A ΦIEPΩMA

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 O φιλελληνισμ ς στη Γαλλία

2-31 AΦIEPΩMA Mπορντ, Παρίσι, Aθήνα: Eκθεση Γάλλων ζωγράφων για την επαναστατημένη Eλλάδα
 O φιλελληνισμς στη
Γαλλία. Mπορντ, Παρίσι,
Aθήνα: έκθεση Γάλλων
ζωγράφων για την επανα-
στατημένη Eλλάδα.
Tης Mαρίνας Λαμπρά-
κη–Πλάκα
 Xρονολγιο της Eπανά-
στασης. Tα σημαντικτερα
συμβάντα στην Eλλάδα
και τη Δύση απ το 1821 έ-
ως το 1834.
Tης Λουκίας Δρούλια
 Φιλελληνική κινητοποί-
ηση στη Δύση. Eθελοντές,
επιτροπές, Tύπος, λογοτέ-
χνες και ζωγράφοι, στρα-
τευμένοι υπέρ της ελληνι-
κής υπθεσης.
Tης Λουκίας Δρούλια
 «Bλια θέλω και μπα-
ρούτι». Γάλλοι συγγραφείς
στο πλευρ των αγωνιζ-
μενων Eλλήνων.
Tης Claire Constans
 O γαλλικς Tύπος και
το 1821. Kαθοριστική ήταν
η συμβολή του στην ανά-
πτυξη του φιλελληνισμού
στη Γαλλία.
Tου Iωάννη Δημάκη
 O Nτελακρουά και η
Eλλάδα. O Γάλλος ζωγρά-
φος που αναγνωρίστηκε
ως ο αδιαμφισβήτητος υ-
μνητής του Eλληνικού
Aγώνα.
Tης Arlette Sérullaz
 Φιλέλληνες ζωγράφοι. «Mεσολγγι». Eχοντας μλις δώσει τον ιερ ρκο, οι Mεσολογγίτες, άνδρες και γυναίκες, ορμούν στη μάχη με προ-
H τραγωδία των Eλλήνων τροπή του σεβάσμιου ιερέα. Eλαιογραφία του Λουί Mπενζαμέν Nτεβούζ (1770-1842). Tο αγωνιστικ ήθος των Mεσο-
άγγιξε τις χορδές της ρο- λογγιτών κατά τις δύο πολιορκίες (Oκτώβριος – Δεκέμβριος 1921, Aπρίλιος 1825 – Aπρίλιος 1826) και η επική Eξοδς
μαντικής καλλιτεχνικής έ- τους συγκλνισαν την κοινή γνώμη. Mια μεγάλη σειρά λογοτεχνικών έργων για το Mεσολγγι κυκλοφρησαν ττε
μπνευσης. στη Γαλλία, ενώ σχετικοί πίνακες κατέκλυσαν τις αίθουσες εκθέσεων. (Mουσείο Mπενάκη).
Tης Φανής – Mαρίας Tσι-
Tης Mαρίνας Λαμπράκη – Πλάκα Mουσείων, παρουσιαζταν πρώτα νων. Eίναι νομίζω η καλύτερη εισα-
γκάκου
στο Mουσείο Kαλών Tεχνών του γωγή σ’ αυτή την έκθεση που μας
 O φιλελληνισμς στην Kαθηγήτριας της Iστορίας της Tέχνης,
Διευθύντριας Eθνικής Πινακοθήκης Mπορντ, για να μεταφερθεί αργ- θυμίζει τα ηρωϊκά κατορθώματα των
τέχνη. H επαναστατημένη τερα στο Mουσείο Nτελακρουά στο ηρώων και μαρτύρων της εθνικής
Eλλάδα στα έργα Γάλλων Παρίσι. μας Aνεξαρτησίας, πως τους είδαν
TO 1996 υπήρξε έτος – σταθμς για
ζωγράφων. την ελληνογαλλική φιλία και συνερ- οι Γάλλοι φιλέλληνες. H απσταση, η
 Φιλελληνικά αντικείμε-
«Eις την Eλλάδα, εις την Eλλάδα...
γασία. H Γαλλική Aρχαιολογική Σχο- ρομαντική έξαψη, η διάθλαση, που
να. Διακοσμημένα με ελλη- Xαίρετε σεις λοι, πρέπει να φύγω!
λή γιρτασε με τρπο λαμπρ τα 150 παρεμβάλλει η ένδοξη αρχαιτητα,
Mετά το αίμα των ηρώων ας ρεύση
νικά θέματα μαρτυρούν χρνια απ την ίδρυσή της. Tον ίδιο τέλος το χυδαίον αίμα των δημίων
δίνουν μια άλλη διάσταση σε πρσω-
την απήχηση του φιλελλη- πα και γεγοντα. O ρομαντισμς δεν
Ω φίλοι μου εις την Eλλάδα!
νισμού στη Γαλλία. Eπιμέλεια αφιερώματος: συμμεριζταν τη λατρεία της κλασι-
Eκδίκησις, ελευθερία δτε μοι το ξίφος
Tης Aγγελικής Aμαντρί κής αρχαιτητας του Nεοκλασικι-
EΛEYΘEPIA TPAΪOY Eτοιμάσατε τον ίππον μου! Aγωμεν!
σμού. Eκεί που οι νεοκλασικοί ανα-
Φαβιέρε, οδήγει μας, ως ηγεμών εις
Eξώφυλλο: «Eπεισδιο απ την Eξοδο του στήλωναν ναούς και τους λειτουρ-
τας μάχας»
Mεσολογγίου». Eλαιογραφία του Φραν- χρνο η έκθεση «H Eλληνική Eπανά- γούσαν με ιερείς, μάντες και τελε-
σουά – Eμίλ ντε Λανσάκ (1803-1890). Δημο- τουργικές θυσίες και πομπές, οι ρο-
τική Πινακοθήκη, Mεσολγγι. σταση, ο Nτελακρουά και οι Γάλλοι Oι στίχοι του νεαρού ποιητή Bί-
ζωγράφοι», καρπς επιστημονικής κτωρα Oυγκ, πως τους αποδίδει, μαντικοί δεν βλέπουν παρά μνο
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»: συνεργασίας ανάμεσα στις δύο χώ- παλαιά μετάφραση, καλούν τους χορταριασμένα ερείπια.
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ ρες, ανάμεσα στην Eθνική Πινακο- Γάλλους να συμπαραταχθούν πλάι Mέσα απ’ αυτά τα ερείπια υψώνε-
θήκη και στην Eνωση Γαλλικών στο πλευρ των μαχομένων Eλλή- ται η τραγική εικνα του πάθους της

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«Eπεισδιο του Eλληνικού Aγώνα». Eργο του Eυγένιου Nτελακρουά (1798-1863), του ζωγράφου που αναγνωρίστηκε ως ο αδιαμφισβήτητος υμνητής του ελ-
ληνικού αγώνα. (Eλαιογραφία, Eθνική Πινακοθήκη και Mουσείο Aλεξάνδρου Σούτζου).
Eλλάδας στον πίνακα του Nτελα-
κρουά για το Mεσολγγι. Tα ερείπια
για τους ρομαντικούς θα γίνουν το
θέατρο του ηρωϊκού αγώνα των
Eλλήνων.
Nα τους, στα ερείπια, στα πλα,
ήρθε η ώρα
το παρελθν θα ξανάρθει
που κλαίω τώρα!
Nα η Λευτεριά,
μ’ αυτήν ξαναζείς στον αιώνα.
Aγνή σαν την Aθηνά θα μείνει για
πάντα στη χώρα
και θα’ χει εστία της
τα λείψανα
του Παρθενώνα
O ποιητής Kαζιμίρ Nτελαβίν εικο-
νογραφεί με τους στίχους του το ρο-
μαντικ αίσθημα που ανεβάζει τους
ήρωες του ’21 στον Oλυμπο της
Aρχαιτητας. Oπως παρατηρεί ποιη-
τικά ο Kωστής Παλαμάς, ο Zευς του
νέου Oμήρου, του Bίκτωρα Oυγκ
«ονομάζεται Kανάρης, κρατών αντί
σκήπτρου πυρσν».
Eμπρακτη αλληλεγγύη
O Φιλελληνισμς, η συναισθηματι-
κή αλλά κυρίως έμπρακτη αλληλεγ-
γύη που εκδηλώθηκε σε πολλές χώ-
ρες της Eυρώπης υπέρ των Eλλήνων
που μάχονταν για την ανεξαρτησία
τους, βρίσκει στη Γαλλία την πληρέ-
στερη, την ιδανική της έκφραση. Oι
λγοι είναι πολλοί: Oι ιδέες της Eπα-
νάστασης είχαν εκκολαφθεί, τραφεί
και δυναμώσει απ τις ίδιες πηγές
του Διαφωτισμού που είχαν πυροδο-
τήσει και τη Γαλλική Eπανάσταση.
Tο παράδειγμά της ήταν η φλγα
που φώτιζε πολλές συνειδήσεις στη
μαχμενη Eλλάδα. Πλάι στον πολιτι-
κ φιλελληνισμ, που αναπτύσσεται
μέσα στους κλπους της φιλελεύθε-
ρης αντιπολίτευσης στην επίσημη
φιλοτουρκική πολιτική των Bουρβώ-
νων, τα πάθη των Eλλήνων εμπνέουν
τους διανοούμενους, τους ποιητές
και τους καλλιτέχνες. Aυτή η αρμο-
νική, η ομθυμη συνέργεια λων των
μορφών φιλελληνισμού –πολιτικού,
κοινωνικού, φιλολογικού, εικαστι-
κού– δίνει στο γαλλικ κίνημα την ι-
διομορφία του, τη μοναδικτητά
του.
Aλλο χαρακτηριστικ του γαλλι-
κού φιλελληνισμού είναι η πρώιμη
εμφάνισή του. Γεννιέται ως άμεση α-
ντίδραση στα κορυφαία ηρωικά και
τραγικά γεγοντα, με αφετηρία τις
σφαγές της Xίου, τον σκληρ Aπρί-
λιο του 1822, που θα εμπνεύσουν,
στο νεαρ ρομαντικ ζωγράφο Eυ-
γένιο Nτελακρουά, τον ομώνυμο
μνημειώδη πίνακα του Λούβρου: Mια
σπαρακτική ελεγεία, αφιερωμένη
στα πάθη ενς ωραίου λαού, που με
τις θυσίες και το αίμα του ταυτίζεται
επιτέλους στις συνειδήσεις των Eυ-
ρωπαίων με τους ένδοξους προγ-
νους του. Oι Σφαγές της Xίου, έργο
αρχετυπικά ρομαντικ, που ζωγρα-
φίζεται μέσα σε έξι μήνες πυρετικής
δουλειάς για να εκτεθεί στο παρισι-
ν Σαλν του 1824 και να συνταράξει
τις συνειδήσεις και χι μνο τα καλ-
λιτεχνικά στάσιμα ύδατα. Γιατί η τέ-
χνη είναι ακμη ένα απ τα κυρίαρχα
μέσα επικοινωνίας.
Mε την Eλλάδα στα ερείπια του
Mεσολογγίου, εικνα του Aγίου Πά-
θους ενς έθνους –η σχέση με την
ανάλογη εικονογραφική σύνθεση
του Xριστού δεν είναι τυχαία– ο Nτε-
λακρουά αποκρίνεται σε ένα άλλο
συνταρακτικ επεισδιο του Πολέ-
μου της Aνεξαρτησίας, τον «σκληρ
Aπρίλη» του 1826 την Eξοδο του Mε-
σολογγίου. Eργο υψηλού αισθητικού
μηνύματος, το αριστούργημα του
Mουσείου Kαλών Tεχνών του Mπορ-
ντ δεν παύει να αποτελεί παράλλη-
λα και πράξη «πολιτικής προπαγάν-
δας» με άμεσα και δραστικά αποτε-
λέσματα.
Mε αφετηρία και γύρω απ αυτ το
κορυφαίο έργο του Nτελακρουά –μια
και οι Σφαγές της Xίου, κρίθηκαν πο-
KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH
λύ εύθραστες για να μετακινηθούν
απ το Λούβρο– συγκεντρώθηκαν,
χι μνο μερικοί ακμη φιλελληνικοί
πίνακες του μεγάλου ρομαντικού και
ανάμεσά τους ο πίνακας «Eπεισδιο
του Eλληνικού Aγώνα», το αριστούρ-
γημα της Eθνικής Πινακοθήκης –αλ-
λά και τα πιο σημαίνοντα απ τα 150
έργα με φιλελληνικά θέματα που ε-
ντοπίστηκαν στα μουσεία της Γαλ-
λίας. H ποιτητά τους είναι άνιση.
Aλλά το μήνυμα, είναι συγκλονιστι-
κ. Tα φιλελληνικά αντικείμενα μαρ-
τυρούν την εκλαΐκευση και την ευ-
ρεία υποδοχή των φιλελληνικών ιδε-
ών και θεμάτων. H Eλλάδα ήταν στη
μδα. H έκθεσή μας δεν μπορούσε
να το αγνοήσει.
O μνημειώδης κατάλογος της έκ-
θεσης είναι καρπς συνεργασίας α-
νάμεσα σε Γάλλους και Eλληνες ε-
ρευνητές. H φιλία των δύο λαών ξα-
νανθίζει μέσα σ’ αυτή τη συνεργα-
σία. O κατάλογος θησαυρίζει τα ευ-
ρήματα και τα συμπεράσματα μακρ-
χρονης έρευνας και διεξοδικής βι-
βλιογραφίας. O κατάλογος των φι-
λελληνικών έργων που επιστέφει
την έκδοση, μαζί με τα ειδικά άρθρα
και τα αναλυτικά σχλια των έργων,
την καθιστούν πολύτιμο επιστημονι-
κ εργαλείο και σταθμ για τη σχετι-
κή έρευνα.
3
 Xρονολγιο της Eπανάστασης
Tα σημαντικ τερα συμβάντα στην Eλλάδα και τη Δύση απ το 1821 έως το 1834
Tης Λουκίας Δρούλια
Iστορικού δ.φ., Kέντρο Nεοελληνικών Eρευνών
του E.I.E.
1821: O Aλέξανδρος Yψηλάντης,
υπασπιστής του τσάρου Aλεξάνδρου
A΄, αρχηγς της Φιλικής Eταιρείας,
φθάνει στο Iάσιο που ο ηγεμνας
της Mολδαβίας Mιχαήλ Σούτσος
προσχωρεί στο κίνημά του και του
παραδίνει την πλη. O Yψηλάντης
καλεί σε επανάσταση με προκηρύ-
ξεις και συστήνει τον Iερ Λχο. O
πατριάρχης Γρηγριος E΄ τον αφορί-
ζει. Eξέγερση στην Πελοπννησο και
τα νησιά (Mάρτιος–Aπρίλιος). O Aλ.
Yψηλάντης φθάνει στο Bουκουρέ-
στι. Aπαγχονισμς του Πατριάρχη
Γρηγορίου E΄ και των μελών της I.
Συνδου. Aποκεφαλισμς του Mεγά-
λου Διερμηνέα Kωνσταντίνου Mου-
ρούζη και του Δραγομάνου του Στ-
λου Nικολάου Mουρούζη στην Kων-
σταντινούπολη. Θανάτωση του Aθα-
νασίου Διάκου στη Φθιώτιδα. Mάχη
του Bαλτετσίου (14–15 Mαΐου). Συνέ-
λευση των Kαλτετζών (7 Iουνίου).
Mάχη του Δραγατσανίου (19 Iουνί-
ου). O Δημήτριος Yψηλάντης φθάνει
στα Bέρβαινα. Eγκατάσταση τυπο-
γραφείου στην Kαλαμάτα που εκδί-
δει τις πρώτες επαναστατικές προ-
κηρύξεις και την εφημερίδα Σάλπιγξ
Eλληνική. O Aλέξανδρος Mαυροκορ-
δάτος πηγαίνει στο Mεσολγγι. Aλω-
ση της Tριπολιτζάς (5 Oκτ.). Aποτυ-
χία της επανάστασης στη Xαλκιδική.
Aρχίζουν να καταφθάνουν στην
Eλλάδα οι φιλέλληνες εθελοντές
(περίπου 1.200 έλαβαν μέρος στον
πλεμο της ελληνικής ανεξαρτη-
σίας).
O Aδ. Kοραής εκδίδει στο Παρίσι
τα Πολιτικά του Aριστοτέλη στη σει-
ρά της «Eλληνικής Bιβλιοθήκης».
Προτάσσει τα περίφημα για τη δημο-
κρατική και κοινωνική προβληματική
που περιέχουν «Προλεγμενα», ανα-
φερμενος ταυτχρονα στον ελλη-
νικ αγώνα και ενθαρρύνοντας τους
αγωνιζμενους για την ελευθερία
τους ομογενείς του. Eπανεκδίδει ε-
πίσης το Σάλπισμα Πολεμιστήριον
(1801) με τη γαλλική μετάφραση του
Guerrier de Dumast.
Συνέδριο του Laybach (12 Iαν. – 12
Mαΐου). Πρωτοβουλίες του Mέτερνιχ
να διασφαλιστεί η καταστολή της ε-
πανάστασης στη Nεάπολη της Iτα-
λίας. H είδηση της ελληνικής εξέ-
γερσης γίνεται δεκτή με δυσαρέ-
σκεια. O τσάρος αποκηρύσσει το ε-
παναστατικ κίνημα του Aλ. Yψηλά-
ντη. Θάνατος του Nαπολέοντα (5
Mαΐου). Σχηματισμς υπερσυντηρη-
τικής κυβέρνησης στη Γαλλία με
πρωθυπουργ τον Villèle. Kρίση στις
ρωσοτουρκικές σχέσεις. O Γερμα-
νς καθηγητής W.T. Krug συνθέτει
το φιλελληνικ του έργο Griech-
enlands Wiedergeburt (H Aναγέννη-
ση της Eλλάδος, Mάιος). Iδρυση Φι-
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997
«O λρδος Mπάιρον, αφιερωμένο στους ρομαντικούς». Λιθογραφία του Mι-
σέλ Mπαρατιέ (1784-1867). Πριν απ την ενεργή συμμετοχή του στο φιλελλη-
νικ κίνημα το 1823, ο Aγγλος ποιητής Mπάιρον (1788-1824), άσκησε με το
έργο του αποφασιστική επίδραση στους καλλιτεχνικούς και λογοτεχνικούς
κύκλους της Γαλλίας, υπέρ της ελληνικής υπθεσης. O θάνατς του στο Mε-
σολγγι, αύξησε το θαυμασμ της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για τον ρομα-
ντικ αυτν φιλέλληνα (Eθνική Bιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).
λελληνικών κομιτάτων στην Eλβετία
και τη Γερμανία. W. Müller, Lieder
den Gricchen (Tραγούδια των Eλλή-
νων). Iδρυση της Eταιρείας της Xρι-
στιανικής Hθικής (Société de la
Morale chrétienne), στο Παρίσι.
Eκδοση του περιοδικού Antologia
στη Φλωρεντία απ τον J.P.
Vieusseux· περιέχει πολλά άρθρα
σχετικά με τους Eλληνες. Eκδίδεται
η Messénienne, sur la liberté de la
Grèce (Mεσσηνιακή ωδή για την ε-
λευθερία της Eλλάδας), που αποδί-
δεται στον Casimir Delavigne. O
Aγγλος ποιητής P.B. Shelley στην Πί-
ζα, αφιερώνει το ποίημά του Hellas
στον Aλέξανδρο Mαυροκορδάτο (1
Nοεμ.).
1822: Eθνοσυνέλευση της Eπιδαύ-
ρου. Oι επαναστατημένοι Eλληνες
διακηρύσσουν την ανεξαρτησία του
«ελληνικού έθνους» και ψηφίζουν το
Προσωρινν Πολίτευμα της Eπιδαύ-
ρου, θεμελιωμένο σε δημοκρατικές
αρχές. Δολοφονία του Aλή πασά των
Iωαννίνων απ τους Tούρκους. Eπα-
νάσταση στην Aνατολική Mακεδονία.
Σφαγές της Xίου. O Kωνσταντίνος
Kανάρης πυρπολεί την τουρκική ναυ-
αρχίδα στη Xίο. Mάχη του Πέτα, με
συμμετοχή φιλελλήνων εθελοντών.
Hττα του Δράμαλη στα Δερβενάκια
απ τα στρατεύματα του Θεδωρου
Kολοκοτρώνη. Πρώτη πολιορκία του
Mεσολογγίου. Oι Eλληνες απευθύνο-
νται «προς τους χριστιανούς μονάρ-
χες της Eυρώπης που συνεδριάζουν
στη Bερνα». Oι απεσταλμένοι τους
δεν γίνονται δεκτοί στο συνέδριο· το
ελληνικ ζήτημα θάβεται απ τη διε-
θνή διπλωματία.
Yπμνημα του μητροπολίτη Oυγ-
γροβλαχίας Iγνάτιου στον Pώσο υ-
πουργ Eξωτερικών Nesselrode, με
τίτλο Gréce, Causes de sa révolution
et de son état acgtuel. Eλλάς, αίτια
της επαναστάσεως και της παρού-
σης καταστάσεώς της).
Eπιστολή του προέδρου της Aϊτής
J.–P. Boyer, με την οποία αναγνωρί-
ζει την ελληνική ανεξαρτησία. O
Aμερικανς πρεδρος, Monroe, ανα-
φέρεται στον ελληνικ ξεσηκωμ.
Aυτοκτονία του Aγγλου υπουργού
Eξωτερικών Castlereagh. Tον διαδέ-
χεται ο George Canning. Λρδος
Erskine, A Letter to the earl of
Liverpool, on the Subject of the
Greeks (Eπιστολή στον κμη Λίβερ-
πουλ σχετικά με τους Eλληνες). C.
Delavigne, Nouvelles Messéniennes
(Nέες Mεσσηνιακές Ωδές).
1823: H ελληνική κυβέρνηση ε-
δρεύει στο Nαύπλιο. H B΄ Eθνοσυνέ-
λευση ψηφίζει την αναθεώρηση του
Συντάγματος της Eπιδαύρου και ει-
σάγει προοδευτικά άρθρα σχετικά με
τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευ-
θερία του Tύπου κ.ά. Aφιξη του λρ-
δου Mπάυρον στην Kεφαλλονιά. Mε-
τάβαση στο Λονδίνο των Eλλήνων α-
πεσταλμένων I. Oρλάνδου και A.
Λουριώτη, προκειμένου να διαπραγ-
ματευτούν δημσιο δανεισμ. O
Edward Blaquiere παρουσιάζει στην
ελληνική Eθνοσυνέλευση τις «παρα-
τηρήσεις» του J. Bentham σχετικά
με το κείμενο του ελληνικού συντάγ-
ματος.
O Διονύσιος Σολωμς συνθέτει
τον Yμνον εις την Eλευθερίαν (εκδί-
δεται το 1825).
H βρετανική κυβέρνηση αναγνωρί-
ζει τους Eλληνες ως εμπολέμους με
τους Tούρκους. Διακήρυξη του
«δγματος Monroe» και φιλελληνικ
μήνυμα του προέδρου Monroe. Θά-
νατος του πάπα Πίου Z΄. Iδρύεται η
Φιλελληνική Eταιρεία του Λονδίνου
(London Greek Committee). E.
Blaquiere, Report on the Present Sta-
te of the Greek Confederation. (Eκθε-
ση για την παρούσα κατάσταση της
Eλληνικής Oμοσπονδίας). Iδρύονται
στο Παρίσι η Eλληνική Eπιτροπή
(Comité grec) στα πλαίσια της Eται-
ρείας της Xριστιανικής ηθικής
(Société de la Morale Chrétienne), η
1η φιλελληνική επιτροπή της Mασ-
σαλίας και οι φιλελληνικές επιτρο-
πές των Hνωμένων Πολιτειών.
1824: O Λρδος Mπάιρον φθάνει
στο Mεσολγγι. A΄ εμφύλιος πλεμος
(ο Kολοκοτρώνης και οι στρατιωτικοί
αρχηγοί της Πελοποννήσου ενα-
ντίον των προσκειμένων στρατευμά-
των στον Aλ. Mαυροκορδάτο με τον
οποίο έχουν συμμαχήσει οι πολιτικοί
αρχηγοί της Πελοποννήσου και των
νησιών). Kατάληψη της Kρήτης απ
τον αιγυπτιακ στλο. Θάνατος του
λρδου Mπάιρον στο Mεσολγγι.
Tον επικήδειο εκφωνεί ο Σπυρίδων
Tρικούπης. Φθάνει στη Zάκυνθο το
πρώτο δάνειο. Kαταστροφή της Kά-
σου. Tέλος του A’ εμφυλίου πολέ-
μου. Kαταστροφή των Ψαρών. Nαυ-
μαχία του Γέροντα. B΄ εμφύλιος π-
λεμος (αντιπρσωποι των πολιτικών
και στρατιωτικών της Πελοποννήσου

«Mαυροκορδάτος, αρχηγς της ελληνικής κυβέρνησης». Λιθογραφία του
Oράς Bερνέ (1798-1863), αφιερωμένη στον Φαναριώτη πρίγκιπα Aλέξανδρο
Mαυροκορδάτο (1791-1865), πρεδρο του Eκτελεστικού του νεοσύστατου
κράτους, μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Eλλάδας, το 1822 (Eθνική
Bιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).
«O συνταγματάρχης Φαβιέρος». Λιθογραφία του Πιερ Λετιέρ (1798-1884). Tα
κατορθώματα του Σαρλ–Nικολά Φαβιέ ή Φαβιέρου (1782-1855) στο πλευρ των
εξεγερμένων Eλλήνων (1823) έδωσαν τροφή στα χρονικά του φιλελεύθερου
γαλλικού Tύπου, ενώ η συμμετοχή του στην πολιορκία (Aύγουστος 1826) και
την πτώση της Aκρπολης της Aθήνας (Iούνιος 1827) συνέβαλε στην αύξηση
της δημοτικτητάς του (Eθνική Bιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).

εναντίον των Yδραίων και Σπετσιω-
τών, που υποστηρίζονται απ τους
στρατιωτικούς της Pούμελης).
O Δ. Σολωμς συνθέτει τον Λυρι-
κν ποίημα εις τον θάνατο του Λορδ.
Mπάιρον. A. Kάλβος, H πατριωτική
λύρα της Eλλάδας (Παρίσι μετάφρα-
ση στα γαλλικά απ τον Stanislas
Julien). Eκδίδονται οι εφημερίδες
Eλληνικά Xρονικά στο Mεσολγγι α-
π τον J.-J. Meyer (-1826). O Φίλος
του Nμου στην Yδρα (-1827) απ
τον Iωσήφ Kιάππε, η Eφημερίς των
Aθηνών απ τον Γ. Ψύλλα (-1826) και
ο Telegrafo Greco στο Mεσολγγι με
τις φροντίδες του Mπάιρον και του
Iταλού φιλέλληνα κμη P. Gamba.
Eγκαινιάζεται στο ανάκτορο της Kυ-
βερνήσεως η Iνιος Aκαδημία που ι-
δρύθηκε στην Kέρκυρα, χάρη στις
προσπάθειες του φιλέλληνα ελληνι-
στή Frederick North, λρδου
Guilford.
Συζήτηση στο αμερικανικ Kο-
γκρέσο για το ελληνικ ζήτημα. Λ-
γος του Daniel Webster (19 Iαν.).
Πρωτκολλο της Πετρούπολης σχε-
τικά με το ελληνικ ζήτημα. O Mοχά-
μεντ Aλι της Aιγύπτου αναλαμβάνει
την καταστολή της ελληνικής εξέ-
γερσης. O Chateaubriand περνά
στην αντιπολίτευση· τον ακολου-
θούν οι εφημερίδες Journal des
Débats και Quotidienne. O Kάρολος I΄
διαδέχεται τον Λουδοβίκο IH΄ ως βα-
σιλιάς της Γαλλίας. O Delacroix ζω-
γραφίζει τον πίνακα Massacres de
Scio (Σφαγές της Xίου). F.
Pouqueville, Histoire de la Régéné-
ration de la Gréce (Iστορία της ανα-
γεννηθείσης Eλλάδος). Claude Fau-
riel, Chants populaires de la Gréce
moderne (Δημώδη άσματα της νεω-
τέρας Eλλάδος), 2 τ.
1825: Φυλάκιση του στρατηγού Kο-
λοκοτρώνη. O Iμπραήμ πασάς με
τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα α-
ποβιβάζονται και εισβάλλουν στην
Πελοπννησο. Kαταστροφή της
Σφακτηρίας· θάνατος του Iταλού φι-
λέλληνα κμη Σανταρζα. Aποφυλά-
κιση του Kολοκοτρώνη. Θάνατος του
Παπαφλέσσα στη μάχη στο Mανιάκι.
Tο δεύτερο δάνειο φθάνει στο Nαύ-
πλιο. Θάνατος του Oδυσσέα
Aνδρούτσου. Oι Eλληνες ζητούν την
αγγλική «προστασία» την οποία αρ-
νείται η βρετανική κυβέρνηση.
Eκδίδεται η Γενική Eφημερίς της
Eλλάδος. O Yμνος εις την Eλευθε-
ρίαν του Δ. Σολωμού μεταφράζεται
στα γαλλικά και τα αγγλικά.
O J. Quincey Adams, πρεδρος
των Hνωμένων Πολιτειών. Iδρύεται
στο Παρίσι η «Φιλανθρωπική Eται-
ρεία υπέρ των Eλλήνων», γνωστή ως
Comité philhellenique de Paris.
Iδρύονται η δεύτερη Φιλελληνική ε-
πιτροπή της Mασσαλίας και η δεύτε-
ρη Φιλελληνική επιτροπή της Γενεύ-
ης. F.R. Chateaubriand. Note sur la
Grèce. (Yπμνημα περί της Eλλά-
δος). Vilemain, Lascaris ou les Crecs
du XVe s. (Λάσκαρις ή οι Eλληνες του
IE΄ αι.).
1826: Γ΄ Eθνοσυνέλευση (Nέα Eπί-
δαυρος): λγω της απελπιστικής κα-
τάστασης στην οποία έχουν περιέλ-
θει οι επαναστατήσαντες Eλληνες,
αποφασίζεται να αλλάξει το σύστημα
και η διακυβέρνηση ανατίθεται σε
μια ολιγομελή και ευέλικτη επιτρο-
πή. «Eξοδος» του Mεσολογγίου και
επακλουθη πτώση του στα χέρια
των Tούρκων. Συνάντηση του Kιου-
ταχή πασά με τον στρατηγ Kαραϊ-
σκάκη επί της ναυαρχίδας του de
Rigny, στον Πειραιά. Aφιξη στην
Eλλάδα του πρώτου ατμοκίνητου ελ-
ληνικού πολεμικού πλοίου «Kαρτε-
ρία» με κυβερνήτη τον Aγγλο πλοί-
αρχο F.A. Hastings. Θάνατος του
σταρτηγού Γκούρα στην Aκρπολη.
Mάχη της Aράχωβας. O Γάλλος φι-
λέλληνας Ch.N. Fabvier (Φαβιέρος)
στην Aκρπολη (πολιορκία των Aθη-
νών, 26 Aυγούστου – 5 Iουνίου). Δια-
μάχες σχετικά με τις φρεγάτες που
είχαν παραγγείλει οι Eλληνες στις
Hν. Πολιτείας της Aμερικής.
Aγγλορωσικ πρωτκολλο της
Πετρούπολης σχετικά με την Eλλά-
δα. Pωσικ τελεσίγραφο προς την
Tουρκία σχετικά με τη Σερβία και τις
παραδουνάβιες ηγεμονίες. Mε διά-
ταγμα του σουλτάνου Mαχμούτ B΄
διαλύεται το σώμα των γενιτσάρων.
Σφαγές γενιτσάρων. Pωσοτουρκική
συνθήκη του Ackermann. H Eταιρία
Xριστιανικής Hθικής στο Παρίσι ι-
δρύει Eπιτροπή εκδσεων υπέρ των
Eλλήνων. Documents relatifs a l’ é-
tat présent de la Grèce (Paris, 18-
26–1829). O Delacroix στέλνει τέσσε-
ρις πίνακες με φιλελληνικ θέμα
στην αίθουσα τέχνης Lebrun. Iδρύε-
ται Φιλελληνική επιτροπή στη Στοκ-
χλμη.
1827: O κμης Iωάννης Kαποδί-
στριας εκλέγεται κυβερνήτης της
Eλλάδας. H Γ΄ Eθνοσυνέλευση, η ο-
ποία συνεχίζει τις εργασίες της στην
Tροιζήνα, ψηφίζει το «Πολιτικν Σύ-
νταγμα της Eλλάδος». O Aγγλος
στρατηγς R. Church ορίζεται επικε-
φαλής του ελληνικού στρατού και ο
λρδος Cochrane επικεφαλής του
ελληνικού στλου. Mάχη του Φαλή-
ρου. Θάνατος του στρατηγού Kαραϊ-
σκάκη. Παράδοση της Aκρπολης
στους Tούρκους. Iδρύεται το πρώτο
ελληνικ προξενείο, στη Mάλτα.
Nαυμαχία του Nαυαρίνου (20 Oκτ.).
Eκστρατεία του Φαβιέρου στη Xίο
(Oκτ.–Δεκ.).
Eκδίδεται η Aνεξάρτητος Eφημε-
ρίς στην Yδρα και την Aίγινα (1828).
O I. Pίζος Bερουλς εκδίδει στα γαλ-
λικά, στη Γενεύη, το έργο του Cours
Συνέχεια στην 6η σελίδα

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 5


«O θάνατος του Πατριάρχη Γρηγορίου E΄». Eλαιογραφία του Oυγκ Φουρ (1803-1873). Tο έργο είναι εμπνευσμένο α-
π την «Histroire de la régènération de la Gréce» (Iστορία της αναγέννησης της Eλλάδας), που ο Φρανσουά Πουκε-
βίλ περιγράφει ως εξής τη σκηνή του απαγχονισμού: «ο Πατριάρχης συνελήφθη, ενώ φορούσε τα αρχιερατικά του άμ-
φια. Tον έσυραν, του φρεσαν τη μοιραία θηλειά στο λαιμ και τον κρέμασαν στην πρτα του Πατριαρχείου, κάτω α-
π τις επευφημίες ενς εξαγριωμένου χλου που βλασφημούσε τον Xριστ» (Δημαρχείο του Auray).
Συνέχεια απ την 5η σελίδα
de litterature grecque moderne. Στο
πλαίσιο του φιλελληνικού ρεύματος
το έργο μεταφράζεται στα γερμανι-
κά (Mainz) και στα ολλανδικά (Xάγη –
Aμστερνταμ, 1829).
Συνθήκη του Λονδίνου μεταξύ Pω-
σίας, Γαλλίας και Aγγλίας σχετικά με
το μέλλον της Eλλάδας. Θάνατος
του G. Canning. O Σουλτάνος αρνεί-
ται να δεχτεί τους ρους της συνθή-
κης του Λονδίνου. Διακπτονται οι
διπλωματικές σχέσεις με την Πύλη.
Oι πληρεξούσιοι των Δυνάμεων φεύ-
γουν απ την Kωνσταντινούπολη.
Eξι φορτία με προμήθειες αποστέλ-
λονται απ τις φιλελληνικές επιτρο-
πές των Hν. Πολιτειών.
1828: O Iωάννης Kαποδίστριας
φθάνει στο Nαύπλιο (6 Iαν.). Για να α-
6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997
ντιμετωπίσει την αναρχία που επι-
κρατεί, οργανώνει ένα συγκεντρωτι-
κ σύστημα διακυβέρνησης και δημι-
ουργεί ένα νέο κυβερνητικ ργανο,
το Πανελλήνιον, χωρίς να συγκαλέ-
σει την Eθνοσυνέλευση. Διαπραγμα-
τεύσεις με τους πληρεξούσιους των
Δυνάμεων σχετικά με τα σύνορα του
νεοσύστατου ελληνικού κράτους. O
Aλέξανδρος Yψηλάντης πεθαίνει
στο Mχατς. Oι πρεσβευτές των Δυ-
νάμεων στην Kωνσταντινούπολη
(Stangford Canning, Guilleminot και
Ribeaupierre) συνεδριάζουν στον
Προ.
I. Pίζος Nερουλς, Histoire mo-
derne de la Grèce, (Nεώτερη ιστορία
της Eλλάδος), Γενεύη, (γερμανική
μτφρ., Λειψία 1830).
Στο Πρωτκολλο του Λονδίνου
(4/16 Nοεμβρίου) ορίζεται η αποστο-
λή γαλλικών στρατευμάτων στην Πε-
λοπννησο. Oι Δυνάμεις θέτουν υπ
την προστασία τους τον Mοριά και
τις Kυκλάδες. Tο γαλλικ εκστρα-
τευτικ σώμα, υπ την αρχηγία του
στρατηγού Mαιζών, φθάνει στην Πε-
λοπννησο για να εκδιώξει τα στρα-
τεύματα του Iμπραήμ πασά. Ξεσπάει
ο ρωσοτουρκικς πλεμος. Δύο
φορτία με προμήθειες αποστέλλο-
νται απ τις φιλελληνικές επιτροπές
των Hν. Πολιτειών στην Πελοπννη-
σο G. Th. Reinagle, Illustrations of the
Battle of Navarin (Eικνες απ τη
ναυαρχία του Nαυαρίνου), Λονδίνο.
1829: Δ΄ Eθνοσυνέλευση στο
Aργος, η οποία ουσιαστικά επικυρώ-
νει τα νομοσχέδια που προτείνει ο
κυβερνήτης. Δυσαρέσκεια και αντι-
πολίτευση προς το καθεστώς Kαπο-
δίστρια. Tελευταία μάχη της Eπανά-
στασης στην Πέτρα Bοιωτίας.
Πρωτκολλο του Λονδίνου (10/22
Mαρτίου), βελτιώσεις στο πρωτκολ-
λο του Nοεμβρίου 1828. Pωσοτουρ-
κική συνθήκη Aνδριανούπολης: οι
Tούρκοι αποδέχονται τους ρους
της Iουλιανής συνθήκης (1827) και
του πρωτοκλλου του Mαρτίου 1829.
Γαλλική επιστημονική αποστολή
στον Mοριά. V. Hugo, Les Orientales.
Iδρύεται στο Παρίσι η Société hellé-
nique (Eλληνική επιτροπή) για τη
διάδοση των «φώτων» στην Eλλάδα.
1830: Eπαναστατικές εκδηλώσεις
σε διάφορες περιοχές της Eλλάδας.
O ναύαρχος Mιαούλης αντιτίθεται
στη διακυβέρνηση Kαποδίστρια και
πυρπολεί τον ελληνικ στλο στο λι-
μάνι του Πρου.
Oι Φαναριώτες λγιοι στην Aθήνα.
Aρχίζει η αποκαλούμενη περίοδος
του ελληνικού ρομαντισμού (1880)
και της Aθηναϊκής σχολής.
Πρωτκολλο του Λονδίνου (3 Φε-
βρ.) που αναγνωρίζει την ανεξαρτη-
σία της Eλλάδας και καθορίζει τα σύ-
νορά της. Oι Δυνάμεις επιλέγουν τον
Λεοπλδο του Σαξ–Kομπούργκ ως η-
γεμνα – κυριάρχη της Eλλάδος. O
Λεοπλδος αρνείται το θρνο. Φιλε-
λεύθερη επανάσταση τον Iούλιο στη
Γαλλία. Στο θρνο ανεβαίνει ο Λου-
δοβίκος – Φίλιππος A΄. P.J. Falme-
rayer, Geshichte der Halbinsel Morea.
(Iστορία της χερσονήσου του Mο-
ριά). Edgar Quinet, De la Grèce
moderne et de ses rapports avec l’
antiquité (Για τη σύγχρονη Eλλάδα
και τις σχέσεις της με την αρχαιτη-
τα).
1831: Δολοφονία του κυβερνήτη
Iωάννη Kαποδίστρια (9 Oκτ.). Eπακο-
λουθεί περίοδος αναρχίας.
Παναγιώτης Σούτσος, O Oδοιπ-
ρος (ποίημα). Eκδίδεται στην Yδρα η
εφημερίδα της αντιπολίτευσης A-
πλλων.
H βελγικη Bουλή ανακηρύσσει τον
Λεοπλδο του Σαξ–Kομπούργκ βασι-
λιά των Bέλγων (1865). Th. Kind,
Beitrage zur besseren Kenntniss des
neuen Grieechenlands (Συμβολή
στην καλύτερη γνώση της νέας
Eλλάδας), Neustadt. Aρχίζει να εκδί-
δεται το συλλογικ έργο Expédition
scientifique de Morée, τμ. I, Παρίσι
(τμ. II, 1833, III 1838) με τις μελέτες
της Γαλλικής επιστημονικής αποστο-
λής στο Mοριά.
1832: H Eθνοσυνέλευση ψηφίζει το
λεγμενο «Hγεμονικ Σύνταγμα».
Συνεχίζονται οι συζητήσεις σον α-
φορά στη ρύθμιση των συνρων. Δη-
μιουργούνται τρία πολιτικά κμματα.
O Oθων της Bαυαρίας επιλέγεται
ως βασιλιάς της Eλλάδας, σε εφαρ-
μογή της συνθήκης που υπογρά-
φουν η Aγγλία, η Γαλλία, η Pωσία και
ο Λουδοβίκος A΄, βασιλιάς της Bαυα-
ρίας. O Mωχάμετ Aλι της Aιγύπτου
ζητά τη Συρία ως ανταμοιβή για τη
βοήθεια που προσέφερε στον πλε-
μο κατά των Eλλήνων. Tουρκοαιγυ-
πτιακς πλεμος. Συνθήκη της Kων-
σταντινούπολης. Πρωτκολλο του
Λονδίνου (18/30 Aυγούστου): προ-
σάρτηση της περιοχής της Λαμίας
στο ελληνικ κράτος.
1833: Συγκρούσεις μεταξύ ατά-
«H τελευταία Mετάληψη των Mεσολογγιτών». Eλαιογραφία του Λουί Zοζέφ Tουσέν Pοσινιν (1781-1850). Aνάμεσα στις ηρωικές μορφές των πολιορκημένων, ο
Mητροπολίτης Pωγών Iωσήφ. Kατά την Eξοδο ήταν ανάμεσα στους υπερασπιστές του Aνεμμυλου και ανατίναξε τον μύλο, που ήταν οχυρωμένος μαζί με τους
λιγοστούς συμπολεμιστές του. Tραυματισμένο θανάσιμα τον βρήκαν οι Tούρκοι και τον απαγχνισαν στις 13 Aπριλίου 1826 (Nέα Yρκη, ιδιωτική συλλογή).

κτων ελληνικών στρατευμάτων και

γαλλικών στρατιωτών στο Aργος. O
Oθων της Bαυαρίας φθάνει στο Nαύ-
πλιο. Oρίζεται συμβούλιο αντιβασι-
λέων έως την ενηλικίωση του βασι-
λιά. H διοίκηση συγκεντρώνεται στα
χέρια των Bαυαρών. H Eθνοσυνέ-
λευση που επρκειτο να ασχοληθεί
με το Σύνταγμα δεν θα συγκληθεί
ποτέ. Θάνατος του Aδαμαντίου Kο-
ραή στο Παρίσι. H Eλληνική Eκκλη-
σία ανακηρύσσεται αυτοκέφαλη, χω-
ρίς τη συγκατάθεση του Oικουμενι-
κού Πατριαρχείου.
Aλέξανδρος Σούτσος, Πανραμα
της Eλλάδος.
Aναγνωρίζεται η ανεξαρτησία της
Aιγύπτου. Pωσοτουρκική συνθήκη
του Hunkiar–Iskelesi. Στο Bερολίνο,
η Πρωσία, η Pωσία και η Aυστρία
συμφωνούν να προστατεύσουν την
ακεραιτητα της Oθωμανικής αυτο-
κρατορίας και να εδραιώσουν την Iε-
ρή Συμμαχία, υποσχμενες αλληλο-
βοήθεια σε περίπτωση επίθεσης.
1834: Oι Tούρκοι φεύγουν απ την
Aκρπολη. H Aθήνα γίνεται πρωτεύ-
ουσα της Eλλάδας.

Σημείωση: O χρονολογικς πίνακας περιέ-

χει: 1) Tις δραστηριτητες των Eλλήνων
και τα γεγοντα που αφορούν ειδικτερα
στην Eλλάδα. 2) Tις πνευματικές εκδηλώ-
σεις των Eλλήνων. 3) Tα παράλληλα διε- «Στρατιώτες της γαλλικής αποστολής στο Mοριά». Eλαιογραφία του Nοέλ Nτιεντονέ Φινάρ (1797-1852). Tο 1828, οι με-
θνή γεγοντα που σφράγισαν ή επηρέα- γάλες δυνάμεις –Γαλλία, Aγγλία, Pωσία– αποφάσισαν την εκκένωση της Πελοποννήσου, την οποία κατείχαν τα αιγυ-
σαν κατά κάποιο τρπο τη δημιουργία πτιακά στρατεύματα του Iμπραήμ Πασά. Tο εγχείρημα ανέλαβε το γαλλικ εκστρατευτικ σώμα (14.000 άνδρες), υπ
του νέου ελληνικού κράτους. την αρχηγία του στρατηγού Mεζν (Mουσείο Mπενάκη).

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 7

Φιλελληνική κινητοποίηση στη Δύση
Eθελοντές, επιτροπές, Tύπος, λογοτέχνες και ζωγράφοι, στρατευμένοι υπέρ της ελληνικής υπθεσης.
Tης Λουκίας Δρούλια
Iστορικού δ.φ., Kέντρο Nεοελληνικών Eρευνών
του E.I.E.

EXEI συχνά γίνει λγος για το πέρα-

σμα απ την αρχαιολογία στον φι-
λελληνισμ, για τη μετατπιση του
ενδιαφέροντος απ τους αρχαίους
Eλληνες στους νέους, ιδιαίτερα στα
χρνια που το «πάθος των ταξιδιών»
φέρνει τους Δυτικοευρωπαίους ολο-
ένα και πιο συχνά σε επαφή με την
«κλασική γη» και τους σύγχρονους
κατοίκους της. Xρνια που συμπί-
πτουν, άλλωστε, με τις μεγάλες κοι-
νωνικο–οικονομικές και πολιτικές
μεταλλαγές, σες συντελούνται
στον δυτικοευρωπαϊκ χώρο στα τα-
ραγμένα τέλη του 18ου και τις αρχές
του 19ου αιώνα και δημιουργούν,
παράλληλα, τις προϋποθέσεις να α-
ντιμετωπιστεί το ελληνικ πρβλημα
κάτω απ μια καινούργια οπτική.
Oπτική στην οποία οι νεοέλληνες με
τις δικές τους συνειδητοποιήσεις και
πράξεις προσφέρουν γνιμο έδα-
φος, ώστε η ιδέα για την «αναγέννη-
ση» της Eλλάδας να ωριμάσει και ν’
αποκρυσταλλωθεί πια και στο διε-
θνές επίπεδο. Δεν πρκειται, λοιπν,
για ένα απλ πέρασμα. Eχουμε να
κάνουμε εδώ μ’ ένα αμφίδρομο ρεύ-
μα που ξανασυνδέει τη Δύση με τον
Eλληνισμ, τους Eυρωπαίους με
τους πνευματικούς προγνους τους,
τους Eλληνες με την ευρύτερη ευ- Eρανος υπέρ των Eλλήνων. Γαλλία, 1826 (Eθνική Bιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).
ρωπαϊκή οικογένεια.
Eίναι φανερ, λοιπν, τι ούτε οι 1826, θα τονίσει το πάθος των αγωνι-
εξάρσεις του ρομαντισμού, που α- ζομένων ξένων εθελοντών να διαφυ-
ντλούν τις εμπνεύσεις τους απ την λάξουν το λαμπρ σύμβολο της κλα-
ελληνική υπθεση, ούτε οι αντιθέ- σικής αρχαιτητας: «Tο φρούριον των
σεις με τους αλλοθρήσκους κατα- Aθηνών», γράφει, «είναι παλαιθεν ω-
κτητές, ούτε οι αντιδράσεις στις α- κοδομημένον εις πέτραν υψηλήν και δύ-
ποφάσεις της Iερής Συμμαχίας, ούτε σβατον και ούτε υπνομον υποδέχεται,
και τα στυγνά πολιτικά ή τα ιδιωτικά ούτε εις έφοδον έρχεται... Kαι προ πά-
συμφέροντα, αν και αποτελούν πα- ντων τούτο το φρούριον, επειδή είναι ο
ράγοντες που υποκινούν τη συμπα- τπος παλαιτατος και παλαιθεν ε-
ράσταση στον αγωνιζμενο ελληνικ βγήκαν εξ αυτού του τπου πολλοί πε-
λα, δεν αποδίδουν το νημα που ε- ριβητοι φιλσοφοι και (επειδή) τα -
μπεριέχει η φιλελληνική ιδέα. ποια έχει τεχνικά της αρχαιτητας έργα
Kοντά σ’ αυτά, αλλά κυρίως πάνω προξενούν θαυμασμν εις τους πεπαι-
απ αυτά υπερέχει η ευρωπαϊκή συ- δευμένους Eυρωπαίους, διά τούτο λοι
νείδηση, η θρεμμένη με τα νάματα
οι Eυρωπαίοι και τα λοιπά έθνη των α-
της κλασικής παιδείας απ’ που α-
πίστων θεωρούσι το φρούριον τούτο ως
ντλούνται τα πρτυπα για την ελευ-
ιδίαν αυτών οικίαν, και επειδή το νομί-
θερία της σκέψης και για την αξιο-
ζουν ως προκυνητήριον τσον οι Eυρω-
πρέπεια του ατμου. H συνείδηση
παίοι καθώς και τα λοιπά έθνη των απί-
αυτή, άλλωστε, είναι που σφραγίζει
στων των ονομαζομένων Xριστιανών,
τον ιδιτυπο αυτ νεολογισμ, τον
το υπερασπίζουσι και προσπαθούσι να
φορτισμένο με ηθική δύναμη, τον
μη εκβή εκ των χειρών των απίστων α-
«φιλελληνισμ» και το κίνημα που
ποστατών (=των Eλλήνων) και εσυμφώ-
πήρε το νομά του με τις διεθνείς
νησαν και υπεσχέθησαν γενικώς την
διαστάσεις που απέκτησε.
βοήθειά των και διά της ξηράς και διά
Προσκυνητήριον Δίπλωμα
της θαλάσσης»(1).
του Γαλλικού O Mεγάλος Ξεσηκωμς των Eλλή-
Tην πραγματικτητα αυτή διαι- Φιλελληνικού νων προκάλεσε απ την πρώτη στιγ-
σθάνθηκε ακμη και ο επιφορτισμέ- Kομιτάτου μή έντονη κινητοποίηση στο διεθνές
νος με την κατάληψη της Aκρπολης στην κ. Vatry πεδίο. Eθελοντές, κυρίως φιλελεύ-
Tούρκος αρχιστράτηγος Kιουταχής. (Eθνική θερα και ανήσυχα στοιχεία, πρώην
Σε αναφορά του προς τον Mεγάλο Bιβλιοθήκη, στρατιωτικοί αλλά και ρομαντικοί ι-
Bεζύρη στην Kωνσταντινούπολη, το Aθήνα). δεολγοι, αρχαιολάτρες και ενθου-

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

H πληθωρική φυσιογνωμία των γαλλικών γραμμάτων, Bίκτωρ Oυγκώ (1802-
1885), ήταν ανάμεσα στους ένθερμους υποστηρικτές της ελληνικής υπ!θε-
σης. Σπουδαι!τερος εκπρ!σωπος του γαλλικού ρομαντισμού, εκφράζει τις ι-
δέες του, απ! αισθητική άποψη, στην ποιητική συλλογή «Tα Aνατολίτικα», που
κυκλοφορεί το 1829, με αναφορές στην Eλληνική Eπανάσταση και σε κορυ-
φαία γεγον!τα, !πως η Σφαγή της Xίου. O φιλελληνισμ!ς του, καθώς και εκεί-
νος του Σατωμπριάν, αναγνωρίστηκε αργ!τερα απ! τους Eλληνες λογίους με
πληθώρα μεταφράσεων, αναφορών και αφιερωμάτων σε λογοτεχνικά έντυπα.
«Φρανσουά Pενέ ντε Σατωμπριάν». Eλαιογραφία του Aν-Λουί Zιροντέ ντε
Pουσύ-Tριοζ!ν (1767-1824). O Γάλλος συγγραφέας Σατωμπριάν (1768-1848),
πολιτικ!ς, διπλωμάτης και φιλέλληνας. Mέλος του παρισινού φιλελληνικού
κομιτάτου, που ιδρύθηκε το 1825, δημοσίευσε την ίδια χρονιά το έργο «Ση-
μείωμα για την Eλλάδα» και το «Kάλεσμα υπέρ της ιερής υπ!θεσης των Eλλή-
νων», με στ!χο να ασκήσει πίεση στην εξουσία μέσω της κοινής γνώμης. Mε-
τήλθε κάθε είδους επιχείρημα για την κινητοποίηση αυτή (Eθνικ! Mουσείο
των Aνακτ!ρων, Bερσαλλίες).

σιώδεις φοιτητές σπεύδουν αμέσως
στο «θέατρο του πολέμου» για να
συμπαρασταθούν, ο καθένας με τον
τρπο και με τις δυναττητές του,
στους αγωνιζμενους Eλληνες. Σε
χίλιους διακσιους περίπου υπολογί-
ζονται σοι πήραν μέρος στα πολεμι-
κά γεγοντα. O κυριτερος γκος α-
νήκει στους Γερμανούς· ακολου-
θούν σε αριθμ οι Γάλλοι και οι Iτα-
λοί. Mικρτερη αλλά αντιπροσωπευ-
τική είναι η συμμετοχή των Πολω-
νών, των Eλβετών και των Bρετα-
νών, ανάμεσα στους οποίους ξεχω-
ρίζει φυσικά η μορφή του λρδου
Mπάιρον, που με τον θάνατ του στο
Mεσολγγι ανέδειξε τον ελληνικ α-
πελευθερωτικ αγώνα στα πέρατα
του κσμου και επιβεβαίωσε τι
πράγματι υπήρχε ένα οξύτατο ελλη-
νικ πρβλημα που δεν μπορούσαν
πια να αγνοούν οι κυβερνήσεις, ούτε
και να μειώνουν τη σπουδαιτητά
του. Στις εθελοντικές ομάδες περι-
λαμβάνονται επίσης εκπρσωποι α-
π άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Oυγγα-
ρία, Kάτω χώρες, Pωσία, Σουηδία,
Δανία, Iσπανία) καθώς και απ τη B.
Aμερική.
Σταδιακά αρχίζουν να κάνουν την
εμφάνισή τους στις πλεις της Δυτι-
κής Eυρώπης και της B. Aμερικής φι-
λελληνικές επιτροπές (κομιτάτα). Oι
δραστηριτητές τους αναπτύσσο-
νται ανάλογα με τις επιτρεπμενες
πολιτικές συνθήκες σε κάθε χώρα.
Aρχικά προβάλλουν τα ανθρωπιστι-
κά τους κίνητρα –περίθαλψη των
προσφύγων και του άμαχου ελληνι-
κού πληθυσμού– για να μην έρθουν
αντιμέτωποι με την επίσημη πολιτική
των κρατών που δεν ευνοούσε την
υποστήριξη ενς νέου επαναστατι-
κού κινήματος. Kαθώς περνά ο και-
ρς και μεταβάλλονται οι πολιτικοί
συσχετισμοί, τα κομιτάτα δραστη-
ριοποιούνται πιο μαχητικά στέλνο-
ντας τρφιμα, χρήματα και πολεμο-
φδια στους πολεμιστές, ενώ πα-
ράλληλα μεριμνούν ειδικά για την
οργάνωση της εκπαίδευσης στις α-
πελευθερούμενες ελληνικές περιο-
χές.
Mια χρονολογική προσέγγιση στην
ίδρυση των κομιτάτων δίνει ενδει-
κτικά τη θέση των κρατών απέναντι
στο ελληνικ ζήτημα: οι πρώτες φι-
λελληνικές επιτροπές εμφανίζονται
στην Eλβετία και τις φιλελεύθερες
περιοχές της Γερμανίας ήδη απ τα
μέσα του 1821 και πέρα. Aκολουθούν
κάπως αργτερα στην Oλλανδία, το
Bέλγιο και τη Σουηδία, ενώ στην
Aγγλία και τη Γαλλία η ίδρυσή τους,
κάπως καθυστερημένα, στις αρχές
του 1823 δεν είναι άσχετη με τον α-
νταγωνισμ των δύο ευρωπαϊκών
δυνάμεων στο χώρο της Aνατολικής
Mεσογείου. H ίδια αρχική επιφυλα-
κτικτητα χαρακτηρίζει και τη στάση
των Hνωμένων Πολιτειών που, παρ’
λη την πίστη τους στην αρχή της
πολιτικής ελευθερίας των λαών, εκ-
φράζονται ενδοιασμοί ως προς την
ανάμιξη στον ελληνοτουρκικ αντα-
γωνισμ, λγω του κινδύνου μιας ευ-
ρύτερης διεθνούς σύρραξης. Kαι α-
κμα, παρ’ λο το μήνυμα του προέ-
δρου Mονρε που αναφέρθηκε τον
Δεκέμβριο 1822 στη «βάσιμη ελπίδα
για ν’ αποκτήσει αυτς ο λας (ο ελ-
ληνικς) την ανεξαρτησία του και να
επιτύχει πολιτική ισοτιμία ανάμεσα
στα άλλα έθνη της γης». O «ελληνι-
κς πυρετς» και η συνακλουθη ί-
δρυση φιλελληνικών σωματείων στις
Hνωμένες Πολιτείες εκδηλώνεται α-
π τα τέλη του 1823 και πέρα, ταν
άρχισαν να τελεσφορούν οι έντονες
φιλελληνικές ενέργειες ορισμένων
θερμών φιλελλήνων. Aνάμεσά τους
ξεχωρίζει ο αρχαιολάτρης κλασικς
φιλλογος E. Eβερετ που στα νιάτα
του είχε επισκεφθεί την Eλλάδα λίγο
πριν απ τον Aγώνα.
Nέα κομιτάτα θα ιδρυθούν στην
Eυρώπη το 1825, ανάμεσα στα οποία
ξεχωρίζουν της Γενεύης, της Mασ-
σαλίας και του Παρισιού, το οποίο α-
ναλαμβάνει πλέον την αρχηγία της
λης ευρωπαϊκής κίνησης και σημα-
τοδοτεί πάλι τη μεταβολή της επίση-
μης γαλλικής πολιτικής απέναντι στο
ελληνικ ζήτημα. Tο 1825 άλλωστε
είναι η χρονιά που ο ελληνικς αγώ-
νας περνά σε νέα φάση – νέες δυνά-
μεις κατά των Eλλήνων διατίθενται
απ τον πασά της Aιγύπτου Mεχμέτ
Aλή και ταυτχρονα βρίσκει στο
πρσωπο του συγγραφέα και πολιτι-
κού Σατομπριάν έναν νέο θερμ υ-
ποστηρικτή στο γαλλικ Kοινοβού-
λιο. Mε αρχική αφορμή την αντιπολι-
τευτική του διάθεση απέναντι στην
κυβέρνηση Bιλέλ της οποίας αποτε-
λούσε μέλος ώς πριν απ λίγο, ο φι-
λομοναρχικς Σατομπριάν έφτασε
με τους λγους του, τα άρθρα και τέ-
λος με το περίφημο φυλλάδιο «Yπ-
μνημα περί της Eλλάδος», που επα-
νεκδθηκε πολλές φορές και μετα-
φράστηκε αμέσως στα γερμανικά, τα
ιταλικά, τα ισπανικά και τα ελληνικά,
να διερμηνεύσει επάξια τις αντιδρά-
σεις της κοινής γνώμης και να προω-
θήσει τις φιλελληνικές θέσεις.
Oλες αυτές τις φιλελληνικές εκδη-
λώσεις παρακινούν, αλλά και συ-
μπληρώνουν οι δημοσιογραφικές εκ-
στρατείες ορισμένων, φιλελευθέ-
ρων κυρίως, εφημερίδων και περιο-
δικών που ενημερώνουν ή και δια-
μορφώνουν την κοινή γνώμη, οι καλ-
λιτεχνικές εκδηλώσεις, πως εκθέ-
σεις ζωγραφικής, συναυλίες θεατρι-
κές παραστάσεις, εκτυπώσεις λιθο-
γραφιών, χαρτών κ.ά. Oι συχνές α-
πεικονίσεις παραστάσεων με ελληνι-
κά γεγοντα και πρσωπα, οι οποίες
κυκλοφορούσαν προς το ευρύτερο
κοιν πάνω σε αντικείμενα της καθη-
μερινής χρήσης [σειρές εικονογρα-
φημένων πιάτων, χαρτιά του τοίχου,
Συνέχεια στην 10η σελίδα

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 9

Συνέχεια απ! την 9η σελίδα
επιτραπέζια ρολγια, ανθοδοχεία,
κομψοτεχνήματα (bibelots), ρεκλά-
μες για τα σαπούνια και τα αρώματα
κ.λπ.], αλλά και η ιδιαίτερα πλούσια
διεθνής φιλολογική και λογοτεχνική
παραγωγή.
Φιλελληνικ έντυπο
Πράγματι, αυτ που ονομάστηκε
«φιλελληνικ» έντυπο έπαιξε απο-
φασιστικ ρλο στην λη διαμρφω-
ση του κινήματος. Mε τη δυναμική
του παρουσία χι μνο εκφράζει τον
απηχο της κοινής γνώμης, αλλά
ταυτχρονα παίζει έναν πολυεπίπε-
δο ενεργητικ ρλο: γενικά ενημε-
ρωτικ και διδακτικ με τα ιστορικά
συγγράμματα, τις εξιστορήσεις απ
τον χώρο του πολέμου ή τις ταξιδιω-
τικές αφηγήσεις, τις βιογραφίες η-
ρώων της ελληνικής επανάστασης,
τα πανοράματα με ελληνικά θέματα,
τους γεωγραφικούς χάρτες, τις εκ-
δσεις των ελληνικών δημοτικών
τραγουδιών, τα διδακτικά εγχειρίδια
(γραμματικές, λεξικά κ.ά.), της νεο-
ελληνικής γλώσσας και τις αναδημο-
σιεύσεις παλαιτερων έργων που α-
ναφέρονται και στην ελληνική αρχαι-
τητα. Παρακινητικ ρλο έχουν οι
ποικίλες εκκλήσεις προς τις εκάστο-
τε εξουσίες, οι ερανικές προσπάθει-
ες για συγκέντρωση οικονομικών
πρων, τα πολιτικά και θρησκευτικά
φυλλάδια που προσπαθούν αφ’ ενς
να στηρίξουν τη νομιμτητα του ελ-
ληνικού αγώνα –τι δεν πρκειται
για μια εξέγερση κατά του νμιμου
κυρίαρχου, του Σουλτάνου, πως υ-
«Aποτυχία επιχειρήσεως». Eλαιογραφία του Aνρί Nτεκέν (1779-1852). Φανερή η θλίψη στα πρ!σωπα των τεσσάρων
Eλλήνων πολεμιστών. Στο βάθος μια π!λη που καίγεται, και αριστερά πομπή ανθρώπων που φεύγουν για να σωθούν,
κουβαλώντας !,τι μπορούν απ! το νοικοκυρι! τους (Mουσείο Mπενάκη).
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997
ποστηριζταν απ το συντηρητικ
κατεστημένο– και αφ’ ετέρου να το-
νίσουν τι πρκειται για έναν πλε-
μο του σταυρού κατά της ημισελή-
νου. Tέλος, η πληθώρα των έργων,
σε πεζ ή ποιητικ λγο, απ ανα-
γνωρισμένους λογοτέχνες, αλλά και
απ νέους άγνωστους εν πολλοίς
δοκιμιογράφους ή στιχοπλκους,
που αντλούν τα θέματά τους απ τη
σύγχρονη ελληνική πραγματικτητα,
ενίοτε και απ την αρχαιτητα και
βρίσκουν συχνά την ευκαιρία να εκ-
φράσουν τις προσωπικές τους ανη-
συχίες και εντυπώσεις απ τον σκλη-
ρ απελευθερωτικ αγώνα, αλλά
ταυτχρονα και την ηθική τους υπο-
στήριξη στους μαχητές. Σ’ αυτά λα
προστίθενται οι κατάλογοι των εκθέ-
σεων, τα θεατρικά προγράμματα και
,τι άλλο κυκλοφρησε με κάποια α-
ναφορά στον ελληνικ αγώνα.
Mε βάση τα στατιστικά στοιχεία
που προκύπτουν απ τη βιβλιογρά-
φηση των αυτοτελών δημοσιευμά-
των(2) μας δίνεται μια πρώτη –φυσικά
χι εξαντλητική, αφού λείπουν σα
κείμενα έχουν περιληφθεί στον ημε-
ρήσιο και τον περιοδικ Tύπο– γενι-
κή εικνα της φιλελληνικής παραγω-
γής απ απψεως ποσοτικής και γε-
ωγραφικής κατανομής. Aπ την επε-
ξεργασία των δυο χιλιάδων τριακο-
σίων περίπου τίτλων για την περίοδο
1821–1833 απορρέουν τα ακλουθα
στοιχεία κατά προσέγγιση, καθ’ τι
«Eλλην!πουλο που υπερασπίζεται τον πατέρα του». Eλαιογραφία του Aρί Σε- οι αριθμοί έχουν κάπως διαφοροποι-
φέρ (1795-1858). O πατέρας, παρά τον π!νο απ! την πληγή στο μηρ!, συνεχί- ηθεί τελευταίως απ τις νέες προ-
ζει να κρατάει το σπαθί του, ενώ ο γιος του τον υπερασπίζεται, προτάσσο- σθήκες που έχουν εντοπιστεί: η Γαλ-
ντας με αποφασιστικ!τητα το !πλο. Tο μήνυμα της σύνθεσης σαφές: η συνέ- λία παρουσιάζει την υψηλτερη συ-
χεια του αγώνα είναι εξασφαλισμένη απ! γενιά σε γενιά (Mουσείο Mπενάκη). χντητα στην κλίμακα της φιλελλη-
νικής παραγωγής καλύπτοντας περί-
που το 46% του συνλου. Aκολου-
θούν τα γερμανικά κράτη (περίπου
21%) και η Bρετανία (π. 13,5%).
Eρχονται κατπιν οι Kάτω Xώρες (π.
5%) και η Eλβετία (π. 5%), τα ποσο-
στά των οποίων δεν είναι ευκατα-
φρνητα για τις μικρές αυτές χώρες,
αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος
του πληθυσμού τους. Σε χαμηλτε-
ρη κλίμακα τοποθετούνται οι Hνωμέ-
νες Πολιτείες (π. 4,5%), τα ιταλικά
κρατίδια (π. 0,5%), η Pωσία (π. 2%), η
Πολωνία με (0,6%), τα σκανδιναβικά
κράτη και η Iσπανία με 0,4% αντί-
στοιχα. Tα στοιχεία αυτά μας προ-
σφέρουν την έκταση και γεωγραφική
κατάταξη της παραγωγής, χωρίς ω-
στσο να μας ενημερώνουν για τη
διάδοση και την απήχηση που είχε
αυτή στο ευρύτερο κοιν. Σε ποιο
βαθμ δηλαδή τα έντυπα αυτά αντα-
ποκρίνονται στις ζητήσεις και τις α-
νάγκες των αναγνωστών, είτε ικανο-
ποιούν απλά την εκφραστική έφεση
των συγγραφέων ή εκπληρώνουν τις
προπαγανδιστικές προσπάθειες των
ποικίλων σωματείων, φιλελληνικών,
πολιτικών ή φιλανθρωπικών. Λεί-
πουν ακμη τα στοιχεία για τον αριθ-
μ των τραβηγμάτων απ κάθε έντυ-
πο που θα βοηθούσε να γίνει αντιλη-
πτή στο σύνολ της η πραγματική
διάχυση του φιλελληνικού εντύπου.
Eπίσης, για να εκτιμηθεί στις σωστές
της διαστάσεις η συμβολή της φιλελ-
ληνικής παραγωγής, θα πρέπει να
ληφθεί υπψη τι κυκλοφρησε σε
μια εποχή που είχε αμφισβητηθεί σο-
βαρά η ελευθερία του Tύπου. Ωστ-
«Σύγχρονο ελληνικ! θέμα εμπνευσμένο απ! τη σφαγή της Σαμοθράκης». Eλαιογραφία του Zαν-Mπατίστ Bενσ!ν (1789-1855), ο οποίος παρουσίασε τον πίνα-
κά του στο παρισιν! Σαλ!νι του 1827 ως εξής: γέρος, καθισμένος στα ερείπια του καμένου του σπιτιού, δίπλα στο σώμα της κ!ρης του που σκοτώθηκε στη
σφαγή της Σαμοθράκης (1821), κρατάει στα χέρια του το βρέφος που εκείνη θήλαζε (Mουσείο Λούβρου, Παρίσι).
σο, παρ’ λες τις εκάστοτε δύσκολες
συνθήκες, το φιλελληνικ έντυπο,
που κυκλοφρησε φανερά ή κρυφά,
παρουσίασε αξιλογο γκο. Φαιν-
μενο που δεν εμφανίζεται για κανέ-
να άλλο παρμοιο γεγονς στα αντί-
στοιχα χρνια (επαναστατικά κινή-
ματα στη Σερβία, την Iταλία, την
Iσπανία, με εξαίρεση βέβαια τη Γαλ-
λική Eπανάσταση).
Eλληνες
της Διασποράς
Στην παραγωγή αυτή συμπεριλαμ-
βάνονται και εκτενέστερα ή μικρτε-
ρα συγγράμματα που συνέταξαν
Eλληνες της διασποράς οι οποίοι, με
κάθε τρπο, προσπάθησαν ευθύς α-
π την αρχή να προκαλέσουν φιλελ-
ληνικά ερεθίσματα. Tο ίδιο άλλωστε
ισχύει και για τις αυτοεξριστες προ-
σωπικτητες, πως ο Kοραής, ο Kα-
ποδίστριας και ο μητροπολίτης Iγνά-
τιος Oυγγροβλαχίας, που, με την ε-
μπειρία και το κύρος του ο καθένας,
υπηρέτησαν τον κοιν σκοπ. Zώ-
ντας απ κοντά τις αντιδράσεις και
έχοντας τριβή με τον εκεί τρπο
στοχασμού, οι σπουδασμένοι στη
Δυτική Eυρώπη Eλληνες θεωρούν
καθήκον τους να ενημερώνουν τους
ξένους ως προς την ελληνική πραγ-
ματικτητα, τις αιτίες και το σκοπ
της ελληνικής επανάστασης και συ-
νάμα να αντικρούουν τις ποικίλες
κατηγορίες που διατυπώθηκαν στο
Συνέδριο του Λάιμπαχ εναντίον των
Eλλήνων. Tην ελληνική επιχειρημα-
τολογία ανέπτυξαν σε ξενγλωσσα,
κυρίως γαλλικά, κείμενα, εκτς απ
τον Aδ. Kοραή που εργάστηκε συ-
στηματικά προς την κατεύθυνση αυ-
τή, ο Kων. Πολυχρονιάδης, ο K. Mι-
νωίδης Mηνάς, ο Παν. Kοδρικάς, ο
Kων. Nικολπουλος, ο Γρηγ. Παλαιο-
λγος, ο Mιχ. Σχινάς και άλλοι. Tρία
κυρίως επιχειρήματα αναπτύσσονται
απ την ελληνική πλευρά: α) H κοι-
ντητα του πολιτισμού, δηλαδή η
συμβολή της αρχαίας Eλλάδας στη
διαμρφωση του ευρωπαϊκού πνεύ-
ματος και πολιτισμού και το χρέος
που είχε η Eυρώπη απέναντι στους
απογνους των αρχαίων. Oι Eλληνες
ζητούσαν πια μία ιστιμη θέση στην
ευρωπαϊκή οικογένεια. β) Tο θέμα
της νομιμτητας του ελληνικού αγώ-
να. (Oπως υποστηριζταν, η οθωμα-
νική κυριαρχία δεν είχε αναγνωρι-
στεί ποτέ ως νμιμη απ τους Eλλη-
νες, αφού η πτώση του Bυζαντίου
δεν επισφραγίστηκε με κανέναν ρ-
κο υποταγής στους Oθωμανούς.) γ)
Tο βαθιά ριζωμένο αίσθημα προσω-
ριντητας των Oθωμανών στον ευ-
ρωπαϊκ χώρο. Aς σημειωθεί εδώ τι
η νοοτροπία αυτή θα αλλάξει ουσια-
στικά μνον έναν αιώνα αργτερα,
ταν ο Mουσταφά Kεμάλ, μεμφμε-
νος τη στρατιωτική δομή της Oθω-
μανικής Aυτοκρατορίας και τις κατα-
κτητικές της διαθέσεις, κηρύσσει
την ειρήνη και την οικονομική προ-
δο και στερεώνει τους Tούρκους στο
χώρο που βρίσκονταν.
Προσφορά
Kρίνοντας, τέλος, τα αποτελέσμα-
τα λης αυτής της κινητοποίησης θα
μπορούσε να σημειώσει κανείς τα α-
κλουθα: Aν στο νομα του φιλελλη-
νισμού διαμορφώθηκαν καταστάσεις
ξένες προς τα αρχικά του κίνητρα,
αν το κίνημα αυτ χρησιμοποιήθηκε
συχνά για ιδιοτελείς σκοπούς απ ά-
τομα και κυβερνήσεις, τούτα λα
δεν είχαν ως συνέπεια να εξουδετε-
ρώσουν τα θετικά αποτελέσματα
που προέκυψαν. Eτσι, πέρα απ την
υλική συνδρομή στον αγωνιζμενο
ελληνικ λα βαραίνει η ηθική υπο-
στήριξη απ την οποία άντλησαν οι
Eλληνες, ως μέλη της ευρύτερης ευ-
ρωπαϊκής οικογένειας, την ψυχική
τους δύναμη για να συνεχίσουν, παρ’
λες τις ανυπέρβλητες εξωτερικές
και εσωτερικές αντιξοτητες, την
πάλη για την εθνική τους υπσταση.
Kαι το σημείο αυτ, η επίμονη συ-
νέχιση του πολέμου ώς το τέλος, με
τα ποια σημεία καμπής στη διαδρο-
μή, είναι και η μεγάλη προσφορά, η
οποία επισφραγίστηκε με τη Nαυμα-
KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH
χία του Nαυαρίνου. Tα πράγματα εί-
χαν πάρει τη φορά τους· δεν υπήρχε
πια στις συνειδήσεις περίπτωση ανα-
στροφής των γεγοντων. Aπ την
πεισματική αυτή συνέχιση επηρεά-
στηκαν οι κυβερνήσεις και οδηγήθη-
καν τελικώς ν’ αλλάξουν στάση, κι-
νούμενες χι μνον υπ την πίεση
της κοινής γνώμης –ο ρλος της ο-
ποίας έχει, ίσως, κάπως υπερεκτιμη-
θεί– αλλά για να κατοχυρώσουν έ-
γκαιρα, η κάθε μία απ τη μεριά της,
τα δικά της συμφέροντα στο χώρο
της Aνατολικής Mεσογείου, τώρα
που είχαν διαταραχθεί οι ισορροπίες
στην περιοχή.
Σημειώσεις:
1. Eμμ. Γ. Πρωτοψάλτης, «Iστορικά έγγρα-
φα περί αρχαιοτήτων και λοιπών μνημεί-
ων της Iστορίας κατά τους χρνους της
Eπαναστάσεως και του Kαποδίστρια»,
Aθήνα 1967. (Eκδσεις Aρχαιολογικής
Eταιρείας Aθηνών αρ. 59) και του ίδιου,
«O Φιλελληνισμς ως αντανάκλασις του
ελληνικού πολιτισμού και ως εκδήλωσις
ευρωπαϊκής συνεργασίας», στον τμο
Mνήμη Γεωργίου Λ. Πετροπούλου
(1897–1964). Συγκέντρωση κειμένων και
γενική επιμέλεια Παν. Δ. Δημάκης, τ. B΄,
Aθήνα, 1984.
2. Λουκία Δρούλια, «Philhellenisme.
Ouvrages inspirés par la guerre de I’
Indépendance grecque», 1821–1833, Aθήνα
1974. (Oι περίπου 200 νέες προσθήκες που
εντοπίστηκαν έκτοτε ανεβάζουν κάπως
τα ποσοστά των εντύπων στις Kάτω Xώ-
ρες και στα σκανδιναβικά κράτη).
11
Προμετωπίδα που σχεδίασε ο Achille Devéria για την έκτη έκδοση της συλλογής «Mεσσηνιακά και άλλα ποιήματα» του Kαζιμίρ Nτελαβίν. Παρίσι, 1823. (Bι-
βλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Πρίνστον).

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«Bλια θέλω και μπαρούτι»
Γάλλοι συγγραφείς στο πλευρ των αγωνιζμενων Eλλήνων
Tης Claire Constans H συγγραφέας Nτελφίν Γκαί
Aνώτερης Eπιμελήτριας του Eθνικού Mουσείου (1804–1855) σε προσωπογραφία του
των Aνακτρων των Bερσαλλιών και του Tριανν Λουί Eρσάν (1770–1860). H στρά-
τευση της γνωστής στα παρι-
AΠO τα μέσα του 16ου αιώνα, αρχί- σινά σαλνια Nτ. Γκαί υπέρ
ζουν να πληθαίνουν οι περιγραφές του ελληνικού αγώνα,
της Eλλάδος απ την πένα Γάλλων σηματοδοτείται με το
περιηγητών. Eπιπλέον, ποιητές και έργο της «O έρα-
νος». (Eλαιογρα-
μυθιστοριογράφοι εμφανίζονται σαν
φία σε καμβά,
κληρονμοι της αρχαίας Eλλάδας σε
Eθνικ Mου-
μια λογοτεχνία που αναμιγνύει τη σείο Aνακτ-
μυθοπλασία με την ιστορική μαρτυ- ρων, Bερ-
ρία: μετά το έργο «O Mέγας Kύρος» σαλλίες).
του Scudery ή τις «Περιπέτειες του
Tηλέμαχου» του Φενελν, το «Tαξίδι
του νεαρού Aνάχαρση στην Eλλάδα»
του αββά Mπαρτελεμί (1788), που α-
φηγείται σε επτά τμους τις εντυπώ-
σεις ενς νεαρού Σκύθη, σύγχρονου
του Φιλίππου B΄ της Mακεδονίας,
γνωρίζει τεράστια επιτυχία σε λη
την Eυρώπη, μέχρι το 1830.
Για να ενισχυθούν
τα παλικάρια
Oι αρχές του 19ου αιώνα είναι μια
εποχή που ευνοούσε την πολυμά-
θεια. Στη Γαλλία συζητούν τα συ-
γκριτικά πλεονεκτήματα της Aθήνας
και της Pώμης· εκδίδονται βιβλία,
μεταφράζονται αρχαίοι συγγραφείς,
γίνονται διαλέξεις. Mέσα σ’ αυτ το
κλίμα πνευματικού πυρετού εκδίδει
ο Σατομπριάν, το 1811, το «Oδοιπο-
ρικ απ το Παρίσι στην Iερουσα-
λήμ», το οποίο γίνεται έργο αναφο-
ράς ενς νέου είδους, που η ιστορι-
κή κριτική συναντά τις κλασικές ανα-
δρομές και τις περιγραφές των δει-
νών των σύγχρονων Eλλήνων. Eπιτέ-
λους, η σύγχρονη Eλλάδα αρχίζει να
τραβά το ενδιαφέρον. Hδη απ το
1803 ο Kοραής είχε δημοσιεύσει στα
γαλλικά τη μελέτη του με τίτλο «Σχε-
τικά με την παρούσα κατάσταση του
πολιτισμού στην Eλλάδα» και την
«Kιβωτ» λεξικ αρχαίων–νέων ελ-
ληνικών.
Aφτου γίνονται γνωστές στη Γαλ-
λία οι πρώτες μάχες, ο Tύπος τις
προβάλλει και η κοινή γνώμη ξεση-
κώνεται και παρεμβαίνει με χίλιους
τρπους. «Yπήρξε ένας φιλελληνι-
σμς κοσμικς, με γιορτές, χοροε-
σπερίδες, εράνους, φιλανθρωπικά
κονσέρτα, εκθέσεις ζωγραφικής, θε- γοτεχνικς φιλελληνισμς εμπνευ- σαν αυτπτης μάρτυρας, πως ο Σιλ- για τον Nτελαβίν και τον Beauchesne
ατρικές παραστάσεις για να ενισχυ- σμένος απ τις αρχαιοελληνικές βέν Φαλαντέ που παίρνει την άδεια –«Aγία Eλένη!... Mεσσολγγι!»– πρ-
θούν τα “παλικάρια” (ελληνικά στο μνήμες. Oι συγγραφείς και οι ζωγρά- απ τον Pασίντ Πασά, τον Δεκέμβρη τυπο του στρατευμένου καλλιτέχνη
κείμενο)· ένας φιλελληνισμς θρη- φοι ήταν αυτοί που ξεσήκωσαν την του 1826, να μεταβεί στην Aθήνα και για τον Λεβλ: «Yιοθετημένος απ
σκευτικς, που υποστήριζε τους χρι- κοινή γνώμη υπέρ ενς λαού ο οποί- που αφηγείται την εξαγορά μιας νεα- την Eλλάδα, πέθανε για την Eλλά-
στιανούς Eλληνες κατά των μου- ος εξακολουθούσε να είναι –κανείς ρής σκλάβας (χάρη σε κάποιες ανά- δα». Eίναι λοι οι αγωνιστές της ε-
σουλμάνων Tούρκων· ένας φιλελεύ- δεν αμφέβαλλε– ηρωικς και γεμά- λογες εξαγορές, η πλη των Ψαρών λευθερίας, που τους υποστηρίζει η
θερος, βολταιρικς φιλελληνισμς τος χάρη» (R. Canat, 1911). του δώρισε για να τον τιμήσει ένα Φιλολογική Eταιρεία η οποία τάχθη-
που επευφημούσε τους υπηκους Oι συγγραφείς συχνά περιγρά- σπαθί με αφιέρωση γραμμένη με κε υπέρ της ελληνικής υπθεσης με-
που εξεγέρθηκαν εναντίον των δε- φουν το πλεμο και τους ήρωές του χρυσά γράμματα). τά την έκκληση που απηύθυναν οι
σποτών τους· ένας ρομαντικς φι- βασισμένοι σε δημοσιογραφικές α- Aναδύεται έτσι ένα θέμα που είναι Eλληνες στον Πάπα. Eίναι «οι Iφιγέ-
λελληνισμς που ενδιαφερταν για φηγήσεις, πως ο Σεντ–Mπεβ που κράμα απο μύθους, αρχαιτητα, - νειες της σύγχρονης Eλλάδας», που
τη μυστηριώδη πλευρά της περιπέ- περιγράφει στην εφημερίδα «Le νειρο και πραγματικτητα: το θέμα τις αποκαλούν Kαλλιμάρτυρες», θέ-
τειας και την ταύτιση των παλικα- Globe» μια Xίο «ερειπωμένη... που του ήρωα. Eίναι, πρώτ’ απ’ λους, ο μα των μαθημάτων του Bιλμέν.
ριών με τους καρμπονάρους. Kαι υ- έπνιγαν ακμα και τα βυζανιάρικα Mπάιρον, ο ποιητής που άγγιξε το Eκτς απ τον Δημοσθένη, τον Bο-
πήρχε επίσης, και κυρίως, ένας λο- μωρά». Συχνά επίσης, ο ποιητής μιλά μεγαλείο με το θάνατ του στα ξένα Συνέχεια στην 14η σελίδα

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 13

Συνέχεια απ την 13η σελίδα
ναπάρτη ή τον Tζορτζ Oυάσιγκτον,
περισστερο απ τον Mιλτιάδη στον
Mαραθώνα, είναι ο Λεωνίδας στις
Θερμοπύλες που γίνεται το πρτυ-
πο, και η τραγωδία «Λεωνίδας» του
Πισά που παρουσιάζεται στο Παρίσι
το 1825, περιουσία του γιου του Kα-
νάρη, γνωρίζει θριαμβευτική επιτυ-
χία.
Ω, γη της Παλλάδος
Aπγνωση κι ελπίδα, μύθος και πε-
ποίθηση: λοι ενθουσιάζονται και
χαιρετίζουν την Eλλάδα με τον τρ-
πο του Vigny στην «Eλένη» (1816;):
«Kοιτάξτε, είναι η Eλλάδα!... Xαίρε,
βασίλισσα των τεχνών! Xαίρε αθάνα-
τη Eλλάδα! Ω, κρη του ήλιου! Ω, γη
της Παλλάδος!». Mιλούν επίσης για
την ελληνική αφύπνιση: «Yπήκοοι, α-
π σας ζητούν να υπακούετε χωρίς
παράπονα / Xριστιανοί, ο Θες σας έ-
χει ορίσει να συγχωρήσετε τις προ-
σβολές /...Για τα κρίματά σας, ω
Eλληνες, υφίστασθε την τιμωρία»,
γράφει ο Mπουσμπαρν. O Bιενέ
θρηνεί για τους Πραγινούς· ο Λεβλ
μιλά για την εξορία και συμβουλεύει
τους Eλληνες να χρησιμοποιήσουν
ειρηνικά πλα, που και άλλοτε υπήρ-
ξαν επωφελή για τους εξριστους
Eλληνες. «Aν σας αρνηθούν το άσυ-
λο.../ Eπαναλάβετε τους στίχους του
Eυριπίδη».
Oι Eλληνες στο Παρίσι είναι ιδιαί-
τερα δραστήριοι· οι Zωσιμάδες χρη-
ματοδοτούν εκδσεις. O Kοραής κά-
νει γνωστούς τους αρχαίους και
σύγχρονους Eλληνες συγγραφείς. O
Πίκολος ασχολείται με τις ελληνικές
επιρροές στη λογοτεχνία του 17ου
αιώνα. O Zαλώνης οραματίζεται την
ένωση των δύο εκκλησιών.
Yπάρχει επίσης μια λογοτεχνία πιο
στρατευμένη που επιζητεί να πείσει
την εξουσία για το δίκαιο της ελληνι-
κής υπθεσης. O Kονστάν και ο Σα-
τομπριάν πρωτοστατούν. Oλα τα επι-
χειρήματα επιστρατεύονται. Tο βά-
ρος της ιστορίας υπογραμμίζεται α-
π τον Kαλβιμν Σεν–Mαρτιάλ ο ο-
ποίος μιλά για την ελπίδα των Eλλή-
νων, ταν ο Kάρολος ο 8ος μπήκε
στη Nάπολη, καθώς και για τις προ-
σπάθειες του Mαζαρέν και του Λου-
δοβίκου του 14ου να προστατεύ-
σουν τα Xανιά και τη Xίο. Για τον
Nτελαβίν, στο ποιητικ έργο του
«Mεσσηνιακές Ωδές» η ελευθερία
της Eλλάδας δεν πρέπει να είναι «το-
πική και άγονη, πως αυτή που απο-
λαμβάνει η Aγγλία, αλλά η ελευθε-
ρία του ανθρώπινου γένους», ενώ το
Kομιτάτο του Παρισιού ανακοινώνει
ένα δάνειο άνω των δέκα εκατομμυ-
ρίων που έχει «ως υποθήκη το στρα-
τπεδο του αγά, τη σέλα του Kλέφτη
και τα ερείπια του Παρθενώνα». Tο
δάνειο αυτ αντικαταστάθηκε απ
δωρεές το 1826, γιατί η Aγγλία απαί-
τησε την αποκλειστικτητα του δα-
νεισμού στους Eλληνες, με επιτκιο.
H θρησκεία μπαίνει κι αυτή στο λο-
γαριασμ. O Aνγκλεμν προβάλλει
τον χριστιανισμ ως ελπίδα ελευθε-
ρίας, στο έργο του «Ψαρά»: «Eλλά-
δα... Tο Bυζάντιο θα είναι η κατάκτη-
σή σου! Θα ξαναβρείς την ελευθε-
ρία!» O Bιγιεβάν διαμαρτύρεται γιατί
14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997
απομιμήσεις ελληνικών ποιητικών
προτύπων, ιδιαίτερα των δημοτικών
τραγουδιών πως τα μετέφρασε ο
Φοριέλ, πως το περίφημο του «Kλέ-
φτη το Kιβούρι» («να ’ναι πλατύ για
τ’ άρματα, μακρύ για το κοντάρι»,
του οποίου ο Alletz αναπαράγει την
εικνα: «O μεγάλος Λεωνίδας, ρ-
θιος στο κιβούρι του, το χέρι κι λας
οπλίζει...»
Bλια θέλω
και μπαρούτι
Eίναι ποιητικές δημιουργίες ανα-
ρίθμητες και άνισες και οι κοινοί τ-
ποι τους καταλήγουν να κουράζουν.
Oμως η λογοτεχνική φιλοδοξία υ-
πάρχει και γίνεται φανερή σε πολλές
περιπτώσεις. O Λαμαρτίνος στο
Dernier Chant (Tελευταίο Aσμα), που
το θέλει «εντελώς αγγλικ», αναμι-
γνύει αρχαιτητα και σύγχρονες εκ-
φράσεις. H Nτελφίν Γκαί εισάγει «ε-
τεροχρονισμούς» στο έργο της «La
quete» (O έρανος): «Aυτοί είναι οι
Eλληνες που δίδασκε στην Kρινθο
ο απστολος Παύλος... ο ποιμένας
που την ευγλωττία του θαύμασε η
Λουτεσία». O Λεμερσιέ χρησιμοποιεί
στο έργο του για το θάνατο του Tζα-
βέλα («Πολέμησε σαν Hρακλής, και
σαν εκείνον πέθανε») το ρυθμ του
στίχου του Nτελαβίν «Tραγουδούσε
σαν Oμηρος, πέθανε σαν Aχιλλέας».
O Λαμαρτίνος χρησιμοποιεί την πα-
ρήχηση για να εκφράσει τη βία της
μάχης: «Le rapide incendie / De
Προμετωπίδα απ το «Σάλπισμα πολεμιστήριο» προς τους Eλληνες του Aδα- sabords en sabords / Remonte,
μαντίου Kοραή. Tο 1801, μετά τις νίκες του Nαπολέοντα στην Aίγυπτο, θεω- redescend,rase les flots fumant/
ρώντας ο Kοραής ως πιθανή μια γαλλική επέμβαση και στην Eλλάδα, δημοσί- (...)Glissant comme un serpent» («Tο
ευσε το «Σάλπισμα πολεμιστήριο» με το ψευδώνυμο Aτρμητος Mαραθώ- γρήγορο σκαρί/ απ καννι σε καν-
νιος. Eίναι η εποχή που ο Kοραής στρέφει λες του τις προσπάθειες στην α- νι/(...)Aνεβαίνει, κατεβαίνει, σκίζει τ’
φύπνιση της εθνικής συνείδησης.
αφρισμένα κύματα/(...)γλιστρώντας
σαν φίδι»). O Oυγκ, τέλος, παίζει με
«κανένας χριστιανς μονάρχης δεν κρασί αποκαλώντας το «θεϊκ χυμ
τράβηξε το σπαθί του!» ενώ υπάρχει που η θρησκεία μάς απαγορεύει». τη φαντασία, την έμπνευση και τη
διατύπωση, απαλύνοντας την ποιητι-
ακμα ένα διφορούμενο κλίμα που ο Πώς λοιπν να μην επισημάνει κα-
κή φράση: «Θέλεις, για να μου γελά-
Eλληνας παραμένει ο σχισματικς, ο νείς την τεράστια ποικιλία αυτής της
σεις, ένα μορφο πουλί του δά-
Γκοτιέ κάνει έκκληση στον Πάπα, ενώ ποίησης, βασισμένης συχνά στα κα-
σους;»... «Φίλε, λέει το ελληνπου-
ο Mενεσέ διασκεδάζει το κοιν του λά αισθήματα, στην οποία πολλοί ε-
λο, το παιδί με τα γαλάζια μάτια, β-
στο «Aμουράτ και Mουσταφά» πα- φαρμζουν το τέχνασμα του Σενιέ:
λια θέλω και μπαρούτι».
ρουσιάζοντας έναν θλιμμένο νεαρ «Για νέες σκέψεις, ας κάνουμε παλι-
Oι φιλέλληνες συγγραφείς προ-
σουλτάνο που δοκιμάζει και εκτιμά το ούς στίχους». Kαμιά φορά, γίνονται
σπαθούν με λα τα μέσα να κινητο-
ποιήσουν το κοιν: με ειρωνεία, -
πως ο Mερί και ο Mπαρτελεμί στη
«Villeliade» που απαντάται ο Mασ-
σαλιώτης εφοπλιστής Mπριά «Yπο-
κριτής φιλέλληνας, στην πράξη φι-
λτουρκος»· με μαχητική διάθεση,
O ποιητής κατά το πρτυπο του Σατωμπριάν·
Kαζιμίρ με ποικίλες αναφορές, πως στον
Nτελαβίν Bερανζέρο, που ζητά μια πατρίδα για
(1793–1843) σε τον Aνακρέοντα και τον ξεσηκωμ
προσωπογραφία των Eλλήνων «γιατί οι χριστιανοί βα-
του Aνρί Σεφέρ σιλιάδες δεν θα πάρουν εκδίκηση γι’
(1798–1860). αυτούς!» O Zαλώνης ξαφνιάζει ταν
O K. Nτελαβίν, αποκαλύπτει, το 1824, τον πλούτο
δημιουργς και την υστεροβουλία των Φαναριω-
των τριών τών. H έλλειψη επιείκιας του
ελεγειακών Σεν–Bενσάν ή η απογοήτευση του
ποιημάτων
Mισ μπροστά στα «χωρίς γοητεία»
«Mεσσηνιακά»,
στάθηκε
ερείπια θα φαίνονταν σχεδν ανθελ-
υπέρμαχος ληνικές στα χρνια του παθιασμένου
της ελληνικής αγώνα. Ωστσο, ήδη απ το 1828, -
υπθεσης. λοι διαπιστώνουν την εξάντληση του
(Eλαιογραφία ενδιαφέροντος για τον ελληνικ α-
σε καμβά, γώνα: η Eλλάδα έχει σωθεί. Oι επα-
Eθνικ Mουσείο ναστατικές θεωρίες, τα καλά αισθή-
των Aνακτρων, ματα, τα λγια νειρα των συγγρα-
Bερσαλλίες). φέων στρέφονται αλλού.
 O γαλλικς Tύπος και το 1821
Kαθοριστική ήταν η συμβολή του στην ανάπτυξη του Φιλελληνισμού στη Γαλλία
Tου Iωάννη Δημάκη
Kαθηγητή Nεώτερης Iστορίας
του Πανεπιστημίου Aθηνών

O ΓAΛΛIKOΣ Tύπος έπαιξε αποφασι-

στικ ρλο στην ανάπτυξη του φι-
λελληνισμού στη Γαλλία, τσο με
την ειδησεογραφία του, σο και με
την αρθρογραφία του. Aπ την αρχή
της ελληνικής επανάστασης λες οι
εξελίξεις στη χώρα, πολεμικά γεγο-
ντα στην ξηρά και τη θάλασσα, η
πολιτική οργάνωση της επαναστατη-
μένης Eλλάδας, οι διπλωματικές δια-
βουλεύσεις, παρήλαυναν απ τις
στήλες του Tύπου, καλύπτοντας μά-
λιστα το μεγαλύτερο μέρος των εξω-
τερικών του ειδήσεων. Eτσι οι ανα-
γνώστες ήταν σε θέση να παρακο-
λουθούν καθημερινά τους ηρωι-
σμούς αλλά και τις θυσίες των Eλλή-
νων, με αποκορύφωμα γεγοντα -
πως η καταστροφή της Xίου και η πο-
λιορκία και η έξοδος του Mεσολογγί- O γαλλικς Tύπος, φιλελληνικς στην πλειοντητά του, έπαιξε καθοριστικ ρλο στην ανάπτυξη του Φιλελληνισμού
ου. Oι ειδήσεις κατέφθαναν στο Πα- στη Γαλλία. Στη φωτογραφία, οι φιλελληνικές εφημερίδες «Drapeau Blanc» και «Le Constitutionnel», και η εχθρική
ρίσι απ ποικίλους δρμους, πως α-
π τα ελληνικά λιμάνια, με ενδιάμε-
σους σταθμούς τα Iνια νησιά, τις ι-
ταλικές πλεις και τη Mασσαλία, ή
διά της ηπειρωτικής οδού, κυρίως με
αναδημοσιεύσεις απ γερμανικές ε-
φημερίδες που είχαν τις πηγές τους
στη Bιέννη και την Kωνσταντινούπο-
λη. H συνεχής συνεπώς ενημέρωση
της κοινής γνώμης με ειδήσεις αλλη-
λοσυμπληρούμενες και συχνά δρα-
ματοποιημένες, κρατούσαν σε εγρή-
γορση τα πνεύματα και εξήπταν το
ενδιαφέρον. Aς σημειωθεί τι ο χρ-
νος που ήταν αναγκαίος για την κοι-
νοποίηση μιας είδησης στη Γαλλία α-
π τα θέατρα των γεγοντων ήταν,
με τα μέσα της εποχής, περίπου έ-
νας μήνας, με το μικρτερο χρονικ
διάστημα των είκοσι ημερών για τα
δύο κορυφαία γεγοντα της επανά-
στασης, την πτώση του Mεσολογγί-
ου και τη ναυμαχία του Nαυαρίνου.
Παράλληλα με τη δημοσίευση των
ειδήσεων ο γαλλικς Tύπος –ή του-
λάχιστον οι περισστερες εφημερί-
δες– σχολίαζαν τα γεγοντα της ελ-
ληνικής επανάστασης. Tο μεγαλύτε-
ρο μέρος των γαλλικών εφημερίδων
ήταν σαφώς φιλελληνικές, και συ-
γκεκριμένα ο «Συνταγματικς», ο
«Γαλλικς Tαχυδρμος», η «Eφημε-
ρίδα του Eμπορίου», η «Eφημερίδα
των Συζητήσεων», η «Λευκή Σημαία»
και ο «Aστέρας». Yπάρχουν μως και
εχθρικές εφημερίδες στην ελληνική
υπθεση, πως η «Kαθημερινή» και
η «Eφημερίδα της Γαλλίας». (Aργ-
τερα θα παρατηρηθούν κάποιες με-
ταστροφές και στα δύο στρατπε-
δα). Φιλελληνικά ήταν επίσης και τα
μεγαλύτερα περιοδικά, πως η
«Eγκυκλοπαιδική Eπιθεώρηση», οι
«Γενικοί Πίνακες» και ο «Kσμος».
Eίναι χαρακτηριστικ τι ο φιλελ-
ληνικς Tύπος ανήκει σε λο το πο-
λιτικ φάσμα. Στη Γαλλία αυτή την ε-
προς την ελληνική υπθεση «La Quotidienne».
ποχή υπήρχαν δύο μεγάλες πολιτι-
κές παρατάξεις: οι συντηρητικοί,
γνωστοί ως βασιλικοί και οι φιλελεύ-
θεροι, γνωστοί ως συνταγματικοί,
που βρίσκονται σε οξεία μεταξύ τους
αντιπαράθεση. Oλες ανεξαιρέτως οι
φιλελεύθερες εφημερίδες ήταν μα-
χητικά φιλελληνικές, ενώ οι συντη-
ρητικές ήταν διχασμένες. Kαι αυτές
στην πλειοψηφία τους ήταν φιλελλη-
νικές, αλλά ανάμεσά τους υπήρχαν
και κάποιες εχθρικές προς την ελλη-
νική επανάσταση. Θα πρέπει πάντως
να παρατηρηθεί τι σοι στο γαλλικ
Tύπο ήταν εχθρικοί ή επιφυλακτικοί
απέναντι στην ελληνική υπθεση,
δεν το έκαναν απ συμπάθεια προς
τους Tούρκους, αλλά απ φβο για
τις δυσμενείς επιπτώσεις που θα
μπορούσε να έχει η ελληνική επανά-
σταση στα συντηρητικά καθεστώτα
της μεταναπολεντειας Eυρώπης
και στις σχέσεις ανάμεσα στη Pωσία
και την Oθωμανική Aυτοκρατορία.
Aντίθετα, οι φιλέλληνες και των δύο
παρατάξεων δίνουν έμφαση στον ε-
θνικ χαρακτήρα του αγώνα των
Eλλήνων, που επιζητούν να σπάσουν
τα δεσμά μιας μακρχρονης τυραν-
νίας, στο ένδοξο παρελθν τους, το
οποίο ανακαλούν με τις ηρωικές
πράξεις τους, και στον αγώνα του
σταυρού εναντίον της ημισελήνου,
που εκφράζει πως τονίζεται, η ελ-
ληνική επανάσταση. Eξάλλου, οι φι-
λελεύθεροι απ τους φιλέλληνες,
βλέπουν στον ελληνικ αγώνα και
μια εκδήλωση ανατροπής της συντη-
ρητικής τάξης και της «αρχής της
νομιμτητας» που είχε επιβάλει
στην Eυρώπη εκείνη την εποχή η
«Iερά Συμμαχία».
Ως προς την απήχηση τώρα των
φιλελληνικών ιδεών στη γαλλική κοι-
νή γνώμη, με βάση στατιστικά στοι-
χεία της κυκλοφορίας των γαλλικών
εφημερίδων το 1824, διαπιστώνουμε
τι η κυκλοφορία των φιλελληνικών
εφημερίδων ξεπερνούσε το 80% του
συνλου του Tύπου.
Eνα σημαντικ στοιχείο που θα
πρέπει να επισημανθεί είναι η σύν-
δεση της ελληνικής επανάστασης
στο γαλλικ Tύπο με τα εσωτερικά
προβλήματα της Γαλλίας. Πράγματι,
η ελληνική επανάσταση χρησιμοποι-
ήθηκε ως πλο και απ τις δύο παρα-
τάξεις, ιδιαίτερα απ τη φιλελεύθε-
ρη στις μεταξύ τους πολιτικές αντι-
δικίες. Συγκεκριμένα, οι φιλελεύθε-
ροι και μαζί τους οι λίγοι συντηρητι-
κοί αντικυβερνητικοί, προσάπτουν
στην κυβέρνηση τι ευθύνεται για τα
δεινά των Eλλήνων, γιατί ενισχύει
στρατιωτικά τον πασά της Aιγύπτου
Mεχμέτ Aλή, παρέχοντάς του Γάλ-
λους στρατιωτικούς και καθελκύο-
ντας γι’ αυτν πλοία στα γαλλικά νε-
ώρια. H πτώση μάλιστα του Mεσο-
λογγίου, με τη συναισθηματική φρ-
τιση που το γεγονς αυτ προκάλε-
σε στην κοινή γνώμη, δίνει την ευ-
καιρία στις αντικυβερνητικές εφημε-
ρίδες να ασκήσουν βίαιη πολεμική
στην κυβέρνηση για τη φιλοτουρκι-
κή, πως ισχυρίζονται, πολιτική της,
που οδήγησε στο θλιβερ αυτ απο-
τέλεσμα. H ναυμαχία εξάλλου του
Nαυαρίνου, που συμπίπτει με έντονη
προεκλογική περίοδο στη Γαλλία,
χρησιμοποιείται σαν μέσο προεκλο-
γικού αγώνα.
Oι αντικυβερνητικοί, που εκδηλώ-
νουν τον ενθουσιασμ τους για το
γεγονς, επισημαίνουν τι η ναυμα-
χία αυτή πραγματοποιήθηκε αντίθε-
τα προς τη θέληση των κυβερνώ-
ντων και οφείλεται αποκλειστικά
στους Γάλλους αξιωματικούς και
ναύτες, με επικεφαλής τον Γάλλο
KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH
ναύαρχο Δερινύ (ανιψι αντικυβερ-
νητικού υποψηφίου, πως επισημαί-
νεται). O «Γαλλικς Tαχυδρμος»
μάλιστα, κάνοντας έκκληση προς
τους ψηφοφρους να ψηφίσουν α-
ντικυβερνητικούς υποψηφίους, εξη-
γεί τι στις τάξεις τους βρίσκονται οι
φίλοι των Eλλήνων και υποστηρίζει
τι «αν λη η Eλλάδα είχε μεταξύ
μας δικαίωμα ψήφου, θα ψήφιζε
τους υποψηφίους της συνταγματι-
κής αντιπολίτευσης». Aπ την άλλη
πλευρά οι κυβερνητικοί, αντεπιτιθέ-
μενοι, αποδίδουν στους φιλελεύθε-
ρους αντιπάλους τους τι η ναυμα-
χία του Nαυαρίνου τους προκάλεσε
σύγχυση. Kαι τούτο, πως γράφει το
κυβερνητικ ργανο «Γενικ Mη-
τρώο», «γιατί η νίκη του Nαυαρίνου
έρχεται σε πάρα πολύ κακή στιγμή
για τις ανατρεπτικές τους ελπίδες·
γιατί το καννι του ναυάρχου Δερι-
νύ, βύθισε τους εσωτερικούς ε-
χθρούς της κυβέρνησης, πως και
τους εξωτερικούς εχθρούς της· με
μια λέξη γιατί η νίκη του Nαυαρίνου
είναι καθαρά γαλλική και καθαρά βα-
σιλική».
Eίναι φανερ τι ο φιλελληνικς
Tύπος που υποστηρίζει την ελληνική
επανάσταση, συχνά την εκμεταλλεύ-
εται, εφσον προσπαθεί να αντλήσει
απ αυτή πολιτικά οφέλη για την πα-
ράταξη στην οποία έχει στρατευθεί.
Oμως και η ιδιοτελής αυτή υποστή-
ριξη παρέχει συχνά ανιδιοτελείς
καρπούς, αφού η προβολή και έξαρ-
ση με θερμούς τνους της ελληνι-
κής επανάστασης, έστω κι αν αυτ
χρησιμοποιείται ως μέσο πολιτικής
αντιπαράθεσης, έχει ως αποτέλεσμα
να τροφοδοτεί τον ανιδιοτελή φιλελ-
ληνισμ, ωθώντας τους πολίτες σε
πράξεις συμπαράστασης και ενίσχυ-
σης του ελληνικού αγώνα.
15
 O Nτελακρουά και η Eλλάδα
O Γάλλος ζωγράφος που αναγνωρίστηκε ως ο αδιαμφισβήτητος υμνητής του ελληνικού αγώνα

«O Mπτσαρης αιφνιδιάζει το στρατπεδο των Tούρκων κατά την ανατολή του ήλιου». Eλαιογραφία σε καμβά του Eυγένιου Nτελακρουά (1798–1863).
Aπεικονίζει την επίθεση του Mάρκου Mπτσαρη κατά των τουρκικών δυνάμεων στο Kαρπενήσι τη νύκτα της 8ης/21ης Aυγούστου 1823. Oι Tούρκοι λύ-
γισαν απ τις ορμητικές εφδους των Eλλήνων, μως ο Mπτσαρης, πληγωμένος υπέκυψε τελικά στα τραύματά του (Mουσείο Tέχνης, Tολέδο).

Tης Arlette Sérullaz
Γενικής Eπιμελήτριας του Tμήματος Σχεδίων
του Mουσείου Λούβρου –Yπεύθυνης του Eθνικού
Mουσείου Nτελακρουά
AΠO λους τους Γάλλους καλλιτέ-
χνες που ανακάλυψαν, διαβάζοντας
τον Tύπο της εποχής, τον αγώνα του
ελληνικού λαού για να κερδίσει με
κάθε θυσία την ελευθερία του, ο Eυ-
γένιος Nτελακρουά (1798–1863) εί-
ναι σίγουρα ο διασημτερος. Στη
Γαλλία, το έργο του μεγάλου αυτού
ζωγράφου υπήρξε για πολύ καιρ ε-
πίκεντρο ζωηρών συζητήσεων, με
τις Για ποιο λγο εγκατέλειψε την ιδέα
συνέπεια ο καλλιτέχνης να γίνει, χω-
ρίς να το θέλει, πρσωπο «δημοσιο-
γραφικά» προβεβλημένο. Tο ασίγα-
στο πάθος του για τη ζωγραφική του
επέτρεψε, ωστσο, να αντιμετωπίσει
κάποια ρεύματα της κοινής γνώμης
που ήταν εχθρικά απέναντί του. O
Nτελακρουά, ο οποίος κατά την πε-
ρίοδο 1822–1826 αφιέρωσε δύο με-
γάλα έργα του στην ελληνική υπθε-
ση, δεν έπαψε ώς το τέλος της ζωής
του να μεταφέρει στον καμβά τα θέ-
ματα που είχαν πυρπολήσει τη φα-
ντασία του. Tο πρώτο, που εκτέθηκε
στο παρισιν Σαλνι Zωγραφικής το
1924, αναφέρεται στη σφαγή της Xί-
ου και σήμερα βρίσκεται στο Mου-
σείο του Λούβρου. Tο δεύτερο, που
παρουσιάστηκε το 1926 στο πλαίσιο
μιας έκθεσης υπέρ των Eλλήνων,
δοξάζει τη θυσία των κατοίκων του
Mεσολογγίου. Aνήκει στο Mουσείο
Kαλών Tεχνών του Mπορντ (απο-
κτήθηκε το 1851) και με βάση τον πί-
νακα αυτ οργανώθηκε η έκθεση
που παρουσιάζεται στην Eθνική Πι-
νακοθήκη.
O φιλελληνισμς του Nτελακρουά,
σε αντίθεση προς εκείνον των περισ-
στερων συγχρνων του, τρεφταν
τσο απ τις ανταποκρίσεις των ε-
φημερίδων σο και απ τις αφηγή-
σεις ταξιδιωτών που είχαν επιστρέ-
ψει απ την Eλλάδα, αλλά και απο το
έργο ποιητών – ιδιαίτερα του Mπάι-
ρον. Eτσι, για τις «Σκηνές απ
σφαγές της Xίου» ο ζωγράφος επέ-
μεινε να συναντήσει τον συνταγμα-
τάρχη Bουτιέ, συγγραφέα των
«Memoires sur la guerre actuelle des
Greques» («Yπομνήματα για τον ση-
μεριν πλεμο των Eλλήνων»). Για
σο διάστημα φιλοτεχνούσε τον πί-
νακα, χωρίς να πάψει να παρακολου-
θεί τι συνέβαινε στην Eλλάδα, ο Nτε-
λακρουά συμβουλευταν το βιβλίο
του Bουτιέ.
Eνώ ζούσε μέσα στον πυρετ της
δουλειάς, ο Nτελακρουά είχε ονει-
ρευτεί ένα μεγάλο πίνακα με τον
Mάρκο Mπτσαρη: «Oι Tούρκοι, αιφ-
νιδιασμένοι και περίτρομοι, τρέχουν
πέφτοντας ο ένας πάνω στον άλλο» .
και καταπιάστηκε μ’ αυτήν πάλι μνο
προς το τέλος της ζωής του, κανείς
Συνέχεια στην 18η σελίδα

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«Oι Σφαγές της Xίου». Tο έργο αυτ του Nτελακρουά είναι μια σπαρακτική ελεγεία, αφιερωμένη στην τραγωδία των κατοίκων της Xίου, τον Aπρίλιο του
1822. Mε τα θύματα πετρωμένα απ την τραγική τους μοίρα, τη γυναίκα που κείται καταγής με το παιδί της και τον Tούρκο που αρπάζει τη μισγυμνη
Eλληνοπούλα, το δράμα και η ερήμωση είναι κατάδηλα στον πίνακα που συντάραξε, στο παρισιν Σαλνι του 1824, τις συνειδήσεις των Eυρωπαίων για
τα πάθη των αγωνιζμενων Eλλήνων (Mουσείο Λούβρου, Παρίσι).

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 17

 Συνέχεια απ την 16η σελίδα
δεν ξέρει. Tο γεγονς είναι τι κατά
την περίοδο 1823–1826, ο ζωγράφος
αφιέρωσε πολύ χρνο στη μδα του
οριενταλισμού και ζωγράφισε πολ-
λούς μικρούς «ανατολίτικους» πίνα-
κες, πρσχημα για να αξιοποιήσει το
χρωματικ πλούτο της παλέτας του.
O πίνακας του μουσείου του
Mπορντ είναι οπωσδήποτε έργο ε-
ντελώς διαφορετικού βεληνεκούς,
παρ’ λο που ο τρπος με τον οποίο
αποτίει φρο τιμής στον ηρωισμ
των Mεσολογγιτών μαρτυρά για μια
ακμη φορά την ιδιαιτερτητα του
ζωγράφου. Aντί να παραστήσει τις
προετοιμασίες της ύστατης μάχης,
πως ο Λανγκλουά, την πτώση της
πλης ή τους τελευταίους υπερασπι-
στές της να αποφασίζουν να ανατι-
ναχτούν, μαζί με τις γυναίκες τους
και τα παιδιά τους για να μην πέσουν
στα χέρια του εχθρού (πως ο Σε-
φέρ), επιλέγει την αλληγορία: πα-
ρουσιάζει, με τα χαρακτηριστικά
μιας νέας γυναίκας με εθνική ενδυ-
μασία που στέκεται ορθή πάνω σ’ έ-
να σωρ απ πέτρες, την Eλλάδα στα
ερείπια του Mεσολογγίου, επισύρο-
ντας τη μήνι πολλών κριτικών που α-
ποδοκίμαζαν την επιλογή του.
O Nτελακρουά τάσσεται αποφασι-
στικά στο πλευρ των Eλλήνων τονί-
ζοντας την απγνωσή τους σο και
τον πθο τους για ζωή. Eκφράζει επί-
σης, αλλά με υπαινικτικ τρπο, τον
θαυμασμ του για τον Mπάιρον που
είχε πεθάνει πριν απ δύο χρνια
στο Mεσολγγι και που τα έργα του
συνέβαλαν πολύ στο να οδηγηθεί η
φαντασία του ζωγράφου προς μια
Aνατολή «ελληνική» , μεγαλοπρεπή
και θαλερή. Aυτ αποδεικνύεται και
απ το τι στην πυρετική φαντασία
του αναμιγνύονται τα οράματα
πραγματικών μαχών – των Eλλήνων
εναντίον των Tούρκων – και φαντα-
στικών μαχών που έχει περιγράψει ο
ιδιοφυής ποιητής («H μάχη του Γκια-
ούρη και του Πασά»).

Aπδοση δικαιοσύνης
Tο 1826, πάντα στην γκαλερί Λε-
μπρέν, ο Nτελακρουά παρουσιάζει έ-
ναν πίνακα ελληνικής έμπνευσης,
του οποίου το θέμα, «Tούρκος αξιω-
ματικ
ς που σκοτώθηκε στα βουνά»
(Zυρίχη, ίδρυμα E. Bührle) θεωρήθη-
κε συγγενικ με εκείνο του πίνακα
«O θάνατος του Xασάν», τίτλος παρ-
μένος απ ένα ποίημα του Mπάιρον.
Tην επμενη χρονιά τα βυρωνικά
πρσωπα δίνουν τη θέση τους στους
Eλληνες αγωνιστές. O Nτελακρουά
εκθέτει στο Σαλν τη «Σκηνή απ

τον σύγχρονο π
λεμο των Eλλήνων
και των Tούρκων» (Winterthur, συλ-
λογή Oscar Reinhart). Mέχρι το θά-
νατ του, συνεχίζεται αυτή η εναλ-
λαγή θεμάτων. Στα ασταμάτητα πε-
ράσματά του απ το ονειρικ στο
πραγματικ, ο καλλιτέχνης μπρεσε
πράγματι να δώσει τον καλύτερο ε-
αυτ του. Tο γεγονς τι αναγνωρί-
στηκε ως ο αδιαμφισβήτητος υμνη-
«H Eλλάδα στα ερείπια του Mεσολογγίου». O πίνακας αυτς του Nτελακρουά, είναι σαφώς ο πιο λαμπρς φρος τι- τής του ελληνικού αγώνα, ξεπερνώ-
μής απ Γάλλο καλλιτέχνη στον ελληνικ αγώνα. Aναφέρεται στην ηρωική αντίσταση των τεσσάρων χιλιάδων υπερα- ντας τους συγχρνους του –παρ’ -
σπιστών της πλης του Mεσολογγίου το 1825, η οποία πολιορκήθηκε απ στρατ 35.000 ανδρών, υποστηριζμενο α- λο που η δική τους στράτευση ήταν
π τον τουρκικ στλο. Για να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών τους, οι τελευταίοι υπερασπιστές ανατινάχτηκαν μα- ίσως πιο αυθεντική–, αποτελεί πράγ-
ζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους το 1826 (Eλαιογραφία σε καμβά, Mουσείο Kαλών Tεχνών, Mπορντ). ματι απδοση δικαιοσύνης.

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

 Φιλέλληνες ζωγράφοι
H τραγωδία των Eλλήνων άγγιξε τις χορδές της ρομαντικής καλλιτεχνικής έμπνευσης
Tης Φανής–Mαρίας Tσιγκάκου
Eπιμελήτριας Mουσείου Mπενάκη

ΓIA TOYΣ Γάλλους –

πως άλλωστε
και για τους υπ
λοιπους Eυρωπαί-
ους– η Eλλάδα επί πολλούς αιώνες
ήταν ένα
ραμα, που αναδύθηκε σε
διάφορες περι
δους –απ
τον 16ο
αιώνα και πέρα– μέσα απ
ένα σχήμα
διαφορετικ
κάθε φορά, που το συ-
νέθεταν οι τρέχουσες ιστορικές, αι-
σθητικές και κοινωνικοπολιτικές συ-
ντεταγμένες. Eίναι γνωστ

τι το
-
ραμα της ελληνικής αρχαι
τητας υ-
πήρξε σταθερ
σημείο αναφοράς για
το γαλλικ
επαναστατικ
ιδεώδες.
Pομαντισμ
ς και επανάσταση συ-
νιστούν τα δύο κύρια χαρακτηριστι-
κά του πρώτου μισού του 19ου αιώ-
να, μιας εποχής έντονων ιστορικο-
κοινωνικών διεργασιών. H διάθεση
φυγής και εκτ
νωσης που διακατεί-
χε
λες τις κοινωνικές δυνάμεις που
βρίσκονταν σε διάσταση με την τρέ-
χουσα πραγματικ
τητα, οδήγησε σε
μια «θεοποίηση» της ιστορικής ε-
μπειρίας. Oι ρομαντικοί δημιουργοί
στράφηκαν στις μεγάλες ιστορικές
στιγμές, προκειμένου να δραπετεύ-
σουν απ
την ασημαντ
τητα της πε-
ζής καθημεριν
τητας. H μυθοπλασία
του ρομαντισμού επανερμήνευσε
παλιούς μύθους, γεγον
τα και παρα-
δ
σεις, ενώ παράλληλα δέθηκε άρ-
ρηκτα με το ιστορικ
παρ
ν. Aλλά
την εποχή αυτή, τα τρέχοντα ιστορι-
κά γεγον
τα θα ξεπεράσουν τα πε-
ριορισμένα εθνικά σύνορα, για να
μεταστοιχειωθούν σε συμβολικές α-
ξίες και γ
νιμα πνευματικά και καλλι-
τεχνικά ερεθίσματα.
H διεθνής συγκυρία δεν υπήρξε
ευνοϊκή για την Eλληνική Eπανάστα-
ση, δεδομένου
τι για τους εκπρο-
σώπους της Iεράς Συμμαχίας και της
Tετραπλής Συμμαχίας η εξέγερση
των Eλλήνων έθετε σε κίνδυνο την
εδαφική ισορροπία της Eυρώπης,
που είχε μ
λις αποκατασταθεί μετά
την κατάρρευση του Nαπολέοντα.
Tη συντηρητική αυτή εξωτερική πο-
λιτική προσυπέγραφε η γαλλική κυ-
βέρνηση της Παλιν
ρθωσης των
Bουρβώνων (Restauration 1815–30).
Ωστ
σο ο Eλληνικ
ς Aγώνας βρήκε
την ένθερμη υποστήριξη της Φιλε-
λεύθερης Aντιπολίτευσης που την α-
ποτελούσαν οι Oρλεανιστές και οι
Bοναπαρτιστές. «H ήττα». Eλαιογραφία του Oράς Bερνέ (1789–1863). Σύμφωνα με σύγχρονους κριτικούς, η παράσταση απεικονίζει
«Θα εξακολουθήσει λοιπν ο αιώνας «Eλληνα νικητή, ο οποίος, πατώντας το πτώμα ενς Tούρκου, διατάζει τον υπηρέτη του τελευταίου να αποκεφαλίσει
μας να παρακολουθεί σαν θεατής, ορ- τον κύρι του με το ίδιο του το σπαθί». Bέβαια, η αποτρπαιη πράξη δικαιολογείται λγω των δεινών που υπέστησαν
δές αγρίων να αφανίζουν έναν πολιτι- οι Eλληνες κάτω απ τον τουρκικ ζυγ. Oσον αφορά τη βαρβαρτητα του θέματος, πως σημειώνει η κ. Φ. M. Tσι-
σμ, που αναβλασταίνει πάνω στο μνή- γκάκου, η βαρβαρτητα αυτή εγγράφεται με συνέπεια στο ρεπερτριο των ρομαντικών που μυθοποίησαν και λάτρε-
μα ενς λαού, που χάρισε τον πολιτισμ ψαν τη βιαιτητα, τα πάθη και τις έντονες συγκρούσεις (Mουσείο Mπενάκη).
στην ανθρωπτητα; Θα επιτρέψει η
Xριστιανοσύνη –ατάραχη– στους Tούρ- περί της Eλλάδος». H δήλωση του Aπ
εικαστική άποψη ο συνδυα- νης ενάντια στο Iσλάμ, οι Eλληνες
κους να στραγγαλίσουν τους Xριστια- Σατομπριάν καθορίζει επιγραμματι- σμ
ς θρησκευτικού, κλασικού και η- προβλήθηκαν σαν μάρτυρες της πί-
νούς. Kαι οι νμιμοι μονάρχες της Eυ- κά τις διάφορες
ψεις του Φιλελλη- ρωικού στοιχείου του ελληνικού α- στης. Eπίσης, η αρχαι
τητα είναι εξί-
ρώπης, δίχως ντροπή, θα δεχτούν να νισμού. Δι
τι, πράγματι, η ελληνική γώνα οδήγησε στη δημιουργία μιας σου παρούσα στις φιλελληνικές πα-
συνδέσουν τ’ νομά τους με μια τυραν- υπ
θεση ήταν εξίσου υπ
θεση των νέας, πλούσιας θεματογραφίας. Kα- ραστάσεις. Ωστ
σο, οι κλασικές ανα-
νία, που θα κοκκίνιζε τον Tίβερι;» έ- ουμανιστών, των Xριστιανών και των θώς η ελληνική εξέγερση παρουσιά- φορές δεν έχουν σαν κίνητρο μια α-
γραφε ο Σατομπριάν στο «Yπ
μνημα Φιλελευθέρων. στηκε ως ο αγώνας της χριστιανοσύ- Συνέχεια στην 22η σελίδα

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 19

«Tραυματισμένος Eλληνας αξιωματικς μπροστά στα τείχη κατειλημμένης πλης». Eργο του Zαν–Kλοντ Mπονφν (1796–1860). Ποις είναι άραγε ο
Eλληνας αξιωματικς; O Mάρκος Mπτσαρης, πως υποστηρίζει η Nίνα Aθανάσογλου – Kallmyer, ή μήπως πρκειται για μια αλληγορία του ελληνικού
λαού, πως γράφει η M.C. Chandonneret; (Eλαιογραφία, Mουσείο Kαλών Tεχνών, Λυών).

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«O θρίαμβος του λαβάρου», Πιερ Pεβουάλ (1776–1842). O Pεβουάλ ήταν ανάμεσα στους πρώτους καλλιτέχνες που έδειξαν ενδιαφέρον για τον ελληνι-
κ αγώνα. Tο θέμα και η ιδέα αυτού του έργου είναι επανάληψη προηγούμενου έργου που χάθηκε. Δεσπζουσα θέση έχει το χριστιανικ έμβλημα–λά-
βαρο και υπαινίσσεται τη σύγκρουση ανάμεσα στους χριστιανούς Eλληνες και τους άπιστους Tούρκους (Iδιωτική συλλογή).

«Eλληνοπούλα με αθηναϊκή ενδυμασία». Eλαιογραφία της Λουίζ Nτιβιντάλ

ντε Mονφεριέ (1797–1869). Στη δεκαετία 1820–1830 επεκράτησε μδα, «Tο Eλληνπουλο». Eργο του Aλεξάντρ–Mαρί Kολέν (1798–1873). Στο έρ-
ρεύμα με πολυάριθμα αντίστοιχα έργα που θέμα τους είχαν την Eλληνο- γο αυτ του Kολέν είναι εμφανής η ιδεαλιστική ανάπτυξη του θέματος και
πούλα. H ζωγράφος κατρθωσε να δώσει στην προσωπογραφία αυτή ποι- υποδηλώνει την επιθυμία του ζωγράφου να φορτίσει τον ήρωα–νεαρ με
ητική διάσταση και εσωτερικτητα (Mουσείο Fabre, Mονπελιέ). συμβολική διάσταση (Eλαιογραφία, Mουσείο Mπενάκη).

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 21

 τραγωδίες των Eλλήνων παρά τα κα-
τορθώματά τους. Πράγματι, θέματα

πως: αποτυχίες μαχών, «το Mεσο-
λγγι», «η Xίος», «H Πάργα», άγγιζαν
εξίσου τις χορδές της ρομαντικής
καλλιτεχνικής έμπνευσης και τις
καρδιές του φιλελληνικού κοινού.
Tα φιλελληνικά θέματα βρήκαν
πρωτοφανή απήχηση στους Γάλ-
λους καλλιτέχνες. Σε σχέση με τα
φιλελληνικά έργα των άλλων Eυρω-
παίων ζωγράφων, η γαλλική καλλιτε-
χνική παραγωγή ξεχωρίζει κατ’ αρ-
χήν με την αριθμητική υπεροχή.
(Aνάμεσα στα 1815–1848 εκτέθηκαν
150 έργα φιλελληνικής εμπνεύσεως
στο παρισιν
Salon). Eπίσης με την
ποι
τητα (ορισμένα απ
τα αρι-
στουργήματα του γαλλικού ρομαντι-
σμού είναι φιλελληνικής εμπνεύσε-
ως). Eπιπλέον, τα έργα παρακολου-
θούν –χρονολογικά– τα γεγον
τα
του ελληνικού αγώνα. Eνα εξαιρετι-
κά ενδιαφέρον και πρωτ
τυπο χαρα-
κτηριστικ
του γαλλικού φιλελληνι-
σμού – απ
τεχνοϊστορικής πλευράς
είναι το γεγον
ς
τι παρατηρείται
μια πνευματική συμμαχία μεταξύ
των αγωνιζ
μενων Eλλήνων, των
Γάλλων οπαδών της Φιλελεύθερης
Aντιπολίτευσης και των ρομαντικών
Γάλλων καλλιτεχνών, που καταπιά-
στηκαν με ελληνικά θέματα, οι οποί-
οι ήταν αντίθετοι με την Aκαδημία
και τον αναιμικ
κλασικισμ
της.
Δεν είναι τυχαίο που ο Nτελακρουά
πρωτοπαρουσίασε στην έκθεση υ-
πέρ των Eλλήνων, που οργανώθηκε
το 1826 στην Galerie Lebrun, την
«Eλλάδα στα Eρείπια του Mεσολογ-
γίου», ένα έργο πολιτικής μεν προ-
παγάνδας καθώς και επαναστατικής
ρομαντικής τεχνοτροπίας.
«Δεν ήταν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις
που έσωσαν την Eλλάδα αλλά η ευρω-
παϊκή κοινή γνώμη». Aυτή η δήλωση
μιας γαλλικής εφημερίδας δεν πρέπει
να θεωρηθεί υπερβολική, δι
τι ο φι-
λελληνισμ
ς ήταν, πάνω απ’
λα, ένα
ευρύ λαϊκ
κίνημα. Tα δημοφιλέστε-
ρα φιλελληνικά θέματα αντιγράφη-
καν και αναπαράχθηκαν σε αντικείμε-
να καθημερινής χρήσης. H γαλλική
βιομηχανία φιλελληνικών αντικειμέ-
νων συνιστά ένα υλικ
απερι
ριστο
και συχνά κακ
γουστο, που ωστ
σο ο
τεχνοϊστορικ
ς οφείλει ν’ αποτιμά με
συμπάθεια, δι
τι πέρα απ’ την αμφί-
βολη καλλιτεχνική τους ποι
τητα αυ-
τά τα αντικείμενα συνετέλεσαν στο
να κρατηθεί η Eλλάδα στο προσκήνιο
της γαλλικής κοινής γνώμης.

Συμβολή
Στη Γαλλία υπήρξε ένας φιλελλη-
νισμ
ς θρησκευτικ
ς, ένας αρχαιο-
λατρικ
ς, ένας φιλελεύθερος, ένα
ουμανιστικ
ς, ένας κοσμικ
ς, ένας
ρομαντικ
ς, ένας λογοτεχνικ
ς κι έ-
νας φιλελληνισμ
ς εικαστικ
ς, που
«Eλληνας». Eργο του Λουί Nτιπρέ (1789–1837). O Eλληνας που παριστάνεται εδώ, εικάζεται τι είναι ο κοτζάμπασης έφερε στο προσκήνιο μια πλούσια
του Aιγίου, Aνδρέας Λντος (1784–1846), ο οποίος φιλοξένησε τον Mπάιρον κατά την πρώτη επίσκεψή του στην Eλλά- και ευφάνταστη θεματολογία με ει-
δα το 1809, και αργτερα διακρίθηκε στον αγώνα της ανεξαρτησίας (Eλαιογραφία, Mουσείο Mπενάκη). κ
νες εμπνευσμένες απ
την ελλη-
νική ιστορία. Πέρα απ
τις
ποιες
Συνέχεια απ την 19η σελίδα ελληνικές παραστάσεις του 18ου αι- που προβάλλει μέσα απ
την καθη- πολιτικές σκοπιμ
τητες, δεν υπάρ-
πλή αρχαιολατρία, αλλά είναι αναφο- ώνα οι κάτοικοι της Eλλάδας εμφανί- μεριν
τητα. χει αμφιβολία
τι, στα χρ
νια
ρές σε μια κλασική κληρονομιά, που ζονται σαν συμπλήρωμα του τοπίου, Θέματα με χαρακτήρα διδακτικ
, 1821–27, η ελληνική υπ
θεση είχε
αποτελούσε κινητήρια δύναμη για τώρα είναι οι πρωταγωνιστές της
που οι έννοιες πατρίδα, οικογένεια συνεπάρει τη γαλλική κοινή γνώμη,
τους Eλληνες και την οποία υπερα- σύνθεσης, οι πρωταγωνιστές της ταυτίζονται. Eίναι αλήθεια
τι τους γεγον
ς που συνέβαλε ουσιαστικά
σπίζονταν με μια αυτοθυσία αντάξια δράσης, οι μαχητές. Eνα άλλο φιλελ- ρομαντικούς Γάλλους καλλιτέχνες στην επιτυχή έκβαση του ελληνικού
των προγ
νων τους. Aκ
μα ενώ στις ληνικ
θέμα είναι αυτ
του ήρωα τους συγκινούσαν περισσ
τερο οι αγώνα.

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«Oι εξριστοι Eλληνες πάνω σε βράχο». Eργο του Aρί Σεφέρ (1795–1858). Στις 10 Mαΐου 1819 η πλη της Πάργας παραδθηκε απ τον Mέτλαντ, τον Aγγλο
αρμοστή των Eπτανήσων, στον Aλή Πασά των Iωαννίνων, ο οποίος την κατέστρεψε ολοσχερώς. Oι Xριστιανοί της Πάργας εξορίστηκαν στην Kέρκυρα και λη
η Eυρώπη διαμαρτυρήθηκε για το έγκλημα αυτ. O Σεφέρ καταγράφει σ’ αυτ το έργο τον πνο και τον σπαραγμ των εξορίστων στην Kέρκυρα, Παργινών,
καθώς αγναντεύουν τη χαμένη τους πατρίδα (Eλαιογραφία, Iστορικ Mουσείο, Aμστερνταμ).

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 23

 O Φιλελληνισμ ς στην τέχνη
H επαναστατημένη Eλλάδα στα έργα Γάλλων ζωγράφων
AΠO τα πρώτα χρ νια της ελληνικής
επανάστασης, ο αγώνας της Eλλά-
δας για την ανεξαρτησία της προκά-
λεσε τη συμπάθεια των Γάλλων δια-
νοουμένων οι οποίοι συγκρ τησαν
πολυάριθμες φιλελληνικές επιτρο-
πές. O Σατομπριάν και ο Nτελαβίν
πρωτοστατούν, οι υπερασπιστές της
χριστιανοσύνης κινητοποιούνται, οι
φιλελεύθεροι, κληρον μοι της Γαλ-
λικής Eπανάστασης εκθειάζουν την
ανεξαρτησία των λαών, ενώ ο Tύπος,
χρησιμοποιώντας κάθε είδους επι-
χείρημα, παρακινεί την εξουσία να
δράσει υπέρ των Eλλήνων. Tο Nαυα-
ρίνο υπήρξε το περίτρανο αποτέλε-
σμα των ενεργειών αυτών.
Oι καλλιτέχνες έκαναν και αυτοί
αισθητή την παρουσία τους, με έργα
που η θεματολογία τους αποκτά
συμβολική αξία. Oπως H Eλληνοπού-
λα, γλυπτ του Nταβίντ ντ’ Aνζέρ, έ-
τσι και H Eλλάδα στα ερείπια του Mε-
σολογγίου του Nτελακρουά γίνεται
αλληγορία της αντίστασης. H έκθεση
που οργανώνεται στην Eθνική Πινα-
κοθήκη δείχνει τι ο φιλελληνισμ ς
στη Γαλλία ήταν κατ’ αρχάς ένα κίνη-
μα λογοτεχνικ , θεμελιωμένο στη
βαθειά εκτίμηση για την αρχαία
Eλλάδα, και τι οι ζωγράφοι που ε-
ντάχθηκαν σε αυτ αφήνουν κατά
μέρος την αρχαι τητα και έχουν ως
επίκεντρο τον π λεμο για την Aνε-
ξαρτησία, που ταυτίζουν τον Mπ -
τσαρη με τον Λεωνίδα.

Eμπνευσμένα απ
λογοτεχνικά θέματα
Mε τις έρευνες που έγιναν για την
έκθεση «αναγνωρίσθηκαν» 130 περί-
που έργα τα οποία φιλοτεχνήθηκαν
το διάστημα 1820-1850. Tα μισά σχε-
δ ν απ αυτά, επιλεγμένα τα περισ-
σ τερα απ τις συλλογές ελληνικών
και γαλλικών μουσείων, εκτέθηκαν
πρώτα στο Mπορντ , στη συνέχεια
στο Παρίσι και τώρα στην Aθήνα. H
θεματική των έργων σχετίζεται με
λογοτεχνικά θέματα. Για παράδειγμα
το ποίημα O Γκιαούρης, απσπασμα
απ ένα τουρκικ παραμύθι του
Mπάιρον ενέπνευσε τον Nτελα-
κρουά για το έργο του H μάχη του
γκιαούρη και του Πασά, ενώ ο Pαβε-
ρά εμπνεύστηκε το έργο του O θάνα-
τος του νεαρού διακνου απ τη
Mεσσηνία απ ένα ποίημα του Nτε-
λαβίν. Oσον αφορά τις προσωπογρα-
φίες, οι Γάλλοι φιλέλληνες εικονίζο-
νται κυρίως με τρ πο ηρωικ , πως
στους πίνακες O Θάνατος του Mπι-
σν, της Λουίζ Pαν, και Nτελφίν Γκαί
(ποιήτρια που εμψύχωσε φιλανθρω-
πικές δραστηρι τητες υπέρ των
Eλλήνων), του Λουί Eρσάν. Oι προ-
«Πληγωμένος Eλληνας στρατιώτης» τιτλοφορείται ο πίνακας αυτς του Aνρί Oγκίστ Σερίρ (1794–1865), στον ο- σωπογραφίες των Eλλήνων εικονί-
ποίο απεικονίζεται και η κατάκτηση της Tριπολιτσάς απ τους Eλληνες, το 1821. Tο μήνυμα της νίκης δεν μειώ- ζουν συνήθως άγνωστους αγωνι-
νει το συγκινησιακ στοιχείο που επιδιώκει να υποβάλει ο ζωγράφος, μέσα απ τον πνο, τον μοναχικ θάνατο στές, πως ο Nεαρς Eλληνας, η
και την τελευταία βουβή προσευχή στο στραμμένο προς τον ουραν βλέμμα του αγωνιστή, που εκφράζει το χρι- Eλληνίδα που αναμένει την έκβαση
στιανικ μαρτύριο και τη θυσία προς χάριν του ελληνικού αγώνα (Mουσείο de la Chartreuse, Douai). Συνέχεια στην 28η σελίδα

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«Iωάννης Kωλέττης, πρεδρος του υπουργικού συμβουλίου στην Aθήνα»
(1774–1847). Προσωπογραφία που φιλοτέχνησε ο Nτομινίκ Παπετί
(1815–1849), ταν επισκέφθηκε την Eλλάδα (1846), για να πραγματοποιήσει
μια σειρά προσωπογραφιών της βασιλικής οικογένειας και των κυριτερων «Mοχάμετ Aλι, αντιβασιλέας της Aιγύπτου» (1769–1849). Tο πορτρέτο φι-
αξιωματούχων και προσωπικοτήτων της Aυλής, με στχο τη δημιουργία ε- λοτέχνησε το 1840 ο Λουί – Σαρλ – Oγκίστ Kουντέ (1789–1873), για τις Bερ-
νς έργου που θα μνημνευε το προηγηθέν πέρασμα του δούκα του σαλλίες, κατπιν παραγγελίας (ελαιογραφία, Eθνικ Mουσείο Aνακτρων,
Montpensier απ την Aθήνα (Eθνικ Mουσείο των Aνακτρων, Bερσαλλίες). Bερσαλλίες).

«H πτώση του
Mεσολογγίου».
Hμιτελές έργο
του Πιερ Pος
Bινιερν
(1789–1872),
φιλοτεχνημένο
το 1827,
ένα χρνο μετά
την κατάκτηση
της πλης, και
ταν το τραγικ
γεγονς, που
σχολιάστηκε
εκτενώς απ
τον Tύπο
της εποχής,
ήταν ακμη
νωπ στις
μνήνες.
Πρκειται
μάλλον για μια
αλληγορία του
αφιερωμένου
στον Θε αγώνα
των Eλλήνων
για ελευθερία,
παρά για
την καταγραφή
του συγκεκριμέ-
νου γεγοντος
που αναφέρεται
στον τίτλο
(Mουσείο Salies,
Bagnéres – de –
Bigorre).

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 25

«O θάνατος του νεαρού διακνου απ τη Mεσσηνία». O Bενσέν Nικολά Pαβερά (1801–1865) εμπνεύστηκε αυτ το έργο απ ένα ποίημα του Kαζιμίρ Nτε-
λαβίν. O τελευταίος άντλησε το θέμα του απ το βιβλίο «Tαξίδι στην Eλλάδα», που ο συγγραφέας του Φρανσουά Πουκεβίλ αφηγείται τον θάνατο ε-
νς νεαρού ορθδοξου ιερέα, που χτυπήθηκε θανάσιμα κάτω απ ένα τουρκικ κάστρο, ενώ τραγουδούσε μέσα σε μια βάρκα τα μαρτύρια της σκλα-
βωμένης πατρίδας του (Mουσείο de l’ Hôtel Sandelin, Saint – Omer).

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«H ναυμαχία του Nαυαρίνου». Oι Γάλλοι ζωγράφοι της εξεταζμενης περιδου δεν φιλοτέχνησαν τα έργα τους με μνο οδηγ τη φαντασία, αλλά και
τη γνώση συγκεκριμένων ιστορικών γεγοντων. Aπδειξη η σύνθεση αυτή του Λουί Aμπρουάζ Γκαρνερέ (1783–1857), που είναι αναγνωρίσιμα λα τα
πλοία των συμμαχικών στλων Γαλλίας, Aγγλίας και Pωσίας που καταναυμάχησαν στον κλπο του Nαυαρίνου τον ενωμένο τουρκο–αιγυπτιακ στλο
(Eθνικ Mουσείο των Aνακτρων, Bερσαλλίες).

«Oι Σουλιώτισσες». Eργο του Aρί Σεφέρ (1795–1858) εμπνευσμένο απ τον τραγικ θάνατο των γυναικών που προτίμησαν να πέσουν με τα παιδιά τους
στον γκρεμ και χι στα χέρια των Tούρκων, ταν ο Aλή πασάς των Iωαννίνων πολιρκησε τον Δεκέμβριο του 1803 το Σούλι και κατέσφαξε τους κα-
τοίκους του (Mουσείο Dordrecht).

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 27

 Eτσι, η Eφημερίδα των καλλιτεχνών
αποκαλύπτει κάτω απ ποιες συνθή-
κες συνέλαβε ο Γκαρνερέ τη Nαυμα-
χία του Nαυαρίνου, υπ το βλέμμα
μάλιστα του ναυάρχου Nτε Pινί. Σκη-
νές πως η Aναχώρηση..., ο Oρκος...,
ο Aγώνας... αποδίδουν το συλλογικ
δυναμισμ (στις Σουλιώτισσες του
Aρί Σεφέρ) ή την απελπισία του μο-
ναχικού αγωνιστή στα έργα των Λαν-
σάκ και Nτεκέν.
Πρ κειται για πολύ σοφά μελετη-
μένες συνθέσεις: ο Bινιερ ν στην
Πτώση του Mεσολογγίου έχει υπ ψη
του την Aρπαγή των Σαβίνων του
Nταβίντ, ενώ ο Nτελακρουά παρα-
βλέπει την ακρίβεια στις λεπτομέ-
ρειες για να μιλήσει μια γλώσσα που
ενεργοποιεί την αισθητική συγκίνη-
ση και επιλέγει την εσωτερικ τητα,
στην Eλλάδα. Tο φ ντο των συνθέ-
σεων παρουσιάζει πράγματι ποικιλία,
με την εντύπωση που προκαλείται α-
π τα φλεγ μενα ερείπια του Mεσο-
λογγίου που έχουν σοφά τοποθετή-
σει στο βάθος ο Mπονφ ν και ο Nτε-
λακρουά.
Tα τοπία αυτά είναι ορισμένες φο-
ρές συμβατικά, ταν χρησιμοποιού-
νται ως φ ντο για σκηνές καθημερι-
νής ζωής, πως εκείνη που απεικονί-
ζει ο Mπονιρ τ, μπροστά απ την
Aκρ πολη. Προτείνουν, μως, μια
νέα προσέγγιση της φύσης: στο έργο
του Φραγκονάρ Λεωνίδας τα ογκώδη
βουνά μοιάζουν με τάφο – η ηρωική
θυσία του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες
γίνεται το κατ’ εξοχήν σύμβολο της
αντίστασης στον Tούρκο δυνάστη.
O γαλλικ ς φιλελληνισμ ς, θεμε-
λιωμένος στο συναίσθημα και σε μια
στέρεη κλασική παιδεία ποικιλ μορ-
φος στις διάφορες φιλανθρωπικές ή
πολιτικές του εκδηλώσεις, δεν οδή-
γησε στη δημιουργία εν ς ενιαίου
καλλιτεχνικού ύφους. Xρησιμοποίη-
σε μια ζωγραφική σύγχρονη, στρα-
τευμένη, άλλοτε λυρική, άλλοτε πι-
στή στην πραγματικ τητα, με ποικί-
λες εκφάνσεις. Aν, τελικά, η ζωγρα-
φική αυτή συγκριθεί με τη ζωγραφι-
κή των Aγγλων –πολύ φιλολογική και
επηρεασμένη απ τον λ ρδο Mπάι-
ρον–, των Γερμανών της οθωνικής
περι δου, ή των Iταλών –στρατευμέ-
νων επίσης στην ελληνική υπ θεση–
γίνεται αντιληπτ τι ο φιλελληνι-
σμ ς των Γάλλων καλλιτεχνών είναι
πρ ωρος και συνάμα ώριμος, και
παρ’ λο που η ελληνική αυτή μ δα
παρατάθηκε μέχρι τη δεκαετία του
1850, τ τε δεν γιν ταν πλέον λ γος
στη Γαλλία για φιλελληνισμ – πως
στην Iταλία και τη Γερμανία– αλλά
για εξωτισμ ή οριενταλισμ .

Σημείωση «Eπτά Hμερών»

Tο κείμενο αυτ
είναι συντομευμένη α-
νασύνθεση απ
την εισαγωγή του κατα-
λ
γου της έκθεσης «H Eλληνική Eπανά-
σταση. O Nτελακρουά και οι Γάλλοι ζω-
γράφοι», εισαγωγή την οποία υπογρά-
«O θάνατος του Mπισν». O Γάλλος υποπλοίαρχος Iπολίτ Mπισν, με το φιτίλι στο χέρι, σε πίνακα της Λουίζ Pαν φουν η Claire Constans, ανώτερη επιμε-
(1805–1884). Στις 5 Nοεμβρίου 1827, ο Mπισν πέθανε με ηρωικ τρπο ανατινάζοντας το πλοίο «Παναγιώτης», του ο- λήτρια του Eθνικού μουσείου των Aνα-
κτ
ρων των Bερσαλλιών και του Tρια-
ποίου ήταν κυβερνήτης, ταν τραυματίστηκε και έχασε τον έλεγχο της κατάστασης, ύστερα απ επίθεση Eλλήνων λη-
ν
ν, η Mαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, κα-
στών (ελαιογραφία, Eθνικ Mουσείο των Aνακτρων, Bερσαλλίες). θηγήτρια Iστορίας της Tέχνης- διευθύ-
ντρια Eθνικής Πινακοθήκης, ο Francis
Συνέχεια απ την 24η σελίδα εξαίρεση δι τι ήταν ένα απ τα έργα Mωχάμετ B΄ του Σλέσινγκερ. Ribemont, διευθυντής του Mουσείου
της μάχης, ή ο Eλληνας στρατιώτης, που παρήγγειλε ο Λουδοβίκος-Φίλιπ- Tα θέματα που παρουσιάζονται Kαλών Tεχνών του Mπορντ
και η
Arlette Serullaz, γενική επιμελήτρια του
έργα αντιστοίχως των Nτεκέν, Λαν- πος για το ιστορικ μουσείο των δεν φιλοτεχνήθηκαν με μ νο οδηγ Tμήματος Σχεδίων του Mουσείου Λού-
σάκ, Σερίρ. O πίνακας Iωάννης Kω- Bερσαλλιών, πως άλλωστε και οι πί- τη φαντασία, αλλά και τη γνώση συ- βρου – υπεύθυνη του Eθνικού Mουσείου
λέττης του Nτομινίκ Παπετί αποτελεί νακες Mωχάμετ Aλι του Kουντέ και γκεκριμένων ιστορικών γεγον των. Nτελακρουά.

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«Λεωνίδας». Στον πίνακα αυτ του Aλεξάντρ–Eβαρίστ Φραγκονάρ (1780–1850), ο Eλληνας πολεμιστής ακονίζει τα πλα του στον τάφο του Σπαρτιάτη ήρωα,
πάνω στον οποίο έχει ακουμπήσει το κοιμισμένο παιδί του (ελαιογραφία, Mουσείο Kαλών Tεχνών, Sens).

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 29

Φιλελληνικά
αντικείμενα
Διακοσμημένα με ελληνικά θέματα μαρτυρούν
την απήχηση του Φιλελληνισμού στη Γαλλία

O Mάρκος Mπ-
τσαρης στο στρατ-
πεδο των Tούρκων. Πιάτο
βιοτεχνίας Montereau. Πολύχρωμη φαγεντιανή, Bάζο πορσελάνης, με θέμα παρμένο απ λιθογραφία του Loeillot. Παρίσι, πε-
1826-1833 (συλλογή A. Aμαντρί). ρίπου 1830, (Aθήνα, Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

Tης Aγγελικής Aμαντρί

Mέλους της Iστορικής και Eθνολογικής Eταιρείας

ME TH ΣHMEPINH έκθεση, στην Πι-

νακοθήκη Aθηνών, βλέπει κανείς
ποια υπήρξε η απήχηση του Eλληνι-
κού Aγώνα στους Γάλλους ζωγρά-
φους. Λιγ#τερα #μως γνωστά είναι
τα αντικείμενα της καθημερινής ζω-
ής που κυκλοφ#ρησαν στη Γαλλία ε-
κείνα τα χρ#νια, με μορφές ηρώων
του ’21, με παραστάσεις σκηνών του
Aγώνα, οι περισσ#τερες εμπνευσμέ-
νες απ# τους πίνακες και τις λιθο-
γραφίες της εποχής.
Πρώτος ο Γάλλος φιλέλληνας
René Puaux εξέθεσε το 1935 στο Πα-
ρίσι τη φιλελληνική του συλλογή, με
πίνακες, λιθογραφίες, έγγραφα, α-
ντικείμενα. H συλλογή δωρισμένη το
1938 μετά τον πρ#ωρο θάνατ# του
και έπειτα απ# αρκετές περιπέτειες,
βρίσκεται εκτεθιμένη απ# το 1994
στο κάστρο της Πύλου, που υπήρξε
κατά την επανάσταση στρατώνας
του Mαιζώνος.
Σε ολ#κληρη τη Γαλλία και ιδιαίτε-
ρα σε μερικές σημαντικές π#λεις, Bεντάλια διακοσμημένη με φιλελληνικά θέματα. Παρίσι, περίπου 1835, (Aθήνα, Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

στη Mασσαλία απ’ #που έφευγαν κα-
ράβια φορτωμένα με τρ#φιμα και πο-
λεμοφ#δια για την Eλλάδα, στη
Λυών, στη Nτιζ#ν, στο Στρασβούργο,
στην Tουλούζη και ακ#μη σε μικρά
χωριά, χάρη στην πρωτοβουλία φι-
λελλήνων είχαν οργανωθεί έρανοι,
θεατρικά έργα, πώληση έργων τέ-
χνης και συναυλίες υπέρ των Eλλή-
νων.
H συναυλία των Bωξαλλίων στο
Παρίσι, στις 28 Aπριλίου 1826, είχε
χαρακτηρισθεί ως το κοσμι#τερο γε-
γον#ς της εποχής, #χι μ#νο απ# #-
λες τις εφημερίδες, αλλά και απ# τον
Στεντάλ. Eκτ#ς απ# τη μουσική του
Pοσίνι, ακούστηκε «Le Chant Grec»,
μια απ# τις 80 παρτιτούρες με ελλη-
νικά θέματα που κυκλοφ#ρησαν
στην Γαλλία απ# το 1821 έως το
1830. Δύο αναμνηστικές βεντάλιες
της συναυλίας σώζονται στο Mου-
σείο Mπενάκη. Aλλες βεντάλιες, #-
πως αυτή του Iστορικού Mουσείου,
στολίζονται με παλικάρια και κοπέ-
λες με ελληνικές ενδυμασίες. Σε δύο
μικρές π#λεις κοντά στο Παρίσι, στο
Σουαζύ και στο Mοντερ#, υπήρχαν α-
π# τον 18ο αιώνα φημισμένα εργο-
στάσια φαγεντιανής. Aπ# το 1825 έ-
ως το 1830 κυκλοφ#ρησαν διαδοχικά
φιλελληνικές σειρές απ# δώδεκα
πιάτα φαγητού με διαφορετικά θέ-
ματα, καθώς και μερικά σκεύη, σε
χρώματα ασπρ#μαυρα, κίτρινα, πο-
λύχρωμα, με μεγάλη ποικιλία, στα
πλαίσια. Aκολούθησε, στην Tουλού-
ζη, το εργοστάσιο «Fouque et
Arnoux»1.
Λιθογραφίες
Tα περισσ#τερα θέματα έχουν α-
ντιγραφεί απ# λιθογραφίες του Karl
Loeillot (1824–25), μερικές εμπνευ-
σμένες απ# τα δημοτικά μας τραγού-
δια , «ο θάνατος του Eλληνα», «O λα-
βωμένος Eλληνας» και άλλες απ#
γεγον#τα: «Kατάληψη τούρκικου
πλοίου απ Eλληνες», «Aλωση τούρ-
κικου φρούριου απ Eλληνες»...
Oι λιθογραφίες πρέπει να ήταν
γνωστές στον καλλιτεχνικ# κ#σμο.
Mε τη σειρά τους, ζωγράφοι σε μικρά
εργαστήρια κεραμικής τις αντέγρα-
ψαν με έντονα χρώματα επάνω σε
βάζα (αμφορείς ή κρατήρες), σε πιά-
τα, σερβίτσια τσαγιού ή καφέ, σε
κουτιά πορσελάνης.
Tο σπάνιο βάζο του ιστορικού
Mουσείου φέρει ζωγραφισμένη την
ίδια σκηνή με ένα πιάτο της σειράς
του Σουαζύ: του Eλληνα στρατιώτη
που αρπάζει το λάβαρο του εχθρού.
Σε ένα περίφημο εργαστήριο κε-
ραμικής στο Παρίσι διέπρεψε απ# το
1830 ο Jacob Petit. Mέσα στην πλού-
σια παραγωγή του, δημιούργησε μια
σειρά απ# αγαλματίδια (εσωτερικά
κούφια), ζευγάρια Eλλήνων, μικρά ή
μεγάλα, επίχρυσα ή με φανταχτερά
χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν για
λικέρ. Ξεχωρίζουν με τον πλούσιο
διάκοσμ# τους και μερικά φέρουν
στη βάση τα αρχικά J.P.
Pολγια
Tο περίφημο ταξιδιωτικ# βιβλίο
του Louis Dupre «Voyage a Athenes
et Constantenople», 1819), με την πι-
στή εικονογράφηση των αγωνιστών
Pολι μπρούντζινο με παράσταση του K. Kανάρη. Παρίσι, περίπου 1835, (Aθή-
να, ιδιωτική συλλογή).
Παραπέτασμα τζακιού. H παράσταση εμπνέεται απ τον πίνακα του Oράς
Bερνέ «H ήττα». Παρίσι, περίπου 1830, (Aθήνα, ιδιωτική συλλογή).
του ’21 υπήρξε η πηγή έμπνευσης
για τον Jacob Petit καθώς και για ά-
γνωστους τεχνίτες του ορειχάλκου
που κατ#ρθωσαν σε σύντομο χρονι-
κ# διάστημα να στήσουν σε μπρού-
ντζινα επίχρυσα ρολ#για παλικάρια
που ορθώνουν σημαίες, που κυριεύ-
ουν κάστρα, που μάχονται, έφιππους
πολεμιστές που σώζουν γυναίκες και
παιδιά ή τον Yδραίο Tσαμαδ# ακου-
KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH
μπισμένο σε μιαν άγκυρα, κ.ά. Πηγή
για τους ίδιους τεχνίτες, υπήρξαν οι
λιθογραφίες ρολογιών του 1830
–1840 (Eθνική Bιβλιοθήκη Παρισίων)
που απεικονίζουν τον Σουλιώτη, τον
Kανάρη στο μπουρλ#το του, τον Kα-
νάρη στον τάφο του Mάρκου Mπ#-
τσαρη ή τον λορδο Mπάιρον στην α-
γκαλιά της Eλλάδας. Aλλα, απ# πορ-
σελάνη συμπληρώνουν αυτήν την ε-
ν#τητα, η οποία συμπεριλαμβάνει
περισσ#τερα απ# εξήντα διαφορετι-
κά ρολ#για, σε διάφορα μεγέθη. Kη-
ροπήγια με μορφές Eλλήνων, συν#-
δευαν τα επίχρυσα ρολ#για επάνω
στο τζάκι.
Mπροστά, σε αυτ#, παραπετάσμα-
τα κεντημένα με ψιλή βελονιά, κα-
θώς και μαξιλάρια αντιγράφτηκαν α-
π# πίνακες του 1826, #πως τον «νεα-
ρ Eλληνα που υπερασπίζεται τον
πατέρα του», του Ary Scheffer, και
την «Hττα» του Horac Vernet δύο πί-
νακες του Mουσείου Mπενάκη.
Σταμπωτά υφάσματα επιπλώσεων,
αντιγράφουν λιθογραφίες του
Loeillot (Mουσείο Mπενάκη), τον θά-
νατο του Mάρκου Mπ#τσαρη του
Langlois (σελ. Paunt, Πύλος) και ε-
πεισ#δια της ζωής του Kανάρη και
της Mπουμπουλίνας (Iστορικ# Mου-
σείο).
Ξύλινα κουτιά για καπν#, με σκαλι-
σμένη ή ζωγραφισμένη τη ναυμαχία
του Nαυαρίνου, τα πορτρέτα του Kα-
νάρη, του Tζαβέλα ή του Στάικου, α-
ντίγραφα απ# τις γνωστές λιθογρα-
φίες του Boggi, αποτελούν μιαν άλ-
λη εν#τητα. Aλλα κουτιά, πιο εύ-
θραυστα, απ# χαρτ#νι για κουφέτα
έχουν ζωγραφισμένα στο γυάλινο
σκέπασμά τους, ίδιες σκηνές με τα
πιάτα. Oι μορφές του Tζαβέλα και
του Kανάρη αντιγράφονται επίσης
στα εργαστήρια κεραμικής σε μικρά
μελανοδοχεία πορσελάνης.
Ξεφεύγοντας απ# τα αντικείμενα,
πηγαίνουμε στην Aλσατία, στο μικρ#
χωρι# Pιξχάιμ, #που στο εργοστάσιο
χαρτών επενδύσεων τοίχων του
Zuber που υπήρξε πρ#εδρος του φι-
λελληνικού κομιτάτου, της Mυλούζ,
τυπώθηκε στο χέρι το 1828, ένα πα-
νοραμικ# χαρτί ταπετσαρίας τοίχου,
μήκους 15 μέτρων με τίτλο «Aπ-
ψεις της σύγχρονης Eλλάδας ή οι
Aγώνες των Eλλήνων», ζωγραφισμέ-
νο απ# τον Jean – Julien Deltil. Πολύ
σύντομα, στην επανέκδοση του
Mουσείου Mπενάκη, θα το θαυμά-
σουμε στην αρχική του μορφή, μετά
μια τέλεια συντήρηση. Eίναι ένα απ#
τα τέσσερα αντίτυπα που γνωρίζου-
με: H Aκρ#πολη με την έξοδο του
Φαβιέρου, ο Kαραϊσκάκης, ο Kανά-
ρης, θα ορθώνονται σε ένα ελληνικ#
τοπίο με θάλασσα, βουνά και γαλάζιο
ουραν#.
Mέσα στο μεγάλο κύμα του φιλελ-
ληνικού ενθουσιασμού, τα βιομηχα-
νικά αντικείμενα κρατούν μια θέση
ταπεινή, αλλά καθ#λου αμελητέα και
παραμένουν μια ζωντανή έκφραση
της συμπάθειας και της συμπαρά-
στασης του γαλλικού λαού προς
τους Eλληνες στον αγώνα τους για
την ελευθερία.
Σημειίωση:
1. A. Aμαντρί, «H Eλληνική Eπανάσταση σε
γαλλικά κεραμικά του 19ου αιώνα», Nαύ-
πλιο, 1982.
31