Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
edukacji obywatelskiej
w bibliotekach Publicznych
i nie tylko...
Przewodnik po nieformalnej
edukacji obywatelskiej
w bibliotekach publicznych
i nie tylko...
pod redakcją:
Grzegorza Makowskiego
i Filipa Pazderskiego
Warszawa 2011
Spis treści
Zainspiruj się! 5
1. TROCHĘ TEORII
Edukacja obywatelska a biblioteki publiczne – współdziałanie
w kształceniu nieoficjalnym | Benedikt Widmaier 10
Nieformalna edukacja obywatelska,
czyli nowa-stara rola biblioteki publicznej | Grzegorz Makowski 20
Aktywność obywatelska 67
Kinobuss i projekt „Nauczanie przez animację” 68
Współdziałanie obywatelskie 99
Program edukacyjny „Święto Drzewa” 100
Zainspiruj się! 5
ośrodków kształcenia obywatelskiego. Jednocześnie In- sposobów praktykowania nieformalnej edukacji oby- Trzecia część publikacji, uzupełniająca rozdział i zdecydują się samodzielnie podjąć działania na rzecz
spirator obywatelski może równie dobrze służyć tak- watelskiej, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek Edukacja obywatelska w działaniu, jest zbiorem pro- budowy silnego, demokratycznego społeczeństwa oby-
że innym instytucjom działającym na styku państwa publicznych. jektów prezentowanych w trakcie międzynarodowego watelskiego.
i obywatela. Co więcej, właśnie przez biblioteki, które Część druga jest bardziej zróżnicowana tematycz- seminarium z maja 2010 roku. Odnajdziemy tam opi-
są pierwszymi odbiorcami Inspiratora, będzie on miał nie. Otwiera ją artykuł omawiający praktyczne aspekty sy różnych przedsięwzięć – zarówno realizowanych
większą szansę dotrzeć do grup i osób zainteresowa- prowadzenia edukacji obywatelskiej, zawierający wnio- od dawna, jak i będących dopiero w fazie planowania.
nych działaniami na rzecz poprawy społeczeństwa oby- ski z dwóch wydarzeń, które stanowiły punkt wyjścia Omawiane projekty dotyczą nie tylko bibliotek, ale tak-
watelskiego. wydania niniejszej publikacji. Pierwszym z nich było że innych podmiotów, między innymi domów kultury
Koncepcja nieformalnej edukacji obywatelskiej, międzynarodowe seminarium eksperckie poświęco- i ośrodków pomocy społecznej. Wszystkie mają walor
będąca motywem przewodnim niniejszej publikacji, ne nieformalnej edukacji obywatelskiej, zorganizowane uniwersalności (w zasadzie każdy może podjąć się re-
jest elastyczna – jej istotą jest właśnie to, że można w maju 2010 roku w Warszawie. Jego celem była prezen- alizacji podobnych inicjatyw) i zawierają dane kontak-
ją praktykować wszędzie i przy dowolnej okazji. Dla- tacja projektów i wymiana doświadczeń między prakty- towe realizujących je osób i organizacji (każdy zainte-
tego też działania opisywane w Inspiratorze obywatel- kami działającymi na rzecz kształtowania postaw oby- resowany może łatwo skontaktować się z tymi, którzy
skim mogą być prowadzone zarówno w bibliotekach, watelskich. Opisy kilku inicjatyw przedstawionych i dys- już podejmują konkretne działania).
jak i gdzie indziej – w ośrodkach pomocy społecznej, kutowanych na seminarium zostały zamieszczone w In- Na zakończenie warto wspomnieć o genezie pro-
centrach pomocy rodzinie, urzędach pracy, domach spiratorze obywatelskim. jektu, w ramach którego powstała niniejsza publikacja.
kultury czy organizacjach pozarządowych. W tym tkwi Drugim wydarzeniem poprzedzającym wydanie Jest on rezultatem inspiracji, której źródłem są dzia-
sedno propagowanych przez nas nieformalnych dzia- niniejszej książki był warsztat, roboczo określony mia- łania prowadzone przez kilka instytucji, między inny-
łań edukacyjnych, czyli takich, które można realizować nem „okrągłego stołu”, w którym wzięli udział bibliote- mi niemiecką Fundację im. Roberta Boscha (Robert
poza systemem oświaty i innymi ośrodkami wyspecjali- karze. Celem tego spotkania było przedyskutowanie za- Bosch Stiftung) i niemiecką Federalną Centralę Kształ-
zowanymi w świadczeniu usług edukacyjnych. Do tego gadnień nieformalnej edukacji obywatelskiej z samymi cenia Obywatelskiego (Bundeszentrale für politische
typu podmiotów jest więc również kierowana niniejsza bibliotekarzami. Warsztat miał pełnić funkcję swoistej Bildung) oraz założoną i wspieraną przez nie sieć eks-
publikacja. „burzy mózgów” – uczestnicy mieli za zadanie wymyślić pertów i praktyków edukacji obywatelskiej Networ-
Drugą grupą docelową są sami obywatele: czy- projekty z zakresu nieformalnej edukacji obywatelskiej, king European Citizenship Education. To właśnie dzięki
telnicy, beneficjanci pomocy udzielanej przez ośrodki które potencjalnie mogłyby być zrealizowane w prakty- spotkaniom, seminariom i konferencjom organizowa-
pomocy społecznej i organizacje pozarządowe, klienci ce. Bibliotekarze wykazali się niezwykłym zaangażowa- nym przez te instytucje, a także dzięki bezpośrednie-
urzędów, osoby bezrobotne itd. Gorąco namawiamy bi- niem i inwencją. W ciągu zaledwie kilku godzin zgłoszo- mu wsparciu finansowemu z ich strony, mógł powstać
bliotekarzy, którzy czytają te słowa, aby zechcieli umie- no wiele znakomitych pomysłów. W ten sposób stali się Inspirator obywatelski. Projekt i publikacja nie zaistnia-
ścić egzemplarz Inspiratora obywatelskiego w widocz- oni poniekąd współautorami tej publikacji. W związku łyby również bez pomocy ze strony Programu Rozwoju
nym miejscu biblioteki i polecali jego lekturę czytelni- z tym, żeby podkreślić wkład uczestników „okrągłego Bibliotek – przedsięwzięcia realizowanego przez Fun-
kom. Być może ktoś, kto się z nim zapozna, później za- stołu” w powstanie Inspiratora obywatelskiego, ich peł- dację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i finan-
proponuje własny pomysł na to, jak w ramach współ- ną listę zamieszczamy na następnej stronie. sowanego przez Fundację Billa i Melindy Gatesów oraz
pracy z biblioteką zaktywizować lokalną społeczność „Okrągły stół bibliotekarzy” utwierdził autorów ni- Polsko-Amerykańską Fundację Wolności. Ponieważ eks-
albo nauczyć mieszkańców jakiejś pożytecznej umiejęt- niejszej publikacji w przekonaniu, że propagowanie idei perci Programu Rozwoju Bibliotek dostrzegli wartość
ności obywatelskiej. nieformalnej edukacji obywatelskiej ma sens i że w Pol- idei nieformalnej edukacji obywatelskiej, projekt zyskał
Co zatem znajduje się w niniejszej publikacji? sce istnieje wiele ośrodków – włączając w to tysiące bi- nie tylko dofinansowanie, ale także bezpośredni dostęp
Pierwsza część zawiera dwa artykuły wprowadzające bliotek – które mogłyby ją wdrażać. Ponadto dostarczył do ważnej grupy docelowej, jaką są bibliotekarze.
czytelnika w zagadnienie nieformalnej edukacji obywa- również cennych pomysłów, które przytaczamy w dru- Przekazując zatem Inspiratora obywatelskiego
telskiej i uzasadniające potrzebę jej wdrażania. W obu giej części Inspiratora obywatelskiego z nadzieją, że oka- w ręce bibliotekarzy, liczymy, że zarówno oni, jak i oso-
tekstach odnajdziemy również wskazówki dotyczące żą się inspirujące dla czytelników. by odwiedzające biblioteki zainteresują się tą publikacją
8 INSPIRATOR OBYWATELSKI
Edukacja
B
iblioteki i edukacja obywatelska mają ze w powszechnym użyciu już ponad dziesięć lat, do dziś
sobą coś wspólnego. Oba te zjawiska miesz- są mylone lub źle rozumiane.
czą się w obszarze oświaty, w obu wypad- Rozważania o edukacji obywatelskiej warto zatem
Kształcenie
obywatelska
kach mamy bowiem do czynienia z próbą rozpocząć od podania możliwie najbardziej jednoznacz-
przekazywania wiedzy osobom, które są nych definicji trzech wspomnianych wyżej pojęć. Po raz nieformalne naturalnie
już czymś zainteresowane. Zarówno biblio- pierwszy, jak się wydaje, terminy te zdefiniowała Komi- towarzyszy
teki, jak i edukacja obywatelska motywują sja Europejska w opublikowanym w 2000 roku Memo-
publiczne
Niniejsze opracowanie – oparte na wygłoszonym szkoleniowych, kończy się uzyskaniem uznawa-
przeze mnie wprowadzeniu do międzynarodowego nych dyplomów i świadectw kwalifikacji”. Pla-
seminarium eksperckiego „Biblioteki publiczne jako cówki oświatowe, o jakich tutaj mowa, to szkoły,
centra edukacji obywatelskiej w Europie” – ma na celu uniwersytety i ośrodki szkolenia zawodowego.
Trochę teorii 11
edukacji. Inną formą takiego kształcenia jest uży- społeczeństwa, w którym żyją, oraz poczuciem wpływu i politycznych oraz poczuwania się do aktywnego i de-
wanie nowych mediów czy zwiedzanie wystaw. na jego losy”7. mokratycznego uczestnictwa”10.
Nawet spacerując po ulicy, nieformalnie się uczy- To samo zagadnienie podjęto także w Zalece- Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
my. Wyniki niedawnych badań przeprowadzo- niu Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej Europejskiej w sprawie kompetencji kluczowych w pro-
nych w Kanadzie potwierdzają, że ponad 70% w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia cesie uczenia się przez całe życie było ważnym etapem
tego, czego uczymy się przez całe życie, uzysku- się przez całe życie8, określając „umiejętności społeczne w procesie przygotowania Europejskich Ram Kwalifika-
jemy nieformalnie5. i obywatelskie” – obok siedmiu innych kluczowych kom- cji z 2008 roku11.
W dyskusji o sposobach realizacji edukacji oby- petencji – jako wyjątkowo istotne dla procesu kształce- Komisja Europejska zleciła jednemu ze swoich
watelskiej w bibliotekach sprawą podstawową jest nia ustawicznego w Europie. W dokumencie tym czy- think tanków – włoskiemu Centrum Badań nad Eduka-
rodzaj kształcenia, jaki chcą oferować placówki biblio- tamy między innymi: „[...] edukacja przyczynia się [...] cją i Kształceniem Ustawicznym (Centre for Research
teczne. Dotychczasowa praktyka pokazuje, że możli- do poznawania najważniejszych wartości społecznych on Education and Lifelong Learning, CRELL) – bardziej
wości jest wiele, a jednym z najczęściej spotykanych i obywatelskich, takich jak postawa obywatelska, rów- szczegółowe zbadanie zagadnienia aktywności obywa-
rozwiązań są zajęcia z zakresu kształcenia nieoficjalne- ność, tolerancja czy szacunek, a także jest szczególnie telskiej12. W ramach tego projektu, kierowanego przez
go (wykłady, kursy, seminaria, warsztaty) o tematyce ważna w sytuacji, kiedy wszystkie państwa członkow- Bryony Hoskins, opublikowano kilka ekspertyz autor-
Benedikt Widmaier – od trzydziestu lat pracuje w obszarze
nieformalnej edukacji obywatelskiej oraz międzynarodowej społecznej i politycznej, czyli zorganizowane i kiero- skie stoją przed wyzwaniem poradzenia sobie z rosną- stwa międzynarodowych ekspertów, w tym ważne opra-
wymiany młodzieżowej, z obu tematów prowadzi także zajęcia wane działania oświatowe w miejscu do nauki – biblio- cą różnorodnością społeczną i kulturową”9. Umiejętno- cowanie Pomiar aktywności obywatelskiej w Europie. Ak-
i publikuje książki. Do jego obecnych zainteresowań należą: tece publicznej6. ści społeczne i obywatelskie określono zaś jako „kom- tywność obywatelska jest tutaj definiowana jako „uczest-
aktywne obywatelstwo, partycypacja oraz społeczeństwo petencje osobowe, interpersonalne i międzykulturowe nictwo w społeczeństwie obywatelskim, życiu społecz-
obywatelskie i edukacja obywatelska. Wykłada między innymi
na uniwersytetach w Gießen oraz Heidelbergu. Jest członkiem
Aktywne postawy obywatelskie obejmujące pełny zakres zachowań przygotowujących ności i (lub) życiu politycznym, charakteryzujące się
redakcji „Kursiv – Journal for Political Education”. We wspomnianym już Memorandum w sprawie kształ- osoby do skutecznego i konstruktywnego uczestnictwa wzajemnym szacunkiem, niestosowaniem przemocy
cenia ustawicznego pojawia się także inny termin waż- w życiu społecznym i zawodowym, szczególnie w spo- i poszanowaniem praw człowieka i demokracji”13. War-
ny dla rozwoju edukacji obywatelskiej – „aktywne po- łeczeństwach charakteryzujących się coraz większą róż- to dodać, że ujęcie to funkcjonuje od tego czasu jako ofi-
• „Kształcenie nieformalne (informal learning) stawy obywatelskie”. W dokumencie tym wymienia się norodnością, a także do rozwiązywania konfliktów w ra- cjalna definicja pojęcia „aktywność obywatelska” i w ta-
w sposób naturalny towarzyszy codziennemu ży- „dwa równie ważne cele kształcenia ustawicznego: pro- zie potrzeby. Kompetencje obywatelskie przygotowują kim charakterze występuje w licznych dokumentach eu-
ciu. [...] nie musi być czynnością świadomą. Dla- mowanie aktywnych postaw obywatelskich oraz zwięk- osoby do pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim ropejskich z tego zakresu.
tego czasem nawet same jednostki mogą nie do- szanie zdolności do znalezienia zatrudnienia”, znajduje na podstawie znajomości pojęć i struktur społecznych
strzegać, że przyczynia się ono do rozwoju ich się tam także krótka definicja aktywności obywatelskiej:
wiedzy i umiejętności”. W języku francuskim nie- „Aktywność obywatelska związana jest ze stopniem
formalny sposób uczenia się określa się bardzo i sposobem zaangażowania ludzi we wszystkie dziedzi- 7
A Memorandum on Lifelong Learning, op. cit., s. 5.
odpowiednim sformułowaniem en passant. Czy- ny życia społecznego i gospodarczego, z możliwościami 8
Recommendation of the European Parliament and of the Council of 18 December 2006 on key competences for lifelong learning (2006/962/
tanie książek i korzystanie z bibliotek to jed- i zagrożeniami, jakie czekają na tych, którzy podejmu- EC), „Official Journal of the European Union”, 30 grudnia 2006 roku, s. L 394/10–L 394/18 – http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/
na z najbardziej tradycyjnych form nieformalnej ją takie próby, a także z poczuciem przynależności do oj/2006/l_394/l_39420061230en00100018.pdf [dostęp: 15 maja 2010 roku]. Cytaty z Zalecenia według polskiego tłumaczenia – http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:394:0010:0018:PL:PDF [dostęp: 30 października 2010 roku].
9
Ibidem, s. L 394/10.
5
D.W. Livingstone, Exploring the Iceberg of Adult Learning: Findings of the First Canadian Survey of Informal Learning Practices, „The Canadian Jo- 10
Ibidem, s. L 394/16.
urnal for Study of Adult Education” 2000, s. 38 – http://www.oise.utoronto.ca/depts/sese/csew/nall/res/cjsaem.pdf [dostęp: 15 maja 2010 roku]. 11
European Qualification Framework for Lifelong Learning, Directorate General Education and Culture, Brussels 2008 – http:// http://ec.europa.
6
Autor przedstawia europejskie uwarunkowania edukacji obywatelskiej, odwołując się między innymi do doświadczeń niemieckich, w Niem- eu/dgs/education_culture/publ/pdf/eqf/broch_en.pdf [dostęp: 15 maja 2010 roku].
czech zaś nieoficjalne kształcenie obywatelskie jest bardziej rozwinięte i funkcjonuje systemowo, co powoduje, że edukacja nieformalna ma 12
http://active-citizenship.jrc.it
tak nieustrukturyzowaną formę. W Polsce – ze względu na słabszy rozwój całego sektora – wymieniane przez autora seminaria czy warsztaty 13
Measuring Active Citizenship in Europe, Centre for Research on Lifelong Learning Research Paper 4, Institute for the Protection and Securi-
(na przykład organizowane w bibliotekach) mogą również przybierać kształt działań o charakterze nieformalnym, nawet jeśli będą poświęco- ty of Citizen, Ispra 2006, s. 73 – http://crell.jrc.ec.europa.eu/ActiveCitizenship/AC-Final%20Report-December%202006/measuring%20AC.pdf
ne tematyce społecznej i politycznej (przyp. red.). [dostęp: 15 maja 2010 roku].
edukacja
pojęcia, moglibyśmy powiedzieć, że to między jednostką i państwem nie będzie możliwe2. cation) – prowadzoną w ramach systemu oświaty
szczególny typ więzi łączącej jednostkę Badania nad procesami socjalizacji dowodzą, że (do którego, oprócz szkół, włącza się często tak-
z państwem – kluczowa instytucja dla takie podstawowe wartości i idee nie pojawiają się i nie że uczelnie wyższe), a czasem również w ramach
każdego systemu politycznego. Tak jak trwają spontanicznie. Same z siebie nie formują także szkolenia zawodowego dla niektórych kategorii
Trochę teorii 21
sobie z kształceniem jednostek tak, aby były w stanie budować swoje relacje z państwem, korzystać ze swoich wzmacniania postawy prodemokratycznych i aktywności
nawiązać poprawne relacje z państwem. Polska jest tutaj praw i być aktywni w życiu publicznym5. A przecież mó- obywatelskiej. Swoje programy realizuje głównie w Niem-
szczególnie interesującym przykładem. wimy w tym miejscu wyłącznie o kształceniu obywatel- czech, ale angażuje się również w propagowanie edukacji
skim w systemie edukacji szkolnej. obywatelskiej w innych państwach. Polska może tylko po-
Niedostatki oficjalnej edukacji Omawiając niedostatki oficjalnego modelu kształ- zazdrościć tych osiągnięć.
obywatelskiej w Polsce cenia obywatelskiego w Polsce, należy zauważyć, że Z przeprowadzonych dotychczas badań między-
W Polsce oficjalna edukacja obywatelska sprowadza się szkoły tylko w niewielkim zakresie współpracują w tym narodowych można jednak wnioskować, że Polska radzi
w zasadzie do zajęć z zakresu wiedzy o społeczeństwie, obszarze z organizacjami pozarządowymi. Trzeba rów- sobie całkiem nieźle z oficjalną edukacją obywatelską.
które rozpoczynają się w klasach gimnazjalnych. Później nież odnotować, że oficjalna edukacja obywatelska w za- W latach 2004–2005 – za rekomendacją holenderskiej
przedmiot ten jest kontynuowany na kolejnych szcze- sadzie nie wychodzi poza system oświaty. Nie istnieją Prezydencji i na zlecenie Komisji Europejskiej – zreali-
blach edukacji szkolnej. Rośnie ilość i stopień złożoności żadne krajowe programy edukacji obywatelskiej skiero- zowano badania nad szkolnymi systemami edukacji oby-
materiału, który muszą sobie przyswoić uczniowie. Od wane do słuchaczy szkół pomaturalnych, uczelni wyż- watelskiej. W ramach tego projektu analizie poddano
1989 roku ewoluował także program realizowany w ra- szych, nie wspominając już o kształceniu ustawicznym systemy funkcjonujące zarówno w krajach Unii Europej-
mach tych zajęć. W momencie powstawania niniejszego pracowników (chociażby sektora publicznego). Edukacja skiej, jak i w państwach, które wówczas dopiero aspi-
dr Grzegorz Makowski – socjolog, specjalizuje się między
artykułu istniał już dość szeroki wybór podręczników obywatelska nie jest także przedmiotem refleksji decy- innymi w zagadnieniach socjologii problemów społecznych rowały do wejścia do Wspólnoty (nie bez znaczenia dla
do przedmiotu „wiedza o społeczeństwie”, poruszają- dentów i rzadko stanowi temat debaty publicznej6. oraz problematyce współpracy organizacji pozarządowych zainicjowania tych badań było ustanowienie 2005 roku
cych różne kwestie związane z relacjami jednostki i pań- W porównaniu na przykład z systemem niemiec- z władzą publiczną. Od lat związany z trzecim sektorem Rokiem Edukacji Obywatelskiej)7.
stwa: instytucje, prawa człowieka i obywatela, działania kim, polski system edukacji obywatelskiej właściwie – współpracował między innymi z Fundacją im. Stefana Z opublikowanego raportu z badań wynika, że na tle
Batorego i Helsińską Fundacją Praw Człowieka.
organizacji pozarządowych. Pojawiły się także organi- trudno nawet określić mianem systemu. W Niemczech Od 2004 roku współpracuje z Instytutem Spraw Publicznych, innych państw jakość kształcenia obywatelskiego w pla-
zacje pozarządowe specjalizujące się w problematyce kształcenie obywateli tak, żeby działali na rzecz demo- gdzie obecnie kieruje Programem Społeczeństwa cówkach oświatowych w Polsce jest dobra. Ma ona, być
kształcenia obywatelskiego, jak Centrum Edukacji Oby- kratycznego państwa, jest misją i jednym z ważniejszych Obywatelskiego. Wykładowca w warszawskiej uczelni może, nieco staroświecki charakter, skupia się bowiem
watelskiej czy Fundacja Edukacja dla Demokracji. Wciąż priorytetów politycznych. Niemcy przywiązują do tej Collegium Civitas. głównie na krzewieniu wąsko pojętych wartości i postaw
jednak trudno mówić, że w Polsce istnieje system kształ- kwestii ogromną wagę, mając w pamięci okres nazizmu patriotycznych, a także wiedzy teoretycznej dotyczącej
cenia obywatelskiego. i dziesięciolecia komunistycznej indoktrynacji, którą z różnymi partnerami społecznymi: uczelniami, organi- nakazów i zakazów wynikających z czysto formalnych
Nauczyciele prowadzący lekcje wiedzy o spo- przechodzili mieszkańcy Niemieckiej Republiki Demokra- zacjami, firmami prywatnymi. Programy kształcenia oby- uwarunkowań, w jakich funkcjonuje demokratyczne pań-
łeczeństwie są słabo przygotowani do wykonywania tycznej. Doskonale zdają sobie sprawę, że bez odpowied- watelskiego są skierowane do młodzieży szkolnej oraz do stwo. We wnioskach końcowych zwracano co prawda
swojej pracy. Często są to osoby o specjalizacji z zakre- niego wysiłku edukacyjnego nie tylko nie będą w stanie osób starszych, studiujących lub pracujących. W Niem- uwagę, że wiedza i kompetencje obywatelskie uczniów
su innych przedmiotów, których nie szkoli się do zajęć stworzyć silnego, spójnego i obywatelskiego społeczeń- czech są rozwinięte właściwie wszystkie wspomniane for- nie są wystarczająco sprawdzane, chwalono jednak Polskę
z wychowania obywatelskiego ani nie inwestuje się w ich stwa, ale także ryzykują powrót szkodliwych ideologii. my edukacji obywatelskiej – oficjalna, nieoficjalna i nie- za niektóre rozwiązania, takie jak możliwość zdawania
rozwój. Nie są oni również odpowiednio motywowani Stąd też kwestia edukacji obywatelskiej stale występuje formalna. Dodatkowo osoby i podmioty angażujące się przedmiotu „wiedza o społeczeństwie” na maturze czy
do podnoszenia swoich kwalifikacji jako osób przekazu- w debacie publicznej, a jednocześnie jest realizowana w tego typu działalność mogą zawsze liczyć na wsparcie zauważalną aktywność organizacji pozarządowych zaj-
jących młodzieży wiedzę o tym, jak powinni poprawnie w ramach systemu oświaty i poza nim – we współpracy ze strony państwa, którego polityka znajduje wyraz cho- mujących się edukacją obywatelską. Ogólnie rzecz biorąc,
ciażby w działalności Federalnej Centrali Kształcenia Oby- można by więc uznać, że nie jest najgorzej.
watelskiego (Bundeszentrale für politische Bildung). Jest Twarde fakty i rezultaty innych badań poświęco-
jednocześnie formalne. Stąd też, budując hierarchię typów edukacji, bardziej logicznie jest przyjąć, że edukacja oficjalna – usankcjonowana to agenda rządowa, która – jak wskazuje sama jej nazwa nych kondycji społeczeństwa obywatelskiego w Polsce
przez państwo, jest jednocześnie najmocniej sformalizowana w formie programu nauczania. Edukacja nieoficjalna – nieprowadzona przez in-
– jest odpowiedzialna za kwestie edukacji obywatelskiej. nie pozwalają jednak na optymizm. Wystarczy choćby
stytucje publiczne, może być jednoczenie sformalizowana w konkretnych projektach czy podręcznikach. Z kolei działania edukacyjne, które
Dysponuje ona ogromnym budżetem, z którego udziela spojrzeć na zachowania wyborcze Polaków. Cieszy na
z założenia są spontaniczne, niezorganizowane, nawet jeśli są realizowane w instytucjach publicznych, będą miały charakter nieformalny.
5
Zob. Edukacja obywatelska w Polsce i w Niemczech, red. K.E. Siellawa-Kolbowska, A. Łada, J. Ćwiek-Karpowicz, Instytut Spraw Publicznych, wsparcia wszystkim podmiotom działającym na rzecz przykład to, że w wyborach prezydenckich w 2010 roku
Warszawa 2008.
6
Ibidem. Zob. Citizenship Education at School in Europe, op. cit.
7
szą nie tylko podejmować decyzje administracyjne, ale w taki sposób, aby nie tylko utrzymywać ich przy życiu cation, red. V. Georgi, Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 2008.
przez muzyków klasycznych z Wielkiej Brytanii, pokazujący, jak za pomocą muzyki można łączyć różne pokolenia i aktywizować lokalną spo-
łeczność – zob. L. Forde, „IDENTITY” – projekt międzypokoleniowy sinfonia ViVA [w niniejszym tomie]. B. Kozłowska, Aktywna biblioteka. Miejsce dla obywateli: e-administracja, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, Warszawa 2010.
15
w działaniu
one dla nich szkodliwe. Byłoby to zatem działanie z za- Biblioteki publiczne są predestynowane do podej-
kresu edukacji obywatelskiej – skupiające się na podno- mowania działań z zakresu nieformalnej edukacji oby-
szeniu świadomości praw konsumenta w grupie osób, watelskiej, są bowiem naturalnymi zasobami wiedzy, jest
które dodatkowo są realnie zagrożone wykluczeniem ich wiele, działają niemal w każdej społeczności lokalnej.
z możliwości korzystania z wielu produktów, usług fi- Decydując się na prowadzenie nieformalnej edukacji
nansowych i nowych technologii właśnie przez nieznajo- obywatelskiej, biblioteka zawsze powinna traktować to
mość swoich podstawowych praw konsumenckich. Jaką zagadnienie możliwie szeroko i podejmować współpra-
rolę do odegrania miałaby tu biblioteka? Ogromną. Mo- cę z różnymi partnerami – szkołami, samorządami, or-
głaby zainicjować sam projekt, na przykład we współ- ganizacjami pozarządowymi, firmami prywatnymi. Tego
pracy z gimnazjami, które mają możliwość przyznawa- rodzaju działania mogą przynieść znakomite rezultaty
nia punktów uczniom za zaangażowanie w wolontariat bez konieczności angażowania dużych środków finan-
i w których z pewnością powstałyby liczne grupy mło- sowych i znacznego nakładu pracy. Możliwości zaanga-
dych ludzi chętnych do pracy społecznej na rzecz in- żowania bibliotek w nieformalną edukację obywatelską
nych. Poza tym biblioteka mogłaby zapewnić im miej- i przykłady konkretnych realizacji prezentujemy w kolej-
sce, ułatwić zbudowanie zasobu wiedzy (udostępniając nych rozdziałach niniejszej publikacji.
materiały, ulotki, książki, artykuły) na temat korzystania
z usług bankowych, wreszcie pomóc w zorganizowaniu
i przeprowadzeniu spotkań z seniorami.
34 INSPIRATOR OBYWATELSKI
W stronę nowej
O
d kilkunastu lat w Polsce następują inten-
sywne przemiany społeczne. Przyczyniły
się do tego zmiany ustrojowe, większe
roli bibliotek
otwarcie na wpływy pochodzące ze świata
zachodniego i przystąpienie do ważnych
organizacji o charakterze międzynarodo-
wym, jak sojusz obronny NATO czy Unia
edukacją obywatelską
przeznaczonych na rozwój społeczno-gospodarczy kra-
ju, będący konsekwencją członkostwa w strukturach
unijnych. Zainicjowane dzięki temu procesy rozwojowe
a wyzwaniami rozwojowymi w pierwszej kolejności przyniosły widoczne rezultaty
w większych ośrodkach gospodarczych, kulturowych
1
Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Warszawa, lipiec 2009 roku, s. 2–3 – http://www.zds.kprm.gov.pl/userfiles/PL_2030_wyzwania_rozwojo-
we.pdf [dostęp: 4 listopada 2010 roku]. Więcej informacji o dokumencie na stronie: www.polska2030.pl.
2
Zob. Biblioteki publiczne są obecnie jedynymi placówkami kultury pracującymi na obszarze całego kraju – Portal Księgarski rozmawia
z Elżbietą Stefańczyk, Przewodniczącą SBP, 4 sierpnia 2009 roku – http://www.ksiazka.net.pl [dostęp: 12 listopada 2010 roku].
3
Szerzej na temat rozumienia tej kategorii w ramach omawianego projektu – por. B. Widmaier, Edukacja obywatelska a biblioteki publiczne 5
Na podstawie: A. Tarkowski, Raport z warsztatu nr 3: Edukacja obywatelska w bibliotekach. Pomysły konkretnych działań, s. 1
– współdziałanie w kształceniu nieoficjalnym [w niniejszym tomie]. – http://www.isp.org.pl/biblioteki [dostęp: 10 listopada 2010 roku].
4
Szerzej na temat projektu i poszczególnych etapów jego realizacji – http://www.isp.org.pl/biblioteki [dostęp: 14 listopada 2010 roku]. 6
Ibidem.
Ibidem, s. 1–2.
17
Por. O. Napiontek, Raport z warsztatu nr 1, op. cit., s. 4.
18
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1990 r., Nr 16, poz. 95 ze zm.); Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie
22
Przemysł książki, Warszawa, grudzień 2008 roku – http://www.kongreskultury.pl/library/File/RaportKsiazka/ksiazka_raport_w.pelna.pdf(1).
powiatowym (Dz.U. z 1998 r., Nr 91, poz. 578 ze zm.). pdf [dostęp: 12 listopada 2010 roku].
DZIAŁANIA PRZYGOTOWAWCZE Ułożenie programu działań i budżetu ROLA BIBLIOTEKI w przedsięwzięciu CELe PROJEKTU MIEJSCE REALIZACJI zostanie zorganizowana wspólna
Rozeznanie potrzeb na terenie regionu Rekrutacja uczestników pomysłodawca pobudzenie świadomości politycznej pomieszczenia biblioteki (występującej akcja (impreza integracyjna), na
i stworzenie list: Kontakty z innymi uczestnikami koordynator mieszkańców jako koordynator działania) którą mogą się składać następujące
– ginących zawodów (osób, które je (seniorzy) organizator inspirowanie poczucia formy aktywności: publiczne
wykonują) Warsztaty i spotkania wykorzystanie posiadanych współodpowiedzialności obywateli DZIAŁANIA czytanie tekstów, mecz sportowy
– osób, które będą zainteresowane – szukanie informacji w źródłach zasobów: księgozbioru, internetu, – świadomego wyboru lokalnych Oferta dla Rady Gminy (dyscyplina do wyboru) między
realizacją projektu (lokalnych materiałach archiwalnych, wykwalifikowanych pracowników przedstawicieli politycznych – spotkanie jej przedstawicieli przedstawicielami różnych grup
Dotarcie do zainteresowanych zasobach zaangażowanych bibliotek, podtrzymanie więzi radnych z czytelnikami społecznych, nagranie wspólnej
i uzyskanie ich zgody na udział Internecie, rozmowy z mieszkańcami PRZEWIDYWANE TRUDNOŚCI z mieszkańcami – biblioteka jako – uruchomienie specjalnego adresu płyty z dokumentacją działań,
w pomyśle itd.) rak zainteresowania (ze strony
b platforma kontaktu e-mail, na który zainteresowane namalowanie graffiti
– notatki (nauka sporządzania lokalnej społeczności, w tym osoby mogą przesyłać pytania Radny w obiektywie
BENEFICJaNCI dokumentacji z podjętych prac młodzieży) ZASOBY w różnych sprawach należących do – kurs poszukiwania odpowiednich
młodzież gimnazjalna badawczych) trudność w dotarciu do seniorów ludzkie: umiejętności przekonywania kompetencji samorządu informacji pozwalających
i ponadgimnazjalna Organizacja targów zawodów: brak sponsorów, funduszy i organizacyjne personelu biblioteki – wywiad z radnymi wykonany przez na obiektywną ocenę pracy
seniorzy (50+) – przygotowanie młodzieży lokal młodzież miejscowych władz samorządowych
lokalna społeczność do prezentacji wybranych ZASOBY I UMIEJĘTNOŚCI PERSONELU sprzęt – dyżur radnego dla mieszkańców (dla społeczności lokalnej)
zawodów regionalnych (opartej W objęciu przez bibliotekę (może nawet uruchomiony – utworzenie podstrony internetowej
CELE projektu na zgromadzonych wcześniej wymienionych powyżej ról w trakcie PARTNERZY w bibliotece) projektu (zawierającej wszystkie
integracja międzypokoleniowa materiałach, przedstawiającej realizacji projektu pomoże posiadanie szkoły „Skrzynka szczerych pytań” zgromadzone w projekcie materiały
poznanie historii regionu i zawiązanych wybrane zawody, charakterystyczne przez jej pracowników następujących samorząd dotyczących takich zagadnień, jak: oraz poradnik obserwowania
z nim zawodów dla danego regionu) zasobów i kompetencji: instytucje pozarządowe – problemy, oczekiwania, postulaty i oceny pracy samorządu).
pogłębienie i utrwalenie wiadomości – przygotowania techniczne orientacja w potrzebach lokalnej wolontariusze działań
o ginących zawodach (przygotowanie dekoracji i strojów społeczności, media – oczekiwania
wykształcenie umiejętności dialogu oraz odpowiedniej ekspozycji) właściwa organizacja, podział ról – postulaty
pokoleniowego – promocja umiejętność rozmowy FINANSE Wszystkie zgłoszone tematy
wykorzystanie potencjału młodzieży – przeprowadzenie targów umiejętność promocji środki własne zostają następnie uporządkowane
i seniorów – wydanie publikacji o ginących umiejętność dotarcia do partnerów środki pozabudżetowe (pozyskiwanie i skierowane do odpowiednich osób
aktywne włączenie obu grup w życie zawodach i przekonania ich do pomysłu przez bibliotekę od fundacji, przez bibliotekę, która jednocześnie
lokalnej społeczności dostęp do źródeł finansowania: lokalnego biznesu oraz z funduszy podpisze się pod tymi pytaniami.
PARTNERZY – pozyskanie funduszy z grantów samorządowych i pochodzących od Stwórz plakat/komiks
DZIAŁANIA szkoły – partnerzy i sponsorzy administracji centralnej) – młodzież projektuje plakat, a radni
Pozyskanie dofinansowania na władze samorządowe pomagają napisać do niego
realizację planowanego projektu sponsorzy ZAGROŻENIA odpowiednią treść (w rezultacie
Przydział zadań poszczególnym instytucje lokalne brak współpracy ze strony radnych zanika dotychczasowa bariera
osobom realizującym projekt lokalna społeczność brak zainteresowania ofertą ze strony między tymi grupami)
media (nie tylko lokalne) odbiorców proponowanych działań – na zakończenie tego etapu pracy
obywatelska
w zacieśnianiu więzi społecznych, a w rezultacie kształ-
tować bardziej aktywną wspólnotę, w której łatwiej bę-
dzie rozwiązywać wspólne problemy. Zaprezentowane
działania są również dowodem na to, że zorganizowa-
nie zajęć, które pozwalają uczestnikom rozwijać pasje,
Jak to się
W
może pomóc im uwierzyć we własne siły i uzyskać więk-
szą świadomość swojej roli w społeczeństwie.
części teoretycznej niniejszej pu- Projekt ten pokazuje również, jak za pomocą zaan-
blikacji zostało już wyjaśnione, że gażowania w działalność kulturalną można kształtować
w europie
tywizowanie członków określonej petencje kulturowe związane z wykorzystaniem nowo-
społeczności do podejmowania czesnych osiągnięć techniki. Wpisuje się to doskonale
działań dla dobra całej tworzonej w założenia dotyczące rozwoju polskiego społeczeństwa
przez nich wspólnoty. Działania te nie muszą być ko- opartego na wiedzy, przedstawione w raporcie Polska
POstawy ludzkie
Organizacja Kinobuss
Założony w 2001 roku Kinobuss to pozarządowa, nieza-
leżna organizacja filmowa, która spełnia wiele ważnych
funkcji w krajobrazie filmowym Estonii. Na początku
organizacja działała jako ruchome kino, którego celem
było przywrócenie do życia sztuki filmowej i zaszczepie-
nie kultury filmowej wśród mieszkańców peryferyjnych
wsi i miasteczek Estonii – miejsc, w których nie ma i nie
i aktywizacja
wspólnoty, aby zapewniały poszanowanie Odbiorcami zaprezentowanych niżej projektów są dłużeniu okresu ich aktywności społecznej.
interesów mniejszości. Jeden z komentato- właśnie przedstawiciele dwóch ważnych grup społecz- Powyższe ustalenia jednoznacznie potwierdzają,
rów zauważył nawet, że demokrację moż- nych, które można uznać za mniejszościowe (niekoniecz- jak cenne są projekty służące aktywizacji przedstawicie-
na zdefiniować jako „system rozsądnie ko- nie – co warto podkreślić – w znaczeniu ilościowym), li grup społecznych mających mniejsze szanse rozwoju
4
Zob. na przykład: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Word Economic and Social survey 2004: International Migra-
1
Zob. M. Rymsza, Edukacja obywatelska w systemie demokratycz- tion, E/2004/75/Rev.1/Add.1, ST/ESA/291/Add.1, s. 30 – http://www.un.org/esa/policy/wess/wess2004files/part2web/part2web.pdf [dostęp:
nym, „Trzeci Sektor” 2009, nr 17, s. 4. 29 września 2010 roku].
2
European Council Directive 2000/43/EC of 29 June 2000 imple-
5
Według szacunkowych danych, bez imigracji populacja europejska może zmniejszyć się z 728 milionów osób zarejestrowanych w 2000 roku
menting the principle of equal treatment between persons irre- do 589 milionów osób w 2050 roku – zob. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Word Economic and Social survey 2004,
spective of racial or ethnic origin, OJ L 180/22, 19 lipca 2000 roku. op. cit., s. 61.
3
European Council Directive 2000/78/EC of 27 November 2000
6
Dane liczbowe pokazują jednoznacznie, że gospodarka europejska odnosi wyraźne korzyści z przybywających na kontynent imigrantów (oraz
establishing a general framework for equal treatment in employ- przemieszczania się ludności w ramach samego kontynentu), a europejski wzrost gospodarczy jest coraz bardziej od nich zależny. Według
ment and occupation, OJ L 303/16, 2 grudnia 2000 roku. takich szacunków, populacja Europy bez emigrantów zmalałaby o 4,4 miliona osób w ciągu lat dziewięćdziesiątych XX wieku (w latach 1990–
–2000 imigracja stanowiła źródło 89% wzrostu populacji europejskiej) – zob. Global Commission on International Migration, Migration in an
interconnected world: New directions for action. Report of the Global Commission on International Migration, Geneva 2005, s. 14.
grup społecznych
mających mniejsze
szanse rozwoju
społeczności
lokalnej
Idea projektu
sinfonia ViVA – orkiestra działająca w środkowej An-
glii – otrzymała od Rady Okręgu Daventry (Daventry
District Council) propozycję opracowania projektu słu-
żącego zwiększeniu spójności społeczności lokalnej. Po
wielu dyskusjach zdecydowano się na projekt opraco-
wania kompozycji muzycznej, w którym wzięli udział
przedstawiciele miejscowego forum młodzieżowego
Poznanie się i ustalenie podstawy muzycznej przez orkiestrę i Radę Okręgu Daventry. Podzieliliśmy
Ćwiczenia na rozgrzewkę (z instrumentami i bez instru- się na grupy: wokalistów, gitarzystów i basistów, perku-
mentów), zabawy z imionami i nauka piosenki Cheero sji (nastrojonej i nienastrojonej) i keyboardów. Wokaliści
cha cha. Piosenkę tę śpiewano codziennie, żeby wytwo- skomponowali melodię pasującą do tych akordów.
rzyć nastrój wspólnej pracy i sprawić, aby uczestnicy od Głównym celem tego etapu pracy było wczucie
razu zaczęli „myśleć muzyką”. Lucy Forde stosowała tak- się uczestników w rolę muzyków, aby od razu mogli się
że zabawy słowne do wprowadzenia pewnych wzorów przekonać, jak będą brzmieć jako zespół lub cała orkie-
rytmicznych. Aby poznać wzajemne spojrzenie obu grup stra, mimo że wiele osób grało na instrumencie pierw-
na siebie, pierwszego dnia Lucy Forde poprosiła uczest- szy raz w życiu.
ników o napisanie słów, którymi – ich zdaniem – mogła-
by się posługiwać druga grupa. Komponowanie muzyki i słów w grupach
Uczestnicy – oprócz milongi, której nauczyli się w gru-
Opanowanie materiału muzycznego pach – dostali do wykonania różne zadania służące
Wykorzystując akordy milongi, nauczyliśmy uczestni- zwiększeniu spoistości grupy i stworzeniu materiału
ków części tego utworu, który został następnie zaaran- do komponowania muzyki. Najpierw każdy uczestnik
żowany na grupy instrumentów przez zespół muzyczny miał popracować z partnerem z drugiej grupy i opo-
i uczestników. Każdy uczestnik mógł wybrać instru- wiedzieć mu dowolną niezapomnianą lub ważną histo-
ment, na jakim będzie grać, spośród wielu różnych rię ze swojego życia. Mogło to być coś skromnego, jak
instrumentów udostępnionych na potrzeby projektu pierwsza wizyta w kinie, lub coś niezmiernie istotnego,
obywatelskie
lub osób zamieszkujących na określonym obszarze. Jed-
nym z nich jest dbanie o stan otaczającego środowiska.
Ochrona przyrody szczególnie wymaga współdziałania
wszystkich członków danej społeczności, jeśli tylko będą
oni bez wyjątku podzielali odpowiednie wartości. Nawet
jeden reprezentant takiej zbiorowości może bowiem
zniweczyć wspólny wysiłek pozostałych. Podobnie może
się także stać w wypadku wielu innych problemów danej
wspólnoty, które najłatwiej jest rozwiązywać we współ-
E
działaniu z innymi osobami i podmiotami. Warto kształ-
tować postawę otwartości na taką współpracę na rzecz
fektywne działanie obywatelskie pole- dobra wspólnego, na przykład podejmując działania
ga między innymi na umiejętności pracy związane z opieką nad otaczającą ludzi przyrodą. Przy-
w grupie, w tym wypadku składającej się kładem tego typu aktywności, prowadzonej we współ-
ze współobywateli. Z jednej strony, prowa- działaniu z wieloma partnerami, zarówno na poziomie
dzi do tego uświadomienie sobie przez po- lokalnym i ogólnokrajowym, jak i ponadnarodowym, jest
szczególnych członków danej społeczności prezentowany poniżej projekt.
posiadanej w systemie demokracji liberalnej
siły sprawczej, uzewnętrznionej w zestawie
praw politycznych nabywanych przez każdego obywa-
tela i w odpowiednich procedurach podejmowania de-
cyzji politycznych, które są podstawą istnienia państwa
prawa. Z drugiej strony, bardzo istotne jest zidentyfiko-
wanie jak najszerszej grupy podmiotów, z którymi łączy
jednostkę wspólnota celów i światopoglądu. Nawiązanie
z nimi współpracy zwiększa siłę indywidualnego głosu
i pozwala łatwiej osiągnąć zakładane cele działania.
Aktywności z zakresu nieformalnej edukacji
obywatelskiej mogą nie tylko służyć zdobyciu wiedzy
o prawach przysługujących poszczególnym jednostkom
i o procedurach istniejących w systemie demokratycz-
nym. Ich rezultatem powinno być także uświadamianie
ludziom wartości współdziałania z innymi członkami
danej społeczności i konieczności pozyskiwania do ta-
kiej współpracy odpowiednich partnerów instytucjonal-
nych i organizacyjnych (czego najlepiej uczą realizowane
wspólnie inicjatywy).
O Klubie Gaja
Klub Gaja jest czołową organizacją cywilno-społeczną, któ-
ra zajmuje się ochroną środowiska i praw zwierząt w Pol-
sce. Klub został założony w 1988 roku przez Jacka Bożka.
Od 2004 roku ma status organizacji pożytku publicznego.
Zadaniem Klubu Gaja jest ochrona Ziemi – jej śro-
dowiska naturalnego i bioróżnorodności – dla dobra lu-
dzi ją zamieszkujących i przyszłych pokoleń.
i partycypacja
a dwudziestym piątym rokiem życia1. Duża Osiągnięciu takich celów służy przedstawiony twem poczty elektronicznej.
część tej populacji może uczestniczyć w de- poniżej projekt. Poza zaangażowaniem młodych ludzi
mokratycznych procesach podejmowania w pełnienie funkcji istotnej dla ich lokalnych wspólnot
decyzji, dysponuje bowiem czynnym pra- odwołuje się on do jeszcze jednego ważnego aspektu
młodzieży
wowy dla demokracji sposób na bieg wydarzeń w grupie cjonujące w ramach państw o charakterze narodowym,
politycznej, narodowej i lokalnej, której są członkami. Ta stają się coraz bardziej zróżnicowane kulturowo, etnicz-
metoda oddziaływania na proces podejmowania decy- nie i językowo. W takiej perspektywie bardzo istotne
zji ma jednak mocno zawężony zakres – w zasadzie jej jest zapewnienie członkom tych społeczeństw szkolenia
stosowanie jest ograniczone tylko do okresu kolejnych w zakresie komunikacji międzykulturowej i kompetencji
elekcji. Warto zadbać o umożliwienie obywatelom wpły- wielokulturowych – jako kluczowych i niezbędnych do
wania na kierunek rozwoju ich wspólnoty również mię- poruszania się we współczesnym świecie. Stworzenie po-
dzy terminami wyborów. Dotyczy to szczególnie osób szczególnym jednostkom warunków nie tylko do pozna-
młodych, którym często odmawia się możliwości wyra- nia, ale także odczucia i zrozumienia odmienności kul-
żania własnych opinii w sprawach publicznych. Warto turowej może im pomóc w nawiązaniu skuteczniejszego
przy tym pamiętać także o młodzieży, która nie uzyskała dialogu z innymi członkami różnicujących się kulturowo
jeszcze prawa wyborczego. Zapewnienie jej określonej społeczeństw. Dążenie do zrozumienia racji partnera
formy udziału w procesach decyzyjnych lub odgrywania dialogu i stosowanie reguł debaty publicznej opartej na
istotnej społecznie roli, nawet na poziomie lokalnym, wzajemnym poszanowaniu własnych opinii są istotny-
może prowadzić do osiągnięcia dwóch ważnych celów. mi zasadami, na jakich powinno być oparte funkcjono-
Po pierwsze, pozwoli młodym ludziom kształtować wanie demokracji liberalnej. Warto więc podejmować
w praktyce kompetencje polityczne, które będą mogli działania prowadzące do kształtowania oczekiwanych
wykorzystać dla dobra własnej wspólnoty po osiągnię- postaw u młodych członków społeczeństw, umożliwia-
ciu dorosłości. Po drugie, włączenie do procesów decy- jąc im podjęcie odpowiedniej aktywności o charakterze
zyjnych (nawet przez wysłuchanie ich racji) młodych obywatelskim. Takiemu właśnie celowi może służyć ob-
ludzi, którzy stanowią przecież tak duży odsetek popu- jęcie przez młodych ludzi funkcji ambasadora określonej
lacji, prowadzi do zwiększenia poziomu demokratyzacji grupy kulturowej i rozpoczęcie działania na rzecz jej in-
w danym społeczeństwie. Zaangażowanie się w edukację teresów na arenie ogólnokrajowej i europejskiej.
młodych ludzi ukierunkowaną na kształtowanie u nich W tym miejscu konieczne jest jeszcze jedno wyja-
postaw obywatelskich sprzyja wreszcie maksymalizacji śnienie. Prezentowany projekt dotyczy przedsięwzięcia,
rezultatów. Wszelkie działania z zakresu kształcenia, które w chwili powstawania poniższego opisu znajdowa-
ło się jeszcze w fazie planowania, z oczywistych wzglę-
dów brakuje więc w nim sprawozdania z konkretnych
V.B. Georgi, Introduction. New Perpsectives on Citizenship Education in Europe, [w:] The Making of Citizens in Europe: New Perpsectives on
1 działań. Sama inicjatywa jest jednak tak interesująca, że
Citizenship Education, red. V.B. Georgi, Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 2008, s. 15. powinna się znaleźć w niniejszej publikacji. Najnowsze
demokracji
O organizacji
Ośrodek Młodzieżowy Doliny Dravinja jest organiza-
cją pozarządową założoną w 1999 roku przez miej-
scowy klub studencki, skupiającą młodzież mieszka-
jącą w niewielkim słoweńskim mieście Slovenske Kon-
jice. W ośrodku działa dwustu młodych ludzi w wieku
Planowane działania
Projekt będzie realizowany przez trzy lata, angażu-
jąc co roku do działań w jego ramach ponad pięciuset
młodych uczestników. Na koniec każdego okresu zo-
stanie wyłonionych pięćdziesięcioro pięcioro uczest-
ników, którzy będą reprezentować poszczególne kra- młodzieży w realizację
je Rady Europy i regionu śródziemnomorskiego. Po od-
byciu cyklu szkoleń każdy z nich uzyska status młode-
projektu pozwoli jej zdobyć
go ambasadora na rzecz dialogu międzykulturowego. cenne doświadczenia
Będą oni propagować i reprezentować charakterystycz- i poznać obce
ne cechy kultury kraju, któremu ambasadorują, a jedno- kultury
cześnie zachęcać do uczestnictwa w życiu kulturalnym,
eksponować rolę kultury, sztuki, muzyki, mobilności
(wielo)kulturowa
zuje się zwłaszcza, że powinny one pełnić (narodowej lub lokalnej), ale także współodpowiedzial- łeczeństwa danego kraju czy regionu. Przyjęcie takiego
bardziej rozbudowane funkcje niż dotych- ności za położenie społeczne innych członków wspól- nastawienia może być katalizatorem integracji imigran-
czas, polegające również na animowaniu noty lokalnej i narodowej. Kultura pozwala również po- tów w ramach przyjmującego ich społeczeństwa.
lokalnych społeczności, w których funk- szczególnym jednostkom lepiej wyrażać siebie, a w kon- Szczególnie wartościowe jest zastosowanie po-
cjonują, do podejmowania aktywności na sekwencji – zyskać większą samoświadomość. Ważnym wyższego podejścia wobec młodych ludzi o pochodze-
rzecz wspólnego dobra. Takiej zmianie sposobu postrze- jej aspektem jest ponadto nawiązywanie relacji z dzie- niu imigracyjnym, którzy nawet jeśli urodzili się już
gania bibliotek – zarówno przez pracowników tych pla- dzictwem kulturowym, jakie występuje na terytorium w nowym kraju, ciągle mogą mieć problemy z adapta-
cówek, jak i członków społeczności korzystających z ich zamieszkiwanym przez daną grupę. Wszystkie wymie- cją i odnalezieniem własnego miejsca w społeczeństwie
usług – jest poświęcony między innymi Program Roz- nione aspekty kultury umożliwiają kształtowanie za jej o dominującej kulturze różniącej się od ich własnej. Au-
woju Bibliotek, administrowany w Polsce przez Fundację pomocą zaangażowanych społecznie postaw wśród oby- torzy projektu „Jakie masz plany na przyszłość, Yasmin?
Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. Postulat ten wateli, którzy są świadomi swojego pochodzenia i posia- Wysiłki dla przyszłości” dowodzą, że wartością dla tych
pojawił się także w niniejszej publikacji, ponieważ był danych obowiązków. młodych ludzi może być wykorzystanie posiadanych za-
wielokrotnie artykułowany na różnych etapach realizacji Tekst przedstawiający projekt Muzeum Warszaw- sobów kulturowych jako fundamentów, na których zbu-
projektu, którego jest ona podsumowaniem. Analogicz- skiej Pragi ma charakter bardziej eseistyczny i progra- dują własną ścieżkę rozwoju osobistego. Potraktowany
ne dyskusje są prowadzone również na temat innych in- mowy. Na podstawie konkretnego przykładu opisano z takiego punktu widzenia projekt wpisuje się również
stytucji kultury, w tym placówek o równie ugruntowanej w nim założenia nowej koncepcji działalności muzeal- w debatę dotyczącą zagadnienia aktywizowania mło-
pozycji i stereotypowo postrzeganym wizerunku co bi- nej, która ma w większym stopniu niż dotąd wychodzić dych ludzi do podejmowania użytecznych społecznie
blioteki. Przykładem instytucji, której działalność trady- naprzeciw członkom lokalnych społeczności. Postulowa- inicjatyw (obywatelskich). Wydaje się, że tylko po zaak-
cyjnie miała być skierowana głównie na opiekę nad gro- na instytucja powinna wsłuchiwać się w potrzeby i ocze- ceptowaniu własnego pochodzenia i wytyczeniu sobie
madzoną kolekcją, są muzea. Obecnie sugeruje się jed- kiwania potencjalnych odbiorców jej usług oraz dostoso- na tej podstawie celów życiowych młodzi ludzie mogą
nak, że działając na rzecz ochrony dziedzictwa kulturo- wywać do nich treść i środki swojego przekazu oraz po- stać się aktywnymi obywatelami, oddając część swojej
wego poszczególnych społeczności, powinny one także dejmowane działania. Dotyczy to zwłaszcza poszerzenia energii dla dobra innych. Łatwiej jest także kształtować
dbać o jego zachowanie w świadomości ich członków. oferty dla dzieci i młodzieży, czyli osób, u których dopie- pożądane postawy obywatelskie u osób o rozwijającej się
Zadanie to nie może być jednak zrealizowane bez więk- ro są kształtowane postawy wobec wspólnego dobra1. dopiero osobowości. Warto więc poświęcić uwagę pro-
szego otwarcia się na przedstawicieli takich społeczno- Wychodzący z podobnych założeń projekt niemiecki, jektowi pochodzącemu z Niemiec, niezależnie od tego,
ści oraz bez uwzględnienia ich interesów i potrzeb. Zało- stanowiący część większego przedsięwzięcia wspartego że Polska pozostaje jeszcze krajem o populacji zdecy-
żenie to legło u podstaw obu prezentowanych niżej pro- przez Unię Europejską, ma jeszcze jeden bardzo ważny dowanie bardziej homogenicznej kulturowo i etnicznie
jektów, opartych na działalności muzealnej połączonej wymiar. Nawiązuje on bowiem do zagadnienia zmienia- (stojącym jednak wobec wzrostu imigracji w perspekty-
z nawiązaniem interakcji z lokalną społecznością. jącego się od pewnego czasu składu etniczno-kulturowe- wie najbliższych lat).
Oba projekty łączy także sfera tematyczna, będą- go europejskich społeczeństw. Pokazuje, w jaki sposób
ca innym aspektem obywatelskości niż prezentowane instytucje kultury mogą włączać do swojej działalności
w pozostałych przykładach dobrych praktyk zawartych również dziedzictwo kulturowe osiedlających się w Eu-
w niniejszej publikacji. Opisane poniżej przedsięwzię- ropie imigrantów. Podjęcie takiego wysiłku – zarówno
cia nawiązują bowiem do powszechnie obecnie uzna- symbolicznie, jak i praktycznie – dowodzi uznania go za
wanej roli kultury w kształtowaniu społeczeństwa oby- równoprawny element dziedzictwa kulturowego krajów
watelskiego i budowaniu wysokiego kapitału społecz-
nego, który powinien je charakteryzować. W tym ujęciu Szerzej na ten temat – por. wprowadzenie do opisu projektu „Młodzi ambasadorzy na rzecz dialogu międzykulturowego” [w niniejszym tomie].
1
stronie wisły
Placówka rozpoczęła już, skierowaną do mieszkańców Pragi, akcję pozyskiwania eksponatów związanych z historią dzielnicy.
5
12
Założenia programowe i schemat organizacyjny Muzeum Starej Pragi Oddziału Muzeum Historycznego m. st. Warszawy, Warszawa [b.r.], s. 4. Public Cultures/Global Transformations, Duke University Press, Durham–London 2006, s. 327.
O CHARAKTERZE
MIĘDZYKULTUROWYM
O organizacji
Celem stowarzyszenia Neighbourhood Museum (Nach-
barschaftsmuseum e. V., NBM), założonego w Berlinie
w 1991 roku, jest kultywowanie więzi między muzeami,
grupami etnicznymi, pokoleniami i społecznościami
przestrzeni
nież jego założenia) Grzegorz Makowski
we wprowadzeniu do tematyki nieformal-
nej edukacji obywatelskiej.
W tym miejscu warto jednak przypo-
publicznej
lokalnym wielu krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
Jego podejście polega na odwołaniu się do szeroko poję-
tej kultury, w czym może pomóc właśnie biblioteka pu-
bliczna. Placówki biblioteczne są jednymi z najbardziej
rozpowszechnionych instytucji, znajdują się bowiem
nawet w najmniejszych miejscowościach. Wychodząc
z takiego założenia, Jonas Büchel postuluje podjęcie we
współpracy z bibliotekami nowego rodzaju działalności,
którą określa mianem „kulturowej pracy społecznej”
(cultural social work). Biblioteki dysponują odpowiednią
przestrzenią i niezbędnymi zasobami ludzkimi, które
można wykorzystać do animowania życia obywatelskie-
go w otaczających je społecznościach lokalnych. W ten
sposób placówki biblioteczne mogą stać się forum deba-
ty publicznej otwartym dla wszystkich członków wspól-
not i pomocnym dla osób zagrożonych różnego rodzaju
wykluczeniem społecznym.
Propozycja ta – bardzo nowatorska i dopiero ocze-
kująca na realizację – została zaprezentowana przez jej
autora na międzynarodowym seminarium, które było
pierwszym etapem realizacji projektu „Biblioteki pu-
bliczne jako centra edukacji obywatelskiej w Europie”.
Zachęcamy do dokładnej analizy pomysłu Jonasa Büchla
i rozważenia możliwości jego praktycznej realizacji. Bar-
dzo chętnie podejmiemy debatę na ten temat, szczegól-
nie jeśli inspiracji do niej dostarczy poniższy opis projek-
tu (lub pozostałe prezentowane w niniejszej publikacji
przykłady dobrych praktyk).
STRUKTUR SPOŁECZNYCH
i samych lokalnych
społeczności
Diagnoza:
zagrożone społeczności
Nasze społeczności stoją w obliczu zagrożenia. Szczegól-
nie małe miasta, wsie i miejsca odludne lub oddalone
od większych skupisk ludzkich – w Europie Wschodniej
i zapewne w innych krajach dotkniętych światowym kry-
zysem ekonomicznym – muszą się zmierzyć z ogromny-
mi, czasem niezwykle groźnymi problemami.
Wydawca:
Fundacja Instytut Spraw Publicznych
ul. Szpitalna 5/22, 00-031 Warszawa
tel. (22) 55 64 260, faks (22) 55 64 262
e-mail: isp@isp.org.pl
www.isp.org.pl
ISBN 978-83-7689-029-6