Ideologia – całokształt poglądów, które odwołują się do podstawowych wartości, np.

państwo, naród, władza, równość, wolność,

pokój, religia. Ideologia kreuje obraz rzeczywistości, ukazuje środki, metody służące do ich realizacji

Doktryna polityczna – jest skonkretyzowaną formą określonych postulatów, poglądów opartych na pewnej ideologii, odnosi się
do określonego miejsca i czasu wraz z konkretnymi wskazaniami , jak osiągnąć te cele.

Program polityczny – wykaz konkretnych działań politycznych, które dana partia zamierza realizować

Historyczny podział doktryn:

wynikał z miejsc zajmowanych w parlamencie - lewica – zwolennicy zmian, rewolucji - centrum – niezdecydowani, akceptujący
zmiany dokonane, ale bez dalszych - prawica – przeciwnicy rewolucji, zwolennicy monarchii

Współczesny klasyczny podział na lewicę, prawicę i centrum:

- doktryny lewicowe:
* często odrzucają teorie o stworzeniu człowieka przez Boga, opowiadają się za ateizmem
* zdecydowanie są za rozdziałem kościoła od państwa
* głoszą zasady sprawiedliwości społecznej, równości, zniesienia wszelkich przejawów dyskryminacji
*biorą w obronę biedniejszych ( programy społeczne)
* wyższe podatki ( progresywne)
* uznają kontrolę państwa nad gospodarką
* głoszą liberalizm światopoglądowy ( homoseksualizm, aborcja, eutanazja – swoboda)
* popierają te poglądy partie socjaldemokratyczne, socjalistyczne, komunistyczne, anarchistyczne, ekologiczne, feministyczne

- doktryny centrowe:
* dążą do równowagi między interesami różnych grup społecznych
* uznają istnienie nierówności społecznych, które powinny być łagodzone przez działalność różnych grup – organizacje,
stowarzyszenia, fundacje
*dążą do tzw. złotego środka między różnymi wartościami ( tradycją – postępem)
* państwo powinno w ograniczony sposób kontrolować gospodarkę wolnorynkową
* popierają te poglądy partie liberalne

- doktryny prawicowe:
* uznają teistyczna teorię pochodzenia człowieka, z tego wywodzą cały porządek społeczny
* prawica niechętna zmianom,
* reprezentuje ludzi lepiej sytuowanych
* opowiada się za zhierarchizowaną strukturą społeczną
* opowiada się za ochroną własności prywatnej, majątek zależy od pracowitości
* przywiązanie do tradycyjnych wartości – religia, rodzina, tradycja
* głoszą konserwatyzm światopoglądowy – tylko heteroseksualny model rodziny, sprzeciw wobec aborcji, eutanazji
* odrzucają nacjonalizację i kontrolę państwa w sprawach gospodarczych
* przeciwko redystrybucji dochodów
* niski podatek – liniowy
* * popierają te poglądy partie chadeckie i konserwatywne

Podział doktryn ze względu na stosunek do rzeczywistości społecznej

(dotyczą funkcjonowania społeczeństwa- relacji łączących obywateli, sposobu przeprowadzania zmian)
doktryny rewolucyjne – głoszące obalenie porządku społeczno – politycznego na drodze rewolucji
(marksizm, leninizm, maoizm)
- doktryny reformistyczne – postulują konieczność przeprowadzania stopniowych reform społeczno – politycznych
( obecnie partie socjaldemokratyczne)
- doktryny konserwatywne – zachowawcze, domagające się utrzymania istniejących stosunków społeczno – politycznych
( natolińczycy w PRL, w latach 80 tych „beton PZPR”)
doktryny reakcyjne – opowiadają się za przywróceniem starego porządku społeczno - politycznego
( np. nawołujące do powrotu do ustroju realnego socjalizmu)
Podział doktryn ze względu na kryterium ideału społecznego
( równość, sprawiedliwość)
- doktryny egalitarne – równościowe, propagują egalitaryzm, czyli równość wszystkich ludzi ( brak cenzusów za wyjątkiem
wieku i zamieszkania – prawo domicylu)
- socjaldemokracja
- doktryny solidarystyczne – uznają konieczność zachowania zróżnicowanego ekonomicznie społeczeństwa, głosząc przy tym
zasadę solidaryzmu - współpracy, pomocy
- chrześcijańska demokracja
- doktryny elitarne – głoszą wymóg istnienia w każdym społeczeństwie elit, czyli grup dominujących w różnych dziedzinach
życia społecznego
- konserwayuści
Liberalizm
- łac. liber - wolny
ukształtował się w XVII – XVIII wieku
Twórcy:
 John Locke
 Adam Smith
 Monteskiusz
 J.J. Rousseau
Założenia:
- wolność jednostki
- koncepcja indywidualistyczna
- społeczeństwo zatomizowane
- racjonalizm – człowiek jest rozumny i ocenia swoje potrzeby, powinien swobodnie podejmować decyzje
- akceptuje hierarchiczną strukturę społeczeństwa [ co dawać, wędkę czy rybkę ? ]
- ograniczone funkcje państwa [ bezpieczeństwo, ochrona własności, warunki dla rozwoju]
- gospodarka wolnorynkowa
- w latach 30 tych, po kryzysie gospodarczym narodził się neoliberalizm:
 liberalizm konserwatywny – głównym celem przywrócenie gospodarki wolnorynkowej
Przedstawiciele: Fridrich von Hayek, Karl Popper, Raymond Aron, Milton Friedman
liberalizm demokratyczny – główne założenia: prawa wolnościowe jednostki, parlamentaryzm, pluralizm
Przedstawiciele polskiego liberalizmu:
 Adam Krzyżanowski
 Mirosław Dzielski
 Stefan Kisielewski

Konserwatyzm
- łac. conservativus - zachowawczy
- twórca Edmund Burke „ Rozważania o rewolucji francuskiej”
- kontynuator Beniamin Disraeli – dopuszczał niewielkie zmiany
- rozwinął się na przełomie XVIII/XIX wieku
Założenia:
- integryzm religijny – nienaruszony, niezmienny stosunek do religii [ współcześnie – silne przywiązanie do religii, ale rozdział
kościoła od państwa]
- tradycjonalizm – cenią dorobek pokoleń
- niechęć do zmian [ tylko zmiany wynikające z rozwoju, wprowadzane w sposób ewolucyjny, nie akceptują rewolucji]
- teoria organiczna – w stosunku do społeczeństwa, rodzina na 1 miejscu, ale interes jednostki podporządkowany ogółowi
- hierarchizm – istnienie elit
zasady demokracji – ale silna władza państwowa

Przedstawiciele:
Winston Churchill
Charles de Gaulle
Margaret Thatcher
Ronald Regan

Chrześcijańska demokracja
Twórcy katolickiej nauki społecznej:
 Leon XIII „ Rerum novarum” 1891r
 Jan XXIII „ Mater et Magistra“
 Paweł VI “ Populorum progressio”
 Jan Paweł II „ Redemptor hominis”

Sobór Watykański II – 1962 – 1965:

-potępienie wojny i systemów totalitarnych
- tolerancja wobec osób innej narodowości, innego wyznania
- ekumenizm
Założenia:
- zasada subsydiarności – pomocniczości państwa
- filozofia personalistyczna – człowiek obdarzony świadomością i wolną wolą
- Biblia i jej prawa
- ochrona własności
- solidaryzm społeczny
Leon XIII, Jan XXIII, Paweł VI, Jan Paweł II
Socjaldemokracja
Geneza:
- socjalizm utopijny: Claude de Saint Simon, Charles Fourier, Robert Owen
- socjalizm naukowy – Karol Marks, Fryderyk Engels ( komunizm)
- pod koniec XIX wieku nastąpił podział w ruchu robotniczym: odłam rewolucyjny i odłam reformistyczny
- socjaldemokracja powstała z odłamu reformistycznego
- główny przedstawiciel Eduard Bernstein
Założenia:
- odrzuca komunistyczne zasady: rewolucja, wspólna własność, dyktatura proletariatu, komunizm
- idealistyczne traktowanie jednostki ludzkiej –nie wady człowieka ale brak sprawiedliwości społecznej powoduje podziały
- równość jako wyrównywanie szans
- prawa socjalne
- podatek progresywny
- interwencjonizm państwowy
- demokratyczne zasady
- gospodarka wolnorynkowa
- w 1999r Tony Blair i Gerhard Schroder wydali nowy manifest socjaldemokracji „Europa: Trzecia Droga/Nowy Środek”
[ sprawiedliwość społeczna, wolność, równość szans, solidarność i odpowiedzialność wobec innych ]
- Przedstawiciele:
Willy Brandt
Olaf Palme
Francois Mitterand
Tony Blair

Nacjonalizm
- łac. natio - naród
- zasada egoizmu narodowego -interes własnego narodu ponad wszelkie inne wartości
- naród najdoskonalszą formą życia zbiorowego
- tradycja, język, kultura
- religia
- państwo ma być silne, władza ma szerokie kompetencje
- ograniczone prawa mniejszości [ za asymilacją]
- ważne jest wypełnianie obowiązków obywatelskich
- najbardziej znani nacjonaliści: Giuseppe Mazzini, Tomasz Masaryk, Roman Dmowski