Pho Thong 18

Vous aimerez peut-être aussi

Vous êtes sur la page 1sur 113
ae 6.5 ITHONG Tap-chf Van-héa ra ngdy Gidm-Bée ; NGUYEN-VT wHoc phlgt va Vim phir... --.- 2. Nuria? fie Trung ted dae i Myuytn cong + . LOONG TAQNG MiNi Pn BRA ee .. « NGUYEN TREE eae era Ong Chou Mape-Ven wd at Bling Nal... THAl VAN IKI Mot dia newb 5. tiie ease + THOM ' % Quung-Tee La Sen Phu Te — PHONG CAM Sg Van ot ein chins ULVAM-TRUONG . .. MGUTEN-VT ngd (ehuydm waa)... . HOLNO-THING o Bate bh f me ChwOuén va Huydn-Tran céng-chie . . MIMH-KHA f 11, Hoing-@$ ovee MP... ss « TAN-PHONG ) Vio SMU CINep 2 eee PHONG NOYES ong WhO) we es TUYRT-HDONG dk tid HGUVEN-THANE-NGOC xen oe Khieg-th thes diva com wit... ., TANLFHONG Mink eft dim qua em thiy chim Bae, . SGOYEN THU MINH Jagleo; Miy bie the cla bem dos. . G3 BINE-MINE ody vy dep (chuyts ocin)...... GA HUNG BRE Gis Changs Mow da Ant . gotte PEUUNG-TEOG Vi cha @@ cha vS toxin dite... -- . - DUEBOA TRUYEN DAIs © Kin Trim cia Ch VAN-NGA BOO gil aide, trogin aul cde TOV hdu dich caa veHuTENeAC (em mye-lye day-dd & trang 3-4] Ban mudédn tang « Pho-Thong » lam qua Trung-Thu ? Mot sé ban doc kha déng cé d8-nghj voi chung téi g&i s6 «PHO-THONG dac-biét TRUNG-THU » lam qua cho cae ban-hitu & xa ciia quy ban, va cde ban yéu- ciu chung téi cho biét digu-kign géi nbu thé cé thugn-tign khong ? - Ching t6i xin tri loi chung sau day : Néu Ban ¢6 hio-y muda cé mot quyén « PHO-THONG TRUNG- THU », Jam qua cho thin-hiru cla Ban trong dip 18 Trung-Thu, ma do chinh nha bao géi dén t4n noi, thi yéu cau ban goi gp én ching tdi.trwée ngay 10-9-5: chi that rd-rang cia nhirng ngwai ban dy. 2) $6 tin tem Ging theo gia bio (Phé-Théng Trung-Thu van pan 10$ mOt quy8n). Nhu ban muén géi 3 quyén bao ting 3 ngwéi ban, thi ban goi kem trong thu : 80$ bing tem 2$00 hodc 1$00. Ching tdi sé dan noi trang dau ké trang bia, mot manh giay tn my gidng chi sau day : aera Ce «6 PHO-THONG TRUNG-THU » ny ld mén qua die cia ban... or nhé tap-chi PHO-THONG hoan-bj chuyén giao trong dip 18 Trung-Thu Kj-Hgi (15-9-59). Drennan ne Va cé con d&u cia tap chi Phd-Thong déng kém mt bén, Ban khdi pha tra tlén ewée-phi. Chung téi xin vui long chju 4i8n t6n kém g@i ting phim cilia ban di ni TRONG LANH-THO VIET- NAM TV-DO, trir nbitng nei qua héo lanh, khéng cé tram, so thit lac; Néu ban mudn_géi ra ngoai-quéc, xin: ban chiu titn cuée phi riéng. Méi sé Ph3-Théng géi bing phi-co ra ngoai quéc, phai chiy tiga cue phi 24g. Ph8-Thdng Trung-Thu, bia do Hoa-st DUY-LIEM trinh bay rft trang nba, bai chon-loc dic-bidt. Dai-khdi muc-lyc nhw sau day % Tho Trung-Thu, cla cic Nam-Ni Thi-nhan Tao-dan Phd-Théng, % Trung-Thu trong Chién-khu. . ©... . . THIEU-SON 2% Khoa-hoc: chyp hinh Mit Trang . ZDENEK KOPAL (Giao-se Thién-van-hoc, Dai-hgc-duro'ng Manchester) & Lich-sik Tét Trung-Thu cia Tau. . » . NGUYEN TRIRU % Lich sir Tét Trung-Thu Viéi-Nam, , . - . . . SONG-AN + Khai-Hwug bj thi tigu vi2 chuddi . . KIM-TUONG % Trang Thu trong Nguc-thét (Tho). . . . + . NGUYEN-VY % Mai giom dwoi bong tring ta. . . . NGUYEN-DINH-DIEM Nhiing giot mua Thu (truygn ngin) . . . PHONG-CAM Tho Thu . 6 ee ee ee aw) NGU !HU-MINH % Trang Thu nim cit (chuyén ngin). . . HOANG-THANG ® Cach lam Banh Trung-Thu . . . . . Ba THUO'NG-LAG * Chuyén wui Trung-Thu cho cc emt Cong-Chiia muén Mat-Trangs . +» . . LE-QUANG-XUAN 2% Minh of! Chirng nto ching ta lén Tring duge? DIEU-HUYEN ® Chuyén cii nguoi xa 1 Tiéng séo déni Thu, . TAN-PHONG Ff Gide ngii cia Da-Vi (truyén ngdn quéc-té) NGO-THI-CUC % Vin-si tign-chién : MONG-SON . .. NGUYEN-V¥ f Va nhigu Tho, chuyén ngin, chuyén vui, bdi ky, ve Vow Trinh bay dic-biét ie _— YN Puro ‘THONG GOP PHAN XAY-DUNG VAN-HOA VIETNAM PHO. BIEN VAN-HOA DONG TAY KIM-CO. Giém-Béc, Chi-Bot: NGUYEN-VY Quan-ly: TRAN-VAN-LANG Toda soans 283 Birdng Gia-Long — Saigon — B.T. Séigén 307 DSS BO MO1 SO 18 ~% 19.8.1959 trang 8d 4— Rit kinh- nghiém . . . . . . .Nguyén-Vy = =7—9 2.— Cuge hGi kién gitta Nguyén-Hué va La-Son Phu-Tik . . . . . Phong-Cam 10—16 +3.y Chuyén cit ngirci aura : Khong-T tha dira con nil. . . . « . Tén-Phong 17—20 4.— Xit Dbng-Nai va Céng-Chtia Ngoc- Van. 2 ee ee ee = ThélvanKism = 21 — 5.— Mgt doi ngudi. «6. 6 we e+» Thiéu-Son 30 — 34 Nha-trang strong-mé (thoy. . . » » .Huynh-Tén = — 35 Burong hai ngd (chuyén ngén)... . Hodng-Théng 36 — 39 — Nhitng diém tong déng trong Uch-sit Viét-Hoa. . . . . . Minh-Kha 40-— 42 9.— Cho mong(tho). . .. » + + « Tuyét-Hyong 43 10.— Téi-Trang trd dia Ngay®n-cong- Trt... «+ «+ hwong-trong-Minh 44 —49 PRO-UIONG 18 i1.— Norton I, heng-dé nurce Mj. >. 7 2 Tan-Phong 50-2 54 12.— Guglielmo Marconi. +. 6 Duy-Haa 55— 58 13.— Bodn wedi trong dém i6i (chayén ngdn quic t@) . . « « Ngvyénthanh-Ngoc 59— G1 Y4.— Véo-Siu (tho) . : . . s . « . Phuong-Duyén 62 15.— Van-si, thi-si titn chiéns Lé-vin-Truong Nguyén-Vy 63 — 68 W— PhO Hien. 6 ew 6 we 69— 71 W7— Gia-chdnh » 6 we ee 2— 73 18.— Téi lam phim . «6 ees « « ThéithGe-Dién 74— 77 19.— Xé-giao . . 2... «ss CO Binh-Minh 78— 80 20,— Phé-bink sach: Nhizrg chuyén di ; cla Nhug-Hong. . . . « Thiu-Son 81— 86 ?1.— Tao dan Pho-Thing. . « —« ~—. Nguyén-Vy 87 88 22.— C6 gdi dién (unyen dai), . . . . . WeHuyan Bae 89 — 92 Mink oi! Bém qua em thdy chiém bao. C6 Digu-Huyén 93 — 99. Liiy c6 vo dep (chuygn niin vu) + Gia-hung-Bgc 100 — 103 Then (tho) : . Kim-Ckivong 104 — Nhitng ngieéidéi mero’. «°. . » Ngvyén-Thu-Minh 105 — 168 hbo moi. se ee wee PT. 109—110 riuh (Ircyén dai)... «5 C8 Van-Nga 111 — 115 29.— 4.000 nam ca dao... 2 ee ee es . Bato 116—118 30,— Dap bau bon phiroug. + + 9 + + + C8 Bgch-Yén 119 — 130 Sip xépb bai, trinh-bay bia ya ndi-dung, cho mau, . Cé Digu-Huytn VE ee eee wee pee ee © Hoa si Ngge-Tal * Ban kém oe. ee ee ee eee we ee Nguyén-Didu ™® Bia Offset. 2. eee eee eee we. Van Qube: Sach Bio Viét-ngit & trong née duge tu-tign trick trong tap-chi_ PHO. THONG, nhung, yéu-ciu dé rd xudt-x «Trich Tap-chi PHO-' THONG » Va ditng viat Lit. © im trich, dich, phdng, ding.vao sich bio Ngoai- quée ma khong xin phép. e Tous droi’s de traduction, d’adaptation, et de reproduction méme partielle, réservés pour tous pay Copyright by PHO-THONG, printed in Viét-Nam. Nhém Ty-lye Van-doan d& ty-d8c a thanh- -<éng, ~ chinh 1@ nhé hodn-cdnh xa-hdi va Van-héa cia nude Vigt-Nom lic béy gid, chi khéng phai 1 hodn-toan do cdi tal-nghé gi cba cdc nha Van nhém ay VL 2 xét va nghé-thuat van-chuong thudn-tiy, thi hénh- ~ van céa Nhét-Lich khéng thé nao sénh kip voi Lan- Nguyén-Tuén, Tchya, hoy Vé-trong-Phyng, tho cia Thé-Lir dau duge digu-luyan va séctich d3i dao bang Huy-Théng, Xuén-Digu, hay Ché Lan-Vién 2 Nhung tai nang cla cée nha Van Tho réi-rgc, chi deo dudi ly-tuéng thudn-tdy Van-nghé chi khdng muén tranh-gianh voi ai, khéng muén lép thanh « Van-doan », cf thuang bj nhém Ty-Lye hoae dim trong bong tdi, hoc da phd Voi Idi phé- binh thién-vj, va bét-chién tan-nhan, lam cdn-trd kha nhiéu sy tién-trién cdo cdc gid- tr] Van-héa, dang béc-phét déng-thdi voi ho. Naoy nhy bén chi « Ty Lye Van Boan » da chang cé y-nghia gh r3i, vi thai bay gi cé nha van néo 1a khéng ty sic minh cd géng déng gop mét phan vao cuge phét tr18n chung cba Van héa nhan dant Khang ai muén lap «Van doan» vikhéng ai nghi dén sy chia r& trén lanh vyc Van héa thudn tidy dé thdi. . Néu-chi truong x@ hél cda nhém PHONG HOA la ding chat hai hhuéc dé da pha cd dén nhing yéu t6 tét dep cia xa hoi Viet Nam duong théi, chi trong cé tinh céch hodn toda phan dan téc, thi ché truong van nghé cia Tylyc Van Boan cing lai phan bai ca Van nghé nhan dan dang thoi ky banh truéng. Cén cdi chan gié PHO-THONG — 18 7 tri v8 ty tung va nghé thuat Thi Van.cia cdc sin phim Ty Lye Van Boan thi khéng 06 gi déng dugc xéc nhgn tuyét-ddi. Chiang co cy thé nhét,1a hai muol nam qua, dén te Viét-Namn da tién ti8f' rat nhléu trén moi phuong dién, ma éng Nbhét-Linh, la linh hén cda Tr Lire Van Boén, chua chiing t& cho ta théy dng tién duge mgt bude nao trong nghé thugt Van chuong va trong tu tuéng. Nhiéu nguéi Iai cho réng nhing cdl gi éng viét dgo sau day Igi con kém hon nhing cdi éng 46 viét truéc kia. ae Téi tin rng cdc thé-hé sau sé kiém diém Igi cdi chan gid tri Van-chyong va x8-hgi cla cae --phim Ty-Lye Van-doan, mét cach vé-tu va ding-dan, Chong to cdn Ia nhiing ngudl séng dvong- that vél cde nha Van eda nhém dy, cho néndé phai chiu héu-qua khéng tét ma ho d& gay ra trong Van-Hoc-s hign-dgi. + Di sao, tinh-chat Var.phiét cba nhém « Ty-Lyc» d& thanh-céng trong vige géy cho ho mgt uy thé «thdnthinh» ain nhuy « bét kha xém pham » déi voi mét sé thanh - nién duong - kim, Név trén djahgt chinh-tr], ké d8c-tai_phong-kién, ding chién-thugt ménh 161 va _guom sing, 4 vy-hiép da-s nhén-dén, 8% cd thé Géng valtrd chéa-t8 trong mét thdi-gian Iich-sir nao dé, thi sou khi gicldogn chém dit, khéng. sém thi mugn thé nao Lich-sé sé aghiém-khéc két-én bn gion-hing. Bon dé chi lia get duge mét s6 cén-ching ma théi, chir khéng thé Iwo ggt duge Lich-st. Cou néi bét-hi cdo Abraham Lincoln la mét bal hec dé cho cdc dén- tc suy nghiém mai mai, ‘Trén linh-vyc Van-hoc cing thé. Mét nguai cé thyc-tai ma kiéu-cang hu Phgm-Quynh, hoy mét_ngydi kem ci nhu Nhat-Linh, chi co the hanh-dign voi mgt sé ngudi dung thei, nhd mot uy-thé gid-tgo nado do trong mét thoi-gian néio dé théi. Lch-si Van-hgc sé phn-téch cdc téc- pham cia he, tim ding chén gid-tri cla ho, nhan-xét céng-binh vé téc-phong cia ho trong théi-doi, va s& dt ho ngdi lei ding vao ché, chr khéng thé thin-thanh-héa he, nhu mot ben che tan 6 mgc-com né-lg. Nhiing ké d& theo sat tinh-hinh Van-hoc hai tién- chién, ching nha nghlén-cou Van-hoc-sir khéch-quan; ding ngogi- cuge ma phé binh, chéc d& higu 15 nhing hoan-cdnh x6-hdi va nhing ly-do nhé dénhém Ty-lyc Van-doan da géy duge thé-lyc trén Van-dan Vigt-Nam. Thé-hé van hoc ya tri thc hién nay cing d& nhan xét r5-rét cdi gid-tr] thét-sy cda Van-chuong Ty-lye Van- oan, thi cdi uy-thé kia ligu sé cé xing-déng chang? Mét bing ching r3-rét la chinh bay gi& Nhét-linh cing thé nhGn rang éng doc Igi tat cd céc téc-phim cba éng viét hdi trude théy chi cén cé mot cuén la 6 di chot gid-tr| ma théi, BS céu vot Iai, dng tuyén bé vist nhing tac-pham méi cé gid- tr tdn-tgi vinh-vién bat c&@ thdi-gian va khéng-gian nado, nhung tiée thay, cuge thi-nghigm méi ndy cang that-bai, ching td rang céi fai cla éng van khéng xéng déng voi danh-vi cia dng. Truéng-hop Nhdt-Linh cng na-né nhu nha van Phép Scudery, hdi Thé-ky XVI. Cong nhy Thé-Lé chi 1a mét Delille h3i dou thé ky XIX. * Rot kinh-nghigm cia théi-d$ van-héa cia hai nhém Nam-Phong va Ty-Lyc Van-Boan, néu ching to mong muén Van-hoc Viét Nam duge phét-trign mgnh-mé va cé dnh-hugng Igi-ich cho Van-Héo chung cia Dén-tgc, thi ngu-y cia t8i lanhing Van-nghé-si cé thién- chi ngdy nay va co kha nang nén gdp sic Igi_ ma xéy dyng chung, v8 moi phuong dign cho Van-héa Dén-tée dugc khé-quan hon, duge banh-truéng sau rong hon, chr ding co nhing cé-géing cé- nh6n réi-rge va lola, hoge kiéu-cang, ty-hao, ty déc. Ching ta nén ggt bd thai-dd «Van phigt », «hoc phiét » 13i tél, cha mét thigu- sé khéng tai gidi mét chot nao hon ai ma vénh-véo ty cho minh tai gidi hon thién-hg. Théi-d@ dy rat la kha-d, va rét cé: anh-huéng tai-hgi dén sy cé géng chung cia tét ca cac nha Van 6 thigén chi Va co tdi-naing, di la cén tré tudi, nhat [a cdn tré tudi. » Ching ta hay kigm-dl&m Igi cdc gid-te| tinh-than va tri-thoe cia mét théi-ky vita qua, va ding thién-chi va chan-tai lam khoi- diém, ching ta hay cing nhau xuc tlén mot cudc cdéch = mgng_frén_Iinh vyc Van-héa, (tei nol chung v8 VAN-HOA, chir khéng néi riéng vé VAN-NGHE ma théi), Nhung thyc hign cach nao mét cude CACH [ae MAN’ VAN-HOA .trong tinh thé hién tai? |] Thua cde ban, t6i da trinh-bay mét vai y-koén f thé-so trong P.T. s6 via rdi va sé tiép-tyc trong cdc sé toi, _cudc HOI KIEN GIUA NGUYEN- HUE nm LA-SON GIGA CANH NUI HONG SONG LAM a LA-SON phu- tir 1a mét bic ttic-nho, mot nha tri-si hey 1a '~ mot cé-nhan dic STON” bigt nhit trong thoi Titn Nguyén. Ho tén 1a Neuyén Quang - Thiép (1) tr Khai-Xuyén, sinh tai xa Nguy¢t- Ao, huyén La-sony Tinh H3-tinh (2) nén cé higu ting 18 Neguyét- Ao tién-sinh va La-Son phu-tir. (1) Sdch Hoyén Trin Cong Chia, da among lai cho nwéc ta hai chau, Ly vudng nghin dim. Cang on cia hai ngudi ngang nhau, nung ofi oXm thay, mgt ngwéi dre ca-tung khap céc sir séch, con mot nguéi tht tén tudi bj lang -quén, khéng thay sir gia cha ta nhac dén bao gic. Vay ba céng chiia dy 1a ai ? *Chiing ta phai cd gang tim cho ra danh tfoh va dé cao sy nghiép vi dai cia mgt bac quan thoa, ding néu guong cho hau thé. Theo Henri Russier vit trong quyén «Histoire sommaire du Royaume de Combodge» (Cao Mén Virong quéc Sir luge), tht vua Chei sChetta I] séng t& Iie nhd bén Xigmla noi sng ta khong git degre nhing kj nig tt, cho nén ong ta méi tim céch cau than véi ling gitna phia Béng va Chéa Nguyén le bay gié cing dang ché dgi co hai tét d m& mang bé cdiy bea gh céng chia cho vua Cao-Mén. Cang Chia rat dep va duge vua Man sing di vo cling. Nhé sy giao higu ay va vién trg cia binh doi Chia Nguyén ma vua Cao Mén da hai lin, vo nam 1621 va 1623, day lui dege may vu xSm ling cla quan Xiém. Nam 1623, si bé Viét tie Hué vio Oudong yét kign vua Cao Mén va dang nhigu ngoc nga chau béu, déng thoi xin cha ngwéi Viet duge vio khai khan va sinh co dyng nghigp tai mién Nam. Ba Hoang Hiu Viét - Nam khan thiét xin chong chap thuan lei yéu cau cha phéi bé va vua Chey Chetta da bing long. N&m 1642, mét ngréi con cha Chey Chetta II va ba Hoang-hau ngwéi Lao, 18 Hoang-tir Chan, giét vua Ang Non va chi rudt 1a Outey dé lén ngdi, réi lay mat neuéi vg Ma-Lai va theo dao Mahomet. Héi dé, nguéi Cham va ngwéi Ma Lai rat déng & Cao Mén, phan nhigu & Chiém Thanh chay qua. Ho dira thé nha vua la déng dao dé xen vio chinh tinh Cao Mén, lim cho hoang téc rat bat binh va dan ching phan ng. Theo Idi khuyén cia ba Hoang Thai Hau Viét - Nam, qua phy cla Vua Chey Chetta IL, ho quyét dinh. xin chia Nguyén can thigp. Lic bay gi¢ Chia Nguyén Ia Hign Virong Nguyén Phtic Tan (1648-1687). Hign Vwong bing léng can thigp va giao cho Tran Thi Tran Bién Dinh (tie Phi Yén) c& mét dao binh vao Nam lip lai trat ty, cho thuan véi ling din Cao _Mén. Va Cao Mén bj bat va sau dé direc tra tr do va thuan uhuoéng Bién Hda cho nude ta, Qua nim 1659 tht Nic Ong Chan mit (Theo Henri Russier). Theo Nguyén - van - Qué, téc gia quyén « Histoire des Pays de PUnion Indochinoise (Vigt-Nam Cambodge, Laos », thi nim 1618 Srey Sauryopor nhwéng ngéi cho truong nam la Chey Chetta II va mat nim sau. Chey Chetta II doi dé tk Lovéa Em dén Ou-dong nam 1620 va cing ndm ay cwsi céng chia con oua Nguyén Sai Vuong (1613-1635), Ba Cong Chia Viet dugc phong |am hoang hau va rat duge sing di, nh sic dep tuyét voi va cé nhiéu ’ dire hanh. Ngwéi Mén va ngwot Viet da 1& nén dng minh te nim 1620, va gin suét cd thé ky XVIL Vé Mién quéc, céng chia Viet dye phong lam Hoang ‘hau y6i danh higu Somdach Prea Peac~ cacyo-dey Preavoreac Ksattrey (1620) ; dén nim 1624 sinh ha. dugc mét con gai lay tén Ia Neang Nhéa Ksattrey (Neang la. Nang ?). Nho sy giao. higu ay va cing vi da gitp dé nhiéu cho Cao-Mén chéng lai moi cude xim-ling cia Xiém, chia Sai méi xin vua Cao- Mén cho phép nhimng ngwéi Viét di-cw yao Nam dige khai phé dat dai, wong trot, buén bén va tra thué han hoi & céc mién Sai- gon, Bién-Hda va Ba Ria, Vua Cao-Mén chap thugn dé lam hii. Tong nhac phy. Bén nim 1658, Cao - Mén bi ngi loan vt con cia Préah Outey (Ponhea Sé va Ang Tan ) muén tranh gianh ngéi vua véi Ponhéa Chan, tire Ang-Chan II ( 1642 - 1659 ), con cita vua Chey Chetta TI va nguéi ve quée tich Lao, Vua nay theo dao Mahomet, lin két voi ngwoi Ma - Lai va nguoi Cham ding dao. Hai anh em Ponhea Sé va Ang Tan bj dénh thua chay tron vio dinh cia hoing thai hau Vi¢t, qua phy cia Chey Chetta II, ba -n3y méi khuyéo hg nén cau cfu peta Nguyén+ Hién-Vuong ban sai mot dao binh vao lap lai tat" tu & Oudong. S& di ching toi néu ra day may sai-ligu lich-sir higm hoi la dé dé cao vai trd cla mét nguoi dan ba Vigt-Nam da cé cdng lon déi vo" TS - Quée. Ching ta cin minh - dinb danh tinh cia ngwoi dan ba dé, vi nhe ngedi md ching ta ngay nay thy hong dirge mét giai dit phi-nhigu vio bje nbat ahi & Bang Nam A. Danh tinh cha nang 1a ch mét yan-dé phirc-tap lam ching t6i phai ahge céng tim ti tk nim 1954 -dén ney. That thé, ching ta chi drgc biét dich xéc tén Cao - Mén cia nang khi dige phong lam Hoing- Hgu, con tén Vigt thi may sir ligu hign cé khéng thay néi ra, sduy chi biét rang céng chiia ay 1a con Sai-Vurong ma théi. Lin dé may trang gia-pha chia Nguyén ( Généalogie des Nguyéa avant Gia-Lotig par Tén - that - Han, —.Bulletin des Amis du Vieux Hué — 1920) tht thay ring : Sai-Vuong lay ba ve chinh Ja Mac-thi-Guai, sinh nim 1578, or qué quén lang Nghi-dvong, tinh Hii - duong, con géi cla Mac- kinh-Dita, Dign xung la Khiém- Vuong, sau bj dénh thua mit ngéi ban chay trén. Con gii theo chi la Mac - Canh - Huéng vao dat Thuan-Héa, trén & chia Lam- Son va ghi vio danh bé tinh Quang-Trj. Vo cia Hudng, tén’ Nguy&n-ngoc-Dwong la ba d? cia Sai-Vuong, méi dem c6 géi vio cung, Vi ténh nét doan trang, cé duge doi ho Mac ra ho Nevyén vi duge Chia Sai throug yéu rat muc. Ba mat ngay 9 thing 11 nim Canh Neo (nim Higu Vin thé 17. tae 1a nim Bite Long Lé Thin Tén thir 2, 12.12. 1630), huéng tho 53 wei. Duge mai ting tai ndi Chiém-Son, huygn Duy Xuyén, tinh Quang Nam. Ngéi m$ mang tén la Vinh Diés, V8 Vuong (1738-1765) sic phong ba vao hang Phi, Gia-Long sic phong twee Huy Cung Ti Thér An Thue Thuan Trang Hiéu Vin Hoang Hau, nay cdn thé & Théi Miéu, Hué. Sai Vuong c6 nhiéu vo va déng con: 11 con trai va 4 con géi, phin nhigu.la con cia ba hoang hiu ho Mac, sau ddi 1a ho Nguyén. Trong 38 4 ngwéi con edi c6 3 cé 1a con cia ba nay : 1) Ngoc-Lién, con gai thir uhét cia ba la Mac thi Giai, lay Nguyén phuéc Vinh, con trrong ciaMac canh Huéng, lam dén Phé Twéng Trin Thi Trin Bién (Phi-Yén). Bue dic &n mang ho Nguyén Phuéc, nhung vé sau di ra Neuyén Hi. (Nhu vay, nhirng ngéi mang ho Nguyén Hiru chfnh ‘téng phin mhigu géc ho Mac). 2) Ngoc-Van, thé nit, con eda ba’ Mac Thi Giai ; 3) Ngoc-Khoa, thi nit, con cilia ba Mae thi Giai: 4) Ngoc-Binh, gai it, con cha ba nao khéng ré, lay Nguyén Ciru Kiéu (duoc phong Nehia quan céng). qué huyén Téng Son, tink Thanh Héa, con cia Le Quang (duge phong twée Quan Céng). Ching ba due phép doi Lé ra ho Nguyén Ciru. Ngoc Dinh mat vé mia dong nim giép ty (1684). Xem trén kia, ta thay ring trong sd 4 cd con gai cha Sai- Vuong cé hai cé lay chéng Viét- Nam, ¢6 téng tich ro rang, cdn hai cé kia tht 1é tat nhién phai 6 mat cd lay vua Chei Chetta IT. Nhung ¢é nao méi duge chit? ‘Van dé hau nhu nan giai- Nhung may thay, 6 may. ti ligu khds gitp ta giai quyét van dé nay. Bé la su kién vaa Po Romé (1627-1651) da new tri tai thanh Bal Pandaran (Phan Rang) cing da két duyén cing mét céng chia Viét-Nam, Theo nha x& hgi_ hoc Marcel Ner viét trong tap ky yéu « Compte rendu d'une mission en pays moi pendant les vacances de 1929 et 1930» (Thuat lai mét cuge viéng thim xi Moi trong mia he nim 1929 va 1930)» ching taduge biét ring : « Vua Po Romé khéng ¢é con véi ngwdi vo thé obit, ban di Vé phia Lao dé tim thé thude 6 th lam cho hoing hau dé con trai, Do dé vua méi dem v8 mot ngwéi dan ba giing Rhadé tén la Bia Tan Chan. Vua Po Romé da may min duge thin linh hong din dén ba céng chia xa xuéi y- Vua va hoang hau chit da hwéng whigu hanh phic vi ho da cé nbigu con vi vi Hoang hau Sy la doc nit trong ba ba dé quyén sinh theo vua khi vua bj ti trin. Po Romé khéng hung dugc hanhphé mhigu véihai ba vg kia. Hoanghéu Bia Suthi, con géi cla tign-vrong Khéng c6 con va khéng chju theo vua [én ha dan va n@u_nher Lad BUA TUARC — 19 75 truyén tung la ding la bée Ureng di cia ba nay bj dé ngoai thép cdn bite tugng Bia Tan Chan lai dire thé trong thép bén canh bite tuweng cia vua Po Romé. Po Romé lai khéng dirge may min voi ba ve thi ba, tén 14 Po Bia Ut (Ba Ut), con cia mgt vj Chéa Vigt-Nam. Ciing vé van dé nay, mgt rai ligu khée cho ta biét thém ring dau thé ky XVII, nhiétng md; bang giao thin hiru da duoc thiét lap gita x Panduranga va Cao Neuyén. Céc vj chéa Chiém Thanh lui ti Cao Nguyén mét céch dé dang. Ching cé la yua Po Romé da di lén tan Darlac dé mang vé mét nguéi ve Rhadé: Bia Tan Chan. V@ sau, ngudi Vigt chigm xi Panduranga, nhéng quan st cla vua Po Romé da chay lén mign son curde dé Sn nau. Can vua Po Romé nhit quyét chéng cy lai nén bj git & chién truéng: thihai vua duge héa thigu va Hoang hau Rhadé cing theo lén hoa dan ligu chét voi ching. Bite turgng ciia nghia phy nay cdn the gin Phan Rang. Mét 18i ligu thé ba cho ta biét v6 nguyén nhn sy that bai thé thamcia vua Po Romé. Dé la e € " mét bai hét cla nguwéi Chim tem la: «Ni danark Po Remé ® cé ding trong quyén « Nouvelles. Recherches sur les Chams » cila Avtoine Cabaton, xuat ban nim 1901 tai Ba-Lé, (Ernest Leroux Editeur). Theo bai ca nay thi thin Po Romé rit dep trai. Diu. nhw vang, vai va chin nhu déng. Tay deo nhin éng doh, ch&n mang giay léng tda sing ngéi- Negay xua Po Romé a vua. Ngai cing cay ‘rung, ngwéi nha thudng mang com ra ngoai déng choNgai. Vua Po Romé cé ba vg: hai. nguéi gidng da sim va mét ngwdis Vigt, c& ba ngwéi déu ghen nhau c&i va Sn cA cung dign nha vua- Newsi dan ba Viét tuéng minh bj ruing bd ben nghi céch tra thi, Ba gia ve dau ning va yéu cu don cAy kraik, mgt cay thin mée, phi hé cho vrong aquéc Chiém Thanh, thi may ra-bi méi kh3i. Cay kraik te 1a cay Cam xe tén Cao mén la So kram kra-. ham, tén Latinh la Xylia dola~ briforms Benth, hoxe 1a Mimosa Xylocarpa Roxb. thue v8. loai day © Léguminevses. mimosées >. Vua Po Romé vén sin thuong yéu ba nly qué mirc, bén cho get bén ney y dén khim bénh. Céc vi y si tuyén bé ba hoing bhiu Vigt Nam khée manh ohu thang. du bj chit dau. Theo [oi yéu cau khan thigt cia ba ta, vua chip thugn vige dén cay kraik. Lénh vita truyén ra da thy mét trim quan nb’n lye lwéng bd ru vio than cay kraik, nhung'la thay moi lét bia déu han gan lai ngay. Vua Po Romé néi tire ban lay miu gidng manh vao than efy thi thay méu phun ra va nghecé tiéng vén than, Vua la lén* kraik, tai #20 mi lam cho bjuta dau dén ? ‘Tai sae ta phai dé cho mi song ? > Céy cd thy ngat xiu té nam ngang truréc cung dign va mau chay lai ling ci sin rong. » Sau khi mit cay kraik phd tre cho Vireng quéc, yua Po Romé mat luén ngéi bdu. Vua bj giét trong khi ratrin xép chién voi quan Vigt. Ba ve Rhedé xin duge may cdiring cia ching dé the, ¥ Hign nay, trong thipPo Romé, & lang Hau Sanh,céch Phan-Rang chitng 8 cay s6 vé phia Tay Nam, chi con thay trong vua Po Romé va trong ngwédi ve Rhadé, tire 1a Bia Tan Chan ma théi. Ba nay da theo ching lén ha dan mgt céch anh ding, mgc dau trréc dé ba by vua rudng bd theo ba Cong Chia Viét-Nam. Con bite trong eda ba Bia Suthi (hoxe la Bia Suchih), thi dé & agoti, phfa sau théps trong mét ngéi nha con, vr theo Idi cia mot ba bajao (hoxe la padiao, nghi: 1a dng béng) thi hai ba khéng bop nhau, nén phai thé riéng. Tac truyén ba céng chia Viét- Nam di gid dang mgt nang hii dau chung quanh thanh vua Po Romé nén duge vua dé ¥ vi vio cung, phong lim thé phi, nhung ty that cé Jé khang dén n&i qué dé dang nhw vay. Di sa0, khi vé Chigm quéc, nang Céng Chila Vigt-Nam dirge sing 4i vé clingy vi mang dep, nbat trong hang aga eung phi mg pis Duy ba | pha cai tat hay [am ning va “mudn dige dc quyén'thab yéu ciia vua, think thoang ba gia ve (lam bg) dau, rén xiét, lin Iée dén xrong kéu rin ric, nhung kj that la ba da d? bénh trang & duéi chigu, lam cho vua Po Romé ph3i nhitu phen, kinh hoang va dau xét) nén danh bé roi hai b& kia cho dén khi mit nuéc. Ngay nay cin thay vét tich cung dign vua Po Romé trong. thanh Krong Laa tai fang Palai Bachong, gin Hda Trinh (céch Saigon 310 efy 86, trén quéc 16 6 1), bén canh Song Krong Biuh, rire 18 Song Viéu. Cae nha khio oS, h8i dau thé ky XX, da dao. durge noi nay tam biaGlai Lac:ov- “Thanh Krong Laa di xdy ur thé kj tha VII va la kinh thanh cia aur Panduranga ti hdi vua Gri Satya-varman. Tai noi nay, cdn th’y cay Cam-xe to én hinh nh da moc lai sau khi di bj vua Po Romé én. Ngwdi Cham nbin edy nay voi m@t vé cung kinh va dit vac day rit nhigu tin trong. Conngudi Vigt khi dén vigng mét cdnb cf newéi xuwa khéng khdi bai ngti hi nhé dén ba céng chtia ho Nguyén. % CHINH SACH GIAO mifU bE mo MANG 5 BO COl, Xét ra viée bén ga cdc nvong céng chia cho céc vi vua chi® Yin bang van 1a chinh séch cé - troyén cia ching ta, nhim myc dich m& mang be cdi mi khéng hao binh t3n tréng. Vige ban ga nbur thé chi cé mot ‘Tin gay thim hoa cho nuréc ta? Ta vige hén nhén gittaMy-Chauva Trong-Thiy, dwéi thai Thuc-An Dwong-Vuong. Nhung vige nay wa hé nh mgt cfu chuyén thin thogi m3 hinh anh ky la da drge théu dét do tri wang trong phong phi cia din ta h&i méi Tap quée. To thé-kj thé XIV we di, cée vi vua chia Viét-Nam da khéa ding ‘tai sée> cia 8 git Viet. Nam d® gitp trigu-dinh trong vide that chit tinh giso-higy déi vei cdc nuée ling gitng va ding thei mé réng bé céi née nha wen duéng Nam-Tién. Cé lé ciing Ia phwong séch ém dep ép dung mét eéch thiréng xuyén vahéu higu 46; voi cde lin bang. Cling nhuw vua Trin - Nhén- Tong va ‘Trin-Anh-Tong da ga céng chia Huyén-Trin cho Ché. Mén (Jaya Simhavarman III tire Ta Po Devada Svor : 1281 — 1306), Chia Sai da g& cong chia Ngoc - Van cho vua Cao - Mén Chei Chetta IT va céng chéa Ngoc Khoa cho vua Chiém-Thinh Po Romé, cing nhu vua Lé-Thin- Tong da ga con géi cho vua Ai- Lao Suliya Vongsa. Vua Suliya Ten ngéi nim 1637 va da trj vt suét 57 nim tréi, Ciing vao thot ky nay, tinh bang giao than hitu gira Lao va Vigt da duge thit chat va doi bén da théa thuan rang bién giéi hai nréc sé duge quy dinh theo [gi kiéa trde ahd cia, nghia 1a nhing nha sin khong thuée vé dia phan Viét . Nam, Au cing 1a mt eéch phin dinh bign giéi rat tai tinh va 28 syg6 nghinh, toy khéng may hep 1g vi thiéu khoa-hoe (1). Nhung phirong phép Sy da gitip chota Iyi_dung tinh thé di din that nhigu dén nhimg noi thich hep. ri xdy dung oh tet that nhiév, de rdidé dang dit déi phrong rude mét sy kign da rdi. “Vua Le Thin Tén khéng cnhirng g& con minh cho wua Lio ma con t8 13 sy khdag phan biét ching téc bang cach lay mét ngwéi ve Hda-Lan (ure des six femmes du roi L3 Than Tén (1619-1662) était Hollandaise. — Huard et Durand : Connais- sance du Vigt-Nam). Ditu thac mac. cudi cing cia ching ta JA tai sao hai nang céng chia Viét-Nam lay vua Cao-Mén va vua Chiém-Thanh da khéng duge sdch sit ta ghi chép lai r5 ang: Theo § téi, s& di sir sich da lo vide dy 1a vt « b3i hoc cia Huyén Tran Céng Chia ». Dan ta hdi mao van con « ty tén mic cam * déi vii cde din tée thip kém ;-viée. cwéi g& céng chia cho Chiém, Mén, chang qua la quéc ké, chit khéngcho dé 1a mét vinh dy, lai cdn so dim sf phu va dan ching lam tho ché giéu nh Huyén Trin thud no. Chénh séch m& mang be cdi ngay xwa la chinh sch dinh dién lap p ngiy nay da gitp cho din banh trvéng rat nhigu lanb thd va thé lye tren bin dio Déng Duong. Vi thé, ngay nay : Usne nurse ta nhé dénngudn, Théy non song réng, nhé on cao day. Trong khi ching ta toa la: én mign Nam gam véc nay d2 an-hwdng théi-binh thinh - tri, long mao lai quén khang nhiée dén céng nghiép vi dai cla Céne- Chita Ngoc-Van, ngwéi da dat quyén Igi TS quéc lén tréo nhimng thinh kign ching.tée va da thiét lap nhitng méi bang giao dau tién gita hai née Viét-Mén. Va dé két luin b3i ndy, ching ti xin ghilaisau day mt bai tho cung vinh hai vj_céng chia Ngoc Van va Negge Khoa da lam tron sé ménh cia ngwéi phy nie Vigt-Nam, da xa qué huong dén miy, van lo tim céch mo mang be cdi mréc nha, bang phrong phap hdabinh, nho cé or thoa thugn ho’n toan cia déi bén : Ngoc Van, Ngoc Khoa vieng mél niém, Vi ai t8d18m née non Tiénd CA} lo git ven tinh MiénVige Em nhé lam tran nghia Vise Chiém. Ba-Rja, Bién-Hda thém vgn im, Phan Lang Phan Lg mé hay mizn, Nonséng gép may Chéu0,Lg Nam-tén cong ngwet chang dém quén.. YHO-THONG — 18 0) THAM LANG NGHE . SI uw ___- I CHUONG X SAN - KHAU [| (Ti&p theo P. T. s6 17) U ngiy moi vé Nam tdi di duge nghe anh em ca- tung 6 Phing-Hé, « Anh phai di coi cé Phing-Hé déng i tudng. Va phai coi cé déng tung Tau mai thay 16 taienghg clia c3, Khi 6 cit tigng ca thi nhw cé ludng ign giyt lam cd rep phai say mé nin thé», Téi cing theo céc ban di coi cé Phing-Hé déng tung va cling di cé gié phit say-ma nin thé nhu Iéi ca-tyng néi trén. Roi tit ngay dé hé cS cé Phing-HA vehét & Gia-diah 1a t8i phai_ di xem, Mét dém cé déng vai Manh- leQuan say rrqu Lim téi. crdi chinh minh men mi dao choi trong viren ngy-uy’n’ thay thé cho éng vua da-tinh thiéu ca. tai-hos ln phong- o- Toi vigt mot bai néi v8 cd Phing-Hé say rugu trén to Dan-. Béo cia anh Bui-thé-My. Roi nguéi dugc phé-binh gai Joi cam-ta. R6i t6i lam quen voi vo ching éng bau génh Phung-Hao va mdi lin génh hat ghé Gia-Dinh la téi duee gidy méi cho hét cd gia-dinh. Sau nay tdi cdn nhieu Tan gp 6ng Nguyén-Biru va chj Bay Phing Hé4, nhung tiée rang gp riéng ting ngwoi mot ma khéng gip chung ca c%p nhw hoi dé. Nhung déi chi Bay la doi WNehé - si. Trong snguéi ta ém im canh gia dinh thi chj phai lén san khéu dé cng chiéncho ngwéi dei nhitng cam xtc, nhitng say sva, nhirng tin nhitng dém sewéi nghiéng. neta, nhitng giot Ig thigt tha d? ngwai ta duge aéng vhitng gié phit khéc thwéng trong cinh séng tim ahwéng ling 1é Cling nh cée “ban ding nghigp cia chi, cbi -da hy sinh déi séng riéng sur cia chj dé tai-bdi cho déi sdng tinh c&m cia ching ta. Cling nhur Si vei che ban déng-nghiép ciia chj, tai chi thay chj & trén sin - khéu voi ti ngh@ cia chj, voi gigng ca cla chi, voi cdi hio- quang ryc-ré lam cho chj trong -sing va dep-dé vo cing: Co Nim Ph sau khi qua bita -diéx & Phép vé cing g§p thd; oanh-ligt, chia,sét bgn bang céi Fhao-quang cia chi Bay trén sSn- khau Cai - Leng. Nhung mgt ngwéi thi phic hju doan - trang «mat ngwéi thi minh - mai uyén - chuyén, mot nguéi nghiém-tde thy shay, mat ngwéi ling-to tht dep, sngt nguéi cé gigng 4m ma trong, mot ngwéj cé giong hoi ré ma chua b3 nhung van con sire thoi. smién trong nhirng canh cyp - lac, mét ding la Manh-Lé-Quéan oai- nghi ma diém-Ig, mét ding 1a Diéu-Thuyn tha - thurét, digm- dia, éo-la, meé-ly. . Téi da g¥p cd Nim Phi & nba Tieng. Cé td ra lich-sy, bat-thigp, wui-vé voi moi nguéi va c6 biét. thn voi nha win Co Nam chét di, mit mot déi thi Igi-hai cha, cd Bay Nhung hai déi thi bB-tée cho nhau, lin m@t ngdi sao thi nei sao kia cing choi-voi lé ban, Vio khoing 2,3 muci nim vé truée anh Num-Chfu ¢6 thé coi nhu mét trong nhitng ngwéi 6 céng xy dung va cai tién nghé- thugt s8n khéu & mig Nam. * Néi téi Nam-Chéu l3 phai néj ti Tu-Trang. Hai ngwéi nhu binh véi béng. Tu-Trang khong phai Ia mét kich si nhung anh 1a mot thay tudng, mot thay wong gan nhu cia riéng génh Nim- Chau. 5a 6 Nam chéu lai thém Tw Trang, ganh Nim Chau an trim vé tuéng méi, cé sd-lrgng va cé phim-chat han-hdi. Cong su voi Nam Chau khéog thay anh Tw Trang thansphién mét Iéi nao vé ¢éch déi-xér cits ban va ludn luda thay anh tan-tinh san-séc cho tén- PHO-THONG — 18 - tuBi, sy nghigp, quyén-loi vat-chit VA tinb-thin eda anh Nim. Tuy Trang that ding goi la éng bau cia dng bau. x Béi vei‘ quéi- kid * Ba Van tdi da thay anh Strén san - khdu va lén san-khau dé udng rugu véi anh khi van hat, Ngdi & dudi ma ngé lén tdi thay anh linh-déng, duyén déng, thong ~ minh, qud;quat trong nhitng vai tudng h. Trong vai tudng Neguéi dién biét yéu >, anh da cur:-ta duge mt con ngwéi bit- thwéng trong hai trang-thai xen ké véi nhau va nhiéu khi lai hon hep vao nhau. Lam ngwoi dién khé, Lam nguéi dién vi tinh cing khé. Nhung lam nguoi din bigt yéu lai cang kh hon. Vay mi Ba - Van da déng vai tudng khé khan dé mét cdch dé-dang. Con noi tei diéu thi anh, that than sau. Tat ca & ngwéi anh déu choc cugi thién-ha dirge, Nghe anh néirguéi ta eréi, Ma anh Bo thinh ngwéi ta cing ewdi duge. Anh cir-dong, anh dimng yén, anh nheo may, anh bam miéng, nhit nhét déu khién ngudi ta tie ewdi. Anh nhucé thi théi-mién trong khoa hai-hwéc. 3) Nhung khi- van hit ti lén stn Yhéu ngdi bén anh ma néi chuygn ¥am-tinh thi anh Jai tre nén nhu-m}, vui-vé, ngoan-ngoin, dé thvong. Anh cé cam tinh dic-bit déi voi nha van, nh3 bdo. Newéi lon dah trong lép Kichrsi vao thai dé oé 1é 1a anb Bay-Nhiéu. Anh bay gid-da gin 60. Ve ch8ng anh cé mgt cdi ‘quén ban ca-phé ké bén dinh Phé-Hda Tén Binh. Quén nhé xiu vite [am ché an, chi nga cho hai ve ching gia. HE khéch hang téi ma quen voi dng chi tht éng chit khang lay tién va nhiéu khi con cho thém tién la khéc. Quén nhd ma déng khéch, ohrng Jai déng hang khéch quen cia éng chi. Sau nhigu nim xa céch, téi vé ‘Sai-gdn ghé thim anh thi anh reo ming, von-va, siét tay, choang vai, bide 19 mét niém throng cam thigt tinh [am cho long tdi xde- dong. Toi nh& ti anh trong nhitng vai ting dwochoan-ngninh bé rap, nhé ti anh céch day 2, 3 chye nim di lim cho bao ngw3i phai hit-ha, chim-ch3, chim ché vio ting cit-chi va Iéi_néi cua anh, Toi cing & trong sé nhirng ngwei dé nhung ti cho ring anh da eSng-hign qué réng-rai cho nhirng méi tah gid-tgo thikho tinh-citn cha anh tit phai khd-can déi voi nhitng mdi tinh thigt & dain Nhung téi da lim, Anh Bay cing abu tit cd cée ban cia anh ma tdi quen biét dou cé mot doi séng tinh-cim dai-d3o gianh riéng cho ahitog ngudi tri-kj. Tei da th’y duoc phin mio nhitng kho tan qui bau & cée ban, téi cing tha-thiét mong che nhing ngiéi ké-nghiép hocehdi & che ban ohing wu-ditm ma trénh_ ning [Si-lim — sa-doa machinh ede ban di mic phaie Céec ban cing nhw ching ti, chéng ta déu 1a nan-nhin cia hoan-einh xi-hgi va ché-de thye dan, (Con néa) Weak ale eae ak 2 4 DANH NGON — Tinh yéu bao gid cing lam ngudi ta tudng dén nhGng didy md ngvdi ta nghi ng& nhét, (Marioaux) Pa 34 Po . = SUCHG MO ” ! Nahe Im véng dang len vao tiéng séng. Ngay da tét... Chigu vao dém lang 18, Budn ty dung theo song vd rl rao, Gié lve quo céy Ignh Id lao xao. Bé cat ngé Im Im trong dém véng. * R&i bing chée’ suong sa va khi Ignh. * PRP PP AT Lae , NHA-TRANG Gié ngirng im nghe séo vong mo hd. Dan v8 khuya trai Ige cdi hu-vé, Nghe nin nhe di séu vao cdl méng. Tiéng gi déy, nhu tléng nude xa khoi # Béng gl} déy, nhu béng chiéc sao roi @ Hay thép cd ma Hal cdn vucng vat 7 * Trohg dém Ignh ta nam Im trén cat, Tha hén di theo ména khép tréi tho. Khi fa day suong tréi roi udt dt. Anh trang budn khéng sudi duge to khd. ” Bém Nho-trang of! Bém Nho-trang oi! Bém Nha-trang huy8n do vél suong ma. Bém Nho-trang cén dep dén bao gid I HUYNH - TAN (4-59) TS ND OPE I I Na PF Ne OPO I IOI Pad" are DUONG HAI NGA >» HOANG-THANG HI Huong ding diy ,nang nhin sau vio dé mat tai ri néi i — Toi sé nghe: theo Iéi khuyén cia anh- Tdi ciing da nghi k@ 183i, di anh khéng 6 § kign dé, tai cing dé tinh nb viy ngay sau khi xay ra cau chuyén khén nan dé. Long tai han hoan cdi mé khi da ray dinh cla Huong. Khi ndo viée ct xong, tai sé hdi Huong lam vo. 16i khéng thé séng binh than dige néu khéng cé nang luén luén bén canh tdi — téi chac nhir vay — vi tinh yéu cia t6i da tron —————$ G My DagecTay 2 ven d&ng che ning rdi. KE ra thd | tai cling hoi ich - ky, nhungs .c& ngwéi dan éng nao Ii khéng ich. | ky trong tinh yéu? . ‘Vi mét sur tinh c&, ti da quen, Bigt Huong tai nhi mat ngudi ban ghi. Hom dé tdi dén thim, Ngoc dé ting ning tap truyén, ngan.cla téi méi xuit-ban. Thiy c6 khich la tdi dinh rit: lui nhung Ngoc da git tdi lai. Nang cé vé thich thi khi giéi thigw téi v6i ban nang. Ngwéi con géi ngdi bén Ngoe 6 déi mit r&t trong va ohat [a déi mai, doi méi nhd nbén tuoi dé lam sao! Lic nghie Ngoc néi tén tai, dai mit cle nguéi con géi bing séng nh ngon lita trong Id sudi. Tia, mit éiia nang [am 16i m han long va cing lam cho tim tai rung déng. Toi linh cam ngay tir phiét dy tai dé bj tia nhin dé thu hét bn minh, Huong vui vé néi , — Khong ngé hém nay tai lat 3é duge bin hanh quen biét anh. Téi van thiréng doc truyén cia anh nhung Jai luén luén thac mac dén khé chiv vé nhitng doan két cua cfu chuyén. No la la va cé khi vé lf nita lam dao ln han sw te dodn cla ngudi doc. Lim lic xem xong téi lai thay tung tic, khé chju, bye minh. Téi mim ewéi x4 giao : = Cé Ié 6 bye minh tée gia nika phai khéng > Huong cwéi hén nhign : — Bing thé. Nhung riéng ldc ay thoi, — Néu vay may cho tdi qué. Néu cé gign maj mai — shu phirng lic nay chang han — thé thit tai ciing chang biét néi lam a vii Trwée khi Huong vé, tdi bigu nang mét cuén véi.gidng chi noi trang dau : «Mong mai cé Huong chi tung tic, bye minh trong phit chéc khi doc hét truyén may ?. Boe xong gidng chit, Huong ngwée mgt nhin téi trong khoinh khie. Nang khéng n6i gt nhumng anh mit cla nang da giri cho ti bao nim cim mén chin tht. Khi Hwong vé r8i, Ngye mai cho téi hay Huong da cé ching. Ching Huong 1a mét ky ngs gia gidu cé & Saigon. Biét drac ‘tap mét sy thir. Toi ohanmitva dwa voi tay do- lay ngy:. Tim t8i nhu vita bi bép manh, dau nhéi- Nagc nhu khang dé y thdy sy thay dBi dét ngét cia tai, vin tigp tye kB: — Cé thE néi vo chong: Huong 13 hai thé exe. Chi dy wei vui bao nbiéu tht tréi lai, Hai —tén chéng chi 2y — Iie nao cing idm lim ly lj, wéng tht dang ghét. Nhin ai tht gram. chy [a nbin ké thi, Ba ohigu lan chi Huong throng néi khong. khi trong gia diah cia chj lanh. nhu mét bai tha ma vay. Tai buge migng hdi Ngoc : — Big vay tai sao Hvong khéng thoat ly hin edi dia ngyc: gia dinh dé > Nga ngin mgt nbin tei : — Ash twéng cf Izy nhau rdi lai bd nhau dé lim sao? Bor nguéi con géi chi mét lan lay ching néu ching may duyén sé 6 bj bé bang thi cing danh pho. mic cho séménh, dén dau hay dé, Toi thay Ngoc phan® cho s& kigp nén danh im igng nhung long tai thong cam cho Huong va cing, mén nang hon nita cé vé © ani nao nao Khéng muén cho Ngoc biét, ti: PUA-THANG ~~ 14 W sdanh dau kin tinh cam cita t6i ddi voi Huong vao tan déy long. Toi tu an Ui minh : «Ta yéu Huong nhw 1a say mé mét téc phim hay, umét bire tranh dep. Thé thai! » Sau dé, ching tdi théng gip nhauluén. Huong rattin tdi, nang coi tei nhu mét ngwéi ban thin nhau ti'léu, Nang thong té ra an phan voi hoan canh hign tai, Cé lan Hong edn cho tdi hay mang nghe mong manh hinh nh Hai bat nhfn tinh voi mot thiéy nit tén 12 Lam. Theo y nang, néu ‘eau chuyén dé cé th§t, cé gi ki® chi lgi dyng tdi tién cha Hai ma théi nén ming cing bd qua khéng schii trong. Nhung, Huong khéng chi trong .khéng diye. Cau chuyén xay ra trrGclmat nang dét ngét -qué nhtr mgt con mura r30 40 ao 43 xudng ngay khi énh mt tréi edn chang chéi. Tdi hém trv&e, hai ve chong nang di xem Bai nhac héi & rap Théng - Nhat. Noi day Hai da snbin thay ngtroi yéu cla minh _eiing di xein véi mét thanh-nién la mat. Han ta dep trai, khoé amanh va tré. Nhin thay Lam cvd} hi nb’nh ban nguéi con trai lp, Hai da khéng kim dege sy aghen tic dang ding manh lam me sa lf tri, anh cing quén rang minh dang ngi bén canh vo & noi déng ngwoi va da hing hd biréc 161 ché c§p nhfn tinh kia. Bing la sy bat ng& xSy 1a ngoai chirong trinh cila budi Dai nhac héi, chang thanh nién v6 danh kia da bj Hai tét tdi byi, Twéng rang ngwéi dénh minh [a ching chénh thire cia Lam, anh ta vdi bd chay ra ngoai rap. *Em budn va nhyc nha qué. Thit t&e hét strc kh? Hai da cw xik nhw viy treéc matem nén em cing bd ra vé cing mét hic voi 6 Lam. « Chetéi twa nay vin chia: thay Hai vé nha. Cs 1é anh ay nh§n thay minh da qua Id khighen voi nhan tinh ngay ch3 déng nguéi va ohét 18 trode mit ve nén da khéng dim vé nha s¢ em hach hoi ching ? > Sau khi k® hét cho t6i_ nghe, Heng td vé khinh bi-va ghe tom ngwoi ching tdi 1Si, Ning té y khéng mudn trd v8 cin nha nia va nhé tdi tim dim mét noi tam. Téi véi chi cho Huong dén & cin budng ela mgt ngréi ban thin cila téi bd khéng vi anh dang lam viée trén Ban Mé Thuét.R&i trong le adt sing va cling vt oght t6i minh, téi da- khuyén Huong nén xa lénh han Hai. Cé é ngwai dan éng chi nght tGi nguéi dan ba nhigu nhat vio de he réi xa minh. Trong may théng trdi séng ly thin ché Toa xit cho ly dj, Huong ludn luén phai nghe nhitng loi cau xin tha thé cia chéng nang. Heng khing khang khéng chju va nang cing khong muén tigp chuyén nhitu. Riéng téi, tdi ciing mong vy én dé dwec xir mau chéng dé tdi sé tinh chuygn cia t6i oi mang. TSi tin rhog Huong sé vui ve tiép nh§n loi céu mong cia ti. Da tir lau nang chi biét 6 tai, khong 6 Ip'nang lai ti chéi hanh-phiic méi ki toi dang dé cho nang. dip khéng may da Jac han moi dy Nang xay ra lam tinh cia tdi, Vaio mét budi chitu thir bay, Khi moi ngwéi déu taa ra ngodi duwéng phd dé di dao mit, tdi lai chiée Morris thing huéng Tran-hing-Bago vio Chelén. Khi ti cagt nga tuy xe dang chay nhanh, bar chet, mgt ngs khéch bo banh chay bing qua |6 ngay truéc mii xe. Toi voi thang Jai nhung khong kip» Ngudi la mat bj mir xe hat tung lén nain séng airgt \én ving mau. Moi nguéi d5 36 dén va tdi cing mé cira xe by voi xudng dwang. Tai sitng sét hét sire khi nhan ra nguéi bat hanb dé la Hai, chdng cia Huong. Thé la gién tigp 161 da gigt chong nang trong PHO-THONS — 13 lac vu -dn ly dj chua due xt. Huong sé nghi sao vé téi khi tdi: tong thuit lai edu chuygn bi throng nay ? . Nho ching ngw3i lam _chéng khai chinh mit ho tréng thy Hai alec minh -v30 mii xe cia téi a8 ty tir nén tdi da direc ty do. Toi phin van va rigng tréch Hai sao lai nhd ding xe cha tide lao dau vio ma khéng phai la cia. ngwéi khée ? Vige dau tién la tdi Ipi_neay nha Huong dé béo tin. Tdi cd lay binh than k® Iai cho nang hay va Gn han da xy ra ciu choyén dé, Toi khong dam khuyén nang dirng budn, toi chi mong tinh ban van mat thigt gia téi va ming: nhung tdi ngac nhién hét sic khi Huonz da nire no khée va sua dudi téi nhur sua dudi_ moe ké sét nhan, C6 lé theo ¥ nang nghi — Hiai- vi budn rau vé surly than ella hai ngwdi di di tim edi chét dé gidi thodt moi sy dan vat néi tam va cing vi cdi chét cia. Hai ma tinh yéu va throng da tro lai voi nang. Riéng tdi, tdi khéng cdn can dam d8 ma migng héi nang lam vg nira. Hanh phic cing da chét theo Hai r8i. Mét cai hé sfu da ngan cdch Huong va tdi, chia ré chang téi mé: ngvéi di mét nga trép cing mét con dyéng doi meén dim. NHUNG BIEM TUONG-BONG TRONG LICH-SU VIEI110A TAM Sif VUONG - CHIEU - QUAN VA \ lich-sir Vigt-Hoa, 13 haj ngwéi dan ba, tuy sinh & hai dja- digm va hai théi-gian khéc nhauy nhing lai c6 m@thoan-canh va mét tim-sy gidng nhau. Dé Virong ~ chigu - Quan déi Han {nim 32, truée Tay lich ky nguyén), va Céng chia Huyéa Tr&n doi Tran (1306). Chiéu-Quén, tén téc 18 Vireng- ‘Twang, cung-nié cha Wua Hin- Thanh-Dé. Phai khi quan Hung- Ne vio khuay-nhiéu bién-thiy Trung - quéc, gian- == thin 1a Mao-dién- Tho, trrée cé hém- khich vai Chigu-quan,bén dang ké xin dura nang sang cong cho ry Hé.dé cau hda. Khi dén dat Hung Ne, Chiéu quan ty-ti cho tron nghia véi vua‘nha Hén. Cén Huyén-Tran céng-chtia 1a. _g6i cha voa Nhan-tén nha Trin. OT sy ngiu-nhién trong’ MINH-KHA - Nam qui tj (1293) Nh&n-tén truyén ngéi_ cho con la Anb-Tén, roi lén lam Thai-thugng-Hoang, Nam tan-sira (1301) Thorgnge Hoang sang di-ngoan Chiém. Thanh,cé hira g& con géi 1d Cong. chia Huyén-Tran, cho Chiém- vwong la Ché-Mén. D&i lpi vua Cham bing lang dung hai chau O. Ly dé lam sinh-lé, Nam binh ngo (1306) vua Anh-Tén che dura em géi la Céng chia Huyén- Tr&n sang Chiém-Thanh va thiu- nhan hei chfu O, Ly, dBi tén lar la Thugn - chfu va Hoé-chau, tire la da; Thuga - Hoé (Hud) neay nay.Nam sau, Cié-Man mat; theo tuc-lg Chigm-thanh, khi nh’ vua ehét, ede wrong hau phai chju héa-thigu, chét theo ching. Buge tin Sy Anh-Tén sai dui twéng Trin - Khéc- Chung déa Chigm-Thanh, tim céch ruée Hoygn-Trin vé née. Ca hai ngvéi Chiéu-Quan vi Huyén-Tran, dév ra di mét céch bat dic di, mac dau da nban Janh mot sé-mang ning ne: dem lai hda-binh cho dat nuéc, *bang cach két tinh hda hiéu gitta hai dan-téc,’ théng hém-khich lan nhau. That khéng cdn cé sv shy-sinh nao cao-qui hon nita! Ta nén biét ring khi xua ngwéi Trung-quée thudng 6 6 atu-phy cho minh gidug nguéi vaneminh nhat thién-ha. vua cia Aho la thién-tir, née cia ho 1a thién-trigu, ngy-trj ving Trung. Nguyéa hay Hoa-Ha, con bén ghuong, tim hong dite [a di- cdich, man rg ca. Chiing.da ding vefu Bong di, Tay dich, Nam mani Bac ‘nhung dé go sede =o nguéi ~& «chung - quanh minh. Do dé céi tam-lf « ty tén ‘mic - cam? 4y, ching xem thién-ha khéng ra gt ca, ma chi +6 ho 18 « trai con >. Nay nbat- -din, phai ép long dua mét cung- phi, sang céng cho r¢ H6, that a mét digu:si-nhuc cho ca née. Riéng Chiéu-quan phii dem tam ‘thin « ving-ngoc > dua ke « giéng béi-tenh », cdi tim-sy cha nang, Iie bay-gid, qua thar da nao-né, bi-dat, chi cé edi chét mdi mong xéa bd digc. Qui PHO.THONG — 18 nhién Chigusquan da mon con duéng nay, dé dwgc tron nghia voi Han-hoang. Nuée Vigt-Nam khi xwa, d3i véi cde Iin-quée mign Nam, nhw Chiém-thanh, Chan-lap, Lao qua, cing déng mét quan nigm «khinh khi ® nhu Trung-quéc déi véi cdc “d&n-téc mién Bac. » Banh rang : vi chi higu. Cong. chia Huyén-Tran phai danh két hén vei mgt ngwéi ngoai-bang, mic di ngudi 4y.1a mot vj vua. Nhuwng tam-sy cia nang khi cit buée * Va-qui > cing bi-dét nio ning, khéng kém tim-sy cia Vuong Chigu-quan, ma c61é edn nhigu hon nitar Khéng biét hiu- thé, 6 ai hitu cho * nd: long > cla hai nang,.ma nhd che vai giot Ig nao chang ? Hon han Chiéu-quan, Huyén- Tran da thyc-hinh duge mét s¢ hy-sinh cao ca; dem tam thin ngan vang dé ddi Igy O-LS, tte la néi réng lanh-th8 quéc gia, makhdi tén mét gq: madu, mot indi tén ndo ca. Day la mét 135i chinh-phyc dit- dai tén-ky nhit, én-hda nhat, ma cing higu-nghigm nhat, cdn hon chénh-séch € tam thy * ela NguySn-cu--Trinh sau nay. Trong lich-si Nam - tién cia dan-tge ta, c61é cong-chtia Huyén- 4l ‘Tran la ngwéi phy-nié dau tién va duy nhit, da manh dan mé& duong che cdc thé-hé sau nay. Nhirng ngwai, hign dang sinh- trugng & lang Thugin-Héa, Quang- Nam ngiy nay, cé trong nhé chang céng-nghiép cla con ngirci, cach day hon séu tram nam, Nam-tiéa, khéng phai véi vo-lyc, vei méu xuong, ma chi voi mot dire hy sinh vé be bén- Cong nghiép ay khéng sdt_kém mét Neuyén - Hoing hay mét Nguyén-cu-Trinh, Mét diem khée nia, [a khong gidng voi Chiéu quan déi Han, Huyén-Tran da higu ré lé kinh quyén, khéng chiu dem cai chét dé két-thic déi minh, mét céch vo-ly va mi) quang. Nang da tim edch ton vé qué huong, sau khi da hoan thanh sir-mang cao-ca cla minh, Co 1é méi tuh giia nang va dai-wéng Trin-khic-Chung ciing 18 mét trong bhitng dang-co, thiic diy navg vach ra con dwong eséng» dé, trong khi phong-tuc, tp quan Chiém-thanh, bugc niet dan ba. pl chét theo chong. Nang da sang sudt chéng Iai mot tp tyc gan nh da-man dy. Canb ng6 khac-khe cla cong chia Hoyén-Irin, khi phai lia xu sc xa di, hiém than cho mét nguéi dj toc, da bién thanh még thién tinh. sir bihing trang, lam dau dé khong biét bao nhiéu a thi ¢a, kjch-ban trong noc ta, Cho dén ngvei duwong théi ciiag thong tiéc gitm at s cho s6 ph§n ham-hiu cia mat nang céng chia « 1d ngge canh vang>s, bang céch biéu 16 tinh throng Zy, rong cfu ca-dao : «Tiée thay céy qué gita ring, «DE cho thang man, thang. muong né leo. » C&y qué day la dm chi céng-. chia Huyén-Tran con thing man, thing muén la 4m-chi Chiém -. vuong Ché-Man vaye Va mot cau khéc : « Tiée thay hét gao tréng ngan,, « Ba vo nwée duc, lal oan lea rom. Cac thi nhan cing khéng thiéu. dé tai, khi mudn dem chuyén cong: chia Huyén-Tran ra ngém yjnh. + Sau déy la mér bai tho, the thét ngén bét-cd cua mét nha van. cn dai, vinh céng-chiia Huyén -. Tran, ma tdi man - phép, mugn. Tam loi két-thiic cho bai nay : “DB chdc kién ngoan , Rhéo nyc cursi, “Ven da khong mat, lat , _thém lei, «Hat chéu O, LG, oudng nghin dam, «M6t edi Hayén-l'rdn, cae may muai > «Lang dé khen ai lo vigc. nec «Méi son phai giéng mat trén dot, «Chdu di rdi lai chau v8 dd, «Nego-ngantréng nhau, may déa Hoi.» “CHO MONG M@t manh trang tvai (18m, ‘Mo mang nhin xugng hign, M@t lan gid the thust, Nhe nhu do nang tlén. Tal dgi tir hm qua, Tél mong ty-hém kia. That gian oi, cd blét Tal.chd mong thiét that Thiét tha 1a lang mong t ‘T6I mén virng trang trong, Tal yéu lan gié dju, Thudng ché & bén song, Trang giéda v8 day, Cha mong nhu béng may, Ling Io trai khang bén. Lang tél, gdp sao méy | ws: TUYET-HUONG GIAl THOAI VAN CHUQNG ¥ GIA! THOAl VAN CHUONG, To TAUMG bay. (ba Ta, ngrai thap thép lip lin abu Gi Ri vay 1). Mét hém ecu Té & LUONG-TRONG-MINH#:Rh3 ft. moi Ngvyén- Té Trung va Nguyén - céng- Trit la déi ban tim giao. Hai éng thuéng lui t6i véi nhau dé xwéng-hoa, ngim vinh va * lic mat tréng xem ngwol lén bé ® dB rdi « venh rdu ban phere vide xara vin dé Théi-sy. i thoai vin chong nly ‘e5 tinb efch cé nbfin dinh [fu dén thin thé va sy-nghiép cla Ngavén-céng-Trr néo Té Trung khéng doa-dam ma « bat ‘binh nbi tran ding ding stim vang » d8 «megn hoi him rung nhdc..khi ™ tht Nguyén- céng-Tré cing da mét phen roi diu... xanh cd... | TU-TRUNG ho Ia gt, chi lét 1a gi ft ngwai biét 13. Ong ta dau 14-181 hBi thei Minh-Mang, di cd vg va lé tat nhién 1a cd con ting oS edng-Tré qua dy 18 Bn ming dy théng cho mot diva con trai dt. Theo quan nig¢m xtra thi <-nhGt.nam viét héu thép né& viét 06 » hay € n&-nhi- ngoat 6c ® cho nén cy Té Trung lam mét-bita tige linh dinh dé thiét. dai cdc ban tim giao, va hiu hét la sinh tho. , TRA DUA SS Nguyén-céng-Tre di ngay seu khi dwee thigp méi cia Ta: Trung. Dén nha, cy Ti nigm-n& tay bat mit ming... va moi Nguyén-: Quan anctoa. Theo « nghi thire thrdng Ié » thi ba T4é b&ng con trai dt ra khoe — Cy Nguy&n-céng-Tré. cudi chém-chim ri tng khiu dge mét cfu tho : Nay ming Quan-lén dé con... Trai 1 Ve ching Ong te Trung eating 1& dic ¥ hai : — Sao nira, cy Nguyén > Xin “cy n6i ‘tigp luén, nghe nao... ? Nguyén:céng-Tré ung dung “cudi ny: “= BO.CUA.. ‘T4 Trung, ban chat da nghi abu Tao-Théo, néng nay thét- yeu: 5 ' — Cita ai, tha cy"? Cy Nguyén én tén dép thinh sefa tho thé hai : — Dé cia Ong «lam», ch cda,,. al | Ba Té cwai bén én nh géi améi vé nha chong nhwng cing ging guyng néiliéu mang : — Thai Cy! dé la 18, tat smbién, Cy kbéi cin n6i Té.Trong gat gd: , — Thé bay gi Nguyén Tign- anh chic cho chéu cfu tho gi “nike, nto ? + Neguy8n-quin nly méi ky Khéi chi! néi th? ci nite Gp..s nia mé-., Jam minh st rut. Neguy8n-céng-Tré cwai rudi : .— NUOI CHO MAU LON sw DI. AN CUOP... Té Trung ld Iwai: “—Ky quéi qué! Sao cg lpi chic cho chéu la lén len di in cwép ? : — Neuyéa - cong - Tri cwdi,: tigp Ingn : ; —cuoPp LAY «KHOA KHOI > THE MOITAIL Cy Té-Trong thé re : —Alcé thé cht! Xin Nanya gun doe Ini cho 16 nghe kéo t6.quéo mit, Cy Nguyén vita oud vita git ad ngim sang sing : Nay aint quan lén décon Trai! Dé cia Ong lam, ché-céa ai? ™ 5 Nguyen SongTee Nguygnrcéng-Tré dép Win: — Nuéi cho mau lén.., Thi-st ho Nguyén lai ngung.. Ong Ti néi Noét cho mau lén di an . reUrb pas, # Cirép lay khoa khét thé mot tai ® OCA mba vai ohén trong blu khéng khi than mic — Riéng cy Ta Trung thi « ham hye », nghi ké «tra diia » cy Nguyén-céng- Tri, nbung thei gid chira cho phép éng Tu-Trung ttm ra ké sich... « huyén digu », hay digu huyéa, cho nén danh phai ngém- ngii ‘ Bonjour Tristesse » ohu Ni si F. Sagan, hay « Bun of 1 chao mi» nh « ba Ta» Digu- Huyén, ve (2) cla ¢ ong Ta ® Paé-Théng nha ta vay! (1) % Tige vui da tan, Nguyén-céng- Tr ra vé khéng mang theo « may 4 hau non» dé hanh lac nhung thiréng I, efing khéng : «nam ba chi titu dong léch - théch » d8« tiga dao net han céc thm son» va cing khéng mang theo «ndo tho; nado riurgu, nao djch, nado don» ma chi Tong thong « d3 thich chi chit day trong mét tdi » vida dém “choi xd » dng ban Ta Trung. Ching ta ai cing biét cu Nguyén-céng-Tré khong nhitng la mét thi-st tré danh, mét nha nho tiét théo, ma cdn 1a () Xin lit cé Digu-Huyén, 16i ndi Gu, khéng biét tring hay trae L mgt nha tink t& hoc, chink tris gia dai tai. Thus Han-vi, cy ting ém-ap. hoai bao : «Da mang tiéng déng trong: Trot dat’ Phdi cé danh gi... 061 nit séng. ™ hay: «Cé Trung-Higu nén déng- trong trot dat. Khéng céng-- danh tha ndt véicé cdy Newge ding vin-hoc-sir, chiing- ta da thiy cu Nguyén dé bj ohigu Phen thang-trim trén duéng hoan-. 13. Cu da tig néi voi ngwéi ban ding ligu cia cy (khi ong ny gip- cy Neguyén-céng-Tré tai Quang. ngai, khiém tn trong bé d3 linh. tron (vi Iie bay gié cy bi céch, xaéng [am lioh) : — © Khi lam TUGNG, ta- khong léy dé lam Vinh, cho- nén khi lam Linh ta khéng cho. dé la NHUC ». Thi hai & thai dai nguyén-tir nay cé méy ké tinh thin phyc-vg nhan-dén vé digu kign nh cy Nguyén, mét tinh thin vi Dan vi Nuée khéng vu loi, khéag hiéu. danh... Cy Nguyén-céng-Trir da dim néi va da dém lam, =Néu 1a Hoe Sinh, Sinh-viae, ching ta. cing én cé mét chu, ‘wong-te dé 1am phwrong-cham banh dong trong nhitng mia Thi- ei khi « that bat € ché», khi “« tung hodnh oanh ligt » : — <«Khi thi Dau ta khéng cho dé la Vinh, cho nénkhi thi Rét ta khéng lay dé lam NHUC ? thi cing an di mt phin nao va -ciing ty ho lam day I Thus Han-vi, cy Nguyén- eéng-Tré da muén thodt cdi : ‘ta d& méi cang ngoi « dén dan, no ng» kia kia... né dé vudt rdu lam bg » dé roi saudi chi lon : « Hon nhau mét tiéng CONG AU» Nhung... khi ra lam quan, cy -da chan nely nhitng canh chong 3 gai .. cla xa hgi quan tham 6 lai, chi biét njnh hét “ting bée vé liém si dé hong bréc Jén n&c thang danh vong, cho nén seu muén + Ngoat vang cwong téa chén -cao thap — Trong thi Yén-ha ccuge tinh say ® De roi: Liée mdt tréng xem ngusi lon bé Vénh rdu ban nhéng viée xtra nay. Cia Trai: tring gid kho vé tgn Cam hac tiéu dao dat n6o nay » Cho nén ta cing khong la gt khi vua Minh-Mang thing ha chwa day mét nim ma Nguyén- céng-Tri da lén hire Tng-Dée Hai-Duong da dim ‘ déc son thuyén > mang theo « bau regu, (di the? cing «may da hau non» d& «choi cho lich mét lachoi, choi cho dat cde cho ngwai biét tay, Tai tinh dé may xura nay Mat ham, * Anh trang vdng vic... gita Ta Trung tinh c& bat gap cu Neuyén-céng Tri dang « dinh ninh hai mi¢ng m6t lai song song» voi mot a hau non, trén chiée thuyén bé nhé. Cy Tai dikng lai... vyt nhd dén chuyén choi x8 cia Ngu; én-quin céch day vai théng, Cy Ti lanh len lén chay nap saumét c&y cd thy roi la lon may ting that thanh : —OHONOHON Nguyén - cong - Tri gigt nay minh 6m voi my 4 hau non dé don nghj-lyc, phdng khi bac trac xay ra, vi cudinh ninh ring mas nhung khéng dé la Ma Séng, ma song > Gy khéng ai xa lay lai la co Ta Trung! Té-Quan phd én cwédi roi tri, ® xugt diu [9 dign, Nguyén-céng- Tré hét len: — Hi! BS quyt Lam ta bét hin, hét vial > Ta Trung cudi oy t — Ht! quyall Roi éng tiép = — 06 HO11 0 HOIN THIEN 1 THIEN TU THANG HA VI NHAT NIEN... (2) Neuyén-céng-Tro véi nhay léa be... va bit migng Té Trung, TG Trung hit tay Neuyén-céng- Tré ra ma nghiém-nghi : — Théo méc son ha gial sdi 18! Hai dwong Ting déc déc son thugén | Nguyén-céng-Trit sq thién ha nghey lign téi xanh mit, khin khoan : — Lay Ong! Ong doa tai 6 phai khéng ? Ri Nguyén-céng-Trir voi cip mat d3 ngiu, nira dia nika thit : — Ong im dim... cho t8i mét chit... kéo may & hau non nghe dwge méch Iai véi bon Ninh thin, (vt Ide 4y nbigu vj quan thay Nguyén-céng-Tré 6 tai dire tht dem lang ganh-ghét, ludn ludn tim moi co hgi d® dém pha, (2) Vua m61 mat chea dege mét ném. cd phé hoai cu) thi tai rung diw nhw choi f Ti Trung nghe [di lé chan: thanh vA cé vé sg-sét cia cu. Nguyén, 6ng csi tuoi nhu hoa: ne: «O° dét muén se cda chung, Hon nhau mgttiéng anh hing: ma thé» Cu Té dung § Iéy hai cfu tho: eda Nguyén-céng-Triét dé « choi x3” Nguyén- quin cing nhu- uhirng chinh trj gie xwa nay déu. ding chinh séch « lay gay thiy- g dau thay » vay. Duyén vin ty da v6 tinh dem: Jai cho hai nhi nho tiét théo mgt giai thogi vin churong ly thi- La nhing ké hau sinh. ching: ta Sm thim nguign-ngim nhirng van tho trée tuygt déi thoai ay, d& r3i lufn cB suy kim... Deén thei Phong kign, Nguyén- céng-Tré da titng tuyén bé : « Ba vgn ank hing dé xuing duét Chin tang thién t& dot lén- tén® Thé ma «Thién ti thing ha of nhée nién, théo méc son ha glat sdi le * _ DE rbi.. Neuyén-cOng-Trér ci gan: «Hai dwong Tong dée dée aon thuyén... * Ching tacé quyén phan vin ty hai: muén ngudi quén néi budn... van ja nho phong af khi da suy tan... ching?! » Hay la * ché dé phong kién chi gd bé con ngwdi dén_mét do mao dé d? r8j nhuéng ch5 cho ty do phéng ting cla Thi-nhfin? Rit mong qui ban gép ban §- « Nguy&n - cng - Tre kign riéng tay dé thign giai thogi nay thém phan hitu fch cho xa héi hign théi cho nh&n tinh thé théi d8 khéi mang tigng 1a thot dai ma: «Tin tat hai ché son khuyén . nguge Nhén nghia dai duéng nuée chdy xuéil.. O-ha 1 O-bs... Thien t Wiét trén be Haong-Gtang Hué) Cueo” = Sythanh céng cia céch mgng khdng phal la xdy dyng trén sy ¥ DANH NGON Glét ngusi ma laxdy dyng trén sy Cou gual. REN BO (TON-TRUNG-SON) Mgt chiéc xe hoi Mg, do mét thigu phy Vitt-nam lély chay dirong Tran Hung Bago, nhwng ci ddm qua ddm lai, nhe nguet aay rogu. Téi Iét xe choy phig sau, hét ste nggc nhién, virgt qua de xem : tht ra mgt thiéu phy tré dep, tay thi lét ma mat ci ngd mét ban dé thanh phé trai bén canh nang. Dén dén dé chd nga te Nan , ty, tél ng&ng xe canh nang, hét: — Xin 15: ba, ba kiém duweng ndo dé? Nong dép rat te nhién: — Nguoi tinh nhon eda tt hen gap téi & dau dang Khéng- Ta»... Khing-Ti & ddu ogy éng? Ben xanh vika b@t, t6i dép le: — Da, thira 6, Khéng-1 & & nage Léy bén Tau @. Rdi tot wet xe qua luén. ‘ ‘ ‘TRAN-THIEN-MINH (Tigp theo P. T. sé 16) NH di dau nhw thé mii aN ngdy ? Cau hai dé vo feh; vidan ching biét rang anh di «ngy-du+ dé quan ‘sat dfn tinh. Anh 1a ai a Ciing khéng cin cfu dy nita, vi dan San Francisco déu biét anh fa Norton | «Hoang dé auréc My ”, ng tai thanl phd San Francisco. Chueng trinh céng vite hing ngay cia Hoang dé Hoa Ky, ai cing biét cd. Sang, gai di dée tigm thy CHUYEN VUI NGOAI RIA UCH suit T MOET MY may quen cla ngai dé bao may thém céc d31& phyc. Bé Ia tigm may lén nbit, sang trong abit S_ elta. San Francisco. Méi_ ‘Jan? Norton buéec vao tigm, anh chi thy may vi vang ra dén tigp rét kinh cin = : Kinh chao Hoang hirgng. Norton gat du r&i néi : © — Anh ‘két gitm hét nit do so mi cia Trim. Ath the may cdi diu: — Xin vang linh bé ha. Norton hit mét thé thuée diga tiéng bigt ma hang lam thude lon nhat & San Francisco chi lam riéng cho Norton ding, trén diéu thudc cS in hai chit «Norton ler” bang kim nha. Norton vio tigm un dé ding ‘bira Sn sing, vi “Hoang dé nurse. Hoa-Ky» chi an com tigm, ngai ibuéc vao, th? chu tigm voi vang -chay ra dén tigp trong lic tat c& hach Sn noi cée ban déu_mim ewdi cdi déu:* Chiao Hoang Dé? Noi khéch san cé dé danh mét ban d? Hong Dé Norton I, va ¢6 b3i ban coi bé kin trong va them muén Hoang Bé nuvoe My dim. Hoing Dé cing vui long bat tay cé- Bi dudng, gip li hoe wd di “hoc, ching do nén va cp sich Jén trai, migng hoan ha: «Hoang dé Norton ler muén nam!” Roi ching cei khtic khich voi nhau Khong dim dé Hoing dé wéng ‘thay. Norton mim cvéi dip Taiz —Céc em ngoan ‘qué Tram rat bang long. Norton di lang thang ra chg. Ba hang tring quy géi thira. — Xin Bé ha mua gitmtrimg vit ca tie Mét ba khée cing edi dau cdi dung xudng = ~ — Thur Bé ha, tring vit cia téi cing cdn tuoi lam a Hoang dé Norton ler git dau cam on nhung khéng mua vi trong tdi khéng tién- Thinh thoing gip mat cd gai dep léng [dy bén hang, Norton dimng ngam say mé, nhung khéng dém hai chuyén, sy mat gid tr mét vi Hoang Bé noe My. Chuong trinh hing ngay cia Norton ler Hoang Dé xi HueKy chi ¢é thé théi.Nghia la di ngao du trong thanh pho ti sing dén chitu, Itc méi chin vio ngdi cée tigm ca phé. Tat ca dan chéngthanh phd San Francisco déu kinh trong « ngai » va khong ai ché ngai vio dau duge ca. * Ta hay tim lai trong sir sich Jai lich cia vi € Hoang-Dé » ly ky, khéng tign khodng hau ayy ma din ching My vui ldng nhan Jam Hoang-Bé cia ho. Qué quénd Londres, kinh dé nuéc Anh, chinh 1a din Anh, Joshua Norton theo cha sang Nam Phi te thug cdn bé. Cha chang lip nghiép tai thanh phé Capetown, ng buén nhap cang.. Sau cha chét, chang méi lén lén, néi nghigp cha, cai quan nha buén: Céng vige budn bén ke ciing phat dat, nhat 12 vio khoing gitra thé ky 19, vige throng mai gira Au-Chau va Phi Chéu rat Ia thinh vegng. Nhung Norton la mét chang thanh nién cd éc phigu-luu, wa vige mao hitm, gip Mic My-Chéu dang & trong thoi ky quat choi, ky nghé va throng mai rét [a thinh hanh, Norton nghe ngvéi ta dén rang & tinh Californie cia Hos-Ky, lam &n rét mau phét dat, ching bn ban hét sy nghiép & Capetown dé sang My-Chau thir sé ménh. Nhan 6 mét chiée t3u budm cia Dire ten latau Franziska ofp bén sap vot btn, sang Californie, Norton vui mitng nhay xvdng chige tau dy voi mot va li dung ti8n va nhigu dé ding cin thiét = Ré thie la: «Liga minh nhém mat diva chan, Thi xem con tae xoay van thé nao ! >. Va chige Franziska that la : «Chige thuyn bao anh thip tho mat ghénh. “Hi Norton, mgt khéch phiéu lwu li thir, ti nay khéng cira khéng nha, mét thin mét minh trén chiée tau v6 dinhy dén mét xi la, mt chn tréi xa-xim, tras ndi trén trong doi, de xi Tau Franziska ghé Rio Janeiro, kinh do Brésil, mat Nam-Mj, di ving Cap-Horn dén_c§p bén San Francisco, Bay aig la thang 11 nim 1849 nm khéi diu cuge chay dua tim ving, m& sau vua hé Charlot diéa mt tudng chép béng dB owai choi. Ti thinh phd San Fran~ cisco ra. vé phuong Bac ching bén nim ngdy duéng thi'dén mot day ndi bso la diy nhitrg sudi ving réc réch chay, nhimng hét vang lm tim choi rye re duéi roi ~ anh mit roi. Ching Norton vui-mitng xuéng San Francisco, nghi tham rang chang sé lvom duge nhitu vang va sé mau tré nén nba trigu-phd. Norton hic bay gié méi 24 tdi. Chang xéch va li ty trén ta d3 bg xuéng bén,vita di vito huyt gié, coi bé dic chi lim. Tir gia Capetown dé di Cali- fornie, Norton dem theo tat ca von liéng durgc 30 ngan ding da Ja, Xuéng thanh phd San Fran- cisco chang di rao khap trong pho dé quan sat tinh hin bugn ban sudt mét tuan |é, chang ding dinh di xem céccira tiém,cée hang héa, va tinh trang sioh hogt cia ting lép daa ching ti thy thuyén dén quy téc, tt cd moi ngwdi e ti xi vita di cw dén lép nghigp & noi dé thy méi mé nay cing nhw chang vay. Xong ching quyé dinh mo mét hang nhgp cng hoang héa ngoai quéc,xust cang vang & San Francisco va buén bin chy den. Chang thyc hanh chirong trinfh “gy vada [am gidu mau chéng, Khéng bao lau chang da tr& nén mét nhan vat danh gid cia San Francisco ma tinh tinh vai vé, lich thigp da duge bao nhiéu nguéi mén chugng. Tir nim 1850 dén 1853 San Francisco bj nhiéu dém chéy lén, do bon manh tam vi lam &n tht bai, ma cS de dét thanh phé. Mét ay ban trat te durge ci ra a bio vé cho din ching va Nozton dre tham gia vio Uy- Ban. Mét sé ngwai hru manh bi bit qua tang cham lira dé nha. Norton dé nghj va duge Uy-ban tan thanh, dem treo cd bon ngudi Sy ngay tai che, va tir dé vé sau, hét nan chay nha. Hang budn cia Norton ving bj chéy ryi hai lin. Nhung Nor- ton kién ohn xfy dung lai, va hai nim sau, chang dé danh duge cdi von 250 ngan dong dé la. Nhe gidu cd, Morton” chiém ‘duoc dja vi kha quan, va nho ning kinh-nghigm va fi ning vé vin dé thuong mii va xé-héi- Norton da dye dan ching San Francisco trong vong tin tuwong va chinh phi tin.cfy. Dan ching fing thigu dén ching,” ching in long cho vay muryn. Ai hai ¢ kign v8 chuygn gi, ching sin ling khuyén bio.Chang luén luén gidp dé moi ngwéi vi tinh ching hic higp, rng rai, bia nha, Nha cim quyén San Francisco nhigu khi phai méi chang dén d& ban bac v8 cde ééng vige fch Igi trong thanh phd, va § kién cia ching thurdng dure nghe theo vi ching cé.6c x4 hgi, kinh doanhy thye té. Xt Hue Ky biy gid méi thanh Igp, cho nén nhigu khi chinh phi trung wong so’ sét trong céngviéc 1 chite xa héi: Norton lign ah§n thay nhieng khuyét’ dim va d2 nghj nhitng bign phép cai thign. Chang throng chic lwéi_ néi vei ching ban: « A, néu tai lim Hoang dé Hoa Kj, téi sé... Wi 3é...7 Ching néi rt cé ly, nén ban be goi dita chang la “ Hoang dé”, Diin dit din ching thich ching cing bat chiréc goi dia ching [3 « Hoang dé >.

Vous aimerez peut-être aussi

  • Evaluation 3
    Evaluation 3
    Document4 pages
    Evaluation 3
    Đoàn-Nguyễn Quốc Triệu
    Pas encore d'évaluation
  • Évaluation 4
    Évaluation 4
    Document5 pages
    Évaluation 4
    Đoàn-Nguyễn Quốc Triệu
    Pas encore d'évaluation
  • Évaluation 1
    Évaluation 1
    Document4 pages
    Évaluation 1
    Đoàn-Nguyễn Quốc Triệu
    Pas encore d'évaluation
  • Évaluation 5
    Évaluation 5
    Document3 pages
    Évaluation 5
    Đoàn-Nguyễn Quốc Triệu
    Pas encore d'évaluation
  • File 20200907 181729
    File 20200907 181729
    Document1 page
    File 20200907 181729
    Đoàn-Nguyễn Quốc Triệu
    Pas encore d'évaluation