Čučković, Milinković, Lazić, Nikolić - Fizika

Čučković M. Miroslav Milinković M.
Vukomir
Lazić D. Katarina, urednica Nikolić D. Slobodan, recenzent
FIZIKA
Osnovi teorije i rešeni zadaci
Beograd, 2011.
µ cković M.Miroslav, Milinković M.Vukomir
Cuµ Fizika Rešeni zadaci Knjiga za samostalno pripremanje ispita 1
Vektorska algebra
Odre†enu duµzinu, odre†eno vreme, odre†enu temperaturu ili odre†eni rad nazivamo skalarnim veliµcinama
i moµzemo ih prikazati brojem na mernoj skali. Na primer, 7m 3h (µcasa) 37 C 27J (dµzula). Me†utim,
za odre†ivanje veliµcina kao što su sila ili brzina nije dovoljan samo broj već je potrebno de…nisati i njihov
pravac ili ostale karakteristike. To postiµzemo primenom vektora koji su naziv dobili od latinskih reµci veho,
vectum, odnosno nositi ili pomerati.
Vektorske i skalarne veliµcine ne mogu se me†usobno sabirati ili izjednaµcavati jer su po svojoj prirodi
razliµcite. U izuzetnom sluµcaju kada su vrednosti vektora i skalara jednaki nuli, tada se ove veliµcine mogu
izjednaµcavati. Vektor obeleµzavamo tako što iznad slovnih oznaka stavimo strelicu. Za obeleµzavanje poµcetka
! ! ! ! ! !
ili kraja duµzi koristimo dva velika slova ili jedno malo slovo. Na primer A B = a C D = c OM = m
Brojnu vrednost vektora nazivamo intenzitet. Ort je vektor kome je intenzitet jednak jedinici pa
zato ort nazivamo i jediniµcnim vektorom. U pravouglom koordinatnom sistemu
z ! ! !
jediniµcne vektore ili ortove obeleµzavamo sa i u pravcu x ose j u pravcu y ose k u
→
k → ! !
→ j y pravcu z ose. Ort µcesto obeleµzavamo sa indeksom 0 ili a 0 n 0
x i Vektori mogu biti vezani za taµcku ili za pravu duµz koje se mogu pomerati. Vektore
0 koji se mogu pomerati paralelno svom prvobitnom pravcu su slobodni vek-
!
tori. Skup svih slobodnih vektora oznaµcavamo sa V
Vektor je odre†en pravcem, smerom i intenzitetom
!
→ Ako vektor a ima poµcetnu taµcku A i krajnju taµcku B tada prava na
A a B ! !
kojoj se nalazi duµz AB odre†uje pravac vektora a koji ima smer od
→ !
A 2a B taµcke A ka taµcki B Merni broj ili duµzina duµzi AB je intenzitet vekt-
! ! !
→ ora a Intenzitet vektora a oznaµcavamo sa j a j Slobodni vektor koji
A 3a B
ima intenzitet jednak nuli nazivamo nula vektor koji oznaµcavamo sa
!
→ 0 Nula vektor nema odre†en pravac i smer jer su oni proizvoljni
B −2 a A
Slobodni vektor koji ima intenzitet jednak jedinici nazivamo jedini-
→ !
B −a A µcni vektor ili ort. Jediniµcni vektor ima pravac i smer vektora a i
!
oznaµcavamo ga sa a 0
!
Slobodni vektor koji ima pravac i intenzitet jednak pravcu i intenzitetu vektora a i suprotan smer,
→ →
nazivamo suprotni vektor vektora a koji se oznaµcava sa
! !
a a −a Ako imaju isti
→ →
pravac, smer i intenzitet, tada za dva ili više vektora kaµzemo da su jednaki a a
! !
→ → Ako se kraj vektora a poklapa sa poµcetkom vektora b tada zbir
→ +b b
a+
→ → ! ! ! ! ! !
a
c=
→
b →
c= →
b
vektora a i vektora b iznosi c = a + b gde je c treći vektor.
! ! !
Vektori a b c grade trougao pa zato prethodnu de…niciju nazi-
→ →
a a vamo i pravilo trougla.
! ! ! !
Ako saberemo vektore a i b a zatim njihov zbir a + b saberemo sa vektorom
→ →
→ +
c c ! ! ! !
b c tada dobijamo ukupni zbir vektora, odnosno a + b + c Rezultantni ili zbi-
→ + → ! ! ! !
a → b
a+ rni vektor a + b + c ima zajedniµcki poµcetak sa vektorom a i zajedniµcki za-
!
→ vršetak sa vektorom c Ako se kraj jednog vektora poklapa sa poµcetkom dru-
→
a b gog vektora, tada za takve vektore kaµzemo da su nadovezani vektori.
! !
→ → Ako se poµcetak vektora a poklapa sa poµcetkom vektora b
→
b a → +b → → +b ! !
a tada oni grade paralelogram pa je zbir vektora a i vektora b
c=
→
c=
→
b
! ! !
treći vektor c = a + b orijentisan dijagonalom kojoj se po-
→ → ! !
a a µcetak poklapa sa poµcetkom vektora a i b
→ ! ! ! !
a Sabiranjem vektora a i b prikazanih punim linijama i vektora b i a prikazanih
→ isprekidanim linijama dobijamo
→ b
a+
→ ! ! ! !
b → a+ b = b +a
→ b
a pa je sabiranje vektora komutativna operacija
Asocijativnost vektorskog sabiranja moµzemo neposredno dokazati prika-

→ zanom slikom gde je
→ c
c
b + c→
b+
→ ! ! ! ! ! ! ! ! !
+ a+ b + c = a+ b + c = a+ b + c
→
→ →
a →
a +b
!
→ Nula vektor 0 je neutralni element u odnosu na sabiranje vektora, odnosno
→ b ! !
a !
a+0 = 0 + a = a
! !
Razlaganje vektora na dve komponente
→ →
→ →
b R →
R →
b R
b
→ → →
a a a
! !
Razlaganjem vektora R odre†ujemo komponentne vektore a i b tako da se njihovim vektorskim sabi-
! !
ranjem dobija razloµzen vektor R Kako vektor R moµze biti dijagonala beskonaµcno velikog broja para-
! ! !
lelograma, onda za razlaganje vektora R treba znati pravce komponentnih vektora a i b ili neke druge
! !
podatke koji jednoznaµcno odre†uju rešenje. Ako pravci komponentnih vektora a i b me†usobno grade
!
prav ugao tada kaµzemo da je vektor R razloµzen na vertikalnu i horizontalnu komponentu što je prikazano
na prvoj slici.
Distributivnost vektorskog raµcuna

Ako prvu sliku proporcionalno uvećamo
B′
k puta tada su odgovarajuće stranice tro-
′ B ′ ugla sa prve i druge slike proporcionalne
B O →
B k b !
O → a vektor O0 A0 je paralelan sa vektorom
b !
O A i k puta je veći od njega, odnosno
→ → !
O a O′ ka A′ ! !
O0 A0 = k O A = k a
Zbog me†usobne sliµcnosti trouglova i proporcionalnosti njihovih odgovarajućih stranica vaµze odnosi
! !
O0 A0 O0 B 0 !
0 0 ! ! ! ! !
! = ! = k ) O B = k OB = k a + b = k a +k b
OA OB
! !
Kako vektori O0 B 0 i O B imaju isti pravac i smer onda je distributivni zakon vektorskog raµcuna dokazan.
! ! ! !
→ → Razliku vektora a i b dobijamo sabiranjem vektora a i b odnosno
b a− →
! ! ! !
b a b = a+ b
→
a ! ! ! !
Vektor b je nadovezan na vektor a Vektor a b poµcinje u istoj taµcki gde
!
→ → !
a− →
−b
poµcinje i vektor a i završava u istoj taµcki gde završava i vektor b koji je
b !
nadovezan na vektor a
! !
Razliku vektora a i b moµzemo dobiti ako oba vektora prikaµzemo tako da imaju poµcetak u istoj taµcki kada
! !
spajanjem njihovih vrhova dobijamo njihovu razliku, odnosno vektor a b što je prikazano isprekidanim
linijama.
Koordinatni sistemi
Dekartov koordinatni sistem obrazuje ure†en skup tri ose koje imaju poµcetak u de…nisanoj ili utvr†enoj
taµcki 0 i koje su me†usobno normalne. Ose Dekartovog koordinatnog sistema obeleµzavamo redom x y z
! ! !
Jednaµcine vektora ili ortove osa x y z obeleµzavamo redom i j k
z z U upotrebi su: desni i levi koordinatni sistem
→ →
Koordinatni sistem x; y; z je desni ako pogledom sa vrha
k → k →
! !
→ j y → vektora k rotacija vektora i najkraćim putem ka vektoru
j i x
x i y !
0 0 j ima suprotan smer od smera kretanja kazaljke na satu.
! !
Koordinatni sistem x; y; z je levi ako pogledom sa vrha vektora k rotacija vektora i najkraćim pu-
!
tem ka vektoru j ima isti smer kao smer kretanja kazaljke na satu.
Uzajamno normalne ravni x0y y 0z z 0x koje sadrµze odgovarajuće koordinatne ose nazivamo koordinatnim
ravnima. Taµcku 0 nazivamo koordinatnim poµcetkom. Koordinatne ravni dele prostor na osam delova koje
!
z nazivamo oktantima. Projekcije vektora a µcije su koordi-
nate ax ay az na koordinatne ose x y z nazivamo pravou-
az !
A gle koordinate vektora a koji obeleµzavamo sa
! ! ! ! !
→ →
a a = ax i + ay j + az k ili ( a ) fax ay az g gde su vektori
→
k ! ! !
ay y !
i ax i ay j az k komponente vektora a po osama x y z
ax 0 → Vektor sa poµcetkom u koordinatnom poµcetku 0 i krajem
x j
! !
u taµcki A ili a = 0 A nazivamo vektor poloµzaja taµcke A
!
Koordinate taµcke A odnosno A (x; y; z ) su koordinate vektora poloµzaja 0 A = (x; y; z ) Poloµzaj taµcke
!
A u prostoru odre†en je njenim vektorom poloµzaja A ( a ) ili koordinatama A (x; y; z )
Prvu koordinatu taµcke A nazivamo apscisa taµcke A
Drugu koordinatu taµcke A nazivamo ordinata taµcke A
Treću koordinatu taµcke A nazivamo aplikata taµcke A
!
Uglove koje gradi vektor a sa pozitivnim smerovima koordinatnih osa 0x 0y 0z obeleµzavamo sa
! ! ! ! ! !
Jediniµcni vektori i j k imaju koordinate i = (1; 0; 0) j = (0; 1; 0) k = (0; 0; 1)
! ! ! ! !
•• Ako znamo koordinate vektora a = ax i + ay j + az k tada moµzemo odrediti intenzitet j a j vektora
!
a odnosno duµzinu dijagonale 0 A pravouglog paralelopipeda. Primenom formula za skalarni proizvod
jediniµcnih vektora dobijamo
!
p! ! q ! ! ! ! ! !
jaj= a a = ax i + ay j + az k ax i + ay j + az k =
q
!! !! !! !! !! !! !! !! !!
= ax ax i i + ax ay i j + ax az i k + ay ax j i + ay ay j j + ay az j k + az ax k i + az ay k j + az az k k
p q !
q
= ax ax 1 + 0 + 0 + 0 + ay ay 1 + 0 + 0 + 0 + az az 1 = a2x + a2y + a2z ili j a j = a2x + a2y + a2z
!
Intenzizet vektora a moµzemo odrediti i sledećim postupkom
Odseµcak ili poteg 0 A koji povezuje poµcetak pravouglog koordinatnog sistema 0 x y z sa taµckom A (x; y; z )
z posmatra se uvek kao pozitivna i orijentisana veliµcina.
2
(0 A0 ) = a2x + a2y A A0 = az pa je
az A ! 2 2 2 2
( a ) = (0 A) = (0 A0 ) + (A A0 ) = a2x + a2y + a2z odnosno
→ q
a !
j a j = a2x + a2y + a2z Kako je
0
γ β ay y
ax ay az
! = cos ! = cos ! = cos
x ax α jaj jaj jaj
A′ onda kosinuse uglova odre†ujemo primenom formula
ax ax ay ay az az
cos = ! =q cos = ! =q cos = ! =q
jaj a2x + a2y + a2z jaj a2x + a2y + a2z jaj a2x + a2y + a2z
Kvadriranjem i sabiranjem dobijamo
a2x a2y a2z a2x + a2y + a2z a2x + a2y + a2z
cos2 + cos2 + cos2 = ! 2 + ! 2 + ! 2 = ! 2 = =1
jaj jaj jaj jaj a2x + a2y + a2z
Proizvod skalarne i vektorske veliµcine ! !

Prema drugom Njutnovom zakonu vaµzi formula F = m a gde je:
m masa, odnosno uvek pozitivna skalarna …ziµcka veliµcina
! !
a ubrzanje, odnosno vektorska veliµcina F sila, odnosno vektorska veliµcina
! !
Proizvod skalarne veliµcine m i vektorske veliµcine a je vektorska veliµcina F koja ima pravac vektorske
!
veliµcine a i smer koji zavisi od znaka skalarne veliµcine m Sliµcno dobijamo i u drugim sluµcajevimna
Skalarni ili unutrašnji proizvod vektora

Vektor moµzemo mnoµziti skalarom kada vektor menja samo intenzitet ali zadrµzava isti pravac, odnosno
pravac orta ostaje isti. Na elementarnom primeru iz …zike
→ → pokaµzimo jednostavnost dobijanja skalarnog proizvoda vek-
F2 F → ! !
tora. Rad sile F na putu s iznosi
α F1
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
A = F 1 s = F cos s = F s cos = F s cos F; s
→ ! !
s gde je ugao koji grade pravci sile F i puta s Izvršeni rad A
je skalarna veliµcina.
Prema de…niciji skalarnog proizvoda vektora dobijamo
! ! ! ! ! ! !
a b = a b cos a ; b = a b cos a ; b = a projekcija !
a
b
| {z }
!
pro jekcija !
a
b
! ! ! ! ! ! !
a b = a b cos a ; b = b a cos a ; b = b projekcija ! a
| {z } b
!
pro jekcija ! a
b
B pa je skalarni proizvod vektora jednak proizvodu intenziteta jednog vektora

!
i projekcije drugog vektora na pravac prvog. Skalarni proizvod vektora a i
→ !
b b je skalarna veliµcina (skalar) ili realni broj, odnosno
! ! ! ! ! ! ! !
a b = j a j j b j cos = j a j j b j cos a ; b
α
→ ! !
0 a A gde je ugao koji grade vektori a i b
Skalarni proizvod dva vektora jednak je proizvodu njihovih apsolutnih vrednosti i kosinusa ugla
koji oni grade, odnosno skalarni proizvod dva vektora jednak je proizvodu apsolutne vrednosti je-
dnog vektora i projekcije drugog vektora na njemu.
! ! ! ! ! ! ! !
Skalarni proizvod vektora a i b odnosno vektora b i a iznosi a b = a b cos a ; b odnosno
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
b a = b a cos b ; a = a b cos a ; b pa je a b = b a
! !
Za skalarni proizvod vektora vaµzi zakon komutacije. Ako ugao izme†u vektora a i a iznosi 0 tada je
! ! ! ! ! ! ! 2 !
p! !
a a = j a j j a j cos 0 = j a j j a j = j a j ) j a j = a a Za skalarni proizvod vektora vaµze formule
! ! ! 2 ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
a a =jaj a b = b a a b + c = a b +a c
! ! ! ! ! ! ! !
Kako je cos 90 = 0 ) a b = j a j j b j cos 90 = 0 onda su vektori a i b normalni ako je a b = 0
! ! ! !
Ako je ^ a ; b =0 ) a b = a b cos 0 = a b 1 = a b
! ! ! !
Ako je ^ a ; b = 180 ) a b = a b cos 180 = a b ( 1) = ab
Ako pravci vektora grade uglove 0 odnosno 180 tada za te vektore kaµzemo da su kolinearni.
Primenom vektorskog raµcuna dokaµzimo kosinusnu i Pitagorinu teoremu
! ! ! ! ! !
Iz a + b = c ) a = c b pa skalarnim proizvodom leve i desne strane sa is-
→
→ tim vektorima dobijamo
a b
! ! ! ! ! ! !! !! !!
a a = c b c b = c c 2 b c + b b odnosno
→ !! ! !
c a2 = c2 2 b c + b2 = b2 + c2 2 b c cos b ; c
! !
Ako pravci vektora b i c grade ugao 90 tada zamenom u prethodnu formulu dobijamo Pitagorinu teoremu
a2 = b2 + c2
! ! ! ! ! !
Kako jediniµcni vektori i j k imaju koordinate i = (1; 0; 0) j = (0; 1; 0) k = (0; 0; 1) onda
! ! !
moµzemo formirati tablicu skalarnog mnoµzenja jediniµcnih vektora i j k
z ! ! ! ! ! !
i i =1 i j =0 i k =0
→ ! ! ! ! ! !
k → j i =0 j j =1 j k =0
→ j y ! ! ! ! ! !
x i k i =0 k j =0 k k =1
0
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Ako su vektori a i b prikazani koordinatama a = ax i + ay j + az k b = bx i + by j + bz k tada primenom
tablice skalarnog mnoµzenja jediniµcnih vektora dobijamo
! ! ! ! ! ! ! !
a b = ax i + ay j + az k bx i + by j + bz k
= ax bx 1 + ay bx 0 + az bx 0 + ax by 0 + ay by 1 + ax bz 0 + ay bz 0 + az bz 1 = ax bx + ay by + az bz
! ! ! !
Ako je a = b tada imamo a a = ax ax + ay ay + az az = a2x + a2y + a2z
Vektorski ili spoljašnji proizvod vektora

! ! ! ! !
Vektorski proizvod vektora a i vektora b jeste treći vektor c = a b
! ! !
Intenzitet vektorskog proizvoda a b ili vektora c jednak je površini paralelograma nad vektorima
→ !
→ → !
c = a×b a i b odnosno
! ! ! ! ! ! ! ! !
→ →
jcj=ja b j = j a j j b j sin = j a j j b j sin ( a ; b ) 06 6
b h = b sin α ! !
α Vektorski proizvod vektora a i b moµzemo prikazati i formulom
0 → ! ! ! ! ! ! ! ! !
a a b = c = j a j j b j sin ( a ; b ) n 0 j n0 j = 1
! !
gde je n 0 jediniµcni vektor vektora c
! ! !
Pravac vektora c je normalan na ravan odre†enu vektorima a i b
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Smer vektora c = a b u odnosu na vektore a i b odre†en je tako da vektori a b i c = a b grade
! ! !
trijedar desne orijentacije, odnosno vektori a b i c µcine desni sistem vektora.
! !
→ Ako vektori a i b zamene mesta, tada po-
b × a = − (a × b ) = − c
→ → → → → → → → →
c a ×b = c −c vršina paralelograma ostaje ista
→ → ! ! ! !
k → → k → → ja b j=j b a j ali triedar postaje levo
→ j →
b j i a ! !
→ i → orijentisan pa je smer vektora b a su-
a 0 b 0 ! !
protan od smera vektora a b odnosno
! !
Desni sistem vektora Levi sistem vektora !
a b = b
!
a
! ! ! !
Ako su vektori a i b paralelni i ako je a 6= 0 b 6= 0 tada njihovi pravci grade ugao 0 pa je sin 0 = 0
! ! ! ! ! !
a b = 0 a 6= 0 b 6= 0 a jj b
Za odre†ivanje vektorskog proizvoda vektora, zadatih njihovim koordinatama treba odrediti vektorske pr-
! ! !
oizvode jediniµcnih vektora i j k
! ! ! ! ! ! ! ! !
Odredimo prvo i j j k k i gde su i j k jediniµcni uzajamno normalni vektori koji gra-
de desni sistem vektora. Primenom formule za vektorski proizvod vektora dobijamo
! ! ! ! ! ! ! ! !
i j = j i j j j j sin ^ ( i ; j ) k = 1 1 sin 90 k = k
! ! ! ! ! ! ! ! !
j k = j j j j k j sin ^ ( j ; k ) i = 1 1 sin 90 i = i
! ! ! ! ! ! ! ! !
k i = j k j j i j sin ^ ( k ; i ) j = 1 1 sin 90 j = j
Istim naµcinom formirajmo tabelu vektorskih proizvoda jediniµcnih vektora za desni i levi sistem vektora.
! ! ! ! ! ! ! !
i i =0 i j = k i k = j
! ! ! ! ! ! ! !
j i = k j j =0 j k = i
! ! ! ! ! ! ! !
k i = j k j = i k k =0
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Ako su vektori a i b zadati koordinatama a = ax i +ay j +az k b = bx i +by j +bz k tada primenom
tablice vektorskog mnoµzenja jediniµcnih vektora dobijamo
! ! ! ! ! ! ! !
a b = ( ax i + ay j + az k ) ( b x i + b y j + bz k )
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
= ax bx i i + ay bx j i + az bx k i + ax by i j + ay by j j + az by k j +
| {z } | {z } | {z } | {z } | {z } | {z }
0 ! ! ! !
j 0
k k i
! ! ! ! ! !
+ ax bz i k + ay bz j k + az bz k k
| {z } | {z } | {z }
! ! 0
j i
! ! !
= ( ay bz az by ) i + ( az bx ax bz ) j + ( ax by ay bx ) k
! ! !
= ( ay bz az by ) i ( ax bz az bx ) j + ( ax by ay bx ) k
! ! !
i j k
ay az ! ax az ! ax ay !
= i j + k = ax ay az
by bz bx bz bx by
bx by bz
Prethodna jednaµcina prikazuje de…niciju vektorskog proizvoda dva vektora odre†enih koordinatama pravo-
uglog koordinatnog sistema.
•• Primenom vektorskog proizvoda dokaµzimo sinusnu teoremu

→ → → Intenzitet vektorskog proizvoda ve-
c = a×b →
b γ →
a
! !
ktora a i b jednak je površini paralel-
→ → ograma konstruisanog nad njima, odnosno
b h = b sin α
α α β P =ja
! ! ! !
b j = j a j j b j sin 2 [ 0; ]
0 → →
a c Površina paralelograma ostaje neprom-
! ! ! ! ! !
enjena ako vektori a i b zamene mesta, odnosno P = j a bj=jb aj
! ! !
Površina trougla sa stranicama a b c i uglovima iznosi
1 !! 1 ! ! 1 ! 1 ! !
1 ! ! ! 1 ! !
P = jb cj= jc aj= ja b j = j b j j c j sin = j c j j a j sin = j a j j b j sin
2 2 2 2 2 2
1 1 1
= b c sin = c a sin = a b sin
2 2 2
1 sin sin sin
Ako dobijene rezultate podelimo sa abc tada dobijamo sinusnu teoremu = =
2 a b c
koja pokazuje da se stranice bilo kog trougla odnose kao sinusi suprotnih uglova.
Za vektorsko mnoµzenje ne vaµzi zakon asocijacije, odnosno
! ! ! ! ! !
(a b) c 6= a (b c)
Mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod vektora

! !
→ → → Ako vektorski proizvod vektora a i b pomnoµzimo skalarno sa vekto-
d=a×b ! ! ! !
rom c tada dobijamo skalar ( a b ) c odnosno mešoviti ili vektorsko
! ! !
skalarni proizvod vektora a b c Zapremina paralelopipeda kon-
→ ! ! !
c struisanog nad vektorima a b c jednaka je proizvodu površine osn-
h α
→ ove B i visine h odnosno V = B h Prema slici i de…niciji vektorskog,
b odnosno skalarnog proizvoda imamo
→ ! ! ! !
0 a ! !
a b = d ) ja b j = j d j odnosno
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
(a b)c =ja b j j c j cos =ja b j j c j cos ( d ; c )
! !
Površina paralelograma konstruisanog nad vektorima a i b ili površina osnove paralelopipeda iznosi
! ! ! !
B=ja b j = d gde je vektor d normalan na ravan osnove paralelopipeda.
! ! !
Za desno orijentisani sistem ili raspored vektora a b c ugao je oštar odnosno cos > 0 pa visina i
zapremina paralelopipeda iznose
! ! ! ! ! ! !
h = j c j cos ) V =B h=ja b j j c j cos =(a b)c
! ! !
Za levo orijentisani sistem ili raspored vektora a b c ugao je tup, odnosno cos < 0 pa je
! ! ! ! ! ! !
h= j c j cos odnosno V = B h = ja b j j c j cos = (a b)c
! ! !
Dakle, mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod vektora a b c jednak je zapremini paralelopipeda
konstruisanog nad tim vektorima, odnosno
! ! !
V = (a b)c
! ! !
Ako je sistem ili raspored vektora a b c desno, pozitivno ili usvojeno orijentisan, tada meš-
! ! !
oviti proizvod vektora a b c iznosi
! ! !
V =(a b)c
! ! !
Ako je sistem ili raspored vektora a b c levo ili negativno orijentisan tada mešoviti proizvod
! ! !
vektora a b c iznosi
! ! !
V =B h= (a b)c
Zapreminu paralelopipeda sa slike gde vektori formiraju desni sistem vektora ili desni triedar moµzemo
! ! ! ! ! !
dobiti i proizvodom osnove b c i vektora a ili proizvodom osnove c a i vektora b odnosno
! ! ! ! ! ! ! ! !
V =(a b )c =( b c )a =( c a)b
Ako vektori formiraju levi sistem vektora ili levi triedar, tada je
! ! ! ! ! ! ! ! !
V =(a c )b =( b a)c =( c b )a
! ! ! ! ! !
Kako je prirodno da proizvod a b c napišemo u obliku ( a b ) c onda zagrade kod mešovitog pr-
oizvoda vektora nemaju nikakvu znaµcajnu ulogu pa ih moµzemo koristiti samo zbog preglednosti.
! ! !
Ako vektore a b c izrazimo pomoću pavouglih koordinata u Dekartovom koordinatnom sistemu
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
a = ax i + ay j + az k b = b x i + by j + bz k c = cx i + cy j + cz k
! ! !
tada primenom formule za mešoviti proizvod vektora V = ( a b ) c dobijamo
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
i j k ! ! !
V = ( ax i + ay j + az k ) ( bx i + by j + bz k ) ( cx i + cy j + cz k ) = ax ay az ( cx i + cy j + cz k )
| {z }
Pogledajmo vektorski proizvod vektora bx by bz
!
ay az ! ax az ! ax ay ! ! ! !
= i j + k ( cx i + cy j + cz k )
by bz bx bz bx by
ay az ! ! ay az ! ! ay az ! !
= cx |{z}
i i + cy i j + cz |{z}
i k
by bz by bz |{z} by bz
1 0 0
ax az ! ! ax az ! ! ax az ! !
cx j i cy j j cz j k
bx bz |{z} bx bz |{z} bx bz |{z}
0 1 0
ax ay ! ! ax ay ! ! ax ay ! !
+ cx |{z}
k i + cy k j + cz |{z}
k k
bx by bx by |{z} bx by
0 0 1
ax ay az
ay az ax az ax ay
= cx cy + cz = bx by bz
by bz bx bz bx by
cx cy cz
ax ay az
! ! ! ! ! ! ! ! !
V =(a b )c =( b c )a =( c a)b = bx by bz Ako je
cx cy cz
ax ay az
! ! ! ! ! ! ! ! !
V =(a b )c =( b c )a =( c a)b = bx by bz =0
cx cy cz
! ! !
tada su vektori a b c komplanarni, odnosno pripadaju istoj ravni.
Mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod jediniµcnih vektora iznosi

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
i j k = j k i = k i j = |{z}
k k = |{z}
i i = j j =1
| {z } | {z } | {z } |{z}
! ! ! 1 1 1
k i j
! ! ! ! ! !
••• Ako skalarni proizvod vektora a b iznosi a b = 0 tada su vektori a i b normalni pa
njihovi pravci grade ugao 90 Skalarni proizvod moµzemo koristiti kao uslov normalnosti vektora
! ! ! ! ! !
••• Ako vektorski proizvod vektora a b iznosi a b = 0 tada su vektori a i b paralelni ili
kolinearni. Vektorski proizvod moµzemo koristiti kao uslov paralelnosti vektora
! ! !
••• Ako mešoviti proizvod vektora a b c iznosi
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
(a b )c =( b c )a =( c a ) b = 0 tada su vektori a b c komplanarni, odnosno pripadaju
istoj ravni. Mešoviti proizvod vektora moµzemo koristiti za odre†ivanje zapremine paralelopipe-
1
da ( kocke, kvadra, . . . ) ili tetraedra, odnosno zapremine paralelopipeda. Mešoviti proizvod
6
vektora moµzemo koristiti kao uslov pripadnosti tri vektora ili µcetiri taµcke jednoj ravni.
Kretanje
U svakom trenutku sva tela u prirodi zauzimaju odre†ene poloµzaje u prostoru. Kretanje je promena polo-
µzaja tela u odnosu na neko referentno telo koje uslovno miruje. Radi lakšeg prouµcavanja zakona mehanike
uveden je pojam materijalne taµcke koja se de…niše kao telo koje ima masu ali se oblik i druge dimenzije mo-
gu zanemariti. Na primer, posmatraµc sa Zemlje zvezdu uvek vidi kao taµcku. Moµze se smatrati da se svako telo
sastoji od velikog broja materijalnih taµcaka pa se kretanje tela moµze smatrati kao istovremeno kretanje
velikog broja materijalnih taµcaka.
Mehanika je deo …zike gde se prouµcava kretanje tela pod uticajem jedne sile ili više sila pri µcemu se prihvata
da je mirovanje poseban oblik kretanja.
Mehaniku moµzemo podeliti na kinematiku, dinamiku i statiku.
Kinematika je deo mehanike gde se prouµcava kretanje materijalne taµcke ili tela bez analize uzroka
koji su to kretanje izazvali.
Dinamika je deo mehanike gde se prouµcava kretanje tela sa analizom uzroka koji su kretanje izazvali.
Statika je deo mehanike gde se prouµcava dejstvo dveju ili više sila na jedno telo i uslovne ravnoteµze tela
Putanja ili linija koju materijalna taµcka „opisuje”u toku kretanja naziva se trajektorija. Pomeranje ili
kretanje tela moµze biti pravolinijsko ili krivolinijsko pa trajektorija moµze biti prava ili kriva linija.
Prema obliku putanje, brzini ili ubrzanju, kretanje materijalne taµcke ili tela moµzemo „podeliti” i na
sledeći naµcin
Prema obliku putanje, kretanje materijalne taµcke ili tela moµze biti pravolinijsko ili krivolinijsko
Prema brzini, kretanje materijalne taµcke ili tela moµze biti ravnomerno ili neravnomerno
Prema ubrzanju, kretanje materijalne taµcke ili tela moµze biti jednako ubrzano ili nejednako ubrza-
no, odnosno jednako ili nejednako usporeno
Translatorno rotaciono i sloµzeno kretanje
y y Linearno pomeranje ili kretanje tela, od-
C′ nosno translatorno kretanje (slika levo ) je
A′
A oblik kretanja kada se sve taµcke tela kreću po
B′ putanjama („linijama”) istih oblika i duµzina
B′ Kod translatornog kretanja tela svi njegovi
B
A′ elementarni delovi imaju jednake i paralelne
C′ putanje.
C
x
Ugaono pomeranje ili kretanje tela, odn-
0 x 0 A B C osno rotaciono kretanje (slika desno ) jeste
onaj oblik kretanja kada se sve taµcke tela kreću po kruµznim putanjama ( „linijama”) ili koncentriµcnim krugo-
vima oko neke ose, ne raµcunajući one taµcke tela koje se ( eventualno ) nalaze na samoj osi rotacije.
Kod rotacionog kretanja tela svi njegovi elementarni delovi imaju kruµzne putanje kojima se centri nalaze na
istoj pravoj.
Svako kretanje materijalne taµcke ili tela je kombinacija translatornog i rotacionog kretanja.
Ravnomerno ili jednoliko pravolinijsko kretanje

Ravnomerno ili jednoliko pravolinijsko kretanje materijalne taµcke ili tela je ono kretanje kada materijalna
taµcka ili telo u istim intervalima vremena prelaze ista rastojanja po pravolinijskoj putanji.
Ako materijalna taµcka ili telo iz poµcetnog poloµzaja
A S B S C S D A stigne za vreme t do poloµzaja B tada je rastoja-
t t t nje AB = S pre†eni put S koji su materijalna taµcka
ili telo prešli za vreme t Ako za isto vreme t mate-
1 S (1 t )
rijalna taµcka ili telo stigne iz poloµzaja B do poloµza-
2S (2t) ja C tada je rastojanje B C = S pre†eni put S koji
3S (3t) su materijalna taµcka ili telo prešli za vreme t Ako za
isto vreme t materijalna taµcka ili telo stigne iz polo-
µzaja C do poloµzaja D tada je rastojanje C D = S pre†eni put S koji su materijalna taµcka ili telo prešli za
vreme t
Materijalna taµcka ili telo za dva puta veće vreme pre†u dva puta duµzi put, za tri puta veće vreme pre†u
tri puta duµzi put, odnosno:
Put AC = 2 AB = 2 S telo pre†e za vreme 2 t Put AD = 3 AB = 3 S telo pre†e za vreme 3 t
Ako pre†ena rastojanja AB = S; AC = 2 S; AD = 3 S podelimo sa odgovarajućim vremenima t; 2 t; 3 t
tada dobijamo formulu za brzinu v kod ravnomernog kretanja, odnosno
AB S AC 2S S AD 3S S nS S
v= = v= = = v= = = v= =
t t 2t 2t t 3t 3t t nt t
Kod ravnomernog kretanja brzina materijalne taµcke ili tela jednaka je koliµ
cniku pre†enog puta
i vremena kretanja, odnosno brzina je brojno jednaka pre†enom putu koji materijalna
taµcka ili telo pre†e u jedinici vremena pa moµzemo pisati
S hmi
v=
t s
Ako materijalna taµcka ili telo za vreme t = 7 s pre†u put S = 7 m tada njihova brzina (v ) pri ravnomernom
kretanju iznosi
S 7m m S
v= = =1 Iz formule v = dobijamo formulu koja pokazuje zavisnost pre†enog puta (S )
t 7s s t
brzine kretanja (v ) i vremena kretanja (t) odnosno
S=v t
Kako je brzina (v ) kod ravnomernog kretanja ista u svakom trenutku kretanja, odnosno nezavisna
v od vremena kretanja, onda je njen gra…µcki prikaz na (v; t) koordinatnom si-
1
424
3
}
S = v⋅t v
t
stemu prava linija paralelna sa t - osom. Iz formule v =
S hmi
t
m
s
vidimo da je
0 jedinica za brzinu jedan metar u jednoj sekundi, odnosno

t s
S=0 t= 0 Ako je koliµ
cnik pre†enog puta S i proteklog vremena t konstantan
tada se brzina v moµze odrediti iz bilo kog merljivog intervala puta S
S1 t = t1 i merljivog intervala vremena t kada je
S2 t = t2 S1 S2 S3 S2 S1 S3 S2 S3 S1 S
v= = = = = = = =
t1 t2 t3 t2 t1 t3 t2 t3 t1 t
S3 t = t3
gde su intervali pre†enog puta S i „proteklog”vremena t konaµcni
}
S ( m) S ( m) Iz formule S = v t
20 m
vidimo da je pre†e-
s
30 30
• t ni put S kod ravn-
t
t =
•
S
v
v
S=
}
m
S=
omernog kretanja
v=
S = 10 s = s
20 20 m 5
srazmeran vrem-
S v= t 2
• t
enu kretanja t gde
} }
10 S 10 S=v je brzina v koe…-
S S cijent srazmere
što se gra…µcki moµze
0 1 2 3 t ( s) 0 1 2 3 t ( s)
prikazati na (S; t)
koordinatnom sistemu. Ako je brzina v veća tada sa slike desno vidimo da gra…k pre†enog puta S ima veći
nagib ili uspon u odnosu na gra…k pre†enog puta S gde je brzina v manja.
Neravnomerno ili promenljivo pravolinijsko kretanje

Sva kretanja u tehnici ili u prirodi uopšte su manje ili više promenljiva pa je zato promenljivo
kretanje osnovni oblik kretanja. Promenljivo kretanje je svako kretanje gde materijalna taµcka
ili telo u jednakim intervalima vremena prelazi razliµ cite duµzine puteva.
Proseµcna ili srednja brzina

2−
∆S S S = Ako rastojanje S1 od taµcke A do taµcke B
B 64447444 8C 1
telo pre†e za vreme t1 i ako rastojanje S2
A
1
424
3 od taµcke A do taµcke C telo pre†e za vreme
t2 tada je prirodno oµcekivati da će rastoja-
1= v t nje S = S2 S1 od taµcke B do taµcke C
14S4 4444424444444
1• 1
3 telo preći za vreme t = t2 t1 nekom pr-
S 2 = v 2 t2
•
oseµcnom ili srednjom brzinom (vsr )
! ! !
S2 S1 S ! S2 S1 S
vsr = = odnosno v sr = =
t2 t1 t t2 t1 t
Kod promenljivog kretanja analiza proseµ cne ili srednje brzine ima smisla samo u odre†enom
delu pre†enog puta S ili u odre†enom intervalu vremena t pa proseµ cnu ili srednju brzinu
moµzemo formulisati de…nicijom:
Proseµcna ili srednja brzina materijalne taµcke ili tela jeste brzina jednaka onoj brzini
kod ravnomernog kretanja kojom bi materijalna taµcka ili telo prešli isti put za isto
vreme kao pri kretanju promenljivom brzinom.
Pogledajmo primere
00) Ako jedan treptaj oka proseµcno traje t = 0; 1 s onda odredimo brzinu aviona koji u toku jednog treptaja
oka preleti rastojanje S = 50 m
Ako za vreme t = 0; 1 s avion preleti rastojanje S = 50 m onda njegova brzina v iznosi
S 50 m m 0; 001 km km km
v= = = 500 = 500 = 500 0; 001 3 600 = 1 800
t 0; 1 s s 1 h h
h
3 600
m
00) Odredimo srednju brzinu leta Jastreba koji rastojanje S1 preleti za vreme t1 = 50 s brzinom v1 = 20
s
a zatim rastojanje S2 = 600 m preleti za vreme t2 = 30 s
m
Kako je S1 = v1 t1 = 20 50 s = 1 000 m onda srednja brzina leta Jastreba iznosi
s
S ukupno S1 + S2 1 000 m + 600 m 1 600 m m 0; 001 km km km
vsr = = = = = 20 = 20 = 20 0; 001 3 600 = 72
t ukupno t1 + t 2 50 s + 30 s 80 s s 1 h h
h
3 600
00) Automobil pre†e rastojanje S1 = 100 km za vreme t1 = 4 h a zatim pre†e rastojanje S2 = 50 km za

vreme t2 = 1 h Odredimo proseµcnu ili srednju brzinu automobila
S ukupno S1 + S2 100 km + 50 km 150 km km
vsr = = = = = 30
t ukupno t 1 + t2 4h + 1h 5h h
km
00) Automobil pre†e rastojanje S1 = 100 km brzinom v1 = 25 a zatim pre†e rastojanje S2 = 50 km
h
km
brzinom v2 = 50 Odredimo proseµcnu ili srednju brzinu kretanja automobila
h
S1 100 km S2 50 km
Vreme za koje automobil pre†e rastojanje S1 i S2 iznosi t1 = = =4h t2 = = =1h
v1 km v2 km
25 50
h h
S ukupno S1 + S2 100 km + 50 km km
Srednja brzina kretanja automobila iznosi vsr = = = = 30
t ukupno t1 + t 2 4h+1h h
00) Autobus ide iz jednog do drugog mesta udaljenog S = 250 km Prvo rastojanje S1 = 200 km autobus
pre†e za vreme t1 = 3; 5 h a zatim pravi pauzu od t = 0; 5 h Preostalo rastojanje S2 = 50 km autobus

pre†e za vreme t2 = 1 h
Automobil krene u isto vreme na isti put. Prvi deo rastojanja S1 = 100 km automobil pre†e za vreme
t1 = 1; 5 h a preostali deo rastojanja S2 = 150 km automobil pre†e za vreme t2 = 1 h Kada stigne do
drugog mesta automobil pravi pauzu od t = 1 h
Odredimo proseµcnu ili srednju brzinu kretanja autobusa i automobila
Proseµcna ili srednja brzina kretanja autobusa iznosi
S ukupno S 250 km km
vsr = = = = 50
t ukupno t 1 + t + t2 3; 5 h + 0; 5 h + 1 h h
Kada automobil stigne do drugog mesta, onda se vreme pauze koju posle toga pravi ne ubraja u vreme kre-
tanja pa proseµcna ili srednja brzina kretanja automobila iznosi
S ukupno S 250 km km
vsr = = = = 100
t ukupno t 1 + t2 1; 5 h + 1 h h
km
00) U prvoj polovini vremena svog kretanja automobil je išao brzinom v1 = 80 a u drugoj polo-
h
vini vremena dva puta sporije. Odredimo srednju brzinu kretanja automobila na celom putu
1 1
1 1 v1 t + v2 t
t t S ukupno S1 + S2 2 2 1 1
2 2 vsr = = = = v1 + v2
t ukupno 1 1 t 2 2
S1 S2 t+ t
2 2
v1 = 8 0 k m v 2 = 1 v1 = 4 0 k m = 40
km
+ 20
km
= 60
km
= 60 000
m
= 16; 66
m
h 2 h h h h 3 600 s s
km
00) Na prvoj polovini puta svog kretanja automobil je išao brzinom v1 = 80 a na drugoj polovini
h
puta dva puta sporije. Odredimo srednju brzinu kretanja automobila na celom putu
1 1
2
S 2
S 1 1
S ukupno S+ S S 1 1
t1 t2 vsr = = 2 2 = = = =
t ukupno t1 + t2 S S 1 1 1 v2 + v1
+
v1 = 8 0 k m v 2 = 1 v1 = 4 0 k m 2 + 2 2 v1 2 v2 2 v1 v2
h 2 h v1 v2
km km km
v1 v2 80 40 6 400
=2 =2 h h = h = 53; 33 km = 53 333 m = 14; 81 m
v1 + v2 km km 120 h 3600 s s
80 + 40
h h
km m m
00) Voz se kreće brzinom v1 = 36 = 10 a konduter u vozu ide brzinom v2 = 1 Odredimo naj-
h s s
manju i najveću brzinu kondutera u odnosu na µzelezniµcku stanicu.
Minimalna brzina kondutera u odnosu na µzelezniµcku stanicu iznosi
m m m
vmin = v1 v2 = 10 1 =9
s s s
Maksimalna brzina kondutera u odnosu na µzelezniµcku stanicu iznosi
m m m
vmax = v1 + v2 = 10 +1 = 11
s s s
µ
00) Covek na µcamcu hoće da pre†e reku širine AB = 500 m najkraćim putem. Ako bi voda mirovala, tada bi
150 m
B C km m
se µcamac kretao normalno prema obali brzinom v1 = 7; 2 =2 Me†utim, kretanje
h s
vode u reci odnese µcamac 150 m niz reku. Odredimo vreme prelaska µcamca preko reke i br-
zinu kretanja vode u reci.
→ AB 500 m
500 m
v1 Vreme prelaska µcamca preko reke iznosi t = = m = 250 s

vr
v1
→
2
s
Ako kretanje vode u reci odnese µcamac 150 m niz reku, onda brzina kretanja vode u reci
BC 150 m 3 m
iznosi v2 = = =
A →
v2 t 250 s 5 s
Trenutna brzina
Ako materijalna taµcka ili telo u istim ili jednakim intervalima vremena t prelazi razliµ cite ili nejed-
nake duµzine ili intervale puteva S tada se oni kreću promenljivim ili ubrzanim ( ili usporenim )
brzinama pa se takvo kretanje naziva promenljivo ili ubrzano kretanje. U sluµcaju ubrzanog ili us-
S
porenog kretanja, koliµcnik nije konstantan već prikazuje neku srednju brzinu u merljivom int-
t
ervalu vremena t
S
vsr =
t
Smanjivanjem merljivog intervala vremena t do njegove „nemerljivosti“ kada se pribliµzava ili teµzi
nuli, srednja vrednost brzine (vsr ) se pribliµzava ili teµzi trenutnoj brzini koju moµzemo prikazati formulom
S dS
v = lim =
t!0 t dt
Trenutna brzina materijalne taµcke ili tela koji se kreću promenljivom brzinom jeste njihova sre-
dnja brzina u beskonaµcno malom intervalu vremena ili puta.
Trenutna brzina materijalne taµcke ili tela jednaka je diferencijalnom koliµcniku puta i vremena, od-
nosno prvom izvodu puta po vremenu što je Njutnova de…nicija prvog izvoda
y → B Za opisivanje pravolinijskog kretanja materijalne taµcke u prostoru potre-
A τ0 S
bno je znati poloµzaj njene putanje, odnosno prave u koordinatnom sistemu
→ → f (x; y; z ) i pre†eni put S u funkciji od vremena t ili S = S (t)
r0 r
Poloµzaj putanje, odnosno prave moµzemo odrediti poloµzajem jedne taµcke
!
0 x na pravoj (A) i ortom pravca ( 0 ) Ako u odre†enom intervalu vre-
z mena materijalna taµcka iz poloµzaja A pre†e u poloµzaj B tada je rastojanje
izme†u ta dva poloµzaja pre†eni put S gde je vektor pomeranja
! !
r =S 0 pa vektorska jednaµcina pravolinijskog kretanja ima oblik
! ! !
r = r0 +S 0
! !
Kako su vektor poloµzaja taµcke A ( r 0 ) i ort pravca ( 0) konstantni, onda se brzina moµze prikazati rela-
cijom
!
! dr d! dS ! !
v = = r0 + 0 =v 0
dt dt dt
| {z } |{z}
0 v
dS
Kod ravnomernog pravolinijskog kretanja brzina v je konstantna = v = const ) dS = v dt
Z Z Z dt
dS = v dt = v dt ) S = v t + C = v t + S0 Konstantu integracije C = S0 odre†ujemo iz poµcetnih
uslova. Ako kretanje poµcinje iz taµcke A u trenutku t = 0 tada je njen pre†eni put S = S0 = 0 ) C = 0 pa je
S=v t
što pokazuje da je put kod ravnomernog pravolinijskog kretanja linearna funkcija vremena.
Brzina je vektorska …ziµcka veliµcina de…nisana prvim izvodom vektora pomeraja po vre-
menu, odnosno brzina je promena puta u jedinici vremena ili prvi izvod puta po vremenu
Jednako ili jednoliko ubrzano kretanje
Ubrzanje
→ → Ako se telo kreće jednako ubrzanim kretanjem i ako u
A v1 B v2 !
poloµzaju A odnosno u trenutku t1 ima brzinu v 1 a u
t1 t2
poloµzaju B odnosno u trenutku t2 ima brzinu v 2 tada
!
! ! !
delenjem promene brzine v = v 2 v 1 sa intervalom vremena t = t2 t1 u kojem je pro-
mena brzine nastala, dobijamo srednju promenu brzine kretanja u jedinici vremena ili …-
ziµcku veliµcinu koju nazivamo ubrzanje, odnosno
! ! !
! v v2 v1
a sr = =
t 2 t1 t
Ubrzanje materijalne taµcke ili tela oznaµcavamo slovom a jer latinska reµc acceleratio znaµci ubrzanje pa
zato ubrzaµce elementarnih µcestica u atomskoj …zici nazivamo akceleratori.
→ → →
A v B Za izuzetno mali interval vremena kada t ! 0 poloµzaj tela A
v + ∆v
toliko je blizu poloµzaju tela B da se oni dodiruju ili sjedinjuju u jedan
t1 t2 = t1 + ∆ t novi zajedniµcki poloµzaj pa se tada moµze zamisliti da vremena t1 i
t2 = t1 + t pripadaju istom trenutku kada dobijamo formulu za trenutno ubrzanje materijalne ta-
µcke ili tela, odnosno
!
! v
a = lim
t t!0
U teorijskim analizama ili praktiµcnoj primeni koristimo iskljuµ civo trenutno ubrzanje pa se zato reµc
trenutno moµze izostaviti i ostaviti samo reµc ubrzanje. U izuzetno retkim sluµcajevima kada se (ev-
entualno) ne misli na trenutno ubrzanje, tada je to i naglašeno ali takve beznaµcajne „analize”su opisne
prirode. Dakle, trenutno ubrzanje ili samo ubrzanje materijalne taµcke ili tela koji se kreću promenlji-
vom brzinom jeste njihovo srednje ubrzanje na beskonaµcno malom delu puta ili u besko-
naµcno malom intervalu vremena, odnosno ubrzanje je brojno jednako promeni brzine
u jedinici vremena pa moµzemo pisati
m
v2 v1 v m
a= = = s = 2
t2 t1 t s s
m
kada vidimo da je jedinica za ubrzanje metar u sekundi na kvadrat, odnosno [ a ] = 2
s
Kako je ubrzanje jednako koliµ cniku promene brzine i intervala vremena u kojem je promena
brzine nastala, onda je ubrzanje kod jednakoubrzanog kretanja konstantno, odnosno:
Za jednako ubrzano kretanje je a = const
!
→
Ako brzina tela pri kretanju raste, tada vektor ubrzanja a ima isti pravac
brzina raste
brzina opada
!
v i smer kao vektor brzine v ili put.
!
Ako brzina tela pri kretanju opada, tada vektor ubrzanja a ima isti pravac
→ !
v kao vektor brzine v ali suprotan smer. Na primer, kod slobodnog padanja
→ →
vektori ubrzanja i brzine imaju isti pravac i smer. Me†utim, ako telo bacimo
a a vertikalno uvis, tada vektor ubrzanja ima isti pravac kao vektor brzine
ali suprotan smer.
Jednako ubrzano kretanje je ono kretanje materijalne taµcke ili tela kada se u istim ili jednakim interval-
ima vremena brzina menja, odnosno povećava ili smanjuje za iste vrednosti.
Ako poµcetnu brzinu oznaµcimo sa v0 i njen priraštaj, odnosno povećanje ili smanjenje u jednoj sekundi
sa a onda se brzina kretanja materijalne taµcke ili tela kod jednoliko ubrzanog kretanja moµze prikazati
formulama
Na kraju „nulte” sekunde v = v0 + 0 a t = v0

Na kraju jedne sekunde v = v0 + 1 a t = v0 + a t
Na kraju dve sekunde v = v0 + 2 a t = v0 + 2a t
Na kraju tri sekunde v = v0 + 3 a t = v0 + 3a t
Na kraju n sekundi v = v0 + n a t = v0 + n a t
Trenutna brzina v kod jednakoubrzanog kretanja moµze se prikazati formulom
v v0 v v0 v
v = v0 + a t odakle je at = v v0 odnosno a = = = = const
t t t0 t
Kod jednakoubrzanog kretanja, trenutno ubrzanje (a) ima konstantnu vrednost jer se brzina u istim
intervalima vremena menja za iste vrednosti.
Proseµcna ili srednja brzina i pre†eni put kod jednakoubrzanog kretanja

Kako je promena brzine kod jednakoubrzanog kretanja konstantna, onda se srednja brzina
kod tog kretanja moµze prikazati aritmetiµ
ckom sredinom brzine koju su taµcka ili telo imali na poµcetku
i na kraju intervala, odnosno
v
z }| {
v0 + v v0 + v0 + a t 2 v0 + a t 1
vsr = = = = v0 + a t
2 2 2 2
gde je srednja brzina vsr jednaka onoj konstantnoj brzini kojom bi taµcka ili telo prešli isti put S
za isto vreme ako bi se kretali konstantnom brzinom pa pre†eni put kod jednakoubrzanog
kretanja iznosi
1 1
S = vsr t = v0 + a t t = v0 t + a t2
2 2
v v = const a Gra…k brzine v kod ravnomernog kreta-

nja je prava linija paralelna sa t - osom
dok se gra…k ubrzanja a poklapa sa t - os-
a= 0 om jer je vrednost ubrzanja a kod ravno-
0 t 0 t mernog kretanja jednaka nuli.
m
[ ]
v m
s
Ako telo ima poµcetnu brzinu v0 = 2
ako nastavi kretanje ravnomerno ubrza-
s
i
17
m
no sa ubrzanjem a = 3 2
14 s
tada jednaµcina njegovog kretanja glasi
+
at
11 m m
v0
[ ]
v = v0 + a t = 2 +3 2 t
a m
v=
8 s s
s2 Zamenom odre†enih vrednosti za t i algeba-
5 a = 3 m = const rskim raµcunanjem dobijamo razliµcite vred-
s2 nosti brzine v u zavisnosti od vremena t
3
2
t ( s) t ( s) t (s) 0 1 2 3 4 5
hmi
0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5
v 2 5 8 11 14 17
s
Kako je ubrzanje a kod jednakoubrzanog kretanja konstantno, onda je njegov gra…k pra-
va linija paralelna sa t - osom i nalazi se iznad nje.
m
[ ]
v m
s
Ako telo ima poµcetnu brzinu v0 = 17
ako nastavi kretanje ravnomerno uspo-
s
i
17
m
reno sa ubrzanjem a = 3 2
14 s
v= tada jednaµcina njegovog kretanja glasi
11 v0 m m
v = v0 a t = 17 3 2 t
[ ]
−
a m s s
at
8
s2 Zamenom odre†enih vrednosti za t i algeba-
t ( s)
5 rskim raµcunanjem dobijamo razliµcite vred-
0 1 2 3 4 5 nosti brzine v u zavisnosti od vremena t
2 −
t ( s) 3 t (s) 0 1 2 3 4 5
a = − 3 m = const hmi
0 1 2 3 4 5 s2 v 17 14 11 8 5 2
s
Kako je ubrzanje a kod jednako usporenog kretanja konstantno, onda je njegov gra…k pra-
va linija paralelna sa t - osom i nalazi se ispod nje.
Na slici levo prikazan je
}
S S
t gra…k pre†enog puta
ons
}
c S kod ravnomernog
v= 1 at
2
kretanja u zavisnosti
v t•
• t
+ 2
S= S od vremena kretanja (t)
v0
S= S Na slici desno prikazan
t t je gra…k pre†enog pu-
ta S kod jednako ub-
0 0 rzanog kretanja u za-
visnosti od vremena kretanja (t) pri µcemu poµcetna brzina iznosi v0 = 0
Zavisnost brzine i puta kod jednakoubrzanog kretanja
Iz formule za trenutnu brzinu kod jednakoubrzanog kretanja
v v0
v = v0 + a t dobijamo v v0 = a t ) t =
a
v v0
Ako vreme t = zamenimo u formulu za pre†eni put kod jednakoubrzanog kretanja
a
1 2
S = v0 t + a t tada dobijamo
2
2
v v0 1 v v0 v v0 v02 1 v2 2 v v0 + v02 2 v v0 2 v02 v2 2 v v0 + v02
S = v0 + a = + a = +
a 2 a a 2 a2 2a 2a
2 v v0 2 v02 + v 2 2 v v0 + v02 v2 v02

= = odakle je v 2 v02 = 2 a S odnosno v 2 = v02 + 2 a S pa je
2a 2a
p
v= Zavisnost brzine v i puta S kod jednakoubrzanog kretanja
v02 + 2 a S
Ako poµ
cetna brzina iznosi v0 = 0 tada formula koja pokazuje zavisnost brzine od puta kod jed-
nakoubrzanog kretanja glasi
p
v= 2aS
Ako je kretanje jednakousporeno, tada formula koja pokazuje zavisnost brzine i puta glasi
p
v = v02 2 a S
Ako nismo savladali diferencijalni raµcun, zaobi†imo nekoliko redova
Kako trenutna brzina kod jednakoubrzanog kretanja iznosi
v = v0 + a t onda formulu za pre†eni put moµzemo dobiti i primenom diferencijalnog raµcuna
Zt Zt
t2 1
S= v dt = (v0 + a t) dt = v0 t + a = v0 t + a t2
2 | {z2 }
0 0
Kvadriranjem formule za trenutnu brzinu kod jednakoubrzanog kretanja v = v0 + a t dobijamo

2 1
v 2 = (v0 + a t) = v02 + 2v0 a t + a2 t2 = v02 + 2a v0 t + a t2 = v02 + 2aS odnosno v 2 = v02 + 2 a S )
| 2
{z }
S
p
v= v02 + 2 a S Zavisnost brzine v i puta S kod jednakoubrzanog kretanja
Ako telo polazi iz mirovanja kada je v0 = 0 tada za jednako ubrzano kretanje vaµze formule
1 2 1
Brzina v = |{z}
v0 + a t = a t Pre†eni Put S = |{z}
v0 t + a t = a t2
2 2
0 0
km
00) Od poµcetka kretanja automobila do dostizanja brzine v2 = 100 pro†e vreme t2 = 11 sekundi.
h
Odredimo ubrzanje automobila
km m
v v2 v1 100 0 100 000
a= = = h = 3 600 s = 2; 52 m
t t2 t1 11 s 0 11 s s2
m
00) Odredimo ubrzanje tela ako ono polazi poµcetnom brzinom v0 = 10 i nastavi da se kreće ravnomerno
s
ubrzano kada za prvih 10 s pre†e put S = 1 000 m
1 1 2
Iz formule za pre†eni put kod ravnomerno ubrzanog kretanja S = v0 t + a t2 dobijamo at = S v0 t
2 2
odakle je
m
S v0 t 1 000 m 10 10 s 10 m 1 m m
a=2 = 2 s =2 = 18 2
t 2 2
10 s2 1s2 s
km m
00) Voz se kreće brzinom v0 = 72 = 20 i od trenutka kada zapoµcne koµcenje pre†e rastojanje S = 800 m
h s
Odredimo ubrzanje voza pri koµcenju i vreme koµcenja.
Kvadriranjem formule v = v0 + a t dobijamo
2 1
v 2 = (v0 + a t) = v02 + 2 v0 a t + a2 t2 = v02 + 2 a v0 t + a t2 = v02 + 2 a S
| {z2 }
S
Kada se voz zaustavi, tada njegova brzina iznosi v = 0 odnosno
m2
v02 400 m
0 = v02 + 2 a S ) 2aS = v02 ) a = = s2 = 0; 25
2S 1600 m s2
Vreme koµcenja voza moµzemo dobiti iz formule m
v0 20
v = v0 + a t ) 0 = v0 + a t ) a t = v0 ) t = = s
a m = 80 s
0; 25 2
s
m
00) Ako telo zapoµcne kretanje poµcetnom brzinom v0 = 10 i nastavi da se kreće ravnomerno ubrzanim
s
kretanjem kada za vreme t = 10 s pre†e put S = 1 000 m onda odredimo ubrzanje tela.
1 1 2
Iz formule za pre†eni put kod ravnomerno ubrzanog kretanja S = v0 t + a t2 dobijamo at = S v0 t
2 2
odnosno
m
S v0 t 1 000 m 10 10 s 900 m m
a=2 = 2 s =2 = 18 2
t2 100 s2 100 s2 s
m
00) Telo A poµcinje da se kreće konstantnim ubrzanjem a1 = 1 u trenutku kada mu je poµcetna brzina bila
s2
→
v 01 = 1 m
s a1 = 1 m v01 = 1
m m
Telo B poµcinje da se kreće stalnim ubrzanjem a2 = 0; 5 2 u
s2 s s
m
A trenutku kada mu je poµcetna brzina bila v02 = 2 Za koliko vremena će
s
→
tela A i B imati istu brzinu?
v 02 = 2 m m
s a 2 = − 0,5 s 2 Primenom formule za brzinu kod jednako ubrzanog kretanja v = v0 + a t
dobijamo v1 = v01 + a1 t v2 = v02 + a2 t Iz uslova v1 = v2 dobijamo
B
m m
v02 v01 2 1
v01 + a1 t = v02 + a2 t odakle je (a1 a2 ) t = v02 v01 odnosno t = = m s s = 1 s= 2 s
a1 a2 m 1; 5 3
1 2 + 0; 5 2
s s
Slobodno padanje
v=0 Slobodno padanje sa poµcetnom brzinom v0 ili bez poµcetne brzine v0 jeste primer
jednako ubrzanog kretanja gde ubrzanje Zemljine teµze obeleµzavamo sa g ume-
sto sa a i duµzinu pre†enog puta sa h ili H umesto sa S
h
Telo pada slobodno ako se bez otpora sredine kreće kroz prostor samo zbog dejstva
t sile gravitacije pa se takvo kretanje moµze izvoditi u bezvazdušnom prostoru. Kod pa-
→ →
a=g H danja sa male visine u vazdušnom prostoru uticaj otpora trenja sa vazduhom je ma-
→
li pa se moµze zanemariti.
v Ako telo zapoµcne slobodno padanje sa visine H poµ cetnom brzinom v0 tada
njegova trenutna brzina v i srednja brzina vsr u funkciji od vremena t
iznose v
z }| {
v0 + v v0 + v0 + g t 2 v0 + g t 1
v = v0 + g t odnosno vsr = = = = v0 + g t
2 2 2 2
→
vk pa duµzina puta h koji telo pre†e slobodnim padom za vreme t iznosi
1 1
h = vsr t = v0 + g t t = v0 t + g t2
2 2
Iz poslednje jednaµcine moµzemo odrediti vreme slobodnog padanja tela na pre†enom putu h odnosno
p p
1 2 2 2 v0 4 v02 + 8 g h 2 v0 2 v02 + 2 g h
g t + v0 t h = 0 ) g t + 2 v0 t 2 h = 0 ) t1;2 = = =
2 2g 2g
p p
v0 v02 + 2 g h v0 + v02 + 2 g h
= = pa vreme slobodnog padanja iznosi
g g
p
v0 + v02 + 2 g h
t=
g
Ako telo zapoµcne slobodno padanje sa visine H bez poµ
cetne brzine v0 tada njegova trenutna
brzina v srednja brzina vsr duµzina pre†enog puta h i vreme slobodnog padanja t iznose
p r r
1 1 2gh 2gh 2h
v = gt vsr = gt h = g t2 t= = =
2 2 g g2 g
Kvadriranjem formule za trenutnu brzinu v = v0 + g t dobijamo
2 1
v 2 = (v0 + g t) = v02 + 2 v0 g t + g 2 t2 = v02 + 2 g v0 t + g t2 = v02 + 2 g h
| {z2 }
h
pa brzina tela kod slobodnog padanja u trenutku kada pre†e rastojanje h iznosi
p
v = v02 + 2 g h Ako telo zapoµcne slobodno padanje bez poµ
cetne brzine v0 tada njegova brzina
u trenutku kada pre†e rastojanje h iznosi
p
v = 2gh
g = 9,83 m Pri padanju kroz bezvazdušni prostor sva tela imaju jednako
s2 i stalno ubrzanje bez obzira na njihovu veliµcinu, oblik ili masu
g = 9,81 m
s2 Kod slobodnog padanja ubrzanje tela nastalo delovanjem gr-
avitacione sile zavisi od nadmorske visine i nije jednako na
svim taµckama Zemljine površine zbog njene „spljoštenosti”.
g = 9,78 m m
s2 Najmanje ubrzanje je na ekvatoru g = 9; 78 2 a najveće
s
m
g = 9,81 m na polovima g = 9; 83 2 Na geografskoj širini 45 ubrzanje
s
m s2 m
g = 9,83 pribliµzno iznosi g = 9; 81 2
s2 s
Ako nismo savladali diferencijalni raµcun, zaobi†imo nekoliko redova

Formule za trenutnu brzinu v i pre†eni put h kod slobodnog padanja ili jednakoubrzanog
kretanja u bezvazdušnom prostoru moµzemo odrediti i primenom diferencijalnog raµcuna.
Diferencijalna jednaµcina za brzinu glasi
Z Z
dv
= g ) dv = g dt ) dv = g dt ) v = g t + C1
dt | {z }
F
U poµcetku kretanja je t = 0 ) v = v0 pa zamenom u jednaµcinu F dobijamo v0 = g 0 + C1 )
C1 = v0 Zamenom C1 = v0 u jednaµcinu F dobijamo formulu za trenutnu brzinu v kod slobodnog
padanja ili jednakoubrzanog kretanja, odnosno
v = g t + v0 = v0 + g t
Diferencijalna jednaµcina za pre†eni put glasi
Z Z Z
dh 1
= v = v0 + g t ) dh = v0 dt + g t dt ) dh = v0 dt + g t dt ) h = v0 t + g t2 + C2
dt | {z2 }
FF
U poµcetku kretanja je t = 0 ) h = 0 pa zamenom u jednaµcinu FF dobijamo
1
0 = v0 0 + g 02 + C2 ) C2 = 0 Zamenom C2 = 0 u jednaµcinu FF dobijamo formulu za pre†eni
2
put h kod slobodnog padanja ili jednakoubrzanog kretanja, odnosno
1
h = v0 t + g t2
2
Vidimo da ubrzanje a brzina v i pre†eni put h ne zavise od mase m jer se pretpostavlja da se
telo kreće u vakumu gde nema trenja ili otpora vazduha.
Vertikalni hitac na gore

Ako telo izbacimo vertikalno na gore poµcetnom brzinom v0 tada gravitaciona sila svojim delovanjem
smanjuje brzinu njegovog kretanja. Ako se zanemari otpor vazduha, tada trenutna i srednja brzina
tela u funkciji od vremena t iznose
vk = 0 v
z }| {
v0 + v v0 + v0 g t 2 v0 g t 1
→ → v = v0 g t odnosno vsr = = = = v0 g t pa duµzina
v < v0 2 2 2 2
puta h koji pre†e telo izbaµceno vertikalno uvis poµcetnom brzinom v0 iznosi
H max
→ → 1 1 2
a=g h = vsr t = v0 g t t = v0 t gt
2 2
→
v0 h Kvadriranjem formule za trenutnu brzinu v = v0 g t dobijamo
2 1 2
→ v 2 = (v0 g t) = v02 2 v0 g t + g 2 t2 = v02 2g v0 t gt = v02 2 g h pa brzina
v ′k | {z }
| {z2 }
•F
h
tela izbaµ
cenog vertikalno uvis poµcetnom brzinom v0 u trenutku kada pre†e rastojanje h iznosi
p
v = v02 2 g h Na maksimalnoj visini H max telo ima krajnju brzinu vk = 0 pa je vk = v0 g t = 0 )
v0 = g t pa vreme dostizanja maksimalne visine H max iznosi
v0
t=
g
Kada dostigne maksimalnu visinu H max telo se zaustavi pa je vk = 0 odnosno vk2 = v02 2 g H max = 0 )
| {z }
v02 •F
H max =
2g
Ako pogledamo slobodno padanje bez poµ
cetne brzine v0 tada vidimo zašto posle dostizanja
maksimalne visine H max vreme padanja tela na mesto odakle je izbaµceno iznosi
v
u
r u v02 s
u2
2Hmax t 2g v02 v0
t= = = =
g g g2 g
Vreme kretanja tela do maksimalne visine H max jednako je vremenu njegovog povratka do mesta odakle
je i izbaµceno. Vidimo da je krajnja brzina vk0 pri povratku tela na mesto odakle je izbaµceno jednaka poµcetnoj
brzini v0 kojom je ono i izbaµceno, odnosno
s
p v2 p
vk0 = 2g Hmax = 2g 0 = v02 = v0
2g
00) Kuglica je baµcena sa Zemlje vertikalno uvis i na Zemlju se vratila posle 3 s Odredimo poµcetnu
vk = 0 brzinu kuglice i dostignutu visinu ako se otpor vazduha zanemari.
Kako je vreme kretanja kuglice od Zemlje do maksimalne visine jednako njenom povratku iz
taµcke maksimalne visine do Zemlje, onda vreme kretanja kuglice vertikalno uvis iznosi t = 1; 5 s
H max
Kada dostigne maksimalnu visinu, tada brzina kuglice iznosi vk = 0 odnosno

→
v0 m m
vk = v0 g t = 0 pa je poµcetna brzina kuglice v0 = g t = 9; 81 2 1; 5 s = 14; 76
s s
→
vp Maksimalnu visinu koju dostiµze kuglica moµzemo odrediti i primenom zakona o odrµzanju mehani-
µcke energije. U trenutku poµcetka kretanja sa Zemlje kuglica ima samo kinetiµcku energiju, odnosno
1
Ek = m v02 U trenutku dostizanja maksimalne visine kuglica ima samo potencijalnu energiju, odnosno
2
Ep = m g H max Kako je Ek u poµcetku kretanja jednaka Ep na maksimalnoj visini, onda imamo
m2 2
1 v02 (14; 76)
Ek = E p ) m v02 = m g H max ) H max = = s2
2 2g m = 11 m
2 9; 81 2
s
Kako je poµcetna brzina kretanja kuglice vertikalno uvis (v0 ) jednaka brzini njenog pada na Zemlju pri povratku
iz taµcke maksimalne visine (vp ) onda maksimalnu visinu moµzemo odrediti i primenom formule
p v02
v0 = vp = 2 g H max ) v02 = 2 g H max ) H max = = 11 m
2g
Brzina i ubrzanje kod promenljivog pravolinijskog kretanja

Pre†eni put S materijalne taµcke ili tela ako
t1 t2 se za vreme t kreću konstantnom brzinom
S0 S1 S2 S
v iznosi S = v t odakle je v =
t
Me†utim, ako se materijalna taµcka ili telo kreću po pravolinijskoj putanji nekom promenljivom brzinom
kada za vreme t1 pre†u put S1 (raµcunajući od taµcke S0 ) a za vreme t2 pre†u put S2 onda srednja brzina vsr
njihovog kretanja iznosi
S2 S1 S
vsr = =
t 2 t1 t
Ako su priraštaji pre†enog puta S i proteklog vremena t toliko mali, tada dobijamo „prikaz”pro-
mene brzine u beskonaµcno malim intervalima vremena odnosno pravu ili trenutnu brzinu
S dS
v = lim =
t!0 t dt
Iz poslednje relacije vidimo da je brzina v prvi izvod puta S po vremenu t što je (ponovimo) Njutnova
de…nicija prvog izvoda. Sliµcno postupamo kada je u pitanju i ubrzanje koje de…nišemo kao promenu brzine
u odre†enim intervalima vremena. Iz iskustva znamo da je srednja vrednost ubrzanja u malom intervalu
vremena bliµza trenutnom ubrzanju ukoliko je vremenski interval manji pa srednje ubrzanje asr mo-
µzemo de…nisati relacijom.
v2v1 v
asr = = Ubrzanje u beskonaµcno malim intervalima vremena iznosi
t2t1 t
v dv
a = lim = Ova formula pokazuje da je ubrzanje a prvi izvod brzine v po vremenu t
t!0 t dt
dS
Kako je v = onda poslednju formulu moµzemo prikazati i u obliku
dt
dv d d dS d2 S
a= = v= = 2 pa je ubrzanje a drugi izvod puta S po vremenu t
dt dt dt dt dt
dS dv d2 S
Formule v = a= = 2 su osnovne formule kretanja u …zici.
dt dt dt
00) Odredimo poµcetnu brzinu i ubrzanje taµcke koja u šestoj sekundi pre†e 6 m a u desetoj sekundi 8 m
1 2
Prema formuli za pre†eni put kod jednakoubrzanog kretanja S = v0 t + a t imamo
2
1
6 = 6 v0 + a 36
2
1
8 = 10 v0 + a 100
2
m
odakle rešavanjem po a dobijamo a = 0; 1 Zamenom a u jednu od dve prethodne relacije dobijamo po-
s2
m
µcetnu brzinu v0 = 1; 3
s
00) Neko telo polazi iz stanja mirovanja i kreće se po pravolinijskoj putanji jednako ubrzanim kretanjem
i u prvoj sekundi pre†e 20 cm
a) Koliki je njegov put u desetoj sekundi ?
m
b) Koliko vremena pro†e dok telo postigne brzinu 24 ?
s
c) Koliki put telo pre†e za 3 min ?
Primenom formule za pre†eni put kod jednakoubrzanog kretanja
1 2 2S1 2 0; 2 m m
S1 = v0 t + at dobijamo a= = = 0; 4 2
2 1 t21 1 s2 s
a) Iz sistema jednaµcina
1 2 9
S10 = at >
>
2 10 = 1 1 m
1 dobijamo S = S10 S9 = a t210 t29 = 0; 4 2 100 s2 81 s2 = 3; 8 m
S9 = a t29 >
> 2 2 s
;
2
m
v 24
b) v = |{z}
v0 + a t Sada je t = = s = 60 s = 1 min
a m
0; 4 2
0 s
1 1 m
c) S( 3 min ) = a t2 = 0; 4 2 (180 s)2 = 6 480 m = 6; 48 km
2 4 s
1
00) Prvu polovinu puta S telo prelazi brzinom v = v0 Duµz preostalog dela puta telo se vremena kretalo
2
brzinom v = v1 dok je poslednji deo puta prešlo brzinom v = v2 Odredimo srednju brzinu kretanja tela.
1 1
2
S ⇒ t1 S1 ⇒ 2 t 2 S 2 ⇒ 12 t 2
v0 v1 v2
1 S 1 1 1 1
Prema slici imamo S = v0 t1 ) t1 = odnosno S1 = v1 t2 = v1 t2 S2 = v2 t2 = v2 t2
2 2v0 2 2 2 2
1 1 S
Kako je S1 + S2 = S = (v1 + v2 ) t2 ) t2 = onda imamo
2 2 v1 + v2
S S S 2 v0 v1 S + 2 v0 v2 S 2 v0 (v1 + v2 )
vsr = = = = =
t1 + t2 S S v1 S + v2 S + 2 v0 S v1 S + v2 S + 2 v0 S 2 v0 + v1 + v2
+
2v0 v1 + v2 2 v0 v1 + 2 v0 v2
km
00) Automobil A kreće se konstantnom brzinom vA = 85 i pretiµce automobil B koji se kreće brzinom
h
km
vB = 60 Duµzine automobila A i B iznose l = 5 m Rastojanje izme†u automobila pre i posle preticanja
h
iznosi L = 25 m Odredimo vreme i put preticanja automobila koji pretiµce.
l L l l L l
→ → → →
vA vB vB vA
A B B A
S B = v B ⋅τ
S A = v A ⋅τ
Put koji pre†e automobil A iznosi SA = SB + 2L + 2l = SB + 2 (L + l) odakle je SA SB = 2 (L + l)

Kako je SA = vA SB = vB ) vA vB = (vA vB ) = 2 (L + l) pa vreme preticanja iznosi
2 (L + l)
= = 8; 64 s Sada je SA = vA = 204 m SB = vB = 144 m
(vA vB )
km
00) Automobil se kreće srednjom brzinom vsr = 40 tokom 3 sata ( = 3 h) Za to vreme automobil
h
km km km
se kretao sa tri razliµcite konstantne brzine i to v1 = 20 v2 = 50 i kroz pola sata sa v3 = 34
h h h
Koliko vremena se automobil kretao sa prethodnim konstantnim brzinama?
)
km
vsr = 40 S1 S2 S3 1
h S = vsr = 120 km Kako je t1 = t2 = t3 = = h odnosno
= 3h v1 v2 v3 2
km
S3 = v3 t3 = 34 0; 5 h = 17 km onda imamo S1 + S2 + S3 = 120 km ) S1 + S2 = 103 km = S0
h
t1 + t2 + t3 = 3 h ) t1 + t2 = 2; 5 h = t0 pa je
S1 S2 S1 S0 S1 S1 S0 S1 1 1 S0 1 1 S0
t0 = t1 + t2 = + = + = + = S1 + S1 = t0 )
v1 v2 v1 v2 v1 v2 v2 v1 v2 v2 v1 v2 v2
103 km
S0 2; 5 h
km
t0 50
v2 h S1
S1 = = = 14; 6 km t1 = = 0; 73 h t 2 = t0 t1 = 2; 5 h 0; 73 h = 1; 77 h
1 1 1 1 v1
v1 v2 km km
20 50
h h
00) Telo je baµceno vertikalno uvis. Posle jedne sekunde (t1 = 1 s) telo se nalazi na visini h1 a posle dve
sekunde prolazi kroz istu taµcku. Vreme se raµcuna od bacanja tela. Odredimo poµce-
vk = 0
tnu brzinu tela v0 visinu h1 najveću visinu H i brzinu v2 pri drugom prolasku
→
v0 p tela kroz taµcku na visini h1 Za dati zadatak vaµze sledeće formule
h = H − h1
t3 t2 →
vk = v0 g (t1 + t2 ) = 0 ) v0 = g (t1 + t2 )
v1
v1 = v0 g t1 = g (t1 + t2 ) g t1 = g t2
1 2 1 2
H = v0 (t1 + t2 ) g (t1 + t2 ) = g (t1 + t2 ) (t1 + t2 ) g (t1 + t2 )
→
H 2 | {z } 2
v2 v0
1 2 2 1 2
t 1 v→0 = g (t1 + t2 ) g (t1 + t2 ) = g (t1 + t2 )
h1
2 2
1 2 1 2 1 1
(a) h = v1 t2 g t 2 = g t 2 t2 g t2 = g t22 (b) h = g t23
2 2 2 2
1 2 1 2
Iz (a) i (b) dobijamo g t = g t3 ) t2 = t3 = 1 s Sada je
2 2 2
m 1 2
v0 = g (t1 + t2 ) = 19; 62 H = g (t1 + t2 ) odnosno
s 2
1 2 1 m
h1 = v0 t1 g t1 = 19; 62 m 1 s 9; 81 2 1 s2 = 14; 715 m
2 2 s
1 2 1 m p m
h = g t2 = 9; 81 2 1 s2 = 4; 905 m v0 = 2 g h = 9; 81
2 2 s s
Krivolinijsko kretanje u prostoru

Svako krivolinijsko kretanje materijalne taµcke ili tela moµze se posmatrati kao kruµzno i pravolinijsko kre-
tanje jer se svaka kriva linija moµze razloµziti na elementne lukove odre†enih duµzina i odgovarajućih polu-
preµcnika. Kako su brzina, ubrzanje i put vektorske veliµcine, onda se krivolinijsko kretanje u prostoru
moµze „racionalno”prikazati vektorskim veliµcinama. Kod pravolinijskog kretanja to nije neophodno jer su
z pravci vektora brzine kod pravolinijskog kretanja isti
odnosno „leµze“ na istoj pravoj pa su kod takvog kretanja
A potrebne samo brojne vrednosti za brzinu, ubrzanje i
pre†eni put jer je sabiranje vektora istog pravca po br-
→ →
r ojnoj vrednosti identiµcno algebarskom.
→
k z y Poloµzaj taµcke A u prostoru prikazanom pravouglim koor-
i dinatnim sistemom potpuno je odre†en njenim koordinatama
0 →
x j x x y z odnosno vektorom poloµzaja
y ! ! ! ! ! ! !
r = x i + y j + z k gde su i j k jediniµcni vektori
Brzina kod krivolinijskog kretanja u prostoru

Opisivanje ili „prouµcavanje” promene poloµzaja, odnosno „kretanja” materijalne taµcke ili tela u prostoru
→
ili ravni znaµci odrediti njihov
z v poloµzaj u bilo kom trenutku
→
τ0 u odnosu na odabrani koordi-
∆ s A1 natni sistem. Poloµzaj taµcke
A
→
A2 A pri kretanju kroz poloµzaje
∆r A1 A2 : : : An odre†en je njen-
→ → An im pokretnim vektorom po-
→ r1
k r !
→ y loµzaja r
i ! !
→
r = r (t)
0 ! ! !
j
= x (t) i + y (t) j + z (t) k
x Ovoj vektorskoj jednaµcini od-
govaraju tri skalarne jednaµcine
x = x (t) y = y (t) z = z (t)
!
Ako iz poloµzaja A odre†enog vektorom poloµzaja r za vremenski interval t taµcka stigne u poloµzaj A1
!
odre†en vektorom poloµzaja r 1 tada imamo
! ! ! ! ! !
r1 = r + r ) r = r1 r
! !
gde je vektor r priraštaj ili promena vektora poloµzaja r u vremenskom intervalu t odnosno ve-
!
ktor pomeraja taµcke. Koliµ
cnik vektora priraštaja r i vremenskog intervala (skalara) t predsta-
vlja vektor srednje brzine u tom vremenskom intervalu, odnosno
!
! r
v sr =
t
! !
gde vektor v sr ima isti pravac i smer kao i vektor r i njegova brojna vrednost je proporcionalna
! !
intenzitetu vektora r Me†utim, srednja brzina v sr odstupa po pravcu i intenzitetu od trenutne
brzine taµcke u poloµzaju A kada je to odstupanje manje ako je interval izme†u poloµzaja A i A1 manji.
! !
Vektor v sr dostiµze graniµcnu vrednost trenutne brzine v kada rastojanje A1 A ! 0 ili t ! 0 pa je
! ! ! !
! ! r r (t + t) r (t) dr !
v = lim v sr = lim = lim = = r
A1 !A t!0 t t!0 t dt
Ova relacija pokazuje da je trenutna brzina jednaka prvom izvodu vektora poloµzaja pokretne
taµcke po vremenu.
z → Smanjenjem vremena t sm-

v → !
→ ∆r
anjuje se seµcica r ili tetiva
τ0 → luka koja za t ! 0 iz poloµza-
∆r ja tetive prelazi u poloµzaj ta-
A
→ A1 ngente u taµcki A kada intenz-
∆r A2
An itet vektora priraštaja pos-
→ →
→ r1 taje jednak pre†enom putu
k r
→ y dr = dS pa se vektor brzine
i moµze izraziti relacijom
0 →
j ! dr ! dS ! !
v = 0 = 0 =v 0
x dt dt
|{z}
v
dS !
gde je intenzitet brzine kretanja materijalne taµcke u poloµzaju A a 0 jediniµcni vektor tangente.
dt
!
U pravouglom koordinatnom sistemu vektor brzine v ima tri komponente duµz x y z ose.
!
Diferenciranjem vektora poloµzaja r po vremenu t dobijamo
!
! dr d ! ! ! dx ! dy ! dz ! ! ! !
v = = xi +yj +zk = i + j + k = vx i + vy j + vz k
dt dt dt
|{z} dt
|{z} dt
|{z}
vx vy vz
pa se komponente brzine v ili njene projekcije na koordinatne ose x y z mogu prikazati formulama
dx dy dz
vx = =x vy = =y vz = = z dok je modul ili intenzitet brzine v odre†en formulom
dt dt dt
q
v = vx2 + vy2 + vz2 Pravac vektora brzine v u odnosu na koordinatne ose moµzemo odrediti preko kosinusa
uglova u odnosu na te ose gde je
! ! x x ! ! y y ! ! z z
cos ( v ; i ) = q = cos ( v ; j ) = q = cos ( v ; k ) = q =
v v v
x2 + y 2 + z 2 x2 + y 2 + z 2 x2 + y 2 + z 2
Ubrzanje kod krivolinijskog kretanja u prostoru

→
Kod neravnomernog kretanja
z v materijalne taµcke po krivolini-
A1
A → jskoj putanji njen vektor br-
→ v1
→ ∆v
v1 zine se menja sa vremenom
An po pravcu i intenzitetu.Dakle
→
→ ∆v ako se taµcka u vremenu od t do
k →
→ a y t + t kreće po krivoj liniji od
i poloµzaja A do poloµzaja A1 ta-
0 →
j da vektor priraštaja ili pro-
mene njene brzine iznosi
x ! ! !
v = v1 v
!
Ako vektor priraštaja brzine v podelimo sa intervalom vremena t za koji je taj priraštaj nastao
tada dobijamo vektor srednjeg ubrzanja materijalne taµcke, odnosno
!
v !
= a sr
t
!
Kako je vektor srednjeg ubrzanja a sr koliµcnik vektora priraštaja brzine i vremenskog intervala t
! !
koji je pozitivni skalar, onda vektor a sr ima isti pravac i smer kao vektor priraštaja brzine v
! !
Vektor a sr dostiµze graniµcnu vrednost trenutnog ubrzanja a ako rastojanje A1 A ! 0 ili ako t ! 0
pa je
! ! ! !
! ! v v (t + t) v (t) dv !
a = lim a sr = lim = lim = = v
A1 !A t!0 t t!0 t dt
Ova formula pokazuje da je trenutno ubrzanje materijalne taµcke jednako prvom izvodu vektora brzine
!
! dr
taµcke po vremenu. Kako je v = onda formula
dt
! !
! dv d2 r !
a = = = r
dt dt2
!
pokazuje da je vektor ubrzanja a jednak drugom izvodu vektora poloµzaja pokretne taµcke po vre-
!
menu. U pravouglom koordinatnom sistemu vektor ubrzanja a ima tri komponente duµz x y z ose kada
!
dvostrukim diferenciranjem vektora poloµzaja r po vremenu t dobijamo
!
! d2 r d dx ! dy ! dz ! d2 x ! d2 y ! d2 z !
a = 2
= i + j + k = i + 2 j + 2 k
dt dt dt
|{z} dt
|{z} dt
|{z} dt2
|{z} dt
|{z} dt
|{z}
vx vy vz ax ay az
pa se komponente ubrzanja a ili njegove projekcije na koordinatne ose x y z mogu prikazati formulama
d2 x d2 y d2 z
ax = = x ay = = y az = =z
dt2 dt2 dt2
dok je modul ili intenzitet vektora ubrzanja a odre†en formulom
q q
a = a2x + a2y + a2z = x2 + y 2 + z 2 Pravac vektora ubrzanja a u odnosu na koordinatne ose moµzemo
odrediti preko kosinusa uglova u odnosu na te ose gde je

! ! x ax ! ! ay ! ! az
cos ( a ; i ) = q = cos ( a ; j ) = cos ( a ; k ) =
a a a
x2 + y 2 + z 2
Kosi hitac
y Ako se telo izbaci u bezotpo-
rni prostor nekom silom pod
uglom u odnosu na x - osu
tada u nastavku kretanja na
njega deluje iskljuµcivo gra-
vitaciona sila pa je dalje kr-
etanje tela sloµzeno, odnosno
ravnomerno po horizontal-
noj komponenti vx i ravno-
v =vx merno - promenljivo po ve-
vy v vx rtikalnoj komponenti vy jer
v 0y gravitaciona sila na „slobo-
v0 ax = 0 v x v
vy dno”telo vrši uticaj iskljuµci-
ay = − g y max
vo po vertikalnom pravcu.
Dakle, u horizontalnom pr-
α v xk x
avcu na telo ne deluje ni-
0 v 0x 1 α
kakva sila pa njegovo ubrza-
2D
nje u pravcu x - ose iznosi
vk
=v
D ax = 0 ) vx = v0 x = const
0
v yk x = vx t
dok u vertikalnom pravcu na telo deluje konstantna gravitaciona sila pa je ubrzanje u pravcu y - ose
1 2
ay = g ) vy = v0 y + ay t = v0 y gt
g t ) y = v0 y t
2
Putanja kretanja tela izbaµcenog u polju gravitacione sile moµze se „opisati” formulama
1 2
x = vx t y = v0 y t
gt
2
U trenutku dostizanja maksimalne visine (ymax ) vertikalna komponenta brzine tela iznosi vy = 0 pa je
vy = v0 y g tymax = 0 ) v0 y = g tymax
odakle dobijamo vreme dostizanja maksimalne visine (tymax ) koje iznosi
v0 y
tymax = pa je vreme dostizanja maksimalne visine (ymax ) srazmerno vertikalnoj kompone-
g
nti poµcetne brzine (v0 y ) a obrnuto srazmerno gravitacionom ubrzanju (g)
U trenutku maksimalnog doleta tela (D) njegova vertikalna komponenta visine iznosi y = 0 a njenom
zamenom u jednaµcinu putanje dobijamo
1 2 1
0 = v0 y t g t ) v0 y = g t pa je ukupno vreme kretanja tela
2 2
2v0 y
tu k = odakle vidimo da je ono 2 puta veće od vremena dostizanja najveće visine, odnosno
g
tu k = 2 tymax jer se „taµcka” maksimalne visine putanje (ymax ) nalazi na njenoj polovini.
Maksimalna visina putanje tela iznosi
1 2 v0 y 1 v02 y v02 y 1 v02 y v02 y
ymax = v0 y tymax gt = v0 y g 2 = = Kako je
2 ymax g 2 g g 2 g 2g
v0 x = v0 cos v0 y = v0 sin onda horizontalna komponenta putanje ili maksimalni dolet iznosi
2v0 y 2v0 x v0 y 2v0 cos v0 sin v02 2 sin cos v02 sin 2
D = xmax = v0 x tu k = v0 x = = = =
g g g g g
pa se vidi da telo ima najveći dolet D ako je izbaµceno pod uglom = 45 jer je tada sin 2 = sin 90 = 1
odnosno = 45
Nešto „sloµzeniju”, zanimljiviju i korisniju analizu istog „problema”uz upotrebu nešto „sloµzenijeg”raµcuna moµze-
mo pogledati na sledećim stranicama gde je termin hitac zamenjen terminom teniska loptica.
Teniska loptica je izbaµcena sa visine h poµcetnom brzinom v0 u pravcu koji sa terenom zaklapa ugao
Odredimo parametre kretanja loptice ako zanemarimo uticaj otpora vazduha
y vy = 0 v =vx
vy v
vx γ vx
v 0y ax = 0
v0 v
ay = − g
vy
y max y 1 max
α x1
v 0x
D1
h
v xk x
0 θ
D
v yk vk
Sa slike vidimo da vaµze sledeće relacije:
v0 x v0 y
= cos ) v0 x = v0 cos = sin ) v0 y = v0 sin
v0 v0
Posle poµcetka kretanja, loptica nema horizontalno ubrzanje ax pa imamo:
dvx dx
ax = 0 ) ax = = 0 ) vx = const = v0 x = v0 cos vx = = v0 cos ) dx = v0 cos dt )
| {z } dt dt
Z
x = v0 cos dt = v0 cos t + C1 Konstantu C1 odre†ujemo iz poµcetnih uslova, odnosno
x( t = 0 ) = 0 ) 0 = v0 cos 0 + C1 ) C1 = 0 Zamenom dobijamo

x
x = v0 cos t ) t=
v0 cos
Z
dvy
ay = g ) ay = = g ) dvy = g dt ) vy = g dt = g t + C2
| {z } dt
Konstantu C2 odre†ujemo iz poµcetnih uslova, odnosno
vy( t = 0 ) = v0 y ) v0 y = g 0 + C2 ) C2 = v0 y = v0 sin Sada je
dy
vy = = v0 sin g t ) dy = (v0 sin g t) dt
dt
Z Z
1 2
y = v0 sin dt g t dt = v0 sin t g t + C3
2
1
y( t = 0 ) = h ) h = v0 sin 0 g 02 + C3 ) C3 = h Sada je
2
1 2 x 1 x2 g
y = v0 sin t g t + h = v0 sin g 2 + h = x tg x2 + h
2 v0 cos 2 v0 cos2 2 v02 cos2
| {z }
parab ola
Odredimo brzinu loptice v u zavisnosti od njenog poloµzaja

2 2
v 2 = vx2 + vy2 = (v0 cos ) + (v0 sin g t) = v02 cos2 + v02 sin2 2 v0 sin g t + g 2 t2
1 2
= v02 cos2 + sin2 2g v0 sin t gt = v02 2 g (y h) Sada je
| {z } 2
1 | {z }
y h
p
v= v02 2g (y h) Odredimo „pravce” kretanja loptice u funkciji vremena. Prema slici imamo:
vy v0 sin gt gt vy k g tk v0 sin g tk
tg = = = tg tg = = = tg
vx v0 cos v0 cos vx k v0 cos v0 cos
Odredimo vreme t1 za koje loptica dostigne maksimalnu visinu putanje (ymax ) U trenutku dostizanja
maksimalne visine, vertikalna komponenta brzine vy jednaka je nuli, odnosno
v0 sin
vy( t = t1 ) = v0 sin g t 1 = 0 ) t1 = Maksimalna visina koju loptica dostiµze iznosi
g
1 2 v0 sin 1 v02 sin2 1 v02 sin2
ymax = y( t = t1 ) = v0 sin t1 g t + h = v0 sin g +h= +h
2 1 g 2 g2 2 g
v02 sin2
Za h = 0 ) y1 max = Odredimo maksimalni domet loptice
2g
g 2 v02 cos2
Za x = D ) y = 0 ) 0 = D tg D2 + h Mnoµzenjem sa dobijamo
2 v02 cos2 g
2 tg v02 cos2 2 v02 cos2 h v02 sin 2 2 v02 cos2 h
D2 D = 0 odnosno D2 D = 0 Sada je
g g g g
s
2
v02 sin 2 v02 sin 2 4 2 v02 cos2 h
+
g g g
D=
2
Nama je znaµcajno samo rešenje sa znakom (+) odnosno
s s
2 2
v 2 sin 2 1 v02 sin 2 4 2 v02 cos2 h v 2 sin 2 1 v02 sin 2 1 4 2 v02 cos2 h
D= 0 + + = 0 + +
2g 2 g g 2g 4 g 4 g
v 0 1
u 2 v02 cos2 h
u s
v 2 sin 2 u v02 sin 2
2
B C v02 sin 2 v 2 sin 2 2gh
u B1 + g C=
= 0 +u @ A + 0 1+
2g t 2g 4 v04 sin2 cos2 2g 2g sin2
v02
4g 2
s !
v 2 sin 2 2gh
= 0 1+ 1+ 2
2g v0 sin2
v02 sin 2
Za h = 0 ) D1 = Loptica dostiµze maksimalni domet ako je izbaµcena pod uglom =
g 4
v2
Tada je sin 2 maksimalno, odnosno sin 2 = sin = 1 Za = ) D1 max = 0
2 4 g
Primetimo da loptica dostiµze najveću visinu na polovini D1
Horizontalni hitac Pogledajmo sledeći primer

m
00) Na visini H = 25 m horizontalno je baµcena kuglica poµcetnom brzinom v0 = 15 Odredimo vreme
s
y → kretanja kuglice, domet, intenzitet brzine kuglice pri udaru
v0
na Zemlju i ugao pod kojim kuglica pada na Zemlju.
Ako bi slobodno padala na Zemlju bez poµcetne brzine i ot-
pora vazduha, tada bi kuglica za vreme t prešla vertikalno
1
H rastojanje H = g t2 pa vreme kretanja kuglice iznosi
2
r v
2H u 2 25 m
→
t= =ut m = 2; 26 s Ako nema otpora vazduha,
α vx g 9; 81 2
s
0 D β x
tada je horizontalna komponenta brzine kuglice (vx ) u sva-
→
v kom trenutku jednaka njenoj poµcetnoj brzini v0 pa domet
→ m
vy kuglice iznosi D = v0 t = 15 2; 26 s = 33; 86 m
s
Vertikalna komponenta brzine (vy ) jednaka je brzini slobodnog padanja, odnosno
m m
vy = g t = 9; 81 2 2; 26 s = 22; 15
s s
Brzinu udara kuglice na Zemlju moµzemo odrediti primenom Pitagorine teoreme, kada je
q q r
2 2 2 2 m2 m2 m
v = (vx ) + (vy ) = (v0 ) + (vy ) = 225 2 + 490; 5 2 = 26; 75
s s s
m
vy vy 22; 15
Kako je sin = ) = arcsin = arcsin s
v v m = 55; 89 onda ugao udara kuglice na Zemlju iznosi
26; 75
s
= 180 = 180 55; 89 = 124; 11
m
00) Iz podnoµzja ravni nagnute pod uglom = 20 izbaµcen je projektil poµcetnom brzinom v0 = 100pod
s
uglom = 50 u odnosu na strmu ravan. Odredimo domet proj-
y ektila duµz ravni. Prema slici imamo
→
v0 T ( x 0, y 0) x 1 2
x = v0 cos t ) t= odnosno y = v0 sin t gt =
et d
dom = tan β ⋅
x v0 cos 2
y y0
x 1 x2 g x2
α β x = v0 sin g 2 = x tg
x0 v0 cos 2 v0 cos2 2 v 2 cos2
0 | {z 0 }
parab ola
Presek putanje kretanja (parabole) i prave y = tg x glasi y = y odnosno
g x20 g x0
x0 tg = x0 tg Iz ove jednaµcine dobijamo x0 (tg tg ) = 0 kada jedno
2 v02cos2 2 v02cos2
„rešenje” x0 = 0 otpada dok se drugo rešenje dobija ako se izraz u velikoj zagradi izjednaµci sa nulom pa je
2 v02 cos2 x0
g x0 = 2 v02 cos2 (tg tg ) ) x0 = (tg tg ) Kako je = cos onda imamo
g d
x0 2 v02 cos2
d= = (tg tg ) = 741; : : : m
cos g cos
00) Na 10 m udaljenosti i 4 m iznad horizontalne ravni nalazi se meta koju treba pogoditi kuglom izbaµcenom
m
y poµcetnom brzinom v0 = 20 Odredimo ugao u odnosu na horizontalnu
s
ravan pod kojim treba baciti kuglu da bi ona pogodila metu. Prema slici imamo
→
v0 x
x = v0 cos t ) t= odnosno
v0 cos
1 2 x 1 x2 g x2
y = v0 sin t g t = v0 sin g 2 = x tg
2 v0 cos 2 v0 cos2 2 v02 cos2
g x20
pa je y0 = x0 tg Mnoµzenjem sa 2 cos2 dobijamo
2 v02 cos2
→ (
v0 sin g x20 2 cos2 = 1 + cos 2
2 y0 cos2 = 2 x0 cos2 Kako je
y0 cos v02 2 sin cos = sin 2 onda je
α 2 α1 θ x
g x20 g x20
0 x0 y0 (1 + cos 2 ) = x0 sin 2 odnosno y 0 + = x0 sin 2 y0 cos 2
v02 v02
g x20 y0 x0 y0
y0 1 + = x0 sin 2 y0 cos 2 Prema slici vaµzi p = sin p = cos = tg
v02 y0 x20 + y02 x20 + y02 x0
p
pa delenjem prethodne relacije sa x20 + y02 dobijamo
y0 g x20 x0 y0
p 1+ =p sin 2 p cos 2 odnosno
x20 + y02 v02 y0 x20 + y02 x20 + y02
g x20
sin 1+ = cos sin 2 sin cos 2 = sin (2 ) odakle je
v02 y0
g x20
2 = arcsin sin 1+ odnosno
v02 y0
! !
1 g x20 y0
1 = arcsin sin 1+ 2 + arc tg = 29 180 1200
2 v0 y0 x0
| {z } | {z }
0:599 =21;8
| {z }
36;8
Kako je sin = sin ( ) onda jednostavno dobijamo i 2 odnosno

1 g x20 y0
2 = 180 arcsin sin 1+ + arc tg = 82 290 5300
2 v02 y0 x0
Oba rešenja su realna i zadovoljavaju uslove zadatka.
00) Lopta se otkotrlja sa horizontalnog stola visokog h = 2; 2 m posle µcega padne na pod na rastojanju
d = 2; 9 m od podnoµzja stola. Odredimo vreme padanja lopte ( ) br-
y →
v0 zinu kojom je napustila sto (v0 ) i brzinu njenog udara o pod (v)
Ako zanemarimo otpor vazduha, tada kotrljanje lopte nema uticaja
pa njeno kretanje moµzemo posmatrati kao horizontalni hitac gde je
= 0 Prema slici, parametarske jednaµcine glase
h
x 1 2 g x2
x = v0 t ) t = y=h gt = h
v0 2 2 v02
x
0 Prema zakonu o odrµzanju energije E = const imamo
d
→ 1 p
v m v02 + m g h odakle je v = v02 + 2 g h
2
g d2 g d2
Za x = d ) y = 0 pa je 0 = h ) h= odnosno
2 v02 2 v02
v
u
r
2
r u 9; 81 m
gd g t s2 = 4; 33 m
v0 = =d = 2; 9 m Vreme padanja lopte moµzemo odrediti iz formule
2h 2h 4; 4 m s
d 2; 9 m
x = d = v0 odakle je = = m = 0; 67 s Brzina udara lopte u pod iznosi
v0 4; 33
s
p m
v= v02 + 2 g h = 7; 86
s
m
00) Telo je baµceno poµcetnom brzinom v0 = 24 pod uglom u odnosu na horizontalnu ravan. Odredi-
s
mo ugao da domet tela bude jednak maksimalno dostignutoj visini kreta-
y A nja ymax Odredimo domet tela.
→ 1 2
v0 Kako je y = v0 t sin g t onda za taµcku A vaµzi y = ymax v0 = 0 odnosno
2
v0 sin
vy = v0 sin g t = 0 odakle je t0 A =
g
v0 sin 1 v02 sin2 v02 sin2 1 v02 sin2
ymax = y(t o d 0 do A) = v0 sin g =
α x g 2 g2 g 2 g
0 d v02 sin2
=
2g
v0 sin v02 sin 2
d = v0 t cos = v0 2 t( 0 A ) cos = 2 v0 cos = Mora biti d = ymax odnosno
g g
v02 sin 2 v02 sin2 sin
= ) 2 2 sin cos = sin2 ) 4 cos = sin Sada je 4 = = tg )
g 2g cos
v02 sin 2
= arc tg 4 = 75 570 ili d = ymax = = 27; 63 m
g
00) Na strmu ravan nagibnog ugla = 45 pada kugla sa visine H = 20 m bez poµcetne brzine. Pri
y odbijanju od strme ravni kugla izgubi 20 % brzine. Mesto udara
u strmu ravan je na polovini visine slobodnog pada.
Odredimo domet kugle na horizontalnu ravan.
1 1
Kako je v = g t odnosno h = v0 t + g t2 = g t2 onda brzina uda-
h = 10 m
N |{z} 2 2
0 p
45 o ra kugle u strmu ravan iznosi v = 2 g h Od strme ravni kugla se odbi-
H = 20 m
→ ja pod istim uglom pod kojim je pala na ravan. To znaµci da kugla na-
v0 45 o
stavlja da se kreće kao telo baµceno sa visine h u horinzontalnom pravcu
( = 0) i to brzinom v0 koja je 20 % manja od brzine v odnosno
p
h = 10 m
v0 = 0; 8 v = 0; 8 2 g h Prema slici vaµze parametarske jednaµcine

x 1 2
x = v0 t ) t = odnosno y = h gt
v0 2
x α U trenutku pada na horinzontalnu ravan kada je x = D y = 0 vaµzi
d l = 10 m 0 r r
1 2 2h D 2h
D y=0=h gt ) t = odnosno = odakle je
2 g v0 g
r r
2h p 2h
D = v0 = 0; 8 2gh = 16 m Domet na horizontalnoj ravni d iznosi
g g
d=D l = 16 m 10 m = 6 m
Kruµzno kretanje
Kruµzno kretanje je najjednostavniji i najvaµzniji oblik krivolinijskog kretanja gde se materijalna taµcka
kreće oko jedne obrtne ose opisujući kruµznu putanju koja leµzi u ra-
y vni normalnoj na obrtnu osu. Za jednostavnije razumevanje kruµznog
kretanja materijalne taµcke prirodno se javlja potreba za pojmovima ug-
A1
aone brzine i ugaonog ubrzanja jer je brzina kretanja materijalne
∆S
taµcke zavisna od njene udaljenosti od obrtne ose dok je njena ug-
A
θ ∆
aona brzina ista bez obzira na udaljenost taµcke od iste obrtne ose
0 θ θ0 x
Ugaona brzina kod kruµznog kretanja
r
Ako se materijalna taµcka kreće po kruµznoj putanji oko obrtne ose (0)
koja je normalna na ravan kruµzne putanje, tada rastojanje te taµcke
do obrtne ose, odnosno polupreµcnik r = 0A u nekom vremensk-
om intervalu t opisuje neki ugao pa je poloµzaj taµcke kod kru-
µznog kretanja odre†en njenim rastojanjem od obrtne ose i opisanim
uglom. Ako iz poloµzaja A za neki vremenski interval t taµcka stigne u poloµzaj A1 tada ugaoni pomeraj
polupreµcnika, odnosno rastojanja od obrtne ose iznosi
= 0
pa se srednja ugaona brzina (! sr ) materijalne taµcke oko obrtne ose de…niše koliµcnikom njenog ugaonog
pomeraja ( ) i vremenskog intervala ( t) za koji je taj ugaoni pomeraj ( ) nastao, odnosno
0
! sr = = pri µcemu se u trenutku t0 taµcka nalazila u poloµzaju A i u trenutku t u poloµzaju A1
t t t0
ugaoni pomeraj
Srednja ugaona brzina je ! sr =
proteklo vreme
Srednja ugaona brzina ! sr dostiµze graniµcnu vrednost trenutne ugaone brzine ! kada rastojanje
A1 A ! 0 odnosno kada t ! 0 pri µcemu je
d
! = lim ! sr = lim =
A1 A ! 0 t!0 t dt
0
Ako je ugaona brzina ! konstantna i ako je u trenutku t0 = 0 i 0 = 0 tada je ! = = ili
t t0 t
= !t što po analogiji odgovara formuli
S = v t odnosno pre†enom putu kod translatornog kretanja.
ugao - radijan rad
Dimenziona jedinica ugaone brzine je ! = =
vreme - sekund s
180 1
1 rad = = 57 170 4500 = obrta 1 obrt = 360 = 2 rad
2
1 obrt - pun ugao O
Ugaona brzina ! se izraµzava i brojem obrta u sekundi, odnosno =
1 sekund s
1 obrt - pun ugao O
U tehnici se ugaona brzina ! izraµzava i brojem obrta u minuti gde je =
1 minut min
km
00) Satelit kruµzi oko Zemlje na udaljenosti h = 6 370 km brzinom v = 32 000 Odredimo vreme potre-
h
bno da satelit obi†e Zemlju od istoka prema zapadu i od za-
→
pada prema istoku. Polupreµcnik Zemlje je r = 6 370 km
v Satelit se kreće po kruµznoj putanji preµcnika 2 (r + h) pa ob-
im te putanje iznosi
r h O = 2 (r + h) = 2 (6 370 km + 6 370 km) = 80 047; 78 km
Vreme za koje satelit obi†e jedan krug ili jedan obrt iznosi
→ O 80 047; 78 km
v t= = = 2; 5 h = 9 005; 37 s
v km
32 000
h
Ugaona brzina rotacije satelita oko Zemlje iznosi

1 obrt 2 rad 4 rad
!S = = = 6; 97 10 Ugaona brzina rotacije Zemlje oko svoje ose iznosi
t 9 005; 37 s s
1 obrt 2 rad rad
!Z = = = 7; 27 10 5
t 24 3 600 s s
Ako satelit obilazi Zemlju od istoka prema zapadu, tada njegova ugaona brzina u odnosu na Zemlju iznosi
rad 4 rad rad
!i z = !S ! Z = 6; 97 10 7; 27 10 5 = 6; 24 10 4
s s s
Vreme obilaska satelita oko Zemlje od istoka prema zapada iznosi
1 obrt 2 rad
t1 = = = 10 053; 2 s = 2; 79 h
!i z rad 4
6; 24 10
s
Ako satelit obilazi Zemlju od zapada prema istoku, tada ugaona brzina njegovog kretanja u odnosu na Zemlju
iznosi
rad rad rad
! z i = ! S + ! Z = 6; 97 10 4 + 7; 27 10 5 = 7; 7 10 4
s s s
Vreme obilaska satelita oko Zemlje od zapada prema istoku iznosi
1 obrt 2 rad
t2 = = = 8 155; 34 s = 2; 26 h
!z i 4
rad
7; 7 10
s
Ugaono ubrzanje kod kruµznog kretanja

Kao kod drugih oblika kretanja, tako i kod kruµznog kretanja materijalna taµcka se moµze kretati oko obrtne ose
sporije ili brµze pa se i njena ugaona brzina menja, odnosno kruµzno kretanje moµze imati i ugaono ubrz-
anje ( ) Ako u poloµzaju A odnosno u trenutku t0 taµcka ima ugaonu brzinu ! 0 a u poloµzaju A1 odnosno
u trenutku t ugaonu brzinu ! tada promena ili priraštaj ugaone brzine ! u vremenskom intervalu
t = t t0 iznosi ! = ! !0
gde je srednje ugaono ubrzanje sr jednako koliµcniku promene ugaone brzine ! i vremenskog in-
tervala t u kome je do te promene i došlo
! ! !0 promena ugaone brzine
sr = = ili sr =
t t t0 proteklo vreme
Srednje ugaono ubrzanje sr će dostići graniµcnu vrednost trenutnog ugaonog ubrzanja kada rasto-
janje A1 A ! 0 odnosno kada t ! 0 pa je
! d! d
= lim sr = lim = Kako je ! = onda se trenutno ugaono ubrzanje moµze prikazati
A1 A ! 0 t!0 t dt dt
d2
i formulom = Ako je ugaono ubrzanje konstantno, tada se trenutno ugaono ubrzanje moµze
dt2
odrediti iz bilo kog vremenskog intervala t t0 kada je
! !0 ! !0
= odakle za t0 = 0 dobijamo = ) ! ! 0 = t ili
t t0 t
! = !0 + t pa je poslednja formula analogna relaciji za brzinu kod jednakoubrzanog kretanja
v = v0 + a t
Formulu za ugaonu brzinu taµcke oko obrtne ose kada je ugaono ubrzanje konstantno
! = !0 + t moµzemo dobiti i primenom diferencijalnog raµcuna sledećim postupkom
Kako je trenutno ugaono ubrzanje
Z Z
d!
= ) d! = dt onda imamo d! = dt odnosno ! = t+C Za t = 0 ) ! = ! 0 ili
dt
!0 = 0+C ) C = ! 0 pa je
d
! = ! 0 + t Kako je trenutna ugaona brzina ! = = ! 0 + t ) d = (! 0 + t) dt onda imamo
| {z } dt
Z Z Z Z
1
d = (! 0 + t) dt = ! 0 dt + t dt odnosno = !0 t + t2 + C Za t = 0 ) = 0 ili
2
1
0 = !0 0 + 02 + C ) C = 0 pa je
2
1 d! d d! d d!
= !0 t + t2 Kako je = = =! onda imamo ! d! = d odakle je
| {z 2 } dt d d |{z}
dt d
Z Z !
1 2
! d! = d odnosno ! = +C Za t = 0 imamo = 0 ) ! = ! 0 odnosno
2
1 2 1 2 1 2 1 2
! = 0+C ) C= ! pa je ! = + ! odnosno
2 0 2 0 2 2 0
!2 = 2 + ! 20
| {z }
Brzina materijalne taµcke kod kruµznog kretanja

Ako se materijalna taµcka kreće oko obrtne ose po kruµznoj putanji polupreµcnika r tada rastojanje izme†u
poloµzaja A i A1 iznosi S=r odakle dobijamo njenu brzinu kretanja
S r d
v = lim = lim = r lim =r = r ! pa je
t!0 t t!0 t t!0 t dt
|{z}
!
v
!= Brzinu v = r ! nazivamo obimnom ili perifernom brzinom
r
Ubrzanje materijalne taµcke kod kruµznog kretanja

Kod svakog krivolinijskog kretanja materijalne taµcke
y →
njeno ubrzanje moµze imati bilo koji pravac koji se ne po-
∆v →
v klapa sa pravcem njene brzine što vaµzi i za kruµzno kret-
→ anje kao najjednostavniji oblik krivolinijskog kretanja.
v1
∆θ
→
Kod kruµznog kretanja sa konstantnom ugaonom brzin-
v om ! obimna ili periferna brzina v je konstantna.
→ A1 Ako se materijalna taµcka kreće po kruµznoj putanji polupreµc-
r
nika r tada će njena brzina u poloµzaju A biti oznaµcena vekt-
! !
→ orom brzine v a u poloµzaju A1 vektorom brzine v 1 gde se
r
∆θ A ! !
vidi da vektori brzine v i v 1 uvek imaju poloµzaj i pravac
θ θ0 x tangente na putanju kretanja materijalne taµcke, na mestu
! !
0 gde se ta taµcka trenutno nalazi. Vidimo da su vektori v i v 1
! !
uvek normalni sa polupreµcnikom r pa vektori brzine v i v 1
! ! !
uvek grade isti ugao kao i polupreµcnici r Sa slike vidimo da je v + v = v 1 pa za male uglove
moµzemo prihvatiti aproksimaciju
v v
Što su poloµzaji A i A1 bliµzi jedan drugom to se duµzina tetive koja ih „spaja“ sve više pribliµzava duµzini luka
S pa u graniµcnom sluµcaju kada A1 A ! 0 odnosno kada t ! 0 imamo
v v d v v
a = lim = lim = v lim =v = ! v Kako je v = ! r ) ! = ) r=
|{z} r !
!
onda se ubrzanje materijalne taµcke kod kruµznog kretanja moµze prikazati i formulama
v2
a = ! v = !2 r =
r
! !
gde vektor ubrzanja a ima pravac vektora priraštaja brzine v Ako se poloµzaj taµcke (A1 ) pribliµzava
!
poloµzaju taµcke (A) tada se pravac vektora v pribliµzava pravcu polupreµcnika r u dodirnoj taµcki kruµzne
!
putanje pa će vektor v u graniµcnom sluµcaju kada poloµzaji A1 i A budu beskonaµcno blizu, biti norma-
!
lan na vektor brzine v odnosno imaće pravac polupreµcnika r i smer koji je uvek orijentisan ka centru
!
kruµzne putanje. Dakle, vektor ubrzanja a kod kretanja taµcke po kruµznoj putanji uvek ima smer ka centru
kruµzne putanje pa se ovo ubrzanje naziva normalno radijalno ili centripetalno ubrzanje jer se ono javlja
!
iskljuµcivo usled promene pravca vektora obimne ili periferne brzine v kada je intenzitet vektora br-
!
zine v pri konstantnoj ugaonoj brzini ! konstantan.
y
∆ v→
∆v
→ t
→
v1 → r
→
v1 ∆v
y
→
at
→
a m
θ →
A1
r
→
ar
r →
θ x ∆θ r
θ0
A
0 0 x
!
Ako ugaona brzina ! pri kruµznom kretanju nije konstantna, tada vektor periferne brzine v pored
!
pravca, menja i intenzitet, odnosno brojnu vrednost, pa se tada pravac vektora ubrzanja a ne poklapa
!
sa pravcem polupreµcnika r Tada je podesno vektor ubrzanja a razloµziti na vektor radijalnog ubrzanja
! !
( a r ) koji se poklapa sa pravcem polupreµcnika r i vektor tangencijalnog ubrzanja ( a t ) koji se poklapa
sa pravcem tangente na mestu dodira taµcke sa polupreµcnikom r
! !
Sa slike desno vidimo da je zbir vektora brzine v i vektora priraštaja brzine v
! ! !
v + v = v1
! !
gde vektor priraštaja brzine v moµzemo razloµziti na tangencijalnu komponentu v t i na radijalnu kom-
!
ponentu v r Pribliµzavanjem poloµzaja A1 poloµzaju A smanjuje se vrednost vektora priraštaja
!
brzine v odnosno smanjuje se razlika
v = v1 v = r ! 1 r ! = r !
!
gde se vrednost tangencijalne komponente vt pribliµzava algebarskoj razlici
!
vt r !
U graniµcnom sluµcaju, kada A1 A ! 0 odnosno kada t ! 0 tangencijalna komponenta vt će postati je-
dnaka algebarskoj razlici v = r ! kada je
v r ! ! d!
at = lim = lim = r lim =r =r
|{z}
!
Tangencijalna komponenta ubrzanja a t ima pravac tangente u taµcki dodira polupreµcnika r i putanje.
!
Radijalna komponenta ubrzanja a r ima poloµzaj u pravcu polupreµcnika r ili radijalni pravac pa će ra-
dijalno ubrzanje i kod promenljivog kruµznog kretanja biti
v2
ar = ! v = r ! 2 =
r
što je identiµcno ubrzanju a kod jednolikog kruµznog kretanja gde je ugaona brzina ! konstantna. Ako
se materijalna taµcka kreće po kruµznoj putanji konstantnom ugaonom brzinom (! = const) tada kod takvog
!
kretanja postoji samo radijalno ubrzanje a r i ono nastaje zbog promene pravca periferne brzine dok
!
je ugaono ubrzanje kod takvog kretanja jednako nuli ( = 0) pa i tangencijalno ubrzanje a t kod ta-
kvog kretanja iznosi
!
at =r 0=0
!
Zato tangencijalno ubrzanje a t postoji samo kod promenljivog kruµznog kretanja gde je ugaono ubrzanje
6= 0 pa kod takvog kretanja tangencijalno ubrzanje nastaje zbog promene brojne vrednosti vektora
!
periferne brzine v Promenom svoga pravca vektorske veliµcine menjaju svoju vrednost pa je
svako krivolinijsko kretanje ubrzano kretanje jer se pravac vektora brzine pri takvom kret-
anju menja. Svako kruµzno kretanje je ubrzano kretanje gde je ubrzanje uvek razliµcito od nule.
! !
Kako su tangencijalna i radijalna komponenta ubrzanja a t i a r me†usobno normalne, onda brojna
!
vrednost ubrzanja a iznosi
p q
2 2 !
a = a2t + a2r = (r ) + (r ! 2 ) pa za ugao koji ubrzanje a gradi sa polupreµcnikom r imamo
at at
= tg ) = arc tg
ar ar
Ako se koordinatni sistem postavi u centar kruµzne putanje u x y - ravni i ako se pri-
y hvati da je 0 = 0 za t0 = 0 tada koordinate materijalne taµcke koja se kreće po
kruµznoj putanji polupreµcnika r iznose x = r cos y = r sin a njihovim dif -
r
y x erenciranjem po vremenu t dobijamo komponente brzine u pravcu x i y ose
θ
0 x dx d dy d
vx = = r sin = r ! sin vy = = r cos = r ! cos
dt dt
|{z} dt dt
|{z}
! !
Diferenciranjem ovih formula po vremenu t dobijamo komponente ubrzanja

taµcke u pravcu x i y - ose, odnosno
dvx d! d
ax = = r sin + ! cos = r ! 2 cos + sin
dt dt
|{z} dt
|{z}
!
dvy d! d
ay = =r cos + ! sin = r ! 2 sin cos
dt dt
|{z} dt
|{z}
!
Kako su komponente ax i ay me†usobno normalne, onda imamo

a2 = a2x + a2y = r2 ! 4 cos2 + 2! 2 cos sin + 2
sin2 + r2 ! 4 sin2 2! 2 sin cos + 2
cos2
2 2
= r2 ! 4 cos2 + sin2 + 2
sin2 + cos2 = r2 ! 4 + r2 2
= (r ) + r ! 2 odnosno
| {z } | {z }
1 1
q
2 2
a = (r ) + (r! 2 ) Poznata formula
00) Obim Zemlje na ekvatoru iznosi 40 000 000 m

a) Odredimo ugaonu brzinu taµcke na ekvatoru i druge taµcke koja se na-
lazi na 45 - om stepenu geografske širine.
r1
b) Odredimo linijsku ili perifernu brzinu taµcke na ekvatoru i druge ta-
µcke koja se nalazi na 45 - om stepenu geografske širine.
45 o
r c) Odredimo radijalno, ugaono, tangencijalno i totalno ubrzanje ta-
µcke na ekvatoru i taµcke koja se nalazi na 45 - om stepenu geografske širine.
d) Odredimo procentualnu razliku teµzine tela mase m na ekvatoru i
na polovima.
a) Ako izuzmemo taµcke na osi rotacije Zemlje, onda je ugaona brzina ! za svaku drugu taµcku na Zemlji ista
1 obrt 2 rad 5 rad
!= = = 7; 27 10
24 h 24 3600 s s
40 000 000 m
b) Obim Zemlje na ekvatoru iznosi O = 2 r pa je njen polupreµcnik r = = 6 366 197 m
2
Linijska ili periferna brzina taµcke na ekvatoru iznosi 1 rad
}| { z
5 rad m m 1 m
ve = r ! = 6 366 197 m 7; 27 10 = 462; 96 rad = 462; 96 obrta = 462; 96
s s s 2 | {z } s
2
Polupreµcnik Zemlje na 45 - om stepenu geografske širine iznosi
p
2
r1 = r cos 45 = 6 366 197 m = 4 501 581 m
2
Linijska ili periferna brzina taµcke na 45 - om stepenu geografske širine iznosi
1 rad
}| { z
5 rad m m 1 m
v45 = r1 ! = 4 501 581 m 7; 27 10 = 327; 36 rad = 327; 36 obrta = 327; 36
s s s 2 | {z } s
2
c) Radijalna komponenta ubrzanja ima poloµzaj u pravcu polupreµcnika r ili radijalni pravac. Taµcke na ek-
vatoru i na 45 - om stepenu geografske širine imaju sledeće vrednosti radijalnog ubrzanja
m2 m2
ve2 214 331; 96 2 107 164; 57
(ar )e = = s2 = 0; 0337 m v
(ar )45 = 45 = s2 = 0; 0238 m
r 6 366 197 m s2 r1 4 501 581 m s2
Zemlja se okreće konstantnom ugaonom brzinom ! pa ugaono ubrzanje svake taµcke na Zemlji iznosi
d!
= = 0 ) at = r =r 0=0 (at )e = 0 (at )45 = 0
dt
Tangencijalno ubrzanje (at ) postoji samo kod promenljivog kruµznog kretanja gde je ugaono ubrzanje 6= 0
Totalno ubrzanje (atot ) taµcke na ekvatoru ili na 45 - om stepenu geografske širine jednako je radijalnom ubr-
zanju istih taµcaka, odnosno
q q q q
2 2 2 2 2 2
(atot )e = (ar )e + (at )e = (ar )e + 0 = (ar )e (atot )45 = (ar )45 + (at )45 = (ar )45 + 0 = (ar )45
d) Centrifugalna ili radijalna sila na polovima ne postoji ali na ekvatoru postoji zbog µcega dolazi do
smanjenja teµzine tela mase m kada je Qe = m a = m g (ar )e Qpol = m g
m m
Qe m g (ar )e 9; 81 2 0; 0337 2
= = s s = 0; 99 %
Qpol mg m
9; 81 2
s
Vektorsko predstavljanje veliµcina kod kruµznog kretanja

→ !
→ Ugaona brzina ! je vektorska
ω v
veliµcina koja ima pravac jednak
→ pravcu ose rotacije, intenzitet
r
x jednak veliµcini ugaone brzine a
smer vektora ugaone brzine
!
! de…nisan je smerom kretanja
zavrtnja sa desnim navojem
koji se okretanjem u smeru ro-
tacije taµcke kreće u smeru ve-
!
→
x ktora v pa se on naziva i aksi-
r jalnim vektorom kao svi drugi
vektori koji imaju pravac ose
→ →
ω v Proizvod polupreµcnika puta-
!
nje odnosno radijus vektora r
!
i vektora ugaone brzine ! jeste vektorska veliµcina koja pokazuje perifernu brzinu
! ! !
v = r !
! ! !
gde je vektor v normalan na ravan koji saµcinjavaju vektori r i ! pa je vektorski proizvod dva vektora
neki novi spoljni vektor koji nije u ravni sa druga dva vektora već stoji „spolja”normalno na ravan ko-
! !
ju oni grade. Kako vektor ugaone brzine ! i radijus vektor r grade ugao = 90 ) sin = 1 onda
brojna vrednost vektorskog proizvoda
! ! !
v = r ! odgovara formuli za perifernu brzinu kod kruµznog kretanja gde je
v = r!
→ → → →
α at ω v
→ →
r ar
x x
r
Brojna vrednost vektorskog proizvoda

! ! ! !
at = r odgovara formuli za tangencijalno ubrzanje a t pri µcemu je at = r
Brojna vrednost vektorskog proizvoda
! ! ! !
ar = ! v odgovara formuli za radijalno ubrzanje a r pri µcemu je ar = ! v
Period rotacije
Period rotacije (T ) kod kruµznog kretanja je ono vreme za koje materijalna taµcka ili telo izvrši jedan ob-
rt oko ose rotacije. Kod ravnomernog kruµznog kretanja po putanji polupreµcnika r taµcka tu putanju du-
µzine 2 r pre†e za vreme T koje zavisi od brzine njenog kretanja v = ! r pa imamo
2
2r = vT = !rT odakle je !=
T
1 1
Ako taµcka ili telo u jedinici vremena obavi („ni”) obrta, tada je = odnosno ! = 2 gde je =
T T
frekfencija ili uµcestanost koja se u tehnici oznaµcava sa f
00) Odredimo brzinu metka v tako što se on „pusti”da pro†e kroz dve paralelne kruµzne ploµce na me-
v †usobnom rastojanju l = 90 cm koje rotiraju na istoj
l O
osovini brzinom ! = 1 740 Merenjem je provereno
min
θ da je otvor na drugoj ploµci kroz koju je prošao metak,
pomeren za = 20 u odnosu na otvor na prvoj ploµci.
Ako pogledamo rotaciono kretanje, onda znamo zašto je
20 1740 rad rad
= 20 = rad = rad != 2 = 58
180 9 60 s s
rad
! l! 0; 9 m 58
= !t l = v t odakle dobijamo = odnosno v = = s = 469; 8 m
l v rad s
9
00) Zamajac mašine polupreµcnika r = 1; 4 m polazi iz stanja mirovanja i za vreme t = 24 s postigne uga-
O
onu brzinu 180 Odredimo ugao ' koji zamajac opiše za to vreme i ubr-
→ min
→
at zanje na obodu zamajca. Kako je 1 obrt = 2 rad onda imamo
a
ϕ 2 rad rad ! 6 rad rad
→
! = 180 =6 ! = !0 + t = = =
r 60 s s |{z} t 24 s s 4 s2
ar 0
α = const 2 !2
( t)
2
t2 1 2
! 2 = (! 0 ) + 2 Odavde je = = = = (24) = 72 rad
| {z } 2 2 2 2 4
0
2
1 m m m
ar = ! 2 r = 1; 4 m = 50; 4 2 2 = 497; 428 2
6 at = r = 1; 4 = 1; 099 2
s s s 4 s
p q
2 2 m at 1; 099
a = a2r + a2t = (497; 428) + (1; 099) = 497; 429 2 ' = arc tg = arc tg = 70 3600
s ar 497; 428
00) Gimnastiµcar skaµce u vodu sa visine H = 5; 5 m Pri skoku on u vazduhu izvede 2; 5 okreta. Odredimo
njegovu srednju ugaonu brzinu ! sr
r
1 2 2H
H = g tpad ) tpad = Kako ugao „okretanja”gimnastiµcara iznosi = 2; 5 2 =5 rad onda je
2 g
njegova ugaona brzina ! = Srednja ugaona brzina „okretanja” gimnastiµcara je

tpad
v
u
r u 9; 81 m
g t s2 = 14; 8 rad
! sr = r = =5 rad
2H 2H 2 5; 5 m s
g
km
00) Na kojoj geografskoj širini će posada aviona koji leti brzinom va = 360 u pravcu istok - zapad
h
videti Sunce uvek u istom poloµzaju? Kako je T = 24 h rz = 6 378 km onda br-
r1 va
vz 2
zina taµcke na Zemlji ispod aviona iznosi vz = ! r1 = rz cos Iz uslova da
T
α 2
rz brzina aviona va mora biti jednaka vZ sledi va = vZ = rZ cos
T
ω km
va T va T 360 24 h
odakle je cos = = arccos = arccos h = 77 320 5700
2 rZ 2 rZ 2 6 378 km
Polarni koordinatni sistem

Poloµzaj jedne taµcke T ili geometrijskog mesta taµcaka u ravni moµze biti odre†en ili de…nisan pravouglim i
kosouglim ili polarnim koordinatnim sistemom. U polarnom
T koordinatnom sistemu poloµzaj taµcke T odre†en je rastojanjem
r
taµcke T od pola 0 odnosno radijus vektorom r i uglom koji rad-
α ijus vektor gradi sa osom.
y Odredimo povezanost izme†u pravouglih i polarnih koordinata

r x y
y = cos ) x = r cos = sin ) y = r sin Prema slici dobijamo
r r
α x x y y y p
0 x = arccos = arcsin tg = ) = arc tg r= x2 + y 2
r r x x
Parametarske jednaµcine krivih linija

U pravouglom koordinatnom sistemu jednaµcine krivih ili pravih linija prikazujemo odnosom ili vezom iz-
me†u koordinata x i y U polarnom koordinatnom sistemu jednaµcine krivih ili pravih linija prikazujemo
odnosom ili vezom izme†u radijus vektora r i ugla Koordinate x i y u pravouglom koordinatnom
sistemu moµzemo prikazati i nekom trećom veliµcinom koju nazivamo parametar.
Na primeru kruga prikazanog u pravouglom koordinatnom sistemu jednaµcinom ili polinomom x2 + y 2 = r2
y prikaµzimo dobijanje parametarskog oblika jednaµcina krivih linija prikazanih
polinomom. Ako jednaµcinu kruga x2 + y 2 = r2 podelimo sa x2 tada dobijamo
r r2 y 2 y 2 r2
y 1+ Ako je == t ) y = x t tada zamenom dobijamo 1 + t =
α x x2 x x x2
0 x 1 x2 r 2
r
odakle rešavanjem po x imamo = 2 ) x2 = ) x= p
1 + t2 r 1 + t2 1 + t2
rt
Kako je y = xt onda zamenom dobijamo y = p odnosno
1 + t2
r rt
(1) x = p
2
y=p Parametarske jednaµcine kruga gde je t promenljivi parametar
1+t 1 + t2
Parametarske jednaµcine nekih krivih linija moµzemo prikazati i primenom trigonometrijskih ili drugih
formula. Pokaµzimo to na primeru jednaµcine kruga
x2 + y 2 = r2 Delenjem sa r2 dobijamo
x 2 y 2
+ = 1 Ako ovu jednaµcinu uporedimo sa formulom cos2 + sin2 = 1 onda vidimo zašto je
r r
x y
= cos ) x = r cos = sin ) y = r sin odnosno
r r
(2) x = r cos y = r sin 2 [ 0; 2 ] Parametarske jednaµ cine kruga
Odredimo i treći oblik parametarskih jednaµcina kruga.
x2
Iz jednaµcine kruga prikazanog pravouglim koordinatama x2 +y 2 = r2 dobijamo y 2 = r2 x2 = r2 1
r2
odnosno
r
x 2 x p
y=r 1 Ako je = t ) x = r t tada dobijamo y = r 1 t2 pa treći oblik parametarskih
r r
jednaµcina kruga glasi
p
(3) x = r t y = r 1 t2 Parametarske jednaµ cine kruga
Primetimo ili proverimo !!! x2 + y 2 = r2 t2 + r2 1 t2 = r 2 t2 + r 2 r2 t2 = r2 ili x2 + y 2 = r2
00) Odredimo parametarske jednaµcine cikloide, odnosno krive linije koju opisuje taµcka A ako
y se krug kreće bez klizanja
x = r (α − sinα ) y = r (1 − cosα )
po pravolinijskom putu.
Duµzinu luka l za ugao u
radijanskim merama moµz-
C emo dobiti iz proporcije
r α l
D E = odakle je l = r
r 2r 2
y Ako se krug okrene za ugao
A x B A′ x tada centar kruga pre†e
rα put r U pravouglom koor-
dinatnom sistemu za taµcku
D prikazanu na cikloidi vaµze odnosi
x = AB DE = r r sin = r( sin ) y = BC CE = r r cos = r (1 cos )
Parametarske jednaµcine cikloide glase • x = r ( sin ) y = r (1 cos )
x2 y2
00) Odredimo parametarske jednaµcine elipse 2 + 2 = 1
a b
Ako jednaµcinu elipse prikaµzemo u obliku
x 2 y 2
+ = 1 i uporedimo sa jednaµcinom
a b
cos2 + sin2 = 1 tada vidimo zašto parametarske jednaµcine elipse glase
x y
= cos ) x = a cos = sin ) y = b sin odnosno
a b
• x = a cos y = b sin 2 [ 0; 2 ] Parametarske jednaµcine elipse
00) Odredimo parametarske jednaµcine Neil - ove parabole y 2 = a x3

y
2 3 2 y 2 y a x3
Ako jednaµcinu y = a x podelimo sa x tada dobijamo
x
= a x Ako je
x
=t ) 2=
y
1 1 x
y = x t tada dobijamo t2 = a x ) x = t2 ) y = x t = t3
a a 0
Parametarske jednaµcine Neil - ove krive glase
1 1
• x = t2 y = t3
a a
Zakrivljenost ili krivina krivih linija u ravni

krug 2
r r1
r2
r3
B
C2
krug1
r2
A
C1
r1
B
A
Kroz dve proizvoljne taµcke A i B u ravni moµze da pro†e jedna prava i bezbroj krivih linija. Krive linije im-
aju veću krivinu ako više odstupaju od prikazane prave linije koja prolazi kroz taµcke A i B Me†utim, kroz
taµcke A i B moµze da pro†e bezbroj krugova, koji su najjednostavnije krive linije. Na slici u sredini vidimo da
krug 2 manje odstupa od prave linije nego krug 1 Dakle, iako ima veći polupreµcnik, krug 2 manje odstupa
od prave A B nego krug 1 koji ima manji polupreµcnik, pa je krivina krugova obrnuto srazmerna njihovim polu-
1
preµcnicima, odnosno k = ( k krivina kruga, r polupreµcnik kruga ).
r
Sa slike desno vidimo da je zakrivljenost k najjednostavnije krive linije (kruga) veća ako je njegov polupreµcnik
1
manji, odnosno da je konstanta k obrnuto srazmerna polupreµcniku kruga r ili k = Pravu liniju moµzemo
r
1 1
smatrati krugom polupreµcnika r = 1 pa je zakrivljenost prave linije k = = = 0 Ponovimo da je krivina
r 1
1
na krugu, reciproµcna vrednost njegovog polupreµcnika što smo de…nisali relacijom k =
r
y Odredimo povezanost prethodne de…nicije sa drugim veli-
µcinama na krugu, pre svega sa lukom S jer zakrivljenost
krive linije moµzemo odrediti i uglom zaokreta tangente.
t2
C 360 180
r Kako je 1 rad = = = 57 170 4500 onda znamo
∆ E 2
α
t1 da je duµzina luka S = r gde je r polupreµcnik kruga i

r
S
∆ ugao u radijanima, dok je obim kruga r 2 = R
T
∆α
Sada vidimo da duµzina luka S sa prethodne slike iznosi

D
S
S=r odakle je r = odnosno
∆α
M α N α+ x 1 ugao zaokreta tangente
k= = = =
0 r S r dobijena duµzina luka
Dakle, krivinu na krugu moµzemo prikazati i koliµcnikom priraštaja ugla i luka S Sa prethodne slike
vidimo da tangente u krajnjim taµckama luka D E = S zaklapaju ugao što je lako zakljuµciti iz µcetvorougla
C D T E koji ima dva prava ugla kod D i E Me†utim, iz trougla M N T moµzemo zakljuµciti da i priraštaj ugla
tangente nad taµckom kruga D iznosi odnosno da spoljašnji ugao kod taµcke N iznosi + Dakle, zakri-
vljenost kruga moµzemo odrediti i uglom zaokreta tangente.
Dosadašnji zakljuµcci se odnose na bilo koju krivu liniju jer kroz tri taµcke, ma koliko one bile bliske, uvek mo-
µzemo povući krug pri µcemu će luk tog kruga u tim taµckama da se poklopi sa lukom krive u najvećoj pribliµznosti
kada tangente kruga postaju i tangente krive. Izuzimajući kruµznicu, za sve druge krive linije zakrivljenost
nije
stalna, već se menja od taµcke do taµcke, pa je ona funkcija od x
Odredimo zakrivljenost linije y = y (x) u jednoj zadatoj taµcki T apscise x

y t1 Kao u sluµcaju kruga i ovde odredimo ugao zakretanja tangente
T1 i luk S ili graniµcnu vrednost koliµcnika Ovo radimo

S
t jer je jedino kod kruga zakrivljenost k konstantna. Kod sva-
∆α ∆ S
T ke druge krive linije y = f (x) u nekoj taµcki T apscise x pusti-
mo da taµcka T1 teµzi ka taµcki T idući po krivoj liniji, odnosno
pustimo da S teµzi nuli, kada je
∆α
α α+ x 1 d
0 x k= = lim =
Odredimo sada dS i d
r S!0 S dS
v ! s
q u 2 2 q
u (dy ) dy
(dx) + (dy ) = t(dx)
2 2 2 2
dS = 1+ 2 = 1 + dx = 1 + (y 0 ) dx
(dx) dx
dy Izvod u taµcki krive linije je f 0 (x) = tg ) = arc tg f 0 (x) pa diferenciranjem imamo

dS
1 1 f 00 (x) dx
dx d = 2 d (f 0 (x)) = 2 f 00 (x) dx = 2
1 + (f 0 (x)) 1 + (f 0 (x)) 1 + (f 0 (x))
0
Kako je ( y (x)) = f 0 (x) onda imamo
f 00 (x) dx
2
d 1 + (f 0 (x)) f 00 (x) f 00 (x)
k= =q = q = 3
dS 2 2 2
1 + (y 0 ) dx 1 + (f 0 (x)) 1 + (y 0 ) 1 + (f 0 (x))
2 2
Za reciproµcnu vrednost prethodne formule dobijamo polupreµcnik r zakrivljenosti krive linije y = f (x) u
taµcki T apscise x odnosno
3
0 2 2
1 + (f (x))
r= Za vrlo male uglove, kada je f 0 (x) = 0 prethodna formula se svodi na formulu
f 00 (x)
1
r= koju koristimo u mehanici kod momenta savijanja.
f 00 (x)
y Odredimo koordinate ( X; Y ) centra kruga zakrivljenosti za taµcku T

apscise x krive linije y = f (x) Na slici je prikazan centar C sa koor-
dinatama X i Y polupreµcnik kruga krivine r u pravcu normale i
C ( X,Y ) tg
tangenta upravna na polupreµcnik r Prema slici imamo
(
α r Y y
= cos
x X
= sin odnosno
Y = y + r cos
r r X = x r sin
Y T ( x, y)
Izrazimo cos i sin preko tg
)
f (x Ako sin2 + cos2 = 1 podelimo sa cos2 tada dobijamo
y
y= 1 1 1
tg2 + 1 = ) cos2 = ) cos =p
cos2 1 + tg2 1 + tg2
α x
0 X x Sada jednostavno dobijamo
r s
p 1 1 + tg2 1 tg
sin = 1 cos2 = 1 = =p
1 + tg2 1 + tg2 1 + tg2
1 f 0 (x)
Kako je izvod funkcije f 0 (x) = tg onda imamo cos =q sin =q
2 2
1 + (f 0 (x)) 1 + (f 0 (x))
pa uvrštavanjem u prethodne relacije dobijamo
3
2 2
1 + (f 0 (x)) 1
2
1 + (f 0 (x))
Y = y + r cos =y+ q =y+
f 00 (x) 2 f 00 (x)
1 + (f 0 (x))
3
2 2
1 + (f 0 (x)) f 0 (x)
2
1 + (f 0 (x)) 0
X= x r sin =x q =x f (x)
f 00 (x) 2 f 00 (x)
1 + (f 0 (x))
00) Ako je kretanje materijalne taµcke de…nisano parametarskim jednaµcinama

(1) x = 3 cos t
(2) y = 3 sin t
onda odredimo jednaµcinu linije putanje, trajektoriju, brzinu, ubrzanje i polupreµcnik krivine trajek-
torije za 0 6 t 6 Eliminacijom vremena t iz jednaµcina kretanja dobijamo jednaµcinu linije putanje taµcke.
Kvadriranjem i sabiranjem formula (1) i (2) dobijamo
x2 = 9 cos2 t y 2 = 9 sin2 t odnosno x2 + y 2 = 9 cos2 t + sin2 t = 9
| {z }
1
2 2 2
Linija putanje je kruµznica x + y = 3 polupreµcnika r = 3 sa centrom u koordinatnom poµcetku. Kako je
1 6 cos t 6 1 1 6 sin t 6 1 odnosno 36x63 36y63
onda je cela kruµznica polupreµcnika r = 3 trajektorija taµcke, odnosno taµcka se kreće po celoj kruµznici. Ako u
parametarske jednaµcine (1) i (2) zamenimo t0 = 0 s tada dobijamo koordinate poµcetnog poloµzaja taµc-
ke na putanji (kruµznici) odnosno
)
x0 = 3 cos 0 = 3
) M0 = (3; 0)
y0 = 3 sin 0 = 0
Odre†ivanjem poloµzaja taµcke u nekom susednom trenutku, na primer t1 = s odre†ujemo i smer kr-
6
p p
3 3 3 1 3
etanja po putanji, odnosno x1 = 3 cos 30 = 3 = y1 = 3 sin 30 = 3 = U trenutku t1 =
2 2 2 2 6
p !
3 3 3
y taµcka se nalazi na mestu putanje µcije su koordinate M1 ; pa se ona
2 2
M1
kreće po kruµznici u smeru suprotno kretanju kazaljke na satu. Diferen-
ciranjem parametarskih jednaµcina (1) i (2) po vremenu t dobijamo pro-
0 M0 jekcije vektora brzine taµcke, odnosno
r x dx d
(3) vx (t) = = x (t) = (3 cos t) = 3 sin t
dt dt
dy d
(4) vy (t) = = y (t) = (3 sin t) = 3 cos t
dt dt
Vektor brzine u funkciji od vremena je
! ! ! ! !
v (t) = vx i + vy j = 3 sin t i + 3 cos t j dok intenzitet vektora brzine iznosi
q q
! 2 2
v (t) = j v (t) j = vx2 (t) + vy2 (t) = ( 3 sin t) + (3 cos t) = 3 = const
Kosinusi uglova vektora brzine su

vx 3 sin t vy 3 cos t
cos v == = sin t cos v = = = cos t
v 3 v 3
Diferenciranjem relacija (3) i (4) po vremenu t dobijamo projekcije vektora ubrzanja taµcke, odnosno
d d
ax (t) = vx (t) = vx = x (t) = x = 3 cos t ay (t) = vy (t) = vy = y (t) = y = 3 sin t
dt dt
Vektor ubrzanja taµcke je
! ! ! ! !
a (t) = ax (t) i + ay (t) j = 3 cos t i 3 sin t j dok intenzitet vektora ubrzanja taµcke iznosi
q q
! 2 2
a (t) = j a (t) j = a2x (t) + a2y (t) = ( 3 cos t) + ( 3 sin t) = 3 = const
Kako je trajaktorija taµcke kruµznica, to je polupreµcnik njene krivine Rk jednak polupreµcniku kruµznice
odnosno Rk = r = 3 što se moµze zakljuµciti ako znamo da tangencijalno ubrzanje iznosi
dv d v2 p
aT = = 3 = 0 dok je normalno ubrzanje aN = = a2 a2T pa je
dt dt Rk
v2 32
Rk = p =p =3
a2 a2T 32 02
00) Date su parametarske jednaµcine kretanja taµcke

(1) x = sin t + cos t (2) y = sin t cos t gde je x; y ! m t!s
Odredimo jednaµcinu linije putanje taµcke, njenu brzinu i ubrzanje u proizvoljnom trenutku.
Eliminacijom vremena t iz jednaµcina kretanja (1) i (2) dobijamo jednaµcinu linije putanje taµcke.
Kvadriranjem i sabiranjem formula (1) i (2) dobijamo
x2 = sin2 t + 2 sin t cos t + cos2 t y 2 = sin2 t
2 sin t cos t + cos2 t odnosno
p 2
x2 + y 2 = 2 sin2 t + cos2 t = 2 pa je x2 + y 2 = 2
| {z }
1
p
Linija putanje taµcke je kruµznica polupreµcnika r = 2 sa centrom u koordinatnom poµcetku. Diferen-
ciranjem jednaµcina kretanja (1) i (2) po vremenu dobijamo projekcije vektora brzine vx (t) i vy (t) odnosno
dx dy
(3) vx (t) = = cos t sin t (4) vy (t) = = cos t + sin t pa vektor brzine taµcke ima „oblik”
dt dt
! ! ! ! !
v (t) = vx i + vy j = (cos t sin t) i + (cos t + sin t) j dok intenzitet vektora brzine iznosi
q q p
! 2 2
v (t) = j v (t) j = vx2 (t) + vy2 (t) = (cos t sin t) + (cos t + sin t) = 2
Diferenciranjem relacija (3) i (4) po vremenu dobijamo projekcije vektora ubrzanja taµcke, odnosno
d d d d
ax (t) = vx (t) = (cos t sin t) = sin t cos t ay (t) = vy (t) = (cos t + sin t) = sin t + cos t
dt dt dt dt
Vektor ubrzanja taµcke je
! ! ! ! !
a (t) = ax (t) i + ay (t) j = ( sin t cos t) i + ( sin t + cos t) j
dok intenzitet vektora ubrzanja taµcke iznosi
q q
! 2
!
2
! p
a (t) = j a (t) j = a2x (t) + a2y (t) = ( sin t cos t) i + ( sin t + cos t) j = 2
Me†utim, ako smo znali putanju taµcke i njenu apsolutnu vrednost linijske brzine, onda smo mogli da
odredimo i projekcije vektora ubrzanja na ose prirodnog koordinatnog sistema, odnosno normalno i tan-
gencijonalno ubrzanje taµcke a pomoću njih i intenzitet njenog ukupnog ubrzanja, gde su
d d p v 2 (t) 2 p
aT (t) = v (t) = 2 = 0 = const aN (t) = = p = 2 = const Vektor ubrzanja je
dt dt r (t) 2
! ! ! p !
a (t) = aT (t) T + aN (t) N = 2 N dok njegov intenzitet iznosi
| {z }
0
! p p
a (t) = j a (t) j = a2T (t) + a2N (t) = 2 = const
Dakle, radi se o istom vektoru ali je njegovo pretstavljanje u prvom „sluµcaju”u pravouglom koordinatnom
sistemu a u drugom „sluµcaju” u prirodnom koordinatnom sistemu dovelo do „pojaµcanog” razmišljanja.
00) Ako su parametarske jednaµcine kretanja materijalne taµcke x = 2 + t4 y = 4 3t4 odredimo jedna-
µcinu linije putanje, trajektoriju, intenzitet vektora brzine i ubrzanja taµcke u funkciji od vremena t
Eliminacijom vremena t iz parametarskih jednaµcina dobijamo jednaµcinu linije putanje, odnosno
9
y t4 = x 2 =
4 y
10 4 4 y ;x 2= 3 ) y = 3x + 10 Linija putanje je prava y = 3x + 10
t =
3
Zamenom t = 0 u parametarske jednaµcine dobijamo x(0) = 2 y(0) = 4 pa je poµc-
etni poloµzaj taµcke M0 (2; 4) Kako x = x (t) raste sa vremenom t a y = y (t) opada
M 0 ( 2 , 4 ) sa vremenom t onda taµcka poµcinje da se kreće u smeru pri kome x raste a y opada
na dole. Diferenciranjem parametarskih jednaµcina dobijamo projekcije vektora br-
10 zine vx i vz na x i y - osu pravouglog koordinatnog sistema, odnosno
3 x
m m
0 vx (t) = x = 4t3 vy (t) = y = 12t3 Vektorska funkcija brzine je
s s
! ! ! !
v = v (t) = 4t3 i 12t3 j dok je intenzitet vektora brzine
!
q m p
v (t) = j v (t) j = vx2 (t) + vy2 (t) = 4 10 t3
s
Kosinusi uglova koje vektor brzine gradi sa koordinatnim osama su
p p
vx 4t3 10 vy 12t3 3 10
cos (v) = = p = = const cos (v) = = p = = const
v 4 10 t3 10 v 4 10 t3 10
Diferenciranjem vx (t) i vy (t) dobijamo projekcije vektora ubrzanja na ose koordinatnog sistema
d m d m
ax = x = (vx ) = 12t2 2 ax = y = (vy ) = 36t2 Vektorska funkcija ubrzanja glasi
dt s dt s2
! ! ! ! h m i
a = a (t) = 12t2 i 36t2 j a intenzitet vektora ubrzanja iznosi
s2
!
q p hmi
a (t) = j a (t) j = a2x (t) + a2y (t) = 12 10 t2
s2
Kosinusi uglova koje vektor ubrzanja gradi sa koordinatnim osama su
p p
ax 12t2 10 ay 36t2 3 10
cos (a) = = p = = const cos (a) = = p = = const
a 12 10 t2 10 a 12 10 t2 10
00) Toµcak polupreµcnika r okreće se bez proklizavanja po horizontalnom putu konstantnom ugaonom brzinom !
Odredimo parametarske jednaµcine linije putanje taµcke M na obodu toµcka koja se u poµcetnom trenutku
t = 0 nalazila u poloµzaju dodira sa putem.
Odredimo duµzinu puta S koji taµcka M pre†e po trajektoriji od njenog poµcetnog do najvišeg poloµzaja.
Odredimo jednaµcine kretanja taµcke M u pravouglom koordinatnom sistemu
M
N
C1 C
θ
→
r
0 P x
U poµcetnom poloµzaju taµcka M je bila u koordinatnom poµcetku a njen poloµzaj u toku kretanja odre-
! ! !
†en je vektorom poloµzaja r = x i + y j odnosno prema slici
! ! ! ! ! ! !
r = OP i MN i + P C j + CN j = OP MN i + P C + CN j Koordinatne taµcke M su
(1) x = OP MN
(2) y = P C + CN
Kako se toµcak okreće bez proklizavanja, brzina njegovog centra je vc = ! r Prema slici imamo
a
O P = P M = vc t = r = r ! t
gde je ugao „obrtanja” toµcka u toku vremena t pri µcemu „pregazi” rastojanje O P Dalje je
C N = r cos (180 )= r cos = r cos ! t odnosno M N = r sin = r sin ! t
Parametarske jednaµcine linije putanje taµcke M su
(3) x = OP MN = r!t r sin ! t = r (! t sin ! t)
(4) y = P C + CN = r r cos ! t = r (1 cos ! t) pa se taµcka na obodu toµcka kreće po cikloidi
q
2 2
Kako je „diferencijal” luka dS = (dx) + (dy ) onda diferenciranjem (3) i (4) dobijamo
dx = r (! cos ! t ! ) dt = r ! (1 cos ! t) dt dy = r (sin ! t ! ) dt = r ! sin ! t dt odnosno
q p p
2 2
dS = r! (1 cos !t) + (sin !t) dt = r ! 1 2 cos !t + cos2 !t + sin2 !t dt = r ! 2 (1 cos ! t) dt
| {z }
r 1
!t 2 !
= r! 2 2 sin dt = 2r ! sin t dt Ako se u trenutku t = 0 taµcka nalazila na putu, u trenutku pro-
2 2
laza kroz najviši poloµzaj toµcak se okrenuo za = ! t = pa je
Z !
! cos t ! 0
S = 2 r ! sin t dt = 2 r ! 2 = 4r cos t = 4r (1 0) = 4r
2 ! 2
0 2 0
Prvi Njutnov zakon - zakon inercije

Njutnovi zakoni „klasiµcne” mehanike me†usobno su povezani i saµcinjavaju celinu. Njutn,
Galilej ili mnogi drugi pre i posle njih došli su do zakljuµcka da sva tela u prirodi prepuštena
iskljuµcivo sebi, ostaju u stanju relativnog mirovanja ili jednolikog pravolinijskog kre-
tanja sve dok na njih ne poµcnu da deluju spoljašnje sile. Sva tela u prirodi se ponašaju
inercijalno jer se protive promeni stanja mirovanja ili jednolikog pravolinijskog kre-
tanja. Zbog protivljenja tela da promeni svoje prethodno stanje, prvi Njutnov zakon
se naziva zakon inercije i moµze se prikazati formulom
m v = const ) v = const
Referentni sistem u odnosu na koji vaµzi prvi Njutnov zakon naziva se inercijalni sistem.
Drugi Njutnov zakon - Zakon promene koliµcine kretanja

Drugi Njutnov zakon de…niše silu, promenu koliµcine kretanja, odnosno de…niše silu i ubrzanje.
!
→ Ako se telo mase m zbog uticaja spoljne rezultantne sile de…nisane vektorom F
F !
kreće nekom brzinom de…nisanom vektorom brzine v tada je promena koli-
→
m mv µcine kretanja u vremenu proporcionalna sili koja deluje na telo i vrši rad u
pravcu sile, odnosno
m v→
1 ! !
→
! d(m v ) dP !
d (m v ) F = = =P
dt dt
Osnovnu karakteristiku mehaniµckog kretanja, odnosno …ziµcku veliµcinu nazvanu impuls ili koliµcina
! !
kretanja ( P ) Njutn je de…nisao kao proizvod mase tela (m) i njegove brzine ( v )
! !
P =mv
! !
pa je impuls ili koliµcina kretanja ( P ) vektor kolinearan sa vektorom brzine tela ( v ) pri µcemu je njegov
!
intenzitet jednak proizvodu mase tela (m) i intenziteta brzine ( v )
!
Komponente vektora P u pravouglom koordinatnom sistemu su
Px = m vx Py = m vy Pz = m vz
!
Iz prethodne formule vidimo da je rezultantni vektor svih spoljašnjih sila ( F ) jednak prvom izvodu ko-
! !
liµcine kretanja ( P = m v ) po vremenu (t) Sila koja deluje na telo mase m jednaka je brzini prome-
!
ne koliµcine kretanja. Ako u prethodnu formulu stavimo F = 0 tada dobijamo
!
d(m v )
= 0 odakle je m v = const
dt
što je identiµcno formuli za prvi Njutnov zakon koji pokazuje da ubrzanje ne postoji ako nema dejstva
spoljne sile. U „klasiµcnoj”…zici gde nema relativistiµckih efekata jer je brzina kretanja (v ) zanemarljivo
mala u odnosu na brzinu prostiranja svetlosti (v n c) masu tela moµzemo smatrati konstantnom
dm
m = const ) = 0 ili (m v ) = m v pa je
dt
! !
! dm ! dv ! ! ! ! F
F = v +m = m a odnosno F = m a ) a =
dt
|{z} dt
|{z} m
0 !
a
vnc
!
! F !
Rezultantni vektor svih spoljašnjih sila F daje telu mase m ubrzanje a = koje ima isti pravac
!
m
i smer kao i sila F Dakle, rezultantni vektor svih spoljašnjih sila jednak je proizvodu mase tela (m)
! ! !
i njegovog ubrzanja ( a ) koje sila ( F ) izaziva ili ubrzanje tela ( a ) jednako je koliµcniku rezultantnog
!
vektora svih spoljašnjih sila ( F ) koji ubrzanje izaziva i mase tela (m)
Matematiµcku de…niciju drugog Njutnovog zakona ili vektorsku jednaµcinu
! !
F =ma
!
moµzemo prikazati u skalarnom obliku pomoću pravouglog koordinatnog sistema gde se vektor sile ( F ) moµze
!
razloµziti na komponente u pravcu x y z ose gde i ubrzanje ( a ) ima koordinate ax ay az pa je
dvx d2 x dvy d2 y dvz d2 z
Fx = m = m 2 = m ax Fy = m = m 2 = m ay Fz = m = m 2 = m az
dt dt dt dt dt dt
Treći Njutnov zakon - Zakon akcije i reakcije

→ → Dejstvo izme†u dva tela uvek je uzajamno gde su sile me†usobnog
T1 F 2,1 F 1, 2 T2 dejstva dva tela uvek istog pravca i intenziteta ali suprotnog smera
m1 m2 ! ! ! ! ! !
F 12 = F 21 ) F 12 + F 21 = 0 ) F 12 = F 21
Sile akcije i reakcije nikada ne deluju na jedno isto telo, već uvek na razliµcita tela. Prema drugom
Njutnovom zakonu imamo
! ! ! ! ! ! ! !
F 12 = m2 j a 2 j F 21 = m1 j a 1 j Kako je F 12 = F 21 odnosno m2 j a 2 j = m1 j a 1 j onda je
! !
j a2 j m1 j a2 j ! !
! = Za m2 > m1 imamo ! < 1 ) j a2 j < j a1 j
j a1 j m2 j a1 j
U mernom sistemu metar, kilogram, sekund je

! ! m ! ! m
P =mv kg F = m a 1 N = kg 2
s s
Gustina tela
Gustina homogenog tela ( ) mase m i zapremine V jednaka je koliµcniku mase tog tela i njegove zapre-
mine, odnosno
m masa tela
= gustina tela =
V zapremina tela
dm
Gustina nehomogenog tela u jednoj taµcki jednaka je diferencijalnom koliµcniku = koji prikazuje
dV
srednju gustinu tela
kg g
Jedinica gustine u (m k s) sistemu je 3
odnosno u (c g s) sistemu
m cm3
Reciproµcna vrednost gustine tela, odnosno koliµcnik njegove zapremine i mase predstavlja njegovu speci-
…µcnu zapreminu Vs
1 V m3 cm3
Vs = = i ona se izraµzava jedinicama odnosno
m kg g
Odmah se moµze primetiti „povezanost” izme†u mase m gustine i zapremine homogenog tela (V )
m= V
Speci…µcna teµzina
Speci…µcna teµzina homogenog tela ( ) jednaka je koliµcniku njegove teµzine (Q) i zapremine (V ) odnosno
Q N
= gde se speci…µcna teµzina izraµzava jedinicama
V m3
Teµzina tela
→
m Teµzina tela (Q) je sila kojom masa Zemlje (M z ) deluje na telo
→
g mase m ako se ono na†e u njenom gravitacionom polju pa je
g
→ =
m ! ! m 1
Q Q = m g gde je g = 9; 81 t 2
s2 r
r Brojna vrednost mase m u kg jednaka je brojnoj vrednosti teµzine u kp
Rz Na primer, za m = 100 kg dobijamo
kp
Mz z }| {
m m
Q = m g = 100 kg 9; 81 2 = 100 9; 81kg 2 = 100 kp odnosno
s s
| {z }
N
kg m
kg m kp 9; 81 2 m
kp = 9; 81 = 9; 81 N = s = 9; 81 2 = g
s2 kg kg s
Impuls sile
U prirodi i tehniµckoj praksi postoje sluµcajevi kada sile velikog intenziteta deluju u malim vremenskim
intervalima. Na primer, takve sile se javljaju pri udarcu µcekićem po predmetu ili kod sudara kada dolazi i do de-
formacija. Ovakve procese je teško pratiti eksperimentalno ili matematiµcki precizno opisati. Zbog karakterisanja
uticaja sile velikog intenziteta na telo tokom odre†enog vremena, uvedena je …ziµcka veliµcina impuls sile
koju karakterišu velike i razliµcite promene intenziteta u toku vremena t gde je jedna od njih prikazana
F (t ) F (t )
slikom. Ako sila promenljivog intenziteta F = f (t) de-
F sr luje u vremenskom intervalu t = t2 t1 tada je njena
t t srednja vrednost u tom intervalu Fsr jednaka ovoj kon-
0 t1 t2 0 t1 t2 stantnoj sili koja za isto vreme postiµze isto krajnje
dejstvo kao sila F = f (t) Prikazivanjem površine izme†u krive i t - ose koja numeriµcki oznaµcava impuls
sile u vremenskom intervalu t2 t1 = t u obliku pravougaonika duµzine t i širine Fsr onda prema
drugom Njutnovom zakonu
! !
! (m v ) P
F sr = = impuls sile u vremenu t2 t1 = t iznosi
t t
! ! ! ! ! ! !
P = F sr t= (m v ) = mv2 m v1 = P2 P1
Ako t2 ! t1 odnosno t ! 0 tada elementarni impuls sile u diferencijalnom vremenskom intervalu (dt)
! ! !
iznosi d p = F dt i on je vektorski de…nisana veliµcina, usmerena pravcem i smerom delovanja sile F (t)
Impuls sile u konaµcnom intervalu vremena t2 t1 ako je sila prihvaćena kao funkcija vremena, iznosi
!
!
Zt2 ! !
Z2
P
! ! !
P = F (t) dt = F sr t= dP = P2 P1
t1 !
P1
! !
Impuls sile P je vektorska veliµcina orijentisana kao srednja sila F sr gde su njegove dimenzije
i jedinica iste kao za koliµcinu kretanja, odnosno
kg m kg m
P (=) F t = sila vreme ) 1 N s = 2 s =
s s
Sile trenja
Sila trenja (Ftr ) proporcionalna je normalnoj sili (FN ) i koe-
…cijentu trenja odnosno
m
→ → Ftr = FN = Q cos
F tr F
α Ako se telo kreće konstantnom brzinom, tada je F = Ftr odnosno
→ Q sin = Q cos Koe…cijent trenja moµzemo prikazati odnos-
FN
Ftr
om sile trenja Ftr i FN odnosno = Koe…cijent trenja mo-
→ → FN
Q = mg α µze biti statiµcki ( s) i dinamiµcki ( d) koji je manji od statiµckog.
00) Na strmoj ravni nagiba = 30 nalazi se telo mase m = 2 kg Koe…cijent trenja izme†u strme ravni i
→ in
Fm tela iznosi = 0; 1
m a) Odredimo usmerenje i minimalnu vrednost sile kojom moµzemo
→ → r
→ F V
Ft spreµciti klizanje tela niz strmu ravan
Fr α b) Odredimo minimalnu horizontalnu silu koja spreµcava klizanje tela
→ c) Odredimo minimalnu silu upravnu na telo i strmu ravan koja sp-
mg FN
reµcava proklizavanje tela niz strmu ravan
α = 30 o a) Najmanja sila Fmin koja uz silu trenja Ftr treba da poništi silu vuµce
FV = m g sin paralelna je sa nagibom strme ravni pa nema komponentu koja pojaµcava ili smanjuje normalnu
silu a samim tim i silu trenja. Prema slici imamo
Fr = 0 = Fmin + Ftr FV Kako je Ftr = FN = m g cos FV = m g sin onda zamenom dobijamo
0 = Fmin + m g cos m g sin odnosno
m
Fmin = m g sin m g cos = m g (sin cos ) = 2 kg 9; 81 2 (sin 30 0; 1 cos 30 )
s
p !
m 1 3 kg m
= 2 kg 9; 81 0; 1 = 8; 11 = 8; 11 N
s2 2 2 s2
b) U ovom sluµcaju horizontalna sila Fh ima komponentu paralelnu sa silom Ftr ali i komponentu Fh sin
α koja pojaµcava pritisak tela uz strmu ravan a samim tim i silu trenja Ftr
→ sin
→ Fh
Fh Fr = 0 = Fh cos + Ftr FV Kako je
m
os α
→ r
→ c t F Ftr = (FN + Fh sin ) = (m g cos + Fh sin ) FV = m g sin
→ Fh → α
V
Fr F onda zamenom dobijamo
→
mg FN 0 = Fh cos + (m g cos + Fh sin ) m g sin
α = 30 o = Fh (cos + sin ) m g (sin cos ) odnosno

1 1
sin cos m sin 30 0; 1 cos 30 m 2 0; 1 2 = 9; 63 kg m = 9; 63 N
Fh = mg = 2 kg 9; 81 2 = 2 kg 9; 81 2 p
cos + sin s cos 30 + 0; 1 sin 30 s 3 1 s2
+ 0; 1
2 2
c) U ovom sluµcaju upravna sila Fu na telo samo pojaµcava njegov pritisak na strmu ravan i silu trenja Ftr
Fr = 0 = Ftr FV Kako je Ftr = (FN + Fu ) = (m g cos + Fu ) FV = m g sin onda zamenom dobijamo
→
Fu 0= (m g cos + Fu ) m g sin = m g cos + Fu m g sin
m = m g (sin cos ) + Fu odnosno
→ → r
→ FV t F sin cos m sin 30 0; 1 cos 30
Fr α Fu = m g = 2 kg 9; 81
s2 0; 1
→
FN 1 1
mg m 2 0; 1
= 2 kg 9; 81 2 2 = 88; 29 kg m = 88; 29 N
α = 30 o s 0; 1 s2
Primeri primene drugog Njutnovog zakona

→ → →
→ m F = const m F v Prema prikazanoj slici imamo

F tr
Ftr = FN = Q= mg
S
→ →
Q = mg
→ →
a FR Prema „dodatnoj” slici imamo F Ftr = FR = m a
+ → a=
F
Ftr
=
F mg
=
F
g = const
→ m F m m m
F tr Prema formulama jednakoubrzanog kretanja imamo
r
p F Ftr
2
v = v02 + 2 a S = 2 a S odnosno v = 2aS = 2 S Dalje je
|{z} m
0
1 1 1 F Ftr 2 F Ftr
S = v0 t + a t2 = a t2 = t odnosno v = v0 + a t = a t = t
|{z} 2 2 2 m |{z} m
0 0
→ →
a F R1 Prema prikazanim slikama imamo
9
→ + → FR1 = FZ Ftr = m1 a >
|{z} =
→ m1 Fz → m1 Fz m1 g
F tr F tr >
;
µ FR2 = m2 g FZ = m2 a
→ →
→ → odakle sabiranjem dobijamo
m1 g
→
Fz F tr = µ m 1 g Fz
→
m2 g m1 g = (m1 + m2 ) a pa je
m2 a m2
m 2 > m1 → m2 g m1 g m2 m1
F R2 + a=
m1 + m2
=
m1 + m2
g
→ →
m2 g m2 g
Iz poslednje formule zakljuµcujemo:
Ako je m2 > m1 ) a > 0 ) nastaje kretanje
Ako je m2 < m1 ) a < 0 ) nema kretanja
prelazi u (+) jer ima suprotan smer

z }| { m2 m1 m1 m2 m21 + m21 + m2 m1
FZ = FR1 Ftr = m1 a m1 g = m1 g + m1 g = g
m1 + m2 m1 + m2
m1 m2 + m2 m1 m1 m2 m1 m2
= g= + g
m1 + m2 m1 + m2 m1 + m2
m1 m2
Odnos se naziva redukovana masa (mr ) pa je FZ = mr (1 + ) g
m1 + m2
Prema prikazanoj slici, za m2 > m1 imamo

)
FR1 = FZ m1 g = m1 a
Sabiranjem dobijamo
FR2 = m2 g FZ = m2 a
→ →
Fz Fz m2 g m1 g = ( m1 + m2 ) a odakle je
→ → →
Fz FR1 + Fz m2 g m1 g m2 m1
m1 → m1 a= = g
a m1 + m2 m1 + m2
→ →
m1 g m1 g → m2 m1
m2 m2 a FZ = m1 (a + g ) = m1 g+g
→ m1 + m2
+ FR2
→ → m2 m1 m2 m1 + m1 + m2
m2 g m2 g = m1 + 1 g = m1 g
m1 + m2 m1 + m2
m1 m2 + m1 m2 m1 m2
= g=2 g = 2 mr g
m1 + m2 m1 + m2
00) Uµze se prekine ako se na njega okaµci masa veća od m = 50 kg Sa kojim najmanjim ubrzanjem amin
mora µcovek C mase m1 = 70 kg da klizi niz uµze da se ono pri tome ne prekine ?
→
Fz Prema drugom Njutnovom zakonu imamo
FR = m1 g Fz = m1 a odakle je FZ = m1 g m1 a 6 m g odnosno
m1
→ mg 5 2
C → m1 a > m1 g m g = m1 g 1 = m1 g 1 = m1 g pa je
FR + + a m1 g 7 7
→
m1 g 2 2 2 m m
m1 a > m1 g Sada je a > g = amin odnosno amin = 9; 81 2 = 2; 803 2
7 7 7 s s
Zakon odrµzanja koliµcine kretanja

Proizvod mase i brzine njenog kretanja de…nisan je kao koliµcina kretanja ili impuls, odnosno
! !
P =mv
Prema prvom Njutnovom zakonu, ako nema dejstva spoljašnjih sila tada tela teµze da se kreću
konstantnom brzinom, odnosno da zadrµze stalnu koliµcinu kretanja de…nisanu proizvodom mase
!
(m) i brzine (v ) pa za m = const F = 0 imamo
!
! ! dP
P = m v = const ) =0
dt
!
Ako nema dejstva sile F tada je koliµcina kretanja konstantna. Me†utim, umesto pomenutog „specijalnog”
sluµcaja, obratimo paµznju na opštu zakonitost koja vaµzi i za sluµcajeve kada postoji dejstvo sile, odnosno
me†usobno dejstvo dva tela koje moµze nastati njihovim sudarom ili delovanjem magnetne, elektriµcne
ili elastiµcne sile aktivirane
→ →
v1 v2 opruge. Kod osloba†anja
aktivirane opruge koja je
→ m1 m2 → dodirivala tela mase m1 i m2
F1 F2
tela se razilaze u suprotnim
smerovima zbog uticaja sila
akcije i reakcije koje su me†usobno jednake i istog su pravca ali suprotnog smera pa je
! !
! ! ! d v1! d v2
F1 = F2 ) F1 + F2 = 0 + m2 =0 odnosno m1
dt dt
Kako su mase m1 i m2 konstantne, onda prethodnu formulu moµzemo prikazati u obliku
! !
d ( m1 v 1 + m2 v 2 ) ! !
= 0 a ona je taµcna za m1 v 1 + m2 v 2 = const jer je izvod od konstante nula, odnosno
dt
! ! ! !
m1 v 1 + m2 v 2 = P 1 + P 2 = const
Ako na sistem dva tela ne deluje nikakva spoljna sila kada se kaµze da je takav sistem izolovan, tada impuls
takvog sistema ne moµze da se promeni uzajamnim dejstvom jednog tela na drugo što vaµzi i za
izolovan sistem od više µcestica ili tela na slici gde su sile podeljene na unutrašnje i spoljašnje
→ ! !
→ d p1 d ( m1 v 1 ) ! ! ! !
F2 F1 = = F 1;2 + F 1;3 + + F 1;n + F 1
→ → dt dt
m2 F 2 ,1 F 1, 2 m1 ! !
d p2 d ( m2 v 2 ) ! ! ! !
→ →
= = F 2;1 + F 2;3 + + F 2;n + F 2
F 1, 3
dt dt
F 2, 3 ! !
→ d p3 d ( m3 v 3 ) ! ! ! !
F 3, 2 → = = F 3;1 + F 3;2 + + F 3;n + F 3
F 3,1 dt dt
m3 ..
.
→ ! !
d pn d ( mn v n ) ! ! ! !
F3 = = F n;1 + F n;2 + + F n;n 1 + Fn
dt dt
Prema trećem Njutnovom zakonu akcije i reakcije odgovarajući parovi unutrašnjih sila se izme†u poje-
dinih tela poništavaju pa sabiranjem prethodnih relacija dobijamo
! ! ! ! n
d ( m1 v 1 + m2 v 2 + m3 v 3 + + mn v n ) X !
= F i Ako je zbir ili suma svih spoljašnjih sila
dt i=1
n
X
! ! ! ! !
F1 + F2 + F3 + + Fn = Fi =0 onda je sistem izolovan pa je
i=1
n
X
! ! ! ! ! !
m1 v 1 + m2 v 2 + m3 v 3 + + mn v n = const odnosno mi v i = P = const
i=1
Ukupna koliµcina kretanja izolovanog sistema tela ostaje konstantna.
Rad
Iz iskustva znamo da je rad srazmeran veliµcini sile kojom se deluje pomerajući telo i duµzini puta
→ na kojem se to pomeranje vrši. U najprostijem sluµcaju
! !
m F m kada se pravci konstantne sile F i puta S poklapaju izv-
ršeni rad biće jednak proizvodu sile koja je svojim delov-
→ anjem vršila pomeranje i duµzine pre†enog puta tokom
S ! !!
pomeranja, odnosno A = F S
! !
Ako se pravci konstantne sile F i puta S ne poklapaju, ta-
→ → !
FN F da konstantnu silu F moµzemo razloµziti na normalnu kom-
→ !
θ Fs m ponentu F N koja ne vrši pomeranje ili rad i aktivnu kom-
m !
ponentu F s koja vrši rad jer je ona orijentisana u pravcu
!
→
S puta S pa izvršeni rad u ovom sluµcaju iznosi
! ! ! ! ! !
A = F s S = F S cos ( F ; S ) = F S cos
!
Ako je sila F i promenljiva po pravcu i intenzitetu ili zavisna od po-
→ ! ! !
Fi loµzaja tela na krivoj putanji F i = F S tada se elementni rad sile
!
θi na jednom elementnom deliću puta Si moµze prikazati skalarnim
1 ! !
→ 2 proizvodom sile Fi i tog elementnog delića puta Si kada je
∆ Si ! !
Ai = Fi Si
dok se ukupni rad na celom putu moµze aproksimativno prikazati relacijom
Xn Xn Xn
! ! ! !
A1;2 = Ai = Fi Si = Fi Si cos F i ; S i
i=1 i=1 i=1
!
gde su elementna rastojanja Si toliko mala da se mogu smatrati pravim linijama.
F ( s) → U graniµcnom sluµcaju, kada S ! 0 odnosno kada se kriva linija
F (putanja) deli na n ! 1 elementarnih pravolinijskih delova
!
}
d S elementarni rad dA iznosi
1 θ
! ! ! !
2
d A = F ( s) d S
dA = F d S = F dS cos F ; d S = F dS cos
F ( s) pa ukupni rad na putu od poloµzaja 1 do poloµzaja 2 iznosi

ZS2 ! !
ZS2 ! !
S
A1;2 = F dS = F dS cos F ; d S
0 S1 dS S2
S1 S1
dA > 0 (pozitivan) ako 2 0; dA < 0 (negativan) ako 2 ;

2 2
dA = 0 ako je F = 0 ili dS = 0 ili =
2
y Ako se telo mase m na koje deluje iskljuµcivo gravitaciona sila, kreće
→ → B
Fy po krivolinijskoj putanji od poloµzaja A do poloµzaja B tada eleme-
F ntarni rad dA na elementarnom putu dS iznosi
m h dA = F dS = Fx dx +Fy dy = Fy dy
| {z }
d y F→x
dS
A Kako gravitaciona sila, odnosno teµzina Fy = m g deluje iskljuµ

civo u
dx
x vertikalnom pravcu pa komponenta teµzine u pravcu x - ose iznosi
Fx = 0 to znaµci da rad sile F odnosno njene komponente Fy na krivoli-
0 nijskoj putanji od poloµzaja A do poloµzaja B iznosi
Z
yB Z
yB
A= Fy dy = m g dy = m g (yB yA ) = m g h
| {z }
yA yA h
Vidimo da je izvršeni rad pri pomeranju tela mase m po krivoj putanji od poloµzaja A do poloµzaja B
koji se nalaze na „visinskoj” razlici h jednak potencijalnoj energiji (EP = mg h) koju bi imalo telo mase
m ako se nalazi na visini h pa bi od poloµzaja B do poloµzaja A postojećom ili bilo kojom drugom, krivom
ili pravom putanjom ono oslobodilo isti rad (A = m g h) pa bi ukupni rad pri kretanju od poloµzaja A
do poloµzaja B i povratkom u poloµzaj A bio jednak nuli. Dakle u polju gravitacione (centralne) sile
vrednost rada ne zavisi od oblika putanje već samo od vertikalne razlike poloµzaja A i poloµzaja B
gde je ukupni rad po bilo kojoj zatvorenoj putanji uvek jednak nuli. Ako rad sile F pri pomeranju
tela mase m iz proizvoljnog poloµzaja A u proizvoljni poloµzaj B nije jednak nuli i ne zavisi od oblika
putanje, tada se takva sila F naziva konzervativna ili akumulativna sila.
U prethodnom primeru smo videli da rad konzervativne sile F pomeranjem tela po krivoj putanji
od poloµzaja A do poloµzaja B iznosi A1 = m g h a rad pri njegovom pomeranju pu-
B tanjom bilo kakvog oblika iz poloµzaja B do poloµzaja A iznosi A2 = m g h pa je
A1 + A2 = m g h + ( m g h) = 0
a1
2
nj
!
ta
a
nj
Rad konzervativne sile F po zatvorenoj putanji L jednak je nuli, odnosno

pu
ta
I ! !
pu
A F dS = 0
L
Poznati primeri konzervativnih sila su gravitaciona ili elektrostatiµ cka a njih nazivamo i cent-
ralnim silama jer su pravci njihovog delovanja na telo koje se kreće uvek usmereni na jednu nepo-
kretnu taµcku nazvanu centar sile. Jedinica za rad u S I sistemu je
1 Dzul = 1 J = 1 N jutn 1 metar ) 1 J = 1 N m
Snaga - brzina vršenja rada

Ako se neki rad A izvrši u vremenskom intervalu t tada je srednja snaga (Psr ) ili brzina vršenja
rada de…nisana koliµcnikom tog rada i vremenskog intervala t odnosno
A
Psr =
t
Ako se vremenski interval smanjuje i teµzi nuli, tada se srednja vrednost snage ili brzine vršenja rada
pribliµzava njenoj trenutnoj vrednosti, kada je
A dA
P = lim Psr = lim = pa je snaga jednaka prvom izvodu rada A po vremenu t
t!0 t!0 t dt
! ! ! !
Ako elementarni rad dA prikaµzemo proizvodom sile F i elementarnog puta d S ili dA = F d S tada
snagu P moµzemo prikazati formulom
! ! !
dA F dS ! dS !!
P = = =F =F v
dt dt dt
|{z}
!
v
! ! !
koja pokazuje da je snaga P jednaka skalarnom proizvodu vektora sile F i vektora brzine v
!
Ako znamo snagu sile F odnosno P = P (t) tada rad te sile moµzemo prikazati formulom
Zt2
A= P (t) dt Jedinica za snagu u S I sistemu je 1 vat (W ) odnosno
t1
1J
1W = ) 1 J = 1W 1 s 1 k W = 1 000 W 1 M W = 106 W
1s
00) Voz se sastoji od lokomotive mase m1 = 40 t = 40 000 kg i jednog vagona mase m2 = 10 t = 10 000 kg
Polazeći sa µzelezniµcke stanice voz ubrzava i posle prvog pre†enog kilometra puta dostiµze konstantnu brzinu
km m
v = 36 = 10
h s
a) Odredimo proseµcno ili srednje ubrzanje voza b) Odredimo silu koju razvija lokomotiva
c) Odredimo silu kojom lokomotiva deluje na vagon
d) Odredimo snagu koju lokomotiva razvija na kraju prvog pre†enog kilometra puta
e) Odredimo silu otpora kretanju voza
a) Kvadriranjem formule v = v0 + a t dobijamo

2 1
v 2 = (v0 + a t) = v02 + 2 v0 a t + a2 t2 = v02 + 2 a v0 t + a t2 = v02 + 2 a S
| {z2 }
S
m 2 m2
v2 10 100 2
Kako voz polazi sa stanice gde je v0 = 0 onda imamo a = = s = s = 0; 05 m
2S 2 000 m 2 000 m s2
m m
b) FL = mv a = (m1 + m2 ) a = (40 000 kg + 10 000 kg ) 0; 05 2
= 2 500 kg 2 = 2 500 N
s s
m m
c) FV = m2 a = 10 000 kg 0; 05 2
= 500 kg 2 = 500 N
s s
m Nm
d) P = FL v = 2 500 N 10 = 25 000 = 25 k W
s s }
| {z
W
e) Sila otpora kretanju voza jednaka je sili koju ostvaruje lokomotiva

km
00) U trenutku t1 = 0 automobil mase m = 1000 kg zapoµcne koµcenje pri brzini v1 = 100 i dostigne
h
brzinu v2 = 0 odnosno stane posle t2 = 11 s
a) Odredimo ubrzanje automobila pri koµcenju b) Odredimo pre†eni put za vreme koµcenja
c) Odredimo silu koµcenja
km m
v v2 v1 0 100 100 000 m
a) a = = = h = 3 600 s = 2; 52
t t2 t1 11 s 11 s s2
1 2 km 1 m m 1
b) S = v1 t2 + a t = 100 11 s + 2; 52 121 s2 = 100 000 11 s 2; 52 m 121
2 2 h 2 s2 3 600 s 2
= 152; 77 m
m kg m
c) Fk = m a = 1 000 kg 2; 52 = 2 525; 2 = 2 525; 2 N
s2 s2
Energija
Energija je oblik postojanja materije i ona ne moµze biti stvorena niti uništena već moµze samo pre-
laziti iz jednog oblika u drugi pa je energija u prirodi konstantna.
Formalno, energiju moµzemo podeliti u dve kategorije
1) Energije koje su skoncentrisane u …ziµckim poljima kao što su gravitaciona magnetska, elektro-
statiµcka, ili nuklearna energija skoncentrisana u polju jezgra atoma.
2) Energije koje poseduju tela koje su izazvane …ziµckim poljima u kojima se ta tela nalaze
Ako µcekićem udaramo po komadu metala, tada moµzemo primetiti da se on mehaniµcki deformisao ali i zagrejao
jer je jedan deo mehaniµcke energije µcekića prešao u toplotnu energiju komada metala. Dakle, prelazni oblici pos-
tojanja energije su mehaniµcki rad i toplota pa je energija sposobnost tela da izvrši rad.
Svako telo koje se kreće nekom brzinom v sposobno je da izvrši rad kao što su vetar i reka sposobni da pokreću
turbinu ili elisu generatora odnosno vodeniµckog kamena.
Za pokretanje nekog tela iz stanja mirovanja mora se delovati nekom silom na telo µcime se vrši neki rad pa je
delovanjem sile potrebno izvršiti isti rad i pri zaustavljanju tog tela.
Kinetiµcka energija
v0 = 0 Ako na telo mase m koje je mirovalo po-
→ → →
m F F = const ⇒ a = const m cne da deluje jedino konstantna sila F
µv F
tada nastaje kretanje tela kojem sila F
F
S daje stalno ubrzanje a = pa brzina
m
pri tom jednako ubrzanom kretanju iznosi v = a t Kako kinetiµcka energija (Ek ) zavisi od mase tela (m)
i njegove brzine (v) onda sa povećanjem brzine tela mase m dolazi do povećanja i njegove kinetiµcke en-
ergije i ona je jednaka radu sile F na pre†enom putu S odnosno
Ek = F S
Zbog delovanja konstantne sile F nastaje jednako ubrzano kretanje tela kada je trenutna brzina
v = v0 + a t Kvadriranjem ove jednaµcine dobijamo
2 1
v 2 = (v0 + a t) = v02 + 2 v0 a t + a2 t2 = v02 + 2 a v0 t + a t2 = v02 + 2 a S = 2 a S odnosno
| 2
{z } |{z}
0
put S
v2
v| 2 ={z2 a S} ) S = Kako je F = m a onda zamenom u formulu Ek = F S dobijamo formulu za ki-
2a
•
v2 1
netiµcku energiju, odnosno Ek = F S = m
| {z a} = m v 2 pa je
2a
|{z} 2
F
S
1
Ek = m v2 Formula za odre†ivanje kinetiµcke energije
2
→ → Ako na telo mase m deluje konstantna
→ →
m v1 F Ek 2 − Ek1 = F S
•
m v2 F
sila F u pravcu i smeru kretanja tela,
tada ono povećava svoju kinetiµcku en-
ergiju koja na poµcetku puta S iznosi
Ek1 Ek2 1
S
Ek1 = m v12 a na kraju puta S iznosi
2
1
Ek2 = m v22 Razlika kinetiµckih energija na kraju i na poµcetku pre†enog puta S jednaka je radu
2
1 1 1
sile F na pre†enom putu S odnosno Ek2 Ek1 = m v22 m v12 = m v22 v12
2 2 2
Kako pre†eni put na poµcetku kretanja iznosi S = 0 onda zamenom u formulu v| 2 ={z2 a S} dobijamo
•
1
v22 = 2 a S v12 = 2 a 0 = 0 odnosno Ek2 Ek1 = m (2 a S 0) = m a S = F S
2
Ako na telo mase m deluje konstantna
Ek2 − Ek1 = F S < 0
•
→ →
sila F u istom pravcu i suprotnom
→ →
F m v1 F m v2 smeru od smera kretanja tela, tada ono
smanjuje svoju brzinu a samim tim i
kinetiµcku energiju pa je razlika kine-
Ek1 Ek2 tiµckih energija na kraju i na poµcetku
S
pre†enog puta S jednaka radu sile F
na pre†enom putu S odnosno
1 1 1 1
Ek2 Ek1 = m v22 m v12 = m v22 v12 = m (2 a S 0) = m a S = F S < 0
2 2 2 2
Kako je brzina v1 na poµcetku puta S veća od brzine v2 na kraju puta S onda je kinetiµcka energija
Ek1 tela mase m na poµcetku puta S veća od kinetiµcke energije na kraju puta S odnosno
Ek2 Ek1 < 0
Dakle, sila F je smanjivala a ne povećavala brzinu tela mase m pa je telo bilo sposobno da na putu S
izvrši odre†eni rad.
Sve što je dalje napisano o kinetiµckoj energiji nije neophodno proµcitati ali jeste kori-
sno to uraditi. Zato imajmo strpljenja jer tako brµze stiµzemo do cilja!
Ako se telo mase m kreće nekom brzinom v tada je rad sile koja zaustavi to telo jednak njegovoj kineti-
µckoj energiji koju je telo posedovalo dok se kretalo brzinom v Formulu za kinetiµcku energiju moµzemo
dobiti i sledećim postupkom. Ako se telo mase m pri kretanju brzinom v zaustavlja delovanjem kons-
F
tantne sile F tada njegovo ubrzanje ili usporenje iznosi a = pa se telo kreće jednako ubrzano ili
m
v
jednako usporeno kada je a = odnosno
t
v
Ek = F S = m a S = m S Kako je pre†eni put S jednak proizvodu srednje brzine (vsr ) i vremena t
t
v+0 1
S = vsr t = t = v t onda zamenom dobijamo formulu za kinetiµ cku energiju, odnosno
2 2
v v 1 1
Ek = m S = m v t = m v2
t t 2 2
Kako put kod jednakoubrzanog kretanja pri polasku tela iz stanja mirovanja iznosi
1 2
S= a t onda formulu za kinetiµcku energiju moµzemo dobiti i sledećim postupkom
2
1 1 2 1
Ek = F S = m a a t2 = m ( |{z}
a t ) = m v2
2 2 2
v
!
Ako je sila F koja zaustavlja telo mase m promenljiva, tada formulu za kinetiµcku energiju
moµzemo dobiti primenom formule za uloµzeni rad pri promeni brzine tom telu, odnosno
Z ! ! Z Z ! ! Z ! Z
! ! dv dS ! ! ! 1
Ek = A = F dS = m a dS = m dS = m d v = m v d v = m v2
dt dt 2
! ! ! ! ! !
Ako telo mase m na delu puta S = S 2 S 1 promeni brzinu za v = v2 v1 tada je rad sile
na tom telu jednak promeni njegove kinetiµcke energije, odnosno
ZS2 ! ! ZS2 ZS2 ! ! Zv2 ! Zv2 v2
! ! dv dS ! ! ! v2 v22 v12
A= Ek = F d S = m a d S = m dS = m dv = m v dv = m =m
dt dt 2 v1 2 2
S1 S1 S1 v1 v1
1 1
= m v22 m v12 = Ek2 Ek1 Jedinica za kinetiµ
cku energiju je ista kao i za mehaniµcki rad.
2
| {z } 2
| {z }
Ek2 Ek1
Potencijalna energija
Gravitaciona potencijalna energija
! !
m Za podizanje tela mase m i teµzine Q = F = m g iz poloµzaja (1) u poloµzaj (2)
( 2)
treba uloµziti rad A = F h = m g h ili delovati spoljašnjom silom F = m g na
→ vertikalnom putu h Uloµzeni rad jednak je potencijalnoj energiji koju telo
g
mase m ima na visini h odnosno
→ →
F = mg Ep = m g h Formula za odre†ivanje potencijalne energije
h Ako telo mase m podignemo na visinu h ono će biti sposobno da izvrši rad jer
se nalazi u polju uticaja sile gravitacije a zatezanjem lastiša ili opruge oni će
m biti sposobni da izvrše rad jer svojim elastiµcnim silama mogu delovati na tela
(1) sa kojima su u kontaktu. U mehanici se potencijalna energija deli na dve vr-
→
ste ili dva oblika :
g | Potencijalna energija usled poloµzaja - gravitaciona potencijalna energija
→ →
F = mg | Elastiµcna potencijalna energija
! !
y v2= 0 Elementarni rad sile F na elementarnom putu d S iznosi
→
2 ! !
F →
dA = F d S = F |dS {z
cos } = F dy F = m g odnosno
dS dy
h α dy
dA = dE = dEk + dEp = F dy = m g dy pa je dEp = m g dy odnosno
m |{z}
y2
dx 0
1 mg
→
Ep2
v1 = 0 Z Zy2
y1 x Ep = dEp = Ep2 Ep1 = m g dy = m g (y2 y1 ) = m g h
| {z }
0 Ep1 y1 h
Rad konzervativnih sila u potencijalnom polju ne zavisi od oblika putanje već iskljuµ civo od
poµcetnog i krajnjeg poloµzaja na kome se telo nalazi pa potencijalna energija ima …ziµcki smisao
razlike potencijalnih energija za ta dva poloµzaja do neke „odre†ene” konstante.
Za odre†ivanje rada u centralnim poljima za referentni nivo uzima se taµcka u bes-
konaµcnosti gde je Ep = 0
!
r0 ! 1 ) Ep = 0
! ! !
Ako r 0 ! 1 tada potencijalna energija E ( r ) u odnosu na neku taµcku sa vektorom poloµzaja r iznosi
Zr !
! ! ! !
E( r )=A= F ( r ) d r Ako za referentni nivo uzmemo r 0 ! 1; kod privlaµ cenja materijalne
1
taµcke potencijalna energija je uvek negativna i jednaka potrebnom radu sila da taµcku iz beskona-
!
µcnosti prevedu ili dovedu u taµcku sa vektorom poloµzaja r
Zakon o odrµzanju mehaniµcke energije
Položaj A m vA = 0 Pokaµzimo da je zbir kinetiµcke i potencijalne energije tela mase
m konstantan i jednak njegovoj totalnoj ili ukupnoj energiji, od-
h nosno potencijalnoj energiji koju telo mase m ima u nekom poloµzaju
Položaj B m na visini H odakle se kreće jedino pod uticajem sile gravitacije.
→
vB Ako pogledamo slobodno padanje, tada znamo zašto brzine tela mase
H m u poloµzajima B i C iznose
H−h p 2
p 2
v(B) = 2 g h ) v(B) = 2gh v(C) = 2gH ) v(C) = 2gH
Formule za potencijalnu i kinetiµ
cku energiju tela mase m u polo-
Položaj C m
µzajima B i C glase
→
1 2 1 2
vC Ep(B) = m g (H h) Ek(B) = m v(B) Ep(A) = m g H Ek(C) = m v(C)
2 2
pa nije teško videti zašto je:

E(A) = Ep(A) + Ek(A) = Ep(A) = m g H
| {z } | {z }
0
1 2 1
E(B) = Ep(B) + Ek(B) = m g (H h) + m v(B) = mgH mgh+ m2gh = mgH
2 2 | {z }
1 2 1
E(C) = Ep(C) + Ek(C) = Ek(C) = m v(C) = m 2 g H = m g H pa imamo
| {z } 2 2 | {z }
0
E(A) = E(B) = E(C) = m g H = const

| {z }
Kako je slobodno padanje jednako ubrzano kretanje i kako
E = Ep + Ek kinetiµcka energija raste sa kvadratom brzine, onda vidimo
Ukupna energija E = E p + E k
zašto dijagrami potencijalne i kinetiµ cke energije nisu pr-

Ep ave linije već imaju oblike parabola. Sa slike moµzemo videti da je
zbir potencijalne i kinetiµcke energije u bilo kom trenutku
E p opada
konstantan. Ako odaberemo „pogodnu”silu F sliµcnu gravitacionoj
elektrostatiµckoj ili nekoj drugoj konzervativnoj sili, tada zakon
Ek o odrµzanju mehaniµcke energije moµzemo prikazati i sledećim
E k raste postupkom
Ako se telo mase m kreće pod uticajem sile F
po pravoj putanji S pri µcemu kroz poloµzaj (1)
t
prolazi brzinom v1 a kroz poloµzaj (2) brzin-
t 0 Ukupno vreme padanja t
om v2 tada prema drugom Njutnovom
zakonu za silu koja deluje na telo mase m vaµzi
→
m F dv
(1) →
v1 (2) →
v2 F = ma = m
S dt
0 dv dS
S1 S2 Kako je dS = dv = v dv
dt dt
|{z}
v
onda rad sile F koja primorava telo da se kreće na putu S2 S1 iznosi

ZS2 Zv2 v2
1 1 1
A= F dS = m v dv = m v2 = m v22 m v12 = Ek(2) Ek(1)
2 v1 2
| {z } 2
| {z }
S1 v1
Ek(2) Ek(1)
Ako je telo promenilo poloµzaj delovanjem „pogodne” sile F = f (S) tada se njen rad na putu od polo-
µzaja (0) do bilo kog drugog poloµzaja na putu S moµze prikazati formulom
ZS
A= F dS pa se (i) potencijalna energija tela u zavisnosti od njegovog poloµzaja na putu S ili
0
udaljenosti od poloµzaja (0) moµze prikazati formulom

ZS
Ep = A = F dS
0
Znak ( ) je zato što je telo sposobno da „vrati”nazad onu istu koliµcinu energije koju je „dobilo”kada
je sa energetski niµzeg pomeralo na energetski viši nivo. Razlika potencijalnih energija koje telo ima
u pravolinijskim poloµzajima (1) i (2) iznosi
0 1
ZS2 Zv2 ZS ZS2 ZS1
1 1 @
A = Ep = F dS = m v dv = m v22 m v12 = Ek(2) Ek(1) = F dS = F dS F dS A
S1 v1
|2 {z } 2
| {z } 0 0 0
Ek(2) Ek(1) | {z } | {z }
Ep(2) Ep(1)
= Ep(1) Ep(2) Sada vidimo zašto je Ep(1) Ep(2) = Ek(2) Ek(1) odnosno Ep(1) + Ek(1) = Ep(2) + Ek(2)
Zakon o odrµzanju mehaniµcke energije pri µcemu je zbir potencijalne i kinetiµcke energije konstantan.
Primene zakona o odrµzanju koliµcine kretanja

→
v1 covek camac →
v2
Sistem µcovek - µcamac
m1 m2 Kada µcovek mase m1 i µcamac mase m2 miruju, odnosno kada je
! ! ! ! !
v1 = 0 i v 2 = 0 tada je p R = m1 v 1 + m2 v 2 = 0
!
Kada µcovek poµcne da se kreće u jednom smeru brzinom v 1 tada µcamac poµcne da se kreće u drugom
!
smeru brzinom v 2 pa imamo
! ! ! ! !
pR = m1 v 1 + m2 v 2 = 0 odakle je m1 v 1 = m2 v 2 odnosno m1 v1 = m2 v2 Iz ove jednaµcine dobijamo
v1 m2 m2 v2 m1 m1
= odakle je v1 = v2 odnosno = pa je v2 = v1
v2 m1 m1 v1 m2 m2
Odre†ivanje brzine metka pomoću balistiµckog klatna

Prema slici imamo
α h = l l cos = l (1 cos )
l cos α
Pre udara metka u teg njegova koliµcina kretanja iznosi p = m v

l
Ako zanemarimo deo energije koji se pri udaru metka u teg trans-
l
=0
formiše u toplotnu energiju, tada usled udara, teg primi istu

v1
koliµcinu kretanja p0 = m v koju je metak imao pre udara, pa je

1
m
→ h p = m v = p0 = (m1 + m) v1 odnosno m v = (m1 + m) v1 odakle je

v
m1 + m m1
m m1 → v= v1 = 1 + v1
v1 m m
Kako je brzina v1 koju teg ima na visini h jednaka brzini koju bi imao ako bi slobodno padao sa visine h
p
odnosno v1 = 2 g h onda brzina metka iznosi
m1 p
v = 1+ 2 g l (1 cos )
m
00) Metak mase m = 25 g udara u dµzak mase m1 = 50 kg obešen na elastiµcno i neistegljivo uµze. U trenutku
udara metka u dµzak on se otkloni od vertikalne linije i podigne se za vi-
sinu h = 2 cm Odredimo brzinu metka u trenutku udara u dµzak.
Pre udara metka u dµzak, njegova koliµcina kretanja iznosi p = m v Ako
zanemarimo deo energije koji se udarom metka u dµzak transformiše u
toplotu, tada usled udara metka dµzak primi istu koliµcinu kretanja
=0
p0 = m v koju je metak imao pre udara, odnosno

v1
p = m v = p0 = (m + m1 ) v1
1
m
→ h Brzina v1 koju ima dµzak na visini h jednaka je brzini koju bi imao ako
v p
m m1 →
bi slobodno padao sa visine h odnosno v1 = 2 g h pa zamenom do-
v1 bijamo
r
p m + m1 p 0; 025 kg + 50 kg m m
m v = (m + m1 ) 2 g h odakle je v = 2gh = 2 9; 81 2 0; 02 m = 1 253; 46
m 0; 025 kg s s
Kretanje rakete
→ → m1 - masa rakete
vg − v
→ → →
m2 - masa goriva u raketi
v v + ∆v Ako sa v oznaµcimo brzinu
m2 m1 m2 − ∆m 2 m1
∆ m2 rakete u trenutku t1 = t sa
v + v brzinu rakete u tre-
nutku t2 = t + t sa vg brzinu izlaska mlaza „goriva”( m2 ) iz rakete, tada koliµcina kretanja rakete
u trenutku t1 = t iznosi
pR = (m1 + m2 ) v a u svakom trenutku t2 = t + t koliµcina kretanja rakete je
jer je v suprotno od vg
p0R = (m1 + m2 m2 ) (v + v) m2 (vg v)
| {z }
Jer po izlasku
m2 više ne
pripada raketi
= (m1 + m2 ) (v + v) m2 (v + v) m2 (vg v)
= (m1 + m2 ) v + (m1 + m2 ) v m2 (v + v + vg v)
= (m1 + m2 ) v + (m1 + m2 ) v m2 v m2 vg
= (m1 + m2 ) v + (m1 + m2 m2 ) v m2 vg
| {z }
pR
Kako je pR = p0R onda imamo (m1 + m2 m2 ) v m2 vg = 0 odnosno

(m1 + m2 m2 ) v= m2 vg Delenjem sa t dobijamo silu potiska
(m1 + m2 m2 ) v m2
Fpot = = vg
t t
!
Kretanje tela mase m izbaµcenog poµcetnom brzinom v0 u polju sile g
y →
v
→ m
v0 y →
A
v0
y
m α x
→ x
0 v0 x EP=0
U poloµzaju A komponente brzine vx i vy iznose vx = v0 cos vy = v0 sin g t pa je
2 2 2 2
v = vx2 + vy2 = (v0 cos ) + (v0 sin g t) = v02 cos 2
+ v02 sin 2 v0 sin g t + g 2 t2
1 2
= v02 cos2 + sin2 2 g v0 t sin gt = v02 2 g y U poloµzaju 0 energija tela mase m iznosi
| {z } 2
1 | {z }
y
1
E0 = Ep + Ek = m v02 U poloµzaju A energija tela mase m iznosi
|{z} 2
| {z }
0
1 1 1 1 1
EA = E p + E k = m g y + m v 2 = m g y + m v02 2gy = mgy + m v02 m 2 g y = m v02
2 2 2 2 |2 {z }
1
Energija je ista u bilo kom poloµzaju tela, odnosno E0 = EA = m v02 = const
|2 {z }
00) Na kraju štapa zanemarljive mase i duµzine 1; 5 m nalazi se teg mase m = 0; 8 kg Štap rotira u
→ m
Fc →
vertikalnoj ravni brzinom v = 2 Odredimo silu zatezanja u šta-
A v → s
Fc pu kada se teg nalazi u najvišoj taµcki, u najniµzoj taµcki i u nivou
r = 1.5 m
→ m ose rotacije. Odredimo kinetiµcku energiju tega koji rotira.

mg
→ Prema slici, za poloµzaje tega mase m u taµckama A B C imamo:
→
mg Fc (B ) Ako se teg mase m nalazi u poloµzaju B tada zatezanje u štapu vrši
0 B m v2
→ samo centrifugalna sila Fc = koja u ovom sluµcaju iznosi
mg r
C m2
mv2 0; 8 kg 4
→ Fz (B ) = Fc (B ) = = s2 = 2; 133 N
Fc r 1; 5 m
→
mg (C ) Ako se teg mase m nalazi u poloµzaju C tada zatezanje u štapu, po-
red centrifugalne sile Fc vrši i gravitaciona sila (Fg = m g ) odnosno
m v2 m
Fz (C ) = Fc (C ) + Fg (C ) = + m g = 2; 133 N + 0; 8 kg 9; 81 2 = 2; 133 N + 7; 848 N = 9; 98 N
r s
U poloµzaju C je Fg > Fc
(A) Kako je Fg = m g > Fc onda u poloµzaju A neće biti sile zatezanja (Fz ) već će rezultantna sila da
m v2
pritiska štap silom Fp = m g Fc = m g = = 5; 71 N
r
00) Teg mase m = 150 kg okaµcen je na elastiµcnu neistegljivu µzicu koja moµze da izdrµzi teret Fd = 300 kp
Odredimo maksimalni ugao otklona ( max ) tega od ravnoteµznog
poloµzaja za koji neće doći do kidanja µzice kada otpušteni teret pro-
x
α ma lazi kroz ravnoteµzni poloµzaj.
l
Pri prolasku tega mase m kroz ravnoteµzni poloµzaj, na µzicu deluje centri-
fugalna sila Fc i gravitaciona sila, odnosno teµzina tega Q pri µcemu mora
v=0 biti zadovoljena relacija
→ Q + Fc 6 Fd gde je Fd = 300 kp = 2 Q
Fd → h
Q Prema zakonu odrµzanja energije, Ek u ravnoteµznom poloµzaju mora
→ biti jednako Ep u polaznom poloµzaju, odnosno
v
→ → 1
Q + Fc m v 2 = m g h gde je h = l l cos = l (1 cos ) odnosno
2
1 l
m v2 = m g l ( 1 cos ) Ako ovu relaciju podelimo sa tada dobijamo Fc odnosno
2 2
m v2
= 2mgl(1 cos ) pa je Fc = 2 Q (1 cos ) Prema uslovu zadatka je
l
1 1
Fd = 2 Q > Fg + Fc = Q + 2 Q (1 cos ) ) 2 > 1 + 2 (1 cos ) ili 1 > + (1 cos ) 1 >1 cos
2 2
1
cos > ) max = 60
2
10
00) Na jednu µcesticu mase m = 1 10 kg sa elektriµcnim nabojem u elektriµcnom polju deluje sila
od Fe = 3 10 9 N horizontalno. Na istu µcesticu deluje i teµzina. Odredimo intenzi-
→ tet i smer ukupne sile i ubrzanje kretanja µcestice
m Fe
m m
α → Q = m g = 1 10 10 kg 9; 81 2 = 0; 981 10 9 kg 2 = 0; 981 10 9 N
→ Fr s s
Q p q
2 2
Fr = Fe2 + Q2 = (3 10 9 N ) + (0; 981 10 9 N ) = 3; 156 10 9 N
m
Fr 3; 156 10 9 kg 2 m
Kako je F = m a ) a = = s = 31; 56 2
m 1 10 10 kg s
00) Telo mase m klizi niz kuglu iz najviše taµcke polazeći iz mirovanja. U kojoj taµcki će telo napustiti
kuglu ako se trenje zanemari? Telo je materijalna taµcka bez
(1) dimenzija pa je polupreµcnik putanje r Prema slici imamo
→ r
m F h = r cos odnosno h = r h = r r cos = r (1 cos )
∆h m
(2)
m v2
→ N
F α FN = m g cos Fr =
r
Mesto odvajanja tela mase m od
→
h v kugle odre†ujemo iz uslova Fr > FN ili primenom formule
α →
mg m v2
H 0 (1) = m g cos
r r
Prema zakonu odrµzanja energije pri prelasku tela mase m iz
poloµzaja (1) u poloµzaj (2) imamo
E(1) = E(2) odnosno Ep(1) + Ek(1) = Ep(2) + Ek(2) pa je
| {z } | {z }
0 0
1
Ek(2) = Ep(1) = m g h = m g r (1 cos ) Sada imamo m v2 = m g r ( 1 cos ) Ako ovu jednaµcinu
2
2
pomnoµzimo sa tada dobijamo izraz sa Fr odnosno
r
m v2
(2) = 2 m g (1 cos )
r
Vidimo da su izrazi sa leve strane znaka jednakosti u relacijama (1) i (2) isti pa izrazi i sa desne strane mo-
raju biti isti, odnosno
2
m g cos = 2 m g ( 1 cos ) ) cos = 2 2 cos ) 3 cos = 2 ) cos = Telo će se odvojiti od
3
2 3r 2r 5
kugle na visini H = r + h = r + r cos = r + r = + = r
3 3 3 3
m
00) Klizaµc po ledu kreće se po periferiji kruga polupreµcnika r = 13 m brzinom v = 11 Odredimo
s
ugao prema vertikali za koji treba da se nagne klizaµc ka unutrašnjoj
→ →
Fr m Fc strani kruµzne putanje da bi odrµzao ravnoteµzu.
Fr
Prema slici imamo = tg odakle je
mg
α α →
mg
→
FR m v2 m2
Fr v 2 121 2
r = arc tg = arc tg r = arc tg = arc tg s
m
mg mg rg 13 m 9; 81 2
→ s
v
= arc tg 0; 95 = 43; 53
m
00) Biciklista se kreće po kruµznoj putanji polupreµcnika krivine r = 10 m brzinom v = 4 Njegova
s
→ → → → teµzina sa biciklom je 90 kp
Fr m Fc Fr m Fc Odredimo centrifugalnu silu
Fc ugao za koji biciklista
treba da se nagne prema ve-
α α → →
α → → →
→ → rtikalnoj ravni i koe…cijent
mg F R mg FR F2 Fr Fc
trenja potreban da bicik-
r → r
F tr lista ne sklizne sa staze.
→ α α → Prema „slikama”imamo
v → → v
F1 F Fr
= tg odakle je
mg
m
m v2 90 kg 16 2
Fr = m g tg odnosno Fc = = s = 144 N
r 10 m
Da ne bi pao, biciklista mora da bude u pravcu rezultantne sile FR pa je njegov nagib de…nisan jednakošću
m v2 v2 v2 16
sila FR i Fc odnosno m g tg = odakle je tg = ) = arc tg = arc tg = 9; 26
r rg rg 10 9; 81
Da ne bi došlo do klizanja koe…cijent trenja mora da ima vrednost za koju vaµzi nejednakost
F2 6 F1 gde su F1 = F cos F2 = F sin pa imamo F sin 6 F cos odakle je
sin v2
> = tg = = 0; 163 odnosno > 0; 163
cos rg
O
00) Centrifugalni regulator se okreće brzinom 120
min
α
Odredimo ugao koji grade kraci sa vertikalnom osom
Prema slici je
l
O 2 rad rad
! = 120 = 120 =4
min 60 s s
r = l sin ω →
→ m Fc
sin Fr m !2 r ! 2r ! 2 l sin Fr
tg = = = =
cos mg mg g g
g g α
cos = 2 = arccos 2 →
mg
! l ! l r
00) Klatno se sastoji od tega teµzine 2; 5 kp koji visi na elastiµcnoj neistegljivoj µzici duµzine l = 0; 5 m
O
Klatno rotira „brzinom” 72 Odredimo zateznu silu Fz u µzici i
min
α
ugao koji µzica gradi sa vertikalnom osom rotacije. Prema slici imamo
l Fr
= tg odakle je Fr = m g tg
mg
Prema uslovu stabilnosti rotacije konusnog klatna imamo
ω →
→ m Fc !2 r ! 2 l sin sin
Fr →
! 2 r = m g tg
Fr = m |{z} odakle je tg = =
g g cos
Fz
m
α g 9; 81
→
mg cos = 2 = s2 = 0; 345 ) = arccos 0; 345 = 69; 82
r ! l 2
→ O
Fr 1; 2 2 0; 5 m
s
mg mg 2; 5 kp
Prema slici imamo = cos odakle je Fz = = = 7; 24 kp
Fz cos 0; 345
Strma ravan
m Prema slici je h = S sin odnosno
Ftr = FN = m g cos a = g sin g cos
A v0
=0 Prema formulama za jednako ubrzano kretanje imamo
S
→ m v 2 = v02 + 2 a S = 2 g S
F tr a→ |{z} | sin
{z } 2 g S cos
h →
F 0 h
→
y2 FN = 2 g h 2 g S cos
→
mg U poloµzaju A telo mase m ima energiju
α m
→ EA = EPA + EKA = m g y2
B v | {z }
y1 0
α
U poloµzaju B telo mase m ima energiju
1 1 1
EB = EPB + EKB = m g y1 + m v 2 = m g y 1 + m 2 g h m 2 g S cos = m g (y1 + h) m g cos S
2 2 2 | {z } | {z }
y2 Ftr
= m g y2 Ftr S Dakle EA = EB = m g y2 = const EB = m g y 2 Ftr S = EA Atr EA = EB + Atr

| {z } | {z } | {z }
A tre n ja EA Atr
EA = m g y 2 ) m g y 2 = m g y 2 AF tr + AF tr = m g y2
Prema slici je Fa = m g sin FN = m g cos Ftr = FN = m g cos
a→ → FR = Fa Ftr = m g sin m g cos = m g (sin cos ) ma )
FR
→ m
F tr → a = g (sin cos ) Da bi telo krenulo mora biti a > 0 odnosno
Fa
α sin cos > 0 ) sin > cos = : cos 6= 0 ) tg > Ako je
→
FN a > 0 ) tg > ) Nastaje kretanje
→
mg α a < 0 ) tg < ) Ne nastaje kretanje
a=0 ) = kritiµc no ) tg kritiµc no = pa je FR = 0 ili v = const
Prema slikama imamo

v→< → v→ a→ →
v0 FR Fa = m g sin FN = m g cos
m m
→
S + Ftr = FN = m g cos
→
Fa Fa
→
α → v→0 →
FR = Fa + Ftr = m g sin + m g cos
F N F tr Sz F tr = m g (sin + cos ) m a pa je
m α a = g (sin + cos ) > 0 (uvek)
→ Ako „pogledamo”jednako ubrzano
mg
kretanje, onda znamo zašto kvadrira-
α
njem formule v = v0 a t dobijamo
2 1 2
v 2 = (v0 a t) = v02 2v0 a t + a2 t2 = v02 2a v0 t a t = v02 2aS odnosno
2
| {z }
S
p
2
v = v02 2aS = v02 2 g S(sin + cos ) odakle je v= v02 2 g S (sin + cos )
Ako je v02 2 g S (sin + cos ) < 0 tada telo neće preći ceo put S jer se zaustavlja na rastojanju Sz
Ako je v02 2 g S (sin + cos ) = 0 tada je v = 0 pa pre†eni put uz strmu ravan iznosi
v02
S=
2 g(sin + cos )
km
00) Odredimo koliµcinu kretanja p1 kamiona teµzine 8; 9 103 kp koji se kreće brzinom v1 = 56
h
Odredimo brzinu v2 pri kojoj će kamion teµzine 4; 45 103 kp imati istu koliµcinu kretanja i kinetiµcku energiju
Prema uslovu zadatka je p1 = p2 odnosno p1 = m1 v1 = p2 = m2 v2 odakle je
m1 m1 g 8; 9 103 kp km km 1
v2 = v1 = v1 = 56 = 112 Kako je Ek = m v 2 onda zbog zahteva da kine-
m2 m2 g 4; 45 103 kp h h 2
1 1
tiµcke energije budu jednake imamo m1 v12 = m2 v22 odakle je
2 2
r r
m1 2 m1 g p km p km
v2 = v1 = v1 = v1 2 = 56 2 = 79; 19
m2 m2 g h h
00) Dve kugle µcije su mase m1 = 120 g i m2 = 300 g izbace se iz cevi naglim otpuštanjem opruge.
Odredimo brzinu svake kugle
→ → ako elastiµcna energija opruge
v1 m1 m2 v2 iznosi 0; 5 kp m
120 g 300 g Ako se zanemari trenje pri
prolasku kugli kroz cev, tada
naglim otpuštanjem opruge
njena „elastiµcna” potencijalna energija E prelazi u kinetiµcku energiju kugli pri µcemu je
1 1
E = m1 v12 + m2 v22 odnosno 2E = m1 v12 + m2 v22 Mnoµzenjem sa m2 (videćemo zašto!) dobijamo
2 2
2
(1) 2 m2 E = m1 m2 v12 + (m2 v2 ) Kako je koliµcina kretanja obe kugle ista, odnosno
(2) m1 v1 = m2 v2 onda zamenom formule (2) u formulu (1) dobijamo
2
2 m2 E = m1 m2 v12 + (m1 v1 ) = m1 m2 v12 + m21 v12 = m1 m2 + m21 v12 pa brzina kugle mase m1 iznosi
v
u
s u m2
2 m2 E u 2 0; 3 kg 0; 5 9; 81 kg
v1 = =t s2 = 7; 64 m
m1 m2 + m21 2
0; 12 kg 0; 3 kg + (0; 12) kg 2 s
Sliµcnim ( iliistim) postupkom moµzemo dobiti i brzinu kugle mase m2 ali je ekonomiµcnije primetiti
m1 0; 12 kg m m
v2 = v1 = 7; 64 = 3; 056 Pogledajmo i sledeći postupak
m2 0; 3 kg s s
1 1
E = m1 v12 + m2 v22
2 2
(3) 2E = m1 v12 + m2 v22 p1 = p2 ) m1 v1 = m2 v2 )
m1 v1 m21 v12 m21
(4) v2 = Zamenom formule (4) u (3) dobijamo 2E = m1 v12 + m2 = m1 + v12
m2 m22 m2
v v s r
u 2E u 2E 2 E m2 2; 943 p m
u u
v1 = u 2 = u 2 = 2 = = 58; 392 = 7; 64
t m1 t m1 m2 + m1 m1 m2 + m1 0; 36 + 0; 0144 s
m1 +
m2 m2
m1 v1 0; 9169 m
v2 = = = 3; 056
m2 0; 3 s
m
00) Odredimo kinetiµcku energiju lopte mase 15 kg koja se bez klizanja kotrlja niz strminu brzinom v = 10
s
Ukupna kinetiµcka energija lopte jednaka je zbiru kinetiµcke energije usled njenog translatornog kreta-
nja Ekt i kinetiµcke energije usled njenog rotacionog kretanja Ekr odnosno
Eku = Ekt + Ekr
2 v
Moment inercije lopte Il iznosi Il = m r2 dok je njena ugaona brzina ! = odnosno
5 r
1 1 1 1 2 v2 1 1 7 7 m2
Eku = m v 2 + Il ! 2 = m v 2 + m r2 2 = m v2 + m v2 = m v2 = 15 kg 102 2 = 1 050 J
2 2 2 2 5 r 2 5 10 10 s
00) Preko cilindriµcnog diska polupreµcnika R i homogene mase m = 2 kg prebaµcen je neistegljiv i

elastiµcan konac zanemarljive mase na µcijim krajevima su okaµcena
dva tega mase m1 = 3 kg i m2 = 4 kg Odredimo linearno ubrzanje
R sistema (a)
Ako sile zatezanja konca oznaµcimo sa F1 i F2 tada je spreg sila M koji
m = 2 kg
→ → 1
Fz Fz okreće valjak jednak proizvodu njegovog momenta inercije I = m R2
2
i ugaonog ubrzanja odnosno
→
→
F1 a → M =I (F2 F1 ) R
F2
m 1 = 3 kg m 2 = 4 kg Kako je ugaono ubrzanje ( ) jednako koliµcniku linearnog ubrzanja
a
→ tegova (a) i polupreµcnika diska (R) odnosno = onda imamo
→ R
Q 1 = m1 g → → 1 a 1
Q 2 = m2 g (F2 F1 ) R = m R2 odakle je F2 F1 = m a
2 R 2
Sile zatezanja u koncu zbog teµzine tegova mase m1 i m2 iznose
F1 = m1 g + m1 a F2 = m2 g m2 a pa oduzimanjem F1 od F2 dobijamo
F2 F1 = m2 g m2 a (m1 g + m1 a) = (m2 m1 ) g (m2 + m1 ) a odnosno
1
F2 F1 = m a = (m2 m1 ) g (m2 + m1 ) a odakle je
2
1 1
m a + ( m2 + m1 ) a = ( m2 m1 ) g odnosno m + m2 + m1 a = (m2 m1 ) g pa je
2 2
m
(m2 m1 ) g (4 3) kg 9; 81
a= = s2 = 1; 401 m
1 1 s2
m + m2 + m1 2 + 4 + 3 kg
2 2
Primetimo da ubrzanje a ne zavisi od polupreµcnika diska R
00) Cilindar mase m = 40 kg i polupreµcnika R = 60 cm rotira oko horizontalne ose. Na dodatnu ploµcu
zanemarljive mase i preµcnika 2r = 20 cm namotan je elastiµcan i neiste-
R gljiv konac na µcijem kraju visi teg mase m1 = 8 kg Koliki put S pre†e teg
r za vreme od = 6 s od poµcetka obrtanja? Kolika mu je brzina v na kraju tog
α pre†enog puta i kolika je ugaona brzina ! valjka u tom trenutku?
m → 1
→
Fz Moment inercije cilindra mase m i polupreµcnika R iznosi I = m R2 a
Fz 2
m1 a
m1 ugaona brzina ! ploµce polupreµcnika r iznosi ! = pa prema slici imamo
→
r
S v 0 = 0 m1 a →
1 2 a 1 2 a
m1 g Fz r = I = m R = mR odakle dobijamo silu zatezanja
m1 2 r 2 r
2
1 R
Fz = ma Za kretanje tega mase m1 vaµzi jednaµcina
→ 2 r
v
m1 g Fz = m1 a odnosno
!
2 2
1 R m R
m1 g = m1 a + Fz = m1 a + m a = m1 a 1 +
2 r 2 m1 r
odakle dobijamo ubrzanje a kojim se kreće teg mase m1 odnosno
g g 1
a= 2 = 2 = g Brzina kretanja tega iznosi
m R 40 0; 6 91
1+ 1+
2 m1 r 16 0; 1
m
1 9; 81 6s m
v = v0 + a = g = s2 = 0; 647 pa pre†eni put za dato vreme = 6 s iznosi
|{z} 91 91 s
0
1 2 1 2 9; 81 36
S = v0 + a = g = = 1; 94 m Ugaono ubrzanje ploµce (valjka) polupreµcnika r je
|{z} 2 182 182
0
1
a g 9; 81 rad
= = 91 = = 1; 078 2 pa je njena ugaona brzina ! u tom trenutku
r 0; 1 91 0; 1 s
9; 81 rad rad
! = !0 + = 6 = 6; 468
9; 1 s s
m
00) Teretna kola mase m = 1; 5 103 kg nailaze na strmu ravan nagiba 10 poµcetnom brzinom v0 = 24
s
0 Koe…cijent trenja pri kotrljanju iznosi = 0; 1 Koliki put S
vk = pre†u kola duµz strme ravni dok se ne zaustave ? Prema slici je
S m FR = m a = Fa + Ftr = Fa + FN = Q sin + Q cos

→
m
→ Fa = Q (sin + cos ) odnosno
R
→
F Q m
→
→ 0
a FN a= (sin + cos ) = g (sin + cos ) = 0; 27 g = 2; 67
v → m s2
α |{z}
Q g
m α = 10 o v02
vk2 = v02 2 a S = 0 odakle je S = = = 107; 88 m
2a
00) Kolosek u padu sa uglom = 2 završava se horizontalnim delom. Niz kolosek u padu odbijen je
m
vagon brzinom v0 = 1; 5 Kada pre†e put S1 va-
s
→ 1
m
a gon produµzava kretanje horizontalnim delom pruge.
S1 → 0 F Kojom brzinom v vagon napusta nagnuti deo pr-
v
→ 1 → uge i koji deo horizontalne pruge S2 će vagon preći
a FN
α → ako koe…cijent trenja za sve vreme kretanja iznosi
→
a2 → m Q = 5 10 3 Za deo puta sa nagibom imamo
v2 = 0 m v α = 2o
FR = m a1 = Fa1 Ftr = Fa1 FN
S2
= Q sin Q cos = Q (sin cos )
Q m
a1 = (sin cos ) = g (sin cos ) = 0; 293 Za horizontalni deo puta gde je = 0 imamo
m
|{z} s2
g
m p m
a2 = g= 0; 049 v= v02 2 a1 S1 = = 4; 45 vk2 = v02 2 a2 S2 0 odnosno
s2 s
v2 v2
S2 = = = = 201; 86 m
2 a2 2 g
00) Put nagiba 50 % ima duµzinu S = 850 m Na tom putu guraju se kolica teµzine Q = 800 N pri µcemu ruµcka
kolica kojom se ona guraju gradi sa horizontalom ugao = 28
Koe…cijent trenja iznosi = 0; 08 Odredimo silu F kojom treba
→
F2 gurati kolica da se ona kreću konstantnom brzinom i rad na tom
→
F putu. Prema slici imamo
1
α h S 1
m sin = = 2 = ) = 30 Iz uslova da se kolica kreću
→ θ S S 2
F1 → →
Fa → r F N h = 12 S konstantnom brzinom vidimo da FR u smeru kretanja iznosi
Ft
→ FR = 0 ili FR = F1 (Fa + Ftr ) 0 ) F1 = Fa + Ftr Kako je
0m Q
= 85
S θ = 30 o Fa = Q sin F1 = F cos ( + ) F2 = F sin ( + ) FN = Q cos
odnosno
Ftr = (F2 + FN ) = F sin ( + ) + Q cos onda zamenom u formulu F1 = Fa + Ftr dobijamo
F cos ( + ) = Q sin + F sin ( + ) + Q cos odakle je
F cos ( + ) sin ( + ) = Q (sin + cos ) odnosno
sin + cos
F = Q= = 985; 608 N
cos ( + ) sin ( + )
!!
A = F S cos F S = F S cos ( + ) = 985; 608 N 850 m cos 58 (N m) = 443; 95 103 J
00) Telo mase m klizi sa vrha glatkog uzvišenja visine H i dolazi do daske mase m1 koja leµzi na glatkoj hori-
m zontalnoj ravni na podnoµzju uzvišenja. Zbog
trenja izme†u tela mase m i daske mase
m1 telo se usporava i od nekog trenutka se
kreće sa daskom kao celina.Odredimo uk-
upan rad sile trenja.
H Prema prikazanoj slici vidimo da je potenci-
jalna energija tela na vrhu uzvišenja jed-
→
v0 naka njegovoj kinetiµckoj energiji koju ima
m m v=0 u trenutku nailaska na dasku, odnosno
m1 v=0
1 p
m v02 ) v0 = 2 g H mgH =
2
m
Prema zakonu odrµzanja koliµcine kretanja imamo m v0 = (m + m1 ) v odakle je v = v0
m + m1
Rad sila trenja izme†u tela mase m daske mase m1 i podloge iznosi
1 1 1 m2 1 1 m2
Atr = (m + m1 ) v 2 m v02 = (m + m1 ) 2
2 v0 m v02 = m v02
2 2 2 (m + m1 ) 2 2 m + m1
1 m2 m2 m m1 2 1 m m1 1 m m1 m m1
= v0 = v2 = 2gH = gH
2 m + m1 2 m + m1 0 2 m + m1 m + m1
00) Kolica mase m = 1; 2 kg mogu se kretati bez trenja po strmoj ravni nagiba 20 Kolica se drµze u
→ ravnoteµzi tegom mase m1 koji je povezan za kolica preko kotura
Fz Odredimo masu tega m1 koji drµzi ravnoteµzu i ubrzanje koje bi
→ nastalo ako na kolica stavimo teg mase m2 = 20 kg
→
m Fz
µ =0
→ 1
Fa Ako kolica stoje tada je FR = 0 Fa = Q1 = m1 g odnosno
FQ m1
Fa = m g sin = m1 g ) m1 = m sin = 0; 41 kg
→
FN
α → Ako se na kolica stavi teg mase m2 = 20 kg tada je

→ m1 g
α = 20 o mg Fz (m + m2 ) = FQ1 Fz = (m + m2 ) a FQ m1 = Fz m1 g = m1 a
Sabiranjem prethodnih formula dobijamo FQ1 m1 g = (m + m2 + m1 ) a odakle je

FQ1 m1 g (m + m2 ) g sin m1 g m2 sin m
a= = = g = 4; 11 2
m + m2 + m1 m + m2 + m1 m (1 + sin ) + m2 s
00) Na slici je prikazana strma ravan. Odredimo ubrzanje sistema a i zateznu silu Fz u uµzetu
pri µcemu trenje zanemarimo.
Prema slici, za tela mase m1 i m2 vaµzi
→
kg Fz →
Fz F1 = m1 a gde je F1 = m1 g sin '
=2 Fz
m2
m1
F2 Fz = m2 a gde je F2 = m2 g sin
=1
→
→
F2 N Iz ovih formula dobijamo
kg
F1
→
F2 F1 = (m2 sin m1 sin ') g
F1
ϕ (m1 + m2 ) a odakle je
→
→
F2
m1 g (m2 sin m1 sin ') g
θ a=
N
m1 + m2
→ p
θ = 30 o m2 g ϕ = 60 o =
2 3 m
g = 0; 44 2 odnosno
6 s
p p p !
2 3 2 3 3 3
Fz = m1 a + F1 = m1 g + m1 g sin ' = m1 g + = 0; 91 kp
6 6 6
00) Dve kugle, jedna mase m1 = 7 kg a druga mase m2 = 4 kg kreću se u istom smeru pri µcemu dolazi
do njihovog centralnog sudara
m1 → m 2 v→ 2 m1 m 2 m1 → m2 → → Pre sudara kugla mase m1 ima
v1 v ′1 v′2 v′
cm
brzinu v1 = 12 a kugla mase
s
cm
m2 ima brzinu v2 = 10 Koliko će iznositi brzine kugli ako je sudar bio idealno elastiµcan a koliko ako
s
je sudar bio idealno plastiµcan ? Prema slici imamo
1 1 1 1
m1 v12 + m2 v22 = m1 v10 2 + m2 v20 2 odakle je m1 v12 + m2 v22 = m1 v10 2 + m2 v20 2 odnosno
2 2 2 2
2 02 02 m2 0 2
v1 v1 m1 = v2 v2 m2 ) v12 v10 2 =
2
v v22 Kako je a2 b2 = (a + b) (a b) onda imamo
m1 2
m2 0
(1) (v1 + v10 ) (v1 v10 ) = (v + v2 ) (v20 v2 )
m1 2
Prema zakonu odrµzanja koliµcine kretanja kod centralnog sudara imamo
(2) m1 v1 + m2 v2 = m1 v10 + m2 v20 odakle je
m2 0
(3) (v1 v10 ) = (v v2 )
m1 2
Ako je v1 v10 6= 0 v20 v2 6= 0 onda delenjem formule (1) sa (3) dobijamo v1 + v10 = v20 + v2 odakle je
v20 = v1 + v10 v2 Zamenom v20 u relaciju (2) dobijamo
m1 v1 + m2 v2 = m1 v10 + m2 (v1 + v10 v2 ) = m1 v10 + m2 v1 + m2 v10 m2 v2 odakle je
(m1 m2 ) v1 + 2 m2 v2 = (m1 + m2 ) v10
Suština prethodnih algebarskih akrobacija je bila da se nepoznata veliµcina v10 izrazi preko poznatih veliµcina
što je sada lako uµciniti
m m
(m m ) v + 2 m v (7 4) kg 0; 12 + 2 4 kg 0; 1
v10 =
1 2 1 2 2
= s s = 0; 105 m
m1 + m2 (7 + 4) kg s
m m
v20 = v1 + v10 v2 = (0; 12 + 0; 105 0; 2) = 0; 125
s s
U sluµcaju idealno plastiµcnog sudara obe kugle će nastaviti da se dalje kreću slepljene pa njihova zaje-
dniµcka brzina v 0 iznosi
m m
m1 v1 + m2 v2 7 kg 0; 12 + 4 kg 0; 1
0
v = = s s = 0; 112 m
m1 + m2 (7 + 4) kg s
00) Iz poloµzaja A i B na horizontalnom putu, istovremeno su bez poµcetne brzine krenule dve mate-
→ → → →
rijalne taµcke masa m1 i m2 jedna drugoj u
m1 m1 v 1 a1 a2 v 2 m2 m2
susret.U smeru kretanja prve taµcke deluje
sila F1 = 3 m1 a u smeru kretanja druge ta-
x1 x2 µcke deluje sila F2 = 3 m2 t
S1 S S2 Ako u trenutku mimoilaµzenja obe taµcke
imaju istu brzinu, odredimo rastojanje
izme†u njih u polaznom poloµzaju i ubrzanje svake taµcke u trenutku mimoilaµzenja.
Diferencijalne jednaµcine kretanja materijalnih taµcaka su
m
F1 (t) = m1 x1 (t) = 3 m1 ) x1 = 3 2
sm
F2 (t) = m2 x2 (t) = 3 m2 t ) x2 = 3 t 2
s
Ubrzanja materijalnih taµcaka masa m1 i m2 u funkciji vremena su
d m
(1) x1 (t) = x1 = 3 2 odnosno
dt s
d m
(2) x2 (t) = x2 = 3 t 2
dt s
Integracijom prethodnih relacija dobijamo funkcionalne zavisnosti brzina taµcaka od vremena
Z
(3) x1 (t) = 3 dt = 3t + C1
Z
3 2
(4) x2 (t) = 3 t dt = t + C2
2
Konstante C1 i C2 odre†ujemo iz poµcetnih uslova pri µcemu za t = 0 dobijamo
3 2
x1 (0) = 0 = 3 0 + C1 ) C1 = 0 x2 (0) = 0 = 0 + C2 ) C2 = 0 odnosno
2
d
(5) x1 (t) = x1 = 3t
dt
d 3
(6) x2 (t) = x2 = t2
dt 2
Integracijom relacija (5) i (6) dobijamo parametarske jednaµcine kretanja taµcaka
Z
3
(7) x1 (t) = 3 t dt = t2 + C3
2
Z
3 1
(8) x2 (t) = t2 dt = t3 + C4
2 2
Konstante C3 i C4 o†redujemo iz poµcetnih uslova pri µcemu za t = 0 dobijamo
3 2 1 3
x1 (0) = 0 = 0 + C3 ) C3 = 0 x2 (0) = 0 = 0 + C4 ) C4 = 0
2 2
Dakle, parametarske jednaµcine kretanja taµcaka su
3 2
(9) x1 (t) = t
2
1
(10) x2 (t) = t3
2
Ako su (prema uslovu zadatka) brzine taµcaka u trenutku susreta iste, onda izjednaµcavanjem desnih
strana relacija (5) i (6) odre†ujemo „proteklo” vreme od poµcetka kretanja taµcaka do njihovog me†u-
sobnog susreta, odnosno
3
3t = t2 ) t susreta = 2 s
2
Sada iz relacije (5) ili (6) (svejedno) odre†ujemo brzine taµcaka u trenutku me†usobnog mimoilaµzenja
m 3 3 2 m
v1 = 3 t = 3 2 = 6 v2 = t2 = 2 =6
s 2 2 s
Ubrzanja taµcaka u trenutku susreta dobijamo uvrštavanjem vremena ts u relacije (1) i (2) odnosno
m m
a1 (ts ) = x1 = 3 2 a2 (ts ) = x2 = 6 2
s s
Rastojanje izme†u poµcetnih poloµzaja taµcaka jednako je zbiru njihovih pre†enih puteva od poµcetnih
poloµzaja do trenutka mimoilaµzenja, odnosno zamenom ts = 2 u relacijama (9) i (10) i njihovim sabira-
njem dobijamo
3 2 1 3
S = x1 (2) + x2 (2) = 2 + 2 = 10 m
2 2
00) U µceonom elastiµcnom sudaru kugle (1) mase m1 koja se kretala brzinom v1 i kugle (2) koja je
mirovala, kugle su se „razletele” u suprotnim smerovima
m1 → → m1 m 2 → istim brzinama v Odredimo masu m2 kugle (2)
v1 v v
Prema zakonu odrµzanja koliµcine kretanja pri udaru kugle
(1) mase m1 njena koliµcina kretanja se preraspore†uje sa
(1) (1) ( 2 )
kuglom (2) mase m2 odnosno
zbog suprotnog smera
m1 v1 = m2 v m1 v odnosno m1 v1 = ( m2 m1 ) v Kvadriranjem dobijamo
2
(1) m21 v12 = (m2 m1 ) v 2
Prema zakonu odrµzanja mehaniµcke energije pri udaru kugle mase m1 njena kinetiµcka energija se
preraspore†uje sa kuglom (2) mase m2 pa je
1 1 1
m1 v12 = m1 v 2 + m2 v 2 odnosno
2 2 2
(2) m1 v12 = ( m1 + m2 ) v 2 Delenjem relacije (1) sa relacijom (2) dobijamo
2
m21 v12 (m2 m1 ) v 2 2
2 = odakle je (m2 m1 ) = (m1 + m2 ) m1 odnosno
m1 v1 (m1 + m2 ) v 2
m22 2 m2 m1 + m21 = m21 + m2 m1 Dalje je m22 = 3 m2 m1 odakle delenjem sa m2 dobijamo m2 = 3m1
m
00) Pri eksploziji jedne granate mase m = 10 kg koja se kreće brzinom v = 800 jedno parµce mase
s
→ m
v1 m1 = 6 kg odletelo je boµcno pod uglom = 60 brzinom v1 = 300
→ 2
s
p
→
v1
m1
=
m1
Odredimo smer i brzinu v2 kretanja drugog parµceta granate mase m2

m
p→1 =
2
→ 2
v
→ Prema zakonu odrµzanja koliµcine kretanja nacrtan je trougao impulsa pa je

α v α β ! ! !
m → → p = p 1 + p 2 = const odnosno
β p = mv ! ! !
p2 = p p1 odakle kvadriranjem dobijamo
m2 2 2 !! 2
(m2 v2 ) = (m v ) 2 m m1 v v 1 + (m1 v1 ) odnosno
→ | {z }
v2 v v1 cos
q
2 2
m2 v2 = (m v ) + (m1 v1 ) 2 m m1 v v1 cos
r
m 2 m 2 m m p kg m
= 10 kg 800 + 6 kg 300 2 10 kg 6 kg 800 300 cos 60 = 52; 84 106
s s s s s
m
odakle je v2 = 1 817; 278
s
Primenom prikazanog trougla impulsa i sinusne teoreme koja pokazuje da se stranice u trouglu odnose
γ kao sinusi suprotnih uglova, odnosno
a
b
a b c m1 v1 m2 v2
α β = = dobijamo = odakle je
c sin sin sin sin sin
m p r r !
m1 v1 6 kg 300 3 1 81 75 1 81 75
sin = sin =p s = pa je = arcsin = 59; 07
m2 v2 kg m 2 10 91 10 91
52; 84 106
s
km km
00) Dvoje motociklista kreću se konstantnim brzinama v1 = 100 v2 = 80 po putevima koji
h h
se seku pod uglom = 60 Odredimo veliµcinu i smer relativne brzine je-
→
v2 β dnog motocikliste u odnosu na drugog. Posle kog vremena po prolasku kroz
mesto ukrštanja, razmak me†u njima postaje S = 10 km ? Prema slici je
α = 60 o →
v 1, 2
!
v1
! ! !
= v 2 + v 1;2 gde je v 1;2 relativna brzina prvog motocikliste u odnosu na
drugog, odnosno
→
! ! !
v1 v 1;2 = v1 v2 odakle kvadriranjem dobijamo
2 ! !
v1;2 = v12 2 v1 v2 + v22 = v12 + v22 2 v1 v2 cos odnosno
| {z }
v1 v2 cos
s
p 2
1 km km
v1;2 = v12 + v22 2 v1 v2 cos = 104 + 0; 64 104 2 0; 8 104 = 91; 65
2 h h
Prema slici i sinusnoj teoremi moµzemo odrediti pravac relativne brzine v1;2 odnosno
v1 v12 v1 100
= odakle je sin = sin = sin 60 = 0; 945 odnosno = arcsin (0; 945) = 70; 9
sin sin v12 91; 65
Prema uslovu zadatka, moµze se pretpostaviti da će motociklisti kroz raskrsnicu proći istovremeno pa će njihovo
me†usobno rastojanje iznositi S = 10 km posle vremena t koje odre†ujemo iz poznatih veliµcina
S 10 km
t= = = 0; 109 h
v1;2 km
91; 65
h
µ m
00) Covek mase m = 65 kg drµzeći teg mase m1 = 12 kg odskoµci vertikalno uvis poµcetnom brzinom v0 = 5; 2
s
m
U najvišoj taµcki h µcovek baci teg vertikalno naniµze brzinom vt = 15 Odredimo najveću visinu H
s
koju µcovek ovako dostigne. Ako pogledamo jednako ubrzano kretanje i prikazanu sliku tada znamo zašto je
2 v02 2 v12
→ (vt ) = v02 2gh = 0 ) h = (vt ) = v12 2g h=0 ) h=
v1 | {z } 2g | {z } 2g
∆h 0 0
m Primenom zakona o odrµzanju koliµcine kretanja na sistem µcovek - teg u taµcki A dobijamo
A m1
m1 m v1 = m1 vt odakle je v1 = vt odnosno
H → m
vt 2 2
v02 v2 1 m1 2 1 (m v0 ) + (m1 vt )
h →
v0 H =h+ h= + 1 = v02 + vt2 =
2g 2g 2g m 2g m2
m + m1
m 2 m 2
2
(m v0 ) + (m1 vt )
2 65 kg 5; 2 + 12 kg 15
= = s s = 1; 77 m
2 g m2 m 2
2 9; 81 2 (65) kg 2
s
00) Kuglica mase m kotrlja se niz strmu ravan a zatim kretanje nastavlja po kruµznoj putanji polupreµcnika
T1 r = 5 cm Odredimo minimalnu visinu H
taµcke T1 sa koje kuglica treba da krene da kr-
→ mv2 uµzni deo putanje napusti u najvišoj taµcki T2
Fc = r U poµcetnom trenutku kretanja iz taµcke T1 ku-
glica mase m ima potencijalnu energiju
→
T2 v Ep = m g h U taµcki T2 kuglica mase m ima
m potencijalnu energiju Ep = m g 2 r i kine-
H 1
→ → tiµcku energiju Ek = m v 2 Energija kug-
Fg = mg 2
lice mase m u taµcki T1 i T2 mora biti ista ili
r
1 v2
mgH = mg2r+ m v2 ) g H = 2 r g +
2 2
U taµcki T2 na kuglicu mase m deluje centri-
m v2
fugalnasila Fc = i gravitaciona sila
r
m v2 v2
Fg = m g pa prema uslovu zadatka imamo > mg ) =g Zamenom dobijamo
r r
v2 v2 v2 H 1 5 5
r
H = 2r
r
+
2
)
r
=2+ =
2 2
) H= r
2
Vaµzan i jednostavan zadatak!
Ovaj zadatak moµze prividno izgledati obiman ili „teµzak”ali to je zbog previše „…lozo…ranja”. Ako
o zadatku i prikazanoj slici
A dovoljno razmislimo, tada
R zadatak postaje jednosta-
van i zanimljiv !
Po putanji AB C u vertikalnoj
ravni koja u taµcki B menja
polupreµcnik krivine sa R na
r kreće se materijalna taµcka
→ mase m
vN
→ → N Odredimo zavisnost polu-
x v C F R preµcnika krivine R od po-
lupreµcnika krivine r tako da
m 90 o taµcka puštena iz poloµzaja A
bez poµcetne brzine, posle
θ − 90
D ( 2 r, r ) 2r θ napuštanja putanje u poloµza-

ju C pogodi cilj u taµcki D sa
o
→ koordinatama
r r Q xD = 2 r yD = r
B Odredimo i intenzitet sile
! !
N F N kojom materijalna
y taµcka deluje na deo puta iz-
me†u taµcaka B i C kada se ona nalazi u proizvoljnom poloµzaju na tom delu putanje u zavisnosti od
ugla = ^ B C N
! !
Na materijalnu taµcku deluje sila teµzine Q i normalna sila N na površinu puta pa diferencijalna jednaµcina
kretanja materijalne taµcke glasi
v2
(1) m = m g sin ( 90 ) + N odakle je
r
|{z} | {z }
cos
a
v2
(2) N =m + m g cos
r
Iz zakona odrµzanja mehaniµcke energije moµzemo odrediti brzinu materijalne taµcke pri µcemu u poµcetnom
trenutku (t = 0) potencijalna energija Ep(0) iznosi
(3) Ep(0) = m g R a potencijalna energija u zavisnosti od poloµzaja taµcke ima vrednost
(4) Ep = Ep(0) = m g r + r sin ( 90 )
Kinetiµcka energija Ek u zavisnosti od poloµzaja materijalne taµcke ima vrednost
1
(5) Ek = Ek( ) = m v 2 Kako je prema zakonu odrµzanja energije
2
(6) Ep(0) = Ep + Ek onda zamenom relacija (3) (4) i (5) u relaciju (6) dobijamo
1
m g R = m g r + r sin ( 90 ) + m v2 odakle dobijamo brzinu taµcke u zavisnosti od poloµzaja
2
v2 = 2 g R 2 g r + r sin ( 90 ) odnosno
r
(7) v= 2g R r + r sin ( 90 )
Zamenom relacije (7) u relaciju (2) dobijamo normalnu silu kojom materijalna taµcka deluje na put kojim se
kreće i ona u zavisnosti od njenog poloµzaja iznosi
v2 2g R r + r sin ( 90 )
(8) N =N( )=m + m g cos = m + m g cos
r r
!
R 2R
= mg 2 1 + sin ( 90 ) + cos = mg + 3 cos 2
r | {z } r
cos
Materijalna taµcka će napustiti deo puta koji odre†uje njenu putanju pod uglom = 180 pa se brzina njenog
napuštanja tog dela puta u taµcki C moµze odrediti iz relacije za brzinu (7)
r
v (c) = 2 g R r + r sin (180 90 ) odnosno
| {z }
1
p
(9) v (c) = 2 g (R 2 r)
Po napuštanju poloµzaja C taµcka nastavlja da se dalje kreće kao horizontalni hitac a prema prikazanoj slici,
poµcetni uslovi njenog daljeg kretanja za t = 0 glase
t = 0 ) x (0) = x (c) y (0) = y (c) odnosno x (0) = x (c) = v (c) y (0) = y (c) = 0
Po napuštanju poloµzaja C na materijalnu taµcku mase m deluje jedino sila gravitacije jer se sila otpora
sredine zanemaruje pa diferencijalna jednaµcina njenog daljeg kretanja glasi
! !
ma =Q a njene projekcije na usvojeni koordinatni sistem prikazan na slici su
(10) m x = 0 ) x = 0 ili m y = m g ) y = g
Integracijom relacija (10) dobijamo funkcije brzine i pre†enih puteva, odnosno njihove projekcije na prika-
zane ose koordinatnog sistema. Dakle, integracijom prvog dela relacije (10) dobijamo
x = C1 ) x = C1 t + C2 Za t = 0 ) C1 = v (c) C2 = 0 odnosno
(11) x = v (c) t
Integracijom drugog dela relacije (10) dobijamo
1 2
y = g t + C3 ) y = g t + C3 t + C4 Za t = 0 ) C3 = 0 C4 = 0 odnosno
2
1 2
(12) y= gt
2
Eliminacijom vremena t iz dobijenih parametarskih jednaµcina kretanja (11) i (12) dobijamo jednaµcinu linije
putanje materijalne taµcke po napuštanju poloµzaja C
x 1 x2
Iz (11) dobijamo t = a zamenom u (12) imamo y = g 2 odnosno
v (c) 2 v (c)
g x2
(13) y=
2 v 2 (c)
Da materijalna taµcka pogodi cilj u poloµzaju D (2 r; r) linija njene putanje mora „prolaziti”kroz poloµzaj tog
cilja, odnosno koordinate taµcke D (x = 2 r; y = r ) moraju zadovoljavati jednaµcinu linije putanje pa brzinu v (c)
odre†ujemo zamenom (x = 2 r; y = r ) u relaciju (13) odnosno
2
g (2 r ) 4 g r2 2 g r2
y=r= = = odakle je
2 v 2 (c) 2 v 2 (c) v 2 (c)
p
(14) v (c) = 2 g r
Duµzinu polupreµcnika R koja treba da zadovolji uslove zadatka dobijamo izjednaµcavanjem desnih strana relacija
(14) i (9) odnosno 2 g r = 2 g (R 2 r ) odakle je R = 3 r
Moment sile
Pretpostavimo da je telo na slici uµcvršćeno u taµcki (A) kroz koju prolazi osa 000 Ako u drugoj taµcki istog
!
0′ tela (B ) udaljenoj od taµcke (A) radijus vektorom poloµzaja r de-
!
→ lujemo nekom silom F tada će ona teµziti da (za)okrene telo oko
!
→
M taµcke A Proizvod intenziteta sile F i normalnog rastojanja ta-
r0 µcke A od pravca delovanja te sile, naziva se statiµcki moment sile
α u odnosu na taµcku (A)
→
A r B Statiµcki moment sile je vektorska veliµcina koja je uvek de…nisana
0 → samo za jednu taµcku i moment sile ima dimenziju rada, odnosno
F energije pri µcemu je jedinica mere tog momenta N m
!
Moµzemo primetiti da je statiµcki moment sile F jednak nuli (M = 0) u sledećim sluµcajevima:
! !
Kada je normalno rastojanje r0 od pravca delovanja sile F jednako 0 odnosno kada je r 0 = 0
!
Kada je ugao pod kojim deluje sila F jednak 0 odnosno kada je =0
!
Kada je intenzitet sile F jednak 0 pri µcemu nema smisla ni govoriti o momentu sile.
!
Ako sila F i taµcka A „leµze”u istoj ravni, tada je statiµcki moment sile u odnosu na tu taµcku prikazan
proizvodom
! ! !
M = F r0
!
r0 ! !
Kako je ! = sin ) r0 = r sin onda se prethodna relacija moµze napisati u obliku
r
! ! !
M = F r sin
!
Statiµcki moment sile F u odnosu na taµcku A je vektorska veliµcina, odnosno vektorski proizvod vek-
! !
tora sile F i vektora poloµzaja r koji polazi od taµcke A i završava u „napadnoj” taµcki sile (B )
! ! !
M =F r
!
Ako telo ne bi bilo uµcvršćeno u taµcki A tada bi sila F njega okrenula oko ose 000 koja prolazi kroz
taµcku A pri µcemu bi orijentacija te ose zavisila od „prirode” veze tela u toj taµcki.
!
Pravac vektora statiµckog momenta M isti je kao i pravac ose „rotacije“ 000 pri µcemu se njegov smer
odre†uje „pravilom” desnog zavrtnja.
! !
U opštem sluµcaju, kada sila F i vektor r imaju razliµcite „orijentacije“ u prostoru, odnosno kada je
! !
F = f Fx ; Fy ; Fz g r = f x; y; z g tada imamo
! ! !
! ! ! i j k ! ! !
M =F r = x y z = i Fz y Fy z + j Fx z Fz x + k Fy x Fx y
| {z } | {z } | {z }
Fx Fy Fz Mx My Mz
Ravnoteµza materijalne taµcke !

Ako na taµcku A zanemarljivo malih dimenzija deluje više sila F tada sve one imaju zajedniµcku napadnu
!
→ taµcku. Ako je rezultantna sila F r svih sila koje deluju na taµcku A jednaka 0
F2 odnosno ako je
→ n
F1 ! ! ! ! X !
FR = F1 + F2 + + Fi = F i = 0 tada je ta taµcka u ravnoteµzi.
A i=1
→
Fi → Ako sile koje deluju na taµcku ne „leµze” u istoj ravni već imaju razliµcite
Fn orijentacije u prostoru, tada se uslovi ravnoteµze mogu izraziti u pravou-
glom koordinatnom sistemu tako što se sve sile razloµze na komponente u
pravcu koordinatnih osa, pri µcemu zbir komponenata u pravcu svake koordinatne ose mora biti
jednak nuli, odnosno
Xn n
X Xn X n
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
FR = Fi = 0 ) F ix = 0 F iy = 0 F iz = 0 gde je F i = F ix i + F iy j + F iz k ili
i=1 i=1 i=1 i=1
n
X n
X n
X
! ! ! ! ! ! !
FR = i F ix +j F iy +k F iz =0
i=1 i=1 i=1
| {z } | {z } | {z }
0 0 0
Pored sluµcajeva gde materijalna taµcka ili telo miruju, odnosno pored onih sluµcajeva gde se oni kreću po
pravolinijskoj putanji konstantnom brzinom, ravnoteµza se moµze posmatrati i kod dinamiµckih sluµcajeva
kada se materijalna taµcka ili telo kreću ubrzano.
Uvo†enjem principa da na telo pored spoljašnjih deluju i
„unutrašnje”ili inercijalne sile, Dalamber (D’Alembert) je
dinamiµcke probleme sveo na statiµcke pri µcemu se dinamiµcke
jednaµcine svode na jednaµcinu ravnoteµze materijalne taµcke.
Fz Dalamber je izraz za silu F = m a „prilagodio”time što je stavio
F + ( m a ) = 0 µcime je dobio relaciju koja omogućava ravnoteµzu
ω dveju sila, odnosno statiµcku ravnoteµzu.
m F c = m rω 2 Svo†enje dinamiµckih problema na statiµcke vidimo na primeru
r Fr konusnog klatna gde se materijalna taµcka mase m kreće po kr-
ugu pri µcemu konac opisuje konus. Prema Dalamberovom pra-
α vilu za ovaj sluµcaj imamo statiµcku ravnoteµzu 3 sile odnosno te-
Q = mg zine materijalne taµcke Q = m g centrifugalne sile Fc = m r ! 2
µ
Fz
sile zatezanja konca Fz
Statika krutog tela, odre†ivanje rezultantne sile u odnosu na kruto telo
Zbog zanemarljivo malih dimenzija materijalne taµcke, nije uzimana mogućnost da ona usled delovanja jedne
ili više sila, iz translatornog ili rotacionog kretanja prelazi u sloµzeno kretanje kada u svakom trenutku
moµze iz translatornog kretanja da prelazi u rotaciono kretanje ili obrnuto.
Na kruto telo moµze delovati više sila pa se moµze javiti i više statiµckih momenata u odnosu na jednu ta-
µcku pa je u tom sluµcaju za ravnoteµzu krutog tela pri rotaciji, pored ostalih uslova, neophodno da na njega
ne deluje nikakav statiµcki moment sile, odnosno da geometrijska suma svih momenata sila koje de-
luju na telo bude jednaka nuli. Dakle, za ravnoteµzu krutog tela neophodno je da bude
Xn Xn
! ! ! !
FR = Fi = 0 MR = Mi = 0 odnosno
i=1 i=1
| {z }
! ! !
M om ent sp oljašnjih sila u odnosu na bilo ko ju taµc ku pri µc emu je M i = F i r
Xn Xn X n Xn Xn n
X n
X n
X
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
F R= F i= 0 ) F ix = 0 F iy = 0 F iz = 0; M R = M i= 0 ) M ix = 0 M iy = 0 M iz = 0
i=1 i=1 i=1 i=1 i=1 i=1 i=1 i=1
Slaganje paralelnih sila koje deluju na telo u ravni u razliµcitim

napadnim taµckama u istom smeru
0′ Ako na kruto telo deluju dve pa-
! !
ralelne sile F 1 i F 2 u taµckama A
→
i B tada se gra…µcka metoda slag-
F
′2
→
anja sila ne moµze direktno prim-
1
F′
FR = F1+ F2
→
! !
eniti jer se pravci sila F 1 i F 2 me-
→
†usobno ne seku. Me†utim, moµze-
! !
mo primetiti da su sile F0 i + F0
→ u pravcu (AB ) istog intenziteta
→ →
−F′ 0 +F′ ali suprotnog smera pa je rezul-
A B tanta ovih sila jednaka nuli pri µce-
mu njihovo prisustvo ne menja st-
→
F
anje u kojem se telo nalazi. Zato je
′2
→
1
F′
stavljen znak ( // ) koji pokazuje da

→
F2 se ove dve sile me†usobno poni-
! !
→ štavaju. Slaganjem sila F 1 i F 0
F1
r1 r2 u rezultantu dobija se rezultantni
!
vektor F 0 1 dok se slaganjem sila
l ! !
F2 i + F 0 dobija rezultantni vek-
!
tor F 0 2 pa su time dobijene dve sile koje imaju iste napadne taµcke A i B a njihovo dejstvo na telo ekvi-
! !
valentno je dejstvu sila F 1 i F 2 Prema slici imamo
! ! ! ! !
F1 k F2 ) FR = F1 + F2 M0 = 0 ) F1 r1 = F2 r2
Slaganje paralelnih sila koje deluju na telo u ravni u razliµcitim

napadnim taµckama i suprotnim smerovima
r2 I ovde je postupak slaganja
r1 l sila suštinski isti kao u pre-
→
→ F ′2 thodnom sluµcaju slaganja
→ F2 paralelnih sila, pri µcemu ov-
0 −F′ A B ! !
de sile F 1 i F 2 nemaju isti
→
+F′ smer pa u procesu slaganja
jednu od njih treba uzeti sa
→
negativnim predznakom ka-
FR da intenzitet rezultantne si-
→ → le iznosi
F ′1 F1 ! ! !
FR = F1 F2
Sa slike vidimo da se napad-
→ na taµcka (0) rezultantne
F ′2
sile u ovakim sluµcajevima ne
nalazi na pravoj izme†u ta-
0′
µcaka A i B već na produµze-
tku prave A B i to sa one
strane na kojoj deluje ve-
→
F ′1 → → → ća sila. Kako je r2 = r1 + l
FR = F1+ F2 → → →
to u ovom sluµcaju imamo
= −
→ → →
⇒
FR F1 F2
FR = F1− F2 !
M0 = 0 )
l
F1 r1 = F2 r2 = F2 (r1 + l ) odnosno F1 r1 = F2 r1 + F2 l ) (F1 F2 ) r1 = F2 l ) r1 = F2
F1 F2
l
Sliµcno dobijamo r2 = F1
F1 F2
Spreg sila
→
l F2 Spregom sila se naziva dejstvo dve paralelne sile je-
dnakih intenziteta koje imaju isti pravac ali supro-
tan smer i koje se nalaze na nekom rastojanju l razliµci-
0 tom od nule. Prema prikazanoj slici imamo
A B
! ! ! !
F1 = F2 ) F1 = F 2 = F odnosno
r1 r2
! ! !
→ FR = F1 + F2 = 0
F1
Prema slici imamo
90 o ! ! ! ! ! ! ! !
M = F1 r1 + F2 r2 = F1 ( r1 r2 )
|{z}
l →
!
F1
F2 ! ! ! ! ! !
Kako je r1 = r2 +r r1 r2 = r
α r onda imamo
A B ! ! !
M = F1 r r 6= 0 ) M 6= 0
→
→ →
r2
l
F1 r1 = sin ) l = r sin odnosno
r
0 M = F l = F r sin
Teµzište tela
Teµzištem tela nazivamo taµcku u kojoj deluje rezultantna gravitaciona sila.
Sa slike vidimo da je teµzište, odnosno
taµcka u kojoj deluje rezultantna gr-
r avitaciona sila kruµzne ploµce u nje-
nom centru, pravougaone ploµce u
preseku njenih dijagonala a trou-
gaone ploµce u preseku njenih teµzi-
→ → → šnih duµzi koje „idu”od polovine
Fr Fr Fr jedne stranice do temena suprot-
nog ugla.
y Ako imamo štap zanemarljive mase i u njemu dve materijalne
x2
taµcke µcije su mase m1 i m2 tada je njihovo teµzište
xc
x1 Q1 x1 + Q2 x2 m1 g x1 + m2 g x2 m1 x1 + m2 x2
xc = = =
x Q1 + Q2 m1 g + m2 g m1 + m2
m1 c m2
0 pri µcemu njihovi momenti sile u odnosu na taµcku c iznose
r1 r2 →
→ Q2 Mc(r1 ) = Q1 r1 Mc(r2 ) = Q2 r2 U sluµcaju ravnoteµze, mo-
Q1
→ → → ment sile u taµcki oslonca (c) koja se u tom sluµcaju naziva ce-
Q = Q1 + Q 2 ntar masa materijalnih taµcaka m1 i m2 iznosi
zbog suprotnog smera „delovanja”
Mc = Q1 r1 Q2 r2 = 0 gde moment sile u odnosu na koordinatni poµcetak, odnosno M0 ima vrednost
M0 = Q1 x1 + Q2 x2 = Q xc
z
∆ m2 Kruto telo se sastoji od mnogo elementarnih delova µcije su mase
∆ mi
ri
r2 → m1 ; m2 ; : : : ; mn
→
C ∆Q2
∆Qi ∆ m1 gde svaka od tih elementnih masa ima svoju elementnu teµzinu
∆ m n r n r1
! ! !
→ Q1 ; Q2 ; : : : ; Qn
→ ∆ Q1
∆Qn koje u gravitacionom polju predstavljaju paralelne sile.
→ n →
Q= Σ
i =1
∆Qi Rezultanta svih tih sila biće ukupna teµzina tela dok će napadna
!
y taµcka rezultante Q biti teµzište tela.
0 Koordinate centra mase krutog tela u koordinatnom sistemu
x x y z moµzemo uopšteno izraziti sledećim formulama
n
X n
X
Qi xi mi xi
Q1 x1 + Q2 x2 + + Qn xn m1 x1 + m2 x2 + + mn xn
xc = = i=1n = = i=1n
Q1 + Q2 + + Qn X m1 + m2 + + mn X
Qi mi
i=1 i=1
n
X n
X
Qi yi mi y i
Q1 y1 + Q2 y2 + + Qn yn m1 y1 + m2 y2 + + mn y n
yc = = i=1n = = i=1n
Q1 + Q2 + + Qn X m1 + m2 + + mn X
Qi mi
i=1 i=1
n
X n
X
Qi zi mi zi
Q1 z1 + Q2 z2 + + Qn zn m1 z1 + m2 z2 + + m n zn
zc = = i=1n = = i=1n
Q1 + Q2 + + Qn X m1 + m2 + + mn X
Qi mi
i=1 i=1
n
X
gde zbir svih masa, odnosno mi pretstavlja ukupnu masu tela.
i=1
U prethodnim relacijama za xc yc zc primećujemo da se u brojiocima nalaze proizvodi elementarnih delova
mase m i njihove koordinate dok se u imeniocima istih relacija nalazi suma svih elementarnih delova mase
odnosno ukupna masa tela. Ako pretpostavimo da telo zapremine V ima beskonaµcno mnogo tih elemen-
tarnih delova mase dm tada koordinate teµzišta tog tela moµzemo prikazati
Z Z Z Z Z Z
x dm x dm y dm y dm z dm z dm
Z Z Z
m m 1 m m 1 m m 1
xc = Z = = x dm yc = Z = = y dm zc = Z = = z dm
m m m m m m
dm m dm m dm m
m m m
Kako je masa tela m jednaka proizvodu njegove gustine i zapremine V m= V ) dm = dV

onda imamo
Z Z Z Z Z Z Z
1 1 1 1 1
xc = x dm = x dV = x dV = x dV = x dV ili yc = y dV zc = z dV
m m | {z } m V V V V
m V dm V V V V V
U sluµcaju homogenog tela zapremine V komponente vektora poloµzaja centra mase m na koordina-
tnim osama x y z moµzemo de…nisati relacijama
Z Z Z
1 1 1
xc = x dm yc = y dm zc = z dm Vektor poloµzaja centra mase tog tela de…niše se formulom
m m m
V V V
Z
! 1 !
rc = r dm
m
V
Moment inercije
→
0 at →
Na horizontalnom delu savijenog štapa zanemarljive mase
→
→
Ft = m a
t
ar
nalazi se materijalna taµcka mase m na rastojanju r od ose ro-
→
tacije 000 gde se na vertikalnom delu istog štapa nalazi cilin-
→
→
m Fr = m a r dar polupreµcnika r0 zanemarljive mase na koji je namotan ko-
Fo nac prebaµcen preko kotura i na koji je okaµcen teg teµzine Q Zbog
r teµzine tog tega u vertikalnom delu štapa deluje moment
sprega sila M0 = Q r0 pa zato on rotira zajedno sa njegovim
r0
horizontalnim delom i „taµckom” mase m u njemu.
Pri rotaciji taµcke mase m po horizontalnom krugu polupre-
µcnika r oko ose 000 njeno ubrzanje moµzemo razloµziti na tang-
encijalnu (at ) i radijalnu (ar ) komponentu zbog µcega na ta-
→ µcku mase m deluje tangencijalna sila Ft = m at i radijalna
0′ Q
sila Fr = m ar koja se poništava otpornom silom u štapu (FO )
Dakle, za nas je znaµcajno samo delovanje tangecijalne sile
Ft = m at = m r
gde je ugaono ubrzanje taµcke m pri njenom kretanju po kruµznoj putanji polupreµcnika r Tangen-
!
cijalna sila F t stvara statiµ
cki moment sile.
2
M = Ft r = m r } r = mr
| {z koji je jednak statiµ
ckom momentu sile M0 odnosno
Ft
M0
M = m r2 = M0 odakle je =
m r2
pa pri konstantnom delovanju sprega sile M0 ugaono ubrzanje ( ) materijalne taµcke m zavisi od proizvoda
m r2
Ako istoj materijalnoj taµcki mase m menjamo poloµzaj u odnosu na osu njene rotacije 000 tada će
se zbog promene njenog polupreµcnika rotacije r menjati i njeno ugaono ubrzanje pa tangencij-
alno ubrzanje materijalne taµcke koja rotira zavisi od njene mase m ali (i te kako) i od njenog rasto-
janja r od ose rotacije.
Proizvod mase materijalne taµcke i kvadrata njenog rastojanja od ose rotacije naziva se
MOMENT INERCIJE te materijalne taµcke u odnosu na osu njene rotacije, odnosno
Im = m r2
gde je (ponovimo) m masa materijalne taµcke a r njeno rastojanje od ose rotacije
→ U horizontalnom delu štapa dve materijalne taµcke mase m1 i
0 → at2 1
a t1 m2 = m1 stvaraju jednake statiµcke momente M0 = Q r0 u
→ 4
→ Ft2
F t1 vertikalnom delu štapa ako je proizvod tangencijalne sile
m2
m1 Ft1 = m1 at1 = m1 r1 i rastojanja taµcke m1 od njene ose ro-
tacije r1 jednak proizvodu tangencijalne sile Ft2 = m2 at2 =
= m2 r2 i rastojanja taµcke m2 od njene ose rotacije r2 ili
r1 ako je Ft1 r1 = Ft2 r2 odnosno
r v
r2 m1 2 u m1 p
r0 m1 r12 = m2 r22 pa je r2 = r1 = u
t r12 = 4 r12 = 2 r1
m2 1
m1
4
Dakle, iako je masa taµcke m2 ; 4 puta manja od mase taµcke
m1 a njeno rastojanje od ose rotacije (samo) 2 puta veće
u odnosu na rastojanje taµcke m2 od iste ose, njihove tangen-
→
Q cijalne sile Ft1 i Ft2 obrazuju jednake statiµcke momente pri
0′
µcemu vidimo veći uticaj rastojanja r od uticaja mase m
Ako dve mase zadovoljavalju jednakost m1 r12 = m2 r22 tada one imaju isti moment inercije pa se
uvek moµze odrediti neka masa m koja na nekom jediniµ cnom rastojanju (r = 1) ima isti mo-
ment inercije kada je
Im = m 12 = m
pa je tada moment inercije brojno jednak toj nekoj masi m koja na jediniµ
cnom rastojanju
(r = 1) od ose rotacije „daje” istu inerciju.
Ako izraz za moment inercije materijalne taµcke mase m
Im = m r2 zamenimo u relaciju za statiµ
cki moment sile
M=m r2
|{z} tada dobijamo izraz M = Im koji u pore†enju sa
Im
F =ma
pokazuje da je moment inercije pri rotacionom kretanju „adekvatan” masi tela pri trans-
latornom kretanju.
Ako umesto jedne materijalne taµcke mase m uzmemo za primer µcvr-
∆ F→ ∆ m1 sto telo koje rotira oko neke ose 000 tada na elementne delove tog tela
t1
odnosno na njihove mase
∆m2 →
m1 ; m2 ; : : : ; mi
→ ∆ Ft n zbog njihovog ubrzanog kretanja po kruµznim putanjama deluju
∆ Ft 2 tangencijalne sile
∆ mn
Ft1 ; Ft2 ; : : : ; Fti
∆ mi
∆ F→ koje u zavisnosti od ugaonog ubrzanja tela ( ) obrazuju elementne
ti momente M1 = Ft1 r1 = m1 r12 M2 = Ft2 r2 = m2 r22
M i = Fti ri = mi ri2
pa je ukupni moment sile tela jednak sumi svih momenata elementnih masa m
n
X
M= M1 + M2 + + Mi + = m1 r12 + m2 r22 + + mi ri2 + = mi ri2 gde suma
i=1
n
X
mi ri2
i=1
pretstavlja sumu momenata inercije svih elementarnih masa m odnosno moment inercije
tela u odnosu na osu njegove rotacije. Dakle
n
X
I= mi ri2 odnosno M = I
i=1
Ako umesto na mnogo elementnih delova mase m kruto telo izdelimo na beskonaµ
cno mnogo
elementarnih delova elementarne mase dm tada umesto sume
Xn Xn Zm
2
I= mi ri imamo I = lim mi ri = r2 dm odnosno
2
n!1
i=1 i=1 0
Zm
I= r2 dm
0
gde je r rastojanje elementarnog dela mase dm od ose rotacije. Me†utim, kako je koliµcnik elemen-
tarnog dela mase dm i elementarnog dela zapremine dV gustina odnosno
dm
= ) dm = dV onda se moment inercije tela moµze odrediti i primenom formule
dV
ZV
I= r2 dV gde integracija obuhvata celu zapreminu tela.
0
Odredimo momente inercije tela koja se pojavljuju u zadacima ili tehnici

Za „tanki” štap duµzine L ravnomerno raspore†ene mase m koji rotira oko ose normalne na nje-
govu duµzinu L imamo sledeće „sluµcajeve” odre†ivanja momenta inercije.
Sluµcaj 1. Štap rotira oko jednog od svojih krajeva (1) ili (2) kada je r = L
y Zbog ravnomerne raspore†enosti
mase štapa ili delova njegove mase
r dr po duµzini L moµzemo videti da vaµzi
dm m m
(1) m dm (2) = odakle je dm = dr
dr L L
pa moment inercije štapa u
L odnosu na jedan od njego-
vih krajeva iznosi
Z ZL L
m m r3 m L3 1
Is = r2 dm = r2 dr = = = m L2
L L 3 0 L 3 3
0
1
Sluµcaj 2. Štap rotira oko svoje sredine kada je r =
2
L
y
r dr
(1) m dm (2)
1 1
2L 2L
0 1
L
3
L
3 0 3 1
Z
L
Z2 L L3
mB C m
L
3
m m r 2
B 2 2 C B C m L3 L3
Is = r2 dm = r2 dr = = B C= @ 8 + 8 A= +
L L 3 L L@ 3 3 A L 3 3 L 24 24
L 2
2
m 2 L3 1
= = m L2
L 24 12
Sluµcaj 3. Štap rotira oko nekog proizvoljnog poloµzaja svoje duµzine koji tu
duµzinu L deli na l i L l odnosno
y
r dr
(1) m dm (2)
l L−l
Z LZ l L l
!
3 3
m m r3 m (L l) ( l) m L3 2 L2 l + L l2 L2 l + 2 L l2 l3 + l3
Is = r2 dm = r2 dr = = =
L L 3 l L 3 3 L 3
l
1
= m L2 3 L l + 3 l2
3
Moment inercije diska ili valjka polupreµcnika R i visine l u odnosu na

normalu njegovog centra
Ako disk ili valjak podelimo na beskona-
µcno mnogo „prstenova”ili „cevi”polu-
r dr r dr preµcnika r debljine dr i visine l tada će za-
R premina jednog takvog „prstena”ili je-
dne takve „cevi”biti jednaka proizvodu
njegovog (ili njenog) obima (2r ) i povr-
l l
šine jednog dela njegovog ili njenog uzdu-
µznog popreµcnog preseka (l dr ) odnosno
dV = 2 l r dr
Elementarna masa jednog od tih beskona-
µcno mnogo tankih prstenova ili cevi
jednaka je proizvodu njegove gustine i zapremine dV
dm = dV = 2 l r dr
Elementarni moment inercije dI te elementarne mase dm raspore†ene po tankoj cevi duµzine l
polupreµcnika r i debljine „zidova” dr iznosi
dI = r2 dm = 2 l r3 dr
pa je moment inercije celog valjka jednak sumi svih tih elementarnih momenata dI odnosno
Z ZR R
r4 R4 1 1 1
I= dI = 2 l r3 dr = 2 l = 2 l = l R4 = R2 l R2 = m R2
4 0 4 2 2 | {z } 2
0 m asa m
Moment inercije diska ili valjka ne zavisi od njegove debljine, odnosno visine l već od mase
i polupreµcnika, odnosno od prirode raspore†enosti te mase u odnosu na rastojanje od ose rotacije
Posle zakljuµcka da moment inercije diska ili homogenog valjka mase m i polupreµcnika R iznosi
y 1
l I= m R2
2
)
y= f (x (njegova duµzina l ne utiµ ce na vrednost momenta
inercije ) neće biti teško da odredimo opštu formulu
y = f ( x)
y = f ( x) za dobijanje momenta inercije svih tela nastalih

x rotacijom neke prave ili de…nisane krive linije oko
0 a b neke ose jer sve elementarne delove tog tela prika-
zane na slici moµzemo smatrati diskom duµzine (deblj-
ine) dx polupreµcnika y = f (x) i elementarne mase
dm = dV = y 2 dx = y 2 dx
x dx dx | {z }
dV
pa elementarni moment inercije dI te elementarne mase dm ravnomerno raspore†ene po disku

debljine dx i polupreµcnika y iznosi
1 1 1
dI = dm y 2 = y 2 dx y 2 = y 4 dx
2 2 2
Moment inercije celog tela I jednak je sumi svih beskonaµcno mnogo elementarnih momenata
inercije dI koje imaju svih beskonaµcno mnogo elementarnih masa dm ravnomerno raspore†enih u
beskonaµcno mnogo beskonaµcno tankih diskova debljine dx i polupreµcnika y a koji „nanizani”na osu
oko koje rotiraju na rastojanju od a do b saµcinjavaju celokupnu zapreminu i masu rotirajućeg tela
Zb
1
I= y 4 dx
2
a
Moment inercije cilindriµcnog valjka ili diska visine l unutrašnjeg polupreµcnika

R1 i spoljašnjeg polupreµ
cnika R2
Iz prethodnog sluµcaja znamo da elementarna zapremina jed-
nog beskonaµcno tankog cilindra polupreµcnika r debljine
zidova dr i visine l iznosi
R1 r dr
dV = 2 l r dr pri µcemu je njegova masa
R2
dm = dV = 2 l r dr
l Elementarni moment inercije dI te elementarne mase dm
raspore†ene po tankoj cevi visine l polupreµcnika r i debljine
zidova dr iznosi
dI = r2 dm = 2 l r3 dr
pa je moment inercije celog cilindriµcnog valjka ili diska
jednak sumi svih tih elementarnih momenata dI odnosno
Z Z
R2 R2
r4 R 24 R 14 1 1 2 2
I= dI = 2 l r3 dr = 2 l = 2 l = 2 l R 24 R 14 = l R 22 R 12
4 R1 4 4 4 2
R1
1 1
= l R 22 R 12 R 22 + R 12 = m R 22 + R 12
2| {z } 2
masa cilindriµcnog
valjka (m)
Vidimo da se cilindriµ
cni valjak za R1 = 0 svodi na pun cilindar gde njegov moment inercije iznosi
1
I= m R2
2
Moment inercije kugle polupreµcnika R
y y Iz jediniµcnog kruga sa centrom u koordin-

atnom poµcetku R2 = x2 + y 2 dobijamo
y 2 = R2 x2 pa elementarna zapremina dV
R R
y y jednog beskonaµcno tankog diska debljine
x x x x
dx i polupreµcnika y iznosi
0 0 x dx
dV = y 2 dx = R2 x2 dx
dok je njegova masa jednaka proizvodu nje-
gove gustine i elementarne zapremine dV
dm = dV = R2 x2 dx
Ako pogledamo neki od prethodnih „sluµcajeva” gde smo dobili da moment inercije punog cili-
ndra ili diska mase m i polupreµcnika r iznosi
1
I= m R2
2
tada neće biti teško da vidimo zašto elementarni moment inercije dI elementarne mase dm
raspore†ene po tankom disku polupreµcnika „iseµcenog” iz prikazane kugle iznosi
1 1 1 1 2
dI = dm y 2 = R2 x2 y 2 dx = R2 x2 R2 x2 dx = R2 x2 dx
2 2 2 2
Zbog simetriµcnosti kugle i algebarske „racionalnosti” izvršimo integraciju od 0 do R i pomno-
µzimo sa 2 kada dobijamo da moment inercije cele homogene kugle iznosi
ZR ZR ZR R
1 2 2 2 2 2 3 1 5
I=2 dI = 2 R x dx = R4 2 R2 x2 + x4 dx = R4 x R x + x
2 3 5 0
0 0 0
2 5 1 5 15 R5 10 R5 + 3 R5 8
= R5 R + R = = R5
3 5 15 15
Kako zapremina pomenute kugle iznosi
0 1
ZR ZR ZR ZR R
x3 R3
V =2 y 2 dx = 2 R2 x2 dx = 2 @R2 dx x2 dxA = 2 R2 x =2 R3
3 0 3
0 0 0 0
3 R3 R3 4 4
=2 = R3 onda je njena masa m = V = R3 pa moment inercije homogene
3 3 3
kugle mase m i polupreµcnika R iznosi
8 2 4 2
I= R5 = R3 R2 = m R2
15 5 |3 {z } 5
m asa kugle
Štajner-Lagranµzeova teorema
Videli smo da moment inercije I0 tela mase m u odnosu na osu rotacije koja prolazi kroz centar (0)
y njegove mase iznosi
Z
I0 = R2 dm
ili da moment inercije tog tela u odnosu na drugu

dm paralelnu osu rotacije koja ne prolazi kroz centar
R γ r mase m već kroz taµcku A koja je od centra mase (0)
udaljena za duµzinu S iznosi
0 α x β x Z
14243 I = r2 dm
S
Primenom kosinusne teoreme koja „pokazuje”da je kva-
drat jedne stranice trougla jednak zbiru kvadrata dru-
ge dve stranice umanjenom za dvostruki proizvod tih
stranica i kosinus ugla koji one grade moµzemo odre-
diti povezanost prikazanih duµzina r i R odnosno
r 2 = S 2 + R2 2S R
| cos
2
{z } = R + S
2
2S x
x za dm
2
Zamenom r u formulu za moment inercije tela mase m gde je osa rotacije udaljena od centra
mase rastojanjem S dobijamo
Z Z Z Z Z
I = r2 dm = R2 + S 2 2 S x dm = R2 dm + S 2 dm 2 S x dm
| {z } | {z } | {z }
I0 m S2 0
Kako je komponenta centra mase (xc ) homogenog tela zapremine V de…nisana formulom
Z Z
1
xc = x dm pa u ovom „sluµcaju” imamo xc = 2 S x dm = 0
m
V
jer se centar mase nalazi u koordinatnom poµcetku. Dakle

I = I0 + m S 2 Štajner-Lagranµzeova formula
pa je moment inercije µ
cvrstog tela oko bilo koje ose koja je od centra njegove mase udaljena
za duµzinu S jednak zbiru njegovog momenta inercije oko ose koja prolazi kroz centar njegove
mase i proizvoda mase tela sa kvadratom udaljenosti ose rotacije od ose koja prolazi kroz centar
mase tela. Iz prethodnog proizilazi da je moment inercije tela oko ose koja prolazi kroz centar
njegove mase uvek manji od momenta inercije tog istog tela oko bilo koje druge paralelne ose
koja je izvan centra mase tela, odnosno I0 < I
Rad snaga i energija kod rotacionog kretanja

Ako telo rotira usled delovanja konstantne tangencijalne sile F
µciji je pravac normalan na polupreµcnik r tada ta sila na putu od
A1 → poloµzaja A do poloµzaja A1 izvrši rad koji je jednak proizvodu te
F sile F i puta S odnosno proizvodu konstantnog momenta sile
S (M ) u odnosu na osu rotacije i ugaonog pomeraja ( )
A
θ A=FS=M
0 U sluµcaju promenljivog momenta sile kada su promenljivi uga-
oni pomeraji imamo dA = M d Delenjem sa dt dobijamo
dA d
=M odnosno P = M !
dt
|{z} dt
|{z}
P !
Snaga P kod rotacionog kretanja jednaka je proizvodu

momenta sile (M ) i ugaone brzine (! )
0
Kinetiµcka energija tela pri translatornom kretanju iznosi
→ 1
v1 Ek = m v2
r1 ∆ m1 2
pa sliµcnim postupkom moµzemo odrediti i kinetiµcku energiju tela kod
rotacionog kretanja. Ako telo razloµzimo na elementne mase ( m)
∆ mi ri tada periferna brzina (vi ) svake od njih zavisi od njenog rastojanja
od ose rotacije pa kinetiµcka energija svake od tih elementnih ma-
→
vi sa ( mi ) iznosi
1
0′ Ek i = mi vi2
2
Ukupna kinetiµcka energija svih elementnih masa ili tela iznosi
n
1 X
Ek = mi vi2
2 i=1
Ako umesto periferne brzine v (v = ! r ) uvedemo ugaonu brzinu ! koja je ista za sve elemente
tela, tada dobijamo formulu koja pokazuje da kinetiµcka energija tela koje rotira iznosi
n n
1 X 1 2X 1
Ek = mi ! 2 ri2 = ! mi ri2 = I ! 2 odnosno
2 i=1 2 i=1
2
| {z }
1 I
Ek = I !2
2
Ako se telo tokom rotacije kreće i translatorno, tada njegova ukupna kinetiµ
cka energija iznosi
1 1 1
Ek = m v2 + I !2 = m v2 + I !2
2 2 2
Formulu za snagu (P ) pri rotacionom kretanju moµzemo dobiti i direktno iz „poµcetne” relacije
dA d
dA = M d jer je P = =M =M!
dt dt
|{z}
!
dok je kinetiµcka energija tela koje rotira ugaonom brzinom ! jednaka radu (A) koji telo
izvrši dok se ne zaustavi kada je ! = 0 odnosno
Z! Z!
d!
Ek = A = dA = M d Kako je M = I = I d = ! dt onda imamo
dt
0 0
Z! Z!
d! 1
Ek = I ! dt = I ! d! = I !2
dt 2
0 0
Na primeru tela koje se istovremeno kreće po kruµznoj putanji polupreµcnika S i rotira oko svoje
ose 000 odredimo njegovu ukupnu kinetiµcku energiju primenom Štajner - Lagranµzeove teo-
reme o paralelnim osama kada je
I = I0 + m S 2
gde je S rastojanje centra mase tela od ose njegove rotacije. Linearna brzina tela koje se kreće po
kruµznoj putanji polupreµcnika S iznosi
v
v = S! ) ! =
S
dok ukupna kinetiµ cka energija tela pri njegovom istovremenom kretanju po kruµznoj putanji
i rotaciji oko svoje ose iznosi
1 1 1 1 v2 1 1
Ek = I !2 = I0 + m S 2 ! 2 = I0 ! 2 + m S 2 2 = I0 ! 2 + m v 2 = Ek (rotacije) + Ek (translacije)
2 2 2 2 S 2
| {z } 2
| {z }
Ek Ek
ro ta c ije tra n sla c ije
Moment koliµcine kretanja

0 Znamo da se proizvod mase (m) i njene brzine (v ) naziva koliµcina
→
kretanja (p) odnosno p = m v Me†utim, proizvod polupreµcnika
v1 putanje (ri ) i koliµ
cine kretanja elementne mase mi ( mi vi )
r1 ∆ m1 naziva se moment koliµcine kretanja elementne mase mi u odno-
su na osu 000 odnosno Li = ri mi vi
∆ mi ri Moment koliµcine kretanja (L) celog tela jednak je sumi mo-
→ menata koliµcine kretanja svih elementnih masa, odnosno
vi n
X
L= ri mi vi
0′
i=1
Kako je ugaona brzina (! ) svih elementnih masa ( mi ) ista, onda je racionalnije perifernu
brzinu (vi ) izraziti preko ugaone brzine (! ) ili (vi = ri ! ) pri µcemu dobijamo
n
X n
X
L= ri mi ri ! = ! mi ri2 = ! I
i=1 i=1
| {z }
I
m o m e n t in e rc ije
Moment koliµcine kretanja pri rotaciji tela oko njegove ose, jednak je proizvodu ugaone brzine
i momenta inercije tela za osu rotacije
L=!I
Gravitacija
00) Odredimo rad Ah koji treba izvršiti da se telo mase m podigne sa površine Zemlje do neke
visine h Odredimo i rad A1 potreban da se telo mase m sa površine Zemlje podigne (pošalje)
do beskonaµcne udaljenosti od nje.
Prema Njutnovom zakonu gravitacije, sila F kojom Zemlja mase MZ deluje na telo mase m uda-
ljeno od njenog centra rastojanjem r iznosi
MZ m 10 N m2
F = gde je = 6; 67 10 univerzalna gravitaciona konstanta.
r2 kg
Na površini Zemlje r je jednako polupreµcniku Zemlje R (r = R) jer se polupreµcnik tela mase m
zanemaruje pa telo mase m treba od centra. Zemlje podići na visinu R + h Rad Ah izvršen na tom
putu iznosi
Z
R+h Z
R+h Z
R+h
1 R+h R
MZ m 2 r 1
Ah = F dr = dr = MZ m r dr = MZ m = MZ m
r2 1 R r R+h
R R R
1 1
= MZ m
R R+h
MZ m
Na površini Zemlje gde je r = R sila F iznosi F = m g ili m g = odakle je MZ = g R2 pa
R2
zamenom u formulu za rad Ah dobijamo racionalniji izraz, odnosno
1 1 R+h R h mgh
Ah = m g R2 = m g R2 = mg =
R R+h R2 + R h h h
1+ 1+
R R
Ako telo mase m treba podići sa površine Zemlje do beskonaµ
cnosti kada h ! 1 tada izvršeni
rad na tom putu iznosi
mgh h h Rh
A(1) = lim Ah = lim = m g lim = m g lim = m g lim
h!1 h!1 h h!1 h h!1 R + h h!1 R + h
1+ 1+
R R R
hR
= m g lim = mgR
h!1 R
h +1
h
|{z}
!0
00) Odredimo onu brzinu v izbacivanja tela mase m sa Zemlje vertikalno uvis koja mu omogućava da
se više ne vrati na zemlju. Polupreµcnik Zemlje iznosi RZ = 6 370 km njena masa je MZ = 5; 97 1024 kg
N m2
dok je vrednost gravitacione konstante = 6; 67 10 10
kg
Trenje izme†u tela i zemljine atmosfere zanemariti.
Prema Njutnovom zakonu gravitacije, sila kojom Zemlja mase MZ deluje na telo mase m koje je
od njenog centra udaljeno rastojanjem r iznosi
MZ m
F =
r2
Na površini Zemlje rastojanje izeme†u tela i centra Zemlje jednako je polupreµcniku Zemlje, odnosno
r = R jer se polupreµcnik tela zanemaruje pa ono od centra Zemlje treba da dostigne neku visinu
R + h Rad koji pri tome treba izvršiti iznosi
Z
R+h Z
R+h Z
R+h
MZ m 2 1 1
Ah = F dr = dr = MZ m r dr = = MZ m
r2 R R+h
R R R
1
Telo se neće vratiti na Zemlju ako produµzi put u „beskonaµcnost” kada h ! 1 pri µcemu !0
R+h
odnosno kada je
MZ m
A(h!1) =
R
Ako je telo sa površine Zemlje izbaµceno nekom brzinom v tada je kinetiµ cka energija koju je ono
posedovalo u trenutku izbacivanja jednaka izvršenom radu na njegovom putu ka beskonaµcnosti
m v2 MZ m
= odakle je
2 R
v
u
r u 11 N m2
u 2 6; 67 10 5; 97 1024 kg
2 MZ t kg 2 m m
v= = 6
= 11 181; 3 11 200
R 6; 37 10 m s s
Isti rezultat moµzemo dobiti ako iskoristimo rezultat prethodnog zadatka gde smo dobili da izvršeni
rad pri podizanju tela mase m sa površine Zemlje do beskonaµcnosti iznosi
m v2
A(1) = m g Rgde je R polupreµcnik Zemlje. Dakle = mgR odakle je
2
r
p m m m
v = 2 g R = 2 9; 81 2 6; 37 106 m = 11 179; 4 11 200
s s s
00) Odredimo brzinu tela pri njegovom slobodnom padu na Zemlju ako ono dolazi iz beskonaµcne
udaljenosti.
Ako „pogledamo”jednako ubrzano kretanje i slobodno padanje, tada nam neće biti teško da vidimo
zašto je r
p m m m
v 2 = v02 +2 g RZ odnosno v = 2 g RZ = 2 9; 81 2 6; 37 106 m = 11 179; 4 11 200
|{z} s s s
0
Vidimo da brzina v ne zavisi od mase tela jer se pretpostavlja da ono pada bez otpora sredine.
00) Ako je polupreµcnik Zemlje r = 6 370 km odredimo brzinu kojom treba da se kreće njen veštaµcki
→ satelit da bi se odrµzavao na visini h = 1 600 km
v →
Fr Za odrµzavanje Zemljinog veštaµckog satelita na konstantnoj udaljenosti
h →
(h) moraju biti jednake gravitaciona (Fg ) kojom Zemlja privlaµci njego-
ms
Fg vu masu i radijalna sila (Fr ) koja nastaje usled njegove brzine, odnosno
Rz ms v 2 Mz ms
Fg = Fr gde je Fr = odnosno Fg =
R+h R2
Mz Polupreµcnik satelita se zanemaruje. Dakle, mora da vaµzi jednakost
r
Mz ms ms v 2 Mz (R + h)
= odakle je v =
R2 R+h R2
Zbog zanemarivanja polupreµcnika satelita, gravitaciona sila izme†u njega i Zemlje kada se on
na†e na njenoj površini jednaka je njegovoj teµzini, odnosno
M z ms Mz
= ms g odakle je g = pa imamo
R2 R2 v
r r r r u m
2 2 2 u 9; 81 2
Mz R Mz R R g t s
v= = = g =R = 6; 37 106 m
R + h R2 R2 R + h R+h R+h (6; 37 + 1; 6) 106 m
| {z }
g
m km
= 7 067; 15 = 7; 067
s s
km
00) Zemljin satelit kruµzi oko Zemlje po kruµznoj putanji polupreµcnika r = 7 000 km brzinom v = 27 300
h
→ Odredimo vreme obilaska satelita oko Zemlje i ubrzanje teµze u pu-
v →
Fr tanji satelita.
→ Da bi sateli kruµzio na stabilnoj putanji mora biti Fg = Fr odnosno
Fg ms
M z ms ms v 2 Mz v2
= ili = pa je ubrzanje teµze na putanji satelita (g 0 )
r2 r r 2
| {z } r
g0
r Mz
km2 2
v 2 (7; 58333)
g0 = = s2 = 8; 215 m
r 7 000 km s2
Vreme obilaska satelita oko Zemlje (T ) dobijamo iz relacije
2 r 2 7 000 km
Obim kruµzne putanje = 2 r = v T odakle je T = = = 5 799; 88 s = 1; 61 h
v km
7; 58333
s
00) Kolika je linearna brzina Zemlje oko Sunca ako se zna da je masa Sunca MS = 2 1033 kg a
→
udaljenost Zemlje od Sunca 1; 5 108 km ? Kolika je jaµcina gravitacionog
v → polja Sunca na površini Zemlje ?
Fc
Kako je Zemlja prirodni Sunµcev satelit, iz uslova jednakosti gravita-
→ Z
Fg cione sile izme†u Sunca i Zemlje
MS MZ MZ v 2
Fg = 2
i radijalne sile Zemlje Fr = dobijamo formulu
R R R
S MS MZ MZ v 2
2
= iz koje dobijamo linearnu brzinu Zemlje
R R
r s
MS N m2 2 1030 kg km km
v= = 6; 67 10 11 = 29; 82 30
R kg 2 1; 5 1011 m s s
Jaµcina gravitacionog polja Sunca na površini Zemlje iznosi
MS 11 N m2 2 1030 kg cm
G= = 6; 67 10 = 0; 59 2
R2 2 22
kg 2; 25 10 m 2 s
00) Odredimo masu Sunca MS ako je poznata opšta gravitaciona konstanta ( ) polupreµcnik Zem-
→ ljine putanje oko Sunca (R) i trajanje godine (T )
v →
Fc T = 365 dana !=
2
R = 1; 5 1011 m = 6; 67 10 11
N m2
→ MZ T kg 2
Fg MS MZ
Iz jednakosti Fg i Fr dobijamo Fg = = Fr = MZ ! 2 R pa je
R2
2
R 2
MS 2 3 R3 2 3
! R T 4 R3 4 2
(1; 5) 1033 m3
MS = = = =
T2 11
N m2 2
6; 67 10 (365 86 400) s2
kg 2
= 20 086 1030 kg
00) Masa Sunca MS je 355 000 puta veća od mase Zemlje a polupreµcnik Sunca rS je 112 puta
veći od polupreµcnika Zemlje rZ Koliko je ubrzanje gS na površini Sunca ?
Ubrzanje na površini Sunca (gS ) iznosi
MS 3; 55 105 MZ 35; 5 MZ 35; 5 MZ m
gS = = = = = 28; 3 gZ = 277; 63 2
rS2 (1; 12 102
2
rZ ) (1; 12)
2 2
rZ 1; 254 r 2 s
| {zZ}
gZ
1
00) Na kojoj visini h iznad Zemljine površine ubrzanje g1 iznosi od vrednosti koje iznosi na
4
površini Zemlje ? Prema uslovima zadatka imamo
h MZ 1 1 MZ 1 1
R g1 = 2 = g= 2 odakle je 2 = 2 rZ + h = 2 r Z ili
(rZ + h) 4 4 rZ (rZ + h) (2 rZ )
rz h = 2 rZ rZ = rZ Na visini h = rZ = 6 378 km iznad površine Zemlje ubrzanje g1 iznosi
Mz 1
od ubrzanja koje iznosi na površini Zemlje.
4
00) Masa Meseca je Mm = 7; 3 1022 kg a preµcnik 3; 5 103 km Odredimo teµzinu tela koje se nalazi
na površini Meseca ako je njegova masa m = 30 kg Odredimo i ubrzanje na površini Meseca.
Ubrzanje na površini Meseca (gm ) iznosi
Mm 11 N m2 7; 3 1022 kg m
gm = 2
= 6; 67 10 2 = 1; 589 Teµzina tela mase m = 30 kg na Mesecu je
Rm kg 2 3; 5 s2
1012 m2
2
m
Qm = m gm = 30 kg 1; 589 = 47; 7 N = 4; 86 kp
s2
00) Odredimo ubrzanje gS na površini Sunca prema sledećim podacima : Zemlja je udaljena od Sunca
→ 1; 5 108 km Vreme obilaska Zemlje oko Sunca iznosi T = 365 dana
vZ → r a Sunce se vidi sa Zemlje pod uglom od 30 luµcnih stepeni.
F
Z Prema uslovima zadatka i slici dobijamo
→
α
Fg = 30 luµcnih minuta = 0; 5 = 0; 5
180
rad =
360
rad
2 rS 1
Sa slike vidimo da je = ili rS = R(S
rS
Z)
R(S Z) 2
R (S − Z ) S Ako Zemlja za T = 365 dana obi†e oko Sunca „konstantnom”brzinom
2 2
obim 2 R(S Z) 4 R(S Z)
v= = ) v2 = Ubrzanje na povr-
T T T2
MS
šini Sunca iznosi gS = Aproksimacijom da je putanja kre-
rS2
tanja Zemlje oko Sunca kruµzna i uzimanjem u obzir da je gravitaciona sila izmedju Sunca i Zemlje
MS MZ MZ v 2 MS M Z MZ v 2
Fg = 2 jednaka radijalnoj sili Fr = imamo 2 = odnosno
R(S Z)
R(S Z) R(S Z)
R(S Z)
2 2
MS MZ MZ 4 R(S Z) MZ 2 4 2 3
2 = = 4 R(S Z) pa je MS = R(S Z) odnosno
R(S Z)
R(S Z) T2 T2 T2
2 3 2 2
MS 4 R(S Z) 16 R(S Z) 16 1; 5 1011 m m
gS = = = = = 312; 754
rS2 1 2 T2 2 2
2 s2
T2 2 R(S Z) (365 864 102 s)
4 360
Uporedimo dobijeni rezultat sa rezultatima iz prethodnih zadataka !
„Slobodno” padanje kroz otpornu sredinu

Sila trenja ili otpora sredine suprostavlja se kretanju tela i ona je proporcionalna brzini njegovog
kretanja (v ) odnosno
Ftr = kv gde je k koe…cijent trenja ili koe…cijent proporcionalnosti (k = const)
k
Na osnovu drugog Njutnovog zakona imamo m a = m g k v odakle je a + v = g odnosno
m
dv k
+ v = g Ovo je nehomogena linearna diferencijalna jednaµcina prvog reda. Znamo da je
dt m
Z 0 Z 1
f (x)dx
Z f (x)dx
B C
y=e @ e g (x) dx + C A opšte rešenje linearne diferencijalne jednaµcine
y 0 + f (x) y = g (x) U našem sluµcaju rešenje glasi

Z 0 Z 1
k Z k Z Z
m dt B m dt C k k enx
v=e @ e g dt + CA = e mt e m t g dt + C Kako je e n x dx = + C onda imamo
n
0 1
k
k B em t C
v=e mt @g + C A Kako je a (b + c) = c a + a b am a m
= a0 = 1 onda imamo
k
m
k mg
v =Ce mt + Na poµcetku kretanja, za t = 0 ) v = 0 pa imamo
k
k mg mg mg mg k
0=Ce m 0 + odakle je C= odnosno v = e mt pa je
k k k k
mg k
(1) v = 1 e mt Vidimo da brzina tela zavisi i od njegove mase!
k
k
Pored toga, ako t ! + 1 tada izraz e m t ! 0 pa se brzina asimptotski pribliµzava ka graniµcnoj vre-
mg k
dnosti Ako je k veliko, tada je graniµcna brzina mala i ne samo to, već je izraz e m t posle kra-
k
ćeg vremena blizak nuli.
Na primer, veliko k imamo kod skoka padobranom posle njegovog otvaranja gde se zahteva brzo do-
stizanje graniµcne brzine koja treba da bude relativno ili dovoljno mala. Iz izraza za graniµcnu brzinu vi-
dimo da je ona proporcionalna masi padobranca.
Na osnovu formule (1) odredimo brzinu v kada k ! 0 ! Primenom Lopitalovog pravila dobijamo
0 k
1
1 e mt
lim v = lim @m g A = lim m g t = gt
k!0 k!0 k k!0 m
a to je izraz za brzinu tela u sluµcaju njegovog slobodnog padanja bez trenja sa vazduhom.
Obratimo paµznju na nekoliko sledećih stranica - biće jasnije!

Znamo da je gravitaciona sila Fgr jednaka proizvodu mase m i ubrzanja Zemljine teµze g odnosno
m
Fgr = m g g = 9; 81 2
s
Prema zakonu aerodinamike otpor vazduha je srazmeran kvadratu brzine padanja v odnosno
Fot = k v 2 gde je k konstanta srazmernosti
Sila usled koje se telo kreće Fkr u otpornoj sredini jednaka je razlici ove dve sile jer one deluju suprotno
jedna drugoj
(1) Fkr = Fgr Fot
U zavisnosti od pre†enog puta S brzina v je prvi izvod puta po vremenu t

dS
v=
dt
dok je ubrzanje a prvi izvod brzine v po vremenu t ili drugi izvod puta S po vremenu t odnosno
dv d dS d2 S
a= = =
dt dt dt dt2
Prema drugom Njutnovom zakonu sila F je srazmerna masi m i ubrzanju a odnosno
dv dv
F = ma = m Sada relacija (1) ima oblik m = mg k v 2 odnosno
dt dt
dv k mg mg m a2
(2) = v2 Ako prihvatimo da je a2 ) = tada relacija (2) dobija oblik
dt m k k k g
gdv
(3) =
dt odnosno
a2 a2 v2
Z Z
dv g 1 a+v g a+v 2g
= 2 dt Odavde imamo ln = 2 t + C ili ln = t + C odnosno
a2 v 2 a 2a a v a a v a
a+v 2g
=e a t+C U poµcetku kretanja je t = 0 i v = 0 pa iz poslednje relacije dobijamo
a v
2g
1=e a 0+C odakle je C = 0 Sada je
a+v 2g 2g 2g 2g
= e a t ili a + v = (a v) e a t = ae a t ve a t
a v
2g
2g 2g 2g 2g e a t 1
v+ ve a t = ae a t a v 1+ e a t =a e a t a v=a 2g
e a t +1
2g
Kako je am a n
= am n
onda mnoµzenjem i delenjem prethodne relacije sa e a t dobijamo
g g
eat e at 1 t t 1 t t
(4) v = a g g Kako je sh t = (e e ) ch t = (e + e ) onda imamo
e at +e at 2 2
g mg k a2 ka
v = a th t Kako je = a2 ) g = onda imamo v = a th t
a k m m
Poslednja relacija (4) pretstavlja brzinu padanja tela uz otpor sredine koji je srazmeran sa kvadratom
brzine v 2 Kako je brzina prvi izvod puta po vremenu
g g g g
dS dS ea t e at ea t e at
v= onda imamo =a g g odakle je dS = a g g dt odnosno
dt dt ea t +e at ea t +e at
Z g g
ea t e at
S=a g g dt Kako je
ea t +e at
g g g g g g g g g
d ea t +e at = ea t +e at dt = ea t e at dt onda je
a a a
g g
Z d ea t +e at
a a2 g g
S=a g g = ln e a t + e at + C1
g ea t +e at g
U poµcetku kretanja je t = 0 i S = 0 pa iz poslednje relacije vidimo da je C1 = 0 odnosno
a2 g g a2 g
(5) S= ln e a t + e at = ln 2 ch t
g g a
00) Telo mase m kreće se po pravolinijskoj putanji pod dejstvom sile F koja je srazmerna vremenu t i
obrnuto srazmerna brzini kretanja v
Odredimo zavisnost izme†u brzine v i vremena t ako je poµcetna brzina taµcke v = 0
Prema drugom Njutnovom zakonu imamo
dv
F = ma = m Ako koe…cijent srazmernosti oznaµcimo sa k tada prema uslovima zadatka imamo
dt
Z Z
dv t
m =k odakle razdvajanjem promenljivih dobijamo m v dv = k t dt pa je m v dv = k t dt odnosno
dt v
v2 t2 02 02
m = k +C Konstantu C odredimo iz poµcetnih uslova kada je t = 0 ) v = 0 ili m =k +C )
2 2 2 2
r
v2 t2 k
C = 0 Sada je m =k odnosno v = t
2 2 m
m
00) Telo je baµceno vertikalno uvis poµcetnom brzinom v0 = 10 pri µcemu je sila otpora sredine
s
2 2
y F0 = k m v gde je m masa tela, v njegova brzina a koe…cijent proporcionalnosti
p
k = 0; 08 Odredimo maksimalnu visinu dometa tela H1 i maksimalnu visi-
nu dometa H2 ako se zanemari sila otpora sredine a zatim odredimo i grešku
koja se time µcini. Prema uslovima zadatka i prikazanoj slici imamo
→
v t = 0 ) y = 0 ) y = v0 odnosno F0 = k 2 m v 2 = k 2 m y 2
m Na baµceno telo deluje njegova teµzina Q = m g i sila otpora sredine F0 gde je teµzi-
na Q usmerena vertikalno na dole a sila otpora sredine suprotno vektoru br-
→ →
H2 Q = mg zine kretanja, odnosno u datom sluµcaju tako†e vertikalno na dole pa diferen-
H1 cijalna jednaµcina kretanja tela glasi
→
! !
F0 (1)
!
m a = Q + F0 a projekcijom na osu 0y ona postaje
→
v0
my = mg k2 m y2 pa deljenjem sa m dobijamo
dy dy dyy
0 x (2) y= k2 y2 + g Kako je y dy = dy = dy = dyy y=
dt dt dy
dyy
onda zamenom u (2) dobijamo = k2 y2 + g odnosno
dy
dyy dz
(3) = dy Smenom k 2 y 2 + g = z za koju je dz = 2 k 2 y d y ) y d y = relacija (3)
2 k2
k2 y2 + g
postaje
Z Z
dz 1 dz 1
= dy = dy ) ln z = y + C1 Sada je
2 k2 z 2 k2 z 2 k2
1 1
(4) ln k 2 y 2 + g = y + C1 Za t = 0 dobijamo ln k 2 v02 + g = 0 + C1 odakle je
2 k2 2 k2
1
C1 = ln k 2 v02 + g pa zamenom u (4) dobijamo
2 k2
1 1 1 1 k 2 v02 + g
(5) y = 2
ln k 2 y 2 + g + 2 ln k 2 v02 + g = ln k 2 v02 + g ln k 2 y 2 + g = ln
2k 2k 2 k2 2 k2
k2 y2 + g
U najvišem poloµzaju H1 koji telo dostigne ako na njega deluje sila otpora sredine, njegova brzina je
jednaka nuli pa je y = H1 odnosno y = 0 a zamenom u relaciju (5) dobijamo
1 k2 v2 + g 1 k 2 v02 1 0; 08 102
H1 = 2
ln 2 02 = 2
ln 1 + = ln 1 + = 3; 727 m
2k k 0 +g 2k g 2 0; 08 9; 81
Ako nema otpora sredine, telo bi dostiglo visinu
v02 100 H2 H1
H2 = = = 5; 096 m pa se zanemarivanjem otpora pravi greška 100 = 36%
2g 2 9; 81 H1
Matematiµcko klatno
y Matematiµcko klatno je materijalna taµcka mase m
okaµcena o neistegljivi konac duµzine l bez teµzine koja
je izvedena iz poloµzaja ravnoteµze za neki ugao i
θ puštena da slobodno osciluje pod uticajem aktiv-
ne komponente sile Zemljine teµze
ϕ
(1) F = m g sin
→ gde je predznak na desnoj strani ( ) uzet zato što
l Fz sila F ima suprotan smer od ugla otklona
θ max Pasivna komponenta FN = m g cos uravnoteµzena
m je silom zatezanja konca i ona se izostavlja iz analize
S = l θ matematiµckog klatna. Dakle, jedina sila koja del-
→
x
F uje na okaµcenu materijalnu taµcku mase m je pro-
0 →
FN jekcija teµzine (m g ) na tangentu putanje njegovog
θ kretanja.
→ Koordinatni sistem 0xy postavljen je u vertikalnoj
mg ravni pa je y - osa normalna na površinu Zemlje.
Kako je duµzina konca konstantna, materijalna taµcka se kreće po kruµznom luku S µcija je duµzina srazmerna
!
sa uglom otklona (S = l ) dok je sila F srazmerna sa sin pa kretanje materijalne taµcke nije harmo-
nijsko kao što diferencijalna jednaµcina koja to kretanje opisuje nije homogena. Kako je brzina prvi iz-
vod puta po vremenu a ubrzanje prvi izvod brzine po vremenu, odnosno drugi izvod puta po vre-
menu, onda prema drugom Njutnovom zakonu i slici imamo
d2 S
m = m g sin odnosno
dt2
d2 S
(2) = g sin
dt2
Ako je S = l i ako sa oznaµcimo prvi izvod ugla po vremenu što pretstavlja ugaonu brzinu a sa
drugi izvod ugla po vremenu što pretstavlja ugaono ubrzanje, tada delenjem relacije (2) sa l dobijamo
g
(3) = sin
l
Dobili smo nelinearnu diferencijalnu jednaµcinu drugog reda pa njenim rešavanjem odre†ujemo funkciju
= (t) koja „opisuje”kretanje materijalne taµcke. Vidimo da u poslednjoj relaciji nema nezavisno prome-
njljive t koja oznaµcava vreme ? Pretpostavimo da se u trenutku t = 0 materijalna taµcka nalazi u koordinatnom
poµcetku i da najveća vrednost ugla iznosi ' kada je i duµzina l najveća, odnosno Smax
Potsetimo se rešavanja diferencijalne jednaµcine drugog reda
(4) f (y 00 ; y 0 ; y ) = 0 u kojoj se ne pojavljuje x
Jednaµcini (4) moµzemo sniziti red, odnosno svesti je na jednaµcinu prvog reda uvo†enjem smene
dy
y0 = = p gde je p funkcija od y Mnoµzenjem i delenjem prethodne relacije sa dy dobijamo
dx
dp dp dy dy dp dp dp
y 00 = = = =p gde je = y 0 izvod p po y Sada relacija (4) postaje
dx dx dy dx dy dy dy
dp
(5) f p ; p; y =0
dy
Dakle, uveli smo novu zavisno promenljivu p pri µcemu je stara zavisno promenljiva y postala nezavisno
promenljiva dok je stara nezavisno promenljiva x „eliminisana”. Primenimo opisani postupak na reša-
vanje jednaµcine (3) Uvo†enjem smene
d dp dp d d dp dp dp g
= = p za koju je = = = =p jednaµcina (3) se svodi na relaciju p = sin
dt dt dt d dt d d d l
odakle je
g
(6) p dp = sin d U relaciji (6) promenljive su razdvojene pa je moµzemo direktno integraliti
l
Z Z
g p2 g
p dp = sin d µcime dobijamo = cos + C1 odnosno
l 2 l
2g
(7) p2 = cos + C1
l
Nova promenljiva p je u stvari ugaona brzina materijalne taµcke mase m U taµcki najvećeg otklona za
koju je = ' odnosno gde je ' najveći otklon ( ili amplituda) matematiµckog klatna, njegova ugaona
brzina p biće jednaka nuli p = = 0 kada dobijamo
2g 2g 2g 2g
0= cos ' + C1 ) C1 = cos ' odnosno p2 = cos cos ' odakle je
l l l l
r
2g d 2g
p2 = (cos cos ') odnosno p = = (cos cos ') Kako je
l dt l
+ +
cos cos = 2 sin sin = 2 sin sin onda imamo
2 2 2 2
r
d 4g +' '
= sin sin odnosno
dt l 2 2
r r
d g +' '
(8) =2 sin sin
dt l 2 2
Opet smo dobili jednaµcinu u kojoj se promenljive mogu razdvojiti. Uz uslova da je = 0 za t = 0 imamo
Z r Z
d g
(9) r =2 dt
+' ' l
0 sin sin
2 2
Integral na levoj strani relacije (9) ne moµzemo izraziti pomoću elementarnih funkcija. Zato posmatramo
„male” otklone (amplitude) klatna kada je l mnogo veće od S odnosno kada je ugao dovoljno mali
da se moµze prihvatiti aproksimacija sin kada se jednaµcina (9) svodi na relaciju
Z r Z r
d g d g
r =2 (t + C2 ) ili r =2 (t + C2 ) odnosno
+' ' l 1 2 2
l
0 0 '
2 2 4
Z r Z
d g dx
(10) p = (t + C2 ) Kako je p = arcsin x + C odnosno
'2 2 l 1 x2
0
Z Z Z Z d
d d 1 d ' '
p = v !=' s = s = arcsin + C onda je
'2 2 u 2 2 ' 2 '
u
t '2 1 1 1
' ' '
r
g
(11) arcsin = (t + C2 )
' l
Ako klatno poµcnemo da izvodimo iz ravnoteµznog poloµzaja u trenutku t = 0 kada je = 0 tada za-
menom ovih uslova u relaciju (11) dobijamo
r r r
0 g g g
arcsin = (0 + C2 ) ) C2 = 0 odnosno arcsin = t Dalje je = sin t odnosno
' l ' l ' l
r
g
(12) = ' sin t = ' sin ! t
|{z} l
max | {z }
!
Iz relacije (12) vidimo da matematiµcko klatno za male amplitude vrši harmonijsko, odnosno oscilatorno
kretanje. Period oscilovanja ili kretanja matematiµckog klatna, odnosno vreme jedne potpune osci-
lacije iznosi
r
2 2 l
T = = r =2
! g g
l
Vidimo da period oscilovanja matematiµckog klatna ne zavisi od amplitude oscilovanja µcime se obja-
šnjava da sat sa klatnom radi „taµcno” i posle duµzeg vremena od navijanja, odnosno kada mu je op-
ruga za akomulaciju energije „popustila”. Uz odre†ivanje duµzine konca l i perioda oscilovanja T
matematiµcko klatno moµze posluµziti i za odre†ivanje ubrzanja Zemljine teµze g
00) Ako se sekundno klatno µcasovnika produµzi za 50 - i deo njegove duµzine, koliko se time dnevno
gubi sekundi ?
r
l
Period oscilovanja matematiµckog klatna iznosi T = 2 gde je l njegova duµzina. Pri duµzini kla-
g
tna l imamo
r
l
T =1s=2 Ako duµzinu klatna produµzimo za 50 - i deo, tada je
g
v v v v
u u 50 l + l u 51 l u 51
ul+ l u u ul r r r
t 50 t 50 t 50 t 50 l 51 51
T1 = 2 =2 =2 =2 =2 =T Dakle
g g g g g 50 50
r r r !
51 51 51
T1 = T > T odnosno T = T1 T = T T =T + ( 1) Za jedan dan kada je
50 50 50
n = 24 h 60 min 60 s = 86 400 s T(ukupno) iznosi

r !
51
T(uk) = n T = 86 400 1 + ( 1) = 859; 722 s = 14; 3284 min
50
00) Štap zanemarljive mase osciluje u vertikalnoj ravni. Na štapu se nalaze dva tega jednakih masa m pri
µcemu je jedan teg od taµcke (0) oko koje štap osciluje, udaljen ka kraju (1) za
m 1)
duµzinu a dok je drugi teg od iste taµcke udaljen ka kraju (2) za duµzinu 2a
(
Odredimo redukovanu duµzinu l0 tog klatna. r

l
a
Period oscilovanja matematiµckog klatna iznosi TM = 2 gde je l njegova

0
S
g
c
r
I0
l0
duµzina dok je period oscilovanja …ziµckog klatna TF = 2 gde je I0

2a
mgS
m
)
moment inercije klatna u odnosu na „taµcku”njegovog vešanja a S rastojanje

(2
taµcke vešanja 0 od teµzišta klatna. Moment inercije I0 za pomenuti štap zane-

marljive mase sa tegovima jednakih masa na njemu iznosi
2
I0 = I01 + I02 = m a2 + m (2 a) = m a2 + m 4 a2 = 5 m a2
Prema slici, rastojanje teµzišne taµcke pomenutog štapa sa tegovima jednakih masa m od taµcke njegovog
vešanja, odnosno rastojanje od taµcke t do taµcke 0 iznosi
2a + a 3a 4a 3a 1
S = 2a = 2a = = a
2 2 2 2
Redukovana duµzina …ziµckog klatna je ona duµzina l0 matematiµckog klatna pri kojoj ono ima isti
period oscilovanja kao i …ziµ
cko klatno, odnosno
r v r
I0 u 5 m a2 10 a
TF = TM pri µcemu je TF = 2 =2 t u =2
mgS 1 g
mg a
2
r r r
l0 10 a l0
TM = 2 odnosno 2 =2 odakle je l0 = 10 a
g g g
00) Odredimo duµzinu l homogenog štapa konstantnog preseka koji bi oscilovao sa periodom od
2
3; 5 s ako je on okaµcen o taµcku koja se nalazi na
njegove ukupne duµzine l
3 r
I0
Period oscilovanja …ziµckog klatna iznosi T = 2 gde je I0 mo-
mgS
3 l
1
0
S
ment inercije u taµcki vešanja a S rastojanje taµcke vešanja klatna od njegovog

c
1 1 1 1 1
teµzišta koje u datom sluµcaju iznosi S = l l= l= l
2 3 2 3 6
2 l
l
1
3 l
Moment inercije štapa u odnosu na taµcku njegovog vešanja (0) iznosi

2
1 0 3 1
Z Z3 l 1 l 8 l3
3 3 l
m m r m B 27 C
I0 = r2 dm = r2 dm = = @ + 27 A =
l l 3 2
l l 3 3
2 3
3l
m l3 8 l3 9 1
= + m l2 = m l2 Me†utim, ako znamo da moment inercije štapa u odnosu na nje-
=
l 81 81 81 9
1
govu polovinu ili centar (c) iznosi Ic = m l2 onda moment inercije tog istog štapa u odnosu na
12
poloµzaj koji je od centra c udaljen za duµzinu S moµzemo odrediti i primenom Štajner-Lagranµzeove
formule kada je
1 1 3 1 4 1
I0 = Ic + m S 2 = m l2 + m l2 = m l2 + m l2 = m l2 = m l2 Period oscilovanja štapa iznosi
12 36 36 36 36 9
v
u 1 m
u m l2 r r 2
3 9; 81 2 (3; 5) s2
u 2l 2l T 2l T2 3gT2
T =2 t u 9 =2 ) = ) = l= = s = 4; 56 m
1 3g 3g 2 3g 4 2 8 2 8 2
mg l
6
00) Metalni štap duµzine l = 1 m i mase m = 1; 2 kg moµze da osciluje u vertikalnoj ravni oko svoje sre-
dišnje taµcke (0) Na „donjem” kraju štapa nalazi se teg mase m1 = 0; 2 kg
Odredimo period oscilovanja ovog klatna. r
I0
Period oscilovanja …ziµckog klatna iznosi TF = 2 pa za dati sluµcaj
mgS
2 l
imamo
1
r
I0
0
gde je I0 moment inercije sistema štap - teg u

S
TF = 2
(m + m1 ) g S
x
odnosu na taµcku njegovog vešanja a S rastojanje taµcke vešanja sistema od

m
njegovog teµzišta.
2 l
1
m1
Bez prisustva tega, teµzište štapa bi bilo na njegovoj sredini u taµcki 0 ali uz
prisustvo tega teµzište „sistema” štap - teg se „pomera”bliµze njegovom
kraju sa tegom, od taµcke 0 ka taµcki t pri µcemu to „pomeranje” iznosi
1
m 0 + m1 l
S= 2 =1 m1
l=
1 0; 2
l=
1
l
m + m1 2 m + m1 2 1; 4 14
1
U taµcki 0 moment inercije štapa duµzine l i mase m bez prisustva tega je IS = m l2 Moment inercije
12
1
samo tega mase m1 koji se od taµcke vešanja štapa nalazi na udaljenosti l iznosi
2
2
1 1
I(m1 ) = m1 l = m1 l2 Moment inercije sistema štap - teg u odnosu na taµcku oko koje sistem osciluje je
2 4
1 1 1 1 1
I0 = IS + I(m1 ) = m l 2 + m1 l 2 = m l2 + 3 m1 l2 = (m + 3 m1 ) l2
12 4 12 12 12
Dakle, period oscilovanja …ziµckog klatna ili sistema štap - teg oko taµcke 0 iznosi
v
u 1 s v
u (m + 3 m1 ) l2 u 7 (1; 2 + 3 0; 2) kg 1 m
u 7 (m + 3 m1 ) l u
T =2 t u 12 =2 =2 t
1 6 (m + m1 ) g m = 2; 457 s
(m + m1 ) g l 6 (1; 2 + 0; 2) kg 9; 81 2
14 s
00) Ako materijalna taµcka harmonijski osciluje prema jednaµcini x = 17 sin (62; 8 t + 0; 49) cm odredimo
amplitudu, frekfenciju i periodu njenog oscilovanja, odnosno njenu elongaciju i brzinu za vreme t = 0
Odredimo i maksimalno ubrzanje taµcke. Kako je
2
x = 17 sin (62; 8 t + 0; 49) = x0 sin (! t + ') = x0 sin t+'
T
onda amplituda oscilovanja taµcke iznosi x0 = 17 cm Za t = 0 imamo
x( t = 0 ) = 17 sin (62; 8 0 + 0; 49) cm = 17 sin (0; 49) cm = 17 sin (28; 075 ) cm = 7; 256 cm
2 1 2
Prema ! = = 62; 8 ) T = s = 0; 1 s frekfencija materijalne taµcke iznosi
T s 62; 8
1 1
f= = = = 10 Hz Kako je
T 0; 1 s
dx d
v= = x0 sin (! t + ') = x0 ! cos (! t + ') za t = 0 imamo
dt dt
1 1 cm
v( t = 0 ) = x0 ! cos (! 0 + ') = x0 ! cos ' = 17 62; 8 cos (0; 49) = 17 62; 8 cos (28; 075 ) = 965; 457
s s s
cm
= 9; 654 Iz relacije za ubrzanje taµcke
s
d d
a= = x0 ! cos (! t + ') = x0 ! 2 sin (! t + ') = amax sin (! t + ') dobijamo
dt dt | {z }
a max
2
2 4 2 4 2 cm m
amax = x0 ! 2 = x0 = x0 2 = 17 2 = 67 113; 3 2 = 671; 133 2
T T (0; 1) s s
Stacionarno strujanje –Jednaµcina kontinuiteta

Ako kroz jedan kraj konusne
cevi, površine popreµcnog pre-
seka S1 pod pritiskom p1 za
→ → → odre†eno vreme t pro†e ma-
S1 v1 v S2 v2
sa m vode ili neke druge teµc-
p1 nosti, tada za isto vreme t
p2 ista masa m teµcnosti mora
da pro†e i kroz drugi kraj ko-
nusne cevi, površine popreµc-
nog preseka S2 odnosno
∆ l1 = v1∆ t ∆l2 = v2∆t
m1 = m2
Kako je masa teµcnosti ili neke druge homogene supstance jednaka proizvodu zapremine V i speci…µcne
gustine odnosno kako je zapremina V valjkastog tela jednaka proizvodu njegove duµzine l i povr-
šine popreµcnog preseka S to će (prema prikazanoj slici) masa teµcnosti koja pro†e kroz površine popreµcnog
preseka S1 i S2 biti
m1 = brzina teµcnosti (v1 ) vreme ( t) površina (S1 ) gustina ( )
| {z }
duµzina valjkastog stuba teµcnosti
| {z }
zapremina valjkastog stuba teµcnosti
| {z }
masa valjkastog stuba teµcnosti
odnosno
m1 = v1 t S1 m2 = v2 t S2 Kako je m1 = m2 ili v1 t S1 = v2 t S2 odnosno
v1 S1 = v2 S2 jednaµcina kontinuiteta
S2 S1 v1 S1 v2 v1 v2 S2
onda imamo v1 = v2 v2 = v1 = S1 = S2 S2 = S1 =
S1 S2 v2 S2 v1 v2 v1 S1
Bernulijeva jednaµcina
Ako zanemarimo trenje teµcnosti sa zido-
vima konusne cevi i me†umolekularno tre-
nje u samoj teµcnosti kada deo mehaniµckog
S1 rada prelazi u toplotu, tada se na prikazano
→
v1 kretanje teµcnosti moµze primeniti zakon odrµza-
nja mehaniµcke energije. Već smo primetili da
ista masa m teµcnosti koja za vreme t pr-
S o†e kroz presek S1 mora proći i kroz presek S2
p1 odnosno
→
v m = v1 t S1 = v2 t S2 odnosno
(1)
S2 S1
v1 S1 = v2 S2 ) v1 = v2 ) v2 = v1
S1 S2
h1 h = h1 − h 2 Prema prikazanoj slici i prethodnim formulama
lako je zakljuµciti da je brzina isticanja v2 veća
od brzine v1 jer kroz manju površinu popre-
µcnog preseka S2 mora da pro†e ista masa m
teµcnosti koja je prošla i kroz veću površinu po-
(2)
S2 preµcnog preseka S1 Prema formuli za kineti-
p2 1
h2 µcku energiju Ek = m v 2 vidimo da se ona
→ 2
v2 povećava sa kvadratom brzine v Dakle, pri
prolasku iste mase ( m) teµcnosti kroz razli-
µcite površine popreµcnog preseka S1 odnosno S2 u poloµzajima (1) odnosno (2) dolazi do promene ki-
netiµcke energije jer je brzina prolaska mase ( m) teµcnosti kroz poloµzaj (2) veća od brzine prolaska
iste mase teµcnosti kroz poloµzaj (1) pa imamo
1 1 m 2
Ek = Ek(2) Ek(1 ) = m v22 m v12 = v2 v12
2 2 2
Do kretanja teµcnosti kroz prikazanu konusnu cev dolazi usled rada dve sile, odnosno usled rada sile pri-
tiska p1 i rada sile gravitacije.
a) Rad sile pritiska p1 moµze biti ostvaren nekom ruµcnom ili motornom pumpom, odnosno pritiskom
na klip kao kod „ure†aja” za inekcije. Rad sile pritiska p1 iznosi
E(p1 ) = F1 l1 = p1 S1 v1 t
| {z } | {z }
F1 l1
b) Rad gravitacione sile nastaje zbog razlike u visinama krajeva prikazane konusne cevi, odnosno
zbog razlike u visinama poloµzaja (1) gde je površina popreµcnog preseka S1 i poloµzaja (2) gde je po-
vršina popreµcnog preseka S2 Prema prkazanoj slici rad gravitacione sile iznosi
E(g) = mgh = m g (h1 h2 )
Primetimo da se izlasku teµcnosti kroz površinu popreµcnog preseka S2 u poloµzaju (2) suprostavlja
rad sile pritiska p2 koji nastaje zbog atmosferskog pritiska, otpora vazduha, neke druge „sredine”
ili usled nekog drugog razloga. Rad sile pritiska p2 iznosi
E(p2 ) = F2 l2 = p2 S2 v2 t
| {z } | {z }
F2 l2
Dakle, do promene kinetiµcke energije pri prolasku teµcnosti kroz prikazanu konusnu cev dolazi zbog :
Rada sile pritiska p1 E(p1 ) Rada gravitacione sile E(g) Rada sile pritiska p2 E(p2 )
Rad sile pritiska p2 ima suprotan predznak u odnosu na ostale dve sile jer im se ona svojim de-
lovanjem suprostavlja. Dakle, sada imamo
Ek = E(p1 ) + E(g) E(p2 ) Dalje je
m 2
v2 v12 = p1 S1 v1 t+ m g (h1 h2 ) p2 S2 v2 t odnosno
2
m 2 m 2
v2 v1 = p1 S1 v1 t+ m g h1 m g h2 p2 S2 v2 t Kako je
2 2
m= m1 = v1 t S1 = m2 = v2 t S2 onda imamo
v2 t S2 v1 t S1 2
v22 v1 = p1 S1 v1 t + v1 t S1 g h1 v2 t S2 g h2 p2 S2 v2 t
2 2
Ako stavimo sve µclanove sa (1) na jednu stranu jednakosti i sve µclanove sa (2) na drugu stranu jednakosti
tada dobijamo
v22 + p2 + g h2 = v12 + p1 + g h1 odnosno p1 + v12 + g h1 = p2 + v22 + g h2 = const

2 2 2 2
Bernulijeva jednaµcina koja vaµzi za idealizovani sluµcaj stacionarnog kretanja nestišljivih ‡uida
bez svih oblika unutrašnjeg trenja glasi
p+
2
v 2 + g h = const Bernulijeva jednaµcina
p - pritisak kojim se deluje na teµcnost ili ‡uid
v 2 - hidrodinamiµcki ili brzinski pritisak kojim teµcnost deluje i na zidove konusne cevi
2
g h - pritisak u teµcnostima ili ‡uidu usled sile gravitacije

Bernulijeva jednaµcina pokazuje da je u bilo kom poloµzaju konusne cevi zbir svih prethod-
no pomenutih pritisaka isti pa ako je neki od njih veći drugi je manji ili obrnuto.
Ako se poloµzaji konusne cevi (1) i (2) nalaze na istoj visini pri µcemu nema rada usled gravitacione
sile, odnosno kada je µclan g h isti za oba poloµzaja, tada Bernulijeva jednaµ cina ima oblik
p+
2
v 2 = const Bernulijeva jednaµcina
Toriµcelijeva teorema Teorema o isticanju teµcnosti

Prema slici moµzemo prihvatiti da je razlika u visinama polo-
p a (1 ) µzaja (1) i (2) relativno mala pa je razlika atmosferskih pri-
v1 (1)
tisaka pa(1) i pa(2) zanemarljivo mala ili pa(1) t pa(2)
Zbog relativno velike razlike izme†u gornje površine suda i
h1 površine otvora kroz koji teµcnost istiµce, brzina spustanja ni-
( 2) →
v voa teµcnosti (v1 ) moµze se zanemariti, odnosno v1 t 0
Primenom Bernulijeve jednaµ cine dobijamo
p a (2 )
p0 + v12 + g h1 = p0 + v22 + g h2 odnosno g h1 = v22
2 |{z} 2 |{z} 2
0 0
p
Mnoµzenjem sa 2 dobijamo 2 g h1 = v22 ) v2 = 2 g h1
Brzina isticanja teµcnosti iz posude gde je njen nivo viši za visinu h od nivoa otvora
kroz koji ona istiµce iznosi
p
v= 2gh Toriµcelijeva teorema
pa je ta brzina jednaka brzini tela kojom bi palo slobodnim padom sa visine h
Pogledajmo i sledeći postupak odre†ivanja brzine isticanja teµcnosti iz suda. Ako znamo da je teµzi-
na teµcnosti (ne samo teµcnosti) sila kojom gravitacija privlaµci
njenu masu, odnosno
h
Q = mg
onda teµzina teµcnosti pomnoµzena sa visinom h daje proizvod
→ mgh
v
odnosno njenu potencijalnu energiju. Prema zakonu odrµzanja
energije, potencijalna energija vode iznad otvora kroz koji is-
tiµce jednaka je njenoj kinetiµckoj energiji koju bi dobila pri
isticanju kroz otvor brzinom v odnosno
1 p
m g h = m v2 ) v = 2 g h
2
Toriµcelijeva teorema
Prethodna formula sadrµzi i koe…cijent koji zavisi od prirode same teµcnosti, odnosno
od njene gustine, viskoziteta,. . . pa je
p
v= 2gh
00) Deµciji vodeni pištolj postavljen horizontalno na visini h = 3 m stvara tanki mlaz vode koji
poga†a metu na Zemlji udaljenu d = 8 m od
y vertikale postolja Odredimo pritisak u pištolju
→
v0 1 2
v≈0 (1) x = v0 t (2) y = h g t Iz formule (1)
pa h = 3m 2
x
d = 8m imamo t = pa zamenom u relaciju (2) dobijamo
v0
x
0 8 1 x2 g x2
y=h g =h Za y = 0 ) x = d )
2 v02 2 v02
r
g d2 gd 2 g d2
0=h odakle je h= odnosno v0 =
2 v02 2 v02 2h
Uz pretpostavku da je zbog velike razlike izme†u površine popreµcnog preseka cilindra „pištolja”
i površine popreµcnog preseka njegove dizne, brzina vode u cilindru pribliµzno jednaka nuli (v 0)
pa na pomenutu igraµcku moµzemo primeniti Bernulijevu jednaµ cinu, odnosno
p+ v 2 = pa + v02 odakle je p = pa + v02
2 |{z} 2 2
0
Sada odredimo nad-pritisak u „pištolju” jer ne znamo vrednost atmosferskog pritiska

kg m kg m
d 2
g d2
g 103 3 64 m2 9; 81 2 64 m 2
9; 81 2 N
p=p pa = v02 = = = m s = 103 s 2 = 52; 32 103 2
2 2 2h 4h 4 3m 12 m m
64 3 kp kp
= 10 = 0; 53 : : :
12 m2 cm2
Pitova cev
Prema slici moµzemo zamisliti da je teµcnost na otvoru zakrivljene cevi kod poloµzaja (1) zaustavljena
zbog prepreke pa je na tom mestu v1 = 0 Na otvoru
prave cevi kod poloµzaja (2) brzina v2 jednaka je br-
zini kretanja teµcnosti ili v2 = v Prema Bernulijevoj
jednaµcini je
h
p1 + v12 = p2 + v22 odnosno p1 p2 = v22
2 |{z} 2 2
(1)
0
p1 v1 (2) gde razlika pritisaka p1 p2 pokazuje razliku nivoa (h)

teµcnosti u cevi i slobodne površine teµcnosti pa je
v p2 v2 = v p
p1 p2 = g h odnosno g h = v22 ) v2 = v = 2 g h
2
00) Protok vode kroz cev meri se primenom Pitove cevi koja je postavljena na mestu gde je
brzina kretanja vode jednaka njenoj srednjoj
brzini. Pokazivanje µzivinog diferencijalnog
S1 p1 v1
voda p2 v 2 = v = v sr
S2 manometra prikljuµcenog na Pitovu cev iznosi
h = 20 cm Odredimo brzinu protoka vode kr-
x (2) kg
(1) r oz cev ako je njena gustina v = 103 3 dok
m
h 3 kg
je gustina µzive z = 13; 6 10 Odredimo
m3
zapreminski i maseni protok vode kroz
cev ako je njen polupreµcnik r = 5 cm
živa Zbog inercije kretanja teµcnosti Pitova cev
meri neku srednju vrednost brzine njenog
protoka kroz cev, odnosno v = vsr
Zapreminski pritisak vode u cevi jednak je proizvodu brzine kretanja vode i površine popreµcnog
preseka cevi, odnosno
Qv = v r2
Kako je cev kroz koju voda protiµce horizontalna i nekonusna to su hidrostatiµ cki pritisci, od-
nosno µclanovi g h isti za svaki poloµzaj na horinzontalnom delu njene duµzine pa u datom sluµcaju
Bernulijeva jednaµcina glasi
s
v v v 2 (p1 p2 )
p1 + v12 = p2 + v22 ) p1 p2 = v22 ) v2 = v = vsr =
2 |{z} 2 2 v
0
Kako su površine preseka cevi S1 i S2 iste i kako se one nalaze na istoj visini, to su hidrostatiµcki
pritisci na njima isti pa prema slici sledi
ps = p 1 + v (h + x) = p2 + z h+ v x odnosno p1 + v h+ v x = p2 + z h+ v x odakle je
p1 p2 = ( z v)h =( z g v g) h = ( z v)gh odnosno

s s s
2( z v)gh z 13; 6 103 m
v = vsr = = 2 1 gh = 2 1 9; 81 0; 2 = 7; 031
v v 103 s
lit
Zapreminski protok vode kroz datu cev iznosi Qv = S v = r2 v = 55; 22
s
cm3 gr kg
Maseni protok vode kroz datu cev iznosi Qm = Qv v = 55; 22 103 1 3
= 55; 22
s cm s
00) Odredimo pad ili smanjenje pritiska u cevi kroz koju protiµce voda izme†u površine
(1) popreµcnog preseka S1 i površine popreµcnog preseka S2 ako
(2) pokazivanje diferencijalnog manometra iznosi h = 250 mm
kg
S1 Kroz cev protiµce voda gustine v = 103 3 dok je mano-
S2 m
p2 N
p1 metar punjen sa teµcnošću speci…µcne teµzine 0 = 8 103 3
m
Gustina vode je veća od gustine teµcnosti kojom je napu-
x N
njen diferencijalni manometar jer je v = 9; 81 103 3
m
h
Kako je brzina vode kroz presek S2 veća od njene br-
zine kroz presek S1 odnosno v2 > v1 to je p2 < p1
živa Ukupni pritisci u cevi na presecima S1 i S2 su isti pa je
p(S2 ) = p(S1 ) pri µcemu su
p(S2 ) = p2 + v (h + x) = p2 + v h+ v x p(S1 ) = p1 + v x+ 0h odnosno
p1 + v x+ 0h = p2 + v h+ v x odakle je
N N N
p = p1 p2 = v h 0h =( v 0) h = (9; 81 8) 103 0; 25 m = 0; 4525 103 2 = 452; 5 2
m3 m m
Hidrostatika
p
00) Odredimo dubinu ronjenja drvene kupe visine H = 0; 8 m i speci…µcne teµzine = 0; 75 d
cm3
p
→ koja pliva u vodi sa vrhom okrenutim na dole ako je v = 1
R Fp cm3
U ravnoteµznom poloµzaju sila potiska Fp jednaka je teµzini kupe Fp = Q
r 1 1
v V1 = d V pri µ
cemu je V1 = r2 h odnosno V = R2 H Prema slici je
3 3
H R H h
h = ) r= R pa imamo
r h H
voda 1 h
2
1 h3 1 h3 h3 V1 h3
2
V1 = R h= R2 = R H = V odnosno =
→ → → 3 H 3 H2 3 H3 H3
Q Q = Fp |3 {z } H V
V
3
V1 d h
Iz poµcetne relacije v V1 = dV imamo = = odakle dobijamo
V v H3
r r r
d d 3 0; 75
h= 3 H3 =H 3 = 0; 8 m = 0; 726 m
v v 1
00) Cev duµzine 131 cm i površine popreµcnog preseka S = 2 cm2 savijena je simetriµcno u obliku
slova U pri µcemu njen horizontalni deo ima duµzinu 35 cm
S S
Koliko µzive treba sipati u jedan krak U cevi da njen kontakt
sa vodom bude udaljen 14 cm od tog kraka ako je drugi krak
U cevi potpuno ispunjen vodom ?
Zbog ravnoteµze, hidrostatiµcki pritisci u oba kraka cevi su isti
h v = 48 cm
v 1
z hz = v hv pa je hz = hv = 48 cm = 3; 53 cm
z 13; 6
Ukupna duµzina µzivinog „stuba” u cevi iznosi
hž l = 14 cm + hz = 14 cm + 3; 53 cm = 17; 53 cm
živa voda
pa teµzina µzive koju treba sipati u datu cev iznosi
14 cm
35 cm g
Qz = z V = z S l = 13; 6 2 cm2 17; 53 cm = 476; 8 g
cm3
00) Dve paralelne cevi preµcnika R1 = 10 cm i R2 = 2 cm spojene su donjim krajem u obliku slova U gde je
u tako spojene cevi nalivena µziva. Zatim se u cev većeg preµcnika
R2 nalije 1 l vode. Za koliko će se podići nivo µzive u uµzoj cevi?
R1
I posle nalivanja vode u U cev sa µzivom, zbog ravnoteµze hid-
rostatiµcki pritisci u obe cevi moraju biti isti, odnosno
voda
x
hž v
y v hv = z hz odakle je hz = hv Kako je
z
Vv Vv 1 000 cm3
hv = = 2 = = 12; 732 cm zamenom dobijamo
živa živa S1 r1 25 cm2
1
hz = 12; 732 cm = 0; 936 cm = 9; 36 mm Prema slici imamo z S1 y = z S2 x r12 y = r22 x odakle je
13; 6
!
2 2 2
r2 r2 r2
y=x odnosno hz = x + y = x + x =x 1+ = 0; 936 cm
r1 r1 r1
hz 0; 936 cm
U uµzoj cevi nivo µzive će se podići za visinu x = 2 = 2 = 0; 9 cm
r2 1
1+ 1+
r1 5
00) U vertikalnoj U cevi kod koje je jedan krak tri puta veće površine popreµcnog preseka od površine drugog
kraka nalivena je µziva do nivoa 30 cm ispod vrha. Za koliko će se
S1 S2 = 3 S1
podići nivo µzive u širem kraku cevi ako se njen uµzi krak napuni
vodom.
voda
30 cm Zbog ravnoteµze i posle sipanja vode u cev manje površine po-

x preµcnog preseka, hidrostatiµcki pritisci ostaju isti u obe cevi
y v hv = z hz odnosno v (h + y ) = z (x + y ) odakle je
v h+ v y= z x+ z y Masa µzive koja zbog pritiska vode
živa živa iz tanje cevi prelazi u širu cev mora biti ista, odnosno
S2 S2 S2
mz = S 1 y z = S2 x z ) y= x Sada je v h+ v x= z x+ z x odnosno
S1 S1 S1
S2 S2 S2
v h=x z + z v =x z + ( z v) odakle dobijamo visinu podizanja µzive u široj
S1 S1 S1
cevi zbog pritiska vode u uµzoj cevi, odnosno
v h 1 0; 3 m
x= = = 5; 836 mm
S 13; 6 + 3 12; 6
z + 2( z v)
S1
g g
00) Telo teµzine 2 N sastoji se od smeše gvoµz†a gustine 7; 5 3
i plute gustine 0; 2
cm cm3
Odredimo teµzine gvoµz†a i plute u telu uz uslov da ono pliva u vodi.
Oznaµcimo sa V1 zapreminu gvoµz†a a sa V2 zapreminu plute u telu. U graniµcnom sluµcaju, sila potiska Fp
mora biti jednaka teµzini tela Q odnosno
Fp = Q pri µcemu je
Q = Q1 + Q2 = 1 V1 g + 2 V2 g = g( 1 V1 + 2 V2 ) Fp = Q = v Vg= v g (V1 + V2 ) odnosno
g( 1 V1 + 2 V2 ) = v g (V1 + V2 ) 1 V1 + 2 V2 = v V1 + v V2 odnosno
V2 1 v 1 v 7; 5 1 6; 5 65
( 1 v ) V1 =( v 2 ) V2 ) = odakle je V2 = V1 = V1 = V1 = V1
V1 v 2 v 2 1 0; 2 0; 8 8
Q 65 65 73 Q
Iz relacije Q = v g (V1 + V2 ) dobijamo V1 + V2 = odnosno V1 + V1 = 1+ V1 = V1 =
v g |8{z } 8 8 vg
V2
8 Q
odakle je V1 = Sada odredimo teµzine gvoµz†a i plute, odnosno Q1 i Q2
73 vg
8 Q 8 1 8 7; 5
Q1 = 1 V1 g = 1 g= Q= 2 N = 1; 64 N Q2 = Q Q1 = 2 N Q1 = 0; 35 N ili
73 vg 73 v 73 1
65 65 8 Q 65 2 65 0; 2
Q2 = 2 V2 g = 2 V1 g = 2 g= Q= 2 N = 0; 35 N
8 8 73 v g 73 v 73 1
00) Stakleni termometar napunjen µzivom teµzi u vazduhu 70 p a u vodi 60 p Odredimo koliµcinu µzive u
p p
termometru ako je njena speci…µcna teµzina 13; 6dok je speci…µcna teµzina stakla 2; 8
cm3 cm3
Neka je zapremina µzive V1 a zapremina stakla V2 odnosno ukupna teµzina termometra
Qt = Qz + Qs pri µcemu je Qz = z V1 i Qs = s V2 Sila potiska na termometar potopljen u vodu iznosi
Fp = Qt Qt(v) = 10 p Prema Arhimedovom zakonu dobijamo Fp = v (V1 + V2 ) odakle je
Fp Fp
V1 + V 2 = odnosno V2 = V1
v v
Fp s
Qt = Qz + Qs = Qz + s V2 = Qz + s V1 = Qz + Fp s V1
v v
s s s s z s
Qt Fp = Qz s V1 = Qz V = Qz Qz = Qz 1 = Qz
v v | z{z }1 z z z
Qz
Koliµcina µzive u termometru iznosi
s
Qt Fp
v Qt v s Fp z 70 p 1 2; 8 10 p 13; 6
Qz = = = = 52; 88 p
z s v z s 1 13; 6 2; 8
z

Čučković, Milinković, Lazić, Nikolić - Fizika

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Čučković, Milinković, Lazić, Nikolić - Fizika

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Čučković M. Miroslav Milinković M.

Asocijativnost vektorskog sabiranja moµzemo neposredno dokazati prika-

Razlaganje vektora na dve komponente

Distributivnost vektorskog raµcuna

Proizvod skalarne i vektorske veliµcine ! !

Skalarni ili unutrašnji proizvod vektora

B pa je skalarni proizvod vektora jednak proizvodu intenziteta jednog vektora

Vektorski ili spoljašnji proizvod vektora

•• Primenom vektorskog proizvoda dokaµzimo sinusnu teoremu

Mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod vektora

Mešoviti ili vektorsko skalarni proizvod jediniµcnih vektora iznosi

Ravnomerno ili jednoliko pravolinijsko kretanje

0 jedinica za brzinu jedan metar u jednoj sekundi, odnosno

Neravnomerno ili promenljivo pravolinijsko kretanje

Proseµcna ili srednja brzina

00) Automobil pre†e rastojanje S1 = 100 km za vreme t1 = 4 h a zatim pre†e rastojanje S2 = 50 km za

pre†e za vreme t1 = 3; 5 h a zatim pravi pauzu od t = 0; 5 h Preostalo rastojanje S2 = 50 km autobus

v1 Vreme prelaska µcamca preko reke iznosi t = = m = 250 s

Na kraju „nulte” sekunde v = v0 + 0 a t = v0

Proseµcna ili srednja brzina i pre†eni put kod jednakoubrzanog kretanja

v v = const a Gra…k brzine v kod ravnomernog kreta-

2 v v0 2 v02 + v 2 2 v v0 + v02 v2 v02

Kvadriranjem formule za trenutnu brzinu kod jednakoubrzanog kretanja v = v0 + a t dobijamo

Ako nismo savladali diferencijalni raµcun, zaobi†imo nekoliko redova

Vertikalni hitac na gore

Kada dostigne maksimalnu visinu, tada brzina kuglice iznosi vk = 0 odnosno

Brzina i ubrzanje kod promenljivog pravolinijskog kretanja

Put koji pre†e automobil A iznosi SA = SB + 2L + 2l = SB + 2 (L + l) odakle je SA SB = 2 (L + l)

Krivolinijsko kretanje u prostoru

Brzina kod krivolinijskog kretanja u prostoru

z → Smanjenjem vremena t sm-

Ubrzanje kod krivolinijskog kretanja u prostoru

odrediti preko kosinusa uglova u odnosu na te ose gde je

x( t = 0 ) = 0 ) 0 = v0 cos 0 + C1 ) C1 = 0 Zamenom dobijamo

Odredimo brzinu loptice v u zavisnosti od njenog poloµzaja

Horizontalni hitac Pogledajmo sledeći primer

Kako je sin = sin ( ) onda jednostavno dobijamo i 2 odnosno

v0 = 0; 8 v = 0; 8 2 g h Prema slici vaµze parametarske jednaµcine

Ugaona brzina rotacije satelita oko Zemlje iznosi

Ugaono ubrzanje kod kruµznog kretanja

Brzina materijalne taµcke kod kruµznog kretanja

Ubrzanje materijalne taµcke kod kruµznog kretanja

Diferenciranjem ovih formula po vremenu t dobijamo komponente ubrzanja

Kako su komponente ax i ay me†usobno normalne, onda imamo

00) Obim Zemlje na ekvatoru iznosi 40 000 000 m

Vektorsko predstavljanje veliµcina kod kruµznog kretanja

Brojna vrednost vektorskog proizvoda

njegova ugaona brzina ! = Srednja ugaona brzina „okretanja” gimnastiµcara je

Polarni koordinatni sistem

y Odredimo povezanost izme†u pravouglih i polarnih koordinata

Parametarske jednaµcine krivih linija

00) Odredimo parametarske jednaµcine Neil - ove parabole y 2 = a x3

Zakrivljenost ili krivina krivih linija u ravni

t1 da je duµzina luka S = r gde je r polupreµcnik kruga i

Sada vidimo da duµzina luka S sa prethodne slike iznosi

Odredimo zakrivljenost linije y = y (x) u jednoj zadatoj taµcki T apscise x

T1 i luk S ili graniµcnu vrednost koliµcnika Ovo radimo

dy Izvod u taµcki krive linije je f 0 (x) = tg ) = arc tg f 0 (x) pa diferenciranjem imamo

y Odredimo koordinate ( X; Y ) centra kruga zakrivljenosti za taµcku T

00) Ako je kretanje materijalne taµcke de…nisano parametarskim jednaµcinama

Kosinusi uglova vektora brzine su

00) Date su parametarske jednaµcine kretanja taµcke

Prvi Njutnov zakon - zakon inercije