Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
aq p[qmoå?y;y" )
g*" ) Gm; ) Jm; ) +m; ) =; ) =Öm; ) =oô,I ) …=ôit"
) aôv…nÿ" ) ¨ÖvIR ) pOQû vI ) mÖhI ) ·rÄp" ) aidÿit" )
î¬;ÿ ) inAÃi≥ t" ) .U" ) .U…mÿ" ) pUWû ; ) g;ôt"u ) go]eit
pO…qVy;" 1
hemÖ ) cÖN{m( ) ®ÄKmm( ) ayÿ" ) ihrÿ<ym( ) pex"ÿ ) ’xÿnm(
) loôhm( ) knÿkm( ) k;ôçnÖ m( ) .mRÃ ) aÖmtO mÿ ( ) mÖ®t( )
d]ÿm( ) j;tÂp…mit ihr<ySy 2
aMbÿrm( ) ivôyt( ) Vyoÿm ) bÖihR" ) /Nvÿ ) aÖNt·rÿ=m( )
a;ôk;ôxm( ) a;pÿ" ) pO…û qÖvI ) .U" ) SvôyMÖ .U" ) a?v;ÿ )
pu„k¡rm( ) sgÿr" ) sÖm{ûu " ) a?vr…mTyNt·r=Sy 3
Svÿ" ) pO‚Xÿn" ) n;k¡" ) g*" ) ivô∑p( ) n. îit s;/;r,;in
4
%edyÿ " ) ikôr,;ÿ" ) g;vÿ" ) rÄXmyÿ" ) aÖ.Ixÿv" ) dI…/ÿty"
) g.ÿSty" ) vnÿm( ) ¨Öß;" ) vsÿv" ) mÖrIÄ…côp;" )
mÖy% U ;ÿ" ) sÖ¢ AWÿy" ) s;ô?y;" ) sup,;R îit rXmIn;m( 5
a;t;ÿ" ) a;x;ÿ" ) ¨pÿr;" ) a;ôœ;" ) k;œ;ÿ" ) Vyoÿm )
kÖk.⁄ "ÿ ) h·rt îit idx;m( 6
Xy;vIÿ ) =Öp; ) xvRrà I ) aÖˇ_u" ) ËMy;Ë ) r;My;ÿ ) yMy;ÿ
) nMy;ÿ ) doW;ÿ ) nˇ_;ÿ ) tmÿ" ) rjÿ" ) a…sÿKnI )
pyÿSvtI ) tmÿSvtI ) `Otû ;cIÿ ) ≤x·rÿ,; ) mok°ÿ ) xok°ÿ
) Ë/ÿ" ) pyÿ" ) ihôm; ) vSveit r;]e" 7
1 (1)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
16 (16)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
veit ivc;r,;qeR )
hNt;ôh' pO…ÿ qôvI…môm;' n dÿ/;nIôh vehÖ v;ÿ ) îit )
aq;ip smu∞y;qeR .vit 4
v;yuv;R Tv; mnuv;R Tv; ) îit )
ah îit c h îit c iving[h;qIRy; ) pUv,Re s'py[ Ju yete )
aymhed' kroTvy…mdm( ) îd' h k·r„ytId' n k·r„ytIit )
aq;Pyuk;r Et‚Sm•ev;qR ¨ˇre, ) mOWme e vd≤Nt sTymu te
vdNtIit ) aq;ip pdpUr," )
îdmu ) tdu )
hITyeWoånekkm;R ) îd' ih k·r„yit ) îit heTvpdexe )
kq' ih k·r„yit ) îTynup∑O e ) kq' ih Vy;k·r„yit )
îTysUy;y;m( )
ikleit iv¥;p[kWeR ) Ev' ikleit ) aq;ip n nnu îTyet;>y;'
s'py[ Ju yteånup∑O e ) n iklwvm( ) nnu iklwvm( )
meit p[itWe/e ) m; k;WIR" ) m; h;WIR·rit c )
%æLvit c ) %lu ’Tv; ) %lu ’tm( ) aq;ip pdpUr,"
) Ev' %lu td( b.Uvie t )
xêidit iv…cikTs;qIRyo .;W;y;m( ) xêdevm( ) îTynup∑O e
) Ev' xêt( ) îTySvy' pO∑e )
nUn…mit iv…cikTs;qIRyo .;W;y;m( ) ¨.ymNv?y;y'
iv…cikTs;qIRyí pdpUr,í )
agSTy îN{;y hivinRÂPy m®Œ" s'pi[ dTs;'ck;r ) s îN{
ETy p·rdevy;'c£É 5
n nUnû m‚Stô no ê" kSt√ÿdπ Ö yd∫⁄tÿ m( )
aÖNySyÿ …côˇmÖ…. sÃc' rÖ <e yÿmtûu ;/IÿtÖ' ivnÿXyit –
20 (20)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
pXyit )
pu®W;pr;/" s .vit ) yq; j;npdIWu iv¥;t" pu®WivxeWo
.vit p;rovyRivTsu tu %lu veidtOWu .Uyoiv¥" p[xSyo .vit
16
aq;pIdmNtre, pdiv.;go n iv¥te )
avÖs;yÿ pÖ√teÿ ®{ mO¬ ) îit )
p√dvs' g;v" pQydnm( ) avtegTR yqRSy;so n;mkr," )
tSm;•;vgO≤Nt )
aÖvÖ s;y;ê;ÿn( ) îit )
Syit®psO∑o ivmocne ) tSm;dvgO≤Nt )
dUtû o inA≥TÃ y; îÖdm;ÿ jÖg;mÿ ) îit )
p'cMyqRp=e[ ; v; ) Wœ‰qRp=e[ ; v; ) a;"k;r;Ntm( )
pÖro inA≥TÃ y;ô a; cÿ+v ) îit )
ctuQyRqpR =e[ ; ) Eek;r;Ntm( )
pr" s…•kWR" s'iht; ) pdp[’it" s'iht; ) pdp[’tIin
svRcr,;n;' p;WRd;in )
aq;ip y;De dwvten bhv" p[dx e ; .v≤Nt ) tdetne ope≤=tVym(
) te ced(
b[yU ≤lR©D; a] Sm îit )
îN{'Ö n Tv;ô xvÿs; devÖ t;ÿ v;ôy'u pO,ÿ ≤Nt ) îit )
v;yu≤l©÷ ceN{≤l©÷ c;¶eye mN]e )
28 (28)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
…g·rretSm;dev )
td( y;in n;m;in p[;/;NyStutIn;' devt;n;' td( dwvt…mTy;c=te
) tdup·r∑;d( Vy;:y;Sy;m" ) nw`<$ük;in nwgm;nIheh 20
sm;ª;ySt]ctuÇmtoåNyeåq inp;t; v;yuv;RTv; n nUn' nUn' s; t
Ac;NTvoå=<vNto inÇK];so hiv….R·rtIm;Nyq;ip yo yqo ih
Nvq;pIdmqRvNtoåq;pId' Sq;,urymut Tv" pXy•ut Tv' s:ye
…v'xit" –
îit in®ˇ_É pUvWR $(kÉ p[qmoå?y;y" sm;¢"
31 (31)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
aq i√tIyoå?y;y"
aq invRcnm( ) t¥eWu pdeWu Svrs'Sk;r* smq*R p[;de≤xkÉn
ivk;re,;…Nvt* Sy;t;' tq; t;in inb[yRU ;t( )
aq;n…NvteåqeåR p[;de≤xkÉ ivk;reåqRinTy" prI=et )
kÉn…c√é·ˇs;m;Nyen ) aiv¥m;ne
s;m;NyeåPy=rv,Rs;m;Ny;…•b[yRU ;t( ) n Tvev n inb[yRU ;t( ) n
s'Sk;rm;i{yet ) ivxyvTyo ih vOˇyo .v≤Nt ) yq;q|
iv.ˇ_I" s•myet( )
p[ˇmvˇ…mit /;Tv;dI Ev ≤x„yete )
aq;PyStoinRv·O ˇSq;ne„v;idlopo .vit ) St" ) sNtIit )
aq;PyNtlopo .vit ) gTv; ) gt…mit )
aq;Pyup/;lopo .vit ) jGmtu" ) jGmu·rit )
aq;Pyup/;ivk;ro .vit ) r;j; ) d<@«it ) aq;ip
v,Rlopo .vit ) tÊv; y;…m ) îit ) aq;ip i√v,Rlop"
) tOc îit ) aq;Py;idivpyRyo .vit ) Jyoit" ) `n" )
…bNdu" ) v;$‰ îit ) aq;Py;¥NtivpyRyo .vit )
Stok;" ) r∆u" ) …skt;" ) tÆKvRit )
aq;PyNtVy;p·ˇ.Rvit 1
ao`" ) me`" ) n;/" ) g;/" ) v/U" ) mæ?vit )
aq;ip v,oRpjn" ) a;Sqt( ) √;r" ) .Âjeit )
td( y] Svr;dnNtr;NtSq;Nt/;Rt.u vR it td( i√p[’tIn;'
Sq;n…mit p[idx≤Nt ) t] …sı;y;mnupp¥m;n;y;…mtryo-
pipp;d…yWet( ) t];PyekåÉ Lpin„pˇyo .v≤Nt ) t¥qwtt( )
Ëit" ) mOd"u ) pOq"u ) pOWt" ) k⁄,;®…mit )
aq;ip .;iWkÉ>yo /;tu>yo nwgm;" ’to .;„yNte ) dmUn;" )
32 (32)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
yq; )
a'x Ö 'ë duhû Ntoô a?y;ÿsteÖ givÿ )
îTy…/Wv,cmR," ) a'x"ë xm∑m;]o .vit ) ann;y x'
.vtIit v; )
cmR crtev;R ) ¨∞Ot' .vtIit v; )
aq;ip cmR c Xle„m; c )
go….ô" s•ÿıo a…s vIô¬yÿSv )
îit rqStut* ) aq;ip ò;v c Xle„m; c )
go….ô" s•ÿı; ptitô p[stÿU ; )
îtIWuStut* )
Jy;ip g*®Cyte ) gVy; cet( t;≤ıtm( ) aq ce• ) gVy;
gmytIWUinit 5
vO=û ve =ÿO Öe ivyÿt; mImyÖd( g*Sttoô vyÖ" p[ pÿt;NpU®WÄ ;dÿ" )
vO=ve =O e /nuiW/nuiW ) vOTv; =;' itœtIit v; ) =; ≤=yte"
) inv;skmR,"e inyt; mImyd( g*" xBd' kroit ) mImyit"
xBdkm;R ) tto vy" p[pt≤Nt ) pu®W;ndn;y ) iv·rit
xk⁄inn;m ) vetge iR tkmR," ) aq;pIWun;meh .vTyetSm;dev )
a;idTyoåip g*®Cyte )
¨Öt;d" pÿ®WÄ e givô )
pvRvit .;SvtITy*pmNyv" ) aq;PySywko r‚Xmí'{ms' p[it
dIPyte tdetne ope≤=tVym( ) a;idTytoåSy dIi¢.Rvit )
suWû Mûu ," sUyrÃR ‚XmíÖN{m;ÿ gN/Öv"R )
35 (35)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
46 (46)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aq tOtIyoå?y;y"
kmRn;m;Nyuˇr;…, WÆ@±vx ' it" ) kmR kSm;t( ) i£yt îit
st" )
apTyn;m;Nyuˇr;…, pçdx ) apTy' kSm;t( ) aptt' .vit
) n;nen pttIit v; ) t¥q; jn…ytu" p[j; ) EvmqIRye
Ac; ¨d;h·r„y;m" 1
pÖ·rÖW¥'Ö Árÿ,Syô reK,oô inTyÿSy r;Öy" ptÿy" Sy;m )
n xeWoÿ a¶e aÖNyj;ÿtmÖSTycetÿ ;nSyô m; pÖqo iv du=ÿ " –
p·rhtRVy' ih nopstRVym( ) ar,Sy reK," ) ar,oåp;,oR
.vit ) reK, îit /nn;m ) ·rCyte p[yt" ) inTySy r;y"
pty" Sy;m ) ip}ySyev /nSy ) n xeWoå¶e aNyj;tm‚St
) xeW îTypTyn;m ) ≤x„yte p[yt" ) acetym;nSy
tTp[mˇSy .vit ) m; n" pqo ivdUdWu îit )
tSyoˇr; .Uyse invRcn;y 2
nÖ ih g[.;ôy;rÿ," sux û ve oôåNyodÿyoRô mnÿs;ô mNtôv; ¨ÿ )
a/;ÿ …côdokô" pun·Ö rTs EÖTy; noÿ v;ôJyÿ.IôW;¬πtÿ ûu nVyÿ" –
n ih g[hItVyo ar," sus% u tmoåip ) aNyodyoR mns;ip n
mNtVy" ) mm;y' pu]" îit ) aq s aok" punrev tdeit yt
a;gto .vit ) aok îit inv;sn;moCyte ) Etu no v;jI
vejnv;n( ) a….Whm;," spà;n( ) nvj;t" s Ev pu] îit )
aqwt;' duihtOd;y;¥ ¨d;hr≤Nt ) pu]d;y;¥ îTyekÉ 3
x;sÖ√iˆÿdiRu hôtnu ¢RÖ ‰'gà ;i√ô√;\ AûtSyô dI…/ÿit' spÖynR ( )
ipôt; y]ÿ duihôt"u sekm¡ ÔûO NTs' xÖGMyÿne Ö mnÿs; d/ÖNve –
47 (47)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
sTp[.v' .vtIit v; )
a∑; ¨ˇr;…, pd;in pXyitkm;R, ¨ˇre /;tví;yitp[.tO Iin c
) n;m;Ny;…m≈;…, ) nvoˇr;…, pd;in svRpdsm;ª;n;y )
aq;t ¨pm;" ) ydtˇTsÎx…mit g;GyR" ) td;s;' kmR )
Jy;ys; v; gu,ne p[:y;ttmen v; knIy;'s' v;p[:y;t'
vop…mmIte ) aq;ip knIys; Jy;y;'sm( 13
tÖnTûU yjevÿ Ö tSk¡r; vnÖgRU rÿxnÖ ;….ÿdx
ÖR ….ÿr>yÿ/It;m( –
tnUTyk™ tnUTyˇ_; ) vngUR vng;…mn* ) a…¶mNqn* b;Ù
tSkr;>y;mup…mmIte ) tSkrStTkroit yTp;pk…mit nw®ˇ_;"
) tnotev;R Sy;t( ) sNttkm;R .vit ) ¨hor;]km;R v; )
rxn;….dRx….r>y/It;m( ) a>y/;t;m( ) Jy;y;'St]
gu,oå….p[te " 14
k⁄hÿ ≤%d( doôW; k⁄hÖ vStoÿr…Ä ên;ô k⁄h;ÿ….ipôTv' k¡rtÖ" k⁄hoÿWtu" )
ko v;'Ã xyu]û ; ivô/vÿve devÖ r'Ä my|Ö n yoW;ÿ ’,ute sÖ/SqÖ a; –
k æSv{;]* .vq" Kv idv; ) Kv;….p[;i¢' k⁄®q" ) Kv
vsq" ) ko v;' xyne iv/vev devrm( ) devr" kSm;t( )
i√tIyo vr ¨Cyte ) iv/v; iv/;tOk; .vit ) iv/vn;√;
) iv/;vn;√πit cmR≤xr;" ) aip v; /v îit mnu„yn;m )
ti√yog;i√/v; ) devro dIVyitkm;R ) myoR mnu„yo
mr,/m;R ) yoW; y*te" ) a;k⁄®te s/Sq;ne )
aq inp;t;" purSt;dev Vy;:y;t;" ) yqeit kmoRpm; )
yq;ô v;toô yq;ô vn'Ö yq;ÿ smu{û Ejÿit –
.[;jÿNto aÖ¶yoÿ yq; –
a;ôTm; y+mÿSy nXyit purû ; jIÿvgÖ .O oÿ yq; –
55 (55)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
ihr<yv,RSyev;Sy Âpm( )
q; îit c )
t' p[àÖ q;ÿ pUvû qR ;ÿ ivôêqemÖ q;ÿ )
p[à îv pUvR îv ivê îvem îveit ) aymettroåmu„m;t( )
as;vSttroåSm;t( ) amuq; yq;s;ivit Vy;:y;tm( )
vidit …sıopm; )
b[;˜,; îv vOWl; îveit ) vOWlo vOWxIlo .vit )
vOW;xIlo v; 16
ip[yô mÖ /Öe vÖ dÿi]ôv∆;tÿvde o ivÂpÖvt( )
aÖi©ûrSvNmÿihv[tÖ p[Sk¡<vSy ≈u/Iô hvÿm( –
ip[yme/" ) ip[y; aSy me/; ) yqwtWe ;mOWI,;mev' p[Sk<vSy
Í,u ◊;nm( ) p[Sk<v" k<vSy pu]" ) k<vp[.v" ) yq;
p[;g[m( ) a…cRiW .Og"u s'b.Uv ) .Og.u JRO ym;no n dehe )
a©;re„vi©r;" ) a©;r; a˚n;" ) a]wv tOtIymOCzteTyUc"u )
tSm;di]" ) n ]y îit ) iv%nn;√w%;ns" )
.r,;∫;r√;j" ) ivÂpo n;n;Âp" ) mihv[to mh;v[t îit
17
aq lu¢opm;NyqoRpm;nITy;c=te ) …s'ho Vy;`[ îit pUj;y;m(
) ê; k;k îit k⁄Ts;y;m( ) k;k îit xBd;nu’it" )
tidd' xk⁄inWu bÛlm( ) n xBd;nu’itivR¥t îTy*pmNyv" )
k;koåpk;l…ytVyo .vit ) it·ˇ·rStr,;t( )
itlm;]…c] îit v; ) kipÔl" kip·rv jI,R" ) kip·rv
jvte ) ÈW≤Tp©lo v; ) kmnIy' xBd' ipÔytIit v; )
ê; xuy;yI ) xvtev;RSy;ÌitkmR," ) ê…stev;R ) …s'h"
57 (57)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
aÖmnÖe ;\…íô∆inÿvtíkqR )
¶;ÿSTv;’Nt•pÿsoåtNvt )
îTyip ingm* .vt" )
xepo vwts îit puS' p[jnnSy ) xep" xpte" SpOxitkmR," )
vwtso ivtSt' .vit )
ySy;ÿmx ûu Ntÿ" p[hÖ r;ÿm xepmÿ ( )
i]"Smô m;ˆÿ" Xnqyo vwtsÖ ne ÿ )
îTyip ingmu .vt" )
aqwnTe yupdexSy )
aÖy; teÿ a¶e sÖ…m/;ÿ iv/emÖ ) îit ≤S]y;" )
EÖn; voÿ aÖ…¶m( ) îit npus' kSy )
EÖn; pTy;ÿ tÖNv'1sÖÿ s' jÿO SÖ v ) îit pus' " )
…sWˇ_⁄ sct îit sevm;nSy )
s nÿ" …sWˇ_û⁄ ySturû " ) s n" sevt;' yStur" )
scÿSv; n" SvôStyeÿ ) sevSv n" SvStye )
SvStITyivn;xn;m ) a‚Str….pU…jt" ) su aStIit )
>yste rejt îit .yvepnyo" )
ySyô xu„m;ô{odÿsIô a>yÿste ;m( )
rejtÿ e a¶e pO…qôvI mÖ%>e yÿ" )
îTyip ingm* .vt" )
¥;v;pO…qvIn;m/ey;Nyuˇr;…, ctu…v|xit" )
tyoreW; .vit 21
61 (61)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
62 (62)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aq ctuqoRå?y;y"
Ek;qRmnekxBd…mTyetduˇ_m( ) aq y;Nynek;q;RNyekxBd;in
t;Nytoånu£…m„y;m" ) anvgts'Sk;r;'í ingm;n( )
tdwkpidk…mTy;c=te )
jh; j`;neTyqR" 1
ko nu mÿy;Rô a…mÿ…qtÖ" s%;ô s%;ÿymb[vIt( )
jÖh; ko aÖSmdIÿWte –
my;R îit mnu„yn;m ) my;Rd;…./;n' v; Sy;t( ) my;Rd;
my;RidnoivR.;g" ) meqitr;£oxkm;R ) ap;pk˘ j`;n kmh'
j;tu ) koåSm∫It" pl;yte )
in/; p;Xy; .vit ) y…•/Iyte ) p;Xy; p;xsmUh" )
p;x" p;xyte" ) ivp;xn;t( 2
vyÿ" sup,Ö ;R ¨pÿ sed·uû rN{'Ã ip[yô me/ÿ ;ô AWÿyoô n;/ÿm;n;" )
apÿ ?v;ôNtmU,ÿ iûRu h pU…û /R c=umÿ muR Gûu ?y 1ÿÖ Sm;…•ô/yevÿ bÖı;n( –
vyo vebÛR vcnm( ) suptn; a;idTyrXmy ¨psed·u rN{'
y;cm;n;" ) apo,uÁR ;?vSt' c=u" ) c=u" :y;tev;R )
c∑ev;R ) pU…/R pUry dehIit v; ) muç;Sm;n( p;xw·rv bı;n( –
p;ôêtÖR " ≈oÿ…,ôt" ≤xÿt;mÖt" )
p;ê| pxëmR ym©÷ .vit ) pxë"R SpOxte" ) s'SpO∑; pOœdexm( )
pOœ' SpOxte" )
s'SpO∑m©¯" ) a©m©n;t( ) açn;√; ) ≈o…,"
≈o,tegiR tcl;kmR," ) ≈o…,íltIv gCzt" ) do" ≤xt;m
.vit ) do{Rvte" ) yoin" ≤xt;meit x;kpU…," ) iviWto
63 (63)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
mÖNdU sÿm;ônvÿcsR ; –
îN{e, ih s'ÎXyse s'gCzm;noå…b>yuW; g,en ) mNdU mid„,U
) yuv;' Sq" ) aip v; mNdun; tenie t Sy;t( )
sm;nvcRsTe yetne Vy;:y;tm( 12
ÈÖm;RNt;ÿs"Ö …s≤lÿkm?ym;sÖ" s'xrU ,ÿ ;so idôVy;soô aTy;ÿ" )
hÖs' ; îÿv ≈e…,ôxo yÿtNteÖ yd;≤=ÿWiu dRVô ymJmômê;ÿ" –
Èm;RNt;ÿ" smI·rt;Nt;" ) pOQvNt; v; ) …s≤lkm?ym;"
s'stO m?ym;" xIWRm?ym; v; ) aip v; ≤xr a;idTyo .vit
) ydnuxte e sv;R…, .Ut;in ) m?ye cwW;' itœit )
îdmpItræCzr EtSm;dev ) sm;…≈t;Nyetid≤N{y;…, .v≤Nt )
s'xrU ,;s" xUr" xvtegiR tkmR," ) idVy; idivj;" ) aTy;
atn;" ) h's; îv ≈e…,xo ytNte ) h's; hNteflNR Ty?v;nm( )
≈e…," ≈yte ) sm;…≈t; .v≤Nt ) yd;≤=WuydR ;pn( )
idVymJmmjinm;…jmê;" )
aSTy;idTyStuitrêSy ) a;idTy;dêo inSt∑ îit )
sUr;Ödê'Ã vsvoô inrÿt∑ ) îTyip ingmo .vit 13
k;yÿm;no vÖn; Tv' yNm;ôtrø jÿg•Öp" )
n tˇeÿ a¶e p[mÖ WO ÿe inôvtRnà Ö' y∂Ürû e s…•ôh;.ÿv" –
k;ym;ní;ym;n" k;mym;n îit v; ) vn;in ) Tv'
yNm;tørpoågm ¨px;Myn( ) n tˇe a¶e p[m„O yte invtRnm( )
dUre yt( s…•h .v…s j;ym;n" )
loô/' nÿy≤Ntô pxuû mNyÿm;n;" )
67 (67)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
dym;n îit )
nU …cidit inp;t" ) pur;,nvyo" ) nU ceit c )
aÖ¥; …cô•U …côˇdpoÿ nÖdIn;ôm( )
a¥ c pur; c tdev kmR ndIn;m( )
nU cÿ purû ; c sdÿn' ryIô,;m( )
a¥ c pur; c sdn' ryI,;m( ) r…y·rit /nn;m )
r;ted;RnkmR," 17
ivô¥;mÖ tSyÿ te vÖymkÀp¡ ;rSy d;ôvneÿ )
iv¥;m tSy te vymkÀpr,Sy d;nSy ) a;idTyoåPykÀp;r
¨Cyte ) akÀp;ro .vit dUrp;r" ) smu{oåPykÀp;r ¨Cyte )
akÀp;ro .vit mh;p;r" ) kCzpoåPykÀp;r ¨Cyte )
akÀp;ro n kÀpmOCztIit ) kCzp" kCz÷ p;it ) kCzπn
p;tIit v; ) kCzπn ipbtIit v; ) kCz" %Cz" %Czd" )
aympItro ndIkCz EtSm;dev ) kmudkm( ) ten z;¥te )
≤xxIÿtÖe Í©πû r=ÿse ivôin=eÿ )
inXyit Í©π r=so ivin=,;y ) r=o r≤=tVymSm;t( )
rh…s =,otIit v; ) r;]* n=t îit v; )
aÖ…¶" sutû k u "¡ sutû k
u …¡É .ôrêw"ÿ )
sutk u n" sutk u nw·rit v; ) supj[ ;" supj[ o….·rit v; )
supû ;[ yô ,Ö ; aÖ‚SmNyÖDe iv ≈ÿyNt;m( )
supg[ mn;" 18
70 (70)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
¥;v;pO…qVy* ) ivyvn;t(
sÖm;ôNy; ivyutÿ e dUrû ae Nÿ te )
sm;n' s'm;nm;]' .vit ) m;]; m;n;t( ) dUr' Vy;:y;tm( )
aNtoått" )
A/…git pOqG.;vSy p[vcn' .vit ) aq;PyO›oTyqeR ÎXyte )
A/ÿgy;ô A/ÿgtûu ;xÿ…mœ;" )
A›uv•y;=I" ) A›uv•x…mœ; îit c ) aSy; îit c;Syeit
cod;ˇ' p[qm;dexe ) anud;ˇmNv;dexe ) tIv[;qRtrmud;ˇm( )
aLpIyoåqRtrmnud;ˇm( )
aÖSy; Ëô Wu ,Ö ¨pÿ s;ôtyeÿ .uvû oåhe¬ ÿ m;no r·rÖv;\ aÿj;ê )
≈vSyôt;mÿj;ê )
aSyw n" s;ty ¨p.v ) ahe¬m;noå£⁄?yn( ) r·rv;n( )
r;itr>ySt" ) aj;êeit pUW,m;h ) aj;ê aj; ajn;" )
aq;nud;ˇm( )
dIô`;Ryrÿu Sy;ô y" pitôjIRv;ÿit xÖrdÿ" xÖtm( )
dI`;Ryru Sy; y" pitjIRvtu s xrd" xtm( ) xrCzét;
aSy;moW/yo .v≤Nt ) xI,;R a;p îit v; )
aSyeTySy; îTyetne Vy;:y;tm( 25
aÖSy v;ômSyÿ p≤lôtSyô hotuSû tSyô .[;t;ÿ m?yômo aÖSTyXnÿ" )
tOtû Iyoô .[;t;ÿ `Otû pOœÿ o aÖSy;];ÿpXy' ivôXpit'à sÖ¢pu]ÿ m( –
aSy v;mSy vnnIySy ) p≤ltSy p;l…ytu" )
hotu◊;‹tVySy ) tSy .[;t; m?ymoåSTyxn" ) .[;t;
75 (75)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
77 (77)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
aq pçmoå?y;y"
s≤òÿmivNdÖ∞rÿ,e nÖdIn;ÿm( ) s≤ò' s'ò;t' me`m( )
v;ihÿœo v;'ô hv;ÿn;'ô Stomoÿ dUtû o Ûÿv•r; )
vo!étmo ◊;n;n;' Stomo dUto Ûv•r* ) nr; mnu„y; nOTy≤Nt
kmRsu ) dUto jvtev;R ) {vtev;R ) v;rytev;R )
dUtû o devÖ ;n;ÿm…sô mTy;Rnà ;m( ) îTyip ingmo .vit )
v;vx;no v∑ev;R ) v;Xytev;R )
sÖ¢ Svsørû ®ÿWIv;Rvx;ôn" ) îTyip ingmo .vit )
v;y| vO,ote" ) aq;ip vrtmm( )
t√;y|à vO,ImheÖ v·rÿœ' gopÖyTyÿm( )
t√;y| vO,Imhe ) viWRœ' gop;…ytVym( ) gop;…yt;ro yUy' Sq
) yu„m>y…mit v; )
aN/ îTy•n;m ) a;?y;nIy' .vit )
a;mÿ]…e ." …sçt;ô m¥ÖmN/ÿ" )
a;…sçt;m]wmdR nIymN/" ) am]' p;]m( ) am; a‚SmNmd≤Nt
) am; punrin…mRt' .vit ) p;]' p;n;t( )
tmoåPyN/ ¨Cyte ) n;‚SmN?y;n' .vit ) n dxRnm( )
aN/Ntm îTy…..;WNte ) aympItroåN/ EtSm;dev )
pXyÿd=Ö<v;• iv cetÿ dÖN/" ) îTyip ingmo .vit 1
asÿíNtIô .U·rÿ/;reÄ pyÿSvtI )
asJym;ne îit v; ) aVyudSyNTy;ivit v; ) bÛ/;re
78 (78)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
¨dkvTy* )
vnu„yithR≤Ntkm;R ) anvgts'Sk;ro .vit )
vÖnyûu ;mÿ vnu„yôt" ) îTyip ingmo .vit )
dIô`pR yÿ[ Jyumû itô yo vÿn„ûu yitÿ vÖy' jÿyme Ö pOtnÿ ;su dU!û ‰ÿ" )
dI`Rpt[ tyDm….…j`;'sit yo vy' t' jyem pOtn;su ) dU!‰'
du…/Ry' p;p…/ym( ) p;p" p;t;åpey;n;m( ) p;pTym;noåv;õπv
pttIit v; ) p;pTytev;R Sy;t( ) t®„yitrPyevk ' m;R )
îN{e,ÿ yujû ; t®ÿWme vO]û m( )
îTyip ingmo .vit ) mNdn; .Ndte" StuitkmR," )
pu®û iÄ p[yô o .ÿNdteÖ /;mÿ…." kô…v" ) îTyip ingmo .vit )
s .ÖNdn;ô ¨idÿyitR p[jÖ ;vÿtI" ) îit c )
aÖNyenÖ md;ÿhno y;ihô tUymÿ ( )
aNyen mdhno gCz ≤=p[m( ) a;h'sIv
.;Wm;,eTys>y.;W,;d;hn; îv .vit ) EtSm;d;hn" Sy;t( )
AiWnRdo .vit ) ndte" StuitkmR," )
nÖdSyÿ m; ®/Öt" k;mÖ a;gÿn( )
ndnSy m; ®/t" k;m a;gmt( ) s'®ıp[jnnSy b[˜c;·r,"
) îTyuiWpu}y; ivlipt' vedyNte 2
n ySyÖ ¥;v;ÿp…O qôvI n /NvÖ n;Nt·rÿ=Ö' n;{ÿy"Ö somoÿ a=;" )
aXnote·rTyevmekÉ )
aÖnpûU e gom;ôNgo….ÿr=;ô" somoÿ duGû /;….ÿr=;" )
79 (79)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
pUv| .vtITy*pmNyv" 7
ik…mˇeÿ iv„,o p·rÖc+y'Ã .UTû p[ y√ÿv=Ö e ≤xÿipivô∑o aÿ‚Sm )
m; vpoRà aÖSmdpÿ gUh EÖtd( ydÖNy¡p" s…môqe bÖ.qU ÿ –
ik˘ te iv„,oåp[:y;tmet∫vTyp[:y;pnIy' y•" p[bWU[ e xep îv
inveiR ∑toåSmITyp[itp•r‚Xm" ) aip v; p[xs' ;n;mwv;….p[te '
Sy;t( ) ik˘ te iv„,o p[:y;tmet∫vit p[:y;pnIy' ydut p[bWU[ e
≤xipiv∑oåSmIit p[itp•r‚Xm" )
≤xpyoå] rXmy ¨CyNte ) twr;iv∑o .vit ) m; vpoR
aSmdp gUh Ett( ) vpR îit Âpn;m ) vO,otIit st" )
ydNyÂp" s…mqe s'g;[ me .v…s s'ytr‚Xm" )
tSyoˇr; .Uyse invRcn;y 8
p[ tˇeÿ aÖ¥ ≤xÿipiv∑Ö n;m;ôy"R x'sà ;…m vÖynu ;ÿin ivô√;n( )
t' Tv;ÿ gO,;…m tÖvsÖmtÿVy;ôN=yÿNtmÖSy rjÿs" pr;ÖkÉ –
tˇeå¥ ≤xipiv∑ n;m;yR" p[xs' ;…m ) ayoRåhmSmIêr"
Stom;n;m( ) ayRSTvmsIit v; ) t' Tv; St*…m
tvsmtVy;n( ) tvs îit mhto n;m/eym( ) ¨idto .vit
) invsNtmSy rjs" ) pr;kÉ pr;£;Nte )
a;`O…,r;gt˙…," )
a; `O,ÿ Öe s' sÿc;vhw ) a;gt˙,e s'sve ;vhw ) pOqju y[ ;"
pOqju v" )
pOqû jûu y[ ;ÿ a…mn;ôd;yudû SR yoÿ" ) p[;m;pyd;yudSR yo" 9
aÖ…¶' nroÖ dI…/ÿit….rÄr<yoôhSR tÿCyutI jnyNt p[xSÖ tm( )
dUrû ÎÄe x'Ã gOhû pÿitmqÖymRu ( –
84 (84)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
îN{oåPy…/[g®u Cyte )
a…/ÿg[ vÖ aoh…mN{;ÿy ) îTyip ingmo .vit )
a;õ™gWU " Stom a;`oW" )
EÖn;õ™gWûU ,e ÿ vÖy…mN{ÿvNt" )
anen Stomen vy…mN{vNt" 11
a;p;ÿNtmNyuStOpû lÿp.[ m;ôR /uinô" ≤xmIÿv;ôHz®ÿm;\ AjIôWI )
somoô ivê;ÿNytÖs; vn;ÿinô n;v;R…gN{'Ã p[itôm;n;ÿin de."u –
a;p;ittmNyu" ) tOpp[ h[ ;rI ) ≤=p[ph[ ;rI sOpp[ h[ ;rI somo veN{o
v; ) /uin/UnR ote" ) ≤xmIit kmRn;m ) xmytev;R )
xKnotev;R ) AjIWI som" ) yTsomSy pUym;nSy;it·rCyte
tÎjIWmp;…jRt' .vit ) tenjIRWI som" ) aq;PywN{o ingmo
.vit )
AûjIôWI vÖjI[ ) îit )
hyoRrSy s .;go /;n;íeit ) /;n; .[;∑^e iht; .v≤Nt ) fle
iht; .vNtIit v; )
bÖB/;' teÖ hrIÿ /;ôn; ¨pÿ AjIW'Ö …j`[tÿ ;m( )
îTyip ingmo .vit ) a;idn;>y;senopihtenop/;m;dˇe )
b.‚Str·ˇkm;R ) som" sv;R<yts;in vn;in ) n;v;R…gN{'
p[itm;n;in d>nuv≤Nt ) ywrne ' p[it…mmte nwn' t;in d>nuv≤Nt )
av;Rgve nw mp[;Py ivnXyNtIit ) îN{p[/;neTyekÉ ) nw`<$ük˘
somkmR ) ¨.yp[/;neTyprm( )
Xmx; xu aXnut îit v; ) Xm;Xnut îit v; )
86 (86)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
v;jpSTy' v;jptnm( )
sÖnme Ö v;jÿpSTy' ) îTyip ingmo .vit )
v;jgN?y' g?yTyuˇrpdm( )
aÖXy;mÖ v;jÿgN?ym( ) îTyip ingmo .vit )
g?y' gO;te" )
Aûj;[ v;j'Ö n g?y'ô yuyWÿU n( ) îTyip ingmo .vit )
g?yit…mR≈I.;vkm;R )
a; gÿ…/t;ô p·rÿ g…/t; ) îTyip ingmo .vit ) k*ry;,"
’ty;n" )
p;k¡Sq;m;ô k*rÿy;," ) îTyip ingmo .vit )
t*ry;,StU,yR ;n" )
s t*ôry;ÿ,Ö ¨pÿ y;ih yÖD' mÖ®≤∫ÿ·rN{Ö s≤%ÿ…." sÖjoW;ÿ" )
îTyip ingmo .vit )
aÓy;,oåÓ«ty;n" )
aÖnœûu yûu ; ’¡,Áu Óy;," ) îTyip ingmo .vit )
hry;,o hrm;,y;n" )
rÄjtÖ ' hrÿy;,e ) îTyip ingmo .vit )
y a;ÿ·rÖt" kmR…Ã ,kmR…, iSqôr" ) p[TyOt" Stom;n( )
v[NdI v[NdtemdRO .U ;vkmR," 15
in y√é,û ≤=ÿ êsÖnSyÿ mU/û iR nô xu„,ÿSy …cd(v≤Ö[ Ndnoô ro®ÿv√Ö n;ÿ )
88 (88)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aXmc£mxnc£msnc£…mit v; ) a's]koxm( )
a's];…, v" koxSq;nIy;in sNtu ) kox" k⁄„,;te" )
…bk⁄iWto .vit ) aympItr" kox EtTs;dev ) sçy
a;…ctm;]o mh;N.vit ) …s'ct nOp;,' nrp;,m( )
kÀpkmR,; s'g;[ mmup…mmIte )
k;k⁄d' t;æLvTy;c=te ) …j◊; kok⁄v; ) s;å‚SmN/Iyte )
…j◊; kok⁄v; ) kokÀym;n; v,;R•du tIit v; ) kokÀytev;R
Sy;CzBdkmR," ) …j◊; joÛv; ) t;lu trte" )
tI,Rtmm©m( ) lttev;R Sy;d( ivprIt;t( ) yq; tlm( )
lteTyivpyRy" 26
sudû vÖe o aÿ…s v®,Ö ySyÿ te sÖ¢ …sN/ÿv" )
aÖn=ûu rÿ≤Nt k;ôkd⁄ Ã' sUMû y|Ã suiWôr;…mÿv –
sudve STv' kLy;,d;n" ) ySy tv dev s¢ …sN/v"
p[;,;y;nu=r≤Nt k;k⁄dm( ) sUMy| su…Wr;…mveit ) aip ingmo
.vit 27
sudve STv' kLy;,dev" ) kmnIydevo v; .v…s v®, )
ySy te s¢…s'/v" ) …s'/"u ßv,;t( ) ySy te s¢ ßot;'…s
) t;in te k;k⁄dmnu=r≤Nt ) sU…mR" kLy;,o…mR" ) ßot"
suiWrmnu yq; ) bI·r$' tw$IikrNt·r=mevm;h pUv| vyte" )
¨ˇr…mrte" ) vy;'sIrNTy‚Smn( ) .;'…s v; )
tdetSy;mOCyud;hr≤Nt ) aip ingmo .vit 27
p[ v;ÿvjO e supyÖ[ ; bÖihRrWeÿ ;ôm; ivôXptIÿvÖ bI·rÿ$ îy;te )
ivôx;mÖˇ_o®ÄWsÿ" pUvû ÙR tÿ * v;ôy"u pUWû ; SvôStyeÿ inôyTu v;ÿn( –
p[vJO yte sup;[ y,' bihRrWe ;m( ) Ey;te svRSy p;t;r* v;
94 (94)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
p;l…yt;r* v; )
bI·r$mNt·r=m ) ….yo v; .;so v; tit" ) aip vopm;qeR
Sy;t( ) svRptI îv r;j;n* ) bI·r$e g,e mnu„y;,;m( )
r;}y; ivv;se pUvSR y;m….Ùt* ) v;yuí inyuTv;t( ) pUW; c
SvSTyyn;y ) inyuTv;…•yutoåSy;ê;" ) inyuto inymn;√; )
inyojn;√; )
aCz;.er;¢u…mit x;kpU…," )
prI' sI…mit Vy;:y;tm( )
Enmen;mSy; aSyeTyetne Vy;:y;tm( )
sO…,rïxo .vit sr,;t( ) aïxoåçte" ) a;k⁄…cto
.vtIit v; )
nedIÿyÖ îTsO<yÿ" pÖKvmeyÿ ;t( ) îTyip ingmo .vit )
a≤Ntktmm'kx ⁄ ;d;y;t( ) pKvm*W/m;gCz‚Tvit )
a;gCz‚Tvit 28
s≤òmsíNtIn ySy vr;ho g;y≤Nt Tv; piv]' pu® Tv; ik…mˇe
p[tˇeå…¶•r Eky; p;NtmNyu®vRXyPsr; ¨t;…s s î…•yTkd;mtR
pàIvNt" sugru s√ékíN{m; a®,o m; y îN{;¶I m; n" smSy
hivW; j;r" pOqKp[;yNp[I,It;ê;Nsudve " p[v;vOjåe ∑;…v'xit" –
îit in®ˇ_É pUvWR $(kÉ pçmoå?y;y" sm;¢" –
95 (95)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
aq Wœoå?y;y"
Tvmÿ¶Öe ¥u….ôSTvm;ÿxx u =ûu …,ôSTvmÖŒSTvmXmÿnSÖ p·rÿ )
Tv' vne>ÿ yôSTvmoWÿ/I>yôSTv' nO,û ;' nOpÿ te j;yseÖ xu…cÿ" –
Tvm¶e ¥u….rho…." ) Tvm;xux=u …," ) a;xu îit c xu îit
c ≤=p[n;mnI .vt" ) =…,®ˇr" ) =,ote" ) a;xu xuc;
=,otIit v; ) snotIit v; ) xuk™ xocte" ) pçMyqeR v;
p[qm; ) tq; ih v;Kys'yog" ) a; îTy;k;r ¨psgR"
purSt;t( ) …ck°iWRtj ¨ˇr" ) a;xuxoc…yWu·rit ) xu…c"
xocte" ) JvlitkmR," ) aympItr" xu…cretSm;dev )
in"iWˇ_mSm;Tp;pk…mit nw®ˇ_;" )
îN{Ö a;x;ÿ>yôSp·rÖ sv;R>Ã yoô a.ÿy' krt( )
a;x; idxo .v≤Nt ) a;sdn;t( ) a;x; ¨pidxo .v≤Nt )
a>yxn;t( ) k;≤xmRiu ∑" p[k;xn;t( ) mui∑moRcn;√; )
moW,;√; ) mohn;√; )
îÖme …cÿidN{Ö rodÿsI ap;ôre yTs'gà >ûO ,; mÿ`vNk;ô≤x·rˇÿe )
îme …cidN{ rodsI ro/sI ¥;v;pO…qVy* ) ivro/n;t( ) ro/"
kÀl' in®,≤ı ßot" ) kÀl' ®jte" ) ivprIt;t( )
lo∑oåivpyRy,e ) ap;re dUrp;re ) yTs'g>O ,;…s m`vn( )
k;≤xSte mh;n( )
aÖhSÖ t…mÿN{Ö s' ipÿ,‘
Ö ,⁄ ;ÿ®m( )
ahSt…mN{ ’Tv; s'ipæ<! p·rKv,n' me`m( 1
aÖl;ôt,ûO o vÖl îÿN{ v[jÖ o go" purû ; hNtoô.yR mÿ ;noô Vy;ÿr )
96 (96)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
a>y/RyJv; ) a>y/RyNyjit )
…sWÿ·ˇ_ pUWû ; aÿ>y/RyÖ Jv;ÿ ) îTyip ingmo .vit )
È= È≤xWe )
È=eÖ ih vSvÿ ¨Ö.yÿSy r;jn( ) îTyip ingmo .vit )
=o,Sy =y,Sy )
mÖh" =oô,Sy;ÿ…ên;ô k<v;ÿy ) îTyip ingmo .vit 6
aÖSme teÖ bN/u"ÿ ) vy…mTyqR" )
aÖSme y;ÿt' n;sTy; sÖjoW;ÿ" ) aSm;inTyqR" )
aÖSme sÿm;ôn…e .ÿvWRO .Ö p*'Sye…ÿ ." ) aSm;….·rTyqR" )
aÖSme p[ yÿ‚N/ m`v•OjIiWn( ) aSm>y…mTyqR" )
aÖSme a;ôr;≤∞ôd( √πW"ÿ snutû yuyÃR otu ) aSmidTyqR" )
ËôvR îÿv pp[qeÖ k;moÿ aÖSme ) aSm;k…mTyqR" )
aÖSme /ÿˇ vsvoô vsÿiU n ) aSm;æSvTyqR" )
p;qoåNt·r=m( ) pq; Vy;:y;tm( )
Xyenô o n dIyÖ•Nveiÿ t p;qÿ" ) îTyip ingmo .vit )
¨dkmip p;q ¨Cyte p;n;t( )
a; cÿ∑ a;s;'ô p;qoÿ nÖdIn;ÿm( ) îTyip ingmo .vit )
a•mip p;q ¨Cyte p;n;dev )
devÖ ;n;'ô p;qÖ ¨pÿ v≤= ivô√;n( ) îTyip ingmo .vit )
svImin p[sve )
devÖ Syÿ vÖy' sÿivôt"u svIÿmin ) îTyip ingmo .vit )
100 (100)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
) pcitn;RmI.Ut" )
t' medÿ SÖ t" p[itÿ pcÖt;g[.ÿ I∑;m( )
îTyip ingmo .vit )
aip v; medsí pxoí ) s;Êv' i√vcn' Sy;t( ) y]
Áºkvcn;qR" p[…sı' t∫vit )
purû oÖ¬; aÿ¶e pcÖt" ) îit yq; )
xu®/ a;po .v≤Nt ) xuc' s'®N/≤Nt )
AûtSyô ih xu®û /Ö" s≤Ntÿ pUvû IR" ) îTyip ingmo .vit )
a…mnoå…mtm;]o mh;N.vit ) a>y…mto v; )
aÖ…môn" shoÿ…." ) îTyip ingmo .vit )
jJZtIr;po .v≤Nt ) xBdk;·r<y" )
mÖ®toô jJZ¡tI·rv ) îTyip ingmo .vit )
ap[it„k⁄t" ) ap[itSkét" ) ap[itS%≤lto v; )
aÖSm>yômp[iÿ t„k⁄t" ) îTyip ingmo .vit )
x;xd;n" x;x;¥m;n" )
p[ Sv;' mÖitmÿitrÄCz;xÿd;n" ) îTyip ingmo .vit 16
sOp"[ spR,;t( ) îdmpItrt( sOpm[ te Sm;dev ) sipRv;R ) twl'
v; )
sOpû k [ r¡ òmUtû yeÿ ) îTyip ingmo .vit )
krò* b;Ù ) kmR,;' p[ò;t;r* )
106 (106)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
su≤xp[mte ne Vy;:y;tm( )
v;jeÿ su≤xp[Ö gomÿit ) îTyip ingmo .vit )
≤xp[e hnU n;…skÉ v; ) hnuhNR te" ) n;…sk; nste" )
iv„yÿSvô ≤xp[eÖ iv sOjÿ Svô /enÿe ) îTyip ingmo .vit )
/en; d/;te" )
r'su rm,;t( )
s …cô],e ÿ …cikteÖ r'sÿu .;ôs; ) îTyip ingmo .vit )
i√bh;R √yo" Sq;nyo" p·rvO!" ) m?yme c Sq;n ¨ˇme c )
¨Öt i√ôbh;RÃ a…môn" shoÿ…." ) îTyip ingmo .vit )
a£ a;£m,;t( )
aÖ£o n bÖ….[" sÿ…môqe mÖhIn;ÿm( ) îTyip ingmo .vit )
¨r;, ¨® k⁄v;R," )
dUtû ÈÃyse p[iÖ dvÿ ¨r;Ö," ) îTyip ingmo .vit )
‚Sty; a;po .v≤Nt ) STy;yn;t( )
vOW;ô …sN/Unÿ ;' vOW.Ö " ‚Sty;ÿn;m( ) îTyip ingmo .vit )
‚Stp; ‚Sty;p;ln" ) ¨piSqt;n( p;lytIit )
s nÿ ‚Stôp; ¨Öt .ÿv; tnUpû ;" ) îTyip ingmo .vit )
jb;® jvm;nroih ) jrm;,roih ) grm;,rohIit v; )
ag[eÿ ®Äp a;®ÿipt'Ö jb;ÿ® ) îTyip ingmo .vit )
107 (107)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
aÖêyÖ gu VÖR yU rÿqyÖ vu sÃR yûU "u îN{" ) îTyip ingmo .vit 31
ik˘ tÿe ’<v≤Ntô k°k¡$We uû g;voô n;≤xr'Ã duÓû º n tÿp≤Nt `ÖmmR ( )
a; noÿ .rÄ p[mgÿ NdSyô vedoÿ nwc;x;ô%' mÿ`vn[N/y; n" –
ik˘ te k⁄v≤R Nt k°k$eWu g;v" ) k°k$; n;m dexoån;yRinv;s"
) k°k$;" ik˘’t;" ) ik˘ i£y;….·rit p[Pe s; v; ) nwv
c;≤xr' duÓº ) n tp≤Nt `m| hMyRm( ) a;hr n" p[mgNdSy
/n;in ) mgNd" k⁄sIdI ) m;©do m;m;g…m„ytIit c
dd;it ) tdpTy' p[mgNd" ) aTyNtk⁄sIidk⁄lIn" )
p[mdko v; yoåymev;‚St loko n pr îit p[Pe su" ) p<@ko v;
) p<@k" p<@g" p[;dRko v; p[;dRyTy;<@* ) a;<@;v;,I îv
v[I@yit ) tt( Sq' nwc;x;%' nIc;x;%o nIcw" x;%" )
x;%;" xKnote" ) a;…,rr,;t( ) t•o m`vn[N/yeit )
r?yitvRxgmne )
buNd îWu.vR it ) ….Ndo v; ) .ydo v; ) .;sm;no {vtIit
v; 32
tuiû vô=' teÖ su’t¡ ' sUmû y'Ö /nu"ÿ s;ô/bu NRûu do ihÿr<Ä yyÿ" )
¨Ö.; teÿ b;ôÙ r<y;ô susSÃ' két AdUpû e …cÿÎdUvû /O ;ÿ –
tuiv=' bÛiv=ep' mh;iv=ep' v; te su’t' sUmy' sus% u ' /nu" )
s;/…yt; te buNdo ihr<my" ) ¨.* te b;Ù rm,Iy* s;'g;[ My*
v; ) AdUpe adRnp;itn* ) gmnp;itn* xBdp;itn*
dUrp;itn* v; ) mmR<ydRnve…/n* ) gmnve…/n* xBdve…/n*
dUrve…/n* v; 33
inr;ÿiv?yiÌû·r>yô a; /;ôryÿTpôKvmoÿdnÖ m( )
îN{oÿ buNû d' Sv;ÿttm( –
116 (116)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
118 (118)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aqoˇrW$(k˘ p[;r>yte
aq s¢moå?y;y"
— – aq;to dwvtm( ) t¥;in n;m;in p[;/;NyStutIn;' devt;n;'
t∂Ÿvt…mTy;c=te ) swW; devtopprI=; ) yTk;m AiWyRSy;'
devt;y;m;qRpTy…mCzNStuit' p[y¤u π t∂Ÿvt" s mN]o .vit )
t;≤S]iv/; Ac" ) pro=’t;" ) p[Ty=’t;" )
a;?y;‚TmKyí ) t] pro=’t;" sv;R….n;Rmiv.·ˇ_….yuJR yNte
) p[qmpu®Wwí;:y;tSy 1
îN{oÿ idÖv îN{ÿ Èxe pO…qôVy;" )
îN{Ö…md( g;ô…qnoÿ bOhû t( )
îN{e,ÿ tÖw e tOTsÿvoô veivÿW;,;" )
îN{;ÿyÖ s;mÿ g;yt )
neN{;ÿÎtû e pÿvteÖ /;mÖ ik˘ cÖn )
îN{ÿSyô nu vIôy;Ã…R ,ô p[ voÿcm( )
îN{e k;m; ay'st ) îit )
aq p[Ty=’t; m?ympu®Wyog;" ) Tv…mit cwtne svRn;ª; )
Tv…mÿN{Ö bl;ôd…/ÿ )
iv nÿ îN{ô mO/oÿ jih ) îit
aq;ip p[Ty=’t;" Stot;ro .viNt ) pro=’t;in StotVy;in )
m; …cÿdNÖ yi√ x'sà t )
k<v;ÿ aÖ…. p[ g;ÿyt )
¨pÖ p[te ÿ k⁄≤xk;íÖte yÿ?vm( ) îit )
aq;?y;‚TmKy ¨ˇmpu®Wyog;" ) ah…mit cwtne svRn;ª; )
119 (119)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
t]wt•rr;∑^…mv 5
aq;k;r…cNtn' devt;n;m( ) pu®Wiv/;" Syu·rTyekm( )
cetn;v√≤ı Stutyo .v≤Nt ) tq;…./;n;in )
aq;ip p*®Wiv…/kìr©¯" s'StUyNte )
Aû„v; tÿ îN{Ö SqivÿrSy b;ôÙ )
yTs'Ã gO>û ,; mÿ`vNk;ô≤x·rˇeÿ )
aq;ip p*®Wiv…/kì{VR ys'yogw" )
a; √;>y;'ô h·rÿ>y;…mN{ y;ih )
kôLy;ô,Ij;Ryô ; surû ,'Ã gOhû e teÿ )
aq;ip p*®Wiv…/kì" kmR…." )
aÖıIÿN{Ö ipbÿ cÖ p[iSqÿtSy )
a;≈uTÿ k,R ≈u/û I hvÿm( 6
apu®Wiv/;" Syu·rTyprm( ) aip tu yd( ÎXyteåpu®Wiv/' tt(
) yq;…¶v;Ryru ;idTy" pO…qvI cN{m; îit ) yqo
Et∞etn;v√≤ı Stutyo .vNtITycetn;NyPyev' StUyNte )
yq;=p[.tO INyoW…/pyRNt;in ) yqo EtTp*®Wiv…/kìr©¯"
s'StUyNt îTycetne„vPyet∫vit )
aÖ…. £¡Nd≤Ntô h·rÿt…e .r;Ös….ÿ" ) îit g[;vStuit" )
yqo EtTp*®Wiv…/kì{VR ys'yogw·rTyetdip t;Îxmev )
su%
û ' rq'Ã yuyju Öe …sN/urÿ …Ä ênÖm( ) îit ndIStuit" )
yqo EtTp*®Wiv…/kì" kmR….·rTyetdip t;Îxmev )
122 (122)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
hot;ÿr' ràÖ/;tÿmm( –
a…¶mI¬πå…¶' y;c;…m ) È≤¬r?yeW,;km;R ) pUj;km;R v; )
puroihto Vy;:y;to yDí ) devo d;n;√; ) dIpn;√; )
¥otn;√; ) ¥uSq;no .vtIit v; ) yo dev" s; devt; )
hot;r' ◊;t;rm( ) juhotehoRtTe y*,Rv;." ) rà/;tm' rm,Iy;n;'
/n;n;' d;tOtmm( )
tSywW;pr; .vit 15
aÖ…¶" pUv…ÃRe .ôAi≥ Wÿ….ôrI@‰oô nUtnÿ ®w tÄ )
s devÖ ;\ Eh vÿ=it –
a…¶yR" pUvA Rw i≥ W….rI≤¬tVyo v≤NdtVyoåSm;….í nvtrw" s
dev;inh;vh‚Tvit ) s n mNyet;ymev;…¶·rit ) aPyete ¨ˇre
JyoitWI a¶I ¨Cyete )
tto nu m?ym" 16
aÖ…. p[vÿ NtÖ smÿnve Ö yoW;ÿ" kLy;ô<y 1ÿÖ " Smyÿm;n;so aÖ…¶m( )
`Otû Syô /;r;ÿ" sÖ…m/oÿ nsNtÖ t; juWÿ ;ô,o hÿyiR t j;ôtvedÿ ;" –
a….nmNt smns îv yoW;" ) smn' smnn;√; )
s'm;nn;√; ) kLy;<y" ) Smym;n;s" )
a…¶…mTy*p…mkm( ) `OtSy /;r; ¨dkSy /;r;" s…m/o
nsNt ) nsitr;“oitkm;R v; ) nmitkm;R v; ) t; juW;,o
hyRit j;tved;" ) hyRit" p[Pe s;km;R ) ivhyRtIit )
sÖm{ûu ;dU…û mRm/R mÿu ;\ô ¨d;ÿrt( ) îTy;idTymuˇ_' mNyNte )
smu{;ı‰eWoåŒ ¨deit ) îit c b[;˜,m( )
aq;ip b[;˜,' .vit )
126 (126)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
134 (134)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aq;∑moå?y;y"
{iv,od;" kSm;t( ) /n' {iv,muCyte ) ydenm….{v≤Nt )
bl' v; {iv,m( ) ydenne ;….{v≤Nt ) tSy d;t; {iv,od;" )
tSywW; .vit 1
{Öivô,oôd; {ivÿ,soô g[;vÿhSt;so a?vôre )
yÖDWe ÿu devÖ mIÿ¬te –
{iv,od; ySTvm( ) {iv,s îit {iv,s;idn îit v; )
{iv,s;inn îit v; ) {iv,sStSm;≤Tpb‚Tvit v; ) yDeWu
devmI¬te ) y;c≤Nt Stuv≤Nt v/Ry≤Nt pUjyNtIit v; )
tTko {iv,od;" ) îN{ îit £*∑ëik" ) s bl/nyod;RttO m"
) tSy c sv;R bl’it" )
aojÿso j;ôtmutû mÿNy Enm( ) îit c;h )
aq;Py…¶' {;iv,odsm;h ) EW punretSm;∆;yte )
yo aXmÿnorÄNtrÄ…¶' jÖj;nÿ ) îTyip ingmo .vit )
aq;PyOtyu ;jeWu {;iv,ods;" p[v;d; .v≤Nt ) teW;' pun"
p;]SyeN{p;n…mit .vit )
aq;Pyen' somp;nen St*it ) aq;Py;h )
{Öivô,oôd;" ipÿbtu {;iv,odÖs" ) îit )
aymev;…¶{Riv,od; îit x;kpU…," ) a;¶ey„e vev ih sUˇ_ÉWu
{;iv,ods;" p[v;d; .v≤Nt )
devÖ ; aÖ…¶' /;ÿryN{iv,oôd;m( ) îTyip ingmo .vit )
yqo EtTs bl/nyod;RttO m îit sv;Rsu devt;Svwêy| iv¥te )
yqo Etdojso j;tmut mNy En…mit c;heit )
135 (135)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
143 (143)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
aq nvmoå?y;y"
aq y;in pO…qVy;ytn;in sÊv;in Stuit' l.Nte
t;Nytoånu£…m„y;m" ) teW;mê" p[qm;g;mI .vit ) aêo
Vy;:y;t" ) tSywW; .vit 1
aêoô vo¿h;ÿ su% û ' rq'Ã hsÖn;mupÿ mÖ≤N],ÿ" )
xepoÖ romÿ<vNt* .edÖ * v;·rNmÖ<@Ük¡ îCzit îN{;ÿyNe doô p·rÿ ßv –
aêo vo¿h; ) su%' vo¿h; rq' vo¿h; ) su%…mit
kLy;,n;m ) kLy;,' pu<y' suiht' .vit ) suiht' gMytIit
v; ) hswt; v; p;t; v; p;l…yt; v; ) xeWmOCztIit )
v;·r v;ryit )
m; no Vy;:y;t" ) tSywW; .vit 2
m; noÿ …mô]o v®ÿ,o ayRmÖ ;yu·rN{ÿ A.u=û ; mÖ®tÖ" p·rÿ :yn( )
y√;ô…jnoÿ devÖ j;ÿtSyô s¢ÿ"e p[v+Ö y;moÿ ivôdqeÿ vIôy;R…Ã , –
y√;…jno devjw ;RtSy s¢e" sr,Sy p[v+y;mo yDe ivdqe
vIy;R…, ) m; nSTv' …m]í v®,í;yRm; c;yuí v;yuryn
îN{ío®=y, A.U,;' r;jeit v; m®tí p·r:yn( )
xk⁄in" xKnoTyu•te mu ;Tm;nm( ) xKnoit nidtu…mit v; )
xKnoit tiktu…mit v; ) svRt" x˚roåÆSTvit v; )
xKnotev;R ) tSywW; .vit 3
kinÿ£d∆ÖnWu Ã' p[ b[vu ;ô, îyÿitRô v;cÿm·rÖtve Ö n;vÿm( )
sumû ©Ö lÿí xk⁄nÖe .v;ÿ…sô m; Tv;ô k;…cÿd….ô.; ivê‰;ÿ ivdt( –
Ny£NdI∆Nm p[bvu[ ;," ) yq;Sy xBdStq; n;meryit v;cm(
) Èr…ytev n;vm( ) sum©lí xk⁄ne .v ) kLy;,m©l"
144 (144)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
156 (156)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aq dxmoå?y;y"
aq;to m?ySq;n; devt;" )
t;s;' v;yu" p[qm;g;mI .vit ) v;yuv;Rt"e ) vetve ;R
Sy;ÌitkmR," ) Ete·rit Sq*l;œI…v" ) anqRko vk;r" )
tSywW; .vit 1
v;yÖv; y;ÿih dxRtmÖe e som;ô arÿ˚té ;" )
teW;'Ã p;ih ≈u/û I hvÿm( –
v;yv;y;ih dxRnIyeme som; ar˚ét; ) teW;' ipb Í,u no
◊;n…mit ) kmNy' m?ym;devmv+yt( )
tSywW;pr; .vit 2
a;ôsß Ö ;ô,;sÿ" xvs;ônmCzπN{'Ã suc£ Ö É rÄQy;ÿsoô aê;ÿ" )
aÖ…. ≈vÖ AJyÿNto vehyunû RU …cô•u v;ôyorÄmtO Ö' iv dÿSyet( –
a;ssOv;'s" ) a….bl;ym;n…mN{m( ) kLy;,c£É rqe
yog;y ) rQy; aê; rqSy vo!;r" ) AJyNt
Ajug;…mnoå•m….vhey"u ) nv' c pur;,' c ) ≈v îTy•n;m
) ≈Uyt îit st" ) v;yoí;Sy .=o yq; n ivdSyeidit )
îN{p[/;neTyekÉ nw`<$ük˘ v;yukmR ) ¨.yp[/;neTyprm( )
v®,o vO,otIit st" ) tSywW; .vit 3
nIôcInÿb;r'Ä v®ÿ,"Ö kbÿN/'ô p[ sÿsjRÖ rodÿsI aÖNt·rÿ=m( )
tenÖ ivêÿSyô .uvnÿ Syô r;j;ô yv'Ö n vOiû ∑VyunÃR ·ˇô .Umÿ –
nIcIn√;r' v®," ) kbN/' me`m( ) kvnmudk˘ .vit )
td‚SmN/Iyte ) ¨dkmip kbN/muCyte ) b‚N/rin.OtTve )
kmin.Ot' c ) p[sjO it ) ¥;v;pO…qVy* c;Nt·r=' c mhÊven
157 (157)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
167 (167)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
devÖ STv∑;ÿ sivôt; ivôê¡p" pupû oWÿ p[jÖ ;" pu®ÿ /Ä ; jÿj;n )
îÖm; cÖ ivê;ô .uvnÿ ;NySy mÖh∂ºvÖ ;n;ÿmsurTÄ vmekm¡ ( –
devSTv∑; sivt; svRÂp" poWit p[j; rs;nupd[ ;nen ) bÛ/;
cem; jnyit ) îm;in c sv;R…, .Ut;Nyudk;NySy )
mh∞;Smw dev;n;msurTvmekm( ) p[D;vÊv' v; ) anvÊv' v;
) aip v;su·rit p[D;n;m ) aSyTynq;Rn( )
aSt;í;Sy;mq;R" ) asurTvm;idlu¢m( )
v;to v;tIit st" ) tSywW; .vit 34
v;tÖ a; v;ÿtu .eWjÖ ' x'.Ö u mÿyoô.u noÿ ˙ûde )
p[ ,Ö a;yUiÃ\ W t;·rWt( –
v;t a;v;tu .wWJy;in ) x'.u myo.u c no ˙dy;y )
p[v/Rytu c n a;yu" ) a…¶Vy;R:y;t" ) tSywW; .vit 35
p[itô Ty' c;®ÿm?vôr' goÿpIôq;yÖ p[ Ùÿyse )
mÖ®≤∫ÿr¶Ö a; gÿih –
t' p[it c;®m?vr' somp;n;y p[Ùyse ) soå¶e m®≤∫"
sh;gCzπit ) kmNy' m?ym;devmv+yt( ) tSywW;pr; .vit
36
aÖ…. Tv;ÿ pUvû pR Iÿtye sOjû ;…mÿ soôMy' m/uÿ )
mÖ®≤∫ÿr¶Ö a; gÿih –
a….sOj;…m Tv; pvRpItye pUvpR ;n;y ) soMy' m/u sommym( )
soå¶e m®≤∫" sh;gCzπit 37
veno vente" k;≤NtkmR," ) tSywW; .vit 38
168 (168)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
172 (172)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aqwk;dxoå?y;y"
Xyeno Vy;:y;t" ) tSywW; .vit 1
a;ôd;yÿ Xyenô o aÿ.rÄTsom'Ã sÖhß'Ã sÖv;\ aÖytu Ã' c s;ôkm( )
a];ô pur‚ÿ N/rjh;ôdr;ÿtIômdR Öe somÿSy mUrû ; amUrÿ " –
a;dy XyenoåhrTsomm( ) shß' sv;n( ) ayut' c sh )
shß' shßs;Vym….p[Te y ) t];yut' som.=;" )
tTs'bN/en;yut' d≤=,; îit v; ) t]
pur‚N/rjh;d…m];nd;n;init v; ) mde somSy mUr; amUr" îit
) EeN{e c sUˇ_É somp;nen c Stut" ) tSm;idN{' mNyNte )
aoW…/" som" sunote" ) ydenm….Wu<v≤Nt ) bÛlmSy
nw`<$ük˘ vOˇm( ) a;íyR…mv p[;/;Nyen )
tSy p;vm;nIWu indxRn;yod;h·r„y;m" 2
Sv;idÿœy;ô midÿœy;ô pvÿSv somÖ /;rÿy; )
îN{;ÿyÖ p;tÿve sutû " –
îit s; ingdVy;:y;t; )
aqwW;pr; .vit ) cN{mso v; ) EtSy v; 3
som'à mNyte pipôv;NyTs'ià p'Wô NTyoWÿ…/m( )
som'Ö y' b[˜Ö ;,oÿ ivôdnu R tSy;ÿXn;itô kíÖn –
som' mNyte pipv;NyTs'ip'WNTyoW…/…mit vOq;sutmsomm;h )
som' y' b[˜;,o ivdu·rit ) n tSy;Xn;it
kín;yJveTy…/yDm( )
aq;…/dwvtm( ) som' mNyte pipv;NyTs'ip'WNTyoW…/…mit
yju"sutmsomm;h ) som' y' b[˜;,o ivduíN{msm( ) n
173 (173)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
pr' mOTyo ) /[vu ' mOTyo ) /[vu ' preih mOTyo ) k…qt' ten mOTyo
) mOt' Cy;vyte .vit mOTyo ) mdev;R mudve ;R ) teW;meW;
.vit 7
TveWô …môTq; sÖmrÿ,Ö' ≤xmIÿvtoô·rN{;ÿiv„,U sutpÖ ; v;ÿm®u „yit )
y; mTy;Ryà p[it/Iôym;ÿn…Ö mTkûx é ;noôrSturÿ sÖn;mu®ÿ „Ä yqÿ" –
îit s; ingdVy;:y;t; )
ivê;nro Vy;:y;t" ) tSywW; .vit 8
p[ voÿ mÖhe mNdÿm;n;ôy;N/Ösoåc;RÃ ivôê;nÿr;y ivê;ô.vu ÿe )
îN{ÿSyô ySyô sum% ÿ ô' shoô mihÖ ≈voÿ nOMû ,' cÖ rodÿsI spÖytR "ÿ –
p[;cRt yUy' Stuit' mhteåN/soå•Sy d;]e ) mNdm;n;y
modm;n;y StUym;n;y xBd;ym;n;yeit v; ) ivê;nr;y sv|
iv.Ut;y ) îN{Sy ySy p[It* sumhälm( ) mh∞ ≈v,Iy'
yx" ) nOM,' c bl' nO•tm( ) ¥;v;pO…qVy* v" p·rcrt îit )
kmNy' m?ym;devmv+yt( )
tSywW;pr; .vit 9
¨duû JyoitÿrmÄ tO Ã' ivôêjÿNy' ivôê;nÿr" sivôt; devÖ o aÿ≈te ( –
¨d≤x…≈yt( ) Jyoit" ) amOtm( ) svRjNym( ) ivê;nr"
sivt; dev îit ) /;t; svRSy iv/;t; ) tSywW; .vit 10
/;ôt; dÿd;tu d;ôxWu Öe p[;cI'Ã jIôv;tumû ≤=ÿt;m( )
vÖy' devÖ Syÿ /Imih sumiÖ t' sÖTy/ÿm,R " –
/;t; dd;tu dˇvte p[vı O ;' jIivk;mnup=I,;m( ) vy' devSy
/Imih sumit' kLy;,I' mit' sTy/mR," )
iv/;t; /;]; Vy;:y;t" ) tSywW inp;to .vit
175 (175)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
bÛdevt;y;mO…c 11
somÿSyô r;Doô v®ÿ,Syô /mR…Ã ,ô bOhSÖ pterÖ numÿ Ty; ¨Ö xmR…Ã , )
tv;ôhmÖ¥ mÿ`vÖ•pu Sÿ tut*ô /;tÖivR/;ÿt" kôlx;\Ã a.=ym( –
îTyet;….devR t;….r….p[stU " somklx;n.=y…mit ) klx"
kSm;t( ) kl; a‚SmNzerte m;];" ) k≤lí kl;í ikrte" )
ivk°,Rm;];" 12
aq;to m?ySq;n; devg,;" ) teW;' m®t" p[qm;g;…mno .v≤Nt
) m®to …mtr;iv,o v; ) …mtro…cno v; ) mhd( {vNtIit
v; ) teW;meW; .vit 13
a; ivô¥Nu mÿ≤∫mR®t" Svôkúì rqe…ÿ .y;Rt Ai∑ôm≤∫ôrêÿp,w"R )
a; viWRœÃ y; n îÖW; vyoô n pÿ¢t; sum;y;" –
iv¥uNm≤∫mR®t" ) Svkì"ú Svçnw·rit v; ) SvcRn·w rit v; )
Sv…cR….·rit v; ) rqwr;y;t ) Ai∑m≤∫" )
aêp,wrR êptnw" ) viWRœnº c noå•en vy îv;ptt ) sum;y;"
kLy;,km;R,o v; ) kLy;,p[D; v; )
®{; Vy;:y;t;" ) teW;meW; .vit 14
a; ®ÿ{;sÖ îN{ÿvNt" sÖjoWÿsoô ihrÿ<yrq;" suivôt;yÿ gNtn )
îÖy' voÿ aÖSmTp[itÿ hyRte mÖitStO„û ,jeÖ n idôv ¨Ts;ÿ ¨dÖNyvÿe –
a;gCzt ®{; îN{e, ) shjoW,;" ) suivt;y kmR,e ) îy'
voåSmdip p[itk;myte mit" ) tO„,j îv idv ¨Ts; ¨dNyve
) tO„,k™ tO„yte" ) ¨dNyu®dNyte" )
A.v ¨® .;NtIit v; ) Aten .;NtIit v; ) Aten .vNtIit
v; ) teW;meW; .vit 15
176 (176)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
.Ut;NyupjIv≤Nt )
g*Vy;R:y;t; ) tSy; EW; .vit 41
g*rÿmImedÖ nuÿ vÖTs' …môWNt'Ã mU/û ;RnÖ' ihõ™õ’
ÿ ,oôNm;tÖv; ¨ÿ )
sOKv;ÿ,' `ÖmmR …Ö . v;ÿvx;ôn; …mm;ÿit m;ôy'u pyÿtÖe pyoÿ…." –
g*rNvmIme√Tsm( ) …mWNtmin…mWNtm( ) a;idTy…mit v; )
mU/;RnmSy;….ihõ™õkroNmnn;y ) sOKv;,' sr,m( ) `m|
hr,m( ) a….v;vx;n; …mm;it m;yum( ) p[Py;yte pyo…." )
m;yu…mv;idTy…mit v; ) v;geW; m;?y…mk; ) `mR/…u git
y;…Dk;" )
/en/u yR tev;R ) …/notev;R ) tSy; EW; .vit 42
¨pÿ ◊ye sudû `u ;'Ã /enÖ mu tÖe ;' suhû Stoÿ goô/gu tûu doÿhden;m( )
≈eœÃ' sÖv' sÿivôt; s;ÿivW•oôå.Iÿıo `ÖmSR tduû Wu p[ voÿcm( –
¨p◊ye sudohn;' /enmu te ;m( ) kLy;,hSto go/ugip c
doG?yen;m( ) ≈eœ' sv' sivt; sunotu n îit ) EW ih ≈eœ"
sveWR ;' sv;n;' ydudk˘ y√; pyo yju„mt( ) a.Iıo `mR" ) t'
su p[bv[ I…m )
v;geW; m;?y…mk; ) `mR/…u git y;…Dk;" )
afl‰;hNtVy; .vit ) a`flIit v; ) tSy; EW; .vit 43
sUyû vÖ sÖ ;∫gÿvtIô ih .Uyû ; aqoÿ vÖy' .gÿvNt" Sy;m )
aÖ≤ı tO,mÿ fl‰e ivêÖd;nI'ô ipbÿ xuı û mudÿ k Ö m;ôcrÿNtI –
sUyvs;idnI .gvtI ih .v ) aqed;nI' vy' .gvNt" Sy;m
) a≤ı tO,mfl‰e ) svRd; ipb c xuımudkm;crNtI )
185 (185)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
188 (188)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aq √;dxoå?y;y"
aq;to ¥uSq;n; devt;" ) t;s;m…ên* p[qm;g;…mn* .vt" )
a…ên* y√‰Xnuv;te svRm( ) rsen;Ny" ) JyoitW;Ny" )
aêwr…ên;ivTy*,Rv;." )
tTk;v…ên* ) ¥;v;pO…qVy;ivTyekÉ ) ahor;];ivTyekÉ )
sUy;RcN{ms;ivTyekÉ ) r;j;n* pu<y’t;ivTywith;…sk;" )
tyo" k;l Ë?vRm/Rr;];Tp[k;xI.;vSy;nuiv∑M.m( ) anut-
mo.;go ih m?ymo Jyoit.;Rg a;idTy" ) tyoreW; .vit 1
vs;ÿitWu Sm crÄqoå…sÿt*ô peTv;ÿivv )
kôdde mÿ…ên; yuvû mÄ…. devÖ ;\ aÿgCztm( –
îit s; ingdVy;:y;t; )
tyo" sm;nk;lyo" sm;nkmR,o"
s'Stutp[;yyors'StvenWw oå/RcoR .vit ) v;s;Tyo aNy ¨Cyte
) ¨W" pu]STvNy îit )
tyoreW;pr; .vit 2
îÖhhe ÿ j;ôt; smÿv;vxIt;mrepÄ s;ÿ tÖNv;ô 3ÿÖ n;mÿ….ô" Svw" )
…jô„,uv;Rmà NÖ y" sum% ÿ Sy sU·û ridRvô o aÖNy" su.û gÿ" pu]û Ë¡he –
îh ceh c j;t* s'StUyte e p;pen;≤lPym;ny; tNv; n;m….í Svw"
) …j„,uv;RmNy" sumhto blSyer…yt; m?ym" ) idvoåNy"
su.g" pu] ËÁt a;idTy" )
tyoreW;pr; .vit 3
p[;tô yÖ jRu ;ô iv boÿ/y;ô…ên;ôvhe gÿCzt;m( )
aÖSy somÿSy pIôtyeÿ –
189 (189)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
.vTyetSm;Ts;m;Ny;t( ) a/St;{;moå/St;Tké„," )
kSm;Ts;m;Ny;idit ) a…¶' …cTv; n r;m;mupye ;t( ) r;m;
rm,;yopeyte n /m;Ry ) ’„,j;tIywtSm;Ts;m;Ny;t( )
’kv;k⁄" s;iv]" ) îit pxusm;ª;ye ivD;yte )
kSm;Ts;m;Ny;idit ) k;l;nuv;d' prITy ) ’kv;ko" pUv|
xBd;nukr,' vce®ˇrm( )
.go Vy;:y;t" ) tSy k;l" p[;guTspR,;t( ) tSywW; .vit
13
p[;tô …Ö jRtÖ' .gÿmgûu '[ Ûÿvme vÖy' pu]û midÿtyÖe oR ivÿ/tÖ ;R )
a;ô/…[ íô¥' mNyÿm;nSturû …íô{;j;ÿ …cô¥' .g'Ã .Ö=ITy;hÿ –
p[;t…jRt' .gmug'[ ◊yem vy' pu]midteyoR iv/;r…yt; svRSy )
a;/[…í¥' mNym;n a;!‰;lud·R r{" ) tur…ít( ) tur îit
ymn;m ) trtev;R ) Tvrtev;R ) Tvry; tU,gR ityRm" ) r;j;
…c¥' .g' .=ITy;h )
aN/o .g îTy;ÛrnuTsO¢o n ÎXyte ) p[;≤x]mSy;≤=,I
injR`;n ) îit c b[;˜,m( )
jn' .go gCzit ) îit v; ivD;yte )
jn' gCzTy;idTy ¨dyen )
sUy"R stevR ;R ) suvtev;R ) SvIyRtve ;R ) tSywW; .vit 14
¨duû Ty' j;ôtvedÿ s' dÖve ' vÿh≤Nt kÉtô vÿ" )
Îûxe ivê;ÿyÖ sUymÃR ( –
¨√h≤Nt t' j;tveds' rXmy" kÉtv" ) sveWR ;' .Ut;n;' dxRn;y
sUy…R mit ) kmNym;idTy;devmv+yt( )
tSywW;pr; .vit 15
193 (193)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
pXyôÔNm;ÿin sUyR –
VyeiW ¥;m( ) rjí ) pOqu mh;Nt' lokm( ) ah;in c
…mm;noåˇ_⁄.I r;i]…." sh ) pXyÔNm;in j;t;in sUyR )
aip v; pUvSR y;m( 23
yen;ÿ p;vkô c=ÿs; .ur<Ä yNt'ô jn;\ô anÿu )
Tv' vÿ®,Ö pXyÿ…s –
p[TÖ yõ™ devÖ ;n;'ô ivxÿ" p[TÖ yõ™õd⁄ iÿe Wô m;nuWÿ ;n( )
p[TÖ yõ™ ivê'Ö SvÿÎx û≥ e –
p[TyÆõ™õd' svRm( ) ¨deiW ) p[TyÆõ™õd' Jyoit®Cyte )
p[TyÆõ™õd' svR…mdm….ivpXysIit ) aip vwtSy;mev 24
yen;ÿ p;vkô c=ÿs; .ur<Ä yNt'ô jn;\ô anÿu )
Tv' vÿ®,Ö pXyÿ…s –
ten no jn;n….ivpXy…s )
kÉxI kÉx; rXmy" ) twSt√;N.vit ) k;xn;√; )
p[k;xn;√; ) tSywW; .vit 25
kÉXô y 1ÿÖ …¶' kÉx ô I ivôW' kÉxô I …bÿ.itRô rodÿsI )
kÉx ô I ivêÖ' SvÿÎx ≥û e kÉx
ô Id' Jyoitÿ®Cyte –
kÉXy…¶' c ivW' c ) ivW…mTyudkn;m ) iv„,;te" )
ivpUvSR y ò;te" xuı‰qRSy ) ivpUvSR y v; scte" )
¥;v;pO…qVy* c /;ryit ) kÉxId' svR…mdm….ivpXyit )
kÉxId' Jyoit®Cyt îTy;idTym;h )
aq;Pyete ître JyoitWI kÉ≤xnI ¨Cyete ) /Umne ;¶I ) rjs;
c m?ym" ) tyoreW; s;/;r,; .vit 26
196 (196)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
204 (204)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
VEDIC LITERATURE COLLECTION in®ˇ_ [Nirukta]
aq p·r≤x∑m(
aq ]yodxoå?y;y"
aqem; aitStuty îTy;c=te ) aip v; s'pT[ yy Ev Sy;t( )
m;h;.;Gy;d( devt;y;" ) soå…¶mev p[qmm;h )
Tvmÿ¶Öe ¥u….ôSTvm;ÿxx u =ûu …,ô" ) îit yqwt‚SmNsUˇ_É )
nÖ ih Tvd;ôre inô…mWÿíÖ nexeÿ ) îit v®,Sy )
aqwWNe {Sy 1
y¥;vÿ îN{ te xÖt' xÖt' .UmIÿ®tÄ Syu"ÿ )
n Tv;ÿ v…j[NTsÖhß'Ö sUy;Rô anuû n j;ôtmÿ∑Ö rodÿsI –
yid t îN{ xt' idv" xt' .Umy" p[itm;n;in SyunR Tv;
v…j[NTshßmip sUy;R n ¥;v;pO…qVy;vPy>yXnuvIt;…mit )
aqwW;idTySy 2
ydudçÿ o vOW;kpe gOhû …môN{;jÿgNtn )
Kv 1Öÿ Sy puLÿ vô`o mOgû " kmÿgÔnÖyopÿnoô ivêÿSm;ôidN{Ö ¨ˇÿr" –
ydudço vOW;kpe gOh…mN{;jgmt ) Kv Sy puLv`o mOg" )
Kv s v◊;dI mOg" ) mOgo m;∑egR iR tkmR," ) kmgm∂ºx'
jnyopn" ) svRSm;¥ îN{ ¨ˇrStmet{Um a;idTym( )
aqwW;idTyrXmIn;m( 3
iv ih sotoôrsO=ÿ tÖ neN{'Ã devÖ mÿms' t )
y];mÿd√éWû ;k¡iprÄy"R pu∑û We ûu mTsÿ%;ô ivêÿSm;ôidN{Ö ¨ˇÿr" –
VysO=t ih p[sv;y ) n ceN{' devmm'st )
y];m;¥√éW;kip" ) ayR Èêr" ) pu∑We u poWeWu ) mTs%; mm
205 (205)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
yugshßpyRNtmhyRdb( ˜[ ,o ivdu" )
r;i]' yugshß;Nt;' teåhor;]ivdo jn;" – îit – 17
t' p·rvtRm;nmNyoånupv[ tRte ) ß∑; {∑;
iv.ˇ_;itm;]oåh…mit gMyte ) s …mQy;dxRnde ' p;vk˘
mh;.UtWe u …cro<v;k;x;√;yo" p[;,í=uí vˇ_;r' c tejsoåŒ"
òeh' pO…qVy; mUitR" ) p;…qRv;\STv∑* gu,;…Nv¥;t( )
]INm;tOtS]I≤NptOt" ) aiSqò;yum∆;n" iptOt" )
TvÑ;'sxo…,t;in m;tOt" ) a•p;•…mTy∑* ) soåy' pu®W"
svRmy" svRD;noåip KlO¢" 18
s y¥nu®?yte t∫vit ) yid /mRmnu®?yte t∂ºvo .vit )
yid D;nmnu®?yte tdmOto .vit ) yid k;mmnu®?yte
s'Cyvte ) îm;' yoin' s'd?y;t( ) tiddm] mtm( ) Xle„m;
rets" s'.vit ) Xle„m,o rs" ) rs;Czo…,tm( )
xo…,t;Nm;\sm( ) m;\s;Nmed" ) meds" ò;v; )
ò;VnoåSqIin ) aiSq>yo m∆; ) m∆;to ret" ) tidd'
yon* ret" …sˇ_' pu®W" s'.vit ) xu£;itrekÉ pum;N.vit )
xo…,t;itrekÉ S]I .vit ) √;>y;' smen npus' ko .vit )
xu£,É ….•en ymo .vit )
xu£xo…,ts'yog;Nm;tOiptOsy' og;∞ ) tTkq…md' xrIr' pr'
s'yMyte ) s*Myo .vit ) Ekr;]oiWt' kll' .vit )
pçr;];d( buädë ;" ) s¢r;];TpexI ) i√s¢r;];dbudR " )
pç…v'xitr;]" SviSqto `no .vit ) m;sm;];Tki#no
.vit ) i√m;s;>yNtre ≤xr" s'p¥te ) m;s]ye,
g[Iv;Vy;dex" ) m;sctu„kÉ, TvGVy;dex" ) pçme m;se
n%romVy;dex" ) Wœº mu%n;…sk;≤=≈o]' c s'.vit )
211 (211)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
ih j;nNbu≤ımt" p·rvedyNteåym;idTyoåym;Tm; 35
ap;ôõ™ p[;õÿiπ t Svô/y;ÿ gO.IôtoåmÿTyoôR mTyenÃR ;ô syoÿin" )
t; xêÿNt; ivWUcû In;ÿ ivôyNt;ô Ny 1ÿÖ Ny' …côKyunR in …cÿKyurNÄ ym( –
ap;çyit p[;çyit Sv/y; gO.ItoåmTyR a;idTyo mTyenR
cN{ms; sh ) t* xêÌ;…mn* ivêg;…mn* bÛg;…mn* v; )
pXyTy;idTy' n cN{msm( ) îTy…/dwvtm( )
aq;?y;Tmm( ) ap;çyit p[;çyit Sv/y; gO.ItoåmTyR a;Tm;
mTyenR mns; sh ) t* xêÌ;…mn* ivêg;…mn* bÛg;…mn* v;
) pXyTy;Tm;n' n mn" ) îTy;Tmgitm;c∑e 36
tidd;ÿsÖ .uvnÿ We ûu JyeœÖ' ytoÿ jÖD ¨ÖgS[ TveWô nOMÿ ," )
sÖ¥o jÿD;ôno in ·rÿ,;itô x]Unû nuû y' ivêeÖ mdÖNTyUm;ÿ" –
t∫vit .UtWe u .uvneWu Jyeœm;idTy' yto jD ¨g[STveWnOM,o
dIi¢nOM," ) s¥o jD;no in·r,;it x]Uinit ) ·r,;it"
p[Iitkm;R dIi¢km;R v; ) anumd≤Nt y' ivê Ëm;" )
îTy…/dwvtm( )
aq;?y;Tmm( ) t∫vit .UtWe u .uvneWu JyeœmVyˇ_' yto j;yt
¨g[STveWnOM,o D;nnOM," ) s¥o jD;no in·r,;it x]Uinit )
·r,;it" p[Iitkm;R dIi¢km;R v; ) anumd≤Nt y' sveR Ëm;" )
îTy;Tmgitm;c∑e 37
ko aÖ¥ yu¤ÿ π /u·û r g; AûtSyô ≤xmIÿvto .;ô…mnoÿ du˙,≥ ;ôynU ( )
a;ôs…•ÿWNU ˙ÖTSvsoÿ myoÖ.NU y EÿW;' .OTû y;mO,û /ÖTs jIÿv;t( –
k a;idTyo /u·r g; yu¤π ) rXmINkmRvto .;numto
dur;/W;RnsUNysunvNtIWUinWu,v≤Nt myo.Uin su%.Uin ) y îm'
219 (219)
MAHARISHI UNIVERSITY OF MANAGEMENT
[Nirukta] in®ˇ_ VEDIC LITERATURE COLLECTION
224 (224)