Vous êtes sur la page 1sur 99
‘Tir nhimg diéu trinh bay 6 trén cé thé khdi qudt Iai ndi dung co ban cla quy lat chuyén héa nhimg thay déi vé Luong thanh nhung thay d6i vé chat va nguot Iai nhu sau: Moi déi tong déu 1a sy théng nhat eta hai mat d6i lép chat va Iwong, nhitng sv thay déi din dan vé Ivong vugt qué gidi han cla 9 sé din én sy thay déi can bin vé chit cua n6 thong qua bude mhay, chat moi ra dei tiép tuc téc dng tré lai duy tri sy thay ddi cita hong. ¥ nghia pinrong phdp ludn ‘Thie nhat, trong hoat dong nhin thite va hoat dng thy tién phai biét tich lug vé long 2 6 bién déi vé chat; khéng duge nén néng clung nhu khong duge bao thi. Bude nhay lam cho chét méi ra di, thay thé chat ci la hinh thite tat yéu cua su van déng, phat trién cia moi sy vat, hién tvong; nhung sy thay di vé chdt do thyc hién bude nhay gay nén chi xy ra khi Juong da thay d6i én gidi han, tic dén diém mit, dén dO nén mudn tao ra bude nhay thi phai thuc hién qué trinh tich luy vé Iuong. Tit hai, khi lugng da dat dén diém nit thi thue hién bude nhay 1a yéu céu khich quan cla su van déng cla sy vat, hign tong; tw trang nén néng thirémg biéu hign 6 chd khong cha ¥ thoa ding dén su tich luy vé lugng ma cho ring, sw phat trién cia su vat, hign tong chi 1a nhting bude nhay lién tue; nguoe lai, tu tuémg béo thi thudng biu hign & ch’ Khdng dam thye hign bude nhay, coi sw phat trién chi la nhtmg thay déi vé luong. Do vay, cin khie phuc ca hai biéu hién trén. Thit ba, sy tée dng cita quy Iuat nay doi hoi phai c6 thai 49 khéch quan, khoa hoc va quyét tém thye hign bude nhay; tuy d&u o6 tinh khéch quan, nhumg quy ludt xa hoi chi din ra thong qua hoat dng 6 ¥ thie ciia con ngudi; do vay, khi thye hign bu6e nhay trong linh vue xa hoi, tuy vn phai tuan theo diéu kign khéch quan, nhung cfing phai chi ¥ dén digu kign chi quan, N6i cach khéc, trong hoat dng thye tién, Khéng nhting cin xAe dinh quy mé va nhip digu bude nhdy mot cdch khéch quan, khoa hoc, chéng gido didu, rap khuOn, ma con phai c6 quyét tam va nghi lye 4é thyc hién bude nhay khi diéu kién 43 chin muéi, chi dng néim bat thoi co thyc hin kip thai bude nhay khi diéu kign cho phép, chuyén thay d6i mang tinh tién héa sang thay d6i mang tinh cach mang. Thié fi, quy lut yéu cd phai nhén thite duoe sw thay déi vé chat cdn phy thude vao phuong thie lién két gitia cic yéu té tao thanh sy vat, hién tong: do d6, phai biét Iva chon phuong phép phi hop dé tée déng vio phuong thitc lign két dé trén co sé hiéu r6 ban chat, quy luat cua chung, 2.3.2. Quy lua théng nhdt va ddu tranh ede mat abi lap Quy luat shdng nhdi va déu tranh ede mat d6i lap thé hign ban chét, 1a hat 131 nhin cla phép bién chimg duy vt, béi n6 dé cap téi van dé co ban va quan trong nhat ca phép bign chimg duy vat - van dé nguyén nhan, d6ng lye cia sw van dOng, phat trién. Theo VI. Lénin, “cé thé dinh nghia van tét phép bién chitng 14 hoe thuyét vé su théng nhat cia cdc mat déi lap. Nhu thé 14 nm duge hat nhan cia phép bién chimg,..."". Néi dung ca quy Int nay ofing duge vach mé théng qua vige lam r6 cae khdi niém, pham wa lién quan. Trong phép bién chimg duy vat, mau thudn ign chiing 1a khdi nigm ding 8 chi sy lién hé, tée d6ng theo cach vira théng nhit, vira dau tranh; vira doi héi, vira loai trix, vira chuyén héa ln nhan gitta c4e méit déi Idp. Yéu t6 tao thanh méu thufn bién ching 18 cic mat d6i lap, cée bo phan, cde thude tinh... cé khuynh huéng bién 46i trai nguoe nhau, nhung cing ton tai khéeh quan trong mai sy vat, hién trong cia ty nhién, x4 hGi va tr duy. Trong méi mau thudn, cdc mit d6i 4p vira théng nhdt v6i nhau, vira déu tranh ln nhau tao nén trang thai én dinh twong déi ca sy vat, hién tong. Thong nhde gitta cde mat 6i lap 1a khai niém ding 48 chi sur lién hé gitta ching va duge thé hién 6, thie nhét, cc mit a6i lap edn dén nhau, nvong tya vao nhau, lam tién dé cho nhau 16n tai, khong cé mat nay thi khong cé mat kia; dnt hai, cdc mat d6i lap tic dong ngeng nhau, cn bang nhau thé hin sw déu tranh gitta edi moi dang binh ‘thanh véi cai ci chua mit bin; tit ba, gitta cée mat déi lap cé sw tuong ding, déng nhét do trong c4c mat déi lap con thn tgi nhiing yéu td gidng nhan. Do sw dng nhdt nay ma trong nhiéu trudng hop, khi mau thudn xudt hign va tae dng 4 diéu kign phi hop, céc mat 46i lap chuyén hoa vio nhau. Déng nhét khong ‘tach roi v6i sur khdc nhau, véi su d6i lap, boi mi sy vat, hign tung vira 1a ban than né, via 1a su vat, hign tong déi lap véi né nén trong ding nhat da bao ham sw khée nhau, 46i lép. Déu tranh gitta cdc mét 46i lp 1a khéi niém ding 48 chi su téc ding qua fai theo hudng bai tr, pho dinh ln nhau gitta ching va sit the ding d6 cfing khong tach r6i su khde nhau, théng oh4t, ding nbét gitta ching trong mot mau thud. So véi dau tranh gitta cée mat déi lap thi théng nhét gitta ching cé tinh tam théi, tuong déi, 6 didu kign, nghia ld sy théng nhat 46 chi tén tai trong trang théi ding im tuong d6i cia sy vat, hign tuong; con dau tranh 6 tinh tuyét d6i, nghia la ddu tranh phd vo sur én dink trong déi ca ching din dén sw chuyén héa vé chat cia ching. Tinh tuyét 46i cia déu tranh gin voi sw ty than 8.1 Lénin (1981), Bat by tridt ho, Toam tap, t 29, St. 240, 132 £ ‘yan dong, phat trién din ra khong nging cla sy vat, hién tuong. Vé van dé nay, V.L Lénin, khi ché ¥ nbiéu hon dén tinh tuyét 4éi cua “dau tranh” da viée “Sur phat trién 14 mot cudc “ddu tranh” gitta cae mat d6i lap”. Mau thudn tn tai khéch quan trong moi linh vue ctia thé gidi va v6 cling da dang. Sy da dang 46 phu thude vao dae diém eta cae mat déi lap, vao diéu kign ma trong 46 sy tic dng qua lai gitta cde mat déi lap tién khai, vao tinh 49 16 chéte cia su vat, hién tugng ma trong 46 mau thudn ton tai. Méi loai mau ‘thuin 06 dic diém riéng va c6 vai trd khdc nhau d6i véi sy tn tai va phat trién cita sy vat, hign tuong. Cn ett vao sy thn tai va phat trién ciia toan b6 sy vat, hign trong, cd mau thudn co ban va mau thuin khong co ban. Mau thudn co ban tac dong trong suét qué trinh tin tai cia sw vat, hign trong; n6 quy dinh ban chat, su phat wién cla ching tir khi hinh thanh dén hic tiéu vong. Maw thudin khong co ban dae tng cho mot phuong dign nao d6, chi quy ¢inh su vin dng, phat trién ctia mot hay mét sé mat cia su vat, hién wong va chiu sy chi phéi cla mau thuan co ban. Can ci vao vai tré cla mau thudn déi-véi sw tin tai va phat trién cia su. vat, hién trong trong m@i giai doan nhét dinh, cé thé phén chia thinh mau thudn cha yéu va mau thudn thir you. Mau thud chi yéu ludn néi Ién hang dau 4 mbi giai doan phat trién cla sy vat, hién tugng, c6 tac dung quy dinh 461 cfc mau thudn khéc trong cing giai doan dé cha qué trinh phdt trién. Giai quyét mau thudn chi yéu sé tao digu kién dé gidi quyét cic mau thulin khde 6 cimg giai doan, cdn sir phat trién, chuyén hoa cia su vét, hign tuong tir hinh thire nay sang hinh thire khée phy thuge vao viée gidi quyét mau thudn chi yéu. Mau thudn thi yéu la méu thuan khéng déng vai trd quyét dinh trong sy van dng, phat trién cia sy vat, hin twong. Tuy vay. ranh giéi gitta mau thudn chit yéu, thir yéu chi 1a tuong di, tiy theo timg hoan canh cy thé, c6 mau thudn trong, didu kién nay 1a chu yéu, song trong diéu kién khac lai la thir yéu va nguge Iai, Can cir vao quan hé gitta cc mat déi lép voi mét su vat. hién tugng, cd mau thudn bén trong va méu thu’n bén ngoai. Mau thudn bén trong la sy tac d6ng qua lai gitta cée mat, cdc khuynh hudng... 46i lp nim trong chinh méi sw vat, hién tugng; ¢6 vai tro quy truc tiép qua trinh van dong va phat trién cia su vat, hién tuong. Méw thudn bén ngoai xudt hién trong méi lién hé gitta cdc su vat, hign tugng v6i nhau; tuy cing anh budng dén sy tn tai va phat ‘VL Lénin (1981), Bie hy wid hoc, Todn tap, ¢ 29, Std. 1.379 £ trién cla ching, niumg phai thong qua mau thuin bén wong mdi phat huy tie dyng. Cac mau thudn co ban va chi yéu déu 1a nhting mu thuan gitta céc mat, cdc b6 phén, yéu t6 bén trong cau thanh sw vat hién tuong nén o6 thé goi ching 14 mau thudn bén trong. Song cdc di tugng cin cé nhfing méi lién hé va quan hé vi céc d4i trong khic thude vé mOi trudng tn tai cia n6, nhtmg mau thudn Joai nay duge goi 1a céc mau thudn bén ngoai. Tuy nhién, su phan chia nay cling chi mang tinh tuong 46i, béi trong quan hé nay hod so véi mét sé adi ‘tugng nay, né Ia bén trong; nhung trong quan hé khéc, so véi mét s6 di tugng. khéc, né Iai 1a ben ngoai. Can ctt vao tinh chat ofa Joi ich oo bén 1a d6i lap nhau trong méi quan hé gitta céc giai clip & mét giai doan lich sir nhdt dinh, trong xa h6i cé mau thudin déi kh4ng va mau thuan khong déi khéng. Mau dhudin adi khang 1a mau thulin gitta cdc giai cdp, tap doan ngudi, luc luong, xu hudng xa hii... 06 loi ieh co ban déi lap nhau va khéng thé diu hoa duge. Dé la mau thuin gitta céc giai cép bée Lét va bi béc lét, gitta giai cp théng tri va giai cdp bi tri... Maw thudn Khing d6i Khang 1a mau thuin gitta céc giai cp, tap doan ngudi, lye luong, xu huéng xa hdi... 6 gi ich co ban kh6ng 46i lap nhau nén la mau thudn cye bé6, Noi vé vai tro cia mau thudn déi véi sy van dong va phat tién, Ph.Angghen nhén mgnh, nguyén ohan chinh cting 1a nguyén nhan cuéi cing tao nén nguén géo cite sw vén dong, phét trién cia su vét, hién tong 1a su tac dong (theo huéng phi dinh, théng nhét) lan nhan gitta ching va gitta cdc mit 6i lap trong ching. Cé hai loai téc dOng din dén van dong 1a tée dong Tn hau gitta cdc su vat, hién trong (bén ngoai) va su téc déng Jan nhau gitta céc at d6i lap cia cling mét su vét, hién tuyng (bén trong); nhung chi ¢6 sy téc dng Vin nhau gitta cde m§t déi lap (bén trong) méi lam cho sit vat, hién trong phat wién. MOi quan hé gitta cdc khai niém ciia quy lvat chi ra ring, mau thudn gitta cée mat d6i lap trong sw vat, hién tuong Ja nguyén nhan, giai quyét mau thudn 46 Ia d6ng hye cila sy van d6ng, phat trién. Bai vay, sy van déng, phat trién cia su vat, bién tong 1a ur than. Khai quat lai, ndi dung ca quy ludt théng nat va déu tranh cde mat déi lap 18: Moi déi trong déu bao gém nhing mat, nhiing khuynh huéng, lyc Iugng... 4éi lap nhau tao thanh nhiing mau thudn trong chfnh n6; su théng nbét va d4u tranh gitta cdc mat déi lap nay 1a nguyén nhan, dGng lye bén trong cilia sw van déng va phat trién, lam cho cai cll mit di va cai méi ra di. 134 ¥ nghia phuwong phdp lugn Thit nhdt, thixa nhan tinh khéch quan cia méu thudin trong sy vat, biém twong; tir 46 quyét méu thuin phai tuén theo quy luit, digu kién khdch quan. Muén phat hién mau thud, cn tim ra thé théng nt cita cdc mat d6i lp trong sir vat, hign trong; tir d6 tim ra phurong hudng, gidi phap ding cho hoat d6ng nan thite va thuc tién. The hai, phan tich mau thuan cin bat dau tir viee xem xét qué trinh phat sinh, phat trién cua tig logi mau thudn; xem xét vai tro, vi tri va méi quan hé gitta cdc mau thudn va diéu kin chuyén héa giita ching. Phai biét ph4n tich cu thé mOt mau thudn cy thé va dé ra duge phuong phép gidi quyét mau thuan d6. Th? ba, phai nam ving nguyen tic gidi quyét mau thud bang a4u tranh gitta cdc mat déi lap, khOng diéu hoa mau thudn cing kh6ng néng voi hay bdo thi, bai giai quyét mau thuin cdn phy thuge vao diéu kién da da va chin mudi hay chua. 2.3.3. Quy ludt phi dinh ciia phi dink LA mét trong ba quy luét cila phép bién chimg duy vat, quy Int phi dinh ca phd dinh chi ra khuynh hudng (di lén), hinh thite (xody 6c), két qua (sy vat, hign twong moi ra doi tr sy vot, hién twong cit) ota su phét wién ca ching théng qua sir théng nhat gitra tinh thay déi v6i tinh ké thita trong sw phat trién; nghia la su vat, hién tong méi ra ddi tr sy vat, hién tuong ci, né phat trién tir thip dén cao, tix don gin dén phite tap, tir kém hoan thién dén hoan thién hon. Noi dung quy Iuat thé hién qua céc khai nigm va méi quan hé gitta ching doi day Phui dinh bién chimg 1a khAi niém ding 48 chi sy pha dinh Lam tin 48, tao digu kign cho su phat trién. Phi dinh bign chimg Lim cho sv vat, hién tuong, méi ra doi thay thé sy vat, hién tong cit va 1a yéu té lign hé gitta sw vét, hign twong eft véi sur vét, hign tuong méi. Phi dinh bign chimg 14 tr phil dinh, tw phat trién cua su vat, hign tugng; la “mat xich” trong “soi day chuyén” din dén. sy ra dbi cla sy vat, hign trong mdi, tién b6 hom so véi sy vat, hign tugng cil. Phi dinh bign chimg c6 tinh khach quan (sy vat, hign tugng ty phit dinh minh do mau thudn bén trong né gay ra), tinh ké thita (loai bé cde yéu t6 khong phu hop va cai tgo cdc yéu té etia sy vat, hign trong cii con phi hop dé dura vio sur vat, hién wrong méi). Phi dinh bién chémg cdn c6 tinh phd bién (din ra trong moi linh vue ty nhién, xa hi va tur duy); tinh da dang, phong phit cia phi dinh bign chimg thé hign 6 néi dung, hinh thirc cla né, Dac diém co ban ca phi dinh bign chang 1a sau mOt 6 (it abt 18 hai) lan phi dinh, su vat, hign ‘tuong phét trién ¢6 tinh chu kj theo dudmg xéay bc ma thye chat ea sw phat 135 trién dé 1a sy bién d4i, trong dé giai doan sau van bao tén nhang gi tich eye 48. dugc tao ra & giai doan trude. Vi dic diém nay, phii dinh bign ciimg khéng chi khdée phyc han ché cia su vat, hign tong cfi; ma cn gin ching véi sy vat, hign tuong mi; gin sy vat, hign tuong duge khing dinh v6i su vat, hién trong ‘bj phi dinh. Vi véy, phi dinh bién ching 1a vong khau tat yéu ota sy lién hé va su phat trién. Ké thita bign ching 1a khai niém diing d8 chi vide sy vét, hign twgng méi ra dij van gitt lai cé chon Ige va cai tgo yéu t6 con thich hop 48 chuyén sang chting; loai bé cde yéu t6 khéng cén thich hop cia sy vat, hién tugng cil dang gay can tré cho sy phat trién cita sy vat, hién twong moi. Dac diém cita ké thia bign ching 1a duy tri céc yéu t6 tich cye cia sy vat, hién tugng bi phd dink dudi dang vuot bé, céc yéu 16 chon gitt lai sé duoc cai tao, bién d4i 48 pha hop ‘Voi su vat, hién trong méi. Gié tri cia sw ké thira bién chimg chju sy quy dinh béi vai trd cia yéu t6 phi hop duoc ké thira; do vay, vide gitt lai yéu t6 tich cue cela sur vat, hién trgng bi phi dink [am cho sy vat, hign trong méi c6 chat giau 6 hon, phét trién cao hon, tién b6 hon. Ké thita bién chimg d6i lap voi ké thina siéu hink ~ 1a vige 46i tuong gitt lei nguyén si nhting gi bin thin né 43 c6 & giai dogn phat trién trudc, khng ti minh rf bé nhiing yéu t6 da t6 ra lac hau hét thoi, khong con pha hgp, tham chi cén ngéng dydng, ngan can sir phat trién tigp theo ctia chinh n6, cia déi trong méi. Ké thita bién chimg dam bao méi day lién hé théng sudt bén chit gitta déi tuong méi v6i déi tugng cli, gifta né véi qué khér ca chinh nd. Trong tudng hop nay nhing yéu té cin té ra pha hop v6i déi tuong moi tir déi trong ci sheng vin cin phai chju su cai tao manh mé cho pu hgp vei bin chét ma a4i tuong méi dang tao lp va nhiing yéu td me xay dung, bé sung, la nOi dung cla khdu mung gian, cita cdi trung gidi (Héghen), ctta bude chuyén, cita sur qué d6 tir ii sang méi. Trong c4i trung gidi chita dymg ca nhiing yéu t6 cif, 16i thoi dang din mat di, va nhiing yéu t6 mdi dang xuat hign, dang trung thanh va sé din duge g dinh. Do vay, dudng xody dc la khéi niém ding dé chi su van dng cia nhing nOi dung mang tinh ké thira ¢6 trong sy vét, hign tuong méi nén Khong thé di theo dung thing, ma dign ra thea duémg tron khéng nam trén mét mat phing twa nhu dudng xo4y tron dc. Dudng xody dc 1a hinh thie dién dat rO nhét dic ‘trung cia qué trinh phat trién bién chimg 6 tinh ké thira qua khéu trung gian, tinh Lp Iai, nhung khéng quay lai va tinh tién lén oda sy phat trién. VI. Lénin Iuu ¥ ching ta: “Sy phat trién hinh nhu dién lai nhitng giai dogn & qua, nhung ma déi tugng mdi dang ra site 136 dudi m6t hinh thir khéc, & m6t trinh d cao hon (“phi dinh eiia phi dinh”); su phat tién c6 thé ni 1a theo dudng tron de chir kh6ng theo dudng thing”'?". Nhu véy, su phét trién duéng nhur lgp lai, nhung trén eo sé mdi cao hon la dic ign quan trong nhét cia quy luét phit dinh cia phi dinh. M&i vong méi cia dudng xody éc thé hién trinh d phat trién cao hon va su n6i tiép nhau céc vong cia duémg xody 6c thé hién tinh v6 tan cia su phat trién tir thap dén cao. Quy Inft phit dinh cia phii Ginh coi sy phat trién cia su vét, hign tong la do mau thudn bén trong cia chéing quy dinh. Méi lan phi dinh la két qua cua su du tranh va chuyén héa gitta nhtmg mat déi lap trong su vat, hién tugng. Phi dinh lan thir nhét lam cho sy vét, hign tugng cii chuyén thanh su vat, hién hién tugng d6i lap vi né, pho dinh ln thir hai dan dén sy ra di cha sue tugng méi mang nhiéu ndi dung tich cye ciia sy vat, hién tugng cil, nhung cing da mang kh6ng it néi dung 46i lap voi su vat, hién twong 46. Két qua la, ve hinh thite, su vat, hign trong méi (ra doi do phii dinh cita phi dinh) sé lai tro: vé su vat, hign tugng xudt phat (chua bj phi dinh In nao), nhung vé ndi dung, khong phai tro lai ching ging y nhw ed, ma chi la dudng nhw Lap lai ching, di da trén co sé cao hon. Phi dinh bign chimg chi 1a mét giai doan trong qué trinh phat trién vi chi thng qua phi dioh ca phi dinh méi din dén sy ra dbi da sir vat, hign tuong méi, va nhu vay, phi dinh cua phi dinh méi hoan thanh duge mét chu ky phat trigén, déng thoi lai tao ra diém xuét phat cia chu ky phat irién tiép theo. $6 lugng céc lin phi dinh trong mét chu ky phat trién 06 thé nhiéu hon hai, ty theo tinh chat ctia qué trinh phat wién cu thé, nhung it nhdt fing phai qua hai lin méi din dén sy ra di cua su vat, hign twong méi, hoan thanh durge mét chu ky phat trin. Méi ln phi dinh bign chimg thyre hign xong s® mang thém nhing yéu t6 tich cuc méi; do vay, su phat tién thong qua nhimg lan phi dinh bién chimg sé to ra xu huéng phat trién khong ngimg cla su vat, hign tuong. Do co sy ké thira nén phi dinh bign chimg khdng phai pha dinh sach on, khOng Logi bd tt c& cde yéu 16 cba su vat, hién tugng efi, ma TA diéu kién cho sy phat trién, duy tri va gin giif, lap lai mét sé yéu t6 tich cue cua sur Vat, hign tugng méi sau khi d& drge chon loc, cdi tao cho phi hop va do vay, su phat trién cla cée sy vat, higm tugng e6 quy dao tién 1én nhur during xoay de. ‘Tom lai, quy lugt phi dinh cia phi dinh phan 4nh méi lién hé, sy ké thira thong qua khéu trung gian gitia edi bi phi dinh va céi phi dinh; do c6 ké thita *P VL Lénin (2005), Todn tp, ¢ 26, Nxb. Chinh tr] Quéc gia. Ha NOi. tr. 65. £ nén phi dinh bién chtmg khéng phai 1A sw phi dinh sach tron ma 1d diéu kién cho sy phat trién, n6 Lim gitt ndi dung tich cuc ciia cdc giai doan tréc, lap lai mét sé dic diém chi yéu ciia céi ban dau trén co sé méi cao hon; do vay, su phat trién cé6 tinh chét tiém 1én khong hin theo dudng thing, ma theo duong xody tron dc. ¥ nghia phuong phap ludn The nhdt, quy luat nay chi ra khuynh huéng tién lén ciia sy van dOng cha sy vat, hién tuong; sy théog nbdt gitta tinh tién bO va tinh ké thita cba su phat trién; sau khi da trai qua cdc mit xich chuyén héa, cé thé xdc dinh duge két qua cudi cling ciia su phat trién. Thic hai, quy Iudt nay gitp nhan thite cing vé xu huéng cia sy phat trién, 46 14 qué trinh dién ra quanh co, phite tap, khong du din thing vip, khéng va vip, khong c6 nbiing bude thut ldi. Trai lai la khéng bign chimg, khéng khoa hoe, khéng ding vé mat ly lugn (V.L. Lénin). Thi ba, quy lat nay gittp nh§n thie day dit hon vé su vat, bién tugng mi, ra bi phd hop voi quy lat phat trién, biéu hién giai dogn cao v8 chit trong sw phat trién. Trong tw nhién, su xudt hién cua sv vat, hién tuong méi dién ra te phat; nhung trong x4 héi, su xudt hién méi gin véi viée nhén thirc va hanh ing cé ¥ thie cha con ngubi. Tht te, tuy sur vat, hién tugng méi thing sy vat, hign tong cd, nhung trong thii gian nio 46, su vat, hign trgng cl con manh hon; vi vay, can tng h6 su vat, hién trong méi, tao diéu kién cho no phat trién hop quy lugt; biét ké thira c6 chon loc nhiing yéu 16 tich oye va hgp ly cia sv ‘vat, hién tugng cli lam cho n6 phi bgp voi xu thé van dOng va phat trién cba su vat, hién tuong méi. TIL LY LUAN NHAN THUC 1. Quan niém vé nh4n thite trong lich sir triét hoe 3 lun nhén thate 1a gi? Ly luan nh4n thire cé nguén géc tir ting Hy Lap c6 duoc ghép tir hai tt “Gnosis” la tri thire va “Logos” la lai n6i, hoe thuyét. Ly lun nhén théte 1 mot ‘bd phan cia triét hgc, nghién ciu ban chét cia nhfn thie, nhing hinh thirc, cdc giai doan cia nhén thite; con duémg dé dat chan ly, tiéu chudn cla chan Ly, v.v.. Ly tu@n nh@n thite 1a khia cenh thir hai ota vin dé co ban cia triét hoc. Tite 1a, Jy luan nhan thite phai giai quyét méi quan hé cua tri thitc, cia tw duy con ngudi d6i vi bién thye xung quanb, trd 1di cu bdi con ngudi cé thé nbfn thie duge thé gigi hay khéng?. Khi triét hoe ra d¢i véi ding nghia cia né thi vin 4@ ly Inén ohan thite cfing duoc dit ra. Trong lich sit triét hoc, I lugn nhan thite 44 duge biéu hign 138 Z cu thé thanh nhtmg van dé phong ph6 khéc nhau. Cé thé thdy trong lich sir triét hoe, xuit phat tir lap trudng thé gidi quan khée nhau, ede trdo hu triét hye khée nhau da dua ra c&c quan diém khac nhau vé van dé ly lan nhén thite. Quan diém eiia cin nghia dy tam v8 nhin thie Cini nghia duy tam chet quan véi cdc dai biéu nh Béccoli cho chan ly la sw phi hop gitta suy dién vé sy vét véi chinh ban than su vat wen thye té. Béccoli phi nh§n chan ly khach quan, thira nhgn thuong dé la hii thé nhén thite, Cling nhw Béccoli, E.Makho coi su vat chi 1a két qua cia sy phitc hop cfc cam gide. E.Makho thye chat chi nhac lai quan diém cia Béccoli “Vat hay vat thé I& nhiing phic hgp céc cdm giac””?1. Chinh vi vay ma nhan thire, theo cdc nha duy t€m chi quan, khOng phai 1a sy phan nh thé gi6i khach quan b con nguéi ma chi 1a si phan anh trang thai chd quan cia con ngudi. Cling véi Ié 46 ma Phichto da cho ring, nhin thite 06 nghia la nhan thie cdc cdm gide cia con ngudi. Chit ngtita duy tam Khdch quan v6i céc dgi biéu nhu Platén, Héghen khong phi nhén kha néng nhén thite cia con ngudi, nhung ho lai gidi thich mot cach duy tam, than bi kha nang nay cia con ngudi. Platén cho ring, kha ning 46 1a Kkha nang cda Linh hon vii try. Héghen coi kha ning €6 chinh Ja Khd ning cia tinh than thé giéi. D4i voi Platon, nhén thite chi 1a qué trinh hoi twéng Iai, nhé lai nhimg gi ma linh hén trade khi nh§p vao thé xée con ngudi, da ¢6 sin (cdc tri thie) ¢ thé gi6i y nigm. Hghen cho ring, ohn thtic chinh la qué trinh tw ¥ thir (tu nan thite) cia tinh thin thé gidi. Héghen da van dung phép bién ching fing nhw néi dung phong phi cla nhiéu cép pham tri logic vao nhan thc Iwan. Ong cing Ki nguéi da phé phan quan diém siéu hinh, khéng thé biét trong nhén thie ludn. Quan diém cia chi nghia hoai nghi Cac dai biéu cha thuyét hodi nghi 44 nghi ng’ kha n’ing nhén thire cia con nguti, thdm chi cé ngudi - nhu Hium - da nghi ng’ cd ban thén sy tn tai khach quan cia cée sy vat, hign twong. Tuy nhién, ciing 6 nhimg dai biéu 6 quan diém héai nghi, nhung dé 14 dai nghi anh man, chita dung cée yéu 15 tich cue d6i yéi nbgn thitc Khoa hoc. Ching han, tw twéng nghi ngd ciia Décdcto, da gop phan tich cue vao viée ching t6n gido, triét hoc kinh vién, mac di nguyén tic “nghi ngb” - nguyén tic xudt phat diém trong nhan thie cla éng con han ché, tgo ke hd cho chi nghia duy tim nay sinh. Vé thyre chat, céc nha * V.I. Lénin (1980), Todm idp t 18, Sdd. tr. 37, 39. 139 héai nghi chi nghia dé khong hiéu duge trén thu té, bién chimg ctia qué trinh nhan thitc. Quan diém cila thuyét khong thé bibs, Nhiing ngudi theo thuyét khong thé biét ma dién binh 14 Canto cho ring, con nguii vé nguyén tic, khéng thé nhan thire duge ban chat thé giéi. Ching ta cé hinh anh vé sw vat, nhung dé chi la nhting biéu hién bén ngoai cia ching, chir khong phai 18 chinh bén than sy vat, Con ngudi khong thé nhan thére duge “yt ty n6 - Ding an sich”, chi c6 thé nn thite duge cdc hién tuong bén ngoai cha sy vat ma théi Quan diém eita chit nghita duy vat tridie Mie. Cac dai bidu cla cht nghia duy vat truée Méc ohin chung déu céng nhén kha ning nhfn thite thé gidi cia con ngudi. Ho déu coi thé gidi khach quan la d6i tung cia nhfn thie con ngudi. Ho bdo vé nguyén tie nban thite 14 phan oh hign thye khach quan vao b 6c ngubi. Tuy nbién, quan nigm cia ho ve phan énh va nhdn thére cdn ¢6 nhting han ché. Do tinh chét siéu hin, chi nghia duy vét trxée Mac hiéu phan dnb chi La su sao chép gidm don. Vi thé, If Iufn nba thite ciia ho cin mang tinh siéu hinh, méy mée. Nhan thite, theo ho, chi nhu mt su phan 4nh thy dng, gién don, Kchéng o6 qué trinh van d6ng, bién ddi, nay sinh mau thufin va giai quyét mau. thudin, khong phai 1A qué trinh bign chimg. Do tinh cht true quan, chit nghia duy v4t truée Mac hiéu sy phan anh chi la sy tiép nhfn thu ddng mot chiéu su tic dong truc tiép cla su vat len gide quan cia con ngudi. Céc nha day vat trade Mac chwa hiéu vai tro cia tye tién trong nhfn thite. Cho nén, C Mée da viét: “Khuyét diém chit yéu cia toan bd chit nghia duy vat tir true dén nay - ké cd chil nghia duy vat ciia Phoiobic - 1 sur vat, hign thuc, cdi cdm gide doe, chi duge nhan thite duéi hinh thie khach thé hay hinb thife trye quan, chit khdng duge nhin thite Ja hoat dong cam gide ‘cia con ngudi, La thye tin, khéng duge nhdn thite vé mat chil quan’. Cae nguyén te xay dung Ip ludn nhén thite ctia chit nghia duy vat bién ching. - Nguyen tée thita nhén su vat khdch quan t6n tai ben ngoai va doc lap voi y thite con nguéi. Day 14 nguyén tic nén tang cla ly un nhgn thie cia cho nghia duy vat bién ching. Chi nghia duy vét bign ching khing dinh, céc sx vat tn tai khach quan, d6c lap v6i ¥ thie, voi cam gidc cla con ngudi va loai "2. Méo va Ph.Angghen (1995), Todm tp, tp 3, Sad. te. 9. 140 ié dén ching. Trong téc phim ngudi ndi chung, mic dit ngudi ta ¢6 thé chia Chi nghia duy vat va chi nghia kink nghiém phé phén, V1. Lenin viét: “Cha nghia duy vat noi chung thiva nhan ring t6n tai thuc tai khéich quan (vat chat) la. Kh6ng phu thudc vao ¥ thie, cim giée, kinh nghiém, v.v., cia loai ngudi. Chit nghia duy vat lich sir thita nhan ring tin tai xa hOi khong phy thudc vao ¥ thire Xa h6i cia loai ngudi. Trong hai trudng hop 46, ¥ thie chi 1a phan énh eda tn tai, nhiéu lm ciing chi la mét phan énh gan dung (an khép, chinh xée mét cdch ly twongy”, - Cam gide, tri gide, ¥ thite nét chung 1a inh anh ciia thé gibi Khéch quan. Theo chit nghia duy vat bién chimg, cdc cam giée ciia ching ta (va moi tri thc) du Ja sy phan nb, déu la hinh anh chi quan cia hign thyc khéch quan: “Cam gidc 18 mt hinh anh chi quan cilia thé gidi khéch quan”"*. Nhung. khong phai sw phan anh thu d6ng, ctmg dé cia hién thue khéch quan gidng nh sur phin anh vat IY ciia céi guong trong quan nigm cia chit nghia duy vat trade Me. Bé ebinh 1a quan nigm truc quan cia chi nghia duy vat siéu hin, khong inh gié ding mite vai wo tich cue ciia chi thé, cia nhdn cach va hogt dong thyc tin ella con ngwdi trong phan anh. - Thue tién la ti6u chudn dé kiém tra hinh Gnh ding, hinh énh sai cita cam gide, ¥ tite néi chung. Theo chi nghia duy vat bién chimg, thyc tién 1a tiéu chuan dé kiém tra hinh anh ding, hinh anh sai cia cam gide, ¥ thire ndi chung. Ja tiéu chudn dé kiém tra chan ly. Tat nhién, “... thyc tig ma ching ta ding Jam tiéu chudn trong ly lun vé nhfn thie, phai bao gdm ca thye tin cla nhimg sir quan sit, hing sy phat hién vé thién van hoc...’”"5. Do vay, “Quan diém vé disi séng, vé ete tim, phai 1A quan diém thir nhit va co ban cia ly lugn ve nan thre" 2. Ly lun nhn thie duy vat bign ching 2.1. Nguén gic, bin chit cia nhgn thice Triét hoc Mac - Lénin thira nhfn sw tn tai khach quan cia thé giéi va cho rang thé gidi khich quan 1a déi trong cla nhan thie. Khéng phai ¥ thre cla con nguéi san sinh ra thé gidi ma thé gidi vat chit tin tai d6c lap voi con ngudi, dé 1a ngudn géc “duy nat va cudi cimg” cia nh§n thite. Triét hge Mac - Lénin khding dinh kha nang nhén thite thé gidi cita con ngudi. VI. Lenin da chi "v.41. Lenin (1980), Todn tap, 1. 18, Sd tr. 404. "V1 Lenin (1980), Todn tip, . 18, Sd. t.138. "SV. 1 Lenin (1980), Todn tap, 1. 18, Sdd. te. 164. "®Y I. Lénin (1980), Tod tdp, 18, Std. t.167 141 16 chi c6 nhiing cai ma con ngudi chwa biét chit khong c6 cdi gi khéng thé bié “Dirt khéat la khéng o6 va khéng thé o6 bit ky su khac nhau nao vé nguyén tic gia bigm tugng va vat ty n6, Chi c6 sy khée nhau gitta cai 4% duge nhan thi va cai cha durge nhén thite”"””. Triét hoe Mac - Lénin cho ring nhdn tute Ia ste phdn dnh hign thee Khdch quan vao b6 de nguédi: “Tri giéc va biéu trong iia chiing ta 1a hinh anh eta cfc su vat d6"""*; “Cam gide cia ching ta, ¥ thie cia ching ta chi 14 hinh anh cia thé gidi bén ngoai va di nhién 1a néu khéng c6 ci bi phan anh thi khéng thé c6 ci phan énh, nhung cdi bi phan anh t6n tai doc lap voi cdi phan anh”. Diéu nay thé hién quan nigm duy vat vé nhén thite, chéng lai quan nigm duy tam vé nan thitc. Nhung ban chit cha nhén thife 1a su phan dnb tich cue, sang tgo thé gidi vat chat vao b6 6c con ngudi. Day 14 mot qué trinh phttc tap, qu trinh nay sinh va giai quyét mau thudn chir khéng phai qua trinh may méc gian don, thy dong va obit théi: “Nh4n thite 1a su tién gan mai mai va v6 tan ciia te duy dén khdch thé. Phan anh cda thé gidi wy nhién trong tu tuéng con ngudi phai duge hiéu khéng phai mét céch “chét cing”, “tiru twong”, khong phai khéng van Ong, Khng mau thudn, ma la trong qué trinh vinh vign ola vén dng, ola sy nay sinh mau thudn va su gidi quyét nog mau thudin d6"™ Nhén thite la mét qué trinh bién cng c6 van déng va phat wrién, 1 qué trinh di tir chua biét aén biét, tr biét it t6i biét nhigu hon, tir biét chua diy di dén diy di hon. Bay 1a m6t qu4 trink, khOng phai nhgn thite mot ln 1a xong, ma c6 phat trién, c6 bé sung va hoan thién: “Trong Ly lugn nhan thitc, cing nhu trong tit c4 nhiing linh vue khde cia Khoa hoe, cin suy lun mot céch bign ching, nghia Ia ding gia dinh ring nhan thite cia chting ta la bat di bat dich va 6 sin, ma phai phan tich xem sy hiéu biét nay sinh ra tik su khdng hiéu biét nh thé nao, su hiéu biét khéng diy dO va khong chinh xdc tré thanh day di ‘hon va chinh xée hon nu thé ndo”!, Trong qué trinh nhan thie cia con nguéi ludn Tudn ndy sinh quan hé bign ching gitta nhén thie kinh nghiém va nhan ‘thnfe ly Indn; nbn thie chOng thudng va nhGn thirc khoa hoo. Nhén thite kinh nghigm la nhan thite dya tén su quan sét trye tiép cdc sy vat, hién tugng hay cfc thi nghiém, thyc nghiém khoa hoe. Két qua cba nbdn thite kinh nghiém 1a YJ, Lénin (1980), Tod sp, t. 18, Sed te.117. 2-Y 1, Lenin (1980), Todin udp, 1 18, Sd te-126. YJ, Lénin (1980), Tod sép, t, 18, Sd t.74 "V1. Lenin (1981), Tod tp, t. 29, Sd 207-208. 1-Y. 1, Lénin (1980), Todm tay, «18, Sd. tr.117, 142 Lf nhting tri thie kinh nghiém thong thudng hod tri thire thye nghiém khoa hoc. ‘hn thie ly Inn a nbén thite su vét, hign tuong m6t céch gidn tip dura tren cfc hinh thie tu duy trira tong nhu khai nigm, phén doan, suy Iwan dé Khai quét tinh ban chat, quy ludt, tinh t4t yéu cla céc sy vat, hign tong. Nhgn thie ‘thong thuémg Jd nbn thite duoc hinh thanh mét céch tw phat, truc tiép trong hoat déng hang ngay cia con ngudi. Nhén thife khoa hoe 1a nhén thite duge hinh thanh chi ddng, ty giéc cita chi thé nhim phan 4nh nhimg méi lién hé ban. chat, tat nhién, mang tinh quy luat cia d6i wrong nghieén ciru. Nhdn thite 1a qué trinh tic dong bién cining gitta chit thé va khdch thé thong qua hoat déng tec tién cia con ngwai. Chu thé nhdn thite chinh la con ngudi. Nhung dé 1a con ngudi hién thuc, dang séng, dang hoat déng thye tién ‘va dang nhan thir trong nhiing diéu kién lich sir - x4 hi cy thé nhdt dinh, tie la con ngudsi dé phai thudc vé mét giai cp, mOt dan toc nhét dinh, c6 ¥ thitc, Joi ich, nhu cdu, cé tinh, tinh cim,v.v... Con ngudi la chit thé nhfn thiie fing bi i6i han boi diéu kién lich sit e6 tinh chat lich sit - xa hi. Chi thé nhfn thite tra loi cu héi: ai nhdn thie, con khéch thé nhén thife tra Joi cu héi: cai gi urge nhfn thiie? Theo triét hge Mae - Lénin, khach thé nhén thite khéng dng hat véi toan b6 hién thuc khéch quan ma chi 18 mOt b6 phan, mot linh vye eiia hign thuc khach quan, nim trong mién hoat d6ng nhan thite va 1é thanh déi ‘tugng nhén thite cia chi thé nbn thite. Vi thé, khach thé nhén thite khéng chi a thé gidi vat chdt ma cé thé con 18 tw duy, tam ly, tu tuéng, tink than, tinh cam ,v.v.. Khach thé nhén thie ciing ¢6 tinh lich sir - xi hoi, cling bi ché ude bai diéu kign lich sit - x8 hdi ey thé. Khéch thé nbén thie uén Iuén thay 431 trong lich sir cng véi su phat trién cia hogt dng thuc tin cing nh sy mé rong nang Ie nhan thire cla con ngudi. Khach thé nh4n thite cfing khong ding nhat véi déi trong nhfn thie. Khach thé nhén thir réng hon déi tuong nhén thie Hoat dong thuc tién cia con ngudi 1d co sé, dong luc, mye dich cia nban thie va 1a tiéu chudn dé kiém tra chan ly: “Van 4@ tim hiéu xem tu duy cia con ngudi c6 thé dat t6i tinh chin ly khach quan Kh6ng, hdan toan khéng phai 1a mot van dé ly luan ma 14 mot van dé thye tién”™. Tir én ching ta c6 thé thay, han thie 1a qué trinh phan anh hién thue khéch quan mét each tich cue, chit dng, sang tao béi con ngudi trén co sé thy tin mang tinh lich sit cu thé. 2.2. Ture tién va vai trd cita thuc tién déi véi nhéin thite "9 © Mie va Ph.Angghen (1995), Todn tip, ap 3, Sa. 19 143 gZ * Pham tris thc tién ‘hye tin, theo tiéng Hy Lap cé 1a “Practica”, c6 nghia den 1a hoat déng tich cue. Céc nha triét hoc duy tam cho hoat déng nhén thir, hoat d6ng cha thitc, hogt dOng ciia tinh thin néi chung [A hoat déng thuc tin. Cac nha triét hoe tén giao thi cho hoat dong séng to ra vii tru ctla thong dé 1A hoat dong thuc tién. Céc nha triét hoc duy vat truéc triét hoe duy vat bién chimg c6 nhiéu déng g6p cho quan diém duy vat vé nhén thitc, nhmg chua mét dai biéu ndo higu ding dugc ban chat oda thuc tin cing nlur vai td ciia thyc tién déi vi nbn thire. Khéng phai ngdu nhién ma trong Juan dé 6 1 cia Ludn curong ve Phoiobdc, C.Méc viét: “Khuyét diém chi yéu ciia toan b6 chit nghia duy vat tir trudc dén nay - ké c& chit nghla duy vat cia Phoiobac - 1a su vat, hién thie, cai cam gidc duoc, chi duge nhin thite duéi hinh thite théch thé hay hink thie truc quan, chit khéng duoc nhfn thite la hoat dong cam gide cia con ngudi, la thye tién””, Chinh vi vay, cfing trong Ludn cucmg vé Phoiobdc, C.Mac cing khang dioh lai “Diém cao nhét ma chit nghia duy vat trwc quan, tite 1a chi nghia duy vat khéng quan niém tinh cém gic 1a hogt dong thu tién, von ti duge 18 sy true quan vé nhiing ca nhan rigng biét trong “xa hoi céng dan”, Theo quan diém ca tiét hoc Mac - Lénin, thc 1ién la todn b6 nhing hoat déng vat chdt - cém tink, c6 tink [ich sit - xa hi cia con ngu6i nhim cdi tgo ye nhién va xd héi phyc vu nhan loai tién b6. ‘Theo chit nghia duy vat bién chimg thy tién gdm nhimg dac trung sau: That nhdt, thure tin khong phai toan b9 hoat dng cia con nguéi ma chi li hing hoat déng vat chat - cdm tinh, nhu Idi cba C.Méc, dé la nhting hoat dng vt chat cita con ngudi cim gide duge. Nghia la con nguéi c6 thé quan sat true quan duge cdc hoat dng vat chit nay. Hoat ding vat chét - cam tinh 1a ning hoat déng ma con ngudi phai sir dung luc lugng vat chit, cong cu vét chat tac dng vao cée adi tuong vét cht dé 1am bién di ching. Trén co sé 46, con ngudi méi 1am bién d3i duge thé giéi khéch quan phye vu cho minh, That hai, hoat dong thyc tia Ja nhiing hoat déng mang tinh lich sit - x8 hoi ciia con ngudi. Nghia 1a, thuc tién 14 hoat dOng chi din ra trong xa hOi, vei su tham gia cla déng dao nguéi trong x4 hoi. Trong hoat dong thye tién con ngudi truyén lai cho nhau nhing kinh nghiém ti thé hé nay qua thé hé knée. Cing vi vay, hoat déng thuc tin ludn bi gidi han béi nhting diéu kign leh ste 5 Mie va Ph Angghen (1995), Tod tép, tap 3, Sd... ; 3 C Mie va Ph.Angghen (1995), Tod nip, tap 3, Se. 1.12. g 144 x hdi cu thé. Dong thoi, thy tién c6 trai qua cdc giai doan lich str phat trién cy thé cla n6. Thit ba, thyc tién 1a hoat dng cé tinh myc dich nham cai tao tw ahién va x4 hoi phuc vu con ngudi. Khéc v6i hoat dong cé tinh ban nang, tr phat cia dong vat nhim thich nghi thu dng v6i thé gidi, con nawdi bing va thong qua hogt dng thye tin, chii dng tée dng cai tao thé gidi dé théa man nhu cau cia minh, thich nghi mOt eéch chi dng, tfch cue véi thé gidi, Nhu véy, néi 161 thu tién 1a ndi ti hoat dong c6 tinh tr gide cao cia con ngudi, khéc v6i hoat

Vous aimerez peut-être aussi