Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Uwagi ogólne
„Dzieła sztuki nie wystarczy zobaczyć, przeczytać, trzeba do niego powracać, studiować,
konfrontować z własnym losem” (Maria Dąbrowska)
Słowa wybitnej pisarki o roli dzieł sztuki, które cytowałyśmy w opracowanej przez nas
Antologii, będą stanowiły drogowskaz dla naszych rozważań na temat pracy z tekstem.
Współczesny wzorzec pracy z tekstem ustalił się we Francji, gdzie - w odniesieniu do
literatury pięknej - nosi nazwę eksplikacji literackiej. Metoda ta obejmuje cykl
uporządkowanych kroków analitycznych i interpretacyjnych, które obejmują m.in.: wybór
tekstu, wstępne badanie jego sensów i budowy, gromadzenie pomocniczych wiadomości
kontekstowych, formułowanie tezy interpretacyjnej i jej weryfikowanie w toku analizy
metodycznej. Eksplikacja literacka jest jedną z odmian sztuki czytania, która ma na celu
wydobycie z tekstu tego, co w nim indywidualne i niepowtarzalne, uczy więc wnikliwego
czytania. Ten rodzaj eksplikacji dotyczy tekstu krótkiego (całego utworu lub jego fragmentu),
który można omówić na jednej godzinie lekcyjnej.
Często nie wszystkie słowa i znaczenia wyrazów rozumiemy, dlatego należy sięgać do
innych dziedzin sztuki, życia codziennego, nauki, tradycji, by można było je wyjaśnić i
określić ich funkcję w utworze literackim. Bywają utwory poetyckie wielopłaszczyznowe,
operujące aluzją i stylizacją, dlatego konieczny jest komentarz nie tylko do pierwszej
płaszczyzny znaczeń, ale i do znaków wynikających z nawiązań. Zestawienie skojarzeń może
wnosić nowy sens. Ponieważ, jak stwierdzaliśmy, utwór literacki nie istnieje w oderwaniu od
tradycji kulturowej, ale jest z nią ściśle powiązany, zależny od konwencji artystycznej epoki,
osobowości i upodobań twórcy oraz pozaliterackich uwarunkowań, np. historycznych,
okolicznościowych, to próba dostrzeżenia i wyjaśnienia ich jest konieczna. Wszystkie
wymienione uwarunkowania stanowią tło, które pomoże w odnalezieniu sensu utworu.
Fakty spoza dzieła mogą dotyczyć twórczości poety, życia literackiego, epoki, historii,
filozofii, biografii autora. Wybór kontekstu tu wspomnianego zależy zwykle od samego
utworu poetyckiego i możliwości ucznia.
Była już mowa o tym, że analiza i interpretacja są ze sobą ściśle związane - interpretacja
wynika z analizy. Warunkiem dokonania interpretacji tekstu są następujące kroki:
1. Przeczytanie tekstu (ważne jest, aby było ono wnikliwe i, o ile to możliwe, wielokrotne !).
7. Umieszczenie tekstu w kontekście innych utworów danego autora albo też innych tekstów,
w których występują podobne dominanty.
1.Kto jest podmiotem lirycznym? Czy i w jakim stopniu jest on literackim odpowiednikiem
autora?
4. Co i w jaki sposób podmiot liryczny mówi (np. o sobie) ? Jaką formę przybiera jego
monolog liryczny (inwokacja? wyznanie? opis świata zewnętrznego?) Czym się
charakteryzuje jego język?
5. O czym mówi tekst? Jaki jest jego sens i zawartość ideowa? Do jakich kontekstów
nawiązuje? Jakie zabiegi formalne (stylistyczne i kompozycyjne) temu służą?
6. W jakim celu mówi podmiot liryczny? Jakie jest przesłanie utworu?
Podobny schemat sprawdza się również w przypadku, gdy mamy do czynienia z utworem
epickim. Powinniśmy znaleźć odpowiedź na pytania:
2. Czy i w jaki sposób narrator mówi o sobie? Jakie jego cechy ujawnia narracja (opowiadanie
lub opis świata zewnętrznego)? Czym się charakteryzuje jego język?
3. Czym się charakteryzuje świat przedstawiony? Jakie motywy tu występują?
4. O czym mówi tekst? Jaki jest jego sens i zawartość ideowa? Do jakich kontekstów
nawiązuje? Jakie zabiegi formalne (stylistyczne i kompozycyjne) temu służą?
1. Kto mówi (w przypadku, gdy nadawcą tekstu pobocznego jest autor)? Ilu jest podmiotów
mówiących (ilu bohaterów wygłasza tekst główny)? Jaka jest ich rola w świecie
przedstawionym?
2. Czy i co bohaterowie mówią o sobie oraz o innych postaciach? Czym się charakteryzuje
ich język?
4. Czego dotyczą wypowiedzi bohaterów? Jaki sens i zawartość ideową zawierają one? Do
jakich kontekstów nawiązują?
5. Jakie zabiegi formalne (stylistyczne i kompozycyjne) służą ujawnieniu ukrytych treści
utworu? Jaką rolę odgrywają tu scenografia (rekwizyty, kostiumy itd.) i oprawa muzyczna?
6. Do kogo mówi autor (do potencjalnych inscenizatorów czy też do odbiorców tekstu)? Do
kogo mówią bohaterowie?
7. W jakim celu mówi autor? Jakie środki formalne stosuje, aby podkreślić sens
wypowiedzianych słów?
1.Przeczytaj wiersz 2 lub 3 razy (nie martw się, że nie wszystko jest od razu proste):
*sprawdź, w którym miejscu pojawia się podmiot liryczny, czy jest w każdej części wiersza?
*określ gatunek wiersza (np. sonet, bajka, oda, i in.). Omów jego budowę, gdyż ona może
warunkuje treść utworu
*jeśli nie dostrzegasz żadnego z tych układów, musisz analizować wiersz linearnie, kolejno
rozpatrując znaczenia.
8.Zbadaj różne warstwy dzieła, ale zacznij omawianie od tej, która wydaje ci się
najważniejsza.
*przeanalizuj wersyfikację
*nazwij rymy
*sprawdź, czy są onomatopeje lub eufonia (instrumentacja głoskowa)
*określ, czemu służy warstwa brzmieniowa wiersza, gdyż może się okazać, że nie jest ona
najważniejsza
*sprawdź, czy wypowiedź jest dynamiczna, czy statyczna (zwróć uwagę na czasowniki i
rzeczowniki, które z nich przeważają?)
*może w wierszu występują jakieś szczególne słowa, wówczas określ ich znaczenie, zwróć
uwagę na ich miejsce w całym utworze
*czy poeta nadał wypowiedzi poetyckiej jakąś formę, np. opowiadania, relacji lub zwrotu do
adresata?
*przy pomocy jakich wrażeń poeta tworzy obrazy: słuchowych czy wzrokowych?
*określ nastrój,
*im więcej znajdziesz środków artystycznych, określisz ich funkcję, tym twoja praca będzie
bardziej naukowa, a interpretacja trafna
*pamiętaj, że daleko odejść nie możesz, wszystkie Twoje skojarzenia muszą mieć związek z
omawianym wierszem.
17.Cytaty z wiersza traktuj jako argumenty, potwierdzające Twoje tezy i wnioski. Staraj się
jednak nie powtarzać cytatów.
18.Zapisz własne wnioski, ale pamiętaj, że one muszą być związane z analizowanym tekstem.
*podsumować wszystko
Pisanie analizy porównawczej jest znacznie trudniejsze niż wykonanie analizy i interpretacji
jednego wiersza. Trzeba opanować umiejętność analizowania i zestawiania ze sobą różnych
utworów poetyckich. Nie jest to jednak zadanie trudne dla tych, którzy potrafią przyswoić
sobie warsztat badawczy, znają już podstawowe prawa rządzące w świecie poezji, posługują
się terminami teoretycznoliterackimi.
1.Przeczytaj uważnie obydwa utwory. Zwróć uwagę, na jakiej zasadzie zostały dobrane (coś je
łączy lub dzieli):
-temat
-dominanta kompozycyjna
-przeżycie pokoleniowe,
3.Sformułuj wstęp, w którym umieścisz własne, dość ogólne spostrzeżenia na ten temat.
Możesz też określić dominantę kompozycyjną obu wierszy, podzielić się refleksją o czasie
powstania utworów lub zainteresowaniach poetów.
PIERWSZA :
analizujesz jeden i drugi utwór oddzielnie, ale musisz zachować podobną kolejność
rozpatrywanych warstw dzieła literackiego (patrz: Jak napisaċ dobrą pracę
interpretacyjną?).
DRUGA:
postępujesz tak, jak przy analizie jednego wiersza, ale omawiasz te same warstwy w obu
wierszach jednocześnie. Musisz zachować hierarchię ważności obserwowanych zjawisk
charakterystycznych dla obu utworów.
*podsumuj wszystko
*możesz wyrazić własne odczucia, a także refleksje o ewolucji w zakresie formy artystycznej.
I. Wstęp:
- Komentowanie znaków w tekście według hierarchii ich ważności (np. podmiot mówiący,
adresat, bohater liryczny, sytuacja liryczna, forma podawcza bądź typ liryki, obrazy, motywy,
środki artystyczne i ich funkcja, aluzje literackie, cytaty i przytoczenia, sposób ukształtowania
wiersza – typ regularności, rytm, wersyfikacja, rymy itp.)
Należy zwrócić uwagę, że konieczne jest nie tylko wskazywanie i nazywanie środków
artystycznych, ale także określanie ich funkcji, gdyż wszystkie elementy wiersza składają się
na całość językowo – znaczeniową.
III. Zakończenie:
- Podsumowanie.