Zapisz temat do zeszytu

Temat: Teoria poznania Platona

1. Na poprzedniej lekcji zapoznaliście się z alegorią jaskini, która jest kluczem do

zrozumienia filozofii Platona. Jaskinia jest nie tylko wyjaśnieniem rzeczywistości
(odpowiada na ontologiczne pytanie o naturę rzeczywistości), ale dotyczy także
kwestii epistemologicznej, czyli teorii poznania.
2. Stopnie poznania wg Platona:
- mniemanie (doksa): wyobrażenie i wiara:
wyobrażenie (najniższy niedoskonały stopień poznania) jest oparte na mylnym
przekonaniu nt. rzeczywistości (w alegorii jaskini utożsamiane z sytuacją więźnia
przykutego do ściany i obserwującego cienie na ścianie, które wydają mu się
rzeczywistością)
wiara (kolejny, nieco wyższy od wyobrażenia, stopień poznania) – to przyjmowanie
istnienia rzeczy fizycznych, a nie tylko ich zmysłowo postrzeganych obrazów (czyli
cieni na ścianie w jaskini)
- wiedza (episteme) – do wiedzy prowadzi poznanie rozumowe:
dianoeza – abstrakcyjne poznanie bytów matematycznych
noeza – najwyższy stopień poznania, wiedzy - dostępny tylko filozofom – jest to
zdolność postrzegania idei

Na stronie 129 w podręczniku - na dole tabelka podsumowująca poziomy poznania

oraz poziomy rzeczywistości

Byty matematyczne można poznać dzięki zdolności abstrakcji, czyli wyodrębnienia

cech istotnych, stałych jakiegoś przedmiotu lub zjawiska od cech nieistotnych,
przygodnych, np. patrząc na okno, drzwi, stolik dostrzegamy prostokąt (istotna cecha)
chociaż przedmioty różne. Wg Platona tylko świat idei jest naprawdę poznawalny,
czyli inteligibilny (idee poznajemy same przez się). Świat zmysłowy jest poznawalny
tylko dlatego, że uczestniczy on w świecie idei.

Pojęcie abstrakcji i inteligibilności na fioletowo w podręczniku str. 130

Prawdziwą wiedzę zdobywa się dzięki poznaniu rozumowemu (poznanie zmysłowe

daje jedynie pozór wiedzy). Wg Platona tzw. zwyczajni ludzie pozostają na poziomie
mniemań, matematycy osiągają poziom dianoezy, a jedynie filozofowie docierają do
świata idei.

3. Poznanie rozumowe
Poznanie rozumowe możliwe jest dzięki dialektyce (dla przypomnienia definicja
dialektyki w podręczniku na stronie 60) i jednoczesnym poszukiwaniu prawdy o
rzeczywistości we własnej duszy. Dusza rozumna, zanim znalazła się w ciele,
przebywała w świecie idei na Polach Elizejskich (oczywiście nie chodzi o ulicę w
Paryżu, tylko o mitologię grecką, która widziała w Hadesie miejsce dla dobrych dusz,
czyli Elizjum). Dusza mogła tam obserwować to, co wieczne i doskonałe. Po wcieleniu
jednak zapomniała o tym wszystkim, zaczęła poszukiwać przyjemności, zaspokajać
życiowe potrzeby itp. Wrażenia zmysłowe bardzo mocno oddziałują na człowieka,
który aby poznać prawdę musi zupełnie odwrócić perspektywę myślenia – musi jak
 więzień z jaskini uwolnić się z kajdan (jest to bardzo istotny moment na drodze do
prawdziwej wiedzy i polega na odkryciu, że zmysły prowadzą jedynie do wiedzy
pozornej, a nie do prawdy). Filozof poznaje prawdę, ponieważ jest w stanie
przypomnieć sobie świat, który jego dusza postrzegała przed narodzinami. Wg Platona
anamneza (przypominanie sobie) jest metodą zdobywania prawdziwej wiedzy.

Definicja anamnezy w podręczniku na stronie 131

W życiu filozofa cierpienie jest nieodzownym jego elementem – wynika ono z tego,
że większość osób uznaje za prawdę to, co jest tylko pozorem, czyli zatrzymuje się
tylko na poziomie poznania zmysłowego. Filozof musi się temu przeciwstawić.
Zdziwienie światem rodzi potrzebę prawdziwej wiedzy, która wzbogaci człowieka
intelektualnie i duchowo.
Platon, podobnie jak uwolniony z kajdan i wychodzący z jaskini więzień w końcu
do jaskini powraca, by uświadomić innych, zakłada po powrocie z podróży szkołę -
Akademię. Odkrywając prawdę o rzeczywistości, filozof ma obowiązek wychować
innych, pomóc im osiągnąć osobiste i społeczne cele. Filozofia dla Platona jest ściśle
związana z rozwojem duchowym. Oprócz roli wychowawcy Platon widzi filozofa w
roli władcy – filozof odznacza się mądrością, dlatego nie poszukuje bogactw, ale dąży
do najwyższych wartości: dobra, piękna i prawdy.

Jest w tym temacie sporo nowych pojęć – koniecznie należy je sobie przyswoić, żeby
później nie pogubić się w kolejnych tematach. Do Platona odwołuje się wielu
filozofów nie tylko w starożytności czy średniowieczu , ale także w nowożytności.