Rapport Verbinden en Overbruggen

De Nieuwe Belangstelling
Verbinden en overbruggen in de wijk Feijenoord
De Nieuwe Belangstelling
“Om het woon- en leefklimaat blijvend te verbeteren is het van belang dat de straten
en woonomgeving weer het domein worden waar bewoners trots op zijn en zich veilig
Verbinden en overbruggen in de wijk Feijenoord
voelen. Om dit te bewerkstelligen, is een door buurtbewoners gezamenlijk gedragen
verantwoordelijkheid voor die woonomgeving nodig. Dit betekent eveneens
inspraakmogelijkheden of zeggenschap van bewoners in de manier waarop hun
leefomgeving wordt ingericht”(Concept Gebiedsvisie Noord 2011/2014, p.7)
Rotterdam Vakmanstad M/V (Henk Oosterling, Ans Stolk)

Veldacademie/Bureau Frontlijn
Rotterdam Vakmanstad (Ruth
M/V (Henk Hoppner,
Oosterling, AnsJurrian
Stolk) Arnold, studenten TU Delft)
Veldacademie |Bureau Frontlijn (Ruth Höppner, Jurrian Arnold, Allan Pinheiro)
Veldacademie
Maart 2011
Colofon
Henk Oosterling / Vakmanstad
Veldacademie: Ruth Höppner, Jurrian Arnold, Allan Pinheiro en studenten minor Duurzame wijk
TUDELFT / EUR)
Tekst: Henk Oosterling

Afbeeldingen binnenwerk: Henk Oosterling / Veldacademie
Layout binnenwerk: Veldacademie
Leefvelden kaarten: Veldacademie
Onderzoek/analyse: Veldacademie / Vakmanstad
Omslagafbeelding: Visie Kop van Feijenoord - Woonstad
Dit rapport is tot stand gekomen in opdracht van Deelgemeente Feijenoord en Woonstad Rotterdam
2|
“Om het woon- en leefklimaat blijvend te verbeteren is het van belang dat de straten en
woonomgeving weer het domein worden waar bewoners trots op zijn en zich veilig voelen. Om dit
te bewerkstelligen, is een door buurtbewoners gezamenlijk gedragen verantwoordelijkheid voor die
woonomgeving nodig. Dit betekent eveneens inspraakmogelijkheden of zeggenschap van bewoners
in de manier waarop hun leefomgeving wordt ingericht”
(Concept Gebiedsvisie Noord 2011/2014, p.7)
Veldacademie / Bureau Frontlijn

4|
Woord vooraf
Wat er aan vooraf ging
De komende tien jaar gaat een groot deel van de wijk Feijenoord op de schop. Woonstad is al geruime tijd in gesprek met
wijkbewoners en de deelgemeente Feijenoord over de kwaliteit van de buitenruimte. In dit kader wordt in april 2010 door
de Bewoners Organisatie Feijenoord (BOF) aan Woonstad en de Deelgemeente Feijenoord gevraagd om het onhandelbare
zwerfvuilprobleem door een wetenschapper te laten analyseren om tot een aanzet voor een meer doeltreffende aanpak
te komen. De Simonsblokken zijn in eerste instantie het werkgebied. Henk Oosterling wordt voor een verkennend gesprek
uitgenodigd. Hij is als wetenschapper verbonden aan de EUR, maar draait in het kader van de door hem ontwikkelde
stadsvisie Rotterdam Vakmanstad (RVS) vanuit een integrale gebiedsontwikkelingsvisie ook grootschalige projecten en
langdurige trajecten in de wijk Bloemhof van Feijenoord (Fysieke Integriteit) en IJsselmonde (pilot WMO). Bij het gesprek
zijn naast de betrokken functionarissen van de deelgemeente en een beleidsmedewerker van Woonstad ook de leden van
de BOF commissie buitenruimte, een medewerker van SONOR, van de ROTEB en Stadstoezicht aanwezig.
Iedereen is het er over eens dat er iets schort aan het gedrag van bewoners, ook al is niet duidelijk wie het precies
zijn. Er wordt over een mentaliteitsverandering gesproken: gezamenlijk verantwoording nemen voor de openbare ruimte.
Echter, nagenoeg iedereen beseft dat ook de centralisering van meldingen en de afgebakende bevoegdheden van toezicht-,
ophaal- en hersteldiensten – ROTEB, Stadstoezicht, Woonstad, Gemeentewerken – een deel van het probleem vormen.
Een extra complicatie voor een goede aanpak is bovendien de op stapel staande realisering van de Kop van Feijenoord.
Hierdoor zal extra druk op de buitenruimte komen te staan waardoor het zwerfvuilprobleem nog groter kan worden.
Dit gesprek leidt tot de vraag van Oosterling om meer gegevens over de bewoners van de Simonsblokken, waar
het onderzoek zich in eerste instantie op zou moeten richten. Cijfers over hun gezin- en arbeidsituatie en dagelijkse
activiteiten blijken echter nauwelijks voorhanden. Na een tweede beraad wordt op advies van Oosterling besloten om het
zwerfvuilprobleem vanuit een breder kader in kaart te brengen. Vanuit een integrale analyse van de wijk kunnen concrete
en directe maatregelen breder worden verankerd in reeds bestaande bewonersinitiatieven en in het jongerenwerk en
onderwijs. Hij adviseert om voor een grondige analyse van alle leefvelden waarop de bewoners zich bewegen – werk,
school, vrije tijd, enz. de Veldacademie (VA), een onderdeel van Bureau Frontlijn dat met de TU Delft samenwerkt, erbij
te betrekken. Met de input van TU studenten en de methodiek van de Veldacademie kan het onderzoek van Rotterdam
Vakmanstad worden verbreed. Het resultaat zal een pakket voorstellen zijn voor een integrale aanpak om op termijn de
gedrags- en mentaliteitsverandering geschaald en gefaseerd te realiseren.
Door de verkiezingen en het aantreden van het nieuwe bestuur ligt het beraad in de zomermaanden stil. In de loop
van september gaat, na een presentatie in de commisie buitenruimte van de deelgemeente, het onderzoek van start. Er
wordt op twee sporen gewerkt: de VA verzamelt gegevens op het web, uit rapporten en via door TU studenten gevoerde
gesprekken met bewoners en ondernemers in de wijken, terwijl door projectcoördinatoren van RVS en VA gesproken
wordt met 1) instanties, organisaties en instellingen, 2) vertegenwoordigers van informele netwerken, 3) coördinatoren
van in de wijk lopende projecten en 4) actieve bewoners. Deze informatie wordt op kaarten en in tabellen verwerkt. De
kaarten bieden zicht op 1) wat er nu gebeurt (inventarisatie) en 2) het toekomstige beleid dat in allerlei rapporten wordt
geformuleerd. Dit is de basis voor het advies dat uiteengezet wordt in concrete actielijnen en trajecten.
De Nieuwe Belangstelling | 5
Opbouw van het rapport
Hoe is dit rapport opgebouwd? De aanbevelingen worden in hoofdstuk 1 kort en overzichtelijk neergezet. Naarmate
het rapport vordert wordt de analyse steeds verder uitgewerkt en verdiept. Hoofdstuk 2 onderbouwt de aanbevelingen
en illustreert die met kaartmateriaal. Voor hen die geïnteresseerd zijn in het integrale analysemodel en de concepten die
daarin worden toegepast, biedt het laatste hoofdstuk veel leesvoer. Ook delen van de gehouden interviews zijn daar te
vinden.
In hoofdstuk 1 staan verbinden en overbruggen voorop. Kort wordt weergegeven wat concrete acties voor operationele
trajecten zijn. Aanzet is de redenering achter deze integrale aanpak van het zwerfvuil. (a) Vervolgens worden de acties op
twee A4 overzichtelijk in beeld gebracht. (b) Er wordt afgesloten met een samenvattend overzicht van de verschillende
actietrajecten (c): welke gedachte ligt er aan ten grondslag, wat is het advies, wie zijn de samenwerkende partijen en hoe
wordt – zo mogelijk – de financiering geregeld?
Hoofdstuk 2 is het ‘praktische’ deel: Daadkracht in de buitenruimte. Hier wordt dieper op de verschillende acties
ingegaan. Uitgangspunt is de fysieke planning van de Kop van Feijenoord die met de leefvelden ‘wonen’ en ‘woonomgeving’
wordt aangeduid. In zes afzonderlijke paragrafen wordt concreet de integrale doorwerking op de andere zes leefvelden
uitgewerkt. Bij ieder leefveld zijn twee kaarten en relevant statistisch materiaal toegevoegd. Dit is in feite een uitwerking
van wat in hoofdstuk 1 kort is weergegeven.
Hoofdstuk 3 is het ‘theoretische’ deel: Discours: Data, Denken, Daden. Dit hoofdstuk begint met een korte weergave
van nagenoeg alle rapporten die vanaf 2005 – drie politieke periodes terug – over de wijk zijn gemaakt. (a) Dan wordt het
begrippenapparaat en het analysemodel uitgelegd. In het netwerkmodel van RVS staan relaties tussen mensen centraal.
Hier worden de concepten leefveld en dagpad onderbouwd. (b) Integrale gebiedsontwikkeling wordt hier verankerd in een
nieuw ‘discours’: een andere manier van denken en doen. Het gaat erom de interesse van wijkbewoners te versterken en
te bundelen en op te tillen naar interesse voor de wijk. Bewoners stellen altijd vragen vanuit specifieke belangen. Als deze
belang-stelling aansluit op hun interesse voelen zij zich weer verantwoordelijk voor hun omgeving. Centrale begrippen zijn
dan ook belangstelling, interesse en verantwoordelijkheid. Dit hoofdstuk sluit af met delen van interviews waarvan citaten
door het hele rapport zijn verwerkt. De citaten zijn anoniem omdat ze afkomstig zijn van al diegenen die op de een of
andere manier bij de wijk betrokken zijn en dus vanuit zijn of haar invalshoek relevante zaken signaleren.
Henk Oosterling
6|
Inhoudsopgave
Woord vooraf 5

1 Verbinden en overbruggen 8
1.1 Nieuwe belangstelling 8
1.2 Van zwerfvuil via breekgroen naar blauw-groene buitenruimte 11
1.3 Totaalbeeld, tactieken en trajecten 12
1.4 Schoon, heel en veilig 2.0: duurzaam, integraal en leefbaar 15
1.4.1 Relatie met woonomgeving 16
1.4.2 Relatie met Onderwijs 19
1.4.3 Relatie met Economie & Werkgelegenheid 21
1.4.4 Relatie met Gezondheid & Hulpverlening 23
1.4.5 Relatie met Participatie & Vrije tijd 25
1.4.6 Relatie met veiligheid 28
2 Daadkracht 31
2.1 Veldanalyse en leefvelden 31
2.2 Wonen 32
2.3 Woonomgeving: R3-plekken en breekgroen 35
2.4 Onderwijs: jong geleerd, oud gedaan 39
2.6 Economie, werk & inkomen 43
2.7 Gezondheid & hulpverlening 47
2.5 Participatie & Vrije tijd 50
2.8 Veiligheid 56
3 Discours 58
3.1 Data, denken en daden 58
3.2 Rapportages 2005-2010 58
3.3 Netwerktheorie en concepten 60
Literatuur 67
Bijlagen 68
1 Verbinden en overbruggen
1.1 Nieuwe belangstelling
In 2010 worden er twee grote acties gevoerd om het zwerfvuilprobleem onder de aandacht van de wijkbewoners te
brengen. De eerste aanbelactie vindt op 17 februari plaats. 19 medewerkers voeren in totaal 61 gesprekken met bewoners
van de Oranjeboomstraat. Er worden folders in het Nederlands uitgedeeld en kaartjes met het servicenummer dat, zo blijkt
uit de enquêtes, nauwelijks bekend is. Van de geënquêteerden zijn er 9 bereid om zich in te zetten voor de straat. Op 16 juni
vindt de tweede actie plaats. 11 medewerkers voeren 32 gesprekken met bewoners van 4 verschillende delen van de wijk.
Ook nu valt weer op dat het telefonische meldnummer nauwelijks bekend is. 11 bewoners geven aan mee te willen denken.
Dit brengt het totaal na twee acties op 20 bewoners. SONOR zet het vervolgtraject in en nodigt schriftelijk de belangstellende
bewoners uit. Er komen er twee naar de bespreking: een uit het Dillenburgblok, een uit de Oranjeboomstraat. Er vindt geen
vervolgsessie plaats. Einde actie?
© VELDACADEMIE Leefvelden kaart

e Feijenoord
ad
ikk
n dr
s He Koopwoningen
in
Pr Sloop
Wonen
winkelcluster
de
ka supermarkt
au
ss
Na
B bedrijven terrein
Economie,
Nassau
"De Hef" ondernemers werk & inkomen
scholen Onderwijs
B
bibliotheek
B at
S
tra
TO
ns
S
oe
Fe
TO
Stieltjesplein
pi
ijen
hav
Parken
am
St
oo
rdk
braakliggend terrein
ad
e
en
T tramlijn
B
B buslijn
B creatief beheer
oth aven Woonomgeving

ntrep da m
ons
E
Or
so
Per
an
B aandachtslocatie
jeb
Veiligheid
oo
m
str
S
TO
voorzieningen voor
aa
t
hulpverlenings
RO
SE
Welzijn &
ST
Zorginstelling
RA
Hulpverlening
Pe
AT
Pie
kst
wijkgebouw
rso
raa
t
B
Bin
on
sportveld
ne
nh
sh
av B Thuis op Straat
en
S
av
TO
activiteiten
B Participatie
e
Moskee
& Vrije Tijd
n
t
aa
pl
ur
Vu
T Afbeelding 2
B
Een grafische samenvatting
van ieder leefveld geeft
B B een globaal beeld van de
organisatie van de wijk.
Een aantal kenmerkende
gebouwen van Feijenoord zijn
geaccentueerd ter oriëntatie.
T
B
S
TO
Mallegat
B
LA
AN
OP
ZU
ID at
lleg
schaal: 1: 500 250m Ma
8 | Verbinden & Overbruggen

Iedereen die een tijdje in Feijenoord rond loopt, weet dat de openbare ruimte bewoners, beleidsmakers en bestuurders
al decennialang zorgen baart. Achter rommelige ruimten gaan vaak complexe problemen schuil. Uit onderzoek blijkt dat een
grote meerderheid van de bewoners zich aan zwerfvuil stoort. In de jaarlijks door de stad gepubliceerde omnibus enquête
‘De Rotterdammers over hun stad’ staat het onderwerp ‘vervuiling en beheer openbare ruimte’ al jaren derde op de lijst
van grootste problemen in Rotterdam. Uit gesprekken met medewerkers van stadstoezicht komt naar voren dat meldingen
vaak door een vaste groep bewoners gemaakt worden. Uit straten waar veel zwerfvuil ligt, blijken echter minder klachten te
komen. Dat geeft te denken. In de loop van de afgelopen vier decennia is de populatie in de wijk sterk veranderd. De huidige
Feijenoorders bestaan grofweg uit een groep bewoners die er vanouds wonen, een groep bewoners met een allochtone
achtergrond die vanaf de jaren zeventig is ingestroomd en een nieuwe groep bewoners die zich het afgelopen decennium
in de nieuwe blokken heeft gevestigd. In de verschillende onderzoeken zijn die telkens anders getypeerd. Zo spreekt de
Wijkvisie 2006-2016 over klantgroepen, zoals modale senioren, ontdekkers, buurtgerichten, dynamische individualisten en
welgestelden, terwijl in de Gebiedsvisie Noord 2011-2014 leefstijlen voorop staan van ego- of groepsgerichte groepen die
soms introvert, soms extravert gericht zijn.
De communicatie tussen deze groepen is beperkt, ook al zijn er in de loop van de tijd steeds weer pogingen gedaan
bewoners bij elkaar te brengen. Opvattingen over wie er verantwoordelijk is voor de openbare ruimte lopen sterk uiteen.
Bij een deel van de bewoners met een allochtone achtergrond wordt er vaak op een andere manier tegen openbare ruimte
aangekeken. Thuis kan alles piekfijn in orde zijn en doet misschien zelfs iedereen zijn schoenen bij de voordeur uit, maar
alles wat er zich buiten de voordeur afspeelt, behoort tot een wereld waar anderen voor verantwoordelijk zijn. Zeker als
zo’n buitenruimte niet goed onderhouden wordt, kan dat reacties oproepen in de trant van: dat moet de ROTEB toch doen,
want ik betaal er belasting voor. Dat laatste geldt overigens ook vaak voor de autochtone bewoners.
Zwerfvuil kan een indicatie zijn van onverschilligheid van bewoners, maar ook van onmacht van diensten en
wooncorporaties. Een oplossing is slechts voorhanden als er wordt onderzocht wat de werkelijke problemen zijn. Alleen
al daarom volstaat een simpele, repressieve aanpak niet: de frustratie zal ergens anders weer de kop opsteken. Repressie
roept zelfs nieuwe frustraties op. Zo heeft menig dagelijks bestuurder, raadslid en ambtenaar zich in de afgelopen
decennia de tanden op dit probleem stukgebeten. Ook beleidsmedewerkers en serviceteams van de wooncorporatie
krijgen geen greep op de situatie, laat staan de meer op afstand opererende ROTEB en Gemeentewerken. Kortom, om een
mentaliteitsverandering te realiseren is een breed gedragen en langdurige strategie vereist waarbij alle belanghebbenden
betrokken zijn. Er is een nieuwe belang-stelling nodig. Wiens belangen zijn in het geding?
In de vele gesprekken die voor deze analyse zijn gevoerd komt regelmatig naar voren dat de wijk Feijenoord eigenlijk
uit ‘eilanden’ bestaat. De mensen die er wonen zijn wel naar binnen op elkaar betrokken, maar niet op de bewoners van
andere ‘eilanden’. Voor het verbinden moeten bruggen worden geslagen. Dit is een van de achterliggende basisgedachten
van dit rapport: binden en overbruggen. De bewoners mogen dan geïsoleerd leven, zij begeven zich allemaal op straat en
bewegen zich allen op de zeven leefvelden waar de analyse vanuit gaat:
• Woonomgeving
• Wonen
• Economie, Werk & Inkomen
• Onderwijs
• Gezondheid & Hulpverlening
• Participatie & Vrije tijd
• Veiligheid
In hoofdstuk 2 zijn deze leefvelden in kaart gebracht op grond van recente gegevens. Binding en overbrugging kan puur
fysiek gebeuren: van nieuwe bruggen tot kindvriendelijke routes. Maar dat sluit naadloos aan op het sociale aspect van
gebiedsontwikkeling: samenwerking tussen verschillende organisaties en met bewoners met het oog op de belangen van
de laatsten.
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
n
Marinestr. © VELDACADEMIE
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we
e
Fr pl e e
ad
str
g
aa ikk
t n dr Legenda
s He - vervuiling
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
en
or
d st
- honden uitlaatplek
ra
at
Fe
av
ije
no - overlast locaties
de at or
ka tra dk
h
u s ad
ssa urg e - verdiepte containers
Na nb
Na
lle
Di
ss
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
-
rd
ra
Na
Overlast Stampioensblok: tra
o
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
inmiddels opgelost doorn
-
e Fe ug
tig
u
tg - br
str
gs
EB
au
bemiddeling
rd
erh
en oo
Br
Ro d-ijen ven
R
eid
oFr e han
UG
tr aa o
stra
ns e
en hav
in
oe ij
Fe
Stieltjesplein 2e dw amprsstr
Fe
pi
at
ijen
hav
St ar io .
t
am traa
am ss en
1e d
n
St ops
oo
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
o
. Hei
AT
t
Fei
n-
str
Jo
os
ad
ijk
jen
Zinkerweg
K RA
tin
nd
-
e
en
gs
Entrepotstraat
T
oo
ge
tra
SS o ongeschikte
rdd
at
Ho at
JE
hondenuitlaatzone
n tra
ijk
T ans
RO
lein ve
IEL elsp e vernieling
Hand St ekm
Spi
SE
speeltoestellen
ST d
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
Bin Vijf W traa Jalo
T
ne t
nh
po
Entre
m
av sda
Nas
en om on
Facto
br
ug Rijksbo Pe rso
sau
g
rij
we
hav
ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr verwaarloosd afgesloten terrein

wi
de ad aa met opengebroken fietsboksen

Route stadstoezicht
de
e isc
4
Pin Lod
Pilot: 3x per week
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
€€
Pe
oo
Pie
€
Sp
Eri
ms
Kop van Zuid - Entrepot

-
kst
nd
oo La eter-
tra
ongeschikte
rso
raa
aat
rw m
Pe
at
hondenuitlaatzone
r
t
st
Jongeren overlast
eg
rso
in Bibliotheek
Bin
on
ha Sto
on
ska
ot
ve ne blo
de
overlast winkelwagentjes k
n nh at
eg
sh
J.B tra
av ers
w
.B Locatie gesloten
ffs
ak rff
en
gamelounche
em do
co
in oek
av
rg
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
verschillende hangplekken in hoeken

str
e
jk
ng
ek
van blok. Hierdoor vervuiling en vernieling

le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Stortplaats gesignaliseerd
t
Wa sstr.
raa
en
on
door Satdtoezicht
eV
pa
ha
tst
aa
s-
sha
Ri
.d
ve
str olaa
jtu
ka
nh
P.J
ven
ig
as
c
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
.
es
str
Rosebrug
Pie
A.
qu
f
H.
ie
kb
t
ot
Jac
raa
om
rug
dst
Hillekop- loo
c
Lo
t
hie
at
plein Sc
Migratie van
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
overlast jongeren
lel
m
Overlast door
dw
ur
.
we
tra
Vu
g gebruik scholieren
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
t ists
rh
. oo
lestr at
of
n rstra
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
Rommel van overlast,
dijk
e Hille wordt niet opgeruimd:
Bred Steinweg matrassen in bosjes etc.
FunZone De Koepels
dijk at hof Mallegat
tra
Le
Hille ss Hi
e
e
Bred er lle
uw
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
Ja
- Speelplaats Mallegat
k
co
ste
we
- Funzone Koepels
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
t
aa
ha
tra
OP
tra
t
str
Jo
at
at
ZU
ub
a
at
er
ID at
t-
lleg
De
Bloemfonteinstraatschaal: 1: 500 Ma
la
250m
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
aa
lk
Tw
t
str
nd
Bu
ek
ee
be
rg
Afbeelding 3
bo
Rie
er
sst
str
Deze kaart laat de signalisering van overlast en straatvuil zien die geïnventariseerd is via interviews met bewoners, gemeentelijke diensten, wijkagenten
aa
raa
t
en eigen observaties. Dit is slechts een moment opname.
Vuil & Overlast

1.2 Van zwerfvuil via breekgroen naar blauw-groene buitenruimte
1. Zwerfvuil is deel van een omvangrijker problematiek: de kwaliteit van de openbare ruimte in de hele wijk Feijenoord.
Zwerfvuil, hangjongeren, voetballende kids, hondenpoep en geluidsoverlast worden in een adem genoemd en vormen
de top van de klachtenlijstjes.
2. De kwaliteit van de openbare ruimte in de komende 10 jaar hangt af van de inbedding in ingrijpende bouwplannen die
in de wijk zullen plaatsvinden.
3. Een doeltreffende aanpak van zwerfvuil hangt samen met een doortastende aanpak van de jaren braak liggende
stukken grond die de wijk nog verder zullen ontsieren.
4. Het gebruik van de openbare ruimte in de wijk vergt een gedragsverandering. Maar het moet ook tussen de oren van
bewoners komen. Dus het gaat uiteindelijk om een mentaliteitsverandering. Deze staat en valt bij juiste informatie,
serieuze communicatie en op talenten en krachten van bewoners afgestemde participatie.
5. In deze brede context is zwerfvuil een indicatie voor een bepaalde leefstijl. Deze leefstijl is de uitdrukking van opvattingen
over hoe mensen met elkaar samenleven en wat ieders rol daarin is. Zo’n leefstijl stuurt het gedrag op verschillende
leefgebieden of leefvelden.
6. Naast wonen en woonomgeving worden met deze leefvelden sectorale thema’s in kaart gebracht zoals gezondheid
en hulpverlening, ondernemerschap en werkgelegenheid, startkwalificaties en onderwijs, participatie en vrije tijd.
Veiligheid staat aan het begin en eind van de leefbaarheid in de wijk. Veiligheid is gebaat bij sociale duurzaamheid.
7. De krachten en klachten van bewoners betreffen al die leefvelden. Via gerichte activiteiten worden met de problemen
ook deze leefvelden met elkaar verbonden. Zo levert deze bindende en overbruggende strategie meerwaarde op:
verbetering op een leefveld als vrije tijd voor jongeren kan weldadige effecten hebben op de ervaren kwaliteit van de
woonomgeving. Op zulke dwarsverbindingen wordt vanuit bestaande initiatieven ingezet om het gedrag duurzaam
positief te beïnvloeden.
8. Initiatieven voor de gewenste gedrags en mentaliteitsverandering beginnen en eindigen altijd bij bewoners. Er wordt
uitgegaan van de bestaande betrokkenheid. Die is er voldoende. Want ook al lijkt de wijk opgedeeld in verschillende
populatieblokken, dwars door al deze groepen heen zijn al jaren actieve bewoners met elkaar in gesprek. Iedere nieuwe
actie sluit bij deze netwerken aan.
1.3 Totaalbeeld, tactieken en trajecten
Hoe wordt de interesse van de wijkbewoners versterkt? Welke trajecten zijn daarvoor nodig? Op welke schaal en in welk
leefveld worden deze ingezet om fysiek en sociaal in deze integrale aanpak met elkaar te verbinden? In de matrix (fig.4)
schetst de blauwe pijl de onderwijsgerelateerde trajecten en de groene pijl de participatietrajecten. Beide lopen over de
zes leefvelden heen en verbinden zo fysieke en sociale ingrepen met elkaar. In het witte veld staan de ondersteunende
trajecten en in rood wordt onderaan op de leefvelden aangegeven wat de knelpunten kunnen worden.
FYSIEK
WONEN: Visie Kop van Feijenoord als kader
Economie,
Woonomgeving Onderwijs Werk & Inkomen
ONDERWIJS
SOCIAAL
- Snuffelstages BO
- Eko Kinderpark - VDA: Fysieke Integriteit –
(creatief beheer) ouders (RVS) - Stagetrajecten
- HolleBollenGijs (TUDelft) vakmanschap (V)MBO/HBO
- Snuffelstages in de wijk
- Groep 0 - Vakwerf Feijenoord
- Feijenoordschool (Activiteiten Zuiderpoort)
- Roteb in de wijk (ism TOS)

- Wijktheater in school
- Breekgroenplan (Creatief - Full engagement SoZaWe:
beheer / stijlgroep) - Jaarlijks Wijkproject met prijs Verplicht vrijwilligerswerk
voor beste ideeën kinderen
- Productietuin Oranjeboom
- Holle Bolle Gijs - Jongeren bij Monteiro’s Gym
- Opwateren
op 0-urencontract SWF
- Ouderparticipatie
- Opzoomeren 2.0
PARTICIPATIE - Vakwerf Feijenoord
- Ruimte Woonstad en Stads-

- L.O.T.S. (Bureau Frontlijn)
- IkZitopZuid
toezicht Oranjeboomstraat
- Sloepenwerf
- IZoZ bijdrage aan inrcihting - Villa Waning
- Ambulant jongerenwerk (VSV)
Helderheidsplein
- Ondernemers
- Blauw-groen: faseren en Oranjeboomstraat
opschalen
- Aanleg productietuinen:
- Lichtplan koepels zakgeld jongeren /
- Geen MFA
- Woonschepen reïntegratiegeld
- Verdwijnen bibliotheek 2012
- Nassauhavenpark - Aansluiting onderwijs op
- Braakliggende terreinen arbeidsmarkt
Blauw-groene aanpak Integraal onderwijs Zichtbaar werk
Afbeelding 4
Inventarisatie van bestaande en voorgestelde projecten geplaatst binnen
de context van de leefvelden (Veldacademie), visie vakmansstad (Henk
Oosterling) en visie Kop van Feijenoord (Woonstad). De koppeling van
sociaal en fysiek betekent dat onderwijs en participatie leidend zijn in de
aanpak.

Gezondheid & Participatie
Hulpverlening & Vrije Tijd Veiligheid
- Schoolsportvereniging
(met ouderparticipatie)
- Opvoedingsondersteuning - Voorleesexpres Feijenoord-
ouders, moeder-kind lessen school - Kindvriendelijke route
- Groep 0 - Feijenoord Vertelt
- Wijktheater
- AKAdemie (Touzani)
Wijkinteresse
- Senioren fitness speeltoestel- - Feijenoord eet - JOLO Buurtbemiddeling als nieuwe
Belangstelling
len Nassauhavenpark - Schouwgroepen
- Wijkarena’s (DRIFT)
- SOS/TOS: senioren op straat - - Belacties
- MediaGroenwijk Antenne TV
gymtoestellen
- Wereld Havendagen - Buurtvaders
- Ambulant Jongerenwerk - TOS op pleinen
- Feijenoord festival park
- Fitness ruimte - Buurt bestuurt
vrouwen / ouderen - Opzoomeren 2.0 (400 uur toezicht besteden)
- Jeugdraad
- Urbansports (Skateland)
- WMO 2.0 (vraagwijzer)
- Bureau Frontlijn - Salon Feijenoord - Resultaten beheersconvenant
+ CJG’s / Jong XL - Villa Waning - LVA Station Zuid / Watch Out
- Actieve leefstijl (Stadionpark) - H.E.L.D.E.R.H.E.I.D’s festival
+ herinrichting
- Wegtrekken eerstelijnshulp - Drijvend zwembad
naar Parkstad? - Aanpak Binnenterreinen
- Zorgcluster pas in 2019 - Transitie Sportfaciliteit: Woonstad
Persoonshal rosepark plaats
Geïnteresseerde Creatieve interactie Veiligheid vanuit

zorgnetwerken betrokkenheid
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br © VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
we Pr der in
de
e
Fr ple
str
g
ka
aa
ik
t
dr
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
en
or
ds
t
Fase 4
ra
at
Fe
v
ije
no
ha
de at or
ka Buitenruimte ontwikkeling gekoppeld
tra dk
au aan realisatie blokken. gs ad
as
s
b ur e
Fase 3
N en
Na
ll
Di
ss
t
au
aa
s
str
tra
d’Oranjeboom:
er Opknappen kades
Nassau
at
KO
"De Hef" uitgestel ontwikkeling

nk 11
Nassauhaven
en binnenterreinen
tot 2013 Zi 20
NI
Nassau- in fasen. Gestart 2010
at
t
NG
haven- d-
aa
ra
r
Na
o
str
st
park
Hefblok: Nassauhavenpark (2012): no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
n
s-
uitgestel ontwikkeling IP concept gereed; Bew. traject gestart Fe rug
ge
tig
u
Fase 2
str
tot 2015-2020 t Stap 1: waterrand, bomen en pad - b
EB
au
rd
erh
en oo
.
Stap 2: invulling programma
Br
Ro d-ijen ven
R
ng
eid
oFr e han
UG
tr aa o
stra
ns n e
oe je hav
Fe
i
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
Stieltjesblokken:
ijen
hav
St ar io .
t
am traa
am ss en
1e d
- behoud bebouwing tot 2020
St ops
oo
St wa
pi r.
- renovatie in Entrepotstraat Speeltuin
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fase 1
Fei
n-
Jo
os str
ad
T jk
jen
Zinkerweg
A tin
di
-
TR
e
en
Entrepotstraat gs n
oo
tra
ge
S Entrepotpleinblok: o
rdd
ES
at
ontwikkeling in 2015-2020 Ho Nijverheidstraat/Zinkerblok:
raa
t
J en nst
2010
ijk
LT
RO
start ontwikkeling 2012-2013

plein te
v a
ndels ekm
TIE
BOF-blok
Ha S
Spi
SE
Ecopark
S nd
ST
o
fr Sporthal De Nieuwe Persoonshal
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
Kop Rosestraat:
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
ontwikkeling in 2012-2015:
Sporthal
T
- start bouw woningen 2012

ne t
trepo
nh - oplevering hal 2015 m
av sda
En
Helderheids-
Nas ?
?
en oom n
soo
Facto
plein
br
ug Rijksb Per
sau
g
rij
we
hav
?
ffs
Oranjeboom (2) Zonepark
?
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad Speeltuin De Feijenoordse Middenstip

ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa Basisschool De Agnesschool
de
e isc School
?
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs Appartementen +

od
ffs ijk Woon/werk complex Piekstraat:

str
an
Rosepark Eengezinswoningen
Lo
br plein deel van

at
ug
rop
goedkope sector start ontwikkeling 2012-2013

jeb
programma
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd
oo La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Stadstuinen
Pe
at
t
st
eg Bin Aanspreekpunt
rso
on
ha Sto
on
Woonstad ska
ot
ve ne blo de
k
n nh raa
t
eg
T
J.B
av rst sh
w
.B
rffe
ffs
ak
em
en o
co
rgd
in oek
av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
New Industry
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
Steenplaat: Aanleunwoningen
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
d
Hillekop- loo
Lo
iet
Sch
t
plein
eg
Pa
laa
str ars-
ral
w
T
p
lel
m
w
ur
.
we
tra
d
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str
aat
ct
eu
tra
aa tr
Wonen
t Woonomgeving Sp
ists
r
?
ho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
hi
ha
c
Ma
Zie stedenbouwkundig ve
Bron:
Bron: plan Parkstad n
Koopwoningen toegankelijke hoven
k ij - Visie Kop van
illed
- Onderzoek VA
Feijenoord (2009)
eH vuilcontainers
Bred
- I-wap 2010
- beleidsmedewerker Steinweg - Gisweb 2.0
papierbakken - Onderzoek VA
Gevel gerenoveerd
at
Deelgemeente
ijk hofhondenuitlaatzones Mallegat
tra
Le
illed
- medewerker
eH ss Hi
eu
Woonstad
Bred er lle
St
Park/plantsoen/plein
we
ey dij Rosetunnel
ein
Ja
Sloop B k
ns
- Visie Kop van

Uitzichtpunt
co
we
Cr
te
Feijenoord (2009)
LA
m
in
on
gs
Pilot stadstoezicht
in
- Medew.
AN
Bo
str
tr
jés
as
Stadstoezicht
Eigendom Corporatie
th
aa
tra
OP
tra
Kindvr. route; oversteekpl.

as
- SWF
t
Jo
at
at
tra
Kindvr. route; korte termijn

ZU
ub
at
Kindvr. route; toekomstig

er
Eigendom Particulier
ID at
t-
4
speelplts.
lleg
12 4-12 jarigen - Onderzoek VA
De
Ma
4
12 speelveld 4-12 jarigen
Bloe mfontei
la
Bijzondere schaal:
nstr aat1:- dS+V,
bebouwing 500monument. 12+ speelveld 250m
12+ leeftijd
Re
- newindustry.nl
(monumentaal)
Ch
ys
spoorlijn T tramlijn W water - Site RET

tra
ris
Sc
str
metrolijn B buslijn taxi - Site Watertaxi

ha
tia
at
aa
t
aa
lk
an
Tw
t
str
Bu
ek
de
ee
e
rg
ieb
bo
Wonen Woonomgeving R
er
Afbeelding 5
sst
str
aa
raa
Combinatiekaart van beleid op gebied van wonen en woonomgeving laat de context zien
t
Bron: Bron:
Ontwikkelingslocaties - Visie Kop van
Feijenoord
T Nieuwe tramlijn
Bruggen
- Visie Kop van
Feijenoord (2009) waarbinnen de toekomstige ontwikkelingen zich afspelen en wat de fysieke dynamiek is van
de leefomgeving.
(2009)
Gevelrenovatie Parkontwikkeling
gepland Versterken Oost-West - Stedenbouw-
verbindingen kundig plan
Parkstad (dS+V)
Sloop Ontwikkelen kades
Hoofd bomenstructr.
Bron:
Renovatie/Afbouw - Beleids- Aanpak hoven - BOF`
medewerker - Transformism.org
en pleinen (woonstad) - Helderheidspl
Woonstad
- Woonstad (initiat.)
Status interventies: - Woonstad
Gerelateerde
(B. v. Steen)
ontwikkelingen - Visie Kop van
vertraagd - dS+V Feijenoord (2009)
Straat vervalt
Wonen & Woonomgeving: Beleid

versneld (A. v. Eer)
Straat toekomstig
- Beleidsmederw. Dg
- Medew. Woonstad
Status interventies: - Beleidsmederw. Dg
vertraagd - Medew. Woonstad
versneld

1.4 Schoon, heel en veilig 2.0: duurzaam, integraal en leefbaar
Er zijn in de afgelopen jaren vele rapporten over de wijk Feijenoord geschreven. Ze wijzen alle op de noodzaak om
de buitenruimte duurzaam te vergroenen en gebruik te maken van het water. De wijk heeft voor het water al enkele
buitengewone iconen: het voormalige tramhuis van de RTM, de wereldberoemde Hef, de recent geplaatste Brug van
Unilever, het industriële gebied in de Piekstraat, de Gaskoepels bij het Mallegat, de fantastische views op de Feijenoordkade
en de beide binnenhavens waar nog elementen van de oorspronkelijke setting te zien zijn. Groen is minder expliciet
aanwezig. Maar in de visie ‘Kop van Feijenoord’ krijgt groen al meer ruimte in de vorm van het Nassauhavenpark waarvan
de uitvoering dit jaar wordt gestart en van het Rosepark dat rond 2015 wordt opgeleverd. In de tussentijd zullen steeds
stukken grond braak komen te liggen. Hier ligt het eerste probleem voor de aanpak van zwerfvuil. Rotzooi in de wijk nodigt
bewoners niet uit om een bijdrage te leveren aan een kwalitatieve schone, hele en veilige buitenruimte. Goed voorbeeld
doet goed volgen. Overheden en wooncorporaties zijn rolmodellen. Hun geloofwaardigheid valt en staat bij het goede
voorbeeld. Dragen zij als institutie of organisatie niet de gepropageerde leefstijl uit?
Dit vormt het mentale raamwerk voor een groenplan dat de komende 10 jaar Feijenoorders moet inspireren om er hun
eigen bijdrage aan te leveren. Deze bijdragen zullen op alle leefvelden moeten doorwerken. Zo kan de huidige mentaliteit
positief kantelen. Wonen stelt namelijk niet alleen eisen aan de woonomgeving van bewoners, het vereist ook kwalitatief
onderwijs voor hun kinderen en een zinvolle vrijetijdsbesteding voor hun opgroeiende kroost. ‘Schoon’ betekent in deze
context meer dan het ontbreken van zwerfvuil, het slaat ook op een groene en gezonde omgeving waarin jongeren, zo
blijkt uit alle rapporten , beter leren. En zo wijst ‘heel’ in welzijnstermen op een goede 1e lijnhulpverlening voor kwetsbare
wijkbewoners, jong en oud. Ook al is werken in je eigen wijk slechts voor een klein deel weggelegd, zichtbaar ondernemend
vakmanschap is voor de vanouds op industrie gerichte bevolking een stimulerende omgeving. Het biedt letterlijk uitzicht
op werk. ‘Veilig’ ten slotte gaat slechts op voor zo’n leefbare wijk. Kortom, ‘schoon, heel en veilig’ vergen een vertaalslag.
Het gaat om wijken die duurzaam en integraal en daarom leefbaar zijn. Met deze beleidsvertaling wordt de kwalitatieve
ontwikkeling van de buitenruimte ingebed in alle leefvelden.
In de nu volgende integrale analyse van de wijk wordt vanuit deze duurzame, integrale en leefbare inzet aangegeven
hoe initiatieven en activiteiten op verschillende leefgebieden op elkaar aansluiten. Fysiek uitgangspunt is de meest recente
bijstelling van de visie Kop van Feijenoord. Op de kaart ‘beleid wonen en woonomgeving’ (fig. 5 ) is deze weergegeven. De
adviezen beginnen bij het acute probleem van het zwerfvuil in de woonomgeving, maar worden via de andere leefvelden
heen opgeschaald en verknoopt in allerlei bestaande netwerken.
Wat is de basisgedachte?
1. Ontwikkel in samenwerking met de bewoners, jongeren en ondernemers een blauw-groen leefconcept waarin water
en groen optimaal worden gebruikt. Vanuit dat concept wordt de kwaliteit van de buitenruimte in de Kop van Feije-
noord gefaseerd en geschaald in kaart gebracht. Deze ontwikkeling stelt met de wensen en talenten tevens de belan-
gen van bewoners(groepen) centraal.
2. Sluit daarvoor aan bij bestaande initiatieven en samenwerkingsverbanden van en met bewoners, maar ook de in de
wijk ontwikkelde activiteiten van andere partijen zoals de moskeeverenigingen.
3. Stel een trajectontwikkelaar aan die initiatieven van bewoners verknoopt tot netwerken met het oog op de ontwik-
keling van water en groen.
4. Begin verschillende bewonersoverlegvormen met concrete activiteiten rond de openbare ruimte binnen het blauw-
groen leefconcept.
5. Betrek politie en Stadstoezicht er vanaf het begin bij (onderdeel van beheersconvenant en lokaal Veiligheidsarran-
gement Station Zuid) en bouw dit uit tot een structurele communicatie.
6. Ontwikkel met verschillende partners een lokaal digitaal communicatienetwerk waarin bijdragen van bewoners,
organisaties en instellingen zichtbaar worden en aangedragen ideeën draagvlak kunnen krijgen.
7. Verbind via inhoudelijk programma het basisonderwijs en jongerenwerk aan dit ‘persbureau’.
8. Stel op basis van ‘no cure no pay’ een subsidiemakelaar aan die de initiatieven van bewoners vanuit bestaande sub-
sidiepotten en fondsen voor innovatie en participatie faciliteert.
1.4.1 Relatie met woonomgeving
Woonomgeving a) Mondige wijk met gezichten: herkenbaar en aanspreekbaar
Uit de twee belacties van 2010 is gebleken dat het meldnummer 14010 nauwelijks bekend
ONDERWIJS
is. De eerste stap is juiste informatie. De tweede is serieuze en directe communicatie. In

- Eko Kinderpark
(creatief beheer)
beide belacties is door 20 bewoners aangegeven dat zij willen meedenken. Dit overleg moet
- HolleBollenGijs (TUDelft) verbreed worden door al die andere groepen er aan te verbinden die al in de wijk bezig
zijn: schouwgroepen, buurtouders, functionerende Opzoomergroepen, bewonersoverleg
van het Stieltjesblok, de door De Werkplaats op te zetten Feijenoordontmoetingen maar
vooral de uit Feijenoord Vertelt voortgekomen contactgroepen. Door ervaringen te delen,
- Roteb in de wijk (ism TOS)
belangen te verwoorden en acties te plannen kan zo op verschillende schalen een eerste
PARTICIPATIE
- Breekgroenplan (Creatief
beheer / stijlgroep) stap gezet worden.
- Productietuin Oranjeboom
- Opwateren
Advies
- Opzoomeren 2.0
- Vakwerf Feijenoord
• Centraal punt openbare diensten. Ga in overleg met de gemeente om (een deel) van de
- Ruimte Woonstad en Stads- servicewerkers, toezichthouders en schoonmaakploegen terug te halen naar de wijk.
toezicht Oranjeboomstraat
Bewoners en medewerkers leren elkaars gezicht kennen. Daardoor zijn ze door elkaar
- IZoZ bijdrage aan inrcihting
Helderheidsplein aan te spreken.
- Blauw-groen: faseren en
opschalen • Eén contactpersoon. Maak een medewerker verantwoordelijk en zorg dat deze altijd
- Lichtplan koepels telefonisch bereikbaar is. Zij/hij helpt bewoners met de ‘vraag achter de vraag’ en met
- Woonschepen het formuleren van voorstellen. Alles draait om continuïteit.
- Nassauhavenpark
- Braakliggende terreinen • Wijkconferentie. Beleg een overleg tussen alle genoemde groepen bewoners en
groepen die met andere activiteiten bezig zijn, evenals de scholen, de speeltuin, TOS,
Blauw-groene aanpak SWF, SONOR en moskeeverenigingen. Deze wijkconferentie is het startsignaal voor een
wijkstrategie waarin naast de (deel)gemeente en Woonstad bewoners in allerlei coalities
daadwerkelijk met hun ideeën aan de slag gaan om in de loop van de komende 10 jaar
invulling te geven aan een schone, groene, gezonde wijk.
• Begin morgen.
Aanzet
• Woonstad opent binnenkort een ruimte aan de Oranjeboomstraat voor TOS. Naast TOS kunnen ROTEB, Stadstoezicht
en contactpersonen in deze ruimte worden gehuisvest.
• Stel medewerkers buitenruimte binnen de Deelgemeente en Woonstad aan die hier aan gaan werken. De contactpersoon
overlegt met hen om de communicatie open te houden en initiatieven door te sluizen.
• Schrijf voor financiering van wijkinitiatieven fondsen zoals Volkskracht, Laurens fonds en Oranjefonds aan. Deze fondsen
zijn sinds kort ‘pilotmoe’. Ze zijn des te meer geïnteresseerd in langdurige bewonerstrajecten.
• Doe een beroep op de participatiepot die wethouder Louwes voor de komende 4 jaar heeft vrijgemaakt - 20 miljoen
- via de reguliere kanalen van bijvoorbeeld de Opzoomerorganisaties allemaal die nieuwe methodiek gaan hanteren.
• Trek op ‘no cure, no pay’ basis een subsidiemakelaar aan die tegen een bepaald percentage samen met de contactpersoon
en in samenspraak met de bewoners financiën organiseert voor de door hen voorgestelde activiteiten.

b) Digitale stimulansen: speelse aanpassingen
In andere steden van Europa komen ook dit soort zwerfvuilproblemen voor. Daar zijn soms heel speelse oplossingen
bedacht met digitale gadgets, zoals sensoren in de ondergrondse containers die bij een storting een geluid produceren
alsof de zak ongeveer 30 meter naar beneden in een heel diepe put valt of glasbakken met een game gadget. Een simpeler
voorbeeld voor jongere kinderen is een HolleBolleGijs stemmetje, dat reageert als iemand in de buurt van de container
komt: Papier hier! (mag ook in het Turks, Marokkaans of welke andere taal)
Aanzet
Zie: vuilnisbak: http://www.youtube.com/watch?v=cbEKAwCoCKwFlessen
En voor de game: http://www.youtube.com/watch?v=zSiHjMU-MUoGlijbaan
Advies:
• Betrek de Willem De Kooning Academie of TU Delftstudenten (Wubbo Ockels) erbij om studenten dit soort gadgets te
laten fabriceren en koppel dat aan een schoolproject, waarbij de hoogste klassen projectmatig via clinics aan de slag
kunnen.
c) Blauw en groen: faseren en opschalen
Het begin van de vergroening van de wijk is er al: de ideeën voor het Nassauhavenpark, de Ecotuin van het Zinkerblok
en de tuin achter de Oranjeboomstraat. Daar zijn zelfs al ondernemers bij betrokken. Maar het gat aan het eind van de
Rosestraat, het veld van d’Oranjeboom, de braak aan de Steven Hoogendijkstraat, ze kunnen allemaal in het perspectief
van een groen-blauwe wijk worden aangepakt en zo aansluiten bij de komende ontwikkeling van het Nassaupark en het
Rosepark. De Hef en het Mallegat markeren de grens van het watergebied.
Advies
• Concept. Creëer zoveel mogelijk breek- en gebruiksgroen met de ontwikkeling van het Nassauhavenpark als
uitgangspunt, zodat er het idee van een groen en blauw netwerk door de wijk wordt overgenomen.
• Wijkplan. Maak samen met alle groepen actieve bewoners – ieder vanuit hun specifieke invalshoek - een groengebruikplan
in 3 fasen: 1 jaar, 3 jaar, 10 jaar. Rubriceer met iedereen deze initiatieven zo dat ze op elkaar volgen en er trajecten en
een toekomstperspectief ontstaat. Zo krijgen deze acties samenhang en richting vanuit het overkoepelende concept.
• Scholen en stages. Nodig ook de leerlingen van de scholen uit ideeën te bedenken van zo’n concept en laat studenten
van het HBO of TU daarbij assisteren. Het kan binnen het wijkarrangement van de scholen doorwerken. (Contact:
Becha Broeders, St. De Meeuw)
• Vakwerf. Betrek via IkZitopZuid de in de wijk gevestigde ondernemers erbij die met openbare ruimte bezig zijn.
Daarbinnen zullen fysieke ingrepen via het concept Vakwerf worden gerealiseerd. Maar zo kan ook de aan de Piekstraat
gevestigde Stijlgroep als ‘wijktuinman’ fungeren i.s.m. andere groene partijen.
• Koppel dit aan de wijkconferentie, maar focus vooral op de projecten binnen 1 jaar.
Aanzet
• Nagenoeg alle ondernemende partijen zijn verenigd in IkZitopZuid (zie verder: Economie, Werk en Inkomen) die binnen
de context van Pact op Zuid opereert. Betrek deze groep bij de ontwikkeling.
• Treed voor het onderwijsdeel in contact met dienst Sport en Recreatie om te kijken wat zij kunnen bijdragen in het
kader van een gezonde leefomgeving.
d) Opzoomeren en Opwateren
Er zijn nog steeds bewoners met Opzoomeren bezig. Opzoomeren zal op verzoek van wethouder Louwes op korte
termijn een nieuw concept ontwikkelen waarin meer plaats voor jongeren en voor talentontwikkeling is. Dat betekent dat
jongeren hierbinnen meer mogelijkheden krijgen voor participatie.
Advies
• Opzoomeren. Betrek de bestaande Opzoomernetwerken bij de voorbereiding van de wijkconferentie en laat via de
scholen ook jongeren daarin meedoen. Ook kan het jongerenwerk van SWF hier een bijdrage leveren.
• Opwateren. Om de watergebieden meer in beeld te krijgen en samenhangend aan te pakken lanceerden TU studenten
die aan dit onderzoek hebben meegedaan het concept ‘Opwateren’. Er is veel recreatief water in de wijk te ontwikkelen.
Een kwalitatief woonbootbeleid is al eens in een van de wijkplannen voorgesteld en er zijn zelfs al energiepunten
geïnstalleerd.
• Aanlegsteiger voor watertaxi. Gebrek aan bereikbaarheid is een van de grote pro blemen voor de wijk. Binnen het
blauw-groene concept zijn voor de bereikbaarheid van nieuwe activiteiten en voorzieningen minstens een tweetal
watertaxi stand plaatsen nodig: een aan het eind van de Piekstraat en een aan de Nassauhaven achter de Persoonsdam.
• Lichtplan Koepels. Door het ontbreken van licht is ’s avonds regelmatig overlast bij de Koepels.
• Drijvend zwembad. In de omgeving van de Piekstraat. (zie verder onder Participatie & Vrije tijd)
• Havendagen. Laat de wijk met zijn kades en binnenwater een veel grotere rol spe len tijdens de Havendagen in
september door activiteiten op het water of langs de kades te organiseren.

1.4.2 Relatie met Onderwijs
Om gericht te kunnen verbinden en overbruggen is het nodig enig onderscheid te maken. Onderwijs
Het gaat hier vooral om aansluiting bij de vier basisscholen in de wijk. De iets oudere jeugd
gaan de wijk uit naar scholen in andere wijken. ROC Zadkine heeft weliswaar nu nog een
ONDERWIJS
faciliteit in de wijk waar 50 moeilijke uitvallers weer binnenboord worden gehaald, maar - VDA: Fysieke Integriteit –
daar zitten weinig jongeren uit de wijk zelf bij. Voor het voortgezet onderwijs en het ouders (RVS)
beroepsonderwijs gaan de meeste jongeren niet naar het aan de Rosestraat gelegen Albeda - Snuffelstages in de wijk
- Groep 0
of de op evangelische basis werkende Passie, maar verder gelegen scholen. (zie fig. 6) - Feijenoordschool
Onder ‘Participatie & Vrije Tijd’ komen we op deze groep jongeren terug. Op de basisschool
wordt met de invoering van Groep 0 en de ouderparticipatie de opvoedingsondersteuning
- Wijktheater in school
PARTICIPATIE
versterkt. (Zie verder: Gezondheid & Hulpverlening)
- Jaarlijks Wijkproject met prijs
voor beste ideeën kinderen
- Holle Bolle Gijs
- Ouderparticipatie
- L.O.T.S. (Bureau Frontlijn)
- Ambulant jongerenwerk (VSV)
- Geen MFA
- Verdwijnen bibliotheek 2012
Integraal onderwijs
Afbeelding 6 - Locaties Schoolgaande jeugd uit Feijenoord. Bron: Studenten minor Duurzame Wijk | TUDelft
a) Voorlichting en halfjaarlijkse wedstrijd
Er zijn door verschillende instanties lespakketten ontwikkeld die regelmatig op scholen worden ingezet. Ook worden
er regelmatig met scholen opruimacties georganiseerd. In een integrale aanpak kunnen deze acties niet langer op zich
staan, maar zullen ze een onderdeel van een jaarplanning moeten worden waarin kinderen op meerdere vlakken positief
gestimuleerd worden in groengedrag. Ook de ouders, met name de moeders leveren hieraan een bijdrage, die groter zal
zijn naarmate deze op andere leefvelden vruchten afwerpt. Onderwijs wordt dus verknoopt met de leefvelden ‘Participatie
& Vrije Tijd’ en ‘Welzijn & Hulpverlening’.
Advies
• Schoonmaakacties. Het blijft zinvol om kinderen periodiek in grote acties voor hun eigen leefomgeving te laten zorgen.
Dit kan ingebed worden in de Opzoomeracties.
• Jaarlijkse prijsvraag. Als dit in een competitieve vorm gebeurt, kan daar een prijs aan verbonden worden. Maar ook
hierbij wordt deze activiteit opgeschaald naar het niveau van de gehele buurt of verbonden met Opzoomeren in het
kader van talentontwikkeling en jongeren. Verbind de schoolactiviteit met een jaarlijkse prijs voor de schoonste straat
van de wijk.
• Snuffelstages. Laat leerlingen op basisscholen één ochtend of middag bij een van de uitvoerende diensten van de
gemeente een snuffelstage volgen om hen inzicht te laten krijgen wat er zoal bij komt kijken. Maak dat onderdeel van
Feijenoordschool/ Feijenoord Werkt.
Aanzet
• Wooncorporaties, ondernemers (van Gansewinkel) en fondsen worden aangezocht om deze acties te faciliteren.
b) Schooljeugd: tuinieren in de wijk
Scholen hebben via dienst Sport en Recreatie altijd toegang tot de schooltuinen gehad. Ook zijn er programma’s
Natuur- en Milieu Educatie (NME) voorhanden. Het schooltuinprogramma staat echter onder druk. Bovendien liggen de
schooltuinen op verre afstand (Vreewijk, Charlois) zodat het voor de scholen nagenoeg onmogelijk is om daar intensief
gebruik van te maken. Ook lukt het vaak niet om alle groepen daar aan mee te laten doen. Door stukken grond in de wijk
voor deze activiteiten te reserveren, kunnen leerlingen in hun directe omgeving aan de slag. Door het groen naar de wijk
te halen is er meer mogelijk. Darbij moet wel worden aangetekend dat de grond eerst moet worden gekeurd en als deze
niet geschikt is kan er met bakken gewerkt worden voor het verbouwen van groenten die ook geconsumeerd gaan worden.
Voor educatieve doeleinden is bebouwing van de grond altijd mogelijk.
Advies
• Brede School. Neem in het wijkarrangement van de Brede School deze activiteiten op.
• Creatief Beheer. Werk daarbij samen met het al in de wijk aanwezige Eco Kinderpark van Creatief Beheer en koppel
dit aan faciliteiten van dienst Sport en Recreatie. Betrek de ontwikkeling van (productie)Tuin Oranjeboomstraat hierbij.
• Nassauhavenfestival. Betrek via halfjaarlijkse activiteiten – voorjaar (bloeien) en najaar (oogsten) de ouders erbij door
de activiteiten op het wijken breekgroen te richten. De inrichting van de wijktuin achter de Oranjeboomstraat kan een
anker punt worden in een netwerk van groenplekken.
• Actieve leefstijl. Introduceer via de Schoolsportvereniging waar alle scholen aan meedoen gezonde voeding aan een
gezonde leefstijl. Ook kan hier de bestrijding van zwaarlijvigheid – GGD Gezonde Wijk aan verbonden worden. Breid
programmering van de ouderkamers uit met dit onderwerp en verbind zowel de signalering vanuit schoolmaatschappelijk
werk als de opvoedingsondersteuning van SWF eraan.
• Verbind deze onderwijsactiviteiten met Feijenoord Eet.
Aanzet
• Op gemeentelijk niveau lopen er bij de verschillende diensten programma’s waarbij aansluiting kan worden gezocht.
Echter, ook de wooncorporatie en fondsen zijn, zolang het de bewoners zijn die de aanvraag doen, geïnteresseerd in
ondersteuning.
• Deze programma’s zijn met lunchfaciliteiten voor leerlingen te integreren in een Verlengd Dag Arrangement (VDA)
van de Brede School. Een tweetal scholen wil dit, twee andere hebben echter te kennen gegeven dit VDA niet te
willen. Er zou met het oog op het programma Gezonde School echter een eettraject kunnen worden opgezet waarbij
kookgroepen in de wijk of ondernemers aan de Oranjeboomstraat met de school gaan samenwerken.

1.4.3 Relatie met Economie & Werkgelegenheid
a) IkzitopZuid: businesscases
Economie,
In Feijenoord zijn twee grote bedrijven gevestigd: Hunter Douglas en Unilever. Ook Werk & Inkomen
zijn er op diverse locaties kleine ondernemers waaronder een enkele nieuweling zoals
Trattoria Borgo d’Aneto in de Dillenburgblokken, creatieve bedrijven zoals New Industry
ONDERWIJS
Development en de Stijlgroep aan de Piekstraat. Ook Skateland en Touzani Productions zijn - Snuffelstages BO
in de wijk gevestigd. Het overgrote deel van de werknemers van de bedrijven en van de - Stagetrajecten
vakmanschap (V)MBO/HBO
ondernemers woont niet in de wijk. Dat geldt ook voor de winkels onder de luifels aan de
- Vakwerf Feijenoord
Oranjeboomstraat waar zich regelmatig zwerfvuil ophoopt. Het gaat erom de binding met (Activiteiten Zuiderpoort)
de wijk te vergroten. Er is een groep ondernemers verenigd in een binnen het Pact op Zuid
georganiseerde forum van ondernemers: IkZitopZuid (IZOZ). In gezamenlijk overleg hebben
PARTICIPATIE
zij een aantal businesscase-afspraken geformuleerd om het werk weer zichtbaar terug te - Full engagement SoZaWe:
krijgen in de wijk. Met het oog op een blauw-groene wijk kunnen de volgende initiatieven Verplicht vrijwilligerswerk
het imago van de wijk versterken. - Jongeren bij Monteiro’s Gym

op 0-urencontract SWF
Advies
- IkZitopZuid
• Vakwerf Feijenoord. Zichtbare economische activiteiten middels leerwerkbedrijven - Sloepenwerf
naar de wijk halen. Mogelijkheid voor de Piekstraat is in vergevorderd stadium van - Villa Waning
onderzoekSloepenwerf. Een scheepswerfachtige leerbedrijf aan de achterzijde van de - Ondernemers
Oranjeboomstraat
Piekstraat waarin in een samenwerkingsconsortium sloepen worden gebouwd.
- Aanleg productietuinen:
zakgeld jongeren /
• Waterroute. Steigers met openbare pontons, een hotel op de hoek bij de Piekbrug, reïntegratiegeld
een jeugdcentrum, een fietsroute langs het water, nieuwe horeca, een drijvende
- Aansluiting onderwijs op
jeugdherberg. arbeidsmarkt
• Villa Waning. Er ligt bij IkZitopZuid ook een initiatief om de Villa Waning een economische Zichtbaar werk
bestemming te geven waarbij de bewoners participeren.
Aanzet
• Betrek de bij IkZitopZuid betrokken bedrijven bij de ontwikkeling van de wijk. In de uitwerking van de Future Search
dag, waaraan diverse wijkpartijen en bewoners participeerden, worden businesscase-afspraken gemaakt met allerlei
instanties en hebben contactpersonen zich opgeworpen om de verschillende onderdelen op korte termijn op te zetten
en te begeleiden. Bijvoorbeeld om jongeren te faciliteren bij de (her)ontwikkeling van het Helderheidsplein.
b) ondernemers Oranjeboomstraat
Uit de interviews blijkt dat, ondanks het formele bestaan van een ondernemersplatform, er geen daadkrachtige
organisatiestructuur van de ondernemers aan de Oranjeboomstraat bestaat. Ondanks de vele plannen om deze ondernemers
te realloceren, kunnen we er op grond van de huidige planning vanuit gaan dat ze hier nog 10 jaar blijven. Reden genoeg om
er actief op in te zetten. Turkse ondernemers zijn gewend problemen binnen de eigen gemeenschap op te lossen. Ze zien
de meerwaarde van het opzetten van winkeliersvereniging daarom ook niet in. Ook is betalen voor iets waar je niet direct
profijt van hebt zoals contributie aan winkeliersvereniging niet goed te verkopen onder deze groep. In tegenstelling daartoe
zijn ze wel vaak aangsloten bij beroepsverenigingen. Dat investeren in nieuwe netwerken, samenwerkingsverbanden en
werkervaring ook op lange termijn iets kan opleveren zit er nog niet tussen de oren. Voor deze groep moet er moet dus
aantoonbaar meerwaarde zijn op korte termijn.
Advies
• Open in dezelfde ruimte als TOS en Stadstoezicht een faciliteit voor winkelmanagement die deze ondernemers
ondersteunt bij beheer, hen adviseert en stageplaatsen er naartoe sluist. Schakel het Ondernemershuis in.
• Als tegenprestatie sluiten ze zich aan bij IkZitopZuid, leveren ze een bijdrage aan Feijenoord Eet en wordt er met hen
een afvalplan ontworpen waaraan zij als wederdienst meedoen.
• Handel gemeenschappelijk betere voorwaarden of korting uit bij een afvalbedrijf.
• Zoek uit wat er mogelijk is bij in de wijk gevestigde bedrijven als reguliere afnemers van producten of diensten. In Oud
Charlois is een Turkse afhaalservice zo helemaal tot bloei gekomen. Dat kan bijvoorbeeld door leveringsvoorwaarden
en afspraken te maken voor lunchartikelen en fruit of een ambtenarenknipdag bij de kapper.
c) stagetrajecten
Het onderwijs kan op verschillende manieren bij deze initiatieven betrokken worden. Voor de basisschool kunnen er
snuffelstages uitgezet worden en voor het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs maatschappelijke stages en
vakstages. Het is echter ook mogelijk de ondernemers naar de scholen te laten komen om ze daar voorlichting te laten
geven over hun onderneming. Hier kan aangesloten worden bij het spin off programma van het Stadionpark.

1.4.4 Relatie met Gezondheid & Hulpverlening
De mentaliteitsverandering die met deze aanpak beoogd wordt, ligt ingebed in een Gezondheid &
drievoudig gezondheidsconcept: fysiek, sociaal en mentaal. Of zoals de Wereld Gezondheid Hulpverlening
Organisatie het formuleert: gezondheid is een toestand van lichamelijk, geestelijk en sociaal
welbevinden. Het gaat hierbij om een integrale en duurzame leefbaarheid op inidviueel
ONDERWIJS
vlak. - Opvoedingsondersteuning
ouders, moeder-kind lessen
- Groep 0
a) leefstijl: gezond, groen en gezellig
Het blauw-groen leefconcept vult een gezonde en actieve leefstijl aan. Zo worden in een
dubbelslag of drieslag ook problemen op andere leefgebieden – zwaarlijvigheid, depressie, - Senioren fitness speeltoestel-
PARTICIPATIE
ADHD, het uit zicht verdwijnen van Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) – aangepakt. Er moet len Nassauhavenpark
meer bewogen worden door jongeren en ouderen: medisch bewegen, sportief bewegen en - SOS/TOS: senioren op straat -
gymtoestellen
sporten in verenigingsverband dienen op elkaar aan te sluiten. Daar is reeds een visierapport
- Ambulant Jongerenwerk
over geschreven in het kader van de spinoff van het te bouwen Stadionpark. Zie: - Fitness ruimte
vrouwen / ouderen
http://www.rotterdam.nl/DSV/Document/Stadsvisie/Het_Stadionpark_brengt_Zuid_in_
beweging.pdf
- WMO 2.0 (vraagwijzer)
- Bureau Frontlijn
Advies + CJG’s / Jong XL
- Actieve leefstijl (Stadionpark)
• Speeltuinen voor 3 generaties. Door Fitnesstoestellen in de openbare ruimte te plaatsen,
waarbij de SOS senioren o.l.v. hun fysiotherapeut sporten. - Wegtrekken eerstelijnshulp
naar Parkstad?
• Feijenoord Eet. Een wijkrestaurantachtige constructie aansluitend bij het huidige - Zorgcluster pas in 2019
traject waarin nu enkele malen per week gezamenlijk wordt gegeten in de Persoonshal.
Voorlichting over gezond eten kan daar in de praktijk worden gebracht: betrek de Geïnteresseerde
chefkok van Unilever (die vanuit duurzaamheid en ecologie aan productontwikkeling zorgnetwerken
werkt) hierbij.
b) jeugd
In de aanloop naar de basisschool is het vooral de groep 0-4 jarigen die weinig in beeld komen. Het CJG probeert daar
greep op te krijgen, maar de reacties zijn minimaal. De onderwijswethouder Hugo de Jonge is voornemens de schoolperiode
op te rekken van 2 tot 12 jaar: de zogenaamde Groep 0. Hier wordt overwegend HBO geschoold personeel op gezet. Dit zal
de zichtbaarheid van deze categorie kinderen aanzienlijk vergroten.
Advies
• Groep 0. Sluit aan bij de Groep 0 aanpak waarbij kinderen eerder in het schooltraject stappen.
• Norm voor de Jeugd op Zuid. Scholen gaan meer inzetten op ouderparticipatie. Traject Pact op Zuid i.s.m. Hogeschool
Rotterdam.
• Uitbreiding van het integrale programma Opvoedingsondersteuning. Verbinding van Stichting Welzijn Feyenoord (SWF)
activiteiten met het ouderparticipatietraject van de Schoolsportvereniging.
• Zorg in en rondom scholen. Expertise van het CJG de school inbrengen. Met het CJG nieuwe vormen van multidisciplinaire
samenwerking mogelijk maken. Aansluiten van het Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW), opvoedingsondersteuning,
jongerenwerk, lokale interventieteams, het lokale team huiselijk geweld bij gezinsonderzoeken en het casuïstiekoverleg
CJG, met opschalingsmogelijkheid naar DOSA/jeugdconsul uit Ieder Kind Wint)
• Bureau Frontlijn. Verbind de daardoor gegenereerde ouderbetrokkenheid met de CJG’s, maar ook met de
armoedebestrijding en ouderondersteuningscapaciteit van Bureau Frontlijn.
c) ouderen Wet maatschappelijek Ondersteuning
Naast obesitas en diabetes zijn eenzaamheid en depressie grote problemen in de wijk Feijenoord. Een andere
aanpak binnen de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) kan de betrokkenheid van ouderen vergroten. Door de
overheveling van ondersteunende en activerende begeleiding naar de WMO zijn veel kwetsbare buurtbewoners nog meer
in een isolement geraakt. De Vraagwijzer zou zijn doorverwijsfunctie via coalities met zorginstellingen kunnen versterken
door in samenwerking met het opbouwwerk deze groep kwetsbare buurtbewoners beter in beeld te brengen.
Initiatiefrijke ouderen kunnen aan de tuinen worden gekoppeld. Er kan ook gedacht worden aan het project
Feijenoordschool waarin leerlingen verhalen ophalen bij buurtbewoners. Vaak is niet bekend wat ouderen ooit
voor rol hebben gespeeld of wat ze op die specifieke plek hebben meegemaakt. Deze oral history draagt bij aan het
geschiedenisprogramma van de Feijenoordschool. Dit kan aan het mediaproject gekoppeld worden waarmee dit hoofdstuk
eindigt.
Advies
• Senioren Op Straat: bejaarden/ouderen willen een TOSconcept voor ouderen: SOS. In de geplande speeltuin van het
Nassauhavenpark kunnen beweegtoestellen geplaatst worden voor 3 generaties. Deze SOS werkgroep van Feijenoord
Vertelt is op werkbezoek in Hillesluis geweest, waar TNO zo’n concept met succes heeft ontwikkeld. Zie: http://www.
tno.nl/downloads/KvLPZouderen_beweging_hillesluis_maart_2007.pdf Op de Veluwe en in Den Haag loopt zo’n
experiment. Zie: http://www.straatbeeld.nl/artikelen/nieuws/pilotouderenfitnessveluwekrijgtvervolg.html
• WMO Vraagwijzer. In IJsselmonde draait een WMO pilot nieuwe stijl. Daarin worden de ouderenwerkers vanuit een
netwerkgedachte getraind om hun cliënten terug te koppelen naar bestaande netwerken in de wijk om ze zo weer te
laten participeren.
Aanzet
• Treed in overleg met Vraagwijzer of de deelgemeente IJsselmonde om de mogelijkheden voor Feijenoord in te schatten.
(Contact: Karel Haga)

koppelen naar bestaande netwerken in de wijk om ze zo weer te laten participeren.
Aanzet
Aanzet
- -Treed
Treedin inoverleg
overlegmetmetVraagwijzer
Vraagwijzerof ofde dedeelgemeente
deelgemeenteIJsselmonde
IJsselmondeomomde de
Aanzet mogelijkheden voor Feijenoord in te schatten. (contact: Karel Haga)
mogelijkheden voor Feijenoord in te schatten. (contact: Karel Haga)
1.4.5 Relatie met Participatie & Vrije tijd
- Treed in overleg met Vraagwijzer of de deelgemeente IJsselmonde om de
mogelijkheden voor Feijenoord &
in te schatten. (contact: Karel Haga)
5 5Relatie
Relatie
metmet participatie
participatie vrije
& vrije tijdtijd
5 Uiteindelijk
Relatie met gaat participatie & vrije tijdmeedoen. Dat is altijd maatwerk. Als we het over
Uiteindelijk
Uiteindelijkgaat
samenleven
gaat samenleven
samenleven om omom meedoen.DatDat
meedoen. is altijd
is altijd maatwerk.maatwerk.
Als weAls we het overParticipatie
het over
participatie hebben dan gaat het vooral om sociale en culturele participatie. Dit is de basis
participatie
Uiteindelijk
participatiegaat
voor
hebben
hebben
binding en
dan
samenleven gaat
dan gaat het
overbrugging.
het
omvooralvooral
meedoen.
Een
om
om sociale
van de
sociale
Datgrootste
en en
is culturele
altijd culturele
maatwerk. participatie.
participatie.
problemen is Als
de
Dit we
druk
Dit
is dehet
op
is
basisover
altijd
de
al
basis
actieve & Vrije Tijd
voor
voor binding
participatie
bindinghebben
enenoverbrugging.
overbrugging.
dan gaat het Een Een
vooral
van van
om
de de grootste
sociale
grootste en problemen
culturele
problemen is is de
participatie.
de druk op druk Dit
altijd op
al isaltijd
de
actieve al actieve
basis
bewoners
bewoners die die daardoor
daardoor kunnen
kunnen afhaken.
afhaken.
voor binding die
bewoners en daardoor
overbrugging. kunnen Een van de grootste problemen is de druk op altijd al actieve
afhaken. - Schoolsportvereniging
ONDERWIJS
WeWe
bewoners makenmaken op op
die daardoor dit dit leefveld
leefveld
kunnen eeneen
afhaken.
onderscheid
onderscheid tussen
tussen verschillende
verschillende groepen:
groepen: jeugdjeugd (0-12),
(0-12), (met ouderparticipatie)
jongeren (12+) en volwassenen. Voor de jongere kinderen zijn er flink wat activiteiten, maar
Wejongeren
maken
We maken (12+)
op dit open ditvolwassenen.
leefveld
leefveldeen Voor de jongere
eenonderscheid
onderscheid tussenkinderen
tussen verschillende
verschillende zijn groepen:
ergroepen:
flink wat activiteiten,
jeugd
jeugd (0-12), maar
(0-12), - Voorleesexpres Feijenoord-
voorvoor
jongeren
jongeren
jongeren
(12+) van
en en
van 12
12 jaar en
volwassenen.
jaar Voor
en
ouderouder
de de
is er
is jongere nauwelijks
er nauwelijks
jongere kinderen iets
zijn
iets
erteer
te doen.
doen.
flink watwatAls Als jongeren
jongerenmaar
activiteiten,
niet
niet door door school
jongeren (12+)
activiteiten volwassenen. Voor kinderen zijn flink activiteiten,
activiteiten
voor jongeren in inde
van 12 dewijk
jaar wijk
en worden
worden
ouder is er gebonden,
gebonden,
nauwelijks verdwijnen
verdwijnen
iets te ze zesnel
doen. Als snel uit uitbeeld.
jongeren beeld.
niet Voortijdige
Voortijdige
door
- Feijenoord Vertelt
maar voor jongerenvormen
schoolverlaters van 12 jaareen en ouder
groot is er nauwelijks
probleem. 14 jaar ietseen
is te van
doen. de Als jongeren
meest niet leeftijden. - Wijktheater
kwetsbare
schoolverlaters
activiteiten in de vormenwijk wordeneen groot probleem.verdwijnen
gebonden, 14 jaar is een ze van sneldeuitmeest beeld.kwetsbare
Voortijdige leeftijden.
Uit Uit
door
alle alle
schoolverlaters interviews
activiteiten
interviews
vormen in de blijkt
blijkt
een datdat
wijk worden
groot er voor
erprobleem.
voor deze deze
gebonden, jongeren
verdwijnen
jongeren
14 jaar in de
is een in
van de
ze wijk
desnel
wijk nauwelijks
uit
nauwelijks
meest kwetsbareietsiets
beeld. Voortijdige te doen
teleeftijden.
doen is. is. Naast
Naast
- AKAdemie (Touzani)
buurthuis
schoolverlaters
Uitbuurthuis
alle interviews de
de Dam Dam
vormen
blijkt
waar waareen
datveel veel
groot
er voor door
doordeze voornamelijk
probleem. 14 jaarMarokkaanse
jongeren inMarokkaanse
voornamelijk is een
de wijk nauwelijks van jongens
de
jongens meest wordt
ietswordt kwetsbare
te doen is. Naast en de de
gevoetbald
gevoetbald en
verschillende
leeftijden.
buurthuis Uit alle
de Dam waar moskeeën
interviews blijkt
veel door is er
dat er
is voornamelijk thaiboksen
voor deze jongerenin de
in de in koepels
Marokkaanse koepels
de wijk nauwelijks
jongens wordt en Goju
activiteiten
en gevoetbald karate
en deop opde de- Feijenoord eet
PARTICIPATIE
verschillende moskeeën er thaiboksen Goju karate
Oranjeboomstraat.
verschillende
Oranjeboomstraat.
aangeboden moskeeën
worden. Inisde
InNaast
de koepels
er thaiboksen
koepels
buurthuis worden
worden
de Dam nognog
in extra
de
extra
waar activiteiten
koepels
activiteiten
veel endoor
door voornamelijk door
Goju
SWF SWF opgezet.
karate
opgezet.
Marokkaanse op de - Wijkarena’s (DRIFT)
Oranjeboomstraat. In de koepels
jongens wordt gevoetbald en de worden nog extra
verschillende activiteiten
moskeeën is erdoor SWF opgezet.
thaiboksen in de koepels en - MediaGroenwijk Antenne TV
a.
a.karate fysiek-economische
fysiek-economische faciliteiten
faciliteiten - Wereld Havendagen
Goju op de Oranjeboomstraat. In de koepels worden nog extra activiteiten door SWF
a. fysiek-economische faciliteiten - Feijenoord festival park
opgezet.
Advies
Advies - Opzoomeren 2.0
Advies
- Drijvend
- Drijvend
a) fysiek-economische zwembad.
zwembad.
faciliteiten TotTot verver in inde dejarenjaren vijftig
vijftig laglager eraanaan de de Maaskade
Maaskade aanaan het - Jeugdraad
het- Urbansports (Skateland)
- Drijvend
Noordereiland zwembad.
Noordereiland eeneenTotdrijvend
drijvend ver zwembad,
in zwembad,
de jarendat vijftig
dat inlag er aan
Nederland
in Nederland de Maaskade
gebouwd
gebouwd is. is.
In deInaan
de
Seinehet ligtligt
Seine er er
Noordereiland een drijvend zwembad, dat in Nederland gebouwd is. In deFitSeine ligt er van de
op op dit dit moment ookook een.een. Deze faciliteit sluit
aanaan op op hethet Lekker programma - Salon Feijenoord
moment Deze faciliteit sluit Lekker Fit programma van de
op dit moment
scholen ook een. Deze faciliteit sluit aan op het Lekker Fit programma van de
Advies scholen en en opgenomen worden in het aanbod vanvan jeugd-en en jongerenwerk. - Villa Waning
opgenomen worden in het aanbod jeugd- jongerenwerk.
scholen en opgenomen worden in het aanbod van jeugden jongerenwerk. - H.E.L.D.E.R.H.E.I.D’s festival
• Drijvend zwembad. Tot ver in de jaren vijftig lag er aan de Maaskade aan het Noor- + herinrichting
dereiland een drijvend zwembad, dat in Nederland gebouwd is. In de Seine ligt er op dit - Drijvend zwembad
moment ook een. Deze faciliteit sluit aan op het Lekker Fit programma van de scholen - Transitie Sportfaciliteit:
Persoonshal rosepark plaats
Creatieve interactie
Afbeelding 7 - Voorbeelden van drijvende zwembaden
en - Salon
- Salon
- Salon
opgenomen Feijenoord.
Feijenoord.
Feijenoord.
worden De De
in het De Kuijpersfabriek
Kuijpersfabriek kan kan
Kuijpersfabriek
aanbod van jeugden kan herontwikkeld
herontwikkeld worden
herontwikkeld
jongerenwerk. worden als als
als plek
worden plek
voor
plek voor
voor
zakelijke
zakelijke en culturele
en culturele
zakelijke ontmoetingen.
ontmoetingen.
en culturele ontmoetingen.
• Salon Feijenoord. De Kuijpersfabriek kan herontwikkeld worden als plek voor zakelijke en culturele ontmoetingen.
• Villa van Waning. Midden in het Nassauhavenpark biedt de villa de mogelijkheid om ontwikkeld te worden als
familierestaurant waaraan andere activiteiten kunnen worden verbonden.
• Podium. Plaats in het park een mobiel theater waar het wijktheater en andere muziek- en theaterinitiatieven gebruik
van maken. Jongeren van Koepels en Helderheid betrekken bij programmering en beheer.
Aanzet
• Betrek de verschillende onderdelen van de businesscase Piekstraat van IkZitopZuid bij deze ontwikkeling.
b) sociaal-culturele faciliteiten
• Feijenoordfestival. Programmeer in het Nassauhavenpark jaarlijks een Feijenoordfestival waarin bestaande initiatieven
zoals Feijenoord EET een plek krijgen.
• Wereldhavendagen. Sluit met het Feijenoordfestival aan bij de activiteiten van de Wereldhavendagen.
• Culturen werken samen: (onderdeel van Feijenoord Vertelt) met een interculturele insteek wordt tentoonstelling van
huiskamers van bewoners in Sporthal Persoonsdam georganiseerd. De beheerder heeft dit soort projecten al eerder
gedaan in PIER 80 in Delfshaven. Feijenoord Eet en de Feijenoordschool houden 2x per jaar ontmoetingsdagen. Bij de
eerste Feijenoord Eet in september waren 200 bewoners aanwezig.
• Senioren Op Straat: bejaarden/ouderen willen een TOSconcept voor ouderen: SOS. Ook dit is gekoppeld aan eten: 1x
per week in Persoonshal, inclusief ‘ontmoeten’ met spelletjes. Naast SWF en het Pluspunt participeert Hunter Douglas
via de Feijenoordschool.
• Uitbreiding van de participatie van BOF, de Speeltuinen, jongerenwerk en TOS bij deze activiteiten.
c) jongeren
Een veelgehoorde klacht is het ontbreken van faciliteiten voor jongeren ouder dan 12 jaar. SWF zet outreachende en
ambulante jongerenwerkers nieuwe stijl in om de jongeren te bereiken. Er zullen echter ook fysieke plekken moeten komen
waarin de best practice van de Koepels wordt verlengd.
• Jeugdraad. Gebruik de Jeugdraad Feijenoord om in een vroeg stadium voorlichting te geven op basisscholen.
• Meiden. Stimuleer activiteiten door en voor vrouwen/meiden in Meidenvilla achtige omgeving.
• Wijktheater. Het Wijktheater is op de basisscholen actief. Met het thema ‘buiten-ruimte’ kan een theaterproject
gestart worden dat naast de school ook in de openbare ruimte kan worden opgevoerd tijdens de festivals. Hierbij de
samenwerking met Zuidplein Theater verder uitbouwen.
• Skateland. Ondersteun het initiatief van Skateland om dit jaar de Nederlandse Kampioenschappen op de Piekstraat te
houden en gebruik de exposure voor het promoten en uitbouwen van jongerenactiviteiten.
• Urban sports traject. In koepels, CruyffCourt, Piekstraat en Persoonshal zijn groepen jongeren actief. Meer reguliere
stagetrajecten van MBO sporT&Veilig, van HR Sport&Management/Pedagogiek kan hier verschil maken.

d) MediaGroenwijk: geen klacht maar kracht
Onwetendheid is vaak de oorzaak van onverschilligheid. Adequate informatie en serieuze wederzijdse communicatie
is een eerste vereiste om bewoners te motiveren mee te doen. Periodieke uitwisseling van wensen en ideeën kan de
klachtenstroom indammen en de negatieve energie omzetten in positieve actie. Het gaat hier niet om repressief naming,
blaming and shaming maar om een versterking van de positieve initiatieven, om zo via informatie en communicatie de
participatie te begroten.
Advies:
• Zuidereilandzender. Sluit aan bij het communicatietraject waarmee de protovisie van Woonstad eindigt en vul de
communicatie via wijkkrant en websites van Woonstad en de deelgemeente aan met een lokale cultuurzender.
• Verbind zo jeugd en jongeren met buurtbewoners, zoals dat op Rotterdam TV in verschillende wijken al gebeurt, maar
nu gericht op wijkactiviteiten. Een vast uitzenduur per week op Rotterdam TV focust de aandacht. Zo kunnen concrete
plannen en resultaten worden getoond en schuiven informatie, communicatie en participatie naadloos in elkaar.
SONOR, SWF, TOS, de scholen en de moskeeën kunnen aanhaken.
• Ontwikkel geschiedenisroute (aansluitend op culturele wandeling van Jan Oudenaarden); website met films/fotosessies
in de wijk; foto exposities (Jaap Berkhout maakt vanaf 1984/1985 elk jaar de knipselkrant voor de BOF en heeft een
enorm archief; drukkerij Argus heeft al een boek over Feijenoord uitgebracht).
• Verbind studenten van de verschillende HBO opleidingen in Rotterdam via structurele stagetrajecten met jongeren in
de wijk.
Aanzet:
• Creatief Beheer (CB) beheert op het braakliggende terrein van het Zinkerblok een Ecotuin. Aan Creatief Beheer is
echter ook Antenne TV verbonden. Deze heeft zendtijd op Rotterdam TV en kan het ecobeheer verbinden met deze
zender. (Contact: Rini Biemans)
• IkZitopZuid wil een mediawerf ontwikkelen. Zadkine is daar al bij betrokken. Het is goed om de TV van CB met dit
digitale netwerk te verbinden. Dit kan in het verlengde van de Patching Zone die in 2009 en 2010 in Feijenoord is
uitgerold. (Contact: IZOZ, Anne Nigten)
1.4.6 Relatie met veiligheid
Veiligheid a) ‘De Buurt bestuurt’: samenwerking met Politie en Stadstoezicht

ONDERWIJS
Uit de verschillende gesprekken met bewoners komt regelmatig naar voren dat
de samenwerking met toezichthoudende instanties niet optimaal is. Wijkagenten en
- Kindvriendelijke route
servicemedewerkers wijzen daar zelf ook op. Ondanks de pilot en dubbele inzet (2 man
per dagdeel) blijft Stadstoezicht voor veel bewoners onzichtbaar. Contact in de repressieve
sfeer – beboeten – heeft slechts een beperkt effect en leidt zeker niet tot een duurzame
gedragsverandering. Een van de sleutels is een goede communicatie tussen bewoners en
- JOLO Buurtbemiddeling toezichthouders. Deze samenwerking moet transparanter en directer worden. Een centraal
PARTICIPATIE
- Schouwgroepen punt in de wijk is een aanzet. Er moet aangesloten worden bij beheerconvenant en Lokaal
- Belacties VeiligheidsArrangement (LVA) Station Zuid.
- Buurtvaders
- TOS op pleinen
- Buurt bestuurt Advies
(400 uur toezicht besteden)
• Aanbelacties 2010. Breng de groepen die tijdens de aanbelacties in 2010 zijn aangemeld
in contact met de twee wijkagenten en met medewerkers van Stadstoezicht om samen
- Resultaten beheersconvenant afspraken te maken.
- LVA Station Zuid / Watch Out
• Onderlinge communicatie. Laat hen ook spreken met de schouwgroepen en de
buurtouders/vaders om ervaringen uit te wisselen. Laat ieder zijn eigen verhaal vertellen
en probeer de samenhang boven tafel te krijgen. In de eerste fase is communicatie het
- Aanpak Binnenterreinen belangrijkst.
Woonstad
• JOLO. Zet Jongeren Lossen het OP (JOLO) in voor actieve buurtbemiddeling tussen
Veiligheid vanuit jongeren en andere wijkpartijen als er problemen zijn in de openbare ruimte. JOLO is al
betrokkenheid in de deelgemeente Feijenoord werkzaam.
• Watch Out. Overweeg om Watch Out jongeren in te zetten op de Oranjeboomstraat

(LVA).
Aanzet
• In Delfshaven is er succesvol een traject ‘Buurt bestuurt’ uitgezet om bewoners en

politie/ Stadstoezicht te laten samenwerken. Daarin mogen bewoners 200 uur inzet van
de politie en 200 uur van Stadstoezicht zelf verdelen. Dit traject wordt nu ook in andere
wijken van Rotterdam uitgezet. (Contact: Lot Mertens, gebiedsmanager Delfshaven)

Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
‘Roentgen 2’ D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
ord
Stampioenblok (Roentgen 1)
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
Stieltjesplein / Rosestraat tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta Zinkerblok 2
ops
oo
S Nassauhaven
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
Stampioen 4
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS o
rdd
at
E Ho at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S d
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
Oranjeboom 1
T
ne t
nh
p o
Entre
Zanzibar m
av sda
Nas
en oom on
Facto
br
ug Rijksb Pe rso
sau
g
rij
we
hav
ffs
Oranjeboom 2
Lo Ca Ceylon
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Oranjepunt (A)
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd
oo La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
s t
eg Bin Doorbraak Damstraat
rso
on
ha Sto
on
ot ska
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
Oranjepunt (B)
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
Oranjeboom 5.1
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
t ists
rho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
dijk
e Hille
Bred Steinweg
k at hof Mallegat
ledij tra
Le
e Hil ss Hi
e
Bred er lle
uw
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
Ja
k
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b Afbeelding 8 - Inventarisatiekaart Wonen

bo
Rie
er
Wonen
sst
str
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van wonen.

aa
raa
t
Bron:
Koopwoningen - Visie Kop van
Feijenoord (2009)
- I-wap 2010
- beleidsmedewerker
Gevel gerenoveerd Deelgemeente
- medewerker
Woonstad
Sloop
Eigendom Corporatie
Bijzondere bebouwing
(monumentaal)
- dS+V, monument.
- newindustry.nl
Wonen: Inventarisatie
30 | Daadkracht
Wonen
Bron:
2 Daadkracht
2.1 Veldanalyse en leefvelden
In de veldanalyse is op verschillende schalen onderzoek gedaan. Er is vooral gezocht naar dwarsverbanden en mogelijke
coalities binnen de bestaande netwerken. Daartoe is eerst alles verwerkt wat er aan relevante rapporten en analyses op
papier is verschenen of digitaal op het web is gepubliceerd. Relevante gegevens uit deze rapporten plus statistieken van
het COS zijn op de zeven leefvelden in matrices uitgezet. Na de kengetallen volgt de uitwerking van de meest recente,
beschikbare gegevens van indexen (JeugdVeiligheidsIndex, Sociale Index, Jeugdmonitor, Kiwimonitor), van de stedelijke
beleidsprogramma’s met hun ambities en analyses. Ook de deelgemeentelijke uitvoeringsprogramma’s zoals de Gebiedsvisie
Noord en de IWAP zijn verwerkt. Ten slotte zijn gegevens van de betrokken instellingen en organisaties opgenomen. De
verzamelde informatie is op twee kaarten uitgezet: de eerste inventariseert de huidige stand van zaken, de tweede het
beoogde beleid. Bij Participatie & Vrije tijd is er voor de overzichtelijkheid een opsplitsing in leeftijdsgroepen gemaakt.
Analyserend vanuit de ontwikkeling van de Kop van Feijenoord worden vanuit de fysieke planning naar aanknopingspunten
op de andere leefvelden gezocht.
kengetallen demografie
aantal potentiele beroepsbevolking aantal wijk aantal dlgm. aantal R'dam
aantal inwoners algemeen: 7422 69.310 592.939
aantal inwoners 0 t/m 14 jaar 1.635 12.970 97.766
aantal inwoners 15 t/m 64 jaar 4.934 48.440 410.714
aantal inwoners 65 jaar en ouder 720 7.899 84.456
percentage potentiele beroepsbevolking % wijk % dlgm. % Rotterdam
aantal inwoners 0 t/m 14 jaar 22,4 18,7 16,5
aantal inwoners 15 t/m 64 jaar 67,7 69,9 69,3
aantal inwoners 65 jaar en ouder 9,9 11,4 14,2
leeftijdsopbouw % wijk % dlgm. % Rotterdam
% inwoners 0 t/m 4 jaar 6,9 6,3 5,9
% inwoners 5 t/m 9 jaar 7,9 6,3 5,4
% inwoners 10 t/m 14 jaar 7,6 6,1 5,2
% inwoners 15 t/m 19 jaar 7,6 6,9 5,9
% inwoners 20 t/m 34 jaar 22,5 22,9 24,2
% inwoners 35 t/m 54 jaar 27,2 29,1 28,2
% inwoners 55 t/m 64 jaar 10,4 11 10,9
% inwoners 65 t/m 79 jaar 7,5 9 9,9
% inwoners 80 jaar en ouder 2,4 2,4 4,3
etniciteit % wijk % dlgm. % Rotterdam
% Turken 27 19 8
% Autochtonen 17 34 52
% Marokkanen 15 10 7
% Surinamers 14 11 9
% Overig niet-westers 10 10 7
% Antillianen 5 5 4
% Kaapverdianen 5 2 3
% Overige Europese Unie 3 5 6
% Overig westers 3 4 5
aantal huishouden aantal wijk aantal dlgm. aantal R'dam
inwoners 7.289 69.310 592.939
huishoudens 3.314 33.560 305.507
bewoonde adressen 3.032 30.197 276.298
type huishouden % wijk % dlgm. % Rotterdam
% een-persoonshuishouden 41,9 44 46,4
% ongehuwd stel zonder kinderen 4 6,1 7,6
% gehuwd stel zonder kinderen 10,5 13,1 14,1
% ongehuwd stel met kinderen 2,9 3,5 3,8
% gehuwd stel met kinderen 18,4 16,8 14,5
% een-ouder huishouden 18,7 13,1 10,1
% huishouden met kinderen 40 33,4 28,4
% overige huishoudens 2 1,8 1,4
Bron: Cos Buurtmonitor 2010, Jeugdveiligsheidsindex 2010
Tabel 1 - Kengetallen demografie Feijenoord
2.2 Wonen
De Visie Kop van Feijenoord fase 2 van juni 2009 is bijgesteld. Op grond van de meest recente inschattingen zijn de
komende tien jaar de volgende ingrepen te voorzien.
• d’Oranjeboom: de inschrijving is gestopt en de projectontwikkeling is opgeschort. Het heropenen van de inschrijvingen

zal niet voor 2012 beginnen, wat betekent dat de fysieke ontwikkeling pas in 2013 wordt gestart.
• Stieltjesblok: de bestaande woningen blijven tot 2020 staan. Alleen in de Entrepotstraat zal er gerenoveerd worden.
• Hefblok: de ontwikkeling zal tussen 2015-2020 plaatsvinden, mede door de onteigeningsprocedures van de drie
horecagelegenheden die nu nog op het braakliggende terrein aan het begin van de Rosestraat uitbaten. Ook staan op
het terrein naast het voormalige treintalud nog een opvangfaciliteit en een kinderdagverblijf.
aantal wijk % wijk % dlgm. % Rotterdam
• woningvooraad
Entrepotblok: de ontwikkeling van dit blok zal tussen 2015-2020 plaatsvinden.
aantal woningen 3.085
• aantal
Zinkerblok/Piekstraat:
koopwoningen met de ontwikkeling van deze twee plekken zal in 2012/2013
182 worden
6% begonnen.
19% 33%
aantal huurwoningen 2928 94% 81% 67%
• woningtype
Kop Rosepark: begin 2012 zal de eerste paal voor het woninggedeelte worden geslagen. De sportfaciliteit volgt later en
zal 2015 klaar zijn.
benedenwoningen 279 9% 11% 9%
eengezinswoningen 52 2% 24% 24%
• etagewoningen
Persoonsdam: het idee van de torens is van tafel. Er zullen lage woningen246 zonder lift worden
8% gebouwd.
17% Parkeerruimte
12%
portiek/ galerij zonder lift
wordt op straat gerealiseerd. De faciliteiten van de Persoonshal gaan over2079 67% op de Rosestraat.
naar de Sporthal 29% 29%
Eind 2011
portiek/ galerij met lift 426 14% 18% 24%
of begin 2012 wordt met de woningen begonnen waarna de hal wordt gerealiseerd.
woonzorgcentrum 1
Dit hele proces is in 2015 afgerond.
eigendom
• woningen
Stampioenblok:
corporatie hier wordt de kwaliteitsslag minimaal gerealiseerd. 2866 93% 67% 48%
particulier verhuur 36 1% 13% 19%
• koopwoningen
Nassauhavenpark:
(eigenaarhet inrichtingsplan van het park wordt in samenwerking
bewoner) 182 met dS+V6% ontwikkeld.19%
Begin 2012 33%
zijn de
eerste
woz waarde resultaten zichtbaar.
gemiddelde WOZ-waarde koopwoningen € 170.940 € 174.397 € 220.642
gemiddelde WOZ-waarde huur en koopwoningen € 111.230 € 130.243 € 163.792
gemiddelde WOZ-waarde huurwoningen € 107.487 € 120.024 € 135.939
Deze heroriëntatie
gemiddelde WOZ - waarde heeftperconsequenties
kamer voor de andere leefvelden, met name de €woonomgeving
49.830 en daarmee voor de
€ 73.530
aantal kamers
buitenruimte. De voorzieningen – onderwijs, vrije tijd, gezondheid – in de wijk komen door deze verschuivingen onder druk
eenkamerwoningen 24 1% 2% 2%
te2staan. (Zie de rode vakken in de matrix.) In dit hoofdstuk worden de in hoofdstuk
kamerwoningen 352
1 gedane
11%
voorstellen
10%
verder toegelicht
13%
en3van voorbeelden voorzien.
kamerwoningen 1473 48% 44% 37%
4 kamerwoningen 995 32% 32% 31%
5 kamerwoningen aantal wijk175 % wijk 6% % dlgm. 9% % Rotterdam 12%
6woningvooraad
kamerwoningen (en meer) 66 2% 3% 4%
aantal woningen
bouwperiode 3.085
woningen gebouwd voor 1906
aantal koopwoningen 182
968 6%
31% 19%
9% 33%
5%
woningen gebouwd tussen 1906 -1930
aantal huurwoningen 2928
95 94%
3% 81%
37% 67%
16%
woningtype
woningen gebouwd tussen 1931 - 1944 0 0% 37% 16%
benedenwoningen
woningen gebouwd tussen 1945 - 1959 2790 9%
0% 11%
11% 9%
11%
eengezinswoningen
woningen gebouwd tussen 1960 - 1969 52
0 2%
0% 24%
0% 24%
12%
etagewoningen
woningen gebouwd tussen 1970 - 1979 246
490 8%
16% 17%
2% 12%
7%
portiek/ galerij
woningen zonder
gebouwd lift 1980 - 1989
tussen 2079
805 67%
26% 29%
14% 29%
17%
woningen gebouwd
portiek/ galerij na 1990
met lift 727
426 24%
14% 26%
18% 19%
24%
bezettingsgrad/
woonzorgcentrum leegstand 1
passend
eigendom 1934 63% 57% 53%
onderbezet
woningen corporatie 568
2866 18%
93% 24%
67% 32%
48%
overbezet
particulier verhuur 299
36 10%
1% 8%
13% 5%
19%
sterk overbezet(eigenaar bewoner)
koopwoningen 123
182 4%
6% 3%
19% 2%
33%
administratief
woz waarde leeg 161 5% 9% 8%
gemiddelde
thema WOZ-waarde koopwoningen
mutaties € 170.940 € 174.397 € 220.642
verhuizingen
gemiddelde WOZ-waarde huur en koopwoningen 12%
€ 111.230 14%
€ 130.243 15%
€ 163.792
korter dan 2 WOZ-waarde
gemiddelde jaar op hetzelfde adres
huurwoningen 2%
€ 107.487 2%
€ 120.024 2%
€ 135.939
langer dan 10jaar
gemiddelde WOZ -inwaarde
dezelf. per
woning
kamer 36%
€ 49.830 41% 39%
€ 73.530
aantal
bron: coskamers
buurtmonitor 2010, Sociale Index 2010
eenkamerwoningen 24 1% 2% 2%
2 kamerwoningen
Tabel 2 - Kengetallen op het gebied van wonen. 352 11% 10% 13%
32 | Daadkracht
6 kamerwoningen (en meer) 66 2% 3% 4%
bouwperiode
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
d’Oranjeboom:
Nassau
ke
at
KO
"De Hef" uitgestel ontwikkeling
Nassauhaven
n
tot 2013 Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
Hefblok: no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
uitgestel ontwikkeling Fe rug
tig
u
tg
str
tot 2015-2020 - b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
Stieltjesblokken:
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
- behoud bebouwing tot 2020
ta
ops
oo
S
St wa
pi r.
- renovatie in Entrepotstraat Speeltuin
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS
Entrepotpleinblok: o
rdd
at
E ontwikkeling in 2015-2020 Ho Nijverheidstraat/Zinkerblok:
raa
t
TJ en nst
ijk
RO
start ontwikkeling 2012-2013

in ev a
L elsple ekm
TIE Hand St BOF-blok
Spi
SE
S d
ST
on
fr Sporthal De Nieuwe Persoonshal
Hal
Feijenoord
R
n Per
Kop Rosestraat: at
AA
lddele soo
stra
aven
ere nss
ontwikkeling in 2012-2015: n
Sporthal
T
oth
- start bouw woningen 2012
ne t
ntrep
nh - oplevering hal 2015 m
av da
Nas ?
ons
E
?
en oom
Facto
br Rijksb so
ug Per
sau
g
rij
we
hav
?
ffs
Oranjeboom (2)
?
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad Speeltuin De Feijenoordse Middenstip

ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa Basisschool De Agnesschool
de
e isc School
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs Appartementen +

od
ffs ijk Woon/werk complex Piekstraat:

str
an
Rosepark Eengezinswoningen
Lo
br plein deel van

at
ug
rop
goedkope sector start ontwikkeling 2012-2013

jeb
programma
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd
oo La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
s t
eg Bin Aanspreekpunt rso
on
ha Sto
on
Woonstad ska
ot
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
Steenplaat: Aanleunwoningen
H.
ie
kb
t
ot
Jac
raa
m
rug
st
co
Hillekop- lo od
Lo
iet
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
Wonen
t ists
r
ho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
Bron: n
ijk
Koopwoningen
d - Visie Kop van
e Hille Feijenoord (2009)
Bred Steinweg
- I-wap 2010
- beleidsmedewerker
Gevel gerenoveerd
k Deelgemeente
at hof Mallegat
ledij tra
Le
- medewerker
e Hil ss Hi
e
Woonstad
Bred er lle
uw
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
Ja
Sloop
k
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
Eigendom Corporatie
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloe mfontei Ma
la
schaal: 1: 500
nstr 250m
Bijzondere aat - dS+V, monument.
bebouwing
Re
- newindustry.nl
Ch
(monumentaal)
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Wonen Afbeelding 9 - beleidskaart Wonen

sst
str
aa
raa
Beleid en toekomstige ontwikkelingen in kaart gebracht op het gebied van wonen. Accent ligt
t
op beleid dat de wijk Feijenoord beïnvloedt.

Bron:
Feijenoord
(2009)
Gevelrenovatie
gepland
Sloop
Bron:
Renovatie/Afbouw - Beleids-
medewerker
Woonstad
Status interventies: - Woonstad
Wonen: Beleid
(B. v. Steen)
vertraagd - dS+V
versneld (A. v. Eer)
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk g str ad
ssa ur e
Na nb
Na
B ille
ss
D
at
au
B ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n 4
Zi
12
NI
Nassau-
at
at
NG
haven- d-
ra
or
Na
tra
st
park
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
BRo
R
rdeije have
4
t
ng
eid
UG
4
a 12
F
tra o
12
no en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta
ops
oo
S
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS
4
o 12
rdd
at
E Ho at
TJ n tra
ijk
ans
RO
e
L elsplein B ev ekm
TIE
4
Hand St
Spi
12
SE
Ecopark
S d
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
AA
soo B raa
nst
ereld
n nss
thave
4
Bin Vijf W Jalo
12
traa
T
ne t
o
12+
nh
p
Entre
Rosepark
4 m
av sda Helderheids-
Nas
12
en oom 12+ on
Facto
plein
br
ug Rijksb Pe rso
sau B
4
g
12
4
4
rij
we
12
hav 12
ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
4
12
nsd
Pin
Pre ad 4
oo soo
12
ge
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
4
s2
hij
Lo
12
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
4 4
in
Damstra
4 4 12 12
Ple
cK
12
12
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
4
nd
oo
12
La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw
4
Pe
at
12
t
s t
eg Bin
rso
on B
ha Sto
on
4
ot 12 ska
ve ne blo
k
Rosepark de
n nh at
eg
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
4
e
jk
12
ng
ek
le
B
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
4
Kra
12
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
T
Bi
Rose-S
rso
in B -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
4
12 eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
B
qu
B
H.
ie
kb
t
ot
Jac
raa
m
rug
dst
co
Hillekop-
4
oo
etl
Lo
12
i
Sch
at
plein
eg
Pa 4
str ars-
pla
12
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
12
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
4
str t
ct
4 12
raa
eu
tra
12
aa Sp t
t ists
r
T
ho
str . oo n at
rstra
f
at
e Hille rw
B Passe
Kort eg
i
ch
12+ ha
Ma
ve
n
dijk
e Hille
Bred Steinweg W
dijk at hof 12+
Mallegat
tra B
Le
Hille ss Hi
e
e
Bred r lle
uw
ye
St
Cruijff court
Be dij Rosetunnel4
ein
en
Ja
k 12
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
4
12
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Woonomgeving Afbeelding 10 - Inventarisatiekaart Woonomgeving

sst
str
aa
raa
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van de woonomgeving.

t
toegankelijke hoven Bron:

- Onderzoek VA
vuilcontainers
- Gisweb 2.0
hondenuitlaatzones
Park/plantsoen/plein
- Visie Kop van
Uitzichtpunt Feijenoord (2009)
Pilot stadstoezicht - Medew.
Stadstoezicht
Kindvr. route; oversteekpl. - SWF

Woonomgeving: Inventarisatie
4
12 speelplts. 4-12 jarigen - Onderzoek VA
4
12 speelveld 4-12 jarigen
12+ speelveld 12+ leeftijd

34 | Daadkracht
Woonomgeving
Bron:
T Nieuwe tramlijn - Visie Kop van
2.3 Woonomgeving: R3-plekken en breekgroen
Door de vertraging van de fysieke wijkontwikkeling loopt de geplande vergroening van de wijk vast. Om een voorbeeld
te geven: de bomenrijen in de straten van het noordelijke deel van de wijk in de Roentgenstraat kunnen pas geplant
worden nadat de woonblokken zijn gerealiseerd. De ontwikkeling daarvan laat echter op zich wachten. Als na 2011 de
bouwactiviteiten in de wijk worden opgestart, zullen er steeds weer grote stukken grond tussen bestaande woonblokken
braak komen te liggen. Nu al liggen de volgende plekken braak: hoek Steven Hoogedijkstraat-Oranjeboomstraat (1 jaar),
eind van de Rosestraat (5 tot 10 jaar), Zinkerblok (1,5 jaar), Oranjeboomblok (2 jaar). Dit brengt de bekende problemen
met zich mee, zoals in het braakliggende terrein tegenover het Stieltjesblok waarop tussen 2015 en 2020 het Hefblok zal
verrijzen. Het regent in 2010 klachten over de ongewenste activiteiten die daar plaatsvinden. Er zijn echter al maatregelen
genomen om dit terrein overzichtelijker te maken. De inrichting met zogenaamd ‘breekgroen’ zou de klagers wellicht
kunnen inspireren om hun creatieve krachten te bundelen om hun woonomgeving kwalitatief aan te pakken.
Breekgroen. In de hier geschetste integrale aanpak van de buitenruimte die op termijn tot een mentaliteitsverandering
moet leiden, wordt vooruit gelopen op de plekken die in de komende 8 jaar braak komen te liggen. Dit zijn ruïneuze restruimten
(R3). Deze zijn niet bevorderlijk voor de mentaliteitsverandering die voor het oplossen van het zwerfvuilprobleem is vereist.
Een slecht onderhouden, of zelfs een afgebroken woonomgeving nodigt bewoners niet uit om zich verantwoordelijk te
voelen voor hun omgeving. Het is zaak deze ruimte in een gefaseerde aanpak te ontsluiten in breekgroentrajecten. Daarin
spelen de bewoners een actieve rol. Alleen als bewoners serieus genomen worden in hun wensen en ideeën zullen zij
bereid zijn de verantwoordelijkheid op zich te nemen. Het is ook hier een kwestie van (verantwoordelijkheid) geven en
nemen.
Breekgroenbeleid.
Zo worden al twee leefvelden in elkaar geschoven: het participatie- en het woonomgevingtraject. In de samenwerking
met Opzoomeren 2.0 kan hier een vierjaarlijkse programmering op worden gezet. De fysieke centra van het netwerk van
groenplekken zijn het Nassauhavenpark en het Rosepark. De eerste vormt in 2011 het begin van het traject en het Rosepark
is in 2015 het sluitstuk. De tuin die nu achter de Oranjeboomstraat wordt ontwikkeld is de eerste aanzet van meer duurzame
tuinen, met een functie als productietuin. Hierbij is aansluiting bij het gemeentebeleid ‘ Stadslandbouw’ te maken. De
breekgroenplekken zijn transitiegebieden waar uiteindelijk weer huizen verrijzen. Maar er zijn nog meer verbindingen te
maken, zoals met het onderwijs.
kengetallen woonomgeving
% wijk % Rotterdam
schoon en heel (score: probleem)
buurtprobleem vervuiling op straat 56% 36%
buurtprobleem hondenpoep op straat 45% 35%
buurtprobleem vuil naast container 63% 38%
buurtprobleem wildplassen 25% 19%
buurtprobleem bekladding muren 24% 17%
vernield kapot straatmeubilair 21% 13%
overlast van groepen jongeren 31% 20%
tevredenheid met buurt
tevreden met de eigen buurt 57% 73%
tevredenheid openbaar groen probleem 4,3 4,9
tevredenheid recreatief groen probleem 4 4,3
tevredenheid over speelplaatsen probleem 4,6 4,9
thema aedequate voorzieningen
tevredenheid over buurthuizen pleinen voldoende 6,5 5,1
Bron: Veiligeheidsindex 2010, Jeugdveiligeheidsindex 2010, Sociale Index 2010
Tabel 3 - Kengetallen op het gebied van woonomgeving.
Afbeelding 11 - De Tussentuin - Het Oude Westen
Een in het Oude Westen door Woonstad ondersteund initiatief

Voorbeeld 1: De Tussentuin
Tussentuin aan de Gaffelstraat. Er is naast door bewoners behee
Zie: http://www.detussentuin.eu/page/de-tussentuin-gaffelstraat-oude-westen-rotterdam.
podiumEen ingeplaatst het Oude Westen
waarop door en
theater- Woonstad ondersteundworden
muziekuitvoeringen
Een in het Oude Westen door Woonstad ondersteund initiatief van buurtbewoners is de Tussentuin aan de Gaffelstraat.
initiati
het
Er isTussentuin
Wijktheater
naast aanopde
door bewoners beheerde deGaffelstraat.
ook een podium Er
basisscholen
groentetuinen in deis waarop
geplaatst naast
wijk door
Feijenoord
theater- bewoners biedt beh
en muziekuitvoeringen kan
podium
onderwijs
het onderwijs aangeplaatst
deaan detewaarop
buitenruimte buitenruimte
verbinden. Omdattheater- en muziekuitvoeringen
te verbinden.
het hier om activiteiten van buurtbewoners gaat, komen voor worde
Omdat
worden gegeven. De activiteit van het Wijktheater op de basisscholen in de wijk Feijenoord biedt kansen om de kinderen
via het
het Wijktheater
buurtbewoners gaat, op komen
de basisscholen in de wijk Feijenoord
voor de financiering
de financiering het Oranjefonds, Laurensfonds en Stichting Volkskracht in aanmerking voor aanvragen.
het Oranjefonds, biedt k
onderwijs inaan
Volkskracht de buitenruimte
aanmerking voor aanvragen. te verbinden. Omdat het
Opwateren. De wijk herbergt naast groen nog een andere potentie: recreatief water. Aan het Nassauhavenpark kan een
drijvend podium worden verbonden tijdens het hoogseizoen dat zich leent voor activiteiten die verbonden worden aan de
buurtbewoners
Havendagen. gaat,
Ook de eerder geopperde komen
gedachte om woonboten voor dewordt
toe te laten financiering het Oranjefond
hierdoor weer levensvatbaar. Water is
echter voor veel kinderen een gevaar. Dat is het eerste waar ouders op wijzen. Maar deze klacht kan ook omgezet worden
in eenVolkskracht
Opwateren. Dein
kracht. Door de focus aanmerking
op wijk
het water herbergt voor
wordt de noodzaak naast aanvragen.
groen nog
van schoolzwemlessen een Ditandere
weer duidelijk. kan weer eenpotentie
Nassauhavenpark kan een drijvend podium worden verbonden t
intensivering van het beweegpatroon van kinderen betekenen en daarmee een actieve leefstijl bevorderen. Zwaarlijvigheid
wordt zo gepareerd. In Parkstad, aan de overzijde van de Vuurplaat, zal binnen twee jaar door Vestia ook een nieuw
zich Opwateren.
zwembad leentgerealiseerd
worden voor De wijk
wat activiteiten
de herbergt
recreatieve dienaast
mogelijkheden groenvoornog
nogverbonden
meer vergroot dewordeneen
oudere andere
aan
kinderen. Voor de depoten
Ha
jongeren die de wijk nauwelijks uitkomen zou in de zomer zo’n drijvend zwembad in de Maas een uitkomst zijn. Bovendien
zal Nassauhavenpark
geopperde
het gedachte
het Urban Sportcluster kan
om
bij Piekstraat een
en hetwoonboten drijvend
Cruyff Court podium
te latenworden
toeversterken.
en de Koepels wordt hierdoor verbonden w
echterzich voor leent veel voorkinderen activiteiten die verbonden
een gevaar. Dat is het wordeneersteaan waardeouH
geopperde gedachte om woonboten toe te laten wordt hierdoor
echter voor veel kinderen een gevaar. Dat is het eerste waar o
36 | Daadkracht
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
en
or
ds
t
Fase 4
ra
at
Fe
v
ije
no
a ad
e
a at or dk
str
Buitenruimte ontwikkeling gekoppeld
h
uk ad
ssa aan realisatie blokken. rg e
Na nbu Fase 3
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Opknappen kades
Nassau
ke
at
KO
"De Hef" 11
Nassauhaven
n en binnenterreinen
Zi 20
NI
Nassau- in fasen. Gestart 2010
at
at
NG
haven- d-
ra
or
Na
tra
st
park
Nassauhavenpark (2012): no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
-
IP concept gereed; Bew. traject gestart Fe rug
tig
u
Fase 2
g
str
nt
Stap 1: waterrand, bomen en pad - b
s
EB
au
ord
erh
.
e Stap 2: invulling programma
- no n
Br
Ro
R
at rdeije have
eid
UG
tra oF
no en
stra
ns hav
n oe ije
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
am traa
am ss en
1e d
St ops
oo
St wa
pi r.
Speeltuin
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fase 1
Fei
n-
Jo
os str
ad
T ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin d
e
en
T Entrepotstraat gs en
oo
tra
og
SS
rdd
at
E Ho at
TJ n tra 2010
ijk
ans
RO
e
L e lsplein ev ekm
TIE Hand St
Spi
SE
Ecopark
S d
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
T
ne t
nh
p o
Entre
m
av sda Helderheids-
Nas
en oom on
Facto
plein
br
ug Rijksb Pe rso
sau
g
rij
we
hav
ffs
Zonepark
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
?
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd
oo La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Stadstuinen
Pe
at
t
s t
eg Bin
rso
on
ha Sto
on
ot ska
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
T
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
New Industry
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel T
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
at a Sp t
Woonomgeving ists
r
?
ho
str. oo n at
rstra
f
at
le rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
Zie stedenbouwkundig ve
plan Parkstad n
Bron:
ijkhoven
toegankelijke
led - Onderzoek VA
e Hil
vuilcontainers
Bred - Gisweb 2.0 Steinweg

tra
Le
Hille
hondenuitlaatzones
ss Hi
e
ede r lle
uw
BrPark/plantsoen/plein ye
St
Bevan dij Rosetunnel

ein
en
Ja
- Visie Kop
k
co
ste
Uitzichtpunt
we
Cr
LA
Feijenoord (2009)
m
in
on
gs
in
Pilot stadstoezicht
AN
Bo
str
- Medew.
tr
jés
as
Stadstoezicht
th
aa
tra
OP
tra
as
Kindvr. route; oversteekpl.

t
- SWF
Jo
at
at
tra

ZU
ub
at

e
ID
rt-
at
lleg
4
speelplts. 4-12 jarigen
De
12 - Onderzoek VA
Ma
4
speelveld 4-12 jarigen
12
Bloe mfontei
la
12+ speelveld schaal:

nstr
12+ leeftijdaat1: 500 250m
Re
Ch
ys
spoorlijn tramlijn water - Site RET

tra
T W
ris
Sc
str

ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Woonomgeving Afbeelding 12 - beleidskaart Woonomgeving

sst
str
aa
raa
Beleid en toekomstige ontwikkelingen in kaart gebracht op het gebied van de woonomgeving.

t
Bron:
T Nieuwe tramlijn - Visie Kop van
Feijenoord (2009)
Accent ligt op beleid dat de wijk Feijenoord beïnvloed.
Bruggen
Parkontwikkeling
Versterken Oost-West - Stedenbouw-
verbindingen kundig plan
Parkstad (dS+V)
Ontwikkelen kades
Hoofd bomenstructr.
- BOF`
Aanpak hoven - Transformism.org
en pleinen (woonstad) - Helderheidspl
Gerelateerde
Woonomgeving: Beleid
Feijenoord (2009)
Straat vervalt
Straat toekomstig
- Beleidsmederw. Dg
- Medew. Woonstad
versneld
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
s sa ur e
Na nb
Na
MBO - Zorg ? ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
PC - Basisschool or
Na
tra
st
Groen van Prinsterer L = 158 no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
BSO K’dam; Sjakie
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta
ops
oo
S
St wa
pi r.
K’dam - Kinderdagverblijf
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Petje Pietamientje Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS
Max - Kinderdagverblijf o
rdd
at
Ho
KDV; Entrepot
E Centraal Bureau at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S d Wijkarrangement:
ST
on Alle scholen, JKZ 12-,

fr
Hal
Feijenoord
R
n Per aSWF,
t TOS, MAX,
AA
dele soo ra
nst
aven
ereld nss Stip/KindeRdam
T
oth
ne t
ntrep
nh m
av sda
Nas
E
BSO K’dam; Hip Hop
en oom on
Facto
br
ug Rijksb Pe rso Zelfde bestuur
O - Basisschool
sau
g
rij
we
De Dukdalf L= 118 hav L.O.T.S.

ffs
Lo Ca (Bureau Frontlijn)
co
en
uis PC - Basisschool Heemskerk rg am
nsd
Pin
Pre(disl. Noordereiland) ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa Middelbare School
de
e isc
4
Pin Lod De Passie (disl.) RK - Basisschool

s2
hij
Lo
t
co ew f Agnesschool L= 281
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
Zelfde brede school

jeb
in
Damstra
medewerker
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
KDV; Kinderopvang
ms

-
kst
nd -
oo
De Zonneschijn
La eter
e
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
st
eg Bin
rso
on
ha Sto Bibliotheek Feijenoord
on
ot & e-Center (15 PC’s) ska
ve ne
K’dam - Kinderdagverblijf
blo de
k Sjakie
n nh at
eg
BSO MAX; De Landtong J.B

av rst
ra
sh
w
.B e
ffs
ak orff
em
en
co
rgd
in oek
av
t
ak
aa
Bu
Pin
O - Basisschool
er-
ad
ple nbr
str
De Pijler e
jk
ng
Het Praktijkhuis:
ek
le
wi
en
t
va
Samenwerking tussen
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
Albeda en basisscholen
str
Lo
Kra
voor kinderen uit de buurt

de
PC - Basisschool
de
W.
traat
Pik
t
G. Heemskerk L= 206
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple O - Basisschool
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
De Clipper
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
Middelbare School
co
Hillekop- od
De Passie (evangelisch)
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa BSO MAX
str ars-
pla
ral
w
lel Voorschool ...

m
dw
ur
.
we PC/RK - Basisschool
tra
Vu
g
lle
Ro
m
De Wissel
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle BSO MAX; De Conducteur (9-12j.)

"R’dam Zuid"
u
str at
ct
tra De Stoomfluit (9-12j.)

eu
tra
aa Sp
ists
t BSO;
r
BSO MAX; De Blokhut (6-8j.)

ho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
Voorschool ... BSO MAX; Parkstad (4-6j.) ha

Ma
ve
n
dijk
e Hille
Bred
BSO MAX
Steinweg ROC - Albeda College
dijk at hof De kleine Pijler (disl.) (sport, sociaal, horeca) Mallegat
tra
Le
Hille ss Hi
e
e
Bred r lle
uw
ye
St
Be dij Rosetunnel
ein
en
O - Basisschool
Ja
k
co
ste
we
Nelson Mandela
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Bibliotheek
Ch
ys
Afrikaanderwijk
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Onderwijs Afbeelding 13 - Inventarisatiekaart Onderwijs

sst
str
aa
raa
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van onderwijs.

t
Schoolgebouwen: Bron:
- GisWeb 2.0
Leeftijd: Type: - Onderzoek VA
0-4 KDV / BSO - Schoolgidsen
2-4 Voorscholen
4-12 Basisscholen
12+ Voortgezet ond.
12+ Beroepsondw.
Wijkarrangement
Intensieve samenw.
- GisWeb 2.0
e bibliotheek & E-center - Onderzoek VA
Onderwijs: Inventarisatie
38 | Daadkracht
Onderwijs
Bron:
Mogelijke locaties - Visie Kop van
2.4 Onderwijs: jong geleerd, oud gedaan
Afleren is moeilijker dan aanleren. Het is efficiënter een mentaliteit te vormen dan een mentaliteit te veranderen. Als
we over een periode van 9 tot 10 jaar spreken gaat het eigenlijk over een volledige schoolgeneratie. Zeker als we de huidige
plannen van de wethouder om te beginnen met het programma ‘Groep 0’ – tweejarigen al op het schooltraject aansluiten –
al in de aanpak meenemen. Er zijn door de ROTEB en andere organisaties voor scholen natuurlijk al programma’s over afval
en vuil in de openbare ruimte ontwikkeld die als lespakketten regelmatig op scholen worden uitgezet. Deze projectmatige
aandacht voor de buitenruimte in de klassen blijft een welkome aanvulling, maar helaas moeten we constateren dat ze
blijkbaar niet volstaan. Er zijn positieve impulsen op andere leefgebieden nodig: op school, op straat, thuis, in de moskee,
in de vrije tijd, op het werk. Alleen dan zal een dergelijke aanpak op den duur vruchten afwerpen.
kengetallen onderwijs
opleidingsniveau bevolking % wijk % dlgm. % Rotterdam
middelbaar en hoger opgeleiden 45% 62%
thema voldoende opleiding
moeite met Nederlands 33% 24% 14%
goede taalbeheersing soc. z. zwak 3,1 3,7 5
VSV Monitor Rotterdam 2009 (cijfers uit 2007/08) % Rotterdam
met startkwalificatie naar etniciteit, 2008 (voor heel Rotterdam)
Nederlands 61,1%
Antilliaans 37,1%
Kaapverdisch 34,7%
Marokkaans 34,0%
Surinaams 40,4%
Turks 34,0%
overige rijke landen 65,9%
in Nederland geboren allochtonen meis. 46,7% jong. 35,3%
1e generatie-allochtonen meis. 45,1% jong. 36,4%
vsv-er autochtoon 11,9%
vsv-er allochtoon 1e generatie 22,2%
vsv-er allochtoon 2e generatie 15,2%
afkomstig uit MBO 59,7%
afkomstig uit VO 20,7%
aantalen jong. n. onderwijspositie Feijenoord wijk (17 t/m 22) aantal wijk % wijk % dlgm. % Rotterdam
jongeren met startkwalificatie 187 28% 32% 43%
jongeren zonder startkwalificatie 337 51% 48% 40%
vsv-ers 133 20% 20% 17%
VO scholen met leerlingen uit Feijenoord aantal wijk
CSG Clavijn 173
Zuiderpark College 679
Islam SGM Ibn Ghaldoun 34
Grafisch Lyceum R'dam 22
Erasmiaans Gymnasium 20
De Passie Rotterdam 10
basisschoolleerlingen in Feijenoord aantal wijk % wijk
in wijk op school 709 75%
buiten wijk op school 183 25%
K - Agnesschool 281
PC - Heemskerschool I en II 206
PC - Groen van Prinsteren 158
M - De Dukdalf 118
Bron: Buurtmonitor 2009, vsv monitor 2009, Veldacademie, JOS 2009, Sociale Index 2010
Tabel 4 - Kengetallen op het gebied van onderwijs in de wijk Feijenoord.
In de wijk Feijenoord staan vier scholen. Binnen de Jeugdkansenzone zijn initiatieven als de Vijf van de Wijk, Brede
Schoolontwikkeling en schoolsportverenigingen aangrijpingspunten om het gedrag van leerlingen te beïnvloeden. De
kinderen die nu basisonderwijs genieten (4-12) wonen in de wijk. Maar in de praktijk blijken nieuwe bewoners van het
Dillenburgblok hun kinderen op de Kop van Zuid op school te doen. Daardoor vindt er geen nieuwe toestroom plaats naar
de 4 aanwezige basisscholen. Dat wordt door deze scholen als een groot probleem ervaren.
De katholieke basisschool Agnes zou in een nieuwe locatie op de Persoonsdam komen en in een MultiFunctionele
Accomodatie (MFA) samengaan met een andere school.
Brede school: groen wijkarrangement
Een verbreding van het breekgroenbeleid naar het onderwijs is een vereiste om de beoogde mentaliteitsverandering
te laten slagen. Dit kan via Natuur- en Milieu Educatie (NME). Zo kan van de expertise van de dienst Sport en Recreatie
gebruik worden gemaakt. De schooltuinen komen steeds meer onder druk te staan, maar wellicht kan de wijk Feijenoord
een experimenteerplek worden waarin een nieuw concept van schooltuinieren wordt uitgeprobeerd. Nu hebben de vier
scholen in de wijk Feijenoord een wijkarrangement - extra 6 uur bovenop het Brede Schoolcurriculum -waarbij Stichting De
Meeuw is betrokken. Deze kan zich met de educatieve kant van een groen wijkarrangement bezighouden in samenwerking
met de Ecotuin van Creatief Beheer.
Participatie: ouders, jongeren en stages
Een ander groot voordeel van het betrekken van de scholen bij de ontwikkeling van de buitenruimte is de directe lijn
naar de ouders, met name de moeders. Via het programma Laagdrempelige Ondersteuning Thuis en op School (L.O.T.S.),
ontwikkeld door Bureau Frontlijn, worden moeders via de school benaderd en wordt er via studenten gezinsondersteuning
verleend. Op deze manier worden moeders betrokken bij het onderwijs en bij de ontwikkeling van hun kind. Door de tuinen
kunnen ook de vaders of de buurtouders bij de schoolactiviteiten worden betrokken. Stageplekken vanuit het MBO en
inzet van zakgeldjongeren verbreden de aanpak naar het leefveld Participatie & Vrije Tijd. Bij het in ontwikkeling brengen
van de braakliggende gronden kunnen jongeren via de ROC of het VMBO in een stagetraject meewerken onder leiding van
een vakmeester. Of ze kunnen worden betaald uit zakgeldvoorzieningen of reïntegratiegelden. In het verlengde van deze
werkzaamheden zijn voor jongeren zonder startkwalificaties scholingstrajecten op te starten. Door een accentverschuiving
naar gezonde voeding zijn bestaande activiteiten zoals Feijenoord EET te betrekken. Door horecagelegenheden erbij te
betrekken, zoals nu al in de Oranjeboomtuin gebeurt, kan een verbinding naar het leefveld ‘Werkgelegenheid’ worden
gemaakt.
Kortom, de BSO leidsters en die van de kinderdagverblijven, peuterleidsters, onderwijzers, welzijnswerkers,

kinderwerkers, jongerenwerkers en ondernemers kunnen in verschillende samenwerkingsverbanden op verschillende
schalen aan het wijkconcept deelnemen. Maar al deze groepen gaan alleen meedoen als deze extra activiteiten binnen
Voorbeeld
hun eigen takenpakketten valt. Niemand zit2:op
Fysieke Integriteit
nog meer werkBloemhofschool
te wachten. Wel op efficiënte dubbel-, drie- en vierslagen.
Zie: http://www.henkoosterling.nl/fysiekeintegriteit/fysieke-int.html
Het instellen van zogenaamde Groepen NUL in deze wijk kan hulp zijn voor samenwerking-nieuwe-stijl, waarbij het kind
centraal staat.
Afbeelding 14 - Fysieke Integriteit

Bloemhofschool
Zie: http://www.henkoosterling.nl/
fysiekeintegriteit/fysieke-int.html
In de wijk Bloemhof loopt op de openbare basisschool tusssen 2008 en 2011 een project waarin onder andere in de wijk
opgeschaalde R3 plekken door eenInsamenwerking
de wijk Bloemhof van dienst
loopt op deSenR, dienst
openbare JOS, Pact
basisschool op Zuid,
tusssen 2008 de en deelgemeente
2011 een project Feijenoord
waarin onder andere in de wijk opgeschaalde R3 plekken
en wooncorporatie Vestia omgewerkt zijn tot educatieve tuinen. Het gaat om een viertal tuinen. Het door een samenwerking van dienst
project Fysieke
SenR, dienst JOS, Pact op Zuid, de deelgemeente Feijenoord en wooncorporatie Vestia
Integriteit is een integraal leefstijlproject waarin sporten, eten/koken en tuinieren gecombineerd wordt
omgewerkt zijn tot educatieve tuinen. Het gaat om een viertal tuinen. Het project Fysieke met filosofielessen.
Integriteit is een integraal leefstijlproject waarin sporten, eten/koken
Dit project wordt wetenschappelijk gemonitord tot eind 2011. Het is gerealiseerd binnen het Verlengde Dag Arrangement en tuinieren
gecombineerd wordt met filosofielessen. Dit project wordt wetenschappelijk gemonitord tot
(VDA). Het onderdeel ‘ecolijn’ betreft de buitenruimte
eind 2011. en is
Het is gerealiseerd samen
binnen een lespakket
het Verlengde in de lijn (VDA).
Dag Arrangement ‘filosofie/eco3’ in te zetten in
Het onderdeel
‘ecolijn’ betreft de buitenruimte en is samen een lespakket
het wijkarrangement. Voor de judolijn zou op termijn te denken zijn aan een ‘zwemlijn’ om de blauw-aspectenin de lijn ‘filosofie/eco3’ in te van het
zetten in het wijkarrangement. Voor de judolijn zou op termijn te denken zijn aan een
wijkconcept te versterken. ‘zwemlijn’ om de blauw-aspecten van het wijkconcept te versterken.
(foto’s: Ralph
(foto’s:
(foto’s:15 Ralph van
Ralph van Meijgaard)
Meijgaard)
van Meijgaard)
Afbeelding - Educatieve tuin. Foto’s: Ralph van Meijgaard
40 | Daadkracht
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta
ops
oo
S
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS o
rdd
at
E Ho at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S
?
d
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Schoolsport
Per t
delen
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
T
ne t
nh
po
Entre
av am
nsd
Nas ?
en oom soo
Facto
br
ug Rijksb Per
sau
g
rij
we
hav
ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
?
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd
oo e La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
s t
eg Bin Bibliotheek & e-Center,
rso
on
ha Sto
De Passie vertrekt naar
on
Pols Katendrecht ot sluiting: 2012 ska
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak orff
em
en
co
d
in oek
urg av
t
ak
aa
Pin
B
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
Het Praktijkhuis:
ek
le
wi
en
t
va
Aanvulling met wijk-werk

ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
maatschappij (Kronenberg)
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
str. Onderwijs
t ists
rho
oo n at
rstra
f
at
le rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
dijk
Schoolgebouwen: Bron:
le
Leeftijd:HilType:
- GisWeb 2.0
ede
- Onderzoek VA
Br0-4 KDV / BSO - Schoolgidsen Steinweg
2-4 Voorscholen
k at hof Mallegat
ledij tra
Le
4-12 Basisscholen
il
H ss Hi
e
rede Voortgezet ond. er lle

uw
B12+
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
Ja
12+ Beroepsondw.
k
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
in
Wijkarrangement
AN
Bo
str
tr
jés
as
Intensieve samenw.
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
- GisWeb 2.0
e bibliotheek & E-center
at
- Onderzoek VA
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Onderwijs Afbeelding 16 - beleidskaart Onderwijs

sst
str
aa
raa
Beleid en toekomstige ontwikkelingen in kaart gebracht op het gebied van onderwijs. Accent
t
ligt op beleid dat de wijk Feijenoord beïnvloedt.

Bron:
Mogelijke locaties - Visie Kop van
nieuwe school Feijenoord
(2009)
- Beleidsmedew. Dg
Voorleesexpress - Deelgemeente
via scholen
(20 wkn, 2011)
- JOS
Scholen te klein in
leerlingen aantal
- Biblioteek
rotterdam
Sluiting voorziening - Visie Kop van
Feijenoord
Sloop voorziening (2009)
Woonomgeving: Beleid
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
- Unilever Trattoria Borgo d’Aneto
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
Patching Zone
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
Café/Bar Kale
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
Café Gurbet
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta Feijenoord
Café Nieuw
ops
oo
S
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
jk
jen
Zinkerweg
RA di
tin
e
en
T Entrepotstraat Winkelcluster gs en
oo
tra
og
SS
rdd
o at
E Entrepot Slagerij Metin
H at
TJ tra
Supermarkt Semt
en
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S d
ST
on
Koffiehuis Pinar
fr
Hal
Feijenoord
R
n Per t
AA
dele soo raa

nst
ereld
n nss
thave
T
ne t
nh
p o
Entre
m
av sda
Nas
en oom on
Facto
br
ug Rijksb Pe rso
sau
g
rij
we
SKAR: Stichting
hav
ffs
Kunst Acc. Rott. Koffiehuis Barbados

Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs - Hunter Douglas

od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein Islamitische Supermarkt Sahan

at
ug
rop
jeb
in
Damstra
€€
Ple
cK
Pe
oo
Pie
- Belhuis P.C.O. Café De Ketel
Sp
Eri
€
ms

- Belhuis Kaz -
kst
Zuiderpoort gebouw, met o.a.:
nd
oo La eter-
tra
Pand voor woonstad, - Stadstoezicht
rso
raa
m raat
rw roteb en stadstoezicht
Pe
- KCAP architects & planners
at
Afhaalrestaurant Mie Lobie
t
s t
eg rso
- MONOLAB architects
€
ha Bin Sto on - Stijlgroep (Landsch. & Sted. Ruimte)
on
Fiscale Dienstverlening Oya Fin ska - Livecontacts BV
ot
ve ne blo
k
de - Opatel opleidingen & consultancy
n nh at - Weij Meubelwerk
eg
- Groenteboer Ali Baba

J.B
av ers
tra
sh Skateland
w
.B - Slagerij Zuid
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
urg av
t
ak - Shoarma & Pizzeria Il Mare

aa
Pin
B
er-
ad Slagerij Zafer
ple nbr
str
e
- Snackbar Feijenoordse IJS centrale
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
Coffeeshop Ras Elma

de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W. Sex Shop/Bioscoop
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
New Industry:
ple Café Taxim
Bi
Rose-S
kantoor- en werkruimten
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
voor cultuur, evenementen

t
Wa sstr.
aa
en
on
en horeca
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri Bakkerij Gul Firini

nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
€
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg ABB Administratiebeheer
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
en belastingadviezen
qu
H.
ie
Café Stadion Zuid

kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od de Hek
tloWim
Lo
Winkelcluster Sch
ie Vleesleverancier
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel Vuurplaat
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
t ists
r ho
. oo
lestr n rstra
at Café Steenplaat
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
dijk
e Hille
Bred Steinweg
k at hof Mallegat
ledij tra
Le
e Hil ss Hi
e
Bred er lle
uw
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
Ja
k
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Economie, werk & inkomen Afbeelding 17 - Inventarisatiekaart Economie, werk & inkomen
sst
str
aa
raa
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van economie, werk en inkomen.
t
Bron:
winkelcluster - Google maps
- GisWeb 2.0
- beleidsmedewerker supermarkt - Observaties VA
Deelgemeente
- medewerker levensbehoefte spec.
Woonstad
solitaire winkels sloop (relev.)
bedrijven terrein restaurant
bedrijf € financl adv.
coffeeshops café
- dS+V, monument.
- newindustry.nl
€€
€ belhuizen
snackbar
terras
creatieve
ondernmrs.
Economie, Werk & Inkomen: Inventarisatie
42 | Daadkracht
Economie, werk & inkomen
bron:
Commerciële plinten - Visie Kop van
2.6 Economie, werk & inkomen
De beginsituatie van de aanwezige beroepsbevolking is niet rooskleurig. Van de 7422 inwoners is 67% tussen de 15 en 64
jaar. Daarvan is 31% werkloos en heeft 20% een uitkering (730 personen). 52% van de huishoudens heeft een laag inkomen.
Onder de jonge beroepsbevolking heeft 61,1% van de autochtone en 37-40% van de allochtone jongeren een startkwalificatie.
Het gaat in totaal om 470 jongeren. (51%/337 zonder startkwalificatie; 20%/133 vroegtijdige schoolverlaters). Hoe kunnen
we de economische potenties van de wijk versterken en gebruik maken van de ‘gouden handjes’ die er al aanwezig zijn?
Op dit leefveld wordt een onderscheid gemaakt tussen de ondernemers die al in de wijk werken en nieuw aan te trekken
werkgelegenheid. Het blauw-groen concept zou daarvoor ook leidend kunnen zijn. In de eerdere versies van de Kop van
Feijenoord is in een verplaatsing van de detailhandel naar het Entrepotgebied voorzien. Inmiddels is duidelijk dat daar de
komende tien jaar geen sprake van is. Ook moet niet uit het oog verloren worden dat kleine winkels ontmoetingsplekken
zijn. Er wordt veel sociaal kapitaal vergaard. Bovendien houdt het de mobiliteit in de wijk vast. Op dit moment centreert
het zwerfvuilprobleem zich ook rond de winkels op de Oranjeboomstraat. Daar zal slechts verandering in komen als de daar
gevestigde, maar niet wonende ondernemers profijt van een aantal maatregelen krijgen waardoor zij bereid zijn voor een
adequate afvoer van hun vuil te zorgen.
kengetallen werk en inkomen
aantal wijk % wijk % dlgm. % Rotterdam
beroepsbevolking
potentielle beroepsbevolking 15 - 64 67% 67% 67%
bevolking zonder startkwalificatie 23% 25% 15%
inkomensverdeling
laag inkomen (onderste 40%; 24.300€) 70% 61% 54%
laag inkomen gestandariseerd (18.200€) 73% 63% 51%
midden (middelste 40%; 45.000€) 24% 30% 34%
midden gestandariseerd (29.100€) 23% 28% 34%
hoog (bovenste 20%; v.a.45.000€) 6% 24% 13%
hoog gestandariseerd (v.a.29.100€) 4% 9% 15%
lage inkomens nader bekeken
huishoudens die moeilijk rondkomen 36% 26% 17%
tot 105% sociaal minimum 790 27% 22% 16%
waarvan: eenpersoonshuishouden 360
eenoudergezinnen 200
paar met kinderen 90
kinderen in gezin met 105% sociaal minimum 19% 17%
waarvan kinderen tot 6 jaar 24%
waarvan kinderen tot 6 -12 jaar 26%
waarvan kinderen tot 12 - 18 jaar 28%
bron inkomen
loon of winst 46% 56% 61%
pension 21% 20% 23%
werkloos/ bijstand/arbeidsongeschikt 31% 22% 14%
uitkeringen 35-55 20% 16% 10%
niet-werkend werkzoekend 18% 15% 9%
geregistreerde werkloosheid 10% 5%
% > 1jr niet-werkend werkzoek. tov potent. ber.bev 8% 6,3% 4,3%
aantal uitkeringen
totaal aantal uitkeringsontvangers 730
aantal uitkeringsontvangers van 20 tm 24 jaar 41
aantal uitkeringen n. etniciteit
aantal uitkeringen Turken 203
aantal uitkeringen Surinamers 138
aantal uitkeringen Autochtonen 91
aantal uitkeringen overig westers 90
aantal uitkeringen Marokkanen 90
aantal uitkeringen Antillianen 69
Bron: Buurtmonitor 2009, Sociale Index 2010, Feitenkaart Inkomen 2007
Tabel 5 - Kengetallen op het gebied van economie, werk & inkomen in de wijk Feijenoord.
De belangrijkste gesprekspartner voor het terugbrengen van werk naar de wijk Feijenoord is op dit moment het binnen
het Pact op Zuid opererende IkZitopZuid. In het vorige hoofdstuk zijn de initiatieven die zij nemen al in verspreide vorm
op allerlei verschillende leefvelden aan de orde gekomen voor zover ze een ondersteuning zijn van het blauw-groen
leefconcept van de wijk. Hieronder wordt de gehele lijst opgenomen.
• Uitbreiding van het principe van de wijkschool met aandacht voor praktijkonderwijs, techniek en het faciliteren van
doorgaande leerlijnen.
• Snuffelstages: kinderen op basisscholen brengen één ochtend of middag een bezoek bij bedrijven en ondernemers in
de wijk. (Ans Stolk en Becha Broeders (de Meeuw) maken daarvoor een projectplan en draaiboek).
• Herontwikkeling van de Kuijpersfabriek als plek voor zakelijke en culturele ontmoetingen. (New Industry Development
neemt hierin het voortouw).
• Salon Feijenoord (maart 2011):
• Herontwikkeling van Villa van Waning (2012) tot familierestaurant (Vincent Taapkens).
• Programmeren van het Nassaupark (2011/2012) met een Feijenoord-festival. Bestaande initiatieven als Feijenoord EET
krijgen daarin een plek.
• Visrestaurant Kraansteiger (2011/2012) ontwikkelen als Visrestaurant/afhaal, Wijnbar en aanlegsteiger.
• Drijvend zwembad.
• Zakelijke dienstverlening en creatieve sector
• Vakwerf Feijenoord: een verzameling initiatieven waarbij jongeren in de praktijk een vak gaan leren. Plaats voor context
gebonden leren, i.s.m. Coalitie Norm voor de Jeugd op Zuid en de Arbeidmarktmeesters en Rotterdams Offensief. Te
denken valt aan een nieuwe scheepswerf aan de achterzijde van de Piekstraat waarin in een samenwerkingsconsortium
sloepen worden gebouwd. Steigers met openbare pontons, een hotel op de hoek bij de Piekbrug, een jeugdcentrum,
een fietsroute langs het water, nieuwe horeca, een drijvende jeugdherberg.
• Proces 7 stappenplan wijkwerkplaats Feijenoord (OK en SBAW).
• Plan voor klusbedrijfsruimte.
44 | Daadkracht
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta
ops
oo
S
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin idee: ‘Familie Café’
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge (New Industries)
SS o
rdd
at
E Ho at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S d
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
T
ne t
nh
p o
Entre
m
av sda
Nas
en oom on
Facto
br
ug Rijksb Pe rso
sau
g
rij
we
hav
ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
Stadstuinen Casus adoptie:

ms

-
kst
nd IkZitopZuid
oo La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
s t
eg Bin
rso
on
ha WinkelbeleidStWoonstad
on
oo ska
ve ne versus tb
winkelbeleid OBR lok
de
n nh at
eg
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
Economie, werk
t & inkomen ists
r ho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
winkelclusterijk Bron:
d
Hille
- Google maps
ede
- GisWeb 2.0
- beleidsmedewerker Brsupermarkt - Observaties VA Steinweg
Deelgemeente
k at hof Mallegat
ledij spec. tra
Le
- medewerker levensbehoefte
e Hil ss Hi
e
Bred er lle
Woonstad
uw
St
ey dij Rosetunnel
ein
en
Ja
solitaire winkels sloopB(relev.)

k
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
bedrijven terrein
in
restaurant
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
bedrijf € financl adv.

Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
coffeeshops café
ID
rt-
at
lleg
De
€€
belhuizen
Bloe mfonteinstr
terras Ma
la
schaal: 1: 500 250m

€
aat
Re
- dS+V, monument.
- newindustry.nl
Ch
creatieve
ys
snackbar
tra
ris
Sc
ondernmrs.
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Economie, werk & inkomen Afbeelding 18 - Beleidskaart Economie, werk & Inkomen
sst
str
aa
raa
Beleid en toekomstige ontwikkelingen in kaart gebracht op het gebied van economie, werk en
t
inkomen. Accent ligt op beleid dat de wijk Feijenoord beïnvloedt.

bron:
Commerciële plinten - Visie Kop van
Feijenoord (2009)
Beoogde clustering
voorzieningen
- Woonstad
Luifelbeleid
(concentratie winkels
dagelijkse voorz.)
- newindustry.nl
Aanvullende
ontwikkelingen
Economie, Werk & Inkomen: Beleid

Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
Stichting de Nieuwe Kans
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
Beschermde opvang Prostituees;
g
str
nt
- b
EB
au
ord
erh
IBW Nassaukade
.
e Z.A.T. - no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
Mediq Apotheek Noordereiland ta
ops
oo
S
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T Coöperatieve Vereniging
oo
tra ge
SS o
Huisartsenpraktijk Jansen UA
rdd
at
E Ho at
TJ tra
Artsengroep
en
ijk
ans
RO
in ev
L elsple Persoonsstraat
ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S d
ST
on Tandarts A. Ene
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
T
ne t
nh
p o
Entre
m
av sda
Nas
en oom on
Facto
br
ug Rijksb Z.A.T. Pe rso
sau
g
rij
we
Lodewijk Pincoffs huisartsen praktijk

hav
ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
Z.A.T. nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
Kop vanPincoffs
Zuid Acupunctuur
co ew f
Or
aa
Lodewijk
od
ffs ijk Thuiszorg (bij winkelcluster) ?

str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Bibliotheek fungeert
Pie
Sp
Eri
ms

als advies en infopunt -
kst
nd
oo La eter-
tra
rso
raa
Stichting Zorg & Integratie
m raat
rw Pe
at
t
st
eg Tandarts R. Houthoff
Bin
Maatschappelijk Werk rso
on
ha Sto
on
De Doorbraak ska
ot
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
J.B
av
Stichting Zorg & Integratie
ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
Z.A.T.
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
Z.A.T.
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
Praktijkhuis:
de
W.
traat
Pik
t
Tandartsparktijk Top Dent

t
G. Samen één Feijenoord?

an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en Z.A.T.
e
Pe
p
lei
Bi
Rose-S
rso
Arts & Acupuncturist

n -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
C.D. Hammudoglu
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jt
ka
nh
P.J
ui De Vuurplaat
co
ven
Mediq Apotheekg
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
Zorgcentrum Steenplaat:
co
Hillekop- od
tlo
Lo
Aanleunwoningen
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we Z.A.T.
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
Zorgcentrum Steenplaat:
eu
tra
aa Sp t
t ists
r
Intramuraal
ho
r. oo
illest n traat
f
at
rw rs
Kort
eH eg Passe
i
ch
ha
Ma
ve
n
CJG: ijk
ledMaasoever > OV 25 min.
e Hil
Bred CJG Jong XL Steinweg
Interculturele Zorgorganisatie Anour
ij k at hof Mallegat
tra
Le
H il led s Hi
e
Bred
e rs lle
uw
ye
St
e dij Rosetunnel
ein
en
Ja
B k
co
ste
we
SWF
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
CJG: Sandelingplein > OV: 22 min.

as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Welzijn & Hulpverlening Afbeelding 19 - Inventarisatiekaart Economie, werk & inkomen

sst
str
aa
raa
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van gezondheid & hulpverlening.
t
Bron:
- GisWeb 2.0
apotheek Bron:
- Onderzoek VA
Hiervan is geen beleidskaart gemaakt, aangezien de bestaande beleidsgegevens niet ruimtelijk
- Onderzoek VA
- Schoolgidsen
tandarts
- Gemeentegids
- Gisweb 2.0 te vertalen zijn.
huisarts
andere zorgvoorz.
maatschappelijke
hulpverlening
- Onderzoek VA
gesloten zorginstell.
Z.A.T.
samenwerkingsverb.
zorgadviesteam - GGD Gezondheid & hulpverlening: Inventarisatie

46Welzijn
| Daadkracht
& Hulpverlening
% afgel. Jaar contact m. med. Specialist 35% 35%
% afgel. Jaar contact m. med. tandarts 61% 67%
% afgel. Jaar contact m. med. paramedici 23% 25%
2.7 Gezondheid & hulpverlening
% afgel. Jaar contact m. GGZ/AMW 12% 9%
ervaren gezondheid 16+
% matige tot slechte gezondheid (DG/Rdam: 25%/19%) *gze
Alhoewel het leefveld Gezondheid & Hulpverlening op het eerste gezicht weinig aanknopingspunten met Buitenruimte
chronische ziekte of aandoening 16+
heeft, zijn er indirect wel degelijk verbindingen te leggen en overbruggingen te maken. Het gaat dan vooral om de relatie
% minimaal 1 ziekte of aandoening (DG/Rdam: 64%/57%) *gze 64% 57%
tussen%demimeer kwetsbare bewoners
nimaal 1 ziekte of belemmering dag.bezigheden met activiteiten die de kwaliteit van de buitenruimte ten
75% goede komen.
57%Er is al
gewezen op S.O.S. hoger
significant als een van de initiatieven van Feijenoord Vertelt. Daarvoor kunnen toestellen worden geplaatst in het
Nassauhavenparkgebied.
% depressie Maar het gaat ook om de kansen van de allerjongsten en van ouderen1om 7%deel te nemen 11%aan het
wijkconcept.
% klachZorg ten a isaeenn nebelangrijke
k/ schoudecomponent r voor een gezonde leefstijl en faciliteiten voor 1ouderen
5% en voor
11moeders
%
met jonge kinderen
% luchtwegklachten vergen een veilige buitenruimte. Dat kan betekenen dat de inrichting van een
12% plein daar bij
9%voorbaat
% diabetes
rekening mee moet houden. Vaak wordt zo’n plein – bijvoorbeeld een Cruyff Court – snel gemonopoliseerd 8% door6% groepen
oudereminimaal
jongens. 1Zeker ADL-beperking
als er alleen (alg. dagelijkse activiteiten)
vandaalbestendig steen is gebruikt en er geen bomen zijn en afgeschermde delen waar
DG/Rdam
de meer kwetsbare groepen kunnen verblijven. Daarover moet bij de inrichting worden gedacht. 16%Zo blijkt uit14% onderzoek
minimaalprogrammering
dat verlichting, 1 HDA-beperking (huishoudelijke
en personeel dag. activiteiten)
vaak ontbreken. TOS speelt hier al een rol in en SOS zou daar een toepassing
DG/Rdam
voor ouderen voor kunnen worden. en hulpverlening 18% 22%
kengetallen
p roblemen metgezondheid gehoor DG/Rdam 12% 9%
problemen met zien DG/Rdam % dlgm. 13% % Rotterdam 9%
angst, depressie, spanning, stress 16+
zorggebruik
matig 2
% afgel. rismaand.
ico op dcontact epressiem.Dhuisarts G/Rdam 41%
41% 40%
38%
hoog r12
% afgel. isicmaand.
o op depcontact ressie D m.Ghuisarts
/Rdam 12%
80% 8%
74%
gebruiJaar
% afgel. kt psycontact chofarm m.acmed.a DGSpecialist
/Rdam 1 0
35% % 7%
35%
eenzaamheid
% afgel. Jaar contact 16+ m. med. tandarts 61% 67%
%m atig e
afgel. enzacontact
Jaar am DGm. /Rdmed.am paramedici 5 1%
23% 4 2%
25%
%h oge sJaar
afgel. corecontact emotionm. eeGGZ/AMW
l en soc. eenzaam DG/Rdam 2 0%
12% 169%%
ervaren leefstijl
gezondheid 16+ 16+
% vmatige
indt eigtot enslechte
leefstijlgezondheid
n.gezond/on(DG/Rdam: gezond/z.on25%/19%) gezond *gze 35% 32%
% vindt eigeziekte
chronische n leefsoftijlaandoening
zeer gezond16+ : DG/Rdam 6% 5%
% vminimaal
indt eigen 1 lziekte
eefstijlofgeaandoening
zond: DG/R(DG/Rdam: dam 64%/57%) *gze 5 6%
64% 6 2%
57%
% vmininditmeaigael n l e e fs t i j l n i e t g e z
1 zi kte of belemmering dag.bezighedeno n d / o n g e zo n d : D G /R d a m 3
750% 2
57%
8
% vindt eigehoger
significant n leefstijl ongezond: DG/Rdam 4% 3%
%5 d5e+ pro en ssvioeldoende regie op eigen leven: DG/Rdam 2
157% 2
151%
overgewicht
% klachten a16+ an nek/ schouder 15% 11%
%m lucahtitgwoevgekrlg ae chwtiecnht: DG/Rdam 3
172% 349%
%o besitas: DG/Rdam
diabetes 188%% 146%%
23%
minimaal obesitas in wijk Feijenoord
1 ADL-beperking (alg. dagelijkse activiteiten)
lichaamsbeweging
DG/Rdam 16+ 16% 14%
% v o l d o e t n i e t a a n N e d N o r m
minimaal 1 HDA-beperking (huishoudelijke dag. activiteiten) G e z o n d : D G / R d a m 5 3 % 4 3%
% van plan om meer te bewegen: DG/Rdam
DG/Rdam 1 7%
18% 2 5%
22%
drugs,
problem alcohol
en met16+ gehoor DG/Rdam 12% 9%
%
prozbwleam reednrim nkeet rzsieDnGD/R Gd/R am dam 103% 129%
% overdepressie,
angst, matige drinspanning, kers DG/Rstress dam 16+ 7% 10%
% rm isaictiog drirsinickoerospDdG ep/R redsasm ie DG/Rdam 431% 440%
%a hfogo.gJariasriccoaonpabdie spgrebsrsuieikD tD GG /R/Rda dmam 192% 108%
% oogeibt rhuaikrtdp dsruygcshogfeabrm ruaikctaDDGG/R /Rddaamm 180% 107%
mantelzorg
eenzaamheid 16+ 16+
%a mfg alt.igjaeaernm zaa nmtelzDoGrg/Rgdeagm even DG/Rdam 1
521% 1
432%
%h aofggl.egseceofrtene um moatinotneelzeolregn: D so Gc/.Redeanmzaam DG/Rdam 290% 106%
% ulp in hu16+
55+ hleefstijl
ervaren ishouding DG/Rdam 24% 22%
%5 5 + h u l p b i j p e r s . V e r z
vindt eigen le fstijl n.gezond/ongezond/z.ongezondo r g i n g 1
350 % 1
321%
ervaren
% vindt eproblemen
igen leefst16+ ijl zeer gezond: DG/Rdam 6% 5%
%p virnodbtleem igeenn m leetfsrteijllagtieezpoanrdtn: eDrG/Rdam 586% 682%
%p virnodbtleem igeenn m leetfsrteijllantiieetagnedzeornpde/rosnogoenzond: DG/Rdam 1
30% 28%
%p virnodbtleem igeenn m leetfsctoijlmobnig ne aztio
enwde: rDkG /z/oRrgdam 9
4% 8
3%
%e 5r5n+stoignevozlideoketendneaaresg teie op eigen leven: DG/Rdam 15
2 2% 15
2 2%
% overl ijden 16+
overgewicht naaste 13% 12%
% me atig ookvkeern g,ekwaicnhsts:pDeG le/nRdam 327% 324%
huiselijk geweld
% obesitas: DG/Rdam 16+ 18% 14%
% inwobesitas
23% . ooit slain chwijk
toffeFeijenoord
r van huisl. geweld 8% 10%
lichaamsbeweging
bron: gezondheidsenquette 16+ 2008 Tabel 6 - Kengetallen op het gebied van gezondheid en hulpverlening in de wijk Feijenoord.
% voldoet niet aan NedNormGezond: DG/Rdam 53% Belangstelling
De Nieuwe 43% | 47
% van plan om meer te bewegen: DG/Rdam 17% 25%
Maar het gaat ook om mobiliteit in de wijk. Mensen moet vaak naar zorginstellingen toe. In de visie Kop van Feijenoord
is op termijn in het Hefblok een geïntegreerde zorgfaciliteit gepland. De apotheek verhuist daar naartoe, evenals de
fysiotherapeuten die nu nog aan de overkant aan het eind van de Rosestraat praktiseren. Ook huisartsen zullen overwegen
om zich hier te vestigen waardoor de praktijken uit het oostelijke deel van de wijk zullen verdwijnen. Maar deze MFA zal
pas rond 2018 zijn gerealiseerd. De twee nog in de wijk praktiserende huisartsen zullen binnenkort vertrekken naar een
locatie in Parkstad. Dit betekent dat de eerstelijnshulp uit de wijk verdwijnt. Moeders met jonge kinderen en bejaarden
zijn doorgaans minder mobiel. Door de gebrekkige ontsluiting van het gebied zijn de kwetsbare bewoners van de wijk
aangewezen op bus 66 waarmee ze op het Sandelingeplein kunnen komen waar nu een nieuwe zorg MFA wordt gebouwd.
Het CJG aan de Maashaven is minder makkelijk te bereiken. Dat is merkbaar aan het slechte frequentiecijfer van baby’s aan
consultatiebureau/CJG. Mobiliteit is gering en de kosten van OV zijn hoog. Als straks nieuwe tramlijn door Oranjeboomstraat
gaat rijden, verdwijnt de bus uit de wijk en wordt Feijenoord op dat gebied echt een eiland.
In hoofdstuk 1 is al kort op de mogelijkheden van een vernieuwde WMO aanpak gewezen. De Vraagwijzer kan hierin, net
als in de WMO pilot in IJsselmonde, een centrale rol spelen. De achterliggende gedachte is de versterking van de netwerken
van kwetsbare bewoners. Niet uitsluitend ouderen maar ook een groep jongeren. Daarvoor moet de vraag achter de vraag
duidelijk worden. Wat er precies aan de hand is, is nooit direct duidelijk. Dat geldt ook voor de klachten over het zwerfvuil.
Het formuleren van de hulpvraag door een bewoner/cliënt is vaak een probleem omdat deze zich meestal laat leiden
door het aanbod. Het ‘consumeren’ van aanbod heeft mensen in hun vraagstellingen gegijzeld. De vraag naar een rollator
bijvoorbeeld blijkt vaak een andere vraag te verbergen: de vraag naar relaties, naar de mogelijkheid om andere mensen te
ontmoeten. Vandaar dat het laten opkomen van de echte hulpvraag tijd kost.
Voorbeeld 3: WMO pilot – van rollator naar relatie. Zie: http://www.ijsselmonde.rotterdam.nl/Rotterdam/Openbaar/

Deelgemeenten/IJsselmonde/WMO/projectplanWmopilot.pdf
kengetallen gezondheid en hulpverlening

% dlgm. % Rotterdam
zorggebruik
% afgel. 2 maand. contact m. huisarts 41% 38%
% afgel. 12 maand. contact m. huisarts 80% 74%
% afgel. Jaar contact m. med. Specialist 35% 35%
% afgel. Jaar contact m. med. tandarts 61% 67%
% afgel. Jaar contact m. med. paramedici 23% 25%
% afgel. Jaar contact m. GGZ/AMW 12% 9%
ervaren gezondheid 16+
% matige tot slechte gezondheid (DG/Rdam: 25%/19%) *gze
chronische ziekte of aandoening 16+
% minimaal 1 ziekte of aandoening (DG/Rdam: 64%/57%) *gze 64% 57%
% minimaal 1 ziekte of belemmering dag.bezigheden 75% 57%
significant hoger
% depressie 17% 11%
% klachten aan nek/ schouder 15% 11%
% luchtwegklachten 12% 9%
% diabetes 8% 6%
minimaal 1 ADL-beperking (alg. dagelijkse activiteiten)
DG/Rdam 16% 14%
minimaal 1 HDA-beperking (huishoudelijke dag. activiteiten)
DG/Rdam 18% 22%
problemen met gehoor DG/Rdam 12% 9%
problemen met zien DG/Rdam 13% 9%
angst,
bron: depressie, spanning,
gezondheidsenquette 2008 stress 16+
% matig risico op depressie DG/Rdam 41% 40%
Tabel 7 - Vervolg Kengetallen op het gebied van gezondheid en hulpverlening in de wijk Feijenoord.
% hoog risico op depressie DG/Rdam 12% 8%
% gebruikt psychofarmaca DG/Rdam 10% 7%
eenzaamheid 16+
% matig eenzaam DG/Rdam 51% 42%
% hoge score emotioneel en soc. eenzaam DG/Rdam 20% 16%
48 | Daadkracht
ervaren leefstijl 16+
% vindt eigen leefstijl n.gezond/ongezond/z.ongezond 35% 32%
2.5 Participatie & Vrije tijd
Cultuur is een van de minst zichtbare pijlers van gebiedsontwikkeling. Zij dankt deze onzichtbaarheid aan haar
vanzelfsprekendheid: cultuur wordt gewoon voorondersteld. Pas als er niet meer in wordt geïnvesteerd, blijkt hoe belangrijk
investeringen in cultuur zijn voor het leefklimaat in de wijk. Normen en waarden veronderstellen een gezamenlijke beleving
van cultuur. Kunst speelt hierin een belangrijke rol. Het zijn de belangeloze ontmoetingen via muziek, sport, eten of gewoon
het vrijuit spreken met elkaar die de weg vrij maken voor specifieke belangenbehartiging en gezamenlijke actie. Appelleren
aan de creativiteit van bewoners is een teken dat zij serieus genomen worden.
Strikt genomen moet het ‘Schoon en Heel’ traject, waaronder ook de aanbelacties vallen, bewoners enthousiast maken
om mee te praten over de buitenruimte. Dit heeft in 2010 twintig toezeggingen van bewoners opgeleverd, waarvan
er uiteindelijk slechts twee naar de bijeenkomst kwamen. Maar in de wijk Feijenoord zijn het laatste decennium veel
meer groepen met elkaar in gesprek geraakt. De BOF is, gezien haar samenstelling, niet langer een representatieve
belangenbehartiger, maar een van deze vele groepen. Door haar verankering in de wijk en haar lange geschiedenis kan de
BOF in een bredere samenstelling echter een rol van betekenis blijven spelen. De door haar beheerde ruimte is allereerst
een ontmoetingsruimte. Maar er zijn ook andere groepen ontstaan: buurtvaders/ouders, bewonersgroepen in de diverse
blokken die door Woonstad in het voortraject van de visie Kop van Feijenoord zijn georganiseerd. Er is een Stieltjespleingroep
die net als een aantal andere bewonersgroepen door De Werkplaats is begeleid. Inmiddels is een nieuw initiatief gestart:
Feijenoordontmoetingen. Hierbij zijn 20 tot 25 mensen betrokken uit de Dillenburg-, Simons- en Jalonblokken. Ook besturen
van sommige moskeeën praten hierin mee.
Daarnaast lopen er andere participatietrajecten. In januari 2010 wordt door Urbancore het project Feijenoord
Vertelt opgezet, medegefinancierd door Pact op Zuid. Feijenoord Vertelt is methodiekontwikkeling “erop gericht om
actieve bewoners meer stem te geven bij de ontwikkeling van de wijk, en zo microstructuren als nieuwe vormen van
participatie te ontwikkelen”. Het initiatief richt zich op de ontsluiting van mini-netwerken van bewoners, professionals,
ondernemers en ondernemende ambtenaren. Hun methodiek werd in het najaar van 2010 gepubliceerd op de Stuurgroep
Experimenten Volkshuisvesting (SEV) site. Studenten interviewen 26 actieve bewoners waarna deze verhalen in mei van
dat jaar gezamenlijk worden gepresenteerd. Trefwoorden uit de verhalen vormen ingrediënten van vervolgaanpak. Vóór
de zomervakantie hebben de deelnemers initiatieven in drie themagroepen uitgewerkt, De Feijenoordschool, Feijenoord
Eet/ Culturen Werken Samen en SOS, senioren ontmoeten elkaar. In september vindt de eindpresentatie plaats in de
Persoonshal. En gaan allerlei activiteiten van start: 26 september de eerste in de reeks van Feijenoord Eet, waaraan 200
bewoners deelnemen. Vanaf oktober hebben de senioren elke dinsdag hun ontmoetingskans in de persoonshal van
1300 – 1600 uur. Op 26 november heeft de Feijenoordschool de eerste leerling: Seyit Yeyden. En in november start het
Droomtheater in kader van Feijenoordschool met een programma op de basisscholen (nov. 2010-juli 2011).
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta
ops
oo
S
St wa
pi r.
Speeltuin
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS o
rdd
at
E Ho at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S d BOF, sluiting: 2012

ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
n Per t
AA
dele soo raa

nst
ereld
n nss
thave
Vijf W
MFA / Sportcentrum
Bin traa Jalo
T
ne t
nh
p o
Entre
m
av sda
Nas
en oom Moskeevereniging El Mohçinine on
Facto
br
ug Rijksb Pe rso
sau
g
rij
we
hav Sloop Persoonshal

ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
S
Sp
Eri
Verhuizing SWF TOS

TO
ms

-
kst
naar oranjeboomstraat nd
oo e La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
s t
eg Bin Bibliotheek & e-Center,
rso
on
ha Sto
on
ot sluiting: 2012 ska
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak orff
em
en
co
d
in oek
urg av
t
ak
aa
Pin
B
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
Participatie
t & Vrije tijd ists
r
ho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
wijkgebouw dijk Bron:
Hille - Gisweb 2.0
ede
Brchristelijke instelling - Onderzoek VA Steinweg
islamitische instelling
ijk at hof Mallegat
tra
Le
il ledtuin Hi
H ss
e
ede
collectieve
er lle
uw
Brcultuur
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
/ evenementen
Ja
k
co
- Visie Kop van

ste
we
Cr
Feijenoord (2009) bewonersorganisatie

LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
andere organisaties
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
sport & recreatie:

Jo
at
at
tra
ZU
- gebouw
ub
at
- omheind
e
ID
rt-
- open gebied
at
lleg
De
TOS; wijkkantoor
Ma
S
TO
Bloe mfonteinstr
la
schaal: 1: 500 250m

TOS; veldlocatie aat
Re
S
TO
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Participatie & Vrije tijd Afbeelding 21 - beleidskaart Participatie & Vrije tijd
sst
str
aa
raa
Beleid en toekomstige ontwikkelingen in kaart gebracht op het gebied van participatie en vrije
t
tijd. Accent ligt op beleid dat de wijk Feijenoord beïnvloed.

Bron:
Nieuwe sportfaciliteiten - Visie Kop van
Feijenoord
(2009)
Mogelijke locaties MFA - Beleidsmedew.
Deelgemeente
Sluiting voorziening
- BOF`
- Transformism.org
- Helderheidspl
- Visie Kop van
Participatie & Vrije tijd: Beleid

Feijenoord (2009)
- Beleidsmederw. Dg
- Medew. Woonstad
- Beleidsmederw. Dg
- Medew. Woonstad
50 | Daadkracht
De jongerenactiviteiten die nu in de Dam en de sporthal plaatsvinden, zullen tijdens de grootscheepse renovatie gewoon
doorgang moeten vinden, zeker in deze zeer kinderrijke wijk waar het aanbod al uitzonderlijk krap is. Voor de leeftijdsgroep
12-18 jarigen is dit extra problematisch omdat er nauwelijks activiteiten voor hen zijn. Nieuwe ontwikkelingen worden
afgestemd op de mogelijkheden voor deze jongeren om hun vrije tijd zinvol te besteden. Tussen de afbraak van de
Persoonshal en de bouw van de nieuwe sporthal aan de Rosestraat zal geen gat mogen vallen. De nieuwe sportfaciliteiten
die Vestia de komende twee jaar in Parkstad gaat bouwen, zullen ook van invloed zijn op de bezetting van de nieuwe
sporthal in Feijenoord. Afstemming is meer dan vereist.
Er is echter een groot probleem als het om de vrijetijdsbesteding en scholing van de basisschooljeugd gaat. In de huidige
plannen staat de opheffing van de bibliotheek op de Oranjeboomstraat op stapel. Rekenkundige inschattingen zien over het
hoofd dat deze faciliteit een ontmoetingsplek bij uitstek is voor moeders met jonge kinderen die zelf gestimuleerd worden
om iets aan hun eigen ontwikkeling te doen. Deze ontmoetingfaciliteit zal met het opheffen van de bibliotheek tevens
verdwijnen, zoals dat ooit met het postkantoor op de Oranjeboomstraat is gebeurd.
In dit leefveld wordt een onderscheid gemaakt tussen drie groepen: jeugd (0-12), jongeren (12+) en volwassenen. Zo
zijn er meer specifieke trajecten uit te stippelen en kunnen de dwarsverbindingen ertussen exacter worden aangegeven.
Wat de buitenruimte betreft, springen er drie trajecten uit: 1) de ecotuin voor jongeren tot 12 en nog een deel nog van wat
oudere kinderen, 2) zakgeldtrajecten voor ontwikkeling van R3plekken en stageplaatsen vanuit het MBO, zoals het Lager
en Middelbaar Tuinbouwonderwijs en het traject Senioren Op Straat (SOS) dat uit Feijenoord Vertelt is voortgekomen.
Het ligt voor de hand om hier activiteiten en inspanningen van diverse welzijnsorganisaties zoals SWF, SONOR en TOS en
verenigingen zoals de speeltuin of de in de koepels ondergebrachte activiteiten onderling te bundelen en te verbinden met
initiatieven zoals de Ecotuin en de beoogde schooltuinen. Zo wordt ook onderwijs in dit hele netwerk opgenomen.
Jeugd: 4-12
Voor de jongsten zijn initiatieven zoals zomeractiviteiten op het ecoparkje te combineren met de vakantieschool die de
Groen van Prinstererschool in iedere lesvrije periode organiseert. Daaraan zijn stagetrajecten HBO/HR te verbinden om
deze ontmoetingen te organiseren en te ondersteunen.
Afbeelding 23 - Voorbeeld 4: Katendrecht wereldtuin Zie: http://www.wereldtuinkatendrecht.nl/Op Katendrecht is al jaren de Wereldtuin gevestigd die
allerlei activiteiten met het tuinieren combineert, zoals eten en uitstapjes.
Jongeren: 12+
Jongerenwerk wordt recentelijk op een andere leest geschoeid. Door outreachende en ambulante werkers zijn jongeren
Feijenoord
Feijenoord
Feijenoord
beter school
school
school
te bereiken. Bovendien zet SWF in op een projectmatige aanpak waarbij jongeren niet langer hangen, maar gericht
DeDeaan
De uithun talenten werken. Een van de meest succesvolle projecten waar jongeren uit de wijk bij betrokken zijn, vindt plaats
uit
uitFeijenoord
Feijenoord
FeijenoordVerteltVertelt
Verteltvoortgekomen
voortgekomen
voortgekomenFeijenoordschool
Feijenoordschool
Feijenoordschoolwaaraan waaraan
waaraanbewoners,
bewoners,
bewoners,ondernemers
ondernemers
ondernemers
in de Koepels in de Monteiro Gym. Tot 2011 waren er mentortrajecten vanuit Nieuwe Kans aan verbonden. Naast de
en
en
enprofessionals
professionals
professionals
Feijenoord school(DG,
(DG,
(DG,Woonstad,
reguliere thaiboxtrainingen,
Woonstad,
Woonstad,PoZ, PoZ,
PoZ,TOS,
TOS,
TOS,SWF SWF
SWFen en
enSonor)
Sonor)
Sonor)verbonden
verbonden
verbondenzijn,zijn,
zijn,betrekt
betrekt
betrektjongeren
waarbij jongeren opgeleid worden en lesgeven (P2Pcoaching en –training), worden hier ook
jongeren
jongeren
ouder
ouder
Deouder
uitdandan
dan1212
12bij
Feijenoordbij
gedragstrainingenbijhet
het
hetinin
inkaart
Vertelt
zoals ‘Stoer kaart
kaart
met brengen
brengen
brengen
en Nieuw’van
voortgekomen
Oud van
vanFeijenoordschool
voor de
de
deverhalen
verhalen
verhalen
jongeren en hun waarin
waarin
waarin
ouders dede
degeschiedenis
waaraan geschiedenis
geschiedenis
bewoners,
georganiseerd, van
van
vanFeijenoord
Feijenoord
Feijenoord
ondernemers
zoals in december 2010.
vastligt.
vastligt.
envastligt.
Naast deStagiairs
Stagiairs
Stagiairs
professionals (DG,
Deelgemeente van
van
envan het
het
hetHBO
Woonstad,
de Politie HBO
HBO
zijn kunnen
PoZ,
daar kunnen
kunnen
ook TOS,
‘Pak deze
deze
deze
SWF
je Kans’ activiteiten
en
en SWFactiviteiten
activiteiten
Sonor)
bij begeleiden.
begeleiden.
begeleiden.
verbonden
betrokken. zijn,Deze
Deze
Dezelaten
betrekt laten
laten zich
zich
jongerenzich
uitstekend
uitstekend
uitstekend
ouder dan 12 integreren
integreren
integreren
bij het ininkaartin
ingeschiedenistrajecten
geschiedenistrajecten
geschiedenistrajecten
brengen van de verhalen opop
opdede
de basisscholen.
basisscholen.
basisscholen.
waarin Samenwerking
Samenwerking
de geschiedenisSamenwerking met
van Feijenoordmet
metde
de
de
bibliotheek
bibliotheek
bibliotheek
vastligt. ligt
ligt
ligtvoor
Stagiairs
Feijenoord school voor
voor de
vande
dehand.
hand.
hand.
het HBO kunnen deze activiteiten begeleiden. Deze laten zich
uitstekend integreren
De uit Feijenoord invoortgekomen
Vertelt geschiedenistrajecten op debewoners,
Feijenoordschool waaraan basisscholen.
ondernemersSamenwerking
en professionals (DG, met de
Voorbeeld
Voorbeeld
Voorbeeld
Woonstad,5:
bibliotheek 5:
5:zakgeldjongeren
ligt
PoZ, zakgeldjongeren
zakgeldjongeren
voorSWF
TOS, deenhand.
SONOR) verbonden zijn, betrekt jongeren ouder dan 12 bij het in kaart brengen van de
Het
Het
Het bewerken
bewerken
bewerken
verhalen waarin devan van
van de de
de braakliggende
geschiedenis braakliggende
vanbraakliggende
Feijenoord vastligt.stukken
stukken
stukken
Stagiairs vangrond
grond
grond
het vereist
vereist
HBO kunnenvereist een
een
een investering
investering
investering
deze activiteiten begeleiden. Dezedie
die
die via
via
via
zakgeldjongeren
zakgeldjongeren
zakgeldjongeren
Voorbeeld
laten zich enen
enreïntegratiegelden
5: zakgeldjongeren
uitstekend reïntegratiegelden
reïntegratiegeldenvan
integreren in van
vande
geschiedenistrajecten opde
deSoZaWe
de SoZaWe
SoZaWeofof
basisscholen. ofinin
inhet
het
hetkader
Samenwerking kader
kadervan
met de van
vanfull
full
fullengagement
bibliotheek engagement
engagement
ligt voor
de hand.
kan
kan
kanworden
Het worden
wordengerealiseerd.
bewerken gerealiseerd.
gerealiseerd.
van de braakliggende InIn
Inhethet
heteerder
eerder
eerder aangehaalde
aangehaalde
aangehaalde
stukken grondvoorbeeld
voorbeeld
voorbeeld
vereist een van
van
vaninvestering
het
het
hetproject
project
projectdie Fysieke
Fysieke
Fysieke
via
Integriteit
Integriteit
Integriteitinin
zakgeldjongeren inBloemhof
Bloemhof
Bloemhof isisisbij
bij
en reïntegratiegeldenbijdede
deaanleg
aanleg
aanleg
vanvan
van
van
dedede
detuinen
tuinen
SoZaWetuinengewerkt
gewerkt
ofgewerkt
in hetmet met
metzakgeldjongeren.
kader zakgeldjongeren.
zakgeldjongeren.
van full engagement Het
Het
Hetisisis
natuurlijk
natuurlijk
natuurlijk
kan Voorbeeld
worden ook
ook
ook
5: mogelijk
mogelijk
mogelijkom
zakgeldjongeren
gerealiseerd. om
om Instageplekken
stageplekken
stageplekken
het eerder vanuit vanuit
vanuitverschillende
aangehaaldeverschillende
verschillende
voorbeeld ROC’s
ROC’s
ROC’s vanenen
en HBO
HBO
hetHBO instellingen
instellingen
instellingen
project Fysieketetete
organiseren.
organiseren.
organiseren.
Integriteit in Bloemhof
Het bewerken is bij de
van de braakliggende aanleg
stukken van de
grond vereist tuinen gewerkt
een investering met zakgeldjongeren.
die via zakgeldjongeren en reïntegratiegeldenHet is
natuurlijk ook mogelijk om stageplekken vanuit verschillende ROC’s en HBO
van de SoZaWe of in het kader van full engagement kan worden gerealiseerd. In het eerder aangehaalde instellingen
voorbeeld van het te
project Fysieke Integriteit in Bloemhof is bij de aanleg van de tuinen gewerkt met zakgeldjongeren. Het is natuurlijk ook
organiseren.
mogelijk om stageplekken vanuit verschillende ROC’s en HBO instellingen te organiseren.
Afbeelding
(foto’s:
(foto’s:
(foto’s:
Kees
Kees
Kees 24 - foto’s: Kees Wischmann
Wischmann)
Wischmann)
Wischmann)
Volwassenen
Volwassenen
Volwassenen
(foto’s: Kees Wischmann)
Volwassenen
Volwassenen
Dit is het kernstuk van de mentaliteitsverandering. Participatie van bewoners bij hun buitenruimte is al decennialang
verankerd in Opzoomeren. Door wethouder Louwes is aan deze organisatie de vraag voorgelegd om het concept
te revitaliseren. Talentontwikkeling en jongeren moeten in dit participatietraject worden opgenomen. Dat biedt
kansen om jongeren en ouderen via de vergroening bij de buitenruimte te laten samenwerken en hier tegelijkertijd
werkgelegenheidsprojecten aan te verbinden. Uit Feijenoord Vertelt zijn nieuwe participatietrajecten voortgekomen die
zich vooral op ouderen richten.
52 | Daadkracht
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
BSO K’dam; Sjakie
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
at rdeije have
eid
UG
S
tra oF
TO
Veldlocatie TOS:
no en
stra
S
ns hav
in
TO
eStampioenplein ije
Fe
Veldlocatie TOS:
Stieltjesplein o
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
Schoolplein GvP
St ar io .
t
am traa
am ss en
1e d
n
Nassauhavenpark
St ops
oo
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
o
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
K RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS o
rdd
at
E Ho at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St i
SE
Buurttuin;Sp
Creatief Beheer
S d
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
- Thuis Op Straat; SWF; wijkkantoor
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
- De Nieuwe Persoonshal; SenR
T
ne t
po
Speelplaats Duimdrop
nh
Entre
av Buurthuis de Dam; SWF am
nsd
Nas
S
en BSO K’dam; Hip Hop
oom soo
Facto
TO
br
ug Rijksb Per
sau
g
rij
we
hav Speeltuin De Feijenoordse Middenstip; BSW

ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
ad
S
Pre
TO
ge oo sooVeldlocatie TOS:
Per
jk
rka rsk Dr
wi
ad Persoonsdam
de aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd
oo La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
s t
eg Bin
rso
on
ha Sto
on
ot ska
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
BSO MAX; De Landtong J.B

av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Islamitische Stichting
Pe
ple Moskeevereniging El Mohçinine

Yeni Cami
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
Anadolu Moskee
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig Speeltuin ...
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa BSO MAX
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle BSO MAX; De Conducteur (9-12j.)

"R’dam Zuid"
u
str at
ct
tra De Stoomfluit (9-12j.)

eu
tra
aa Sp
ists
t BSO;
r
BSO MAX; De Blokhut (6-8j.)

ho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
BSO MAX; Parkstad (4-6j.) ha

Ma
ve
n
dijk
Veldlocatie TOS:
e Hille Mallegat/Koepels
S
Bred
BSO MAX
Steinweg
TO
k at hof Mallegat
ledij tra
Le
e Hil ss Hi
e
Bred er lle
uw
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
Ja
k
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
Zwembad Afrikaanderbad
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Participatie & Vrije tijd Afbeelding 20 - Inventarisatiekaart Participatie & Vrije tijd: leeftijd tot 12 jaar
sst
str
aa
raa
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van participatie en vrije tijd.
t
wijkgebouw Bron: Behoeftes en voorzieningen verschillen sterk per leeftijdscategorie. De kaart hierboven beslaat
kinderen tot 12 jaar.
- Gisweb 2.0
christelijke instelling - Onderzoek VA
collectieve tuin
cultuur / evenementen
- Visie Kop van
andere organisaties
sport & recreatie:
- gebouw
- omheind
Participatie & Vrije tijd: Inventarisatie

- open gebied
TOS; wijkkantoor
S
TO
TOS; veldlocatie
S
TO
Leeftijd tot 12 jaar

Participatie & Vrije tijd De Nieuwe Belangstelling | 53
Bron:
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta Nassauhavenpark
ops
oo
S
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS o
rdd
at
E Ho at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S d
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
thave
T
ne t
o
Speelplaats Duimdrop
nh
p
Entre
Buurthuis de Dam; SWF m
av sda
Nas
en oom on
Facto
br
ug Rijksb Pe rso
sau
Soccer Academie
g
rij
we
hav
ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd
oo La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
s t
eg Bin
rso
on
ha Sto
on
ot ska
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe

Yeni Cami
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
Anadolu Moskee
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
t ists
r ho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
dijk
e Hille Cruijffcourt
Bred Steinweg
k at hof Mallegat FunZone De Koepels;
ledij tra
Le
e Hil Hi Kickbox, D. Monteiro

ss
e
Bred er lle
uw
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
Ja
k
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Participatie & Vrije tijd Afbeelding 22 - Inventarisatiekaart Participatie & Vrije tijd: leeftijd vanaf 12 jaar
sst
str
aa
raa
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van participatie en vrije tijd. Behoeftes
t
wijkgebouw Bron: en voorzieningen verschillen sterk per leeftijdscategorie. De kaart hierboven beslaat kinderen
van 12 jaar tot volwassenen.
- Gisweb 2.0
collectieve tuin
- Visie Kop van
andere organisaties
sport & recreatie:
- gebouw
- omheind

- open gebied
TOS; wijkkantoor
S
TO
TOS; veldlocatie
S
TO
Leeftijd vanaf 12 jaar

54 Participatie
| Daadkracht & Vrije tijd
Bron:
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
- b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta Klankbordgroep
ops
oo
S
St wa
pi r.
Nassauhavenpark
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS o
rdd
at
E Ho at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
Bewonersorganisatie
S d Feijenoord/KvZ
ST
on
fr Vrouwenstichting
Hal
Feijenoord
R
n Per t
AA
raa
De Kracht van de Vrouw
lddele soo
nst
ere
n nss
thave
T
ne t
nh
p o
Entre
Buurthuis de Dam; SWF m
av sda
Nas
en oom on
Facto
br
ug Rijksb Pe rso
sau
g
rij
we
Sportschool ... hav

ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
Pre ad
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd
oo La eter-
tra
rso
raa
m raat
rw Pe
at
t
s t
eg Bin
Maatschappelijk Werk: rso
on
ha Sto
on
Sociale activering ska
ot
ve ne blo
k
de
n nh at
eg
J.B
av ers
tra
sh
w
.B
ffs
ak rff
em
en do
co
in oek
rg av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe

Yeni Cami
Bi
Rose-S
rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
Anadolu Moskee
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
t ists
r ho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
dijk
e Hille
Bred Steinweg
k at hof Mallegat
ledij tra
Le
e Hil ss Hi
e
Bred er lle
uw
St
y dij Rosetunnel
Be
ein
en
Ja
k
co
ste
we
Cr
LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
kst
Bu
ee
ee
rg
b
bo
Rie
er
Participatie & Vrije tijd Afbeelding 25 - Inventarisatiekaart Participatie & vrijetijd: volwassenen
sst
str
aa
raa
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van participatie en vrije tijd.
t
wijkgebouw Bron: Behoeftes en voorzieningen verschillen sterk per leeftijdscategorie. De kaart hierboven beslaat
volwassenen.
- Gisweb 2.0
collectieve tuin
- Visie Kop van
andere organisaties
sport & recreatie:
- gebouw
- omheind

- open gebied
TOS; wijkkantoor
S
TO
TOS; veldlocatie
S
TO
volwassenen
Participatie & Vrije tijd De Nieuwe Belangstelling | 55
Bron:
2.8 Veiligheid
Op de vraag wat de voorwaarden voor een schone, hele en veilige buitenruimte zijn, is in deze twee hoofdstukken via
een omweg een uitgebreid antwoord gegeven. Het mag duidelijk zijn dat braakliggende stukken grond uitnodigen tot
allerlei activiteiten waar buurtbewoners niet op zitten te wachten. Zolang zij zelf op een constructieve manier weinig aan
die situatie kunnen veranderen, zullen ze zich beperken tot het melden van klachten. Repressie kan op korte termijn een
zeker effect hebben, maar de investering is niet productief omdat daders over het algemeen een stuk vindingrijker zijn dan
dienders. Die laatsten worden er ook niet echt vrolijker van.
De samenwerking tussen bewoners en toezichthouders wordt pas productief als beide groepen elkaar in een
gemeenschappelijke inzet vinden. In hoofdstuk 1 is een voorbeeld gegeven van een goede praktijk waar de wijk Feijenoord
zijn voordeel mee kan doen: Buurt bestuurt. (§ 1.4.6 p.27)
16-09-10 - Bijeenkomst uitleg project Buurt Bestuurt
Aanstaande vrijdag 24 september zijn alle bewoners en winkeliers uitgenodigd voor een bijeenkomst waarin de politie
en Stadstoezicht uitleg geven over het project Buurt Bestuurt. In het kort komt het project erop neer dat bewoners en
winkeliers van de Gerrit van de Lindebuurt aan mogen geven waar beide diensten extra aandacht aan moeten besteden in
de maanden oktober en november.
Politie en Stadstoezicht stellen beiden 200 uur extra ter beschikking, naast de reguliere werkzaamheden, om te besteden
aan zaken waar u overlast van ervaart. Of het nu gaat om jeugdoverlast, hondenpoep, te hard rijden, drugsoverlast. Waar
u behoefte aan heeft, pakken wij aan!
Kom daarom op vrijdag 24 september a.s. naar de bijeenkomst, dan bepalen we met elkaar hoe we de veiligheid en
leefbaarheid in uw wijk kunnen vergroten.
Zie verder: http://www.rotterdam.nl/oom_agent_op_bestelling_in_de_wijk
56 | Daadkracht
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
© VELDACADEMIE
n
Marinestr.
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we e
Fr ple de
str
g ka
aa
rik
t
d
en
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
ds
ve
t ra
at
Fe
ije
no
ha
ad
e
a at or
dk
uk gstr ad
ssa ur e
Na nb
Na
ille
ss
D
at
au
ra
s
rst
tra
Nassau
ke
at
KO
"De Hef"
Nassauhaven
n
Zi
NI
at
at
NG
d-
ra
or
Na
tra
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
tg
str
Stampioensblok - b
EB
au
ord
erh
en
.
- no n
Br
Ro
R
t rdeije have
ng
eid
UG
a F
tra no
o
en
stra
ns ije hav
oe
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
ok
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
ta
ops
oo
S
St wa
pi r.
Muziekcafé De Slingerick
jko
oe
rdk
Ko
. Hei
AT
Fei
n-
Jo
os str
ad
ijk
jen
Zinkerweg
RA
tin
nd
e
en
Entrepotstraat gs
T
oo
tra ge
SS o
rdd
at
E Ho at
TJ en tra
ijk
ans
RO
in ev
L elsple ekm
TIE Hand St
Spi
SE
S d
ST
on
fr
tI
Hal
Feijenoord
R
Per
gen Wijkaccommodatie
t
delen
AA
soo raa
nst
ereld
n nss
ka
thave
Vijf W Jalo
wij
Bin traa
T
ne t
nh
p o ed
De Nieuwe Persoonshal
Entre
m
av
bi sda
Nas Ge
en oom on ok
Facto
br Rijksb rso
ug
sau
Pe II
ent
g
rij
kag
we
hav
j
ffs
Lo Ca i
w am
co
en
uis rg
d sd
biePersoon
Pin
Pre ad
oo
ge
Ge
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
verwaarloosd afgesloten terrein

ok
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk met opengebroken fietsboksen Stadstoezicht Piekstraat

str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
€€
Ple
cK
Pe
oo
Pie
- Belhuis P.C.O.
Sp
Eri
€
ms

- Belhuis Kaz -
kst
nd
oo La eter-
tra
ongeschikte
rso
raa
ok m at
rw Pe
at
a hondenuitlaatzone
str
t
Bibliotheek Feijenoord
eg Bin
rso
on
ha Sto
on
ot ska
ve ne blo
k
de Victor ziet vaak de sporen van
n nh
hangjongeren bij slecht zichtbare hoekjes
at
eg
J.B
av rst
ra
sh
w
.B Locatie gesloten
e
ffs
ak orff
en
gamelounge
em
co
rgd
in oek
av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
Coffeeshop Ras Elma

de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W. Sex Shop/Bioscoop
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
verwaarloosd afgesloten terrein

ple ok
Bi
Rose-S
met opengebroken fietsboksen

rso
in -
ter
t -
nn
str ries
Anadolu Moskee
t
Wa sstr.
aa
en
on
eV
pa
str
ha
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
Migratie overlast jongeren

ie
kb
t
ot
Jac
Overlast waarbij doorgaanseen

raa Deel zorgcentrum + deel aanleun
m
rug
team agenten nodig om het aandst

co
Victor krijgt stuctureel meldingen van

Hillekop- oo
etl
Lo
te pakken oplichting, diefstal en telefoon fraude.

i
Sch
at
plein
eg
Pa
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
u
str t
ct
raa
eu
tra
aa Sp t
t ists
rho
. oo
lestr n rstra
at
f
at
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
Politiebureau n
k
ledij
Maashaven
Hil
e
Bred Steinweg
tra
Le
Stichting ANMO
le
e Hil ss Hi
e
Bred er lle
uw
St
ok Be
y dij Rosetunnel
ein
en
Ja
k
co
ste
we
Cr
ok LA
m
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
Roteb locatie Paul Krugerstraat

aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
Bloemfonteinstr Ma
la
schaal: 1: 500 250m

aat
ok
Re
Ch
Esso Tankstation
ys
ok
tra
ris
Sc
Bibliotheek Afrikaanderwijk
str
ha
tia
at
aa
t
raa
lk
an
Tw
t
st
Bu
ek
d
ee
be
rg
bo
Rie
er
Veiligheid Afbeelding 26 - Inventarisatiekaart Veiligheid

sst
str
aa
raa
Karakteristieke gegevens in kaart gebracht op het gebied van de veiligheid. Een gedeelte
t
Politiebureaus
Bron:
- Infolijn politie
hiervan zijn signaleringen geïnventariseerd door middel van interviews. Hiervan is geen
ok OK-punten - Site OK-punten beleidskaart gemaakt, aangezien de bestaande beleidsgegevens niet ruimtelijk te vertalen zijn.
- Onderzoek VA
hangplekken - Onderzoek TOS
- Wijkagenten
vormgeving gebrekkig - Onderzoek VA
sloop (relev.) (verlichting, etc.)
meldingen geweld - PPC score
en burengerucht 1ste 2010
- Gebiedsvisie
overlast coffeeshop Noord
overlast gebied - Wijkagenten
gebied wijkagenten
overlast door jongeren
- Wijkagenten
Veiligheid: Inventarisatie
Veiligheid De Nieuwe Belangstelling | 57
3 Discours
3.1 Data, denken en daden
In dit hoofdstuk zijn de volgende onderdelen opgenomen:
1. Een overzicht van de verschillende studies die de afgelopen vijf jaar aan de wijk Feijenoord zijn gewijd. Daarin zien
we structureel een cluster wensen, klachten en ideeën van bewoners terugkomen.
2. Een uiteenzetting van de netwerktheorie en de concepten die de verbinding van integrale gebiedsontwikkeling en
samenlevingsopbouw onderbouwen.
3. Een samenvatting van de afgenomen interviews.
3.2 Rapportages 2005-2010

In het rapport van Joke van der Zwaard en Arnold Reijndorp uit juli 2005 gaan de opstellers samen met De Werkplaats
(Piet Huiskens) na wat de betekenis en het gezicht van de wijk Feijenoord voor aanwezige en potentiële bewoners is. Zij
concluderen dat “er woongebiedjes en voorzieningen nodig zijn waarin mensen zichzelf en hun ambities kunnen herkennen.
(…) Daarbij zouden De Nieuwe Unie en de deelgemeente veel meer dan tot nu toe gebruik moeten maken van de ideeën,
creativiteit en expertise van de mensen die in dit gebied wonen en werken”.
Er wordt geadviseerd een werkgroep van bewoners in te stellen om radicale verbeterplannen voor de sporthal te
ontwikkelen. Ook is het wenselijk een workshop te houden om de lelijkheid in beeld te brengen en te bespreken. Een
ideeënclub houdt zich bezig met een grand-café-achtige uitspanning op een van de mooiste uitzichtpunten aan de
Feijenoordkade. Veel van de aanbevelingen komen terug in de visie van de Kop van Feijenoord en in deelgemeentelijke
initiatieven die in samenwerking met Pact op Zuid worden opgezet, zoals ‘Feijenoord Vertelt’. Hun voorstel van ‘Parkwijk
Feijenoord’ moet “de verwaarlozing van de openbare ruimte, het gebrek aan groen en speelplekken” tegengaan. Een EHBO-
post – Eerste Hulp Bij Ongenoegens/Overlast – krijgt een plek en methodeontwikkeling wordt sterk aanbevolen.
Piet Huiskens van De Werkplaats begeleidt de verdere ontwikkeling van een wijkvisie. Hij ondersteunt De BOF, evenals
een adviesraad waarin naast bewoners van de Dillenburgblokken ook huurders zitten. Vanuit het opbouwwerk worden
er zogenaamde ‘complexgroepen’ opgezet die 4x per jaar bijeenkomen: Simonsblokken, 1e en 2e Stampioendwarsstraat,
BOFblok, Nassauhaven, Jalonstraat, Persoonshaven, Stieltjesplein, Oranjeboomstraat midden en het blok achter de
Steenplaat. In iedere groep zitten gemiddeld vier mensen. Deze groepen neemt Woonstad onder zijn hoede evenals de
VvE’s van de Dillenburgblokken. In november 2007 wordt er in het kader van projectgroep Feijenoord onder leiding van
De Werkplaats opnieuw met bewoners gesproken. Het Nassauhavenpark met zijn problematische hondenuitlaatzone staat
hoog op de agenda. Onderwerp van gesprek zijn speelplekken en ontmoetingsplekken. Er zijn te weinig voorzieningen
voor jongeren en vrouwen in de wijk: “aanpakken verloedering buitenruimte” en “het zou fijn zijn als deze nu eens
goed onderhouden zou worden. Dat helpt ook om het vertrouwen weer op te bouwen”. Onderhoud is een terugkerend
onderwerp.
In september 2008 wordt er na een door De Werkplaats verzorgd voortraject met de BOF en bewoners over de eerste
visie van de Kop van Feijenoord gesproken. Naast Riek Bakker zijn ook Arnold Reijndorp en Henk Oosterling bij de sessies
aanwezig. Een van de hoofdpunten is een “totale visie op investeren in openbare (groene) ruimten”. Dit zijn de ‘unique selling
points’ van het gebied: “het is belangrijk om te investeren in de inrichting, het beheer èn een sociaal- en sportprogramma
voor het Rosepark en Naussauhavenpark. Er moet een totale parkvisie ontwikkeld worden samen met bewoners en buurt-
en sportorganisaties”. Inzake het dagelijkse beheer klinkt regelmatig de klacht op dat “verantwoordelijke organisaties zeer
slecht naar bewoners luisteren”. Conclusie: “er moet een strategie ontwikkeld worden om een pro-actieve samenwerking
tussen actieve bewoners en dienstverlenende organisaties te bevorderen”.
58 | Discours
Een maand later, in oktober 2008, doen managementadviseurs Van Nimwegen & partners met bewoners twee
identiteitssessies: “Wijkidentiteit Feijenoord. Van droom naar realiteit”. Dit levert een viertal geclusterde identiteitskenmerken
van de wijk op: wijk met een verhaal, verrassend geheim, gevarieerde beleving en doorzettingsvermogen. En weer wordt
geconstateerd dat er te weinig groen is, maar ook dat er behoefte is aan ambachtelijke bedrijfjes en winkels en vooral meer
voorzieningen voor jongeren.
Jongeren komen ook in een rapport van Dienst Sport en Recreatie van juni 2009 in beeld. Het gaat dan om het concept
Brede School met zijn wijkarrangementen. De Persoonshal zal omgevormd worden tot een Lokaal Activiteiten Centrum (LAC).
De buitenruimte komt ook aan de orde: “Rond het gebouw zijn volop mogelijkheden voor activiteiten in de buitenruimte.
Met enkele aanpassingen in die buitenruimte wordt een aangename, groene, actieve en veilige buitenruimte gecreëerd
waar kan worden gesport en getuinierd”. Gezond en groen zijn de sleuteltermen. Tuinieren in de wijk is een optie.
In juni 2009 presenteert Woonstad zijn definitieve protovisie voor de Kop van Feijenoord. Het rapport eindigt met
een ‘communicatietraject’ met vier communicatielagen: themabijeenkomsten, panels, 1 op 1 gesprekken en algemene
informatievoorziening. Een van de aandachtspunten is de beoogde kwaliteit van de openbare ruimte in het plangebied.
Omwonenden zullen worden gevraagd naar hun ideeën voor de inrichting en het voorzieningenniveau.
In oktober 2009 brengt het projectmanagementbureau Rotterdam BRO de eindrapportage voor commerciële en
maatschappelijke voorzieningen voor de Kop van Feijenoord uit. Een van speerpunten is “opwaarderen kwaliteit van de
openbare ruimte, aanleg drie wijkparken”. Naast het Jan Eleveld op het Noordereiland zijn dat het Nassauhavenpark en
het te ontwikkelen vergroende Rosepark. Daar komt ook de nieuwbouw van de Persoonshal te staan, achter de Steven
Hoogendijkstraat. Bewoners moeten worden gestimuleerd meer te bewegen. Voor de creatieve bedrijvigheid wordt vooral
naar de Piekstraat gekeken.
Dat komt ook terug in het op kunst en cultuur gerichte rapport “Salon Feijenoord” uit 2010 van Transformers. Kunstenaars
die al jaren in Feijenoord werken, zouden met andere creatieve ondernemers een cultureel netwerk kunnen uitbouwen
om de wijk van artistieke impulsen te voorzien. Periodieke presentaties en de uitreiking van jaarlijkse prijzen vinden dan
in Salon Feijenoord plaats. Onder het kopje ‘orgware’ wordt de noodzaak van een coördinator benadrukt en het werven
van gelden bij uiteenlopende instanties om een Fonds Feijenoord op te richten waarvan de gelden via de formule van het
televisieprogramma Dragon’s Den worden toegewezen.
Al deze elementen komen terug in het Concept Gebiedsvisie Noord van de deelgemeente Feijenoord dat in oktober 2010
uitkomt. Daarin worden analyses, ambities en doelstellingen geformuleerd voor de periode 2011-2014. De inzet is duidelijk:
“het verbinden van bewoners (...) biedt een basis voor een prettige leefomgeving”. Als oplossing voor het zwerfvuilprobleem
“is een door buurtbewoners gezamenlijk gedragen verantwoordelijkheid voor die woonomgeving nodig”. En, zo voegt het
rapport er aan toe, “dit betekent eveneens inspraakmogelijkheden of zeggenschap van bewoners in de manier waarop
hun leefomgeving wordt ingericht”. In 2014, stelt het rapport, “voelt een meerderheid zich medeverantwoordelijk voor de
leefbaarheid in de buurt”. Er wordt echter erkend dat “het groen weinig aanleiding geeft tot daadwerkelijk gebruik”, dat “de
bestrating in de wijk Feijenoord er over het algemeen rommelig uitziet” en dat er geen ‘beeldbepalende trekkers’ zijn. Als
er evenementen worden georganiseerd in dit gebied dan valt de wijk Feijenoord daar buiten. Maar “de kern voor de wijk
Feijenoord zit hem in de ontmoeting”. Een integrale aanpak wordt onvoorwaardelijk onderschreven. Naast inspraak is ook
zelf kunnen handelen in de leefomgeving van groot belang.
3.3 Netwerktheorie en concepten
Alle rapporten benadrukken het belang van een vergroening en stellen dat dit samen met de bewoners moet
gebeuren, ook al verschillen opvattingen over de participatie. Wonen, werk en welzijn zijn ijkpunten binnen de integrale
gebiedsontwikkeling. Bewoners serieus nemen, hen vanaf het begin van de ontwikkeling laten meepraten en de ideeën die
uit deze gesprekken komen faciliteren, is de kern van een grootscheepse en langdurige integrale aanpak. De afgelopen tijd
is door de deelgemeente en door Woonstad het goed beargumenteerde protest van bewoners tegen een aantal fysieke
ingrepen binnen de visie Kop van Feijenoord gehonoreerd. Een positieve ontwikkeling waarin onderkend wordt dat actieve
participatie meer inhoudt dan geïnformeerd worden.
Iedere beleidsmaker begrijpt dat problemen in een wijk nooit uitsluitend aan bewoners liggen. Zij mogen dan een
gebrek aan informatie hebben – zo blijkt het nieuwe nummer 14010 bij veel bewoners niet bekend te zijn – en ten aanzien
van hun directe woonomgeving steken laten vallen – hun kinderen zetten vaak zakken vuil gewoon naast de container – aan
de onderlinge communicatie tussen de betrokken gemeentelijke en deelgemeentelijke partijen schort het ook vaak. De
zichtbaarheid van de diensten is minimaal door centralisatie van beheertaken. Bovendien levert de sectorale benadering
van afzonderlijke diensten regelmatig problemen op. De ROTEB kan het probleem niet in zijn eentje oplossen. Veegploegen
pendelen heen en weer van een centraal punt in de Afrikaanderwijk of ergens anders naar de wijk Feijenoord. En dat geldt
ook voor de servicemedewerkers van Woonstad en nog meer voor Stadstoezicht en Gemeentewerken die op nog grotere
afstand opereren.
a) Webdenken en netwerken
Ieder draagt zijn steentje bij. Maar al die steenkorreltjes leveren bij elkaar voorlopig slechts los zand op. Het probleem
zwerfvuil glipt door de vingers van beleidsmakers heen. Er is geen greep op de materie te krijgen. Dit zien ook de medewerkers
van alle organisaties in. Uit gesprekken blijkt dat zij zich vaak onmachtig voelen om vanuit hun afgebakende positie iets aan
het probleem te doen. Soms is nalatigheid de oorzaak, meestal tijdsgebrek of gebrek aan capaciteit. Zo versterken onmacht
van organisaties en onverschilligheid van bewoners elkaar. Iedereen beseft dat een adequate aanpak, wil deze kans van
slagen hebben, integraal en duurzaam moet zijn en vanuit vele invalshoeken moet worden ingezet. Dit wordt bevestigd
door een door de dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS) ontworpen probleemweb rond het zwerfvuil. (Zie fig. 27)
Maar wat betekent dit concreet voor de wijk Feijenoord? Met repressie, sancties en boetes kan soms snel resultaat
worden geboekt. Maar het natrekken van gegevens en het cashen van bekeuringen kost op zich weer veel tijd, als dat al lukt.
Al de mensuren die in de behandeling gaan zitten, drijven de kosten voortdurend op. De winter- en zomerbelactie van 2010
is daar ook een voorbeeld van. Hoe rendeert zo’n grootscheepse investering? Uit de actie zijn in totaal 20 aanmeldingen
gekomen van bewoners die wel mee wilden denken over een oplossing. Dat is winst. Uiteindelijk zijn er na een schriftelijke
uitnodiging slechts twee mensen op komen dagen en is dit potentieel verschrompeld.
Wat is de opbrengst uiteindelijk als zulke acties niet verbonden worden naar andere leefvelden en activiteiten? De
‘hokjesgeest’ waarbinnen velen noodgedwongen moeten werken, versterkt vaak ongewild kortzichtigheid. Omdat al de
kosten uitgesmeerd zijn over allerlei diensten, organisaties en instellingen komen ze niet in beeld in de berekeningen van
wat zo’n aanpak precies heeft gekost. Zou die berekening wel worden gemaakt dan blijkt er heel veel geld over de balk
gesmeten te worden. Een integrale aanpak maakt niet alleen deze kosten zichtbaar, er wordt ook op andere kapitaalsoorten
ingezet. We hebben het dan over sociaal en cultureel kapitaal: de eerste is het rendement van ontmoetingen en gezamenlijke
activiteiten, de tweede het rendement van talentontwikkeling en het realiseren van ambities op diverse gebieden.
60 | Discours
Waaier Beleid en Organisatie(s)
Pilot Fijenoord
(versie 12 juli 2010/JD-S eF)
Zelforgani saties + BOF

gesubsi dieerd door de
deelgemeente
Voorlichting in buurt
Roteb Aanspreken buurtbewoners Opbouwwerk
Grof vuil ophalen, extra containers Inlichtingen over grofvuil dumpen, Ondersteunen zelforganisaties en
Cont role foto’s, beheer website platforms bij acties, vl. materiaal,
Reguliere voorlichting Vertalen contact partijen
S+H actieweek in specifieke buurt Organiseren acties, actieweek, vl.
Gerichte voorlichting acties dagen
Aanbelactie Vertalen
Reportages, monitoring
Stadstoezicht Deelgemeente
Cont role grofvuil Overall regie acties, actieweken
Handhaven, aanbellen, boetes Financiering acties/inzet/zelforg.
Voorlichting met Roteb, zelforg. Organiseren overleggen
Actieweek Analyse objectieve cijfers en
tussentijdse/eind rapportage
Afbeelding 27- bron: Dienst Jeugd, Onderwijs, Samenleving

SWF Grof vuil op straat Buurtouders
Doelgroepen (jeugd) benaderen Bewoners bieden grof vuil Cont act met bewoners op straat
Samenwerking met CNME/SenR verkeerd aan met overlast en Mobiliseren actieve
Acties/vl. in buurtcentrum (De verloedering tot gevolg. buurtbewoners
Dam) Grofvuil op straat zorgt voor Informatie over grofvuil > Roteb,
minder leefbare wijken. StZ
Nog geen duidelijke doelstelling
Zie volgende pagina
Werkgroep Dagelijks Beheer Urbancore

Overzicht en ‘regie’ acties Mobiliseren ‘microstructuren’
‘Stuurgroep’ functie: centraal Deelname overleggen, creatieve
overleg ideeen
Analyse en focus bepalen
Uitwerken ideeen
Woonstad Opzoomeren
Wijk/buurt/blokbeheerders: pro’s Specifieke actie rond
en vrijwilligers Persoonshaven
Financiering acties Deelname plat form in buurt
Coac hing communicatie acties Scholen Out of the box acties delen
zelforg. Voorlichting via lessen en
Diversiteit woningen/bewoners ouderkamers
realiseren Deelname actieweken
Deelname scholieren aan website
b) Sociaal en cultureel kapitaal: binden en overbruggen
Als je in die termen over de samenleving nadenkt, kantelt het beeld dat je ervan hebt. Je ziet andere samenhangen en
daarmee nieuwe kansen. Voor sommigen lijkt de maatschappij nog op een piramide. De machthebbers zitten aan de top,
de machtelozen aan de basis. Top-down beleid om de basis te ‘empoweren’ blijkt echter niet langer effectief. Ondertussen
is door actievere deelname van bewoners via media en in participatietrajecten de aard van het samen leven veranderd:
we leven in een mediasamenleving waarin alles met alles in verbinding staat. De sociale media hebben de mondigheid
vergroot. We leven in een netwerksamenleving. Globaal en lokaal, fysiek en virtueel haken voortdurend in elkaar. De
kredietcrisis heeft dat weer eens duidelijk gemaakt. Vraag het een willekeurige onderaannemer of bouwvakker. De beurs
treft uiteindelijk altijd de basis.
De maatschappij is eerder een weefsel. Volgens de één een lappendeken met rafelranden en slijtplekken, de ander ziet
het meer als een gelaagd netwerk waarin fysieke en virtuele trajecten elkaar kruisen en versterken: niet alleen bewoners
communiceren via LinkedIn, Twitter, Hyves en Facebook, maar ook medewerkers van organisaties en instellingen. Sommige
netwerken zijn heel sterk, andere zitten losser in elkaar. Om zo’n samenleving te verbeelden schiet het beeld van de piramide
tekort. In zo’n netwerksamenleving verplaatsen mensen zich dagelijks van het ene netwerk naar het andere: thuis, school,
werk, straat, vereniging, mantelzorg, moskee, voetbalstadion. Ze investeren in deze netwerken. Er ontstaat sociaal kapitaal:
voor wat hoort wat. Wederzijdse ondersteuning ligt voor de hand. Binding noemt de Amerikaanse socioloog Robert Putnam
dat. Interessanter wordt het als mensen niet alleen in hun eigen netwerk investeren, maar ook in andere netwerken. Als
die zich met elkaar verbinden komen bewoners die normaal nooit met elkaar praten of met elkaar iets doen, plotseling met
elkaar in contact. Dan hebben we te maken met bridging of overbrugging. Een integrale aanpak mikt zowel op binding als
op bridging: naar binnen sterk, naar buiten open.
Het piramidedenken wordt ook nog gehanteerd als het gaat om de ontwikkeling van individuen. Zo zit de piramide van
Maslow nog velen tussen de oren. Zelfontplooiing staat bovenaan. Dit piramidale individualisme schiet tekort om na te
denken over onze huidige manier van samenleven. Het accent ligt daarbij veel meer op sociale netwerken. De bewoner
verschijnt zo als het knooppunt in al deze netwerken. Welzijn van bewoners valt voor een zeer groot deel samen met de
kwaliteit van hun sociale netwerken. Dan pas komen waarden en normen in beeld: hoe gedraag ik me in de openbare
ruimte? Zulke diepgravende vragen veronderstellen echter concrete zaken: zinvol werk, redelijk inkomen, goede woning,
goede scholing- en ontwikkelingsmogelijkheden, vrijetijdsbesteding, kwalitatieve zorg, veilige omgeving en een gezond
leven. Om de mentaliteit van mensen te veranderen zet een integrale aanpak in op de verbinding van deze verschillende
aspecten van welzijn via de sociale netwerken. Participatie betekent meer verknoping door gezamenlijke krachtsinspanning.
Hier ligt de meerwaarde van overbruggende verbindingen voor het welzijn van individuen.
WELZIJN
zelf-
ontplooing
sociale netwerken
behoefte aan waardering en zingeving

waardering en erkenning
behoefte aan arbeid, prestatie en vrije tijd

sociaal contact
materiële zekerheden
behoefte aan veiligheid
en zekerheid
lichaam en geest
lichamenlijke behoeften
Afbeelding 28 - Van Maslow naar leefvelden
62 | Discours
c) Dagpaden en leefvelden: gefaseerd en geschaald
Hoe verknoopt het dagelijkse leven van mensen zich. Waar gaan ze heen en met wie gaan ze om? Wat vinden ze
zinvol en wat zijn hun talenten? Van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat verplaatsen bewoners zich door de openbare
ruimte van het ene netwerk naar het andere: van thuis naar school of het werk naar koffiehuis of café, een stadion of
een andere ontmoetingsplek om kennissen, vrienden en familie te ontmoeten en om samen dingen te doen. Zo’n dag vol
activiteiten kan uitgetekend worden op een ‘dagpad’. Dagpaden van bewoners kruisen elkaar. Soms gebeurt dat wekelijks
of maandelijks. Uiteindelijk biedt dit alles zicht op een levenspad of leefpad. Deze paden worden meestal fysiek doorkruist:
lopend, met de fiets, OV of auto naar school, werk of thuis. Meestal leggen mensen dagelijks dezelfde dagpaden af. De
onlangs geopende kindvriendelijke route in de wijk bakent zo’n pad af. Veiligheid speelt hierin, ook voor ouderen, een grote
rol. Maar we bewegen ons ook virtueel: met een mobieltje in de virtuele ruimte. De openbare ruimte is fysiek en virtueel.
Slimme interventies maken van beide dimensies gebruik.
Leefvelden
Waar spreken we over als we het over netwerken hebben? Netwerken mag dan wat technisch klinken, het gaat gewoon
over mensen die met elkaar activiteiten ontwikkelen en met elkaar daarover overleggen. Netwerken omvatten informeren,
communiceren en participeren. Netwerken zijn dynamische ‘leefvelden’ waarop en waardoorheen mensen met elkaar
een levenspad of ‘leefpad’ uitstippelen. Zo’n leefpad verandert naarmate iemand ouder wordt. Kinderen bewegen zich
minder actief op leefvelden dan jongeren en die weer op een andere wijze dan hun ouders of grootouders. Maar al die
velden overlappen elkaar en krijgen samenhang door activiteiten. De leefpaden van afzonderlijke bewoners haken in elkaar
en vormen netwerken. Voor sommige, kwetsbare bewoners zijn dat vangnetten, voor de meer ambitieuze onder hen
trampolines om hogerop te komen. Straatvoetbal kan via schoolsport en verenigingsport tot een sublieme carrière leiden.
Als een gedragsverandering en de daaruit voortvloeiende mentaliteitsverandering kans van slagen heeft dan slechts
wanneer er sprake is van 1) langdurige investeringen in sociaal en cultureel kapitaal op verschillende leefvelden (binding)
en 2) het verknopen van deze leefvelden zodat het opdoen van nieuwe contacten tot een bredere belangstelling en een
groter verantwoordelijkheidsbesef leidt (bridging).
samenleven
wonen
zorg woon-
omgeving
werk bewoner onderwijs
media
recreatie
culturele
activiteiten
beroepsonderwijs.
vaardigheiden, Als er geen netwerkengebrek
gedragsstoornissen, zijn waarin deze overgang
aan beweging en debegeleid wordt enhoge
proportioneel
jongeren uit het zicht van de ouders verdwijnen doemt het probleem van het voortijdig
percentages zwaarlijvigheid vormen een probleem bij basisschoolleerlingen. Bij de groep 10-
schoolverlaten op. vooral
15 jarigen ligt In de oudste groep leidt
het probleem van dedatovergang
door hetvanontbreken van startkwalificaties
de basisschool tot en
naar het voortgezet
een hoog percentage jeugdwerkloosheid. Door alle leeftijdsgroepen heen vormen
beroepsonderwijs. Als er geen netwerken zijn waarin deze overgang begeleid wordt en de meiden
een jongeren
groep dieuitnoghetextra
zichtaandacht vereist. verdwijnen
van de ouders Het in kaart brengen
doemt van dagpaden
het probleem kan voortijdig
van het deze
problemen blootleggen.
schoolverlaten op. In de oudste groep leidt dat door het ontbreken van startkwalificaties tot
een hoog percentage jeugdwerkloosheid. Door alle leeftijdsgroepen heen vormen de meiden
een groep die nog extra aandacht vereist. thuisHet in kaart brengen van dagpaden kan deze
problemen blootleggen.
Dagpad jongeren
straat thuisschool
Dagpad jongeren
straat school
club straat
SWF kinderwerk SWF jongerenwerk
Socceracademie
club straat
De Koepels
Voorleesexpress peuterpunt ouderkamer Bieb De Meeuw De Dam

speeltuin wijkarrangement (SKVR, Wijktheater, SSV)
SWF kinderwerk bovenwijkse scholing
SWF jongerenwerk
Socceracademie De Koepels
……Voorleesexpress
0-2 3-4
peuterpunt 5-10
ouderkamer Bieb De Meeuw10-15De Dam
speeltuin wijkarrangement (SKVR, Wijktheater, SSV)
16-23
CJG CJG VVE ZAT schoolarts GGD schoolmaatsch.werk VSV wijkschool
bovenwijkse (ROC)
scholing
jeugdmonitor
…… 0-2 3-4 5-10 10-15 16-23

CJG CJG VVE ZAT schoolarts GGD schoolmaatsch.werk VSV wijkschool (ROC)
jeugdmonitor
Afbeelding 29 - Dagpad & leeflijn jongeren

(fig….)
Dagpad schoolgaande
Een dagpad jeugd
verzamelt trajecten die zich met elkaar tot netwerken verknopen. Die kennen alle
hun eigen schaal
(fig….)
Leefvelden
waarop eigen normen en waarden gelden: thuis gedraag je je anders dan in
worden doorkruist door de dagpaden van alle wijkbewoners. Het belang van interventies op de dagpaden
de raadzaal of op de fitnessclub. Sommige mensen hebben heel veel netwerken en bewegen
van jongeren ligt voor de hand: hoe meer zij zich in netwerken bewegen, hoe groter de kans dat ze hun school afmaken
zich Een
en een
dus op leefstijl
actieve
veleverzamelt
dagpad schalen, anderen,
ontwikkelen.trajecten zoals veelmet
dieenzich
Ieder kind jongere
bewoners vannetwerken
elkaar zich
beweegt tot de wijk Feijenoord,
in de loop vanverknopen. opereren
Die kennen
de dag op verschillende
in alle
leefvelden:
weinig netwerken. Er zijn mensen die nauwelijks hun huis uitkomen en geen
meestal van huis via de straat naar school en van clubs en de straat weer naar huis. Om zicht en greep te krijgenin
hun eigen schaal waarop eigen normen en waarden gelden: thuis gedraag je je anders dan op de
internetaansluiting
de raadzaal of hebben.
opende De Wet Maatschappelijke
fitnessclub. Sommige mensen Ondersteuning
hebben (WMO) kan voor en deze
dagpaden van kinderen jongeren is het zaak deze onder te verdelen opheel veel
een leeflijnnetwerken
in verschillende bewegen
leeftijdsfasen:
mensenzichveel
dus betekenen.
op In de verknopingen
veleInschalen, ontwikkelt zich het
vansociale leven en rendeert het
0-4, 4-10, 10-15, 16-23. deze fasenanderen,
vallen watzoals veel bewoners
ondersteuning en activering de wijk
betreft eenFeijenoord,
aantal gaten: opereren
de fase 0-4inen de
sociale en culturele kapitaal.
weinig Dat is demensen
waarde van die de activiteiten hunin De Dam, de Ecotuin en en detot
oudere jongerennetwerken.
van 10-15. Bij Er zijn
de eerste groep kan contact nauwelijks
met de CJG’s beduidendhuis uitkomen
verbeterd worden, zelfs geen
de fase
koepels en van projecten
internetaansluiting als Feijenoord
hebben. Vertelt of Feijenoordontmoetingen.
De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) Dit zijnkan vooral
voor deze
daarvoor waar het om zwangerschapsbegeleiding gaat. Slechte voeding, taalachterstand, weinig sociale vaardigheden,
ontmoetingen uit
mensen veel gebrek interesse
betekenen. naar hoe de ander
In de verknopingen leeft, kookt,
ontwikkelt muziek maakt en
zich hetzwaarlijvigheid
sociale leven denkt. En deze
en rendeert het bij
gedragsstoornissen, aan beweging en de proportioneel hoge percentages vormen een probleem
interesse
socialestelt
en de relatieskapitaal.
culturele tussen mensen
Dat is centraal
de waarde envan
probeert
de vandaaruit
activiteiten in nieuwe,
De Dam, gezamenlijke
de Ecotuin en de het
basisschoolleerlingen. Bij de groep 10-15 jarigen speelt vooral het probleem van de overgang van de basisschool naar
belangen
koepels te formuleren.
en van projecten Die nieuwe belangstelling zou de ontwikkeling van de wijk
voortgezet en beroepsonderwijs. Als als Feijenoord
er geen netwerkenVertelt of deze
zijn waarin Feijenoordontmoetingen.
overgang begeleid wordt en Dit zijn vooral
jongeren dus uit het
Feijenoord kunnen uit inspireren ennaar
begeesteren.
zicht van de ouders verdwijnen, doemt het probleem van het voortijdig schoolverlaten op. In de oudste groep leidtdeze
ontmoetingen interesse hoe de ander leeft, kookt, muziek maakt en denkt. En dat door
interessevan
het ontbreken stelt de relaties tussen
startkwalificaties tot een mensen centraaljeugdwerkloosheid.
hoog percentage en probeert vandaaruit
Door alle nieuwe, gezamenlijke
leeftijdsgroepen heen vormen
d.belangen
integrale te gebiedsontwikkeling
formuleren. als samenlevingsopbouw
Die nieuwe belangstelling
de meiden een groep die nog extra aandacht vereist. Het in kaart brengenzou de ontwikkeling
van dagpaden van deblootleggen.
kan deze problemen wijk
Feijenoord kunnen inspireren en begeesteren.
Een dagpad verzamelt trajecten die zich met elkaar tot netwerken verknopen. Die kennen alle hun eigen schaal waarop
d. integrale
eigen normen en waardengebiedsontwikkeling
gelden: thuis gedraag jeals samenlevingsopbouw
je anders dan in de raadzaal of op de fitnessclub. Sommige mensen
hebben heel veel netwerken en bewegen zich dus op vele schalen, anderen, zoals veel bewoners van de wijk Feijenoord,
opereren in weinig netwerken. Er zijn mensen die nauwelijks hun huis uitkomen en geen internetaansluiting hebben. De
Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) kan voor deze mensen veel betekenen. In de verknopingen ontwikkelt zich
het sociale leven en rendeert het sociale en culturele kapitaal. Dat is de waarde van de activiteiten in De Dam, de Ecotuin en
de koepels en van projecten als Feijenoord Vertelt of Feijenoordontmoetingen. Dit zijn vooral ontmoetingen uit interesse
naar hoe de ander leeft, kookt, muziek maakt en denkt. En deze interesse stelt de relaties tussen mensen centraal en
probeert van daaruit nieuwe, gezamenlijke belangen te formuleren. Die nieuwe belangstelling zou de ontwikkeling van de
wijk Feijenoord kunnen inspireren en begeesteren.
64 | Discours
d) Integrale gebiedsontwikkeling als samenlevingsopbouw
Als we dit verhaal nu terugbrengen naar de gebiedsontwikkeling die de wijk Feijenoord te wachten staat, wat betekent
dit dan voor de strategische aanpak? Gebiedsontwikkeling is doorgaans gebaseerd op vier pijlers: fysiek (de gebouwen),
economisch, sociaal en cultureel. Die zijn het afgelopen decennium door minstens drie centrale begrippen verbonden:
veiligheid en duurzaamheid, resulterend in leefbaarheid. Dit heeft geleid tot een herwaardering van de onderlinge
verhoudingen en het zoeken naar een samenhang die uitgedrukt wordt in het begrip ‘integraliteit’. De sectorale pijlers
onder de gebiedsontwikkeling krijgen hierdoor samenhang. Gebiedsontwikkeling wordt een integraal proces. Doordat er
op allerlei schaalniveaus netwerken worden geweven is er tevens sprake van samenlevingsopbouw. Concreet betekent
dat voor de wijk Feijenoord dat er naast de bouw en renovatie van woonblokken ook een economische impuls is vereist
en er sociale netwerken aangelegd en opgetuigd moeten worden waarvoor culturele ontmoetingen en evenementen als
onderlegger en draagvlak dienen. Het wijkweefsel wordt zo versterkt met verschillende lagen netwerken. (Zie afbeelding
30). Nogmaals voor kwetsbare bewoners fungeren ze als vangnet, voor meer talentvolle bewoners als trampoline. Het
weven van vangnetten en trampolines vergt slimme coalities en sterke verbindingen. Daadwerkelijke interesse in elkaars
activiteiten blijft daarbij het uitgangspunt.
Integrale Gebiedsontwikkeling
Economie
Fysiek Sociaal Cultureel
Leefbaarheid
eid Ve
amh iligh
eid
rza
D uu
Afbeelding 30 - Integrale gebiedsontwikkeling Afbeelding 31 - Leefbaarheid
De keuzes voor concrete trajecten op fysiek, economisch, sociaal en cultureel vlak worden geïnspireerd door een viertal
kernconcepten: integraliteit, duurzaamheid – zowel fysiek als sociaal –, interculturaliteit en vakmanschap. (Zie afbeelding
31). De eerste twee zijn al aan de orde gekomen. Gegeven de aanwezigheid van veel culturen en leefstijlen wordt het
accent van veel aparte, op zich staande culturen dat in het begrip ‘multicultureel’ wordt uitgedrukt, verlegt naar vruchtbare
relaties tussen deze culturen. Vandaar interculturaliteit. Binden wordt zo overbruggen: wat gebeurt er tussen culturen? In
de jongerencultuur is dat al duidelijk: talen en culturen worden zo gemengd dat ze een nieuwe - hybride – mix opleveren.
Ten slotte is er in de wijk een nieuwe economische impuls nodig die de problemen die jongeren met hun opleiding hebben
aanpakt. Vandaar vakmanschap.
Zo worden de afzonderlijke pijlers door onderlinge verbindingen naar een integraal vlak getrokken. Vanuit deze integrale
optiek zijn allerlei trajecten te ontwikkelen die het blauw-groene leefconcept van de wijk invulling geven. Dat kan door
basisschoolleerlingen te verbinden aan de tuinen die in de wijk worden aangelegd op de braakliggende plekken. Via
vakstages kunnen met jongeren sloepen worden gebouwd. Ouders kunnen op alle vlakken meewerken, evenals ouderen
die hun expertise educatief kunnen inzetten en in de buitenruimte meer activiteiten kunnen ontwikkelen. Uiteindelijk zal
door al deze interventies het welzijn in de wijk kwalitatief verbeteren.
Feijenoord
BOF
EET
Senioren
Moskeeën
Op straat
Feijenoord
Koepels
vertelt
Schouw
groepen
Feijenoord
Scholen
School
JKZ
Buurt
ouders
IZOZ
Belactie
CJG bewoners
XL
Afbeelding 32
e) wijkinteresse: verantwoordelijkheid geven en nemen
Kortom, in dit integrale plan wordt over een langere termijn over investeringen en rendementen op verschillende
leefvelden nagedacht. Wat op het eerste gezicht neveneffecten lijken op andere leefgebieden – mensen die elkaar toevallig
ontmoeten, even met elkaar spreken, samen een buurtactiviteit organiseren – worden in een integrale strategie, gebasserd
op een inhoudelijke visie, tactische zetten om nieuwe belangstelling te wekken en zo wijkinteresse te organiseren. Het
voorkomen van zwerfvuil in de openbare ruimte vereist dus geen uitsluitend repressieve aanpak. Zo’n sanctionerende
aanpak kan flankerend wel waarde hebben binnen een grotere strategie. Een aanpak die de positieve kwaliteiten en de
talenten van bewoners ‘triggert’ en versterkt, biedt meer ontplooingskansen. Naast preventie gaat het dan vooral om het
ontwikkelen van potenties van de aanwezige ruimte en om de ontwikkeling van onvermoede talenten van de bewoners en
wijkpartners.
Uiteindelijk gaat het erom dat bewoners zich verantwoordelijk gaan voelen ‘hun’ buitenruimte. Maar dan moet het
ook wel hun buitenruimte zijn. Zij moeten zichzelf erin herkennen. Pas dan hebben zij belang bij een schone, hele en
veilige ruimte. Dat gebeurt alleen als hun eigen ideeën en wensen samen met die van beleidsmakers en bouwers zichtbaar
terugkomen in de fysieke inrichting en de sociaal-culturele programmering. Betrokkenheid is pas duurzaam als je voelt dat
je serieus wordt genomen. Niets is zo frustrerend als je goed onderbouwde mening geven en vervolgens merken dat er
niets mee wordt gedaan.
Al deze overwegingen versterken het idee dat de aanpak van het zwerfvuilprobleem alleen effectief is als het geschaald
en gefaseerd – dat wil zeggen integraal – wordt aangepakt nadat er met alle betrokkenen over is nagedacht en gesproken.
Deze gesprekken leveren ongetwijfeld inzicht in een cluster tactieken op waarin iedere bewoner samen met anderen
zijn specifieke belangen kan inbrengen en realiseren. Een ding staat bij dit alles voorop: verantwoordelijk vragen is
verantwoordelijkheid geven. Dat is de nieuwe belangstelling: als opgave een immense uitdaging.
Zie verder: Henk Oosterling, Woorden als daden. Rotterdam Vakmanstad/Skillcity 2007-2009. Jap Sam Books, Heiningen
2009, p. 29/264.

66 | Discours
Literatuur
Robert Putnam, Bowling Alone. The Collapse of the American Community. Simon & Schuster, New York 2000
Henk Oosterling, Woorden als daden. Rotterdam Vakmanstad/Skillcity 2007-2009. Jap Sam Books, Heijningen 2009
Rapporten
Joke van der Zwaard en Arnold Reijndorp, “Wonen in & werken aan de Kop van Feijenoord/Kop van Zuid” (juli 2005)
Woonstad, “Conceptvisie Kop van Feijenoord” (juni 2009)
Van Nimwegen & partners, “Wijkidentiteit Feijenoord. Van droom naar realiteit” (oktober 2008)
Dienst Sport en Recreatie, (juni 2009)
Projectmanagementbureau Rotterdam BRO, “Eindrapportage voor commerciële en maatschappelijke voorzieningen

voor de Kop van Feijenoord” (oktober 2009)
Transformers, “Salon Feijenoord” (2010)
Deelgemeente Feijenoord, “Concept Gebiedsvisie Noord 2011-2014” (oktober 2010)
Websites
Amerikaans onderzoek groen
www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2649717/
Vuilnisbak
www.youtube.com/watch?v=cbEKAwCoCKwFlessen
Game
www.youtube.com/watch?v=zSiHjMU-MUoGlijbaan
Spin off Stadionpark, Actieve leefstijl:

www.rotterdam.nl/DSV/Document/Stadsvisie/Het_Stadionpark_brengt_Zuid_in_beweging.pdf
Fysieke Integriteit Openbare basisschool Bloemhof

www.henkoosterling.nl/fysiekeintegriteit/fysieke-int.html
www.vakmanstad.nl
SOS fitness toestellen

www.tno.nl/downloads/KvL-PZ-ouderen_beweging_hillesluis_maart_2007.pdf
www.straatbeeld.nl/artikelen/nieuws/pilot-ouderenfitness-veluwe-krijgt-vervolg.html
WMO pilot IJsselmonde

www.ijsselmonde.rotterdam.nl/Rotterdam/Openbaar/Deelgemeenten/IJsselmonde/WMO/projectplanWmopilot.pdf
De tussentuin
www.detussentuin.eu/page/de-tussentuin-gaffelstraat-oude-westen-rotterdam.
Katendrecht wereldtuin
www.wereldtuinkatendrecht.nl/
Buurt bestuurt
www.rotterdam.nl/oom_agent_op_bestelling_in_de_wijk
JOLO
www.jongerenbuurtbemiddeling.nl/
Bijlagen
A. Methodiekbeschrijving leefveldenanalyse
B. Samenvattingen interviews
C. Kaart van ontmoetingsplekken
D. Kaart van samenwerkingsverbanden
E. Bijdrage interviews van studenten TUDelft / EUR
F. Legenda leefveldenkaarten
68 | Bijlagen
Bijlage A) Methodiekbeschrijving
Beschrijving leefvelden-analyse
De leefvelden-analyse is een door de Veldacademie Bureau Frontlijn ontwikkelde wijkanalyse op basis van acht
verschillende thema’s (leefvelden). De leefvelden die in deze analyse gebruikt worden zijn: wonen, woonomgeving,
economie werk & inkomen, onderwijs, gezondheid & hulpverlening, participatie & welzijn en veiligheid. De leefvelden-
analyse is een gefaseerde gebiedsanalyse en bestaat uit drie fasen. In de eerste fase vindt een brede gebiedsverkenning op
basis van kwantitatieve data en beleidsstukken plaats. In de tweede fase wordt deze verkenning uitgebreid door kwalitatief
onderzoek. In de derde fase worden de uitkomsten van fase 1 en 2 aangescherpt door de analyse terug te koppelen aan
een gebruikersgroep.
In het volgende worden de drie fasen nader beschreven.
Fase1
Data-analyse
In de eerste fase vindt een kwantitatieve verkenning van de wijk plaats. Hiervoor worden diverse stedelijke en landelijke
informatiesystemen geraadpleegd. Per leefveld wordt vervolgens een dataset samengesteld. De datasets vormen de
achtergrondkenmerken van de wijk en maken de context duidelijk waarin naar een mogelijke oplossing voor een probleem
moet worden gezocht.
Beleidsanalyse
In de beleidsanalyse worden alle voor het gebied relevante stukken geïnventariseerd, bijvoorbeeld beleidsstukken,
gebiedsvisies, actieplannen, nota’s, etc. De stukken worden geanalyseerd en gescreend op ambities en acties per leefveld.
Deze informatie wordt waar mogelijk op kaarten gevisualiseerd.
Basiskaarten
Ter voorbereiding op de tweede fase wordt een aantal basiskaarten gemaakt. Hiervoor worden relevante voorzieningen
per leefveld in kaart gebracht, zoals bijvoorbeeld scholen, sporten speelvoorzieningen, winkels of zorgvoorzieningen.
De voorzieningen worden zowel ruimtelijk als ook programmatisch in kaart gebracht. Daarnaast worden geplande
gebiedsontwikkelingen in kaart gebracht. Per leefveld ontstaat er dus een inventarisatiekaart en een beleidskaart.
Producten
• Dataset per leefveld
• Inventarisatiekaart per leefveld
• Beleidskaart per leefveld
• Basisinventarisatie (sociale) netwerken en contactpersonen
Doel van de eerste fase is een brede verkenning van de wijk om een eerste indruk verkrijgen. Wat zijn de voornaamste
problemen, wat is het beleid en wat zijn de concrete plannen voor de toekomst? Ongeacht de probleemstelling worden
alle leefvelden in beeld gebracht. Dit is belangrijk om verbindingen te leggen die wellicht niet meteen voor de hand liggen.
Bijlage A) Thematische samenvattingen interviews
Discussie met klankbordgroep
De eerste fase wordt afgesloten met een samenvatting per leefveld en een presentatie van de kaartlagen aan de
opdrachtgever/klankbordgroep. De resultaten worden besproken met de betrokken partijen om een gezamenlijke definitie
van de onderzoeksfocus voor de komende fase vast te stellen.
Fase2
Kwalitatieve inventarisatie
In de tweede fase vindt een diepere verkenning van de wijk plaats, de nadruk wordt gelegd op partijen in de uitvoering.
Klopt het beeld uit fase1, is er meer informatie beschikbaar, zijn er oorzaken voor de problemen te vinden en wat gebeurt
er daadwerkelijk in de wijk? Welke samenwerkingsverbanden zijn er in de wijk? Ook in de tweede fase wordt rekening
gehouden met de leefvelden zodat de brede kijk ook hier wordt doorgezet.
Onderzoeksmethodieken fase 2
Het dieper gaande onderzoek kan op verschillende manieren worden uitgevoerd. Een mogelijkheid is het voeren van
gesprekken met diverse partijen in de wijk, andere mogelijkheden zijn observatie, participatie, wijkschouwen/wandelingen
met bewoners of het maken van foto’s en tekeningen. Afhankelijk van de opgave wordt de uiteindelijke uitvoering van fase
2 samen met de opdrachtgever/ klankbordgroep bepaald.
Aanvullen en uitbreiden kaartmateriaal
De basiskaarten uit fase1 worden zo veel mogelijk met de uitkomsten uit de kwalitatieve verkenning aangevuld. Afhankelijk
van de vraagstelling worden aanvullende kaarten gemaakt. Zo ontstaat er een divers beeld van de wijk en kunnen de
datasets vergeleken worden met de daadwerkelijke situatie. Alle informatie wordt per leefveld op de verschillende kaarten
(lagen) gezet en kan met elkaar gecombineerd worden. Tijdens de uitvoering van fase 2 vindt minimaal een tussenevaluatie
met de betrokkene partijen plaats.
Producten
• Leefvelden-kaarten
• Gespreksverslagen per leefveld
• Data- en informatieverzameling
• Conclusie(s), aanbevelingen
Niet alle informatie laat zich gemakkelijk op een kaart zetten. Daarom wordt het eindproduct aangevuld met diverse
bijlagen, zoals gespreksverslagen, contactenlijst, foto’s, diverse stukken die tijdens het traject zijn verzameld en de datasets
uit fase1.
70 | Bijlagen
Bijlage A) Thematische samenvattingen interviews
Fase 3
De uitkomsten van fase 2 worden ook weer besproken met de opdrachtgever/klankbordgroep(en). De deelnemers worden
gevraagd de informatie op de kaarten aan te scherpen, zodoende wordt de kaartenset steeds meer een gemeenschappelijk
gedragen gebiedsanalyse. De kaartenset vormt het uitgangspunt voor verdere stappen in de strategieontwikkeling.
De kaartlagen worden digitaal getekend in een lagen-structuur. Op dit moment wordt onderzocht
hoe de kaartlagen dynamisch weergeven kunnen worden door de informatie te exporteren naar een
GIS (Geographic Information System) – database. De koppeling van kaartlagen met aanvullende informatie (empirische
data, beleidsstukken, projectinformatie, contactpersonen, foto’s etc.) is dan veel makkelijker te bewerkstelligen en de
informatie is voor vele partijen beter toegankelijk.
Bijlage B) Thematische samenvattingen interviews
Inleiding
Door de Veldacademie zijn per leefveld een aantal professionals en bewoners geïnterviewd. De focus van deze interviews
lag op operationele uitvoering en buitenruimte. De gesprekken zijn gehouden in de periode van september tot december
2010. De informatie uit deze gesprekken is zo veel mogelijk in de kaarten verwerkt. Natuurlijk kan dat maar in zeer beperkte
mate omdat niet alle gegevens aan een fysieke plek kunnen worden gekoppeld.
Ter aanvulling op de kaarten zijn daarom in dit rapport delen van de gesprekken weergegeven, die aanvulling kunnen
geven op wat er in de analyse naar voren komt. Voor een goed overzicht zijn de onderwerpen die in de gesprekken aan bod
zijn gekomen geordend op basis van de volgende leefvelden:
• Wonen & Woonomgeving
• Woonomgeving
• Economie, werk & inkomen
• Onderwijs
• Gezondheid & hulpverlening
• Participatie & vrije tijd
72 | Bijlagen
Noortstraa
Olivier va t
De R
uyte
Br
n
Wonen Economie,
Marinestr. werk & inkomen Veiligheid Onderwijs Welzijn & Hulpverlening Woonomgeving Particpatie & Vrijetijd
ug
r-
ins ik
Pr der in PARTICIPATIE & VRIJE TIJD
we
r e le e
ad
s tr
F p
g
k INVENTARISATIE
aa
ik
t
dr 1. Ecokinderpark Creatief beheer

en BELEID
sH 2. BOF
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
3. Speeltuin de Feijenoordse
n
or
d st
ve
ra
Middenstip
at
Fe
ije
n
4. Skateland
ha
e t oor
kad tr aa dk
5 au rgs ad
5. SWF Funzone De Koepels
ss bu
e
Na n
Na
ille 6. De Tuigcommissie
ss
D t
au
aa
7. Anadolu Moskee
str
str
er
aa
Nassau
KO
"De Hef" nk
t
Nassauhaven
1 Zi 8. Anadolu Moskee
N IN
at
t -
aa rd
ra
Na
9. SWF
GI
o
str
st
s no
am
ije
NN
sa
Nijv
n
-
Fe ug
ge
tig
us
t - br
gs
EB
tr .
au
ord
e
en
rhe
- no n
Br
Ro 8
RU
at rdeije have
OVERIG
idst
tra ooF ven
G
s n
in
en ije ha
raa
Fe
Stieltjesplein 2 o
2e dw amprsstr
pi Fe
ijen
hav
t
St ar io .
am at
am ss en
stra
1e d
n
St 12
oo
op
St wa
pi tr. -
ijko
oe
• Feijenoord Salon
rdk
Ko
T 3 tr. He
Feij
n-
8
Jo
AA jks
os
ad
Zinkerweg
di
eno
tin
R • TOS
e
en
en
gs
Entrepotstraat
ST
t ra
ord
S oo
at
13 at
JE H
dijk
en tra
LT ans
RO
in ev
elsple km
IE Hand St
Spie
SE
ST nd 2 1
ST
ro
2 P2er 1
Half
Feijenoord
RA
t
delen soo raa
nst
aven
ereld
AT
nss
poth
ne t
nh 1
Entre
av am
nsd
Nas
en oom 4
soo 9 10
Facto
br Rijksb 9 2
ug Per
ECONOMIE, WERK & INKOMEN
sau
5 6
rij
3
hav
Lo Ca
en
uis rg
ad sd am
Pre
ge oo 1 so on 1. Café
rka rsk
ad Dr Per
de e aa
isc 2. Café Nieuw Feijenoord
rop s 24
Lo hij
de 4
t
f
Or
aa
wi
3. Sigarenboer
od
jk 5
str
an
Rosepark
Lo
plein
at
6
jeb
in
4. Beaty & Kapsalon

Damstra
1
Ple
cK
7 11
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
8 5. Supermarkt Sahan
ms

-
kst
nd
oo 9 La eter-
tra
rso
2 m raat raa
rw 6. Surinaams restaurant Mie Lobie
Pe
10
at
st t
eg
rso
Bin 7. Sigarenboer KINO B.V.

on
ha Sto
on
3
ska
ot
ve ne blo 4
8. Ali Baba Groente & fruit
de
k
n nh
sh
J.B
.B
ak av 9. Naamloze Broodjeszaak
em
en
in oek
av
t
ak
aa
3 10. Shoarma & pizza El Avivaa

-
ad
ple nbr
str nger
str
e
ek
le
en
11. Café de Ketel

t
va
ro
Mo
aa
aij
nB
s-
str eru
Kra
de
W. 12. New Industries - De Stijlgroep -

traat
Pik
d
t
G.
an
aa
led
aa
etk
Wi
.v
pl
KCAP
.F
tte
poors
ur
J.H
7
ad
R.H
ve
Vu
en
e
8
Pe
ple
13. Voorzitter VVE ondernemers
Bi
Rose-S
rso
in 4 -
ter
s-
nn
t
rie
Wa sstr.
aa
en
on
Oranjeboomstr.
eV
pa
str
ha
t
aa
s-
sha
Ri
nt
.d
ve
laa
str
jtu
ka
nh
P.J
co
ven
ig
as
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
OVERIG
str
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
aat
ot
Jac
7 str
m
rug
co
Hillekop- od
tlo
Lo
ie
Sch
at
plein
eg
Pa
• WTC
str ars-
pla
ral
w
lel
m
dw
ur
.
we
tra
6
• EUR
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
ses
St
nd
lle
"R’dam Zuid" • De Werkplaats
uc
str t
raa
te
tra
aa
ur
t Sp tst
• IkZitopZuid
ho
. oo nis at
lestr rstra
f
at
rw
e Hil eg Passe
Kort
i
ch
ha
Ma
ve
n
k
ledij
e Hil 7
Bred Steinweg 5
ijk at hof Mallegat
tra
Le
illed Hi 6
H rss
eu
rede ye lle
St
B
we
Be dij Rosetunnel
ein
Ja
k
ns
c
we
om
Cr
te
LA
ONDERWIJS
in
on
gs
in
AN
Bo
str
tr
jés
as
th
aa
tra
OP
tra
as
t
Jo
at
at
tra
ZU
ub
at
er
ID at 1. Agnesschool
t-
lleg
De
2. Bibliotheek Feijenoord
l
250m
aR
ey
Ch
str
3. Heemskerk school PCBO

ris
Sc
str
aa
ha
t
aa
iaa
t
t
aa
lk
Tw
4. basisschool de Dukdalf
t
str
nd
Bu
ek
ee
be
rg
bo
Rie
er
5. ISOS
sst
st
ra
raa
at
6. De Wissel
t
WONEN & WOONOMGEVING VEILIGHEID GEZONDHEID & 7. De Clipper

HULPVERLENING 8. Groen v. Prinsterenschool
1. stadstoezicht 1. Wijkagent
2. Commissie Buitenruimte 2. Wijkagent OVERIG
OVERIG
OVERIG • Zadkine
BEWONERS • SWF • Stichting de Meeuw
• Roteb • GGD • JOS
• Gemeentewerken • SoZaWe: werkplein manager
• Programmamanager Regio 1. Jongen (16) • SoZaWe: programma
Feijenoord - Woonstad 2. Jongen (20) manager
• Regiodirectrice Woonstad 3. Mohammed • CJG regisseur
• Service medewerkers 4. jongen (21) • wijkverpleegkundigen (2)
Woonstad 5. Speeltuinvereniging
6. Ali (16)
7. Samira (21)
8. Walid (22)
9. 8 jongeren
10. 25 Marokkaanse jongeren
Afbeelding 34 - Overzicht van locaties waar interviews hebben plaats gevonden in de wijk.
Wonen & Woonomgeving

woonomgeving
Buitenruimte en jongeren
De buitenruimte in Feijenoord is van een treurig niveau. Acht jaar geleden is er een analyse van de buitenruimte gemaakt,
maar de situatie is volgens de school niet verbeterd. Er wordt in hun ogen wel veel geld uitgegeven aan onzinnig projecten
zoals ‘groene duinen’ op het schoolplein, maar binnen een jaar is daar niks meer van over. Het ‘kinderlint’, de fleurige tegels,
zie je niet, de leuke veilige plekken zijn niet op veilige plekken gekomen en de route is ook niet veilig (directeur basisschool).
Er is in de ontwikkeling van het gebied wel op toegezien dat er per woning 1,3 parkeerplekken zijn, maar er is geen
enkele rekening gehouden met speelruimte voor kinderen (Clipper).
De kinderschouwen hebben in 2009 informatie opgeleverd over kindvriendelijke routes. Dit schooljaar wilden ze
vervolg geven aan het ‘Kinderlint’, maar de deelgemeente heeft de aanvraag niet gehonoreerd. De beperkte route mag
geen ‘ kinderlint’ heten, men noemt het nu ‘ kindvriendelijke route’. Het sociale is eraf geknipt. Concreet betekent dit
oversteekplaatsen met zebra’s en tegels in de stoep (coördinator JKZ).
Een medewerker van de moskee zegt dat er wel eens vuil op straat ligt maar dit niet ziet als een dreiging of vervuiling van
de buurt, het valt wel mee. “Het vuil op straat kan opgeruimd worden door Roteb, maar wie zorgt er voor onze jongeren in de
buurt?”. Daarmee wil men aangeven dat sommige jongeren in de wijk een negatieve invloed hebben op de buurt. Dit zorgt
voor meer overlast en hinderlijk gedrag. Als we vragen wat voor overlast deze jongeren vertonen, geeft de medewerker
aan dat deze jongeren vaak op hoeken van de straat hangen en daarbij de buurtbewoners lastigvallen of dat zij meisjes
achterna fluiten en dat zij vaak op de grond spugen. Ook geeft de medewerker aan dat zij last hebben van de coffeeshop
naast de moskee. Dit zou voor veel jongeren een makkelijke manier zijn om aan een joint te komen. Graag zien zij dat er
videobewaking komt. Hier wordt al ruim een jaar op gewacht naar aanleiding van de afspraak met de deelgemeente.
Het plein voor de school wordt voor een groot deel opgeofferd aan de nieuwbouw van de nieuwe Albert Heijn, Pijler en
Clipper die op de Laan op Zuid worden gebouwd. Hiervoor komt een “pocketpleintje” terug en een Cruijfcourt. Het nadeel
van dit soort kleine veldjes is dat die worden gedomineerd door een klein groepje kinderen/jongeren waardoor andere
kinderen er niet kunnen of durven spelen.
Het parkje voor de school zoals het nu is wordt veel gebruikt maar er zitten ook onverzorgde, niet onderhouden stukken
in waar bijvoorbeeld matrassen in de struiken liggen en gebruikte condooms op het voetpad. Deze “hangplekken” worden
niet opgeruimd. Reden daarvoor is dat het straks toch weg is (Wissel).
74 | Bijlagen
Binnenterreinen
Woonstad is een aanpak binnenterreinen samen met de bewonerscommissies van de blokken gestart. De meeste
complexen hebben nog een bewonerscommissie. Op dit moment worden de commissies begeleid door Sonor, maar daar
wordt in de toekomst mee gestopt. Woonstad wil het participatieproces in de blokken graag veranderen. Woonstad denkt
dat een participatiemodel rond een bepaalde agenda beter werkt omdat er dan bewoners meedoen die er ook belang bij
hebben.
Bedrijfsafval - vervuiling buitenruimte
Er zijn verschillende kleinere ondernemers in de Oranjeboomstraat geïnterviewd. Vragen werden vooral gesteld over
vervuiling van de buitenruimte.
Voor bedrijfsafval heeft een aantal ondernemers een contract met de Roteb - maar volgens meerdere gesprekspartners
komt Roteb haar verplichtingen niet altijd na. Bedrijfsafval komt dan alsnog in gewone containers terecht. Enkele bedrijven
hebben een contract met Gansewinkel (2 keer per week d.m.v. rolcontainer). Er wordt opgemerkt dat zowel medewerkers
van Roteb als ook van Stadstoezicht een zeer agressief rijgedrag er op na houden. In een enkel geval wordt zelfs over
chantage door een Roteb medewerker gesproken. Er zijn ook enkele ondernemers die geen contract hebben voor het
ophalen van bedrijfsafval en afval gewoon in de huisvuilcontainers gooien.
Veel ondernemers maken zelf hun stoep schoon. Er ligt vaak vuilnis naast de container dat vervolgens weg waait en er zijn
klachten over vuil op straat, met name papier en lege flessen. Er is ook veel overlast van rondzwervende winkelwagentjes
en ongedierte. Er is begrip dat Roteb niet 24 uur dag kan opruimen maar men vindt wel dat er te weinig containers staan.
Parkeren, laden en lossen
Er zijn problemen met onbetaald parkeren. De straat staat zo vaak vol dat er geen plek is voor eigen auto’s en het laden/
lossen van goederen. Omdat de achterkant van de winkels aan de Oranjeboomstraat voor vrachtwagens niet bereikbaar
is moet het laden en lossen via de voorkant gebeuren – dat zorgt vaak voor overlast. Er is een laad- en losstrook maar
die vinden enkele ondernemers te ver weg. Door het hoogteverschil liggen er plassen op straat die opspatten als auto’s
langsrijden of parkeren. Dat heeft ook te maken met asociaal rijgedrag. Er gebeuren veel ongelukken en opstoppingen
(ondernemers in de wijk).

Gesprek met Commissie Buitenruimte
Werkwijze
De commissie buitenruimte (CB) werkt in groepen per thema. De commissie ‘dagelijks beheer’ bestaat uit 8 mensen.
Schouwen worden gehouden in samenwerking met verschillende diensten. De structuur van CB is langzaam verwaterd,
ze is begonnen met gemeenschappelijke schouwen waarin ook de Roteb, Woonstad en de deelgemeente participeerden.
Maar korte tijd werd de groep steeds kleiner - nu is het enkel nog een particulier initiatief.
Wijkschouwen
De incidentele schouwen die gezamenlijk met Roteb en Gemeentewerken worden gehouden zijn volgens sommige
leden een farce. Het is een gezellig rondje door de wijk waarbij vooral veel gekletst en niet geschouwd wordt. Ook klagen
leden over Stadstoezicht die volgens hen niet of nauwelijks in de wijk aanwezig is.
De deelnemers voelen zich alleen gelaten. Ze zetten zich in voor een schone buitenruimte en verwachten daarom een
directe lijn met de deelgemeente om klachten te kunnen doorgeven. Maar sinds de invoering van het nieuwe meldsysteem
moeten ze klachten via het gemeentelijk klachtensysteem inbrengen. Hierover zijn ze teleurgesteld - want hun extra inzet
wordt niet beloond door extra aandacht en maakt het voor hen ook onnodig ingewikkeld. De leden van de CB zijn zelf
niet allemaal goed op de hoogte van het klachtennummer dat ze moeten bellen om een klacht in te dienen. Het gaat nu
ook via internet, waar sommige leden moeite mee hebben. Dit geldt uiteraard niet voor alle leden. Sommige deelnemers
melden wel via het systeem – en als het gaat over vervuiling buitenruimte wordt het ook snel opgelost. Het wordt lastig
als de verantwoordelijkheid (bv. deelgemeente/woonstad/obr) niet duidelijk is - dan kan het verhelpen van gebreken erg
lang duren.
Problemen onderhoud buitenruimte
• Winkelwagens van Jumbo en andere supermarkten zijn overal in de wijk te vinden. Naar aanleiding van een melding
van BOF zijn er 53 wagens verzameld door Clubkunst.
• Het Eneco transformatorhuis Persoonsdam is een bron van overlast. Het terrein achter het hek wordt als
vuilstortplaats misbruikt.
• Etensresten op straat vormen een probleem.
• Overlast en vernieling in het BOF-blok: het binnenterrein van dit blok is semi-openbaar. Recent zijn er speeltoestellen
in brand gestoken, ook al is het blok afgesloten. Probleem is ook dat de sleutel tot het terrein wordt doorgegeven.
76 | Bijlagen

Gesprek met Gemeentewerken
Werkwijze
De meldingen buitenruimte komen binnen via ‘Melding Systeem Buitenruimte’ (MSB) en wijkschouwen dagelijkse zorg.
MSB is een stadsbreed meldsysteem en verwijst klachten door naar de juiste afdelingen. Wanneer de klacht een taak is van
gemeentewerken wordt bepaald of het opgelost kan worden met periodiek onderhoud. Als het een storing is wordt het
binnen 3 dagen opgelost, spoedgevallen worden onmiddellijk door de 24 uurs wacht&waak dienst opgepakt.
Wijkschouwen
Gemeentewerken houdt ook zelf wijkschouwen. Technische schouwen waarbij gekeken wordt naar gebruiksfunctionaliteit
en schouwen voor dagelijks onderhoud: hier wordt de buitenruimte beoordeeld vanuit het perspectief van de gebruiker.
Voor deze schouwen maakt gemeentewerken gebruik van twee benaderingen:
• Het gebiedsgericht werken: hiervoor wordt in samenwerking met bewoners, corporatie, Roteb en deelgemeente
een plan gemaakt voor de verbetering van een bepaald gebied. Helaas wordt het steeds moeilijker om bewoners
betrokken te krijgen.
• De productnormering buitenruimte
• Problemen in beheer en onderhoud doen zich volgens Gemeentewerken vooral voor op gebieden waar
verantwoordelijkheden overlappen. Voorbelden hiervan zijn:
• Straatafval: Containers zijn vaak te vol door illegaal bedrijfsafval.
• Randen van braakliggende terreinen: de eigenaar (vaak OBR) is verantwoordelijk voor het onderhoud van de
terreinen. De eigenaren zouden een contract moeten aangaan met gemeentewerken voor onderhoud, maar doen
dat vaak niet.
• Binnenterreinen: in het bijzonder het (afgesloten) blok achter de persoonstraat zijn de vernielingen niet te keren,
hoewel er grote inspanningen geleverd worden in samenwerking met Woonstad en Roteb om dit op te lossen.
• Niet alle binnenplaatsen worden beheerd door Gemeentewerken. Een terrein wordt beheert door Creatief Beheer.
De activiteiten die Creatief Beheer uitvoert kunnen zorgen voor schade in de openbare ruimte. Dit wordt niet
overlegd met Gemeentewerken.
• Kademuren: deze zijn eigendom van het Havenbedrijf. Bij breuk van de muren ontstaan dikwijls gaten in de weg.
• Spoortunnel NS: wordt beheerd door BST (buurt service team).

Stadstoezicht
Werkwijze
STZ voert op dit moment i.s.m. Roteb een pilootproject in Feijenoord uit. Per dagdeel zijn er vanuit Stadstoezicht twee
medewerkers actief in Feijenoord (7 dagen per week). De medewerkers lopen door het gebied, als ze verkeerd aangeboden
vuil, vernield straatmeubilair, verstopte container, etc. tegenkomen maken ze met een smartphone een foto ervan en
sturen ze het meteen naar een controlesysteem waaraan ook Roteb is aangesloten. In de wijk is een veegwagen actief,
deze komt het vuil dan ca. een half uur later ophalen. Wat te groot is voor de veegwagen wordt op dezelfde dag nog
meegenomen door Roteb, die een aantal wagens op ‘stand by’ heeft (voor de hele stad). In de pilot wordt dubbel zo veel
mankracht ingezet als in andere wijken. Voor het gebied Zuid zijn er drie veegwagen, waarvan er een op dit moment in de
wijk Feijenoord wordt ingezet.
Voorlichting en wijkschouwen
Daarnaast houdt STZ regelmatig voorlichtingsacties in de wijk. Medewerkers van Stadstoezicht bellen bijvoorbeeld
in een bepaalde buurt aan en informeren bewoners of houden wijkschouwen. Bewoners mogen ook meerijden in de
veegwagen of het kantoor bezoeken - klantenbinding is belangrijk. STZ werkt ook samen met scholen waarin ze in de
scholen informatieochtenden houdt. Twee keer per jaar worden ook actieweken samen met Roteb, Gemeentewerken en
de BOF georganiseerd. De bewoners die mee doen komen altijd uit dezelfde groep mensen, het overgrote deel van de wijk
is erg passief.
De wijk Feijenoord is qua vuilproblematiek te vergelijken met de Afrikaanderwijk en Bloemhof. Vreewijk heeft weer
andere problemen (parkeeroverlast). Er zijn een aantal plekken in de wijk aan te wijzen waar het altijd raak is: bijvoorbeeld
rond de containers langs de kades Nassauhaven en Persoonshaven, en langs de kade bij de Steenplaat. De Damstraat
en de Oranjeboomstraat zijn ook vaak vervuild. Op het trapveldje bij het Helderheidsplein worden vaker fietswrakken
achtergelaten. Ook vinden de medewerkers op sommige plekken autobanden, autoonderdelen, etc. (vooral op de
Nassaukade.
Volgens een medewerker van Stadstoezicht bevindt Feijenoord zich nog steeds in de overgang van een zogenoemde
“zakenwijk” naar een “containerwijk”. Geruime tijd geleden zijn in de wijk ondergrondse containers geplaatst. De bewoners
zijn nog steeds gewend huisvuil, papier, glas en grofvuil twee keer per week (dinsdag en vrijdag) gewoon op straat te
zetten, Roteb kwam het dan ophalen. Nu kunnen de bewoners 24uur per dag huisvuil in de container doen, het is eigenlijk
gemakkelijker, maar veel bewoners lijken het nog niet te hebben begrepen.
Feijenoord is ook een “winkelwagenwijk” – dat betekent dat er veel winkelwagens op straat worden achtergelaten. STZ
probeert de supermarkten te stimuleren systemen in te zetten die winkelwagens blokkeren als ze vanaf een bepaald terrein
worden gereden - maar dat systeem is duur en de supermarkten willen hierin niet investeren. Nu worden de betreffende
winkels gebeld als er een winkelwagen wordt gevonden. De winkel krijgt dan twee dagen te tijd om de wagen op te halen,
gebeurt dat niet, dan wordt de wagen op kosten van de winkel verwijderd en krijgt de winkelier een boete.
78 | Bijlagen

Mentaliteit
Er is veel onwetendheid in de wijk. De bewoners spreken slecht Nederlands, kennen het klachtennummer van de
gemeente niet en weten ook niet hoe je met grofvuil en milieuafval moet omgaan. Ze nemen ook niet de moeite zich te
informeren. Daarnaast is het volgens de medewerker ook een mentaliteitskwestie. Het milieubewustzijn is niet erg groot
en een deel van de bewoners kan het niet schelen als ze er maar makkelijk vanaf zijn. Ook worden kinderen vaak gestuurd
om het vuil in de containers te plaatsen, die weten dan niet hoe het moet of krijgen de klep niet open.
Vooral het scheiden van afval is een probleem. De bewoners moeten afval scheiden (papier en glas), voor grofvuil en
tuinafval moeten ze een afspraak maken en er gelden bepaalde regels hoe je grofvuil moet aanbieden. Milieuafval moet
worden ingeleverd (bij een milieupark of bij een winkel). STZ vindt dat helder - gewoon bellen en een afspraak maken -
maar het is voor een aantal bewoners blijkbaar te ingewikkeld. Het is makkelijker vuil in het donker ergens neer te zetten.
Klachten door bewoners
Dat geld natuurlijk niet voor iedereen. Er zijn ook veel bewoners die zich hieraan storen. Zij ontvangen daarom ook
veel klachten van bewoners. Deze klachten worden serieus genomen en kunnen zelfs leiden tot gerichte acties. Bewoners
worden beschouwd als informanten van STZ met wie ze graag een relatie opbouwen. De bewoners die klagen zijn wel
steeds dezelfden, het zijn vooral de autochtone bewoners. In totaal gaat het om ca. 25-30 bewoners met wie ze regelmatig
contact heeft.
Opsporing
Bij verkeerd aanbieden van vuil/ grofvuil is STZ verplicht de dader op te sporen. De kans van slagen is helaas niet groot.
Meestal weten de medewerkers wel het adres te traceren maar dan kunnen ze de dader niet aanwijzen. Van de Roteb krijgen
ze de grofvuilafspraken door, ook wordt STZ door Woonstad en deurwaarders op de hoogte gesteld van ontruimingen.
Bedrijfsafval zorgt voor veel overlast. Er zijn een aantal zwarte schapen in de wijk die bedrijfsafval bij de huisvuilcontainers
dumpen. Vaak zijn de boosdoeners makkelijk op te sporen en dan krijgen de betreffende ondernemers een boete opgelegd.
Dat komt de verhouding Stadstoezicht – ondernemers niet ten goede. De medewerkers van STZ worden door sommige
ondernemers uitgescholden en bedreigd.
Onderwijs
Gesprekken met 7 basisscholen
Voor het leefveld onderwijs is gesproken met vier basisscholen in de wijk Feijenoord en twee basisscholen in de wijk Kop
van Zuid omdat veel kinderen uit Feijnenoord ook daar naar school gaan. Onderdelen van de gesprekken zijn hier geordend
op een aantal thema’s.
Focus onderwijs
De meeste scholen zijn zeer bewust bezig met de basistaak van een school, namelijk het overdragen van kennis. Daarom
leggen de scholen de focus op lezen, schrijven en rekenen en houden zoveel mogelijk initiatieven die daarvan afleiden
buiten de school. Culturele activiteiten worden bewust ingezet wanneer het past in het programma van de school.
Sommige scholen vinden ook dat bepaalde dingen (zoals een training sociale vaardigheiden) een taak van de ouders is
en willen het daarom niet op de school aanbieden.
Vakantieschool en huiswerkklassen
De basisschool Groen van Prinsteren heeft een vakantieschool (http://www.groenvp.nl/Projecten/De+vakantieschool).

Een initiatief waar 80% van de leerlingen uit groep 3,4 en 5 aan deelnemen. Dit wordt verzorgd door eigen leerkrachten. Het
rendement op gebied van taal is lastig vast te stellen maar het positieve effect op klokkijken en rekenen is wel duidelijk. De
vakantieschool wordt gefinancierd door Bredeschool-gelden. Nu deze gelden worden bezuinigd is het onduidelijk hoe het
verder moet, hopelijk is er volgend jaar ruimte om het weer in een vakantie te doen. De school heeft ook huiswerkklassen
voor groep 7 en 8. Ook dit wordt door leerkrachten gedaan. Hiervoor is geen extra financiering. Dit hoort gewoon bij de
taakstelling van de leerkrachten.
Samenwerking met andere organisaties
Er zijn geen hoge verwachtingen van het Centrum voor Gezin en Inkomen (CJG), een directeur denkt dat het CJG op dit
moment nog niet ‘de goede dingen doet’ en dat het geen langdurig bestaansrecht zal hebben. Het CJG is gevestigd aan
de rand van de wijk waardoor het geen betrokkenheid heeft met de wijken Feijenoord en Kop van Zuid. “De school is een
vindplaats geen gesprekspartner” is een uitspraak die volgens de school letterlijk zo is medegedeeld door GGD en het CJG.
Brede School
Kop van Zuid: de Wissel, de Clipper en de Pijler hebben samen een wijkarrangement en delen twee bredeschool-
coördinatoren. De drie scholen delen faciliteiten met elkaar voor deze activiteiten en er is een gymzaal waar alle drie
scholen gebruik van kunnen maken. Van het bredeschool aanbod wordt veel gebruik gemaakt. Alle scholen zijn actief in de
Jeugdkansenzone.
Feijenoord: alle scholen hebben samen een wijkarrangement. Er wordt veel gebruik van gemaakt maar de kinderen in de
hoge groepen haken snel af. Het programma is te vrijblijvend en nadat ze acht keer aan een activiteit hebben deelgenomen
is er geen vervolg mogelijk bij een echte club want die zijn er in deze buurt niet.
Vanuit de Jeugd Kansen Zone wordt een wijktheater georganiseerd voor groep 5/6 en 7/8 met een eindpresentatie in
Theater Zuidplein.
80 | Bijlagen
Onderwijs
Leerachterstand
Een directeur geeft aan dat kinderen die wel naar een peuterspeelzaal zijn geweest nog steeds een taalachterstand
hebben - maar deze achterstand is minder groot dan die van kinderen die niet zijn geweest.
De toename van het aantal kansarme kinderen op de basisscholen in Feijenoord is volgens een directeur te wijzen
aan huwelijksmigratie binnen de Turkse gemeenschap maar ook aan het feit dat de cirkel niet wordt doorbroken: de
(Turkse) kinderen blijven vaak in dezelfde wereld/gemeenschap leven en brengen hun kinderen dan ook weer met een
taalachterstand naar school.
Sport en beweging in de wijk
Kop van Zuid: er is geen enkele sportvereniging op KvZ. Veel jongens gaan wel naar voetbal verder op Zuid maar vooral
voor meisjes is er niets op het gebied van beweging in de buurt.
Feijenoord: er is geen enkele sportvereniging in dit gebied. De scholen zijn wel actief met de andere scholen in Feijenoord
in de schoolsportvereniging. Alle scholen zijn lekker fit scholen. De Agensschool heeft een schooldiëtiste die een ochtend
in de week werkt met kinderen.
Problemen waar de scholen tegenaan lopen
De Clipper: Opvallend is de hoeveelheid jonge moeders binnen de school. De moeders hebben onvoldoende
opvoedingsvaardigheden en worden door SoZaWe onder druk gezet om te werken of een opleiding te volgen. In beide
gevallen zorgt dit voor veel (tijd)stress bij de moeders en ziet de school weinig positieve benadering van het kind.
“Een zeer traditionele Turkse populatie met heel veel sociale controle wat vaak leidt tot roddel en achterklap”. (in
Feijenoord)
De Pijler hanteert een wachtlijst. Als kinderen in groep1 geen plek op de Pijler hebben gekregen beginnen ze op een van
de andere basisscholen, maar blijven wel op de wachtlijst staan. Als later (bv. in groep 4) alsnog een plek vrijkomt ontvangen
deze kinderen een oproepbrief van de Pijler en wisselen de kinderen dan van school. De school waar de kinderen tot nu toe
naar toe gingen hebben dan al in deze kinderen geïnvesteerd. Daarnaast zijn het meestal de kansrijke kinderen die gaan.
Sommige basisscholen (vooral in Kop van Zuid) ervaren dit als oneerlijke concurrentie. Herhaaldelijke gesprekken met de
directie van de Pijler en met JOS om hierover afspraken te maken hebben niets opgeleverd.
Feijenoord wordt gekwalificeerd als “ zeer arm, en ook arm van geest”. Vele ouders zijn zeer laag opgeleid, ongeletterd
en ‘onwetend’, er zijn ook veel neef-nicht huwelijken binnen de Turkse gemeenschap.
Onderwijs
Uitkomst schoolmonitor
De directeuren rapporteren “de gebruikelijke problemen. Voorbeelden hiervan zijn: overgewicht (vooral bij meisjes),
niet buitenspelen, niet sporten, veel tv kijken en veel tijd achter de computer doorbrengen. Daarnaast is er veel agressie op
straat en vinden kinderen de buitenruimte onveilig.
Ouderbetrokkenheid
De Wissel (KvZ):
Deze school heeft een actieve ouderkamer en is op zoek naar meer programma’s die een bredere doelgroep bereiken.
Op dit moment zijn het vooral de Turkse en Marokkaanse moeders die komen. De Surinaamse en Antilliaanse moeders
komen niet. Tussen de groepen onderling is de sfeer ook niet goed. Er is sprake van discriminatie. De school heeft twee
deeltijd ouderconsulenten (een assistent ouderbetrokkenheid via het WGI). Taal is iets dat op dit moment nog niet wordt
aangeboden maar die wens is er wel.
Er is een keer een ouderinitiatief geweest maar dat is niet goed opgepakt. De Wissel profiteert helemaal niet van het
hoge aantal hoger opgeleide ouders die op de KvZ wonen.
De Clipper (KvZ):
De Clipper is erg actief om alle ouders in de wijk te bereiken. De school wil ook graag ouders die in de nieuwbouw van
Kop van Zuid wonen betrekken. De directie hoopt dat de school hierdoor minder “zwart” wordt.
Zie ook: http://www.declipper.nl/informatie/Ouders/Oudersinitiatief.html
De Clipper is een aantal jaar geleden gestopt met de ouderkamer. Dit leverde geen ouderbetrokkenheid op van de ouders
bij de school. De school heeft wel een ouderconsulent. Iedere klas heeft een klassenouder. Dit zijn vaak hoger opgeleide
ouders die andere ouders weer proberen te betrekken bij wat er in de klas en de school gebeurt. De klassenouders hebben
maandelijks overleg. De school heeft een actieve Medezeggenschapsraad die de school ook aanspreekt op het beleid. Ook
deze bestaat hoofdzakelijk uit de hoger opgeleide ouders.
Groen van Prinsteren (Feijenoord):
De Groen van Prinsteren heeft een actieve ouderkamer. De (Turkse) ouderconsulent heeft voor iedere ouder een
wekelijks huiswerkpakketje voor de peuterspeelzaal en voor kinderen t/m groep 4. (Ko Totaal). Een groot deel (70 – 80%)
van de ouders haalt wekelijks de opdracht op en voert het ook uit. De opdrachten richten zich op lezen, voorlezen, samen
spelen, etc. Er worden themabijeenkomsten over opvoeden of gezonde voeding georganiseerd. Daarnaast is er ook en
fietscursus en taaltraining voor de ouders (via alsare). De school is zeer tevreden met de ouderconsulent. Die staat er
bijvoorbeeld op dat er Nederlands wordt gesproken in de ouderkamer.
82 | Bijlagen
Onderwijs
Agnesschool (Feijenoord):
De Agnesschool heeft een ouderkamer, een teamkeuken in de school en maakt ook gebruik van de keuken in de
Persoonshal.
Heemskerschool:
De ouderbetrokkenheid wordt als zeer gering ervaren, de school heeft zelfs de regel moeten invoeren dat rapporten
alleen uitgereikt worden als ouder(s) meekomen.
Veel leerlingen van de Heemskerkschool nemen deel aan een training ‘sociale vaardigheden’ (SOVAtraining), daarnaast
werkt de school ook met de stedelijke methodiek ‘weer samen naar school’ en/of SBO. Een probleem dat zich voordoet
is dat het moeilijk is om ouders bij de trajecten te betrekken i.v.m. de schaamtecultuur bij Turkse ouders. Als het kind
meedoet aan een training komen de buren dit te weten en dat is voor de ouders een reden om zich te schamen, want in de
ogen van de buren betekent dit dat ze hun kind niet goed hebben opgevoed.
Onderwijs
Bibliotheek
In de tijden dat de bibliotheek gesloten is (in de ochtenden) is er een medewerker die allerlei workshops in het kader
van participatie en inburgering doet. Inburgeraars die deelnemen aan deze bijeenkomsten krijgen een jaar lang gratis een
biebpas.
Alle scholen in de wijk komen met hun klassen een keer langs. Met de kinderen worden dan boekjes uitgezocht en er
wordt voorgelezen. Een medewerker, een leesbevorderaar, gaat ook langs de scholen in de wijk om in de ouderkamers
voorlichting te geven over het belang van lezen en voorlezen. Er is ook een film “voorleesvogel” die tijdens deze
bijeenkomsten wordt vertoond.
In de bibliotheek is een e-center met zo’n 15 pc’s. Deze ruimte is altijd goed bezet, vooral door jongeren maar tijdens het
bezoek zat er ook een aantal moeders te werken aan de pc’s. Naast gebruik van de computers kan er ook voor 15ct geprint
worden.
Kinderen met een biebpas kunnen voor ieder boek dat ze lenen punten verzamelen op hun “boekerpas” Met deze
punten kunnen ze met korting of gratis naar leuke culturele activiteiten. http://www.boeker.nl/do.php
Er komen ook veel ouderen naar de bibliotheek, ze zitten vaak om een praatje verlegen. De Turkse moeders die samen
met hun kinderen komen vertellen vaak allerlei problemen aan de baliemedewerkster en vragen haar om advies terwijl hun
kinderen boeken uitzoeken. Maandag woensdag en vrijdag zijn hele drukke dagen.
Laaggeletterdheid is een probleem in de wijk. Er is speciaal geïnvesteerd in een segment boeken voor laaggeletterde
volwassenen Verder zijn er cd-rom’s en Cito-toetsmateriaal voor kinderen zodat de ouders met ze kunnen oefenen. Hier
wordt veel gebruik van gemaakt.
Problemen waar de bibliotheek tegenaan loopt:
Grootste probleem waar de bibliotheek nu mee te maken heeft is de naderende sluiting in 2012. De medewerkers
denken niet dat de bewoners van deze wijk met het OV naar een andere wijk gaan met hun kinderen om boekjes te halen.
Alleen de financiële investering om dat te doen is al niet haalbaar voor de ouders. Duidelijk is dat met het sluiten van
een voorziening niet alleen de primaire functie van de voorziening wordt geschrapt (boeken lenen) – er verdwijnt een
ontmoetingsplek, leerplek, computerplek, etc.
De bibliotheek had in het verleden last van jongeren die vervelend rondhingen, zowel groepen jongens als ook meisjes.
Lastig doen, eieren door de deuropening gooien, grote mond etc. In de ruimte van het e-center zit daarom nu een
toezichthouder. Het is nu een stuk rustiger in de bibliotheek. Volgens een medewerker die in de wijk woont, is het wel
logisch dat jongeren een plek zoeken om te kunnen hangen want in de wijk is niet veel te doen - geen sport, geen clubs. Het
buurthuis heeft wel een programma (een knutselmiddag) voor kinderen (op woensdagmiddag) maar voor oudere kinderen
is er volgens hen niets te doen.
84 | Bijlagen
Economie, Werk & Inkomen

Gesprek met winkeliers
Winkels in de wijk
Het winkelierbeleid van Woonstad staat op gespannen voet met de economische visie van de gemeente/OBR. In de
visie van gemeente/ OBR wordt de voorkeur voor een clustering van winkels rond het Entrepotgebouw en de Vuurplaat
uitgesproken. Woonstad vindt het juist belangrijk dat dagelijkse voorzieningen in de wijk beschikbaar blijven – niet alleen
voor bijvoorbeeld oudere bewoners, winkels hebben ook een sociale functie en zorgen voor levendigheid.
Door Woonstad is in de Oranjeboomstraat wel een luifelbeleid ingesteld. Detailhandel mag zich alleen onder de luifel
vestigen, in de overige bedrijfsruimtes is plaats voor zakelijke dienstverlening. De reden hiervoor is dat men de kleine
ondernemers op de Oranjeboomstraat wil concentreren om verdere versplintering tegen te gaan, de winkels hebben zo
meer levensvatbaarheid.
Winkeliersvereniging
In de wijk is een winkeliersvereniging actief. De activiteiten die worden georganiseerd zijn o.a. plaatsing van bloembakken,
kerstversiering en evenementen. De vereniging heeft naast de voorzitter geen leden. Volgens de voorzitter is dat zo omdat
ondernemers de contributie “van de goedkoopste winkeliersvereniging van NL” niet willen betalen (€50,- / jaar). Daarom
overweegt de voorzitter om te gaan stoppen na de jaarwisseling. De meeste geïnterviewde ondernemers weten niets
van een winkelierverenging maar geven ook niet aan daar interesse in te hebben. Sowieso is er weinig onderling contact,
uitzonderingen daargelaten die aangeven “iedereen” te kennen.
Hangjongeren bij winkels
Sommige winkeliers hebben last van hangjongeren (groepen van ± 7 jongeren), “die doen op zich niets maar jagen wel
de klanten weg”.
Economie, Werk & Inkomen

Gesprek met het werkplein IJsselmonde
Feijenoord valt onder het werkplein in IJsselmonde. Voor bewoners uit Feijnoord is dat best ver weg (twee zones). Een
aantal jaren geleden is er bij SoZaWe gekozen voor centralisering - er zijn nu nog 5 werkpleinen in Rotterdam over. Dat is
niet handig, zeker nu er steeds meer vragen uit een bepaald gebied komen.
Werkwijze
Elke klant van het werkplein krijgt een individueel traject opgelegd dat moet leiden tot inkomensvoorziening en
participatie. De klantmanager maakt een diagnose en zet de trajecten uit. De trajecten worden vooral ingezet bij sociaal
isolement. Grootste problemen bij langdurig werkloze klanten zijn: laag zelfbeeld, depressie, veel psychosomatische
klachten en overgewicht - daarom is er ook het programma van klacht naar kracht in samenwerking met de GGD.
Trajecten sociale activering
De trajecten voor sociale activering worden per jaar bij verschillende aanbieders ingekocht. Aan het begin van een jaar
wordt een schatting gemaakt van het aantal benodigde trajecten. Dit jaar waren voor het eerst de trajecten bij de ok-bank
in Feijenoord begin november al op. Vroeger konden in deze situatie nog trajecten worden bijgekocht - maar dit jaar was
dat niet meer mogelijk. De meeste trajectaanbieders van het werkplein werken niet gebiedsgericht (zoals de ok-bank),
maar zijn over het algemeen zeer flexibel, sommige komen zelf bij de klanten thuis. De ok-bank Feijenoord (SFW) zit wel in
de wijk en het is wat dat betreft een uitzondering.
De kwaliteit van de trajecten is wisselend. Elke klantmanager gaat er anders mee om. Vroeger was er nog tijd om af en
toe op werkbezoek te gaan om zo de kwaliteit van de aanbieders te controleren, dan kan nu niet meer. Nu mogen er in de
groep ‘sociale activering’ per jaar 4,5 uren per klant worden ingezet – dat zijn ca. twee gesprekken per jaar.
Het aanbieden van trajecten aan alleen werkloze is volgens de locatiemanager niet helemaal eerlijk. Er zijn veel mensen
die baat hebben bij sociale activering trajecten - bijvoorbeeld mensen met een zeer laag inkomen of sommige huisvrouwen.
Deze groepen zijn in sociaal opzicht soms veel geïsoleerder dan mensen met een uitkering. Daarom worden trajecten ook
door de deelgemeente ingekocht. Aanmelding kan dan komen via huis aan huis projecten of door het maatschappelijk
werk.
Toekomst sociale activering
Voor sociale activering is een nieuwe structuur zichtbaar – het draait nu om “full engagement”. Het college wil de
komende collegeperiode dat alle Rotterdammers met een gemeentelijke uitkering of inkomensvoorziening aan de slag gaan
als tegenprestatie. Er zijn inmiddels twee pilootprojecten van start gegaan. Uitkeringsontvangers worden daarin verplicht
om voor minimaal 12h/week vrijwilligerswerk te verrichten, mantelzorg en de zorg voor kinderen valt er ook onder. Alleen
voor de wijk Feijenoord zou dat betekenen dat 3000 mensen op zoek moeten gaan naar vrijwilligerswerk.
Werkwinkel in de wijk
De deelgemeente wil graag werkwinkel in Feijenoord omdat ze niet tevreden zijn met de manier hoe het werkplein
functioneert. In het kader van bezuinigingen zal dat waarschijnlijk niet mogelijk zijn. Volgens de geïnterviewde medewerker
van SoZaWe kan je ook beter je energie steken in het verbeteren van het werkplein dan in het oprichten van nog een
organisatie in de wijk. De klantmanagers weten nu al de weg niet meer te vinden tussen alle projecten in de WWI/ Pact op
Zuid wijken.
86 | Bijlagen
Gezondheid & Hulpverlening

Gesprek met twee interventieverpleegkundigen op het
consultatiebureau Sanderlingplein
Voor de (hele) deelgemeente Feijenoord zijn er 3 interventieverpleegkundigen, twee voor kinderen 0‐4 en een
jeugdverpleegkundige. Er zijn twee consultatiebureaus, een bureau aan de Maasoever (naast het kantoor van de
deelgemeente) en een bureau aan het Sanderlingplein in Bloemhof. Beide bureaus zijn moeilijk te bereiken vanuit de
wijk Feijenoord, zeker als men niets kan besteden aan openbaar vervoer. Desondanks wordt het inloopspreekuur wel
druk bezocht vooral door ouders uit de directe omgeving. Vroeger waren er kleinere kantoren in de paperclip en bij de
Rijnhaven maar die zijn nu gesloten. Sinds kort is er bij het CJG ook een opvoedkundige die huisbezoeken aflegt, wat een
goede ontwikkeling is. Helaas is er maar een opvoedkundige voor de hele deelgemeente Feijenoord en die werkt ook nog
parttime (de andere is bezuinigd).
Samenwerking
Het consultatiebureau heeft contact met de opvoedingsondersteuning op de peuterspeelzalen, vooralsnog werken ze

alleen samen met de organisatie Kinderdam. De samenwerking met de sociale teams Feijenoord verloopt ook goed. Als de
verpleegkundigen op de huisbezoeken problemen in de gezinnen tegenkomen worden deze doorverwezen naar de Sociale
Teams (of Stichting Mee en William Schrikker voor ouders met een lichte verstandelijke beperking).
De verloskundigen en ziekenhuizen geven geboortes sinds kort door aan het CJG. Daarnaast werken de
interventieverpleegkundigen samen met de zorgadviesteams (ZAT) aan de scholen, in ontwikkeling zijn ook zorgadviesteams
aan de voorscholen.
Opkomst
De opkomst van ouders met kinderen tot 16 maanden is over het algemeen in de hele deelgemeente goed. Dat geldt
ook voor de wijk Feijenoord – en dat terwijl het best ver is voor de ouders om er te komen. Als een kind na twee oproepen
niet komt opdagen gaat er een wijkverpleegkundige langs bij het gezin. Als er drie keer geen gehoor wordt gegeven gaat
een melding naar de CJG coördinator en die stuurt dan een vraag aan het interventieteam om een keer in de avond langs
te gaan.
Vaak voorkomende problemen
De problemen in de deelgemeente zijn per wijk niet zeer verschillend – overal speelt min of meer dezelfde problematiek.
Gevraagd naar specifieke problemen in de wijk Feijenoord noemen zij het grote aantal alleen opvoedende moeders. Ook
depressie is een vaak voorkomend probleem onder moeders in de wijk Feijenoord. Dat is heel nadelig voor de kinderen
want die krijgen niet genoeg aandacht, moeder zit gevangen in haar eigen wereld en communiceert nauwelijks met de
kinderen. Daarnaast worden nog een aantal andere problemen genoemd.
Continuïteit
Een groot probleem is volgens de medewerkers dat er te veel initiatieven in de deelgemeente worden opgestart. Hoewel
het vaak goede initiatieven zijn stoppen die na een korte periode weer omdat er geen financiering meer is – alles gaat op
projectbasis, terwijl juist het lange termijnperspectief belangrijk is. “De problemen die er zijn los je niet binnen twee jaar
op”. Het gebrek aan continuïteit is volgens de medewerkers de oorzaak dat er zo weinig verbetering is geboekt. Het gebrek
aan continuïteit is een ook een probleem bij het middenmanagement. De uitvoerders blijven meestal lang in dezelfde
functie werken - coördinatoren, projectleiders, etc. wisselen vaak, dat kan enorm frustrerend zijn.

De moeders weten ook niet meer waar ze naar toe kunnen omdat om het jaar nieuwe projecten worden opgestart.
Voor dit soort achterstandswijken moet men juist een lange adem hebben. Een plek in de wijk waar moeders kunnen
samenkomen zou daarom heel goed zijn. Hier zouden verschillende activiteiten gecombineerd kunnen worden. In de
wijken is gebrek aan locaties waar kinderopvang, taalcursussen, opvoedingsondersteuning, speelgroepen, sport, kletsen,
leren, etc. worden gecombineerd.
Opvoedvaardigheden
Bij de ouders ontbreekt het vaak aan basale opvoedvaardigheden zoals spelen met hun kind. Ouders met een lage SES
(sociaaleconomische status) kunnen dit niet, ze hebben het niet geleerd. Deze ouders vinden hun kinderen vaak lastig terwijl
het kind alleen gezond nieuwsgierig en ondernemend is. Daarom vinden de verpleegkundigen stimuleringsprogramma’s
voor ouders met kinderen 0‐2 juist zo goed.
Taal
Slechte taalvaardigheid bij de moeders is een zeer groot probleem, de vrouwen nemen vaak de moeite niet om de taal te
leren. Deze vrouwen zien ook niet de noodzaak om de Nederlandse taal te leren – ze blijven toch thuis voor de kinderen en
verkeren in hun eigen netwerk. Slechte taalvaardigheid komt in vele gezinnen voor, ongeacht de afkomst van de moeders.
Ook de taalcultuur in de gezinnen is op een haal laag niveau. Met de kinderen wordt nauwelijks gecommuniceerd - al
helemaal niet als moeder depressief is.
Gestapelde problematiek
De verpleegkundigen constateren veel meervoudige problematiek zoals armoede, slechte huisvesting, depressie, lage
opleiding, geen/slechte beheersing van het Nederlands.
Oost-Europeanen
Zorgwekkend is de komst van steeds meer Bulgaren (vooral in gebieden met veel kamerverhuur) die niet staan
ingeschreven en ook hun kinderen niet inschrijven. Deze kinderen zijn vaak niet ziektekostenverzekerd en vallen tussen wal
en schip. Er zijn sowieso veel Oost‐Europeanen in de deelgemeente en het aantal neemt toe. Vaak hebben deze gezinnen
geen vaste verblijfplaats, op deze groep kan het CJG daarom geen grip krijgen.
Depressie
Er zijn zeer veel ouders met een depressie. Deze ouders (meest moeders) hebben een laag zelfbeeld, denken dat ze
niets kunnen en krijgen ook weinig steun van anderen. Vooral na de geboorte van een kind zijn moeders vaak depressief,
ze kunnen het even niet meer aan. Daarom zouden deze moeders erg gebaat zijn bij een aantal maanden huishoudelijke
hulp na de bevalling van een kind - dit is echter niet mogelijk. Huishoudelijke hulp wordt alleen ingezet als er een traject
loopt met een vorm van psychische therapie. Uiteindelijk is dit veel duurder: “een paar maanden hulp in huis zou grote
problemen kunnen voorkomen en is veel goedkoper”.
In de deelgemeente zijn ook veel verslaafde ouders. Dit is een heel moeilijke en kwetsbare groep die constant begeleiding
nodig heeft, het gaat een tijdje goed en dan begint het weer opnieuw. Deze groep ouders heeft eigenlijk intensieve
begeleiding nodig tot dat de kinderen zelfstandig wonen. Nu moeten deze ouders ook vaker naar het consultatiebureau
komen maar dat is nog steeds niet genoeg.
88 | Bijlagen

Gesprek met het CJG Maasoever
Binnen het CJG bestaan de volgende functies:
• Pedagogen voor 12min (5 gesprekken liefst op CJG indien echt nodig bij de mensen thuis)
• Pedagogen voor 12plus (12 gesprekken liefst op CJG indien echt nodig bij de mensen thuis)
• Opvoedhulp aan huis (3 maanden, 12 keer een huisbezoek) vaak via interventie verpleegkundige
• Gezinscoaches (traject van 6 maanden)
• De JGZ functies van 0‐23 (consultatiebureau en schoolarts)
• Interventie verpleegkundige
Er is geen verloskundige in de wijk Feijenoord/ Kop van Zuid en bij het CJG Maasoever is niet bekend naar welke
verloskundige aanstaande moeders uit deze gebieden gaan
De CJG coördinator is voorzitter van het overleg die de casussen aandraagt voor het sociaal team. Met de volgende
partijen wordt samengewerkt:
• SWF, Flexus, Context, ACT, Homestart, Dosa, LZN, LTHG, KindeRdam, Sociaal Team
De coördinator van het CJG wenst dat er een overzicht komt (een map) waarin duidelijk staat wat iedere aanbieder in
de wijk/deelgemeente kan bieden en voor wie, zodat scholen snel en goed kunnen doorverwijzen en daardoor zo weinig
mogelijk tijd moeten besteden aan zorg.
Grootste problemen
In de deelgemeente zijn er golven van tienerzwangerschap. Het lijkt wel alsof er 9 maanden na iedere schoolvakantie
weer zo’n 5‐6 zwangere meiden zijn. Dit zijn vaak Antilliaanse meiden of Nederlandse meisjes met een laag IQ. Afhankelijk
van hun leeftijd, hun thuissituatie en hun wensen gaan ze de meiden doorverwijzen of begeleiden.
Er zijn veel doorverwijzingen naar logopedie omdat het kind een taalachterstand heeft. Maar dit is wel een erg duur en
specialistisch middel. Scholen, speelzalen en kinderopvang moeten veel meer doen om ouders bewust te maken van het
belang van goede taalontwikkeling en de organisaties moeten daar zelf ook meer aandacht aan besteden. Dit begint al met
taalvaardige leidsters.
Het Sociaal team heeft op dit moment 80 casussen. Het CJG schrikt hiervan en vraagt zich af waarom deze gezinnen nu
pas in beeld komen. Wie hielp hen voordat het Sociale Team er was? Als er 80 gezinnen zijn die basisondersteuning nodig
hebben waar zijn dan alle gezinnen die meer opvoedkundige ondersteuning kunnen gebruiken? Ze vermoeden dat er nog
zeer veel niet ontdekte problemen bestaan of dat er problemen niet bij de juiste hulpverlening terecht komen.
In Rotterdam wordt nog steeds gas/water/licht afgesloten bij huishoudens met kinderen hoewel een convenant is
ondertekend door allerlei partijen dat dit niet mag gebeuren.
Participatie & Vrije Tijd
Jongerenwerk
In Feijenoord is het jongerenwerk nieuwe stijl ingevoerd, er zijn nieuwe mensen bijgekomen en accomodaties gesloten.
Op dit moment wordt door SWF het ambulante jongerenwerk opgezet.
TOS
TOS mag kan 2011 geen activiteiten meer op Kop van Zuid uitvoeren – de focus ligt op de oude wijken: Feijenoord en
Afrikanerwijk.
Turkse Moskee
Binnen de Stichting Anadolu zijn circa 150 jongeren die actief deelnemen aan activiteiten die door het jongerenbestuur
worden georganiseerd. Hierbij kan gedacht worden aan sportactiviteiten zoals voetballen, zwemmen maar ook culturele
activiteiten zoals de jaarlijkse viering van het kinderfeest op 23 april. Hierbij worden er verschillende instanties uitgenodigd
waaronder de scholen, wethouders, buurtbewoners etc.
De moskee probeert met andere instanties (zoals basisscholen en de deelgemeente) samen te werken, maar een
samenwerking komt nooit van de grond. De moskee zegt dat zij haar ideeën aan de deelgemeente voorlegt en zij graag
samen activiteiten zou willen organiseren met andere instanties. Hier wordt geen gehoor aan gegeven. Daarom is de
moskee genoodzaakt om alle activiteiten zelf te organiseren uit eigen budget of door bijdrage van vaste bezoekers van de
moskee.
De koepels
De koepels is een bijzonder project. Daniel Montero leert jongeren via Thaiboxen respect, discipline en zelfvertrouwen.
In de kleine koepel is ambulante hulpverlening gevestigd en worden cursussen anti-agressie trainingen, (ROTS&WATER
programma) gegeven. Tot eind december 2010 was vanuit de kleine koepels ook de stichting ‘Nieuwe Kans’ actief. Hiervoor
is nu de financiering gestopt.
Buurthuis de Dam
“Alleen aandacht voor business – geen wijkkarakter – te wit”
Vitale kernen
Woonstad probeert op nieuwe manieren diverse groepen bewoners te activeren. Ze werken met vitale kernen,
bijvoorbeeld moskeeën, buurtouders, klankboard Nassaupark.
Oranjeboomtuinen
Woonstad is samen met Stadslandbouw bezig met het opzetten van een groentetuin in de Oranjeboomstraat. Er zijn
afspraken gemaakt met lokale horecaondernemers om de groente af te nemen. De groente moet in potten gekweekt
worden omdat de grond in Feijenoord is vervuild – dat maakt het project duurder.
90 | Bijlagen
Participatie & Vrije Tijd
Bewonersvereniging de Bof
2012 stopt de deelgemeente met de ondersteuning van huisvesting voor bof - redenering: bof is te eenzijdig samengesteld.
Eigenlijk hebben ook andere groepen recht op ondersteuning, maar alle groepen kan de deelgemeente niet huisvesten,
daarom krijgt de BOF ook geen ondersteuning meer. ‘Mensen maken de stad’ heeft ook een aantal blokken in beheer – ook
dit project stopt in 2011 – en moet aan Sonor worden overgedragen. Op dit moment wordt er gewerkt aan een verbreding
van de BOF. (Piet Huiskens/ werkplaats)
Binnenterrein bofblok
Het binnenterrein kan een hele leuke plek zijn, vooral in de zomer wordt het door gezinnen gebruikt. Maar bij overlast
worden weinig meldingen gemaakt omdat “mensen bang voor elkaar zijn”. Daarom is het opbouwwerk begonnen met het
organiseren van bewonersbijeenkomsten met als doel om deze problemen te bespreken. Een gelijksoortig traject is in het
verleden ook georganiseerd in het Stampioenblok.
Werkgroepen en opbouwwerk
Er zijn verschillende werkgroepen actief die begeleid worden door het opbouwwerk zoals de werkgroep ‘Oranjeboomstraat
Fase II’ en de werkgroep ‘R.O.S’ (Roentgenstraat, Oranjeboomstraat en Stampioensstraat). Uit de werkgroepen komen
klachten dat Woonstad zich niet altijd aan afspraken houd. Het opbouwwerk onderhoud ook goede contacten met de
Stichting El Mochinine en Stichting Anadolu.
Ontmoetingslocaties
Tijdens de interviews is aan verschillende personen gevraagd waar zijn in de wijk met anderen afspreken. Dit is een lijst
met locaties die door verschillende gesprekspartners genoemd werden.
• De BOF
• Stampioensplein – Opzoomeren
• Heemskerkschool – ook locatie aan de overkant Persoonshaven
• Moskee – “zeer grote maatschappelijke functie”, ook voor jongerenactiviteiten
• Bibliotheek is heel belangrijk (gaat sluiten per 2012)
• Stichting Actief (Islamitisch) – voor jongeren en ouderen
• De Winkelstrip – hier komt een Woonstad spreekuur.
• Koepels, maar geen activiteiten voor oudere groepen uit de wijk.
• Thuiszorg organisatie ISA – Oranjeboomstraat
Bijlage C) Kaart met ontmoetingsplekken
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
n
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we
de
e
Fr ple
str
g
a
aa ikk
t
r
end
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
n
or
dst
e
ra
at
Fe
v
ije
no
ha
de aat or
dk
ka str ad
s au r g e
Nas bu
en
Na
ill
ss
D t
au
aa
s
str
tra
er
Nassau
at
KO
"De Hef" k
Nassauhaven
Z in
NI
at
at
NG
-
rd
ra
Na
a o
str
st
no
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
n
s-
Fe ug
ge
tig
u
- br
str
t
EB
au
rd
erh
en oo
Br
Ro d-ijen ven
R
at
ng
eid
oFr e han
UG
a
str o
stra
n e
oe
n ije hav
Fe
ni
Stieltjesplein
2e dw amprsstr
pi Fe
at
ijen
hav
St ar io .
t
m traa
am ss en
1e d
a
St ops
oo
St wa
pi r.
jko
oe
rdk
Ko
T . Hei
t
Fei
n-
str
Jo
AA
os
ad
jk
jen
Zinkerweg
di
tin
e
en
en
gs
Entrepotstraat
ST
oo
tra
g
oo
rdd
ES
at
Buurttuin; Creatief Beheer

t
H raa
TJ en nst
ijk
RO
in
L elsple ev ma
TIE Hand St ek
Spi
SE
Bewonersorganisatie
S d Feijenoord/KvZ
ST
on
fr
Hal
Feijenoord
R
Per t
delen
AA
soo raa
nst
ven
ereld nss
Bin Vijf W Jalo
otha
traa
T
ne t
nh
p
Entre
av Moskeevereniging El Mohçinine
sd am ontmoetingslocatie
Nas
en
boom oon
persoonshal
Facto
Buurthuis: Persoonsdam
br Rijks s
ug Per
sau
g
rij
we
hav
Lodewijk Pincoffs Centrum;

ffs
Lo Ca
co
Huisartsenpraktijk
en
uis rg Wijktheater am
nsd
Pin
Pre ad vervult functie

ge oo gezondheidscentrum soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa + leefstijl adviseur
de
e isc
4
Pin Lod
s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs
od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
Thuiszorg IZA
oo
Pie
Sp
Eri
ms

-
kst
nd2012
oo Bibliotheekatot r-
tra
L ete
rso
raa
m raat
rw e
Pe
at
t
st
eg
rso
Bin
on
ha Sto
on
ska
ot
ve ne
Kinderdam -
blo
de
k Kinderdagverblijf Sjakie
n nh raa
t
eg
sh
J.B t
av ers
w
.B
ffs
ak orff
em
en
co
rgd
in oek
av
t
ak
aa
Bu
Pin
Heemskerkschool
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
le
wi
en
t
va
ro
Mo
aa
de
aij
nB
aa us-
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
.F
tte
poors
ur
J.H
ad
Stichting Actief
R.H
ve
Vu
en
e
Pe
ple O - Basisschool
Bi
Rose-S
rso
in -
TOS ter
t -
nn
De Clipper
str ries
Wa sstr.
raa
en
on
eV
Anadolu Moskee pa
h
tst
aa
s-
av
sha
Ri
.d
str olaa
jtu
ka
nh
P.J
ven
ig
€
as
c
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg ABB Administratiebeheer
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
en belastingadviezen
qu
H.
ie
kb
t
ot
Jac
raa
m
rug
dst
co
Hillekop-
tloo
Lo
hie
t
plein Sc
eg
Pa
laa
str ars-
ral
w
p
lel
m
w
ur
.
we
tra
d
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
se
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
uc
str
str
at Zorgcentrum Steenplaat:
te
aa ra
ur
t Sp tst Intramuraal
ho
aat
str. oo nis aat

f
ille rw rstr
rte H eg Passe
i
Ko
ch
ha
Ma
ve
n
dij k
e Hille
Bred Steinweg
ijk at hof Mallegat Koepels
tra
Le
eH illed ss Hi
eu
> de tweede kans

Bred er lle
St
we
y dij Rosetunnel > Funzone

Be
ein
Ja
k
ns
> TOS
co
we
Cr
te
LA
m
in
on
g
in
AN
Bo
str
str
jés
a
str
th
aa
OP
tra
as
aa
t
Jo
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
la
250m
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
aa
lk
an
Tw
t
str
Bu
ek
de
ee
e
rg
ieb
bo
er
R
sst
str
Afbeelding 35- Overzicht van ontmoetingplekken aangegeven in de interviews

aa
raa
t
t
Bijlage D) Kaart van samenwerkingsverbanden
Noortstra
Olivier va at
De R
uyte
Br
n
ug
r
ins ik
-
Pr der in
we
de
e
Fr ple Samengestelde kaart:
str
g
a
aa ikk Samenwerkings verbanden
t
r
end
sH
Fe
in
ije
Pr
Nassaubrug
no
Samenwerkingsverbanden
en
or
Trattoria Dillenburg
d
- SKZ -12 jaar.

st
ra
samenwerking tussen:
at
Fe
av
ije > alle scholen
no > TOS
de at or > SFW
ka tra dk
h
> Kinderdam
au gs ad
as
s
b ur e > Max
N en
> incidenteel: Wijktheater
Na
ill
ss
D t
au
- Bewonerstraject Nassauhavenpark
aa
s
str
> Woonstad, dS+V,
tra
er
Nassau
BOF, bewoners, ondernemers
at
KO
"De Hef" k
Nassauhaven
Z in
NI
SONOR wg: Satmpioensplein - Samenwerkingsverband voor
at
at
NG
ondernemers d- ‘Ik zit op Zuid’
ra
or
Na
a
str
st
door Pactnoop Zuid
ssa
I
am
ije
NN
Nijv
en
s-
Fe rug
tig
u
SONOR wg: R.O.S
tg
str
- b verteld” >
- “Feijenoord
EB
au
ordn
erh
en
.
- no > “Feijenoord
Br
Eet”
Ro
R
t rdeije a>ve“Feijenoord School”
ng
eid
UG
aa
S
oF h
TO
str no en
stra
S
hav - Oranjeboomtuin
participatie ontwikkeling
en ije
TO
Fe
ni
Stieltjesplein o
2e dw amprsstr
Fe
nassauhavenpark
pi
at
ijen
hav
> Trattoria
t Dillenburg
St ar io .
am traa
am ss en
1e d
St
>sWoonstad
oo
oop> Eetbaar Rotterdam
St wa
pi r.
oe
eijk
rdk
Ko
tr.
AT
t
Fei
n-
H
Jo
jks
os
ad
jen
Zinkerweg
A di - Werkgroepen SONOR: Oranjeboomstraat,
tin
TR
e
en
n
gs
Entrepotstraat
oo
ROS, Stampioensplein, BOF-blok
ge
Coöperatieve Vereniging
tra
S o
rdd
ES
Huisartsenpraktijk Jansen UA
at
Ho raa
t
TJ en nst
ijk
RO
SONOR wg: BOFblok

in
L elsple ev ma
TIE Hand St ek
Spi
SE
S d JKZ -12 jaar

ST
on
fr Artsengroep
Hal
Feijenoord
Huisartsen kring
R
Per t
delen
Persoonsstraat
AA
soo
st raa
reld
n nss
thave
Bin ijf We traa lon Samenwerking Heemskerksch,
T
ne V t Ja Agnessch, Gr v P. sch. en Dukdalf

nh
po
Entre
av sd am dmv wijkarrangent en
Nas
S
en
boom oon
sportvereniging
Facto
TO
br Rijks s
Per
W
ug
sau
S
g
rij
we
hav
Lodewijk Pincoffs Centrum

ffs
Lo Ca
co
en
uis rg am
nsd
Pin
ad
S
Pre
TO
ge oo soo
Per
jk
rka rsk Dr
wi
de ad aa Samenwerking
de
e isc
4
Pin Lod Stadstoezicht en Roteb

s2
hij
Lo
t
co ew f
Or
aa
Lodewijk Pincoffs dmv Pilot

od
ffs ijk
str
an
Rosepark
Lo
br plein
at
ug
rop
jeb
in
Damstra
Ple
cK
Pe
oo
Pie
Sp
Eri
Oranjeboomtuin ism TOS,

ms

-
kst
Trattoria, Woonstad en
nd
oo La ter-
tra
rso
Eetbaar Rotterdam
raa
me aat
rw Voorlees express
Pe
at
str
t
Samenwerkingsverband
eg
rso
Bin
voor ondernemers
on
ha Sto
on
‘Ik zit op Zuid’
ska
ot
ve ne blo door Pact op Zuid
de
k
n nh raa
t
eg
sh
J.B rst
av
w
.B
rffe
ffs
ak
em
en o
co
rgd
in oek
av
t
ak
aa
Bu
Pin
er-
ad
ple nbr
str
e
jk
ng
ek
MMS / woonstad
le
wi
en
t
va
ro
F
Mo
aa
Stoppen 2011
de
W
aij
nB
aa us-
S
str
Lo
Kra
de
r
de
W.
traat
Pik
t
G.
an
led
aa
etk
Wi
str
.v
pl
SONOR wg: Oranjeboomstraat

.F
tte
poors
New Industries
ur
J.H
ad
R.H
ve
Vu
en Salon Feijenoord
e
Pe
ple
S
Bi
Rose-S
rso
in -
TO
ter
t -
nn
str ries
Wa sstr.
raa
en
on
eV
pa
h
tst
aa
s-
av
sha
Ri
.d
str olaa
jtu
ka
nh
P.J
ven
ig
as
c
of
H.
w
t
Ny
aa
Ma
eg
r.
es
Rosebrug
fst
Pie
A.
qu
H.
ie
kb
t
ot
Jac
raa
m
rug
dst
co
Hillekop-
tl oo
Lo
hie
t
plein Sc
eg
Pa
laa
str ars-
ral
w
p
lel
m
w
ur
.
we
tra
d
Vu
g
lle
Ro
m
Station
Hi
oo
Co
Hi
se
St
nd
lle
"R’dam Zuid"
uc
str
str
at
te
aa ra
ur
t Sp tst
ho
aat
lestr
. oo nis rstra
at
f
rw
e Hil Passe
Kort eg
i
ch
ha
Ma
ve
n
ijk
eH illed
S
Bred Steinweg
TO
ijk
CJGdMaasoever at hof Mallegat
tra
Le
ille
e Hsamenwerking ss ZAT Hi
eu
met scholen via

Bred er lle
St
we
y dij Rosetunnel
Be
ein
Ja
k
ns
W
co
we
Cr
te
LA
S
m
in
on
g
in
AN
Bo
str
str
jés
a
str
th
aa
OP
tra
as
aa
t
Jo
at
tra
ZU
ub
at
e
ID
rt-
at
lleg
De
la
250m
Re
Ch
ys
tra
ris
Sc
str
ha
tia
at
aa
t
aa
lk
an
Tw
t
str
Bu
ek
de
ee
e
rg
ieb
bo
er
R
Afbeelding 36 - Kaart van samenwerkingsverbanden samengesteld vanuit de interviews.
sst
str
aa
raa
t
94 | Bijlagen
Veldacademie/ TU Delft: Sociaal Duurzame Wijk 2010/2011 blok 1+2 Veldacademie/ TU Delft: Sociaal Duurzame Wijk 2010/2011 blok 1+2
Uitwerkingen van interviews ‘Fun in Feijenoord’ Marokkanen. Maar het is volgens hem utopie om echt iedereen te bereiken.
Het opleidingsniveau van de mensen die er komen is heel divers. Activiteiten zijn
middelen om in te zetten om ongewenste dingen te signaleren en hulp te bieden waar
1 Professionals nodig.
6 dagen per week zijn er activiteiten op de Dam. Zondags zijn er activiteiten van de S en
Jongerenwerker SWF - José da Silva 24-10-2010. 15.00 uur Persoonshal R en de SWF. Op zaterdags komen vooral zelforganisaties/verenigingen uit Feijenoord
Er zijn veel activiteiten voor verschillende doelgroepen. Veel activiteiten zijn gebruik maken van de zalen.
tegenwoordig vraaggericht. De jongerenwerkers vragen wat bijvoorbeeld jongeren 6 dagen per week zijn er activiteiten in de koepels. Overdag draaien daar vooral projecten
zouden willen doen. Vroeger was het vooral aanbodgericht. zoals de ‘Nieuwe kans’ en ‘Watch out’ voor kinderen en tieners. In de avond zijn er
Bij de Persoonshal wordt met de dansgroepen gewerkt met het principe: ‘dienst voor vooral jongeren en volwassenen te vinden. Er zijn overigens 2 meidenavonden.
dienst’. Zij krijgen de ruimte om te oefenen en dansen, maar ze moeten daarvoor terug
bijvoorbeeld een optreden voor teruggeven tijdens festivals/activiteiten. Daniël Monteiro: Jongerenwerker en Thaibokstrainer SWF. 24-10-2010 om 19.00
Er zou vandaag een groot festival plaatsvinden tot 17.00 uur. Dit is niet doorgegaan, uur
omdat er niet genoeg animo was van de deelnemers. En daarom heeft het op kleinere Thaiboks voor jongens en meiden. Hij is al 25 jaar bezig en zijn zoon van 19 is geeft ook
schaal tot 15.00 uur plaatsgevonden in de Dam. les en speelt wedstrijden. Ze doen mee aan kickboxgala’s over heel Nederland waar ook
Jongeren zijn gegroepeerd en buurtgericht. Uit de buurt Simons gaan jongeren vooral veel ouders bij mee gaan.
naar het Helderheidsplein. De buurt Persoonshaven gaat vooral naar het cruyf court. Er komen ongeveer 40 tot 80 mensen per dag. In totaal zijn er 30 meiden en 50 jongens.
Bij de koepels en cruyf court komen ook jongeren uit andere wijken. Op zondags zijn er Voor kinderen 5 euro per maand en 3 keer per week trainen en voor jongeren 15 euro.
zo een 80 tot 120 jongeren van verschillende leeftijden aanwezig. Over het Cruyf court Het is daarmee dus heel laagdrempelig. Het is heel multicultureel en er zijn ook veel
en koepels zijn er nooit klachten over activiteiten of over jongeren. Zomers komen er toeschouwers.
zelfs bij grotere activiteiten 200 tot 300 jongeren. Bij vergelijkbare activiteiten van De jongeren krijgen er ook discipline, respect en zelfbeheersing mee. Er is totaal geen
dezelfde grootte in andere wijken, zoals Vreewijk krijgen ze een tal van klachten binnen overlast naar de omgeving, ook het bejaardenhuis heeft er geen last van.
van bewoners. Er is een hechte groep van mensen en komen er al jaren. Er is een hoge mate van sociale
Er zijn problemen te zien bij de Kop van Zuid. Er zijn geen voorzieningen neergezet voor controle. Er zijn ook goede contacten met de ouders en familieleden van de leden en
jongrenin die buurt, omdat men dacht dat het niet nodig zou zijn gezien het opleidings- en mensen die er komen.
inkomensniveau. Daardoor gaan jongeren (vooral van de Peperklip) elkaar vooral Er zijn tevens ook computers met internet, playstation, tafelvoetbal, een bar met
ontmoeten bij de winkelvoorzieningen van de Vuurplaat voor onder andere snackbars. zitplaatsen en er is een fitnessruimte. Scholieren krijgen er ook huiswerkbegeleiding en er
Dit komt problematisch over op de omgeving. Mensen in de omgeving van activiteiten op wordt ingegrepen bij kinderen en jongeren met problemen.
pleinen krijgen vooraf een brief met een aankondiging bij het plein aan de Rosenstraat.
Problemen m.b.t. jongeren in de wijk: Moskee Anadolu. S. Demir. Bestuurslid 25-10-2010 14.00 uur
- Schooluitval Hij ziet veel problemen met betrekking tot de jongeren van Turkse komaf uit Feijenoord.
- Station Zuid wordt als onveilig ervaren door een reeks berovingen. Maar de plegers zijn Vooral de leeftijdsgroep van 17 tot 21 is erg problematisch. Hij zegt dat 90% softdrugs
geen bewoners van de wijk. gebruikt. De jongeren hebben totaal geen respect meer voor ouderen en is volgens hem
- De ‘Schelpjesgroep’. Er is een gebied op de Oranjeboomstraat doorgebroken: de een verloren generatie. Daarom richten ze zich vooral op kinderen en tieners om te
‘Doorbraak’. Daar liggen schelpen op de grond en het is een weg naar Vuurplaat vanaf voorkomen dat zij in de zelfde situatie terecht komen. De ellende is volgens hem vooral
Feijenoord. Daarom is het voor jongeren een aantrekkelijke plaats om te hangen. te wijten aan de overheid. De verantwoordelijkheid over het kind is van de ouders
afgepakt door het beleid. Jongeren hebben in Nederland teveel vrijheid vanaf hun
Vrijetijdsvoorzieningen: achttiende leeftijd. Ze kunnen ongestoord prostitutie en coffeeshops bezoeken zonder
Bij de Dam heerst er een monocultuur: Marokkaanse jongeren domineren, vooral tijdens gevolgen. Er wordt teveel gewezen op hun vrijheden in plaats van hun
voetbal. Dit is ook door Nurullah bevestigd: er waren 25 jongens aanwezig, waarvan verantwoordelijkheden als volwassen zijnde. Deze problemen met jongeren ziet hij
zeker 70% Marokkaans is. De rest is een mix. vooral in achterstandswijken waar vaak een cumulatie is van coffeeshops, cafés en
Er zijn hier minder Turkse jongeren, maar dat komt ook onder andere door andere prostitutie.
voorzieningen zoals de moskee. De jongeren gaan nauwelijks naar de moskee, maar komen wel vaak naar de kantine om
Maar bij creatieve activiteiten is er een bredere groep. De koepels zijn wat dat betreft bijvoorbeeld samen een voetbalwedstrijd te kijken op de televisie, te biljarten en
meer multicultureel en daar zijn er ook meer dames te zien. De tieners zijn wel gemengd tafelvoetballen. Op vrijdagavond rond 21.00 uur zijn er gesprekskringen met de imam
op de Dam. Er heerst bij de jongeren een bepaald imago dat de activiteiten gericht zijn op van de moskee, maar daar komen vaak alleen jongens op af die niet problematisch zijn en
Bijlage E) Bijdrage interviews van studenten TUDelft / EUR
Studenten: M. Erdogan, N. Gerdan, A. Temimi, E. Kaymaz, B. Harmane d.d. 10.11.2010
Veldacademie/ TU Delft: Sociaal Duurzame Wijk 2010/2011 blok 1+2 Veldacademie/ TU Delft: Sociaal Duurzame Wijk 2010/2011 blok 1+2
wel waarden en normen hebben. Ook wordt er op elke donderdag van 18.00 uur tot 20.00 Samira
uur gevoetbald in de Persoonshal. Op 24 oktober tijdens het thaiboksen is, via D. Monteiro een jongerenwerker van SWF,
Op zaterdag en zondag van 10.00 tot 12.00 lesgegeven aan kinderen onder 10 jaar. Om kennis gemaakt met Samira (21). Samira staat bekend om haar thaiboks technieken en om
12.30 tot 14.30 wordt er les gegeven aan de groep ouder dan 10 jaar, de tieners. Deze haar stem. Ze doet ook regelmatig mee aan toernooien en brengt ook altijd veel aanhang
lessen hebben betrekking op godsdienstles, koranles en lessen met betrekking tot mee. Ze woont ook heel haar leven in de wijk en is al sinds haar vierde jaar actief bij de
omgangsvormen, normen en waarden. Koepels.
De meiden in de wijk zijn niet veel buiten, maar komen op zich wel naar de activiteiten
die georganiseerds worden bij hun in de wijk. Een deel komt niet buiten vanwege een
2 Koplopers strenge thuissituatie. Zo vertelt ze ook dat bij het Thaiboksen alleen al zeker 30 meiden
meedoen. Het aandeel jongens is wel wat groter, ongeveer 50. Iedereen die hier actief is,
Ali is zeker al jaren actief. Iedereen kent elkaar en elkaars familie. Om deze reden is er ook
Op 20 oktober is gesproken is er gesproken met een begeleider in de sportzaal van het voor de ouders geen drempel om hun dochters hier naar de Koepels te laten komen. Nog
Persoonshal. Er was een activiteit gaande namelijk voetbal. Er waren zo een 50 kinderen nooit is ze lastig gevallen door een jongen bij de Koepels. Er is een hoge mate van sociale
en jongeren aanwezig (8 tot 17 jaar). Veel ouders zijn op vakantie, omdat het nu controle.
goedkoper is om te reizen door het laagseizoen. Één duidelijke koploper vindt hij Een lastige doelgroep zijn de jongeren van 17 tot ongeveer 22 jaar. Wat ze zelf merkt is
ertussen lopen namelijk Ali. Ali is 16 jaar, heeft gewerkt bij TOS IJselmonde en dat er veel wordt geblowd, zo nu en dan gedeald en gehangen wordt door deze groep. De
organiseert regelmatig voetbaltoernooien op de Cruyff Court. reden dat zij hangen heeft veelal twee redenen: (1) Jongeren weten niet wat er allemaal
Ali woont in de nieuwbouw, waar hij en zijn familie met urgentie zijn gaan verhuizen. voor hen te doen is, maar willen eigenlijk alleen maar voetballen (2) Zij zijn niet
Bijlage E) Interviews bijgedragen door studenten TUDelft / EUR
Zelf vertelt hij dat er weinig meiden buiten zijn en die meedoen aan de activiteiten. Dit geïnteresseerd in de georganiseerde activiteiten.
vindt hij zelf ook erg jammer. Zelf ziet hij de meiden graag buiten komen en meedoen
aan de activiteiten. Kinderen en jongeren tot ongeveer 16 jaar komen massaal meedoen Walid
aan de activiteiten. Op 23 oktober 2010 is gesproken is met Walid (22 jaar). Hij woont vlakbij de
Volgens hem zijn de probleemgroepen jongeren van 16 jaar en ouder. Zij hangen vaak Oranjeboomstraat. Hij studeert Psychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zelf
buiten en hebben om deze reden ook veel contact met de politie. Laatste hebben zij nog heeft hij ook in de wijk gewerkt, namelijk bij de Jumbo bij de Entrepothaven. Hij
boetes gehad voor het hangen. Dit werd ook uitgezonden op TV Rijmond. Ali probeert voetbalt nog regelmatig met zijn leeftijdsgenoten in de wijk. In dit geval hebben wij hem
ook vaak met hen te praten. Hij heeft veel gezag bij kinderen en jongeren. Dus als hij ze ontmoet bij het veld waar de sportcontainer Feijenoord is gevestigd. Hij had een bal
aanspoort om met hem te voetballen, gaan zij vaak wel mee. Wat hij opmerkt is, dat de geleend bij de sportcontainer om met zijn vrienden te voetballen. Hier volgt zijn kijk op
informatievoorzieningen voor jongeren tekort schiet. De jongeren weten vaak ook niet de wijk.
wat er geregeld voor hen. Ook gaan steeds meer jongeren de wijk uit, omdat ze een In de wijk Feijenoord zijn er een tal van vrije tijdsvoorzieningen. Zo zijn er op
rijbewijs hebben. Ali heeft weleens een actie gezien waar men probeerde jongeren te verschillende locaties meerdere voetbalvelden te vinden. De grootste voetbalvelden
trekken. En dat werkte. Er werd namelijk gratis Turkse pizza´s gegeven. Hierbij werden bevinden zich bij de Peperklip vlakbij Lodewijck Pincoffsweg. Daar is er een grote
meteen nummers uitgewisseld en kregen de jongeren een sms wanneer er wat geregeld stenenveld waarop men zowel voetbal als basketbal kan spelen. Verderop bevindt zich
werd. En zover hij op de hoogte was kon hij stellen dat dit goed werkte. een grote speeltuin met de nodige schommels en glijbanen etc. In een zijstraatje van
Verder wil hij aankaarten dat door de buurtvaders er minder kinderen en jongeren buiten Lodewijck Pincoffsweg is er een voetbal- en basketbalveldje, kleiner dan Peperklip.
hangen. Een van de buurtvader is de vader van Ali. Ook werkt de vader van Ali bij de Ten hoogte van de Nassaustraat bevindt zich ook een voetbalveld dat van steen is en is
ROTEB. Verder merkt hij op dat autochtonen in de wijk allen te zien zijn als het kinderen relatief kleiner dan die van de Peperklip. Hier bevindt zich een kleine speeltuin en het ligt
betreft. Jongeren en volwassenen zijn bijna niet te zien. De meeste autochtonen in de wijk midden tussen de huizen. Er is verder ook een sportzaal te vinden op de Persoonsdam.
wonen in het noordelijk gedeelte waar de nieuwbouwwoningen liggen. Er is daar een Dit is heel nuttig voor zowel scholen die daar gymlessen geven en voor anderen om te
verbindingsweg met het centrum waardoor zij niet door de wijk hoeven te rijden om de kunnen sporten in hun vrije tijd. Iets verder dan de persoonsdam net voor de Piekbrug, is
wijk te verlaten. er een groot voetbalveld van kunstgras. Dit veld bevindt zich aan de zijkant van de
Ali ziet graag dat op het Nassaupark weer voetbal geregeld wordt zoals dat voorheen fabriek Hunter Douglas. Het ligt, als ik me niet vergis, aan de Helderheidplein. Aan het
werd gedaan. einde van de Oranjeboomstraat is er ook een voetbalveld en een sportcomplex genaamd
Koepels, waar vechtsporten worden beoefend. Mocht men de Kuip ook meerekenen met
96 | Bijlagen
de wijk Feijenoord, dan zijn er daar omheen meerdere voetbalclubs, waaronder natuurlijk
Feyenoord zelf.
Studenten: M. Erdogan, N. Gerdan, A. Temimi, E. Kaymaz, B. Harmane d.d. 10.11.2010 Studenten: M. Erdogan, N. Gerdan, A. Temimi, E. Kaymaz, B. Harmane d.d. 10.11.2010
Veldacademie/ TU Delft: Sociaal Duurzame Wijk 2010/2011 blok 1+2
Ze zijn tevreden over de wijk en zeggen dat de situatie wat betreft de veiligheid in de
afgelopen jaren is verbeterd naar hun gevoel. Er zijn genoeg speel- en sportplaatsen
hun leeftijd en zeggen dat ze op jongere leeftijd wel vaker in de wijk te vinden waren.
voor iedereen. Wel hebben ze klachten over het openbaar vervoer, ondanks de
op de Bijerlandselaan, Zuidplein en in het centrum van de stad. Ze wijzen daarbij op
centrale ligging in de stad. Een tram in de buurt zouden zij heel handig vinden.
in de wijk. Ze gaan bijvoorbeeld liever naar de bioscoop bij Pathé de Kuip, shoppen
Marokkaanse jongeren Persoonshal (24 oktober 2010, 16.00 uur)
voetballen ze ook in de Persoonshal. Verder doen zij niet veel aan vrijetijdsbesteding
In de Persoonshal zijn 25 jongeren aanwezig tussen de 12 en 23 jaar. De groep is tijdens
hebben meegenomen. Eens in de zoveel tijd (vooral in de wintermaanden)
het voetbal in tweeën gesplitst. Eerst spelen de jongere jongens en vervolgens zijn de
hebben. Af en toe lenen ze een bal bij de Sportcontainer Feijenoord als ze geen bal
oudere jongens aan de beurt. Dit is een hechte groep die vooral in de sportzaal van de
georganiseerde vrijetijdsactiviteiten in de wijk, omdat ze daar geen behoefte aan
meesten overdag aan het werk zijn of naar school gaan. Ze bezoeken nauwelijks
Surinamers). Zij komen hier vooral in de avonduren en in het weekend, omdat de Persoonshal voetballen. Opmerkelijk is dat er nauwelijks iemand tussen zit van een
verschillende etnische achtergronden (Afghanen, Turken, Marokkanen en andere afkomst dan Marokkaans. De jongens zeggen dan ook lachend dat de
Er waren hier 8 jongeren aan het voetballen tussen de 18 en 24 jaar van voetbalactiviteiten in de Persoonshal eigenlijk vooral voor hun bedoeld zijn. Ze zeggen
Jongeren voetbalveld Rosestraat (17 oktober 2010, 16.00 uur) dat ze geen behoefte hebben aan andere activiteiten dan voetbal en dat ze het zo wel goed
vinden. Een aantal jongeren zitten ook op verschillende voetbalclubs (vooral in
veel informatie verkregen. Rotterdam-Zuid). Voor andere dingen gaan de wat oudere jongens (vanaf 16 jaar) naar
geven. Omdat de gesprekken anoniem blijven en het een informele setting betrof is er plekken buiten de wijk, zoals Zuidplein en het centrum van Rotterdam.
groepen jongeren enquêtes vaak niet serieus nemen en sociaal gewenste antwoorden
getracht informatie te verkrijgen door middel van informele groepsgesprekken, omdat Tieners Helderheidplein (27 oktober 2010, 15.30 uur)
identieke groepen die elk een bepaalde leefstijl hebben en eigen kenmerken hebben. Er is Op het Helderheidplein zijn er 12 tieners uit het noordelijke gedeelte van de wijk tussen
Er is gesproken met zeven groepen jongeren gesproken in de wijk. Dit zijn zeven de 8 en 15 jaar oud. Ze hebben verschillende etnische achtergronden. Volgens deze
kinderen is dit een redelijk vast groepje dat op dit plein komt. Zij komen hier vaak direct
3 Groepen na schooltijd voetballen, nadat ze hun schooltas thuis hebben gezet. Ze vinden het
vervelend dat er zolang wordt gewerkt aan de omgeving van het plein. Er worden hekken
en dergelijk geplaatst. Maar ze zeggen dat het wel mooi en handig gaat worden als het af
Een gemeenschap zoals een gemeenschap hoort te zijn! is, omdat de bal dan niet meer zo ver van het plein afgaat. Wat betreft het gebruik van
van Oud Rotterdam, de belichaming van meerdere culturen en de lach van moderniteit. andere voorzieningen in de wijk komt naar voren dat ze minder naar het plein op het
en de meerderheid vertrekt richting de moskee. Feijenoord is een karakter met een ziel Mallegat gaan (Cruyff court). Wel maken zij regelmatig, vooral op dagen dat het slecht
Rotterdam Zuid cafeetjes. Van verte is de geur van de lahmacun en de kapsalon te ruiken weer is, gebruik van de Persoonshal.
omhuld in de warmte van talrijke historie van de voetbalclub Feyenoord en de typische

Jongens Funzone Koepels (28 oktober 2010, 19.30 uur)
Het betreft hier een groep jongeren tussen de 15 en 25 jaar. Er waren 20 jongeren
steeds meer Nederlanders. Het brengt een melancholie van oud Rotterdam met zich mee,
aanwezig, waarbij er met 4 jongeren is gesproken. Ze komen hier vaak thaiboksen,
nationaliteiten uit, is gekleurd door allerlei mensen: Surinamers, Turken, Marokkanen en
fitnessen en Playstation spelen. Het zijn vooral jongeren van Surinaamse en Antilliaanse
Ik wil ook nog benadrukken dat Feijenoord iets apart uitstraalt. Het ademt verschillende
de multiculturele samenleving.
afkomst en er zitten ook een aantal Turkse en Marokkaanse jongeren tussen. Sommigen
doen mee met de Nederlandse kampioenschappen kickboxen. Enkele jongeren geven ook
genoeg vrijetijdsvoorzieningen in de wijk Feijenoord. Dit bevordert vriendschappen en
in Rotterdam. Het is op korte afstand van zowel centrum als Zuidplein. Kortom, er zijn
restaurants, Twee recreatiecentra. Het voordeel van de wijk is dat het centraal gelegen is les aan kinderen die ook thaiboksles volgen, omdat zij wat gevorderd zijn. De jongens
iets drinken. Ten hoogte van Cor Kieboomplein is er ook een bioscoop, meerdere komen hier al jaren van kleins af aan. Ze vinden het hier erg prettig en zouden graag
Ook zijn er een tal van cafeetjes waar men terecht kan voor een potje poolen of darten of willen dat de Koepels opgeknapt en uitgebreid worden.
Meiden Funzone Koepels (28 oktober 2010, 19.00 uur)

waarbij blowende jongeren overlast bezorgen.
Er komen ook relatief veel meiden naar de Koepels. Er is gesproken met een groep
Een ander minpunt in de wijk is het softdrugsgebruik aan de Nassaustraat en omgeving,
meiden die er regelmatig komt. Zij komen hier Zumba dansen, elkaar ontmoeten en
redelijk vaak buiten en spelen mee, maar de groep ouder dan die leeftijd is weinig te zien.
thaiboksles volgen. Het betreft 6 meiden in de leeftijdsgroep tussen de 15 en 22 jaar. Wat
minpunt hierbij is dat de participatie van meisjes minder is. Meiden tot 11 jaar komen wel
betreft de etniciteit is er een redelijke variatie te zien: de meiden zijn vooral Turks,
kunnen sporten. Bij goed weer worden de velden dan ook intensief gebruikt. Het enige
Marokkaans en Surinaams. Ze hebben een hechte band met elkaar en met de
voetbalveld of speeltuin vinden. Voor alle leeftijdsgroepen zijn er mogelijkheden om te
jongerenwerkers en andere jongeren in de Koepels. Ze vinden het hier heel fijn om te
bewoners tevreden over de voorzieningen en kinderen kunnen altijd makkelijk een
zijn, omdat ze hier kunnen sporten en elkaar kunnen ontmoeten. Wat ze wel graag zouden
Er zijn genoeg parken en sportvelden in de wijk Feijenoord. Over het algemeen zijn de
willen in de wijk is meidenvoetbal waar geen jongens aanwezig zijn.
Turkse jongeren Moskee Anadolu (23 oktober 2010, 20.00 uur)
De moskee Anadolu aan de Oranjeboomstraat heeft een jongerenkantine. Hier zaten op
23 oktober 2010 ongeveer 20 Turkse jongeren, waarbij er met 5 jongeren gesproken is.
Het betreft de leeftijdsgroep tussen de 16 en 24 jaar. Zij komen hier in het weekend
voetbalwedstrijden kijken van de Turkse competitie of de Champions League. Verder
hebben zij hier de mogelijkheid om te biljarten, tafelvoetballen en tafeltennissen. Er
wordt hier niet veel georganiseerd, maar de jongeren hebben genoeg vrijheid en ruimte
om dingen te doen die zij leuk vinden. Er is op vrijdagavond regelmatig een soort
praatgroep met jongeren en een imam. Zij kunnen hier praten over hun sociale en
religieuze kwesties met iemand die er verstand van heeft en kunnen ook naar elkaars
verhalen luisteren. Er is dan een informele sfeer waarbij ook wat wordt gegeten en
gedronken. Ook gaan zij twee keer in de week in de avonduren voetballen in de
Persoonshal. De wat oudere jongens vinden het erg jammer dat er veel Turkse jongeren
in de wijk zijn die ‘kansloos’ zijn. Zij gaan nauwelijks naar school, werken niet en
bezoeken te vaak een coffeeshop in hun ogen. Zij zouden willen dat er iets in de wijk
gebeurt om zulke jongens te ondersteunen en op te vangen, zodat zij nuttigere dingen

doen met hun leven.
Hangjongeren Station Zuid (23 oktober 2010, 21.30 uur)
Op de Oranjeboomstraat bevindt zich een groep van 6 jongeren van Turkse afkomst
tussen de 17 en 22 jaar die aan het hangen zijn in de buurt van het treinstation Station
Zuid. Sommigen roken en sigaret en drinken een energydrank. Er werd getwijfeld om
deze groep te benaderen, maar zij behoren ten slotte ook tot de jongeren van deze wijk.
Zij voetballen af en toe op het Cruyff Court en op het Helderheidplein als het niet regent.
Verder bezoeken zij geen activiteiten structureel in de wijk. Ze zijn opmerkelijk veel
minder tevreden over de voorzieningen in de wijk dan de jongeren die actiever bezig zijn.
Ze missen een plek in de wijk waar ze zichzelf kunnen zijn en ook gewoon binnen
kunnen roken/blowen en gokken. Ze hadden voorheen wel een pand ter beschikking waar
dat mogelijk was en tot onvrede van die groep is het pand afgesloten door de gemeente
(door overlast).
98 | Bijlagen
Wonen Economie, werk & inkomen Veiligheid Onderwijs Welzijn & Hulpverlening Woonomgeving Participatie & Vrije tijd
Bron: Bron:
Bron: Bron: Bron: toegankelijke hoven Bron:
Koopwoningen - Visie Kop van winkelcluster Politiebureaus - Infolijn politie
Schoolgebouwen: apotheek wijkgebouw Bron:
- Google maps - GisWeb 2.0 - Onderzoek VA - Onderzoek VA
Feijenoord (2009) Leeftijd: Type: - Gisweb 2.0
- GisWeb 2.0 - Onderzoek VA - Gemeentegids vuilcontainers
- I-wap 2010 ok OK-punten - Site OK-punten christelijke instelling - Onderzoek VA
supermarkt - Observaties VA 0-4 KDV / BSO - Schoolgidsen - Gisweb 2.0 - Gisweb 2.0
- beleidsmedewerker tandarts
- Onderzoek VA papierbakken - Onderzoek VA
Gevel gerenoveerd Deelgemeente 2-4 Voorscholen islamitische instelling
- medewerker hangplekken - Onderzoek TOS
levensbehoefte spec. - Wijkagenten 4-12 Basisscholen hondenuitlaatzones
Woonstad huisarts collectieve tuin
vormgeving gebrekkig - Onderzoek VA 12+ Voortgezet ond.
Park/plantsoen/plein cultuur / evenementen
Sloop solitaire winkels sloop (relev.) (verlichting, etc.) 12+ Beroepsondw. - Visie Kop van
andere zorgvoorz. Uitzichtpunt Feijenoord (2009) bewonersorganisatie
meldingen geweld - PPC score
bedrijven terrein restaurant 1ste 2010
Wijkarrangement Pilot stadstoezicht - Medew.
en burengerucht maatschappelijke Stadstoezicht andere organisaties
Eigendom Corporatie Intensieve samenw.
- Gebiedsvisie hulpverlening Kindvr. route; oversteekpl. - SWF sport & recreatie:
bedrijf € financl adv. overlast coffeeshop Noord
- GisWeb 2.0 Kindvr. route; korte termijn - gebouw
e bibliotheek & E-center - Onderzoek VA - Onderzoek VA - omheind
overlast gebied - Wijkagenten gesloten zorginstell. Kindvr. route; toekomstig
Eigendom Particulier coffeeshops café - open gebied
4
12 speelplts. 4-12 jarigen - Onderzoek VA
gebied wijkagenten - Wijkagenten S
€€
samenwerkingsverb. 4 TO TOS; wijkkantoor
€ belhuizen terras 12 speelveld 4-12 jarigen
S
- dS+V, monument. 12+ speelveld 12+ leeftijd TO
TOS; veldlocatie
Bijzondere bebouwing overlast door jongeren - GGD
- newindustry.nl Z.A.T. zorgadviesteam
(monumentaal) snackbar creatieve
ondernmrs. metrolijn B buslijn taxi - Site Watertaxi
INVENTARISATIE
Wonen Economie, werk & inkomen Veiligheid Onderwijs Welzijn & Hulpverlening Woonomgeving Participatie & Vrije tijd
Bron: bron: Bron: Bron: Bron:

Ontwikkelingslocaties - Visie Kop van - Visie Kop van Mogelijke locaties - Visie Kop van T Nieuwe tramlijn - Visie Kop van Nieuwe sportfaciliteiten - Visie Kop van
Commerciële plinten
Feijenoord Feijenoord (2009) nieuwe school Feijenoord Feijenoord (2009) Feijenoord
BELEID
(2009) (2009) Bruggen (2009)

- Beleidsmedew. Dg Mogelijke locaties MFA - Beleidsmedew.
Gevelrenovatie Beoogde clustering Voorleesexpress - Deelgemeente Parkontwikkeling Deelgemeente
gepland voorzieningen via scholen Versterken Oost-West Sluiting voorziening
- Stedenbouw-
(20 wkn, 2011) verbindingen kundig plan
- Woonstad - JOS Parkstad (dS+V)
Sloop Luifelbeleid
Ontwikkelen kades
(concentratie winkels Scholen te klein in
dagelijkse voorz.) leerlingen aantal Hoofd bomenstructr.
Bijlage F) Legenda leefveldenkaarten
Bron: - Biblioteek
Renovatie/Afbouw - Beleids- - newindustry.nl rotterdam - BOF`
Aanvullende Aanpak hoven - Transformism.org
medewerker Sluiting voorziening en pleinen (woonstad)
Woonstad ontwikkelingen - Visie Kop van - Helderheidspl
Feijenoord - Woonstad (initiat.)
Status interventies: - Woonstad Sloop voorziening (2009) Gerelateerde
(B. v. Steen)
vertraagd - dS+V Feijenoord (2009)
(A. v. Eer) Straat vervalt
versneld
Straat toekomstig
- Beleidsmederw. Dg
- Medew. Woonstad
versneld

Rapport Verbinden en Overbruggen

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Rapport Verbinden en Overbruggen

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

De Nieuwe Belangstelling

Verbinden en overbruggen in de wijk Feijenoord

Rotterdam Vakmanstad M/V (Henk Oosterling, Ans Stolk)

Tekst: Henk Oosterling

Omslagafbeelding: Visie Kop van Feijenoord - Woonstad

Veldacademie / Bureau Frontlijn

1.2 Van zwerfvuil via breekgroen naar blauw-groene buitenruimte 11

1.3 Totaalbeeld, tactieken en trajecten 12

1.4 Schoon, heel en veilig 2.0: duurzaam, integraal en leefbaar 15

1.4.1 Relatie met woonomgeving 16

1.4.2 Relatie met Onderwijs 19

1.4.3 Relatie met Economie & Werkgelegenheid 21

1.4.4 Relatie met Gezondheid & Hulpverlening 23

1.4.5 Relatie met Participatie & Vrije tijd 25

1.4.6 Relatie met veiligheid 28

2.3 Woonomgeving: R3-plekken en breekgroen 35

2.4 Onderwijs: jong geleerd, oud gedaan 39

2.6 Economie, werk & inkomen 43

2.7 Gezondheid & hulpverlening 47

2.5 Participatie & Vrije tijd 50

3.2 Rapportages 2005-2010 58

3.3 Netwerktheorie en concepten 60

© VELDACADEMIE Leefvelden kaart

"De Hef" ondernemers werk & inkomen

oth aven Woonomgeving

8 | Verbinden & Overbruggen

• Economie, Werk & Inkomen

• Gezondheid & Hulpverlening

• Participatie & Vrije tijd

rka rsk Dr verwaarloosd afgesloten terrein

de ad aa met opengebroken fietsboksen

Kop van Zuid - Entrepot

verschillende hangplekken in hoeken

van blok. Hierdoor vervuiling en vernieling

en eigen observaties. Dit is slechts een moment opname.

Vuil & Overlast

- Roteb in de wijk (ism TOS)

PARTICIPATIE - Vakwerf Feijenoord

- Ruimte Woonstad en Stads-

Blauw-groene aanpak Integraal onderwijs Zichtbaar werk

12 | Verbinden & Overbruggen

Geïnteresseerde Creatieve interactie Veiligheid vanuit

"De Hef" uitgestel ontwikkeling

Nassau- in fasen. Gestart 2010

start ontwikkeling 2012-2013

- start bouw woningen 2012

Oranjeboom (2) Zonepark

Pre ad Speeltuin De Feijenoordse Middenstip

Lodewijk Pincoffs Appartementen +

ffs ijk Woon/werk complex Piekstraat:

br plein deel van

goedkope sector start ontwikkeling 2012-2013

Kop van Zuid - Entrepot

- Visie Kop van

Kindvr. route; oversteekpl.

Kindvr. route; korte termijn

Kindvr. route; toekomstig

spoorlijn T tramlijn W water - Site RET

metrolijn B buslijn taxi - Site Watertaxi

Wonen & Woonomgeving: Beleid

14 | Verbinden & Overbruggen

Woonomgeving a) Mondige wijk met gezichten: herkenbaar en aanspreekbaar

is. De eerste stap is juiste informatie. De tweede is serieuze en directe communicatie. In

16 | Verbinden & Overbruggen