5.

KAZANLAR VE YANMA

5.1. Yanma:
Kimyasal Enerjinin Isı enerjisine dönüştürülmesi amacıyla gerçekleştirilen bir prosestir. Bu
nedenle yanma, değişik kimyasal reaksiyonların birlikte gerçekleştiği reaksiyonlar bütünüdür.

Yakit  Oksidatör  Reaksiyon Ürünleri  ISI

Bu reaksiyon da, temel termodinamik ve kütlenin korunumu prensiplerine

dayanmaktadır. Yanma iki şekilde gerçekleşir;

 Tam Yanma
 Eksik Yanma

5.1.1 Tam Yanma

Yakıtın bileşenlerinde bulunan C, H , CmHn, (Hidro Karbonlar) Oksijenle kimyasal

reaksiyona girmesi sonucunda, CO2 ve H2O meydana geliyorsa buna tam yanma olarak
değerlendirilir. Bu şekilde yakıt bileşenleri tamamen yanma sonucunda tüketilmiş olacaktır.
Sıvı ve gaz yakıtlarda tam yanma şartlarının gerçekleşme oranı çok yüksek olurken katı
yakıtlarda bu durum yeterli verimlilikte olamaz.

Hü  Hu  [6(9 h  w)] (5.1)

 o
Hu  8100 c  34250 (h  )  2500 s  600 ( w  9 h ) (5.2)
8

Kuru hava için ise, Hü  Hu eşitliği yazılabilir.

Eğer yakıt içerisinde Bh kg yakıt içerisinde mC kg karbon, mS kg kükürt, mH kg hidrojen, mW

kg su, mN kg Azot, mO kg Oksijen ve ma kg yanıcı olmayan maddeler mevcut ise bunların
konsantrasyonu aşağıda verildiği şekilde hesaplanır.

 m C
c   Yakit iç
 B h
 m H
h   Yaki t i ç
 B h
 m W
 w   Ya ki t
 B h

 m S
s   Yakit içe
 B h
 m S
n   Yakit iç
 B h
 m O
o   Yakit iç
 B h
 m a
a   Yakit iç

 B h

O2, Y Stokiometrik katsayılar olmak üzere, 1 kg yakıtın tam yanması için gerekli
minimum oksijen miktarları;

Y
O2 MO2
O min  *
Y MY
Buna göre, C, H ve kükürdün yanması için gerekli minimum oksijen miktarları; aşağıdaki
yanma reaksiyonları dikkate alındığında:

1 32 kg O 2
OC
min  *  2.664
1 12.01 kg C
C  O 2  CO 2
1
1 32 kg O 2
H 2  O 2  H 2O H
O min  2*  7.937
2
1 2.016 kg H 2
S  O 2  SO 2
1 32 kg O 2
O Smin  *  0.998
1 32.06 kg S

Buna göre, yanmanın gerçekleşebilmesi için gerekli minimum hava miktarı Lmin;
1
L min   2.664 * c  7.934 * h  0.998 * s  o 
0.232                (5.3)
Omin

Buradan da gerçek hava miktarı L, ve hava fazlalık katsayısı , aşağıdaki bağıntıdan

hesaplanmaktadır.
L
L   * Lmin    (5.4)
Lmin

Yukarıdaki bağıntılar kullanılmak suretiyle; Kazanın ocağında üretilen ısı miktarı QK ,

Q K  B h * Hu (5.5)
  
.  kg hava   kg hava 
 kg yakit 

L   * L min   * Bh 

 kg yakit   h



 h

 (5.6)
 
 

M kg  1 kmol  22.41 Nm 3 Eşitliği mevcuttur.

 kg   kg   Nm 3 
Hava için M hava  28.96 ve 28.96  22. 41   olduğu dikkate
 kmol   kmol   kmol 
Nm 3
alındığında, Gerçek yakma havası debisi cinsinden aşağıdaki bağıntıda olduğu gibi
h
hesaplanmaktadır.
 
 
 22.41  
3
.  kg hava   kg yakit 

L   * L min   * Bh 
   Nm 
 kg yakit   h   28.96  h 
  

 

Yanmanın Tam olduğu düşünüldüğünde, yanma sonucunda çıkan gazların içerisindeki CO
kurum miktarının ihmal edilebilir düzeyde olduğu dikkate alınmaktadır. Bu durumda
 kg yakit 
sistemde Bh  ,  * L min * B h miktarındaki hava ile yakıldığında,
 h 
 kg kül 
a * B h   çıktığı dikkate alındığında, ortaya çıkan baca gazı (BG) bilançosu;
 kg yakit 

m BG  B h  B h *  * Lmin  a * B h (5.7)

bağıntısı ile hesaplanmaktadır. 1 kg yakıt başına baca gazı miktarı ise;

.
m BG  kg BG  (5.8)
 1   * L min  a  
Bh  kg yakit 

denklemiyle hesaplanmaktadır. Genellikle, yakıtların tam yanması sonucunda ortaya çıkan

baca gazında CO2, H2O, SO2, O2 ve N2 bulunmaktadır. Teorik yanmada bu gazların
miktarları, yakıt içindeki yüzdelerine bağlı olarak aşağıda verildiği biçimde ortaya
çıkmaktadır.

Bileşen Baca Gazındaki Miktarlar (kg)

CO2 3.664 * c
H2O 8.937 * h + w
SO2 1.998 * s
O2 0.232 * (-1) * Lmin
N2 0.768 *  * Lmin + n

Yakıttaki karbon miktarı c kütle yüzdesiyle belirli olduğundan, sarf edilen karbon miktarı 1
kg yakıt için c kg olar. Karbonun tam yanması için 2.664 * c kg O2 gerektiğinden, oluşan CO2
miktarı için 3.664 * c kg CO2 elde edilir. Baca gazında bulunan gazların miktarı kg cinsinden
verilmiştir. Bu miktarlardan kütle yüzdesi cinsinden gerekli dönüşümler elde edilebilir.
Bununla birlikte, baca gazı analizlerinde genellikle hacim yüzdeleri kullanılmaktadır. Bu
dönüşümün yapılması iki yoldan yapılmaktadır. 1 kmol ve Nm3 dönüşümü kullanılarak,
 ni
xi  (5.9)
 ni

bağıntısı elde edilir. Burada ni,baca gazındaki i bileşeninin mol sayısı, ni ise, toplam
mol sayısıdır. İkinci dönüşümde ise,

Mk
xi  y i (5.10)
Mi

Burada yi , i bileşeninin kütle yüzdesi, Mi aynı bileşenin mol kütlesi,

1
Mk   M i * x i 
 y  (5.11)
  i 
 Mi 

baca gazının mol kütlesini ifade etmektedir.

Örnek 1 : Bir ocakta , bileşenleri

c = 0,81 h = 0,05 s = 0,01 o = 0,05 w = 0,02

a = 0,06

Olan kömürden Bh = 100 kg ‘  = 1.5 hava fazlalık katsayısı ile yakıldığına göre,
yakıtın alt ve üst ısıl değerini, yanma için gerekli hava miktarını bulunuz.

c = 0,81 h = 0,05 s = 0,01 o = 0,05

w = 0,02 a = 0,06 Bh = 100 lamda = 1,5

o
Hu = 8100 · c + 34250 · h – + 2500 · s – 600 · ( w + 9 · h )
8
Hu = 7802 [kcal/kg]

o
Hü = 8100 · c + 34250 · h – + 2500 · s
8
 Hü = 8084 [kcal/kg]

Q = Hu · B h
Q=780244 [Kcal/kg]

1
L min = · ( 2,664 · c + 7,937 · h + 0,998 · s – o )
0,232
L_min=10,84 [kg hava / kg kömür]

L = lamda · L min
L=16,26 [kg hava / kg kömür]

L1 = Bh · L
L1 =1626 [kg hava /h]

22,41
L2 = Bh · L ·
28,96
L2 =1258 [Nm3 hava /h]

GAZ YAKITLAR için yanma analiz edildiğinde ise, aşağıda verilen genel yanma şeması
ortaya çıkmaktadır.

Yakıt CxHy

Yanmış Gazlar
Yanma Odası
( x  bb) CO2  bbCO 
Yakma Havası y (O  bb)
H 2O  min O2 
    kuru   hava
     2 2
O min (1  f h ) (O 2  3.76 N 2 ) 3.76 Omin * (1  fh ) * N 2

Yanma için gerekli hava-yakıt oranı ise, aşağıdaki denklem yardımıyla hesaplanabilmektedir.

mf Mf nf * Mf
f'   
m a X * 28.97 (1  f h ) * O min * 4.76 * M a
(5.12)
Burada, M f , yakıtın mol ağırlığını X kuru havanın mol sayısını, M a , havanın mol
ağırlığını, O min , O2 dengesinden hareketle bulunan teorik hava miktarını, f h , yüzde olarak
fazla hava miktarını ve n f kullanılan yakıtın mol sayısını göstermektedir. Buradan gerçek
f'
yakıt-hava oranı, f  bağıntısından elde edilebilir. Oksijen dengesinden bulunan teorik
YO
hava miktarı O min ’ hesaplanmasına bir örnek olması açısından aşağıdaki yakıtın yanma
reaksiyonu dikkate alındığında,

   Kuru
  Hava
    y
C x H y  O min * (O 2  3.76 * N 2 )  x * CO2  * H 2O  3.76 * O min * N 2
2

(5.13)

y
O min  x  (5.14)
4

olarak hesaplanmaktadır. Eğer bu yakıt C 3 H 8 ise teorik hava miktarı 5 olarak

kuru hava
hesaplanacaktır. Bu bağıntıdan da hareketle,          miktarının mol sayısı
O min (O 2  3.76 N 2 )
olan X, X  (1  f h ) * O min bağıntısından hesaplanabilmektedir. Yukarıdaki yanma
denkleminde yanmanın tam olduğu varsayılmıştır. Eğer yanma tam değilse, yanma ürünleri
içerisinde CO bulunacaktır. Eğer yanma ürünleri içerisinde bulunana CO ’ in mol sayısı
n CO  bb ise bu durumda, gerçek yanma denklemi ve yanma sonu ürünleri aşağıdaki gibi
olacaktır.
   Kuru
  Hava
   
C x H y  O min * (O 2  3.76 * N 2 )  ( x  bb ) CO 2 
y (O  bb )
bbCO  H 2O  min O 2  3.76 O min * (1  f h ) * N 2
2 2

(5.15)

y
Bu bağıntıdan yanma ürünlerinin mol sayıları; n CO 2  ( x  bb ) , n H  , n CO  bb ,
2O 2
(O min  bb )
nO 2  ve n N 2  3.76 * O min * (1  f h ) olarak hesaplanabilecektir. Yanma
2
ürünlerinin toplam mol sayısı n ç  n CO 2  n CO  n H 2 O  n O 2  n N 2 olarak hesaplanabilecektir.
Buradan ise, yanma sonucunda çıkan ürünlerin mol yüzdeleri, sırasıyla ;
n CO 2 n CO n H 2O nO 2 nN
y CO 2  , y CO  , y H 2O  , yO2  ve y N 2  2 bağıntılarından
nç nç nç nç nç
hesaplanabilecektir. Yanma sonuna ortaya çıkan yanmış gazın Cpg ve C vg değerleri
yukarıda verilmiş olan bağıntılar da dikkate alındığında, yanma sonu ya da gaz türbini giriş
sıcaklığa bağlı olarak, aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

Cpg  y CO 2 * CpCO 2  y CO * CpCO  y H 2 O * CpH 2O  y O 2 * CpO 2  y N 2 * CpN 2

 (5.16)

C vg  y CO 2 * C vCO 2  y CO * C vCO  y H 2 O * C vH 2 O  y O 2 * C vO 2  y N 2 * C vN 2
(5.17)

Yukarıda elde edilen sonuçlardan hareketle, yanma sonucunda ortaya çıkan gazların Cpg ve
C vg değeri için, yanma ürünleri içerisindeki her bir bileşenin Cpx ve C vx değerlenin
hesaplanarak (5.16) ve (5.17) denklemlerinde yerine konulması gerekmektedir.

Her bir reaksiyon ürünü için gerekli sabit basınçta ve sabit hacimdeki özgül ısıları (kj /kg K)
cinsinden, yapılan analizler sonucunda, yanma sonu sıcaklığı T03 değerine bağlı olarak
aşağıdaki bağıntı ile verilebilir. Bağıntıda bulunan katsayılar, reaksiyon ürünü içersindeki
bileşene göre yine aşağıdaki tabloda verilmiştir.

e
Cpx  a  b * T  c * T 2  d * T 0.5 * ln(T)  (5.18)
ln(T)

Cpx X
Katsayılar CO2 CO H2O O2 N2
a 0.753523330 -0.96419794 -4.38679397 2.104203136 -2.04469631

b -0.00115559 -0.00093968 -0.00108648 -0.00010081 -0.00140125

c 5.97423e-08 3.42794e-08 -3.0629e-08 1.40986e-08 6.35124e-08

d 0.008918625 0.008684794 0.017149744 0.000487186 0.012300493

e -2.58736987 7.977839116 27.99986268 -7.16308488 12.87593044

 5.9742310

8

 0.753523330  0.00115559  8
 0.008918625  2.58736987
 0.9641979  0.00093968     7.977839116
 3.4279410  0.008684794
      1  
Cpx   4.38679397  T  0.00108648  T   3.0629 10 8   T
2 ( 0.5)
 ln( T)   0.017149744    27.99986268
 
 2.104203136  0.00010081  0.000487186 ln( T)  7.16308488
     
8
   
 2.04469631  0.00140125  1.4098610   0.012300493  12.87593044
 6.3512410 8
  
C vx  a  b * T  c * T 2 * ln(T)  d * T 3  e * T0.5 (5.19)

Cvx X
Katsayılar CO2 CO H2O O2 N2
a -0.26852496 0.488710481 1.625886984 0.069490363 0.514570078

b -0.00090618 0.000144450 0.002084816 -0.00068657 0.000251550

c 6.53423e-09 -1.0251e-08 -5.0544e-08 1.19059e-08 -1.4286e-08

d -8.8751e-13 1.15053e-11 4.13387e-11 -9.4856e-12 1.72472e-11

e 0.068712538 0.009854475 -0.04962338 0.043373704 0.005910510

 6.5342310

9
  8.8751 10 13 
 0.26852496  0.00090618  8   11 
 0.068712538
        
 0.488710481  0.000144450  1.0251 10   1.1505310   0.009854475

Cvx   1.625886984  T  0.002084816  T  ln( T)   5.0544 10 8   T   4.1338710  11   T( 0.5)   0.04962338
2 3
    
 0.069490363  0.00068657  8   12 
 0.043373704
     
1.1905910
  9.4856 10
  
 0.514570078  0.000251550  0.005910510
 1.4286 10 8   1.7247210  11 
    

Cpg  0.8397  0.00018 * T  0.017 * e f * ln( T)  0.032313 * T 0.58 * f (5.20)

bağıntısından hesaplanabileceği ifade edilmiştir. Sıcaklığa bağlı olarak, sistemde çevrim

yapan havanın sabit basınçtaki ve sabit hacimdeki özgül ısıları, yapılan analiz sonucunda
aşağıda verilen bağıntılarla tanımlanabilir.

1
Cpa  139.8039704  0.045999625 * T - 3.03201060 * T 2 -
605.897108 1843.989695

lnT T
(5.21)

671.013770
C va  1.288298406 - 3.8788 * 10- 5 * T - 
T
102419.2136 * lnT - 432982.307
T2
(5.22)

5.1.2 Eksik Yanma

Eksik yanmayla oluşan ısı kayıpları, katı veya sıvı yakıt içerisinde bulunan yanabilir
maddelerin yanmayarak kül içinde kaldığı veya baca gazında yanmamış karbon oluştuğu
zaman meydana gelmektedir. Eğer ayarı yapılmış ve modern bir yanma ekipmanı
kullanılıyorsa hava fazlalığı ayarlanarak iyi bir yanma sağlanabilir.
Eksik yanmanın olduğu bir kazanda tam yanmayı sağlamak amacıyla düşük olan hava
yakıt oranı olması gereken değerin üzerine çıkarılırsa bunun sonucunda bacadan atılan enerji
de artacaktır. Bundan dolayı baca gazındaki O2 miktarını optimum seviyede tutmak gereklidir.
Soğuk yanma havasının fazlalığından veya alevin soğuk yüzeyden geçmesinin neden olduğu
alev soğuması da eksik yanmaya sebebiyet verir.
Yakma sisteminin ilk seçimi ve sonraki bakımı çok önemlidir. Yakıt ile hava orantılı olarak
verilse bile yanma hacminin kaldıramayacağı kadar debi uygulanması tam yanmayı engeller.
Bu durumda yanma bacada devam edecektir. Böylece yararlı enerjinin bir kısmı bacadan
dışarı atılmış olacaktır.

Yeterli hava miktarının olması durumunda yakıt kediliğinden yanabilir. Bu olay Tutuşma
olarak tanımlanır. CO ‘ in kuru ortamda tutuşması mümkün değildir. Tutuşma için ortamda
belli nem içeren H’ li bir gazın olması gerekir. Katı ve Sıvı yakıtlar için ise tutuşma olayı
Tutuşma Sıcaklığı ile belirtilir. Ortalama Kalori Değerine Sahip Kömür için tutuşma
sıcaklığı 700 0C , sıvı yakıtlar için ise 80 – 120 0C , gaz yakıtlar için ise hava ile çeşitli
oranlarda karıştırıldıklarından, tutuşma sınırı ile tutuşma hızı gibi parametrelere göre
değişiklik gösterir. Tutuşmanın olabilmesi için, Yakıt ve Oksidatör karışımlarının alt ve üst
sınırlar arasında olması gerekir. Bu nedenle her yakıt için, bir tutuşma bölgesi mevcuttur.
Yakıtın yanma esnasında yakıtta mevcut C ile O2 bileşerek CO üzerenden CO2 oluşur.
Ortamda bulunan H ise, su buharı olarak ortaya çıkar.

Yanmanın analiz edilebilmesi amacıyla, çeşitli metotlar geliştirilmiştir. Bu metotlardan birisi

de Ostwald Üçgeni (Yanma Üçgeni) dir.
 CO2%
CO 2m ax 1 5 .5 B

H a v a F a z la lig i






H a v a E k s ik lig i
C
A

 6 .9 21
CO m ax
O 2 O 2 %

Şekil 5.1 : Ostwald Üçgeni

BA doğrusu hava fazlalık katsayısını () değerini verir. BC doğrusu yanma sınırını ( = 1)
göstermektedir. Yanma sınırına çizilen paralel doğruların  değerleri daima “ 1 “ olur. (1 =
2 = 3 …= 1). Baca gazında bulunan CO2 , CO ve yanma için kullanılamayan O2
miktarlarını  değerine bağlayan Oswald Üçgeni, çeşitli yakıtlar için ayrı ayrı çizilebilir.
Sekil 5.1’ de Kömüre ait Oswald üçgeni verilmiştir.

X C O 2 ,m a x
1

1


XC
X C O 2 ,B G

O,
BG
=
0
G
,B

C
CO

  =1
O 2 ,B G

Şekil 5.2 : Kömüre Ait Oswald Üçgeni

ÖRNEK – 2: Yakıt olarak C 3 H 8 ’ kullanıldığı bir yanma reaksiyonu eksik yanma olarak

gerçekleşmektedir ( nCO = bb = 0,3). Yanma reaksiyonu aşağıda verildiği gibidir.

   Kuru
  Hava
   
C x H y  O min * (O 2  3.76 * N 2 )  ( x  bb ) CO 2 
y (O  bb )
bbCO  H 2O  min O 2  3.76 O min * (1  f h ) * N 2
2 2

Yanma odasından çıkan gazların sıcaklığı T = 1500 K, yanma odasına giren havanın
sıcaklığı ise T = 280 K.
Buna göre yanmayı analiz ederek, yanmış gazların özgül ısılarını, yanma ürünlerinin hacim
oranlarını ve minimum oksijen miktarını bulunuz (Mol Sayısı Olarak).

Çözüm:

 5.9742310

8

 0.753523330  0.00115559  8
 0.008918625  2.58736987
        
 0.9641979  0.00093968  3.4279410   0.008684794
  7.977839116

 T   3.0629 10 8   T
2 ( 0.5) 1
Cpx   4.38679397  T  0.00108648  ln( T)   0.017149744    27.99986268
 2.104203136  0.00010081    0.000487186 ln( T)  7.16308488
     1.4098610

8
   
 2.04469631  0.00140125    0.012300493  12.87593044
 6.3512410

8

 6.5342310

9
  8.8751 10 13 
 0.26852496  0.00090618  8   11 
 0.068712538
 0.488710481  0.000144450  1.0251 10   
1.1505310   0.009854475
     
 T  0.002084816  T  ln( T)   5.0544 10 8   T   4.1338710  11   T( 0.5)   0.04962338
2 3
Cvx   1.625886984 
   
 0.069490363  0.00068657  8   12 
 0.043373704
    
1.1905910 9.4856 10  
 0.514570078  0.000251550      0.005910510
 1.4286 10 8   1.7247210  11 
 
Bağıntıları kullanılarak, yanma ürünleri içerisindeki komponentlerin kısmi özgül ısıları;
 CO  

 1.327  1.138
2
 
 CO  
 H O  
 2 

 1.254  0.957
 O 2  
 
 N 2  

   
Cpx   2.601 Cvx   2.139
 1.143  0.883
   
Fuel C3H8$ = 'C3H8'  1.241  0.944
x38 = 3 y38 = 8 Name C3H8$ = 'propan' lamda = 1,5

bb = 0,3
T = 1500 K

y38
2 · O min;C3H8 = x38 · 2 + · 1
2
O min C3H8 = 5 mol
Mhav a
AF C3H8 = lamda · O min;C3H8 · 4,76 ·
1 · My akıt;C3H8

 = 1,5 Mhava = 28,97 [kg/kmol] Myakıt_C3H8 =44,1 [kg/kmol]

AFC3H8 =23,45

y38
n H2O =
n CO2 = x38 – bb 2

n N2 = O min;C3H8 · lamda · 3,76

bb
n O2 = O min;C3H8 · ( lamda – 1 ) +
2 n CO = bb

nç = n CO2 + n H2O + n CO + n O2 + n N2

nCO=0,3 nCO2=2,7 nH2O=4 nN2=28,2 nO2=2,65 nç=37,85

n CO2 n H2O n CO
yCO2 = yH2O = yCO =
nç nç nç

n O2 n N2
yO2 = yN2 =
nç nç
yCO=0,007926 yCO2=0,07133 yH2O=0,10568 yN2=0,74505
yO2=0,07001

Cpg  y CO2 * CpCO2 * T  y CO * CpCO * T  y H2O * CpH2O * T  y O2 * CpO2 * T  y N2 * CpN2 * T

Cpg = 1,384 [kJ/kg-K]

C vg  y CO 2 * C vCO 2 * T  y CO * C vCO * T  y H 2 O * C vH 2 O * T  y O 2 * C vO 2 * T  y N 2 * C vN 2 * T

Cvg = 1,08 [kJ/kg-K]

To
p la
m
Ka
y ip
Ya
Is i K a y b i %

nm
am
is
Ya
ki
tK
ay
bi

b i
K ay
ava
a z la H
F

A T o p la m H a v a %
5.2. KAZANLARDA ENERJİ VERİMLİLİĞNİN ARTTIRILMASI

Genel olarak kazanları, bir yakıttaki enerjiyi ısı şeklinde açığa çıkartarak oluşan ısı
enerjisinin bir akışkana verecek şekilde imal edilmiş ve basınç altında çalışan kapalı bir kap
olarak tanımlayabiliriz.
Kazanlar, konutlarda ısınma için kullanılacağı gibi enerji gereksinimi olan bir çok
sanayi dalında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Kazanlarda üretilen buhar, sanayi
proseslerinde doğrudan ısı enerjisi olarak pişirme, kurutma gibi işlerde ve buhar makineleri ve
türbinlerde harekete dönüştürülerek mekanik enerji olarak bir çok alanda kullanılmaktadır.
Kullanım ihtiyaçlarına göre çok değişik türlerde üretilen kazanlar, ilk yatırım ve
işletme giderleri bakımından oldukça pahalı enerji üreteçleridir. Bu nedenle, amaca uygun
kazan seçilmeli, işletilmesinde ve bakımında gerekli özen gösterilmelidir.

5.2.1 KAZAN TİPLERİ

Binalarda ısınma ve kullanım amaçlı sıcak su ihtiyacını sağlamadan, büyük su borulu

tipleri vasıtasıyla sanayide yüksek basınçta buhar üretimine kadar geniş bir alanda kullanılan
kazanlar; kullanılan yakıt cinsine, yakıtın yakıldığı ocağın cinsine, ürettikleri akışkanın
cinsine, çalışma basıncına, yapım tarzına ve imalat malzemesi cinsine göre çok değişik
şekilde sınıflandırılabilir. Aşağıda bazı kazan tipleri hakkında kısaca bilgiler verilmiştir.

5.2.1.1. Yatay Kazanlar

Bu tip kazanlarda su ve yanma bölgesi dıştaki bir silindirik muhafaza ile çevrilidir.
Beş tipi mevcuttur;
 Çift Alev Borulu Kazanlar
 Ekonomik Kazanlar
 Paket Kazanlar
 Termal Depolu kazanlar
 Lokomotif Kazanlar

5.2.1.2. Su Borulu Kazanlar

5.2.1.3. Cebri su sirkülasyonlu kazanlar
5.2.1.4. Dökme dilimli kazanlar
5.3. Kazanların Verimli Çalıştırılması

Kazan seçimi yapılırken işletmenin yıllık, aylık ve günlük bazda hali hazırındaki
buhar ihtiyaçlarının bilinmesi ve yakın gelecekte olabilecek yük durumlarının göz önüne
alınması gereklidir. Bu durumda kazan seçiminde daha kolay ve daha isabetli karalar
verilebilecektir.
Kazandaki buhar basıncının düşürülmesi ile yakıt faturasında %1-2’lik bir tasarruf
sağlayabilmektedir. Bu amaçla kazanlar, prosesteki ihtiyaç göz önüne alınmak kaydıyla, kendi
orijinal çalışma basınçlarının altında çalıştırılabilirler.
Bu tasarrufların bir kısmı baca gazı sıcaklığının düşmesi ve bununla birlikte oluşan
kazan verimindeki artıştan dolayıdır. Kazan yüzeyinden olan ısı kayıpları da basıncın
düşürülmesiyle orantılı olarak bir miktar düşecektir. Kazanın çalışma basıncında düşme ile
verimde sağlanabilecek artış aşağıda gösterilmiştir.

5.3. Kazan Verimini Etkileyen Faktörler

Kazan verimini etkileyen faktörler aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir:

Eksik Yanma
Baca Gazındaki Su Buharı Nedeniyle Olan Isı Kaybı
Kuru Baca Gazı Nedeniyle Olan Isı Kaybı
Fazla Hava
Baca Gazı Sıcaklığı
Yakıt Cinsi
Brülörler
Kazan Yükü
Kazan Yüzeyinden Olan Isı Kaybı
Blöf Nedeniyle Olan Isı Kaybı
Besi Suyu Sıcaklığı
Kondensatın Geri Kazanımı
Yanma Havası Sıcaklığı
 5.3.1. Baca Gazındaki Su Buharı Nedeniyle Olan Isı Kaybı

Yakıtlar serbest nem şeklinde ve kimyasal kompozisyonlarından dolayı içerisinde nem

bulundurur. Yakıtın içerisinde bulunan nem yanma esnasında buharlaşarak açığa çıkmaktadır.
Su buharı olarak açığa çıkan nem, kazandaki faydalı enerjinin bir kısmının bacadan dışarı
atılmasına sebep olmaktadır. Yakıttaki serbest nemin yakmadan önce mümkün olduğunca
azaltılması enerji tasarrufu açısında gereklidir.
Katı yakıtlarda kömürün stoklanması sırasında veya yakmadan önce ıslanmamasına
özen gösterilmelidir. Ayrıca katı yakıt alımında yakıtın kimyasal kompozisyonuna bakılarak
düşük nem bulunduranlar tercih edilmelidir.
Katı yakıtlarda hidrokarbon ve hidrojenin yanması sonucunda ortaya çıkan buhar veya
doğal nem ile ilgili olarak çok az şey yapılabilmektedir. Su buharı ile olan en yüksek kayıplar
kimyasal kompozisyonları nedeniyle gaz yakıtlarda meydana gelmektedir.

5.3.2. Kuru Baca Gazı Nedeniyle Olan Isı Kaybı

Baca gazındaki su buharı sebebiyle meydana gelen kayıplara ilave olarak CO 2 ve

yanmada önemli rolü olmayan nitrojenin çoğu tarafından da dışarı ısı taşınmaktadır. Yanma
için gerekli olan O2’nin yüksek olması da faydalı ısıyı bacaya taşır. Isı kayıpları fazla havayı
ve baca gazı sıcaklığını optimum seviyeye indirme yoluyla kontrol edilmelidir.
Aşağıdaki verilen formüllerin kullanılmasıyla daha isabetli sonuç alınabilmektedir.

5.3.3.Uçucu Küldeki yanabilir Maddeler Nedeniyle Olan Isı Kaybı

a * FFA * C FA * 8083 *100

LFA 
(1  C FA ) * Hü

LFA : % Olarak uçucu külle olan ısı kaybı

Bfuel : Yakıttaki külün ağırlıkça yüzdesi
FFA : Uçucu külün toplam küldeki ağırlıkça yüzdesi
CFA : Uçucu küldeki yanabilir maddelerin ağırlıkça yüzdesi
Hü : Yakıtın üst ısıl değeri (kcal/kg)
 5.3.4. Cüruftaki Yanabilir Maddeler Nedeniyle Olan Kayıp

a * FSA * CSA * 8083 *100

LSA 
(1  CSA ) * Hü

LSA : Cüruftaki yanabilir maddeler nedeniyle olan kayıp

FSA : Cüruf külünün toplam küldeki ağırlıkça yüzdesi
CSA : Cüruftaki yanabilir maddelerin ağırlıkça yüzdesi

5.3.5.Uçucu Küldeki Yararlı Isı Olarak Atılan Kayıp

a * FFA * Tg  Ta  * 0,21*100

L' FA 
(1  C FA ) * Hü

L’FA: Uçucu küldeki yararlı ısı olarak atılan kayıp

Tg: Baca gazı sıcaklığı oC
Ta: Ortam sıcaklığı oC
0,21 : Külün spesifik ısısı (kcal/kgoC)

5.3.6.Curuftaki Yararlı Isı Olarak Atılan Kayıp

a * FSA * (TSA  Ta ) * 0,21 * 100

L'SA 
(1  CSA ) * Hü
L’SA: Cüruftaki yararlı ısı olarak atılan kayıp
TSA: Cüruf külünün çıkış sıcaklığı

5.3.7.Kuru Bacagazı Kaybı

 L  L SA 
K * (TFG  Ta ) * 1  FA
 100 
L DG 
(CO 2 )

69,7 * c * ( Hu ) 2
K
( Hü ) 3

Hü  Hu  [6(9 h  w)]
o
Hu  8100 c  34250 (h  )  2500 s  600 ( w  9 h )
8
 c: Yakıttaki karbonun ağırlıkça yüzdesi
Hu: Yakıtın alt ısıl değeri (kcal/kg)

h : Yakıttaki Hidrojenin Ağırlıkça Yüzdesi

w : Yakıttaki suyun ağırlıkça yüzdesi

 O 
CO 2  1  2  .(CO 2 )max
 21 

(CO2)max
Linyit 19,2
Ağır Fuel Oil 15,9
Doğal Gaz 11,7
Kok 20,7

(CO2)max için yukarıdaki tabloda verilen değerler alınabileceği gibi yakıttaki karbon ve
hidrojen oranları bilindiği takdirde aşağıdaki formülle de hesaplanabilir.

c
(CO 2 )max  12 x100
4,78 * c 1,89 * h

12 2

(CO2)max : Teorik stokiyometrik yanmada kuru baca gazındaki CO2’in hacim yüzdesi

5.3.8. Su Buharı Duyulur Isısı Nedeniyle Olan Isı Kaybı

[w  (9 * h )] * [(588  Ta )  (0,5 * TFG )]

L H 2O 
Hü'

Hü’= Hü+(Tfuel-Ta)*0,47
Tfuel : Atomizasyon sıcaklığı, oC

Not: Ön ısıtma yapılmayan yakıtlar kullanıldığında Hü’, Hü ye eşit alınacaktır.

5.3.9. Yanmamış Karbonmonoksit Nedeniyle Olan Kayıp

K
Kok 70
Linyit 63
Sıvı Yakıt 48
Doğal Gaz 32
  L  L SA 
K * CO * 1  FA
 100 
L CO 
(CO  CO 2 )

5.4. FAZLA HAVA

Mevcut durumda kullanılan havanın, teorik (stokiyometrik) hava miktarına

bölünmesiyle elde edilen değer hava fazlalık katsayısı olarak isimlendirilir. Baca gazında
ölçülen O2 veya CO2 değerlerine bağlı olarak aşağıdaki formüller kullanılmak suretiyle fazla
hava oranı hesaplanır.

 (CO 2 )max   O2 
Fazla hava oranı %=   1 * 100    * 100
 CO 2   21  O 2 

Kazanlarda yanma sistemi yanma problemlerine neden olmayacak minimum hava

yakıt oranın verecek çalışma seviyesinde ayarlanmalıdır. Fazla hava miktarı gereğinden çok
olursa, baca gazı miktarını arttırır ve artan bu miktardaki hava, baca gazı sıcaklığına kadar
ısınıp enerji alacağından daha fazla ısının bacadan dışarı atılmasına neden olur. Ayrıca baca
gazı miktarının artması, gaz debisinin, dolayısıyla hızının artmasına ve ısı transferinin
düşmesine neden olmaktadır. Bu nedenlerden dolayı, fazla hava miktarının mümkün olan en
düşük seviyede tutulması gerekmektedir. Bunu sağlamak için, baca gazındaki O 2 seviyesi
kontrol edilmeli, hava ayarı yapılarak O2 mümkün olan en düşük seviyeye getirilmelidir. Bu
durumda bacada duman oluşmaya başlarsa yakma elemanlarında gerekli bakım yapılmalıdır.
Yanma bölgesine dışarıdan girebilecek hava kaçakları önlenmeli açık yerler kapatılmalıdır.
(kapaklar, delikler vs.)
Kazanlarda iyi bir yanma, yakma ekipmanlarının performansı kadar, sağlanan havanın
ve yakıtın kalitesine de bağlıdır. Bunun için;
 Kazan dair
 esine hava tedariki yeterli olmalı ve yakma ekipmanlarındaki hava basıncı
sabit olmalıdır
 Fuel oil de, yağ sabit bir viskositede olmalı ve aşırı sıcaklık dalgalanmaları
minimuma indirilmelidir.
  Gazlarda, brülöre giren gaz basıncı sabit tutulmalıdır.
 Kömürde, kömürün tane büyüklüğü, nem, uçucu madde miktarı ve reaksiyona
girme kabiliyeti göz önüne alınarak mümkün olduğunca homojen bir karışım sağlanmalıdır.

5.5. BACA GAZI SICAKLIĞI

Kazan verimini etkileyen önemli faktörlerden birisi de baca gazı sıcaklığıdır. Baca
gazı sıcaklığının kabul edilen değerlerin üzerinde olması halinde bacadan atmosfere fazla
enerji atılmış olacaktır. Bu durumda kazan verimi bir miktar düşer.
Bacadan atılan enerjinin yüksek olmasının iki ana nedeni vardır. Bunlardan birincisi
ısı transfer yüzeyinin yetersiz oluşudur. Böyle durumlarda bacaya hava ön ısırıcısı veya
kızdırıcılar kurularak baca gazının ısısından faydalanmak mümkün olmaktadır.
Baca gazı sıcaklığının yüksek olmasının ikinci nedeni ise ısı transfer yüzeylerinde
oluşan kirliliklerdir. Bu nedenle kazan boruları belirli periyotlarda temizlenmeli ve ayrıca
kazana verilen besi suyunun sertliği sık sık kontrol edilmelidir.
Baca gazında normal gaz sıcaklığının üzerine çıkan her 17oC’lik artış verimlilikte
yaklaşık olarak %1’lik bir düşüşe sebep olmaktadır.
Pratikte modern kazanlar için kazan temizken uygun O2 veCO2 oranlarında sağlanan
baca gazı sıcaklıkları optimum değer olarak kabul edilebilir.
Baca gazı sıcaklığı alev ve duman borularının ve diğer ısı değişim yüzeylerinin
düzenli olarak temizlenmesi ile istenen düzeyde tutulabilir. Düzenli temizleme süresi baca
gazı sıcaklığının sürekli izlenerek kabul edilen sıcaklığın 20oC üzerine çıkana kadar geçen
süre olarak kabul edilebilir.
Baca gazı sıcaklığının asit yoğuşma sıcaklığı olarak belirlenen sınırın altına düşmesi
durumunda ise bacada korozyon sorunları ile karşılaşılmaktadır. Ayrıca, baca gazı
sıcaklığının aşırı düşürülmesi sonucu baca çekişinde de önemli düşüşler meydana gelebilir.
Baca gazı sıcaklığı düşürülürken bu durumların göz önünde bulundurulması gerekmektedir
O2 veya CO2 ve baca gazı sıcaklığının bilinmesi halinde farklı yakıtlar için hazırlanmış
olan grafiklerden faydalanılmak suretiyle baca gazı kaybının bulunması mümkündür.

5.6. YAKIT CİNSİ

Farklı yakıtlar, farklı oranlarda karbon ve hidrojen ihtiva ettikleri için ısıl değerleri,
yanma sonucu oluşan baca gazındaki nem miktarları, curuf ve kurum miktarları
değişmektedir. Bunların her biri verimi etkilemektedir. Bu durum daha çok katı yakıt yakan
kazanlarda kendisini belli etmektedir. Örneğin bir yakıt cinsi ve parça büyüklüğüne göre
dizayn edilmiş bir kazanda farklı bir yakıt veya değişik parça büyüklüğünde yakıt
yakıldığında verim değişmektedir.
Ayrıca sıvı yakıtlarda verimi etkileyen önemli faktörlerden birisi de atomizasyon
sıcaklıklarıdır. Atomizasyon sıcaklıkları sıvı yakıtların cinsine göre değişmektedir.

Yakıt Tipi Ağır Fuel Oil Orta Fuel Oil Hafif Fuel Oil
Atom. Sıcaklığı 100-120 oC 77-94 oC 43-60 oC

5.7. BRÜLÖRLER

Yapılan çalışmalar, pek çok brülörün uygun şartlarda çalıştırılmadığını

göstermektedir. Brülörlerde, hava miktarının yakıt miktarıyla orantılı olarak değişmesini
sağlamak için, genelde yakıt vanası bir mekanik sistemle hava klapesine bağlanır. Bu
mekanik bağlantının zamanla gevşemesi, eklem parçalarının aşınması sonucu hava miktarının
yakıtla uyumlu olarak otomatik bir biçimde ayarlanması imkansız hale gelir, hava/yakıt oranı
değişir ve verimi azaltacak yönde etki eder.
Brülörlerde, yakıt basınç ve sıcaklığının da istenen değerlerde olmaması, yakıtın
yeterince atomize olamamasına ve eksik yanmaya neden olmakta, verimi azaltacak yönde etki
etmektedir. Ayrıca on/off tipi brülörlerde kazan yüküne göre off durumuna geçtiği sürelerde
dahi, pek çok kazan sisteminde hava fanları çalışmaya ve kazan içine haza göndermeye
devam etmekte ve kazan iç sıcaklığının düşmesine neden olmaktadırlar. Bu da, verimi
olumsuz yönde etkileyen başka bir faktördür.

5.8. KAZAN YÜKÜ

Kazanlarda, genellikle düşük yükte ve aşırı yük durumunda çalıştırılmadıkları zaman

en büyük verim elde edilir. Maksimum yük ve devamlı çalışma durumunda çekilen yük oranı
%50’nin altına düştüğünde verim eğrisi de hızla düşmektedir. Bu yük düşüşüne bağlı olarak
kazan yüzeyinden olan ısı kayıplarının yüzdesi artacaktır. Kazanlar çalıştırılırken, kazanın
kapasitesi göz önüne alınarak mümkün olduğunca bunlara uyulmalıdır.
Kazan yükünün değişmesiyle yakılan yakıt miktarı da değişmekte ve özellikle
radyasyon ve konveksiyon kayıplarında olmak üzere kayıplarda, dolayısıyla verimde önemli
değişme olmaktadır. Maksimum verimlere genel olarak, kazanın tam yükünün %70’inden
yukarı yüklerde çalıştığı durumlarda ulaşılmaktadır. Bundan dolayı, kazanların mümkün
olduğu kadar tam yüke yakın bir yükte çalıştırılmaları gerekmektedir.
Kampanyalar şeklinde veya mevsimlik olarak tam kapasite ile çalışan tesislerde
çalışma süresince kazanlar tam kapasite ile çalıştırılmakta, çalışma sezonu dışındaki sürelerde
ise ihtiyaca göre bir kazan düşük yükte çalıştırılarak buhar ihtiyacı karşılanmalıdır. Kazanın
düşük yükte çalıştırılması ise verim düşmesine neden olmaktadır. Bunu önlemek için, sezon
dışı buhar ihtiyacını karşılayabilecek şekilde seçilmiş daha küçük boyutlu bir kazanın monte
edilmesi ve bu süre boyunca çalıştırılması daha uygun olacaktır.

5.9. KAZAN YÜZEYİNDEN OLAN ISI KAYIPLARI

Kazan yüzeyinden ısı kayıplar, radyasyon ve konveksiyon şeklinde olmaktadır.

Modern kazanlarda bu kayıp genel olarak eğer kazan tam yükte çalışıyorsa %1’den küçüktür.
Bununla birlikte eski tip kazanlarda ve izolasyonu kötü durumda olan kazanlarda bu kayıp
%10’a kadar çıkabilmektedir.
Kazan yüzey sıcaklığını ortam sıcaklığının yaklaşık 30oC üstündeki bir değere
düşürecek şekilde yapılmış izolasyon, bu tür kayıpları en aza indirmek açısından yeterli ve
uygun olarak görülmektedir. Yüzey kayıplarının kazan yüküne bağımlılığından, kazan yükü
bölümünde de bahsedilmişti. Kazan yüküne bağlı olarak yüzeyden olan kayıpla % olarak;

100
%Kayıp=
KazanÇalıamaYükü(%)

formülüyle bulunabilir. Bu konu daha detaylı olarak ısı yalıtımı konularında

anlatılmaktadır.

5.10. BLÖF NEDENİYLE OLAN ISI KAYBI

Kazan suyunun içindeki bazı minerallerin yüksek sıcaklıkta çözünmesiyle suyun

içerisinde tortulaşmalar oluşmaktadır. Buhar kazanlarında ısı değişim oranlarını azaltan ve
verimin düşmesine sebep olan tortuları önlemek için kazan iletkenliği düşük uygun besi suyu
verilmelidir.
Kazanların ilave suları şebeke suyundan direkt olarak alınmamalı, bir su yumuşatma
işleminden geçirilmelidir. Kazan suyunda oluşan torular temizlenmezse kazan boruları
içerisinde kireç taşı oluşur. Kireç taşının oluşmasıyla da ısı iletimi güçleşir ve ileri safhalarda
kazanın elden çıkarılmasına kadar sonuçlanabilir. Böyle tehlikelerle karşılaşmamak için kazan
içerisindeki suyun bir miktarının belirli aralıklarla boşaltılmasın “blöf” adı verilir.
Blöf sistemi ile atılan her litre su için eş değer miktarda besi suyunun kazana ve
besleme tankına verilmesi gerekmektedir. Blöf suyunun sıcak, besi suyunun soğuk olması
nedeniyle bir miktar enerji kaybı söz konusu olmaktadır. Blöf miktarının yüksek olduğu
işletmelerde, blöf yoluyla dışarı atılan ısının geri kazanılmasının düşünülmesi gereklidir.
Blöf ısısının geri kazanılması, çıkışa konulacak bir ısı değiştirici vasıtasıyla dışarı
atılan sıcak blöften ilave bir ısı kazanılması şeklinde olabileceği gibi diğer bir basit ve yaygın
olarak kullanılan metot olan blöf valfinde basıncın düşürülmesi ve dolayısıyla sıcak suyun
tekrar buharlaştırılması ile oluşturulan flaş buharın yeniden kullanılması sonucu ısı geri
kazanımı şeklinde olmaktadır.
Blöf miktarı, besleme suyunun iletkenliği ölçülerek aşağıdaki formüle göre
hesaplanabilir.

Sf
BD  * 100
Sb
BD : % blöf (Besi suyu miktarına göre)
Sf : Besleme suyunun iletkenlik değeri (ppm)
Sb : Kazanda müsaade edilen maksimum iletkenlik değer (ppm)

Kazan suyunda tavsiye edilen maksimum iletkenlik değeri (Sb)

Kazan Basıncı İletkenlik

( bar ) ( ppm )
0-20 3500
21-30 3000
31-40 2500
41-50 2000
51-60 1500
61-67 1250
68-100 1000
101-133 750
134 ve üstü 500

Blöfle olan ısı kayıpları aşağıdaki formülle hesaplanabilir.

 (TBD  TH 2 O ) * (BD) *  100  (  L1 )
L BD 
(TBD  TH O ) * (BD)  100  (BD) * (660  TH O )
2 2

LBD : % olarak blöfle olan ısı kaybı

TBD : Blöf sıcaklığı, oC, (eğer varsa herhangi bir atık ısı geri kazanım
sisteminden sonraki sıcaklık)
TH 2O
: Besi suyu Sıcaklığı, 0C, (ekonomizerden önce, kondensat ve ilave su
karışımından oluşan besi suyu sıcaklığı)
BD : % blöf (Besi suyu miktarına göre)
 L 1 : Blöf hariç toplam ısı kayıpları
(LFA+LSA+L’FA+L’SA+LDG+LH2O+LCO+LRC)

5.11. TOPLAM ISI KAYIPLARI VE KAZAN VERİMİ

Hesaplanan ısı kayıpları toplanmak suretiyle kazandan olan ısı kayıpları toplamı
aşağıdaki gibi bulunur.

 L  LFA  LSA  L'FA  L'SA  LDG  LH 2O  LCO  LRC  LBD

Kazan verimi ise bu kayıpların toplamının 100’den çıkarılmasıyla bulunur.

  100   L

5.12. BESİ SUYU SICAKLIĞI

Kazan suyu buharlaşma ile, prosesde direkt buhar kullanımı sonucu veya blöf
nedeniyle zaman içerisinde bir miktar eksilmektedir. Bilindiği gibi eksilen su dışarıdan tasfiye
edilmiş su ve kondens suyu ile takviye edilmektedir. Besi suyu adını verdiğimiz kondensat
geri dönüşü ve tasfiye edilmiş su karışımının kazana mümkün olan en yüksek sıcaklıkta
girmesi sağlanmalıdır. Besi suyunun kazana soğuk girmesi durumunda hem be suyun yeniden
ısıtılması için ayrıca bir enerji harcanarak, hem de suyun içerisindeki bazı minerallerin soğuk
halden yüksek sıcaklığa ısıtılması esnasında tortulaşarak kazan içinde kireç taşı oluşturmasına
sebep olacaktır.
Kazana soğuk su verilmesinin diğer önemli sakıncası ise, soğuk suyun içerisinde
bulundurduğu çözünmüş oksijenin yüksek sıcaklıkta açığa çıkması şeklinde olmaktadır.
Oksijenin kazan suyu içerisinde açığa çıkmasıyla kazan borularında korozyon meydana
gelmektedir. Kazan borularında oluşacak korozyon, bilindiği gibi ileri safhalarında çok
tehlikeli durumlar meydana gelmesine sebep olabilir.

5.13. KONDENSATIN GERİ KAZANIMI

Kazanlarda üretilen buhar, sistemde kullanıldıktan sonra bir kısmı doymuş buhar, bir
kısmı da su olarak sistemden ayrılmaktadır. Uygun yerlere konulacak buhar kapanları
vasıtasıyla buharın sistemde kalması sağlanabilmektedir. Sıcak su olarak ayrılan diğer akışkan
ise prosesten kaynaklanabilecek herhangi bir kirlenme söz konusu değil ise besleme suyu
olarak kazana döndürülmesi kazan verimine olumlu etki yapacaktır.
Kondens geri dönüş oranına ve kondensat sıcaklığına bağlı olarak kazan verimi
arttırılabilmekte ve dolayısıyla da yakıt tasarrufu elde edilebilmektedir. Kondensatın kirli
olması ve kazana döndürülmemesi durumlarında ise sıcak kondensat, saf su kalitesinin
aranmadığı yerlerde kullanılabilir. Ayrıca kirli kondensatın bir ısı değiştiriciden
geçirilmesiyle de ısı kazanılabilir.

5.14. YANMA HAVASI SICAKLIĞI

Kazanlara yanma havası olarak verilen havanın ısıtılması ile kazan veriminde artış
sağlamak mümkündür. Yanma havasının baca gazından faydalanılarak ısıtılması yaygın
olarak kullanılan bir yöntemdir.
Yanma havasının ısıtılmasıyla sağlanacak her 28oC’lik sıcaklık artışı kazan verimini
yaklaşık olarak %1 arttırabilmektedir.
6. EMNİYET

Kazan daireleri emniyet açısından üretim birimlerinin ve idare binasının dışında ayrı
bir bölümde olmalıdır. Kazan dairesi üretim yapıldığı iş yeri ile aynı çatı altında bulunuyorsa
bu durumda kazan dairesinin kapısı başka bir yerden dışarı açılmalı, kapılar yanmaz
malzemeden yapılmış olmalı ve dışarıya açılacak şekilde monte edilmelidir.
Kazan daireleri hiçbir şekilde soyunma yeri, yıkanma yeri, dinlenme yeri vb.
kullanılmamalıdır.
Parlayıcı, patlayıcı ve kolay yanıcı maddelerle çalışan iş yerlerindeki kazan
dairelerinin diğer atölyelere açılan pencereleri ve kapıları bulunmamalıdır.
Kazan dairelerinin tavanı gerektiğinde kazan üzerinde çalışmayı kolaylaştıracak
yükseklikte olmalıdır. Sürekli olarak havalandırılmalı ve doğal havalandırmanın yeterli
bulunmadığı durumlarda uygun havalandırma tesisatı yapılmalıdır.
Kazanlar üzerinde bulunması gereken sıcaklı basınç, su seviyesi göstergesi gibi ölçü,
kontrol ve güvenlik cihazları mutlaka bulunmalıdır ve bu cihazlar sürekli kontrol altında
bulundurulmalıdır.
Özellikle basınç ve su seviye göstergeleri sesli ve lambalı alarm sistemlerine sahip
olmalı, bu alarm sistemi aynı zamanda kazana giden yakıt ve havayı keserek kazanı devre
dışı bırakacak şekilde dizayn edilmelidir. Ayrıca kazandan uzakta, başka bir yerde emniyet
için bir kapatma şalteri bulunmalıdır. Çünkü her otomatik sistem hata yapabilir. Bunların
olağan işlevlerini yerine getirip getirmediklerinin kontrolü kazan işletmecisi tarafından
yapılmalıdır.
Kazan patlamalarının çok değişik nedenlerinin yanında en önemlisi ve en sık görüleni
işletme hatalarıdır. Bu nedenle kazanların işletilmesinde güvenlik en önemli kavramlardan
biridir. Basınç altında çalışan kazanların işletilmesinde yapılan hatalar büyük tehlikelere
neden olmaktadır.
Kazan patlamaları ve diğer çeşitli iş kazalarının önlenmesi açısından olduğu gibi enerji
tasarrufu ve hava kirliliği açısından da kazanların bu konuda eğitimden geçmiş ehliyetli
kazancılar tarafından işletilmesi güvenlik ve yasal açıdan zorunludur.
Uzun zamandır bekleyen, yeni imal edilen veya yapılan bakım ve onarımdan sonra
kazanların işletmeye alınmasından önce, kazan konstrüksiyon basıncının 1,5 katı basınçta
soğuk su ile hidrolik deney basıncı uygulanmalıdır. Yapılan deney sonucu bir sızıntı veya
kaçak olmadığı anlaşılırsa kazan işletmeye alınmalı aksi taktirde deney tekrarlanmalıdır.
Esasında bu deneylerin yasal olarak 12 ayda bir yetkili birimlere yaptırılmaları gereklidir.
Kazan işletmeye sokulurken su seviye göstergesi üzerinde işaretli olan yere kadar su
ile doldurulduktan sonra ve ilk ateşlemede sıcaklığın birdenbire yükselmesine engel olacak
şekilde yavaş yavaş yakılmalıdır. Su seviye göstergesi kazan işletmeye sokulmadan ve iş
süresince sürekli kontrol edilmelidir. Kazanın ilk ısıtılması sırasında buhar çıkış vanaları
kapatılmalı, kazan içerisinde hava kalmaması için havalık açık olmalıdır.

Kazan suyu seviyesinin sabit tutulması ve su seviye göstergesi üzerinde işaretli olan minimum
seviyenin altına düşmemesi sağlanmalıdır. Kazanlarda bir arıza nedeniyle tehlike belirlenmesi
halinde basınç hemen düşürülmeli ve yakıt ve hava verilmesi durdurulmalıdır. Paralel çalışan
başka kazanlar varsa ba

Problem 1. : Kazanda kullanılan yakıtın bileşenleri aşağıda verilmiştir. 500 MW

enerjiye ve saatte 12 Ton buhara ihtiyaç duyulan bir termik proseste, eşit güçte ve saate 250
kg yakıt kullanan kaç adet kazana ihtiyaç vardır.
c = 0,599 h = 0,044 s = 0,027 o = 0,1 w = 0,086 a = 0,132

digerleri = 0,012 Bh = 250 Kazan Çalışma;Y ükü = 100 Pb = 18

Sb = 546 F FA = 0,2 C FA = 0,1 C SA = 0,3 T SA = 700 Tg = 260

Qi = 500 Ta = 20 O2 = 7,9 CO = 164 Sf = 3500 mb = 12

T BD = 100 T H;2O = 70
Q_i=500 [MW]

Tek kazanla üretilebilecek enerji miktarı;

4,185
Q K;1 = Bh · Hu ·  K ·
3600

K = 100 – sumL – L BD

o
Hu = 8100 · c + 34250 · h – + 2500 · s – 600 · ( w – 9 · h )
8

Hu = 6184 [Kcal/kg]

Buna göre toplam kayıplar:

a · F FA · C FA · 8083 · 100
L FA =
( 1 – C FA ) · Hü
LFA=0,3663 [%]

100 – F FA · 100
F SA =
100
FSA=0,8 [%]
 a · F SA · C SA · 8083 · 100
L SA =
( 1 – C SA ) · Hü
LSA=5,651 [%]

a · F FA · ( T g – T a ) · 0,21 · 100
L FA =
( 1 – C FA ) · Hü
‘LFA=0,02284 [kg/Kcal]

a · F SA · ( T SA – T a ) · 0,21 · 100
L SA =
( 1 – C SA ) · Hü
L’SA=0,3328 [%]

2
69,7 · c · 100 · Hu
K =
3
Hü
K=0,5886 [kg/Kcal]

Hü = Hu + 6 · ( 9 · h + w ) · 100

Hü=6473 [Kcal/kg]

c
12
CO 2max = · 100
c h
4,78 · + 1,89 ·
12 2
CO2max=17,82 [%]

O2
CO 2 = 1 – · CO 2max
21
CO2=11,11 [%]

L FA + L SA
K · ( Tg – Ta ) · 1 –
100
L BG =
CO 2
LBG=11,95 [%]
T f uel = 20

Hü = Hü + ( T f uel – T a ) · 0,47
Hü’ =6473 [kcal/kg]

( w · 100 + 9 · h · 100 ) · ( 588 – T a + 0,5 · T g )

L H;2O =
Hü

LH2O=5,197 [%]

CO L FA + L SA
K · · 1 –
10000 100
L CO = · 100
CO
+ CO 2
10000

L_CO=0,08151 [%]

100
L RC =
Kazan Çalışma;Y ükü
LRC=1 [%]

sumL = L FA + L SA + L FA + L SA + L BG + L H;2O + L CO + L RC

L= sumL=24,6 [%]

Sb
BD = · 100
Sf
BD=15,6 [-]

BD
( T BD – T H;2O ) · · ( 100 – sumL )
100
L BD = · 100
BD
( T BD – T H;2O ) · + ( 100 – BD ) · ( 660 – T H;2O )
100
 LBD=0,7086 [%]

K = 100 – sumL – L BD
K=74,69 [%]

4,185
Q K;1 = Bh · Hu ·  K ·
3600
QK1=134248 [KW]

Q K;2 = Bh · Hu ·  K
QK2=1,154E+08 [Kcal/h]

Qi
nK = · 1000
Q K;1
nK=3,724 [adet]

Problem 2. : Buhar ihtiyacı olan bir işletmede, ihtiyaç duyulan buhar miktarı { P
(Ton/h)} için gerekli ısı enerjisi { E(Gcal/h) } miktarlarına ait ölçüm sonuçları verilmiştir.
Enerji ihtiyacının karşılanması için Isıl değeri 5800 kcal/kg ve tonu 200$ olan yakıt
kullanılmaktadır. Kazanın verimi K = %78 olduğuna göre, yılda 6500 h çalışan işletmede
saate 48 ton buhar üreten kazanda yıllık yakıt maliyeti ne kadardır? İşletmenin kendi iç
ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için harcanan yakıtın yıllık maliyeti ne kadardır?

P (Ton/h) BUHAR E (Gcal/h) ISI ENERJİSİ

12 8
20 10
30 13
45 22
18 13
25 8
36 15
50 23
10 5
 P E
12 8
20 10
30 13
45 22
18 13
25 8
36 15
50 23
10 5
23 9

P . E
EP 
EabP b n
a
Eb P
2 ( P)2 n
 P 
n

P E P^2 E^2 PE
12 8 144 64 96
20 10 400 100 200
30 13 900 169 390
45 22 2025 484 990
18 13 324 169 234
25 8 625 64 200
36 15 1296 225 540
50 23 2500 529 1150
10 5 100 25 50
23 9 529 81 207
 P E P^2 E^2 PE
12 8 144 64 96
20 10 400 100 200
30 13 900 169 390
45 22 2025 484 990
18 13 324 169 234
25 8 625 64 200
36 15 1296 225 540
50 23 2500 529 1150
10 5 100 25 50
23 9 529 81 207

269 126 8843 1910 4057

P E P^2 E^2 PE
12 8 144 64 96
20 10 400 100 200
30 13 900 169 390
45 22 2025 484 990
18 13 324 169 234
25 8 625 64 200
36 15 1296 225 540
50 23 2500 529 1150
10 5 100 25 50
23 9 529 81 207

269 126 8843 1910 4057

b= 0,415458336
a= 1,424170764

E  a  b*P

E  1.424170764  0.415458336 * P

P E E2 P^2 E^2 PE
12 8 6,409671 144 64 96
20 10 9,733337 400 100 200
30 13 13,88792 900 169 390
45 22 20,1198 2025 484 990
18 13 8,902421 324 169 234
25 8 11,81063 625 64 200
36 15 16,38067 1296 225 540
50 23 22,19709 2500 529 1150
10 5 5,578754 100 25 50
23 9 10,97971 529 81 207

E  21.36617 Gcal/h
 E  Q  m * (i  Tg )  B h * Hu * K
E 21.36617 * 106 kg
Bh    4722.85
Hu * K 5800 * 0.78 h
200 $
M Y  B h * y b * t k  4722.85 * * 6500  6139705
1000 yıı

İç ihtiyacın karşılanması için gerekli yakıtın yıllık maliyeti:

E a * 106 1.424171 * 10 6 kg
Bh     314.8
Hu * K 5800 * 0.78 5800 * 0.78 h

200 $
M Y  B h * y b * t k  314.8 * * 6500  409244.5
1000 yil