Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
El sistema nervioso
La función de relación El sistema nervioso La coordinación interna
y los movimientos
Programación
Aprende a hacer El mundo que queremos
Objetivos
Interpretar una gráfica ¡Alto a las lesiones
• Aprender que mediante la función de relación respondemos
Contenidos
con múltiples datos medulares!
a los cambios del medio externo y del medio interno. • La función de relación.
• Aprender qué es el sistema nervioso. • El sistema nervioso.
• Comprender cómo funcionan los órganos de los sentidos.
Eres capaz de…
• El sistema nervioso
Repasa Reconocer la importancia de
• Saber que el sistema nervioso tiene dos partes, el sistema y los movimientos.
mantener la distancia de seguridad
nervioso central y el sistema nervioso periférico. • La coordinación interna.
• Diferenciar movimientos reflejos y movimientos voluntarios
y explicar cómo se llevan a cabo.
• Aprender que la coordinación interna coordina las funciones
del cuerpo mediante los músculos involuntarios y el sistema
• Lectura comprensiva
e interpretación
Recursos digitales
endocrino.
de imágenes y esquemas
• Aprender qué es el sistema endocrino y cómo funciona. anatómicos. Contenidos Recursos Propósitos
• Comprender la importancia de prevenir las lesiones medulares. • Interpretación de una gráfica Página inicial 01. Vídeo Presentar el tema
con datos múltiples. Recuerda lo que sabes 02. Presentación Recordar conocimientos
Criterios de evaluación • Elaboración de esquemas 03. Esquema Presentar la unidad
• Comprende cómo se desarrolla la función de relación. conceptuales.
La función de relación 04. Presentación Explicar
• Identifica el sistema nervioso y conoce sus distintas partes.
05. Presentación Explicar
• Sabe cómo se realizan los movimientos reflejos y voluntarios.
• Sabe qué es la coordinación interna y comprende cómo • Curiosidad por comprender 06. Presentación Explicar
la llevan a cabo los músculos involuntarios y el sistema endocrino. cómo se produce 07. Actividad interactiva Repasar
• Comprende la importancia de prevenir las lesiones medulares. el movimiento y cómo
se coordinan las distintas El sistema nervioso 08. Actividad interactiva Repasar
• Reconoce la importancia de mantener la distancia
funciones de nuestro 09. Presentación Explicar
de seguridad al circular en coche.
cuerpo.
10. Actividad interactiva Repasar
• Valoración del riesgo
Competencias básicas que suponen las lesiones El sistema nervioso 11. Presentación Explicar
Además de la competencia en el Conocimiento e interacción medulares. y los movimientos
con el mundo físico, en esta unidad se contribuye al desarrollo • Reconocimiento de la 12. Presentación Explicar
de las competencias Cultural y artística, Lingüística, Social importancia de respetar 13. Animación Explicar
y ciudadana, Autonomía e iniciativa personal, Tratamiento la distancia de seguridad
de la información y Aprender a aprender. La coordinación interna 14. Actividad interactiva Repasar
cuando se circula en coche
o en otro vehículo. 15. Presentación Explicar
Actividades 16, 17, 18 y 19. Evaluar
Actividades interactivas
20. Presentación Explicar
Repasa 21. Actividad interactiva Evaluar
A A
32 32 B
3
3
UNIDAD
Harreman-funtzioa R01
GOGORATU IKASITAKOA
32 33
3
UNIDAD 3
Harreman-funtzioa LOKOMOZIO-APARATUA
R05
Para explicar hezur-sistema gihar-sistema
Para explicar
1. Nola egiten dugu maseteroa
esternokleidomastoideoa
garezurra masailezurra
harreman-funtzioa? R04
deltoidea trapezioa
Harreman-funtzioari esker, kanpoko ingurunean lepaornoa omoplatoa
gertatzen diren aldaketei erantzuten diegu. Esate ZENTZUMEN-ORGANOAK bularreko
R04 lepauztaia bularrezurra giharra
dortsalak R05
baterako, eguzkitan eserita bagaude eta larruaza-
leko tenperatura igotzen bazaigu, gure gorputzak informazioa trizepsa
saihets-hezurra
besahezurra bizepsa
presentación hauteman egingo du tenperatura igo dela. Alda-
pelbisa hatzetako
presentación
keta horri erantzuteko, gauden tokitik mugitu eta GARUNA erradioa
hedatzaileak
itzaletan jarriko gara. hatzetako
¿Cómo ocurre Adibide horretan, hainbat organok, sistemak eta aginduak
kubitua flexoreak El aparato locomotor
gluteoa
la función de relación? aparatuk hartu dute parte. Lehen-lehenik, zentzu- Antes de mostrar esta presenta
men-organoek informazioa hauteman dute. Ondo- GIHARRAK
Después de mostrar esta presenta ren, garunak informazioa jaso, interpretatu eta
falangeak
sabelaldeko
bizeps
femorala
ción sobre los diferentes huesos
femurra zuzena
ción sobre cómo se produce la fun nola jokatu erabaki du. Azkenik, giharrek garune- y músculos que forman el apara
ko aginduak jaso dituzte, eta gorputza mugiarazi
ción de relación, formule preguntas dute. q errotula berna-hezurra
aduktoreak
bikiak to locomotor, puede formular di
para que los alumnos enumeren Garuna nerbio-sistemaren atal bat da, harreman- sartorioa versas preguntas a los alumnos
los diferentes órganos, sistemas funtzioaren atal nagusia. peronea
koadrizepsa
para activar los conocimientos
y aparatos del cuerpo que intervie Bestalde, giharrek gihar-sistema osatzen dute. da- que ya tienen. Por ejemplo: ¿Qué
aurreko
gokien funtzioa egiteko, hezurrekin batera egiten q Harreman-funtzioaren eskema. Zentzumen-
nen para que Clara pueda llegar a dute lan. Hezurrek hezur-sistema osatzen dute. organoek teniseko pilota datorrela sumatu dute,
falangeak tibia-giharra
elementos forman el aparato lo
cruzar la calle. Por ejemplo: Gihar-sistemak eta hezur-sistemak lokomozio-apa- eta garunari jakinarazi diote. Garunak mugitzeko comotor? ¿Cuál es la función del
ratua osatzen dute. agindu die giharrei, pilotak ez jotzeko.
• ¿Qué información del exterior esqueleto? ¿Cuál es la función de
Horrez gain, unitate honetan ikusiko duzu barne- e Lokomozio-aparatua. Hezur eta gihar nagusiak.
recibe Clara? inguruneko aldaketei ere erantzuten diegula, Zein da gorputzeko hezur luzeena? los músculos?
harreman-funtzioari esker. 3. Lokomozio-aparatua Zer gihar gaude besoan?
• ¿Qué órgano del cuerpo capta garuna Lokomozio-aparatua giharrez eta hezurrez osatu-
esa información? begiak
ta dago. Pertsona helduek 200 hezur baino gehia-
2. Zentzumen-organoak go eta 650 gihar inguru dituzte, baina pertsona
• ¿Qué parte del cuerpo proce Zentzumen-organoek zelula berezi batzuen bidez batzuek beste batzuek baino gehiago izaten di-
R06
sa la información y ordena una hautematen dute informazioa. Zelula horiek kan- tuzte. e
poko estimuluak hautematen dituzte; besteak R07
respuesta? Hezurren muturrak kartilagoz estalita daude. Kar-
beste, argia, soinua eta presioa. Zelula horiei ze- tilagoa hezurrak baino elastikoagoa da, eta bela- Galderak presentación
• ¿Qué aparato ejecuta la res lula errezeptore deritze. ikusmen- rrietan eta sudurrean ere badago.
Zelula errezeptoreek informazioa bidaltzen dute nerbioak 1. Demagun semaforo batean zain
puesta? Hezurrak artikulazioetan lotzen dira, lotailuen bi- zaudela, kalea gurutzatzeko. Las articulaciones
garunera, nerbioen bidez. Nerbioak kable modu- dez. Bestalde, giharrak hezurretara lotuta daude, Oinezkoen semaforoa berde jarri da,
• ¿Qué sucede al final? koak dira, eta mezuak bidaltzen dituzte gorpu- tendoien bidez. eta kalea gurutzatu duzu. Zer organo En esta presentación se muestra
tzean zehar.
Además, esta presentación puede Hainbat motatako nerbioak daude gorputzean: R06
erabili dituzu prozesu horretan? qué es una articulación y un liga
Harreman-funtzioari esker, ingurunean gerta- 2. Azaldu zer funtzio dituzten zentzumen- mento. Señale en la segunda dia
ikusmen-nerbioak, begietan; entzumen-nerbioak,
resultar muy válida para contribuir tzen diren aldaketei erantzuten diegu. Harre- organoen zelula errezeptoreek.
belarrietan; dastamen-nerbioak, mihian; eta usai- positiva cómo la articulación del
al desarrollo de actitudes y hábi w Ikusmen-nerbioek begietatik garunera eramaten man-funtzioan, atal hauek hartzen dute par-
men-nerbioak, sudurrean. Larruazalean ere hain- 3. Azaldu zer diren kartilagoa
tos encaminados a la prevención bat nerbio daude, ukitutakoaren informazioa ema-
dute informazioa. Erretinako zelula errezeptoreek te: zentzumen-organoek, nerbio-sistemak eta
eta tendoiak. codo permite que encajen el hue
hautematen dute informazioa. lokomozio-aparatuak.
de accidentes de tráfico.
teko. w so del brazo (húmero) y los del an
tebrazo (radio y cúbito) y cómo los
34 35 ligamentos unen fuertemente los
tres huesos en la articulación.
133235 _ 0032-0045.indd 34 29/5/09 08:59:58133235 _ 0032-0045.indd 35 25/5/09 11:52:29
34 35
3
UNIDAD 3
Nerbio-sistema 3. Nerbio-sistema zentrala
Nerbio-sistema zentralak bi zati hauek ditu: entze-
R09 nerbio-sistema zentrala
garuna
Para ampliar faloa eta bizkarrezur-muina. e Para explicar
➜
Nerbio-sistemak zuzentzen du harreman-funtzioa.
contenidos Sistema horretako organo garrantzitsuena garu-
● Entzefaloa da gure gorputzeko kontrolgune nagu-
sia. Pentsamenduaren eta oroimenaren organoa
zerebeloa
na da, baina garunaz gain, beste atal batzuk ere da. Buruan dago, burezurrak babestuta. Hiru zati bizkarrezur-
baditu. hauek ditu: erraboila
nerbio-sistema
– Garuna. Borondatezko ekintza guztiak kontro- periferikoa R09
bizkarrezur-
1. Nolakoa da nerbio-sistema? latu, eta oroitzapenak gordetzen ditu. nerbioak muina
Amplíe la ilustración 1 y haga ob Nerbio-sistema ehun mota bakar batez osatuta
– Zerebeloa. Mugimenduak koordinatu, eta ore- presentación
➜ kari eusten dio.
servar a los niños que las flechas dago: nerbio-ehunez. Nerbio-ehuna gorputz osoan
blancas señalan a las células que
zehar banatuta dago, eta neurona deritzen zelu-
➜
– Bizkarrezur-erraboila. Organo askoren jardue- Las partes del sistema nervioso
laz osatuta dago. Neuronek ezaugarri berezi hau rak erregulatzen ditu.
forman el tejido nervioso. Indíque dute: zenbait luzakin dituzte alde guztietan, eta ➜ ● Bizkarrezur-muina entzefalotik bizkarraren amaie-
En esta presentación se muestra
les que estas células se llaman luzakin horien bidez, mezuak jaso eta bidal ditza- raraino doa. Bizkarrezurraren barruan babestuta un esquema de las partes del
kete. q q Nerbio-ehuna, mikroskopioa erabiliz ikusita. dago.
neuronas. Después, puede pedir Geziek erakusten dute non dauden neuronak. sistema nervioso. Es un esque
Nerbio-sistema bi zati hauetan banatuta dago: Ikus dezakezunez, luzakin asko dituzte.
les que identifiquen, en esa mis nerbio-sistema zentrala eta nerbio-sistema perife- Ikusten al duzu irudian beste neuronaren
ma muy claro, así que, si lo cree
ma ilustración, otras neuronas de rikoa. bat? 4. Nerbio-sistema periferikoa conveniente, puede pedir a algún
las que no están marcadas por Nerbio-sistema periferikoa nerbioz osatuta dago. alumno que lo interprete y se lo
Nerbio horiek gorputz osoan zehar banatuta daude, e Nerbio-sistemaren zatiak. Nerbioak gorputzeko explique a sus compañeros, in
flechas. 2. Neuronak eta zentzumen-organoen informazioa nerbio-sistema atal guztietara iristen dira.
Neuronek oso forma bihurriak dituzte, luzakin zentralera eramaten dute, eta handik, organoetara. Zer zatik osatzen dute nerbio-sistema zentrala? cluso antes de leer los apartados
Además, puede decir que el cientí ugari baitituzte alde guztietan. Neuronek hiru zati dendrita e Bi motatako nerbioak daude: dedicados al sistema nervioso
fico español Santiago Ramón y Ca hauek dituzte: w ● Sentimen-nerbioak. Zentzumen-organoetatik ner- central y al sistema nervioso pe
gorputza
jal fue el primero en darse cuenta ● Gorputza. Zati horretan daude nukleoa eta orga- organuluak bio-sistema zentralera eramaten dute informa-
riférico.
nuluak. zioa.
de que las neuronas son células LORTU NAHI
Dendritak. Luzakin lodi adarkatuak dira. den- ● Nerbio motorrak. Nerbio-sistema zentraletik giha- dUGUN MUNdUA
independientes, y este descubri
●
driten bidez, zentzumen-organoek eta beste rretara eta beste organo batzuetara eramaten
Con este tipo de actividades se
miento, entre otras cosas, le va neurona batzuek bidalitako informazioa jaso- dituzte aginduak. contribuye al desarrollo de habili
tzen dute neuronek. Muineko lesiorik ez!
lió el premio Nobel de Fisiología y dades y estrategias no solo para
Axoia. Luzakin bakarra da, dendritak baino nukleoa Nerbio-sistemak harreman-funtzioa kontrola- Istripu batean, bizkarrezurra apurtzen badugu
Medicina en 1906. ●
eta bizkarrezur-muinean kalteak izaten badi- obtener información (a través de
meheagoa. Informazioa bidaltzen die beste tzen du. Neuronaz osatuta dago, eta bi zati
neurona batzuei, eta horrez gain, aginduak ditu: nerbio-sistema zentrala eta nerbio-sis- tugu, muineko lesioa izan dugula esaten du- un esquema), sino para interpre
gu. Muinean, nerbio asko daude, eta nerbio
bidaltzen dizkie gorputzeko organoei. Axoiak tema periferikoa.
horiek besoen eta hanken mugimenduak kon-
tarla y transformarla en conoci
beste axoi batzuekin elkartzen dira, eta ner- axoia
bioak osatzen dituzte. trolatzen dituzte. Hori dela eta, muinean le- miento propio.
siorik izanez gero, gorputz-adarren kontrola
Para repasar Galderak gal dezakegu.
R10
Bizkarrezurra istripu hauetan apurtzen da, ba-
R08 1. Zer zati dituzte neuronek? tez ere: zirkulazio-istripuetan, ur gutxiko igeri-
nerbioa 2. Gauza bera al dira garuna eta entzefaloa? lekuetan eta ibaietan murgiltzean, eta kirola
w Neurona baten eskema. Neuronek hainbat Eta garuna eta zerebeloa? Azaldu. behar besteko babesik gabe egitean. Para repasar
R08 dendrita dituzte, eta axoi bakarra. Neuronak
mezuak nora bidaltzen dituen, axoia luze-luzea
3. Azaldu zer diren sentimen-nerbioak eta ● Zure ustez, zer neurri har ditzake jendeak,
actividad izan daiteke. nerbio motorrak. muineko lesiorik ez izateko?
interactiva
R10
Las partes de la neurona 36 37 actividad
En esta actividad se presenta un interactiva
133235 _ 0032-0045.indd 36 25/5/09 133235 _ 0032-0045.indd
11:52:30 37 25/5/09 11:52:30
36 37
3
UNIDAD 3
Nerbio-sistema eta mugimenduak 3. Lokomozio-aparatuaren
funtzionamendua
nerbioak agindua bidali du
38 39
3
UNIDAD 3
Barne-koordinazioa 3. Sistema endokrinoa
Sistema endokrinoa organo multzo batez osatuta tiroideak
hipofisia R15
Para explicar dago: guruin endokrinoz. Guruin horiek hormona Para explicar
1. Zer da barne-koordinazioa? deritzen substantziak sortu, eta odolera isurtzen
giltzurrun
dituzte. gaineko pankrea
Barruan dugun guztia: odola, giltzurrunak, digestio- guruinak
aparatua. Barne-ingurunearen atalak dira horiek Hormonak mezulariak dira; hau da, aginduak he-
guztiak. Barne-ingurunean, hainbat prozesu ger- larazten dituzte. Zirkulazio-aparatuan zehar ibil-
tatzen dira; besteak beste, digestioa, zirkulazioa, tzen dira, eta gorputz osora iristen dira. Hormo- R15
Después de leer el texto del apar- gas-trukea eta beste hainbat. nak zeluletara iristen direnean, jasotako aginduak
betetzen dituzte zelulek.
tado Qué es la coordinación in- Gorputzak ondo funtzionatzeko, ezinbestekoa da presentación
elkarren artean ondo koordinatuta egitea prozesu Sistema endokrinoak nerbio-sistemak baino asti-
terna, amplíe la fotografía 1 y horiek guztiak. Barne-koordinazioa harreman-fun- roago funtzionatzen du, eta aldaketa iraunkorra-
haga que un alumno la describa tzioaren zati bat da, eta nerbio-sistemak egiten goak sortzen ditu. Horrez gain, sistema endokri- Las glándulas endocrinas
du. Hortaz, nerbio-sistemak, mugimenduak zuzen- noak hainbat organo funtzionaraz ditzake aldi
y la ponga en relación con el texto tzeaz gain, gorputzeko funtzio guztiak koordina- berean. En esta presentación se muestran
leído. tzen ditu. q Sistema endokrinoak funtzio hauek kontrolatzen las principales glándulas endocri
Barne-koordinazioa egiteko, nerbio-sistemak atal ditu; besteak beste: hazkundea eta ugalketa. Ner- obulutegiak barrabilak nas, el lugar en el que se encuen
Refuerce en los alumnos la idea hauetan eragiten du: ez-borondatezko giharretan bio-sistemak kontrolatzen du sistema endokrinoa.
tran dentro de nuestro organismo
de que para que todas las partes eta sistema endokrinoan.
y su función principal. Después,
de nuestro organismo funcionen 4. Guruin endokrinoak si lo cree conveniente, pida a los
correctamente, como lo hacen las 2. Ez-borondatezko giharrak q Industria baten barrualdea. Gorputzak fabrika
handi baten modura funtzionatzen du. Koordinatu Hauek dira sistema endonkrinoaren zenbait gu- e Guruin endokrino nagusiak. Pankreak alumnos que completen una tabla
distintas secciones de una fábri Ez-borondatezko giharrak ez dira lokomozio- apara- beharreko prozesu asko gertatzen dira. ruin: e funtzio endokrinoaz gain, digestio-funtzioa
tuko atalak, baizik eta gorputzeko organo askoren
ere badu. como la siguiente:
ca, es necesario un sistema de ● Hipofisia. Garunean dago, eta beste guruin endo- Aipatu irudian ageri diren guruin endokrino
zatiak dira. Ez-borondatezko giharrak ez dira guk krino batzuen funtzionamendua zuzentzen du,
control muy preciso que garan zer erabakiko zain egoten; hau da, gu konturatu hormonen bidez. Horrela, nerbio-sistemak siste-
guztien izenak.
Las glándulas endocrinas
tice, por ejemplo, que la circula gabe funtzionatzen dute. Hortaz, ezinezkoa gerta- digestio- ma endokrinoaren funtzionamendua kontrola-
tzen zaigu gihar horien funtzionamendua kontrola- hodia ez-borondatezko Nombre de
ción de la sangre sea continua o tzen du. Horrez gain, hipofisiak hazkundearen Situación Hormonas
tzea, eta askotan ez gara konturatzen funtziona- giharrak
hormona sortzen du. la glándula
uzkurtuta
que se produzcan los jugos nece tzen ari direla.
Hipófisis
● Tiroidea. Tiroxina deritzon hormona sortzen du.
sarios para realizar la digestión. Organo hauek dituzte ez-borondatezko giharrak, Hormona horren bidez, behar bezala erabiltzen
besteak beste: bihotzak eta digestio-hodiko orga- Tiroides
Todo esto se logra gracias a la no batzuek.
ditugu mantenugaiak.
Páncreas
coordinación interna, en la que in Bihotzeko giharrak uzkurtu eta erlaxatu egiten
● Pankrea. Intsulina sortzen du, eta intsulinak odo-
● lean zirkulatzen duen azukrea erregulatzen du. Glándulas
tervienen los sistemas nervioso y dira; hau da, taupadak egiten dituzte. Mugimen-
du horien bidez zirkulatzen du odolak. ● Emakumeen obulutegiak eta gizonen barrabi- Galderak suprarrenales
endocrino. lak. Sexu-hormonak sortzen dituzte. Hormona
● Digestio-aparatuko giharren mugimenduen bidez, 1. Azaldu, zure hitzak erabiliz, zer den
Ovarios
elikadura- horien bidez azaltzen dira emakumeen eta gizo-
elikagaiak ahotik heste lodiaren amaieraraino boloa
nen sexu-karaktereak. barne-koordinazioa. Testículos
joaten dira. w
2. Azaldu zer diren hormonak, non sortzen
Nerbio-sistemak kontrolatzen du gihar horien guz- diren eta nola funtzionatzen duten.
tien funtzionamendua, nerbioen bidez, boronda- Barne-koordinazioa harreman-funtzioaren zati
Para repasar tezko giharrak kontrolatzen dituen modura, baina da. Funtzio horretan parte hartzen dute nerbio- 3. Zer guruin endokrino dituzte gizonek
soilik? Eta zein dituzte emakumeek
ez-borondatezko giharrek gu konturatu gabe fun- sistemak, ez-borondatezko giharrek eta siste-
ma endokrinoak. soilik?
tzionatzen dute.
w Ez-borondatezko giharrak daude digestio-hodiaren 4. Zer da hipofisia? Zer funtzio ditu guruin
paretan. Gihar horiek, uzkurtzean eta erlaxatzean, Sistema endokrinoa guruin endokrinoz osatuta
elikagaiak bultzatzen dituzte. dago. Guruin horiek hormonak sortzen dituzte. horrek? Amplíe los textos de los aparta
R14 R14 dos El sistema endocrino y Las
actividad glándulas endocrinas y realice con
interactiva 40 41 los alumnos una lectura colectiva.
Después, puede comentar que el
Músculos involuntarios 133235 _ 0032-0045.indd 40 25/5/09 133235 _ 0032-0045.indd 41
11:52:33 29/5/09 09:00:03
40 41
3
Jarduerak R16 R17 R18 R19
UNIDAD 3
Ulertu 3. Azaldu zer diren neuronak eta zer zati Aplikatu
Para evaluar dituzten. Egin marrazki bat errazago azaltzeko. Para explicar
1. Deskribatu zer gertatu den irudietan. 9. Zer motatako mugimenduak ageri dira marrazki bakoitzean? Arrazoitu erantzuna.
Horretarako, kopiatu esaldiak ordena 4. Kopiatu eta osatu, hitz hauek erabiliz,
egokian. mugimendu erreflexuei buruzko eskema. A B
Ondoren, egin antzeko beste taula bat
R16 borondatezko mugimenduei buruz. R20
giharrak – zentzumen-organoak –
actividad nerbio motorrak – sentimen-nerbioak
interactiva presentación
bizkarrezur-
……… ……… muina ……… ………
……… La interpretación
de un gráfico
R17 a. Larruazaletik garunera iritsi da 5. Idatzi entzefaloaren zatien izenak eta azaldu
informazioa. IKASI EGITEN
con múltiples datos
actividad zertarako balio duen zati bakoitzak.
interactiva b. Aterkia irekitzeko agindua giharretara
R20
Muestre a los alumnos esta pre
iritsi da. A
Hainbat datuko grafiko bat interpretatzea sentación en la que se identifican,
c. Larruazalak euri tantak hauteman ditu.
Grafiko batzuek informazio asko ematen dute, grafiko bera erabiltzen baita zenbait aldagai adierazteko.
diapositiva a diapositiva, los dis
d. Garunak informazioa jaso du, euria ari
duela konturatu da, eta aterkia ireki behar Horrela, erraz aldera daitezke aldagai guztiak. tintos datos de una gráfica. For
R18 dela erabaki du. mule a los alumnos las preguntas
14 URTERA ARTEKO NESKA-MUTILEN
actividad e. Aterkia irekitzeko agindua bidali die
Izenburuak gaia
adierazten du. GARAIERA ETA PISUA
Lerro jarraituen bidez,
neskak daude que se incluyen al final, para ir
interactiva garunak giharrei.
C B
garaiera
(cm) neskak mutilak
pisua
(kg) adierazita, eta puntuen
respondiéndolas conjuntamente,
165 55 bidez, mutilak.
f. Aterkia irekiko duten giharrak lanean
hasi dira. 150 50 y aproveche para aclarar posibles
6. Hormonak mezulariak dira. Zer esan nahi du 135 45 Eskuineko ardatzak dudas en la interpretación de los
2. Idatzi zer adierazten duen letra bakoitzak. horrek? 120 40 pisua adierazten du,
R19 Ezkerreko ardatzak
105 35 bai eta lerro eta puntu datos de la gráfica.
garaiera adierazten du,
berdeek ere.
90 30
actividad A H Arrazoitu
bai eta lerro eta puntu
gorriek ere. 75 25
interactiva 60 20 Puntu berdeek
I 7. Egin al ditzakete betazalek mugimendu mutilek zer pisu
B 45 15
erreflexuak eta borondatezko mugimenduak? duten adierazten
Ponte a prueba J
Azaldu adibideen bidez. 30 10 dute.
15 5
C K
Utilice estas actividades para lle Beheko ardatzean, 0 0
neska-mutilen adinak 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
var a cabo una evaluación colec D
L ageri dira. adina (urteak)
tiva de la unidad. M
E 10. Begiratu grafikoari eta erantzun galderei.
El recurso 16 plantea cinco pre N
a. Zer unitatetan dago adierazita garaiera? Eta pisua?
guntas sobre los temas estudia
F b. Zer garaiera dute 12 urteko neskek?
dos en la unidad. Esta actividad
c. Pisu bera al dute bi urteko neskek eta bi urteko mutilek? Nork dute pisu handiena?
se puede realizar de forma indivi 8. Azaldu zer antzekotasun eta zer
G d. Hamaika urtetan, neskek ala mutilek dute pisu handiena?
dual o con toda la clase. desberdintasun dituzten digestio-guruinek
eta guruin endokrinoek. e. Hamaika urtetan, neskak ala mutilak dira garaienak? Eta hamalau urtetan, neskak ala mutilak?
El recurso 17 es una actividad en
la que los alumnos tienen que 42 43
identificar algunos de los múscu
los del cuerpo. Además de los pro- 133235 _ 0032-0045.indd 42 25/5/09 11:52:34133235 _ 0032-0045.indd 43 25/5/09 11:52:36
42 43
3
Berrikusi GAI NAIZ…
UNIDAD 3
Para evaluar 1. Irakurri laburpena.
R21
Segurtasun-tartea uztea Para explicar
garrantzitsua dela konturatzeko
Harreman-funtzioa Segurtasun-tartea: aurreko 44 m
80 km/h
R21 Harreman-funtzioaren bidez, kanpo-ingurunean eta ibilgailuarekiko utzi behar den tartea,
kolpetik geratuz gero, harekin talka 70 m
barne-ingurunean gertatzen diren aldaketei erantzu- ez egiteko. Zenbat eta azkarrago
100 km/h
actividad ten diegu. goazen, orduan eta tarte handiagoa
Si lo cree conveniente, después
103 m
interactiva Kanpo-ingurunean gertatzen diren aldaketei erantzu-
utzi behar dugu. 120 km/h
de leer y resolver la actividad que
teko, zentzumen-organoak, nerbio-sistema eta loko- se incluye en el apartado Eres ca-
Resumen de la unidad mozio-aparatua erabiltzen ditugu. Erreakzio-distantzia: gidariak arriskua ikusten duenetik Balaztatze-distantzia: gidariak balazta zapaltzen duenetik
balazta zapaldu arte ibilgailuak egiten duen distantzia. ibilgailuak gelditu arte egiten duen distantzia. Abiadurak
paz de…, amplíe el dibujo central
Este recurso presenta el resumen Nerbio-sistema Gidariak segundo bat inguru behar du, baina denbora gehiago
behar du, nekatuta edo arreta galduta badago, edo alkohola
eragina du, bai eta ibilgailuaren eta errepidearen egoerek
ere. Horrez gain, balaztatze-distantzia handitu egiten da,
y repase con los alumnos algunos
de la actividad 1 del libro del alum- Nerbio-sistemak bi zati hauek ditu: nerbio-sistema zentrala eta nerbio-sistema edan badu. Gainera, zenbat eta azkarrago doan, orduan eta euria ari badu. de los conceptos estudiados en
bide luzeagoa egiten du denbora-tarte horretan.
no con algunas palabras para com- periferikoa. Nerbio-sistema zentralak bi osagai hauek ditu: entzefaloa eta bizka-
rrezur-muina. Nerbio-sistema periferikoa nerbioz osatuta dago.
esta unidad. Por ejemplo, puede
pletar. pedir a alguno de ellos que expli
Barne-koordinazioa erreakzio-distantzia balaztatze-distantzia que cómo interviene la función de
Si lo cree conveniente, puede pro
Barne-koordinazioan, nerbio-sistemak, ez-borondatezko giharrek eta sistema relación a la hora de frenar el co
poner a los alumnos que, por gru endokrinoak esku hartzen dute. Sistema endokrinoa guruin endokrinoz osatuta
che, qué tipos de movimientos se
pos, elaboren un trabajo integran dago. Guruin endokrinoek hormonak sortzen dituzte.
realizan y qué tipos de músculos
do todos los conocimientos que
intervienen, etc.
ya poseen sobre la función de rela
ción. Entre los miembros del grupo 2. IKASTEN IKASTEKO. Kopiatu eta osatu eskema. Además de esta actividad de re
GELdITZEKO dISTANTZIA
tendrán que decidir cuál es la me paso, se puede realizar un debate
HARREMAN-FUNTZIOA
jor forma de presentar la informa Gelditzeko distantzia: gidariak arriskua ikusten duenetik sobre la necesidad de respetar
ción (un cuadro, un esquema, un egiten dute ibilgailua gelditu arte guztira egindako distantzia.
Erreakzio-distantziaren eta balaztatze-distantziaren
no solo la distancia de seguridad
esquema anatómico con flechas arteko batuketa da. entre automóviles, sino todas las
……… ……… ez-borondatezko sistema
indicando las funciones de los ór zentzumen-organoek
giharrek endokrinoak señales viales.
ganos, etc.) y cuál es el orden ade zatiak osagaiak osagaiak
1. Esan zer eskema dagokion egoera bakoitzari eta azaldu arrazoiak.
cuado para organizar los datos.
nerbio-sistema zentrala eskeleto-sistema ………
……… ………
Edurne 100 km/h-ko abiaduran Josu 100 km/h-ko abiaduran doa. Itziar 100 km/h-ko abiaduran doa.
doa. Adi eta atseden hartuta dago. Gauean gaizki egin du lo. Errepidea bustita dago.
3. IKASTEN IKASTEKO. Osatu guruin endokrinoen taula.
erreakzio- balaztatze- erreakzio- balaztatze- erreakzio- balaztatze-
Amplíe el esquema de la actividad 2 GURUINA HORMONA FUNTZIOA distantzia distantzia distantzia distantzia distantzia distantzia
y pida a los alumnos que lo copien Hipofisia Hazkundearen hormona eta Hazkundea kontrolatzen du, eta beste guruin endokrino A B C
y lo completen en sus cuadernos. beste hormona batzuk. batzuen funtzionamendua zuzentzen du.
gelditzeko distantzia gelditzeko distantzia gelditzeko distantzia
44 45