POLITYKA SPOŁECZNA - ZAGADNIENIA WSTĘPNE- ZAJĘCIA 14-15 LUTY 2011

1. Definicja i zakres przedmiotowy polityki społecznej

2. System zabezpieczania społecznego jako obszar zainteresowania polityki społecznej

 specyfika systemu

 zakres przedmiotowy (katalog ryzyk socjalnych)

 sposoby realizacji zabezpieczenia społecznego

 konstrukcja systemu zabezpieczenia społecznego w Polsce

POLITYKA SPOŁECZNA
Polityka społeczna – przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół
długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych.
Polityka społeczna to również dziedzina nauk społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej.
W zakres zainteresowań polityki społecznej wchodzą zagadnienia prawne, polityczne, socjologiczne,
ekonomiczne w następujących obszarach:
 polityka ludnościowa i rodzinna
 polityka zatrudnienia
 polityka kształcenia (edukacyjna)
 polityka kulturalna
 polityka zatrudnienia
 polityka zabezpieczenia społecznego
 polityka usuwania i ograniczania zjawisk patologii społecznej
 polityka zdrowotna
 polityka mieszkaniowa
 polityka kształtowania i ochrony środowiska
 polityka migracyjna

Źródło: Leksykon polityki społecznej, pod red. B. Rysz-Kowalczyk, Oficyna Wydawnicza ASPRA –JR, Warszawa 2001.

SYSTEM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

To całokształt środków i działań instytucji publicznych, za pomocą których państwo stara się
zabezpieczyć swoich obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności
zaspokojenia podstawowych, społecznie uznanych za ważne, potrzeb.
To system świadczeń, do których obywatele mają prawo lub z których mogą korzystać w
okolicznościach i na warunkach określonych odpowiednimi przepisami.
Są to świadczenia poza dochodami z pracy
Zakres przedmiotowy systemu zabezpieczenia społecznego wyznacza katalog ryzyk socjalnych.
Ryzyka socjalne to te spośród zdarzeń losowych lub innych zdarzeń, których wystąpienie wywołuje
podjęcie odpowiednich działań w ramach zabezpieczenia społecznego. Do grona typowych ryzyk socjalnych
można zaliczyć: podeszły wiek, chorobę, kalectwo, wypadek przy pracy i chorobę zawodową, śmierć
żywiciela rodziny, utratę pracy, urodzenie i wychowanie dziecka
Uwaga! Ryzykiem socjalnym nie jest samo wystąpienie danego zdarzenia, a jego skutki dla
możliwości zdobywania dostatecznej ilości środków utrzymania.

1
 TECHNIKI ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

metody realizacji zabezpieczenia społecznego, wyodrębnione w oparciu o różnice w finansowaniu i różnice w prawach i
obowiązkach podmiotów uprawnionych i zobowiązanych do świadczeń
ubezpieczeniowa zaopatrzeniowa opiekuńcza

 świadczenia udzielane na jej
podstawie mają charakter
roszczeniowy/obligatoryjny,
 do nabycia uprawnień wymagane jest
opłacanie składek,
 źródłem pokrycia wydatków na
świadczenia jest powstały ze składek
fundusz,
 świadczenia udzielane na jej podstawie
mają charakter
roszczeniowy/obligatoryjny,
 prawo do świadczeń wynika wyłącznie z
woli ustawodawcy, nie jest związane z
uprzednim opłacaniem składek,
 świadczenia finansowane są z funduszy
publicznych (podatków),
 świadczenia udzielane przy
użyciu tej techniki mają
charakter
uznaniowy/fakultatywny,
 świadczenia są przyznawane
indywidualnie, po uprzednim
zbadaniu warunków życiowych
danej osoby i stosownie do jej
potrzeb,

 wysokość i warunki przyznania
świadczeń są określone ustawowo
 wysokość świadczeń jest zróżnicowana 
zależnie od opłacanych składek
dostosowanych do rozmiarów ryzyka i
osiąganych dochodów,
 nabycie prawa do świadczenia
następuję w momencie spełnienia się 
warunków przewidzianych w
ustawie, niezależnie od rzeczywistej
potrzeby,
 instytucja dysponująca funduszem
ubezpieczeniowym stwierdza
zaistnienie przesłanek ustawowych i
ustala wynikające z nich skutki w
sferze uprawnień, od tej decyzji
przysługuje zainteresowanemu
odwołanie o niezależnych organów
Źródło: Leksykon polityki społecznej, pod red. B. Rysz-Kowalczyk, Oficyna Wydawnicza ASPRA –JR, Warszawa 2001.
 źródłem finansowania
 wysokość i warunki przyznania
świadczeń są fundusze
świadczeń są określone ustawowo
publiczne zarówno lokalne jak i
centralne.
z reguły świadczenia przysługują
wszystkim obywatelom danego kraju
należącym do określonej grupy (ludzie
starzy, niepełnosprawni, rodziny z dziećmi
itp.),
wymiar świadczeń jest najczęściej jednolity
w ramach danej grupy i ustalany na
poziomie zapewniającym wszystkim
członkom tej grupy zaspokojenie potrzeb na
co najmniej minimalnym poziomie,
 nabycie prawa do świadczenia następuję
w momencie spełnienia się warunków
przewidzianych w ustawie, niezależnie od
rzeczywistej potrzeby,

Konstrukcja systemu zabezpieczenia społecznego.

Systemy zabezpieczenia społecznego w poszczególnych krajach zawierają elementy charakterystyczne dla
wszystkich trzech technik, przy czym wzajemne proporcje miedzy nimi są w każdym przypadku odmienne.

Na system zabezpieczenia społecznego w Polsce składają się:

 system ubezpieczenia i zaopatrzenia społecznego,
 system ubezpieczenia zdrowotnego,
 system świadczeń na wypadek bezrobocia
 system pomocy społecznej

2
 SYSTEM ŚWIADCZEŃ RODZINNYCH W POLSCE – SYLABUS
Zajęcia 14-15 luty

1. Charakterystyka systemu świadczeń rodzinnych.

Aktualny system świadczeń rodzinnych został wprowadzony 1 maja 2004 r. Podstawę prawną systemu stanowi
ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.).

1.1. Rodzaje świadczeń rodzinnych

Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych świadczeniami rodzinnymi są:
1) zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego,
2) świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne,
3) dwa rodzaje zapomóg związanych z urodzeniem się dziecka.

Obok posiadania dziecka na utrzymaniu, głównym kryterium uprawniającym

do świadczeń rodzinnych jest przeciętny miesięczny dochód, w przeliczeniu na osobę w rodzinie, z roku
kalendarzowego poprzedzającego okres zasiłkowy. Kryterium dochodowe dotyczy dochodu netto, tj. po odliczeniu
podatku dochodowego i składek na ubezpieczenie społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne i wynosi 504 zł na
osobę lub 583 zł na osobę, jeśli w rodzinie wychowuje się dziecko niepełnosprawne. Określone w ustawie kryterium
dochodowe powinny spełnić rodziny ubiegające się o zasiłek rodzinny oraz dodatki do niego, a – w roku 2009 -także
rodziny ubiegające się o świadczenie pielęgnacyjne. Niezależnie od wysokości dochodu rodziny przyznawane są:
jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka oraz zasiłek pielęgnacyjny.
Świadczenia rodzinne przyznawane są na okres zasiłkowy, który – w stanie prawnym obowiązującym w 2009
roku - oznaczał okres od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Przy ustalaniu uprawnień
do świadczeń rodzinnych brane są pod uwagę dochody osiągnięte w roku poprzedzającym okres zasiłkowy. W
przypadkach określonych w ustawie dochód ten pomniejsza się o dochód utracony lub powiększa o dochód uzyskany
po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy.
System świadczeń rodzinnych oparty jest o zasadę pomocniczości, uwzględniającą regułę, że osobami w
pierwszej kolejności zobowiązanymi do łożenia na utrzymanie dzieci są ich rodzice. W przypadku, gdy ich środki i
uprawnienia
są niewystarczające do wychowania i utrzymania dzieci, przysługuje pomoc państwa w postaci świadczeń rodzinnych.
W sytuacji osób samotnie wychowujących dzieci oznacza to konieczność zasądzenia alimentów na rzecz dziecka od
drugiego
z rodziców.

Zasiłek rodzinny
Zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka.
Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje:
1) rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka;
2) opiekunowi faktycznemu dziecka;
3) osobie uczącej się.
Zasiłek rodzinny przysługuje do ukończenia przez dziecko:
1) 18 roku życia lub
2) nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia, albo
3) 24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o
umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Począwszy od 1 listopada 2009 r., kwoty zasiłku rodzinnego wynoszą odpowiednio:

− 68 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia;
− 91 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia;
− 98 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia.

Do zasiłku rodzinnego przysługują dodatki z następujących tytułów:

1) urodzenia dziecka (1000 zł na dziecko; świadczenie jednorazowe);
2) opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (400 zł miesięcznie);
3) samotnego wychowywania dziecka (170 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej niż 340 zł na wszystkie dzieci, w
przypadku dzieci niepełnosprawnych kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł, nie więcej niż o 160 zł na wszystkie
dzieci);

3
 4) wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej – na trzecie i kolejne dziecko
w rodzinie (80 zł miesięcznie),
5) kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego (60 zł na dziecko do 5 roku życia, 80 zł – na dziecko od 5
do 24 roku życia);
6) rozpoczęcia roku szkolnego (100 zł; świadczenie jednorazowe);
7) podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania (90 zł
na internat/stancję lub 50 zł na dojazd do szkoły).

Aby skorzystać z dodatków należy przede wszystkim mieć prawo do zasiłku rodzinnego. Ponadto, do każdego z
dodatków wymagane jest spełnienie dodatkowych warunków związanych z tytułem (powodem) przyznania dodatku.
Jednocześnie można pobierać kilka rodzajów dodatków.

Poza zasiłkami rodzinnymi i przysługującymi do nich dodatkami, w ramach świadczeń rodzinnych

realizowane są dwa rodzaje świadczeń opiekuńczych:
1) zasiłek pielęgnacyjny (153 zł miesięcznie) - świadczenie przysługuje niezależnie od dochodu rodziny i
osoby, dlatego przyznawane jest nie na okres zasiłkowy, lecz na okres ważności orzeczenia o
niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności. Przeznaczone jest dla niepełnosprawnych dzieci i osób
dorosłych niepełnosprawnych w stopniu znacznym oraz dla osób, które ukończyły 75 lat. Zasiłek
pielęgnacyjny przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności
zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

2) świadczenie pielęgnacyjne (od 1 listopada 2009 r. – 520 zł) - Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z
zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) innym osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny,
3) opiekunowi faktycznemu dziecka
- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą
legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej
opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji,
albo osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Świadczenie przysługuje, jeżeli
dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 583 zł.

Do katalogu świadczeń rodzinnych zaliczają się również dwa rodzaje zapomóg wypłacanych w związku z urodzeniem
się dziecka:
1) jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka w wysokości 1000 zł, przysługująca niezależnie od
dochodów rodziny; zapomoga ta finansowana jest ze środków budżetu państwa;
2) zapomoga uchwalana i wypłacana przez gminę z jej środków własnych; gmina
sama decyduje, czy będzie dodatkowo realizować tego rodzaju świadczenie, ustala kryteria nabycia prawa do
świadczenia oraz jego wysokość.

Za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne opłacane są składki na ubezpieczenia emerytalne i

rentowe. Organ realizujący świadczenia rodzinne opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy
odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia
(składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie
dłużej niż przez 20 lat. Składek nie opłaca się za osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego
tytułu.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacane są za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne oraz za

osoby pobierające dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do
zasiłku dla bezrobotnych, niepodlegające obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu.

Zgodnie z art. 18 ustawy o świadczeniach rodzinnych, kwoty świadczeń i kryteriów dochodowych podlegają
okresowej weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyników badań progu wsparcia dochodowego rodzin,
przeprowadzanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Datą ostatniej weryfikacji był 1 listopad 2009 r.

4
 2. Realizacja świadczeń rodzinnych

Świadczenia rodzinne są realizowane przez samorządy gmin, które są zobowiązane sporządzać z tego zakresu
sprawozdania. Sprawozdania te, za pośrednictwem urzędów wojewodów przesyłane są kwartalnie do ministra
właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (minister pracy i pomocy społecznej).
Świadczenia rodzinne realizowane są przez gminy ze środków budżetu państwa będących w dyspozycji
wojewodów. Ustawa zawiera przepisy pozwalające gminom dodatkowo wspierać rodziny w ramach systemu
świadczeń rodzinnych
– poprzez przyznanie, w drodze uchwały Rady Gminy, jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka (na
podstawie art. 22a ustawy) lub poprzez zwiększenie kwot dodatków do zasiłku rodzinnego (na podstawie art. 15a
ustawy); te dodatkowe świadczenia gminy finansują ze środków własnych.

Opracowanie systemu świadczeń rodzinnych na podstawie:

 Ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. oświadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.).
 Informacji o realizacji świadczeń rodzinnych w 2009 r. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa 2010.