GAZ ABSORPSİYONU

SİSTEMLERİ TASARIMI

Doç. Dr. Süleyman KARACAN

Dr. Araş.Gör. Suna ERTUNÇ

1
Tanım:

Gaz absorpsiyonu, bir gaz karışımının içerdiği bir ya da birden fazla

bileşeni çözmek üzere uygun bir sıvı ile temas ettirilerek, gaz
bileşenlerin sıvı çözeltilerinin elde edilmesi işlemidir.

Örnekler:

* Baca gazındaki SO2’nin alkali çözeltisi ile uzaklaştırılması

* CO2’in yanma ürünlerinden sulu amin çözeltileri ile ayrılması
* Doğal gazdan propan ve daha ağır bileşenlerin hidrokarbon yağı ile
absorpsiyonu

2
 ABSORPSİYON DESORPSİYON
L2, x2 L2, x2

V 2, y 2 V 2 , y2

V 1, y 1 V 1, y 1

L1, x1 L1, x1

Amaç gaz karışımındaki bir Amaç sıvıdaki uçucu bileşeni bir gaz
bileşeni sıvıya almak ile gaz faza almak (striper)
3
Absorpsiyon işlemlerinde üç temel basamak vardır;
1) Gaz ve sıvının uygun bir düzenekte birbiriyle temasının sağlanması
2) İki fazın birbiriyle dengeye gelmesinin sağlanması (gazdan sıvıya
kütle aktarımı)
3) Gaz ve sıvı fazlarının birbirinden ayrılması

2. Basamağın hızı;
* istenen maddenin her iki fazdaki derişimine
* her bir fazın kütle aktarım katsayısına
* maddenin sıvıdaki çözünürlüğüne
* düzenekteki gaz-sıvı ara yüzey alanına

Gaz ve Sıvı fazların temas şekline göre absorbsiyon sistemleri;

1) Kademeli temas(kademeli kolon)
2) Diferansiyel temas ( dolgulu kolon, ıslak duvar kolonu, sprey kolon)

4
Absorpsiyon sistemi tasarımında genel amaçlar;

1) Sözkonusu gaz karışımı için en uygun çözücünün belirlenmesi

2) En iyi kolon gaz hızının bulunması; kolon çapının belirlenmesi
3) Kolon yüksekliği, dolgu boyutu, tipi veya plaka sayısının
belirlenmesi
4) Optimum çözücü hızının bulunması
5) Kolona giren ve çıkan akımların sıcaklığının, çözünme ısısı ve diğer
ısı etkilerini karşılamak için kolondan uzaklaştırılması gerekli ısının
bulunması
6) Mekanik tasarım; akım dağıtıcıları, dolgu destek maddesi vs.
belirlenmesi

5
Tasarımdan önce belirlenmesi gereken parametreler;

1) Giren gazın akış hızı, bileşimi ve sıcaklığı (G1 (veya V1), yi1,T1)
2) Giren sıvının bileşimi, sıcaklığı (xi2,T2)
3) İşletme basıncı (P)
4) Alınan ya da verilen ısı; adyabatik işletimde Q=0

bu parametreler belirlendikten sonra bile aşağıdaki parametrelerden

herhangi ikisinin bilinmesi gerekir;

1) sıvı akış hızı veya L/G oranı

2) ideal kademe sayısı veya kolon boyu
3) bir bileşenin ne kadarının absorplanmasının istendiği
6
• Çözücünün özellikleri; • Dolgu maddesi özellikleri;

* iyi çözme özelliği * korozyona direnç

* uçucu olmama * mekanik dayanım
* ucuz olma * gerekli akışı sağlama
* korozif olmama kapasitesi
* kararlı olma * kütle aktarım etkinliği yüksek
* düşük viskoziteli olma
* köpük oluşturmama * ucuz
* alevlenmeme * inert

√ Çözücü geri kazanımı için distilasyon gerekir.

√ Çıkan gaz karışımı çözücüyle doymuş olduğundan çözücü kaybı çok olur,
bu nedenle ucuz bir çözücü, çözme gücü yüksek ve uçuculuğu daha yüksek
olanlara tercih edilir.

7
8
Buhar-Sıvı Denge veya Çözünürlük Verileri;
1) Ağırlık veya mol kesri olarak çözünürlük verileri ya da Henry
sabitleri; y=f(x), H

2) Saf bileşen buhar basınçları; Pio

3) Denge dağılma katsayıları; Ki

* Çeşitli sistemlerin denge sabitleri Handbook, Critical Tables,

Properties of gases and liquids gibi kaynaklarda

* Denge verileri, gaz-sıvı sistemler için ÇÖZÜNÜRLÜK VERİLERİ ‘dir

* Bir gazın sıvıdaki çözünürlüğünü belirlemek için T, Pi, xi

(aslında toplam basınç P’de belirtilmeli fakat düşük basınçlarda (P<5 atm) çözünürlük basınçtan bağımsız)

9
1- HENRY KANUNU;
Birçok gaz için PA<= 1 atm için Henry Kanunu geçerlidir.
H=f(T) lineer değil
PA=H.xA veya PA=H’.CA

2- RAULT KANUNU;
PA= PAo.xA

3- DENGE DAĞILMA KATSAYILARI;

K=y/x

10
 KOLON TİPİ SEÇİMİ
Dolgulu Kolonlar
• Korozif akışkanla çalışılırken
• Köpük yapan sıvılar sözkonusu ise
• Basınç düşmesinin az olması
istendiğinde
• D<0.6 m olan küçük ölçekli
sistemler için tercih edilir
ANCAK;
• Sıvı hızı düşükken  kanallaşma
• Gaz hızı yüksekken  taşma
• Isı aktarımı yapmak zor
• Sıvı hold-up daha düşük
Kademeli Kolonlar
• Büyük ölçekli işletimlerde
• Sıvı akış hızı düşük(dolgu
ıslanmaz) olduğunda
• Gaz akış hızı yüksek (L/G) ise
• Ard arda soğutma gerekiyorsa
• Akışkanın taşıdığı katılarca
kolonun tıkanma ihtimali varsa
tercih edilir
AYRICA;
• Sıvı hold-up yüksek
• Basınç düşmesi yüksek
• Geniş gaz ve sıvı akış hızı
aralıklarında kullanılabilir
11
 DOLGULU KOLONLARIN TASARIMI

Dolgulu kolon yüksekliği;

1- Termodinamik dengeye
2- Belirli bir bileşenin ne kadarının absorplanmasının
istendiğine
3- Sistemin kütle aktarım etkinliğine
bağlıdır

1 ve 2: gerekli teorik kademe ya da aktarım birimleri sayısını

3 : kademe verimi ve kademeler arası mesafeyi ya da
aktarım birimleri yüksekliğini
belirler

12
TASARIM BASAMAKLARI

1- Dolgu türü (Raschig ve Pall halkaları, Berl ve Intalox

eyerleri), dolgu boyutu ve dolgu malzemesi seçimi

D, m (ft) DP, mm (in)

< 0.3 (1) <25 (1)
0.3-0.9 (1-3) 25-38 (1-1.5)
>0.9 (3) 50-75 (2-3)

Malzeme: * seramik
* plastik
* çelik

13
2- Limit ve optimum L’/V’ oranının belirlenmesi
Dolgulu kolonlarda belirli bir dolgu boyutu ve tipi ile
sıvı akış hızına karşılık gaz akış hızının bir üst limiti
vardır (Taşma hızı)

y alt gerçek sıvı akış hızı için işletme çizgisi

1
minimum sıvı akış hızı için işletme çizgisi

denge eğrisi

üst
y2 (V1, y1) bellidir
(y2) tasarımcı tarafından belirlenir
(x2) bellidir
x2 x1 x1(max) L2 seçilir

L büyükse kolon çapı büyür, çözücü geri kazanımı da masraflı

L küçükse kolon boyu dolayısıyla maliyet artar
Optimum L/V oranı 1.5 (L/V)min değeridir 14
15
3- Film ve tüm kütle aktarım katsayıları

* Deneysel olarak fazlar arasındaki kesit alanının (film katsayılarının da)

belirlenmesi zor

* Hacimsel kütle aktarım katsayıları belirlenir (a=m2/m3)

dA=a.S.dz (dz hacim elemanındaki kesit alanı)

k’ya=kg mol/s.m3dolgu. mol kesri

K’ya=kg mol/s.m3dolgu. mol kesri

k’xa=kg mol/s.m3dolgu. mol kesri

K’xa=kg mol/s.m3dolgu. mol kesri

kya=kGa.P

kxa=kLa.Cort
16
4- Dolgu yüksekliğinin/ kolon yüksekliğinin bulunması

GAZ SIVI
V 2, y 2 L2, x2

yi
dz

xi V,y L,x

V 1, y 1 L1, x1

17
 Gaz fazda absorplanmak istenen A için KKD;

( V . y ) z − ( V . y ) z + ∆ z − r .a.A.∆ z = 0

ara yüzey alanı

a=
d ( V .y ) kolon hacmi
− − r .aA = 0 mol A
dz r=
ara yüzey alanı. zaman
r .a = kya( y − yi )
y
V . y = V '.Y = V '
1− y

V'
V= ⇒ V' = V ( 1 − y ) V ' : toplam inert hıız , Y : inert kesri
1− y
18
 y dy dy
d ( V . y ) = V ' a( ) = V' = V( )
1− y (1− y ) 2
1− y

zT y2
V/A dy
zT = ∫ dz = ∫
0 y1
−
k y a ( 1 − y )( y − yi )
y1 > y 2

zT x2
L/ A dx
zT = ∫
0
dz = ∫
x1
−
k x a ( 1 − x )( xi − x )
x1 < x2

y2 y2
V/A dy V/A dy
zT = − ∫
k y a y ( y − yi )
zT = − ∫
K y a y ( y − y* )
1 1 19
TRANSFER BİRİMLERİ (HTU ve NTU)
y1
V/A ( 1 − y )im dy
z = H G NG = ∫
k' y a y ( 1 − y )( y − yi )
2

x1
L/ A ( 1 − x )im dx
z = HLNL = ∫
k' x a x ( 1 − x )( xi − x )
2

y1
V/A ( 1 − y )* m dy
z = H OG N OG = ∫
K' y a y ( 1 − y )( y − y* )
2

x1
L/ A ( 1 − x )* m dx
z = H OL N OL = ∫
K' x a x ( 1 − x )( x* − x )
2

z = H G N G = H L N L = H OG N OG = H OL N OL 20
 TRANSFER BİRİMLERİ (devam)
Gaz karışımının A’ya göre mol kesri % 10’dan küçükse (seyreltik) integral
içindeki terimler kolonun altı ve üstü için hesaplanan ortalama değerleri
şeklinde dışarı çıkar
y
 ( 1 − y )im  1
dy
z = H G NG = H G 
 ( 1 − y )
 ∫
 ort y2 ( y − yi )
x1 mV
 ( 1 − x )im  dx H OG = H G + HL
z = HL NL = HL 
 ( 1 − x )
 ∫
 ort x2 ( xi − x )
L
L
y1 H OL = H L + HG
 ( 1 − y )* m  dy mV
z = H OG N OG = H OG 
 ( 1 − y )

 ort y2 ( y∫− y *
)
x1 m: denge eğrisi eğimi
 ( 1 − x )* m  dx
z = H OL N OL = H OL 
 ( 1 − x )

 ort x2
∫( x*
− x)
L/V: işletme eğrisi eğimi

21
 Coulburn Yaklaşımı
Denge ve işletme eğrileri doğru şeklinde (seyreltik çözelti durumu) ise ve
çözücü çözünen madde içermiyorsa Transfer birimleri sayısı;

1  mGm  y1 mGm 
N OG = ln   1 −  + 
1 − ( mGm / Lm )   Lm  y 2 Lm 
Bu eşitlik grafiksel olarak da Sinnot, Fig. 11.40’da verilmiş

Apsis: y1/y2
Ordinat : NOG
Parametre: mGm/Lm

Coulburn yaklaşımına göre

Optimum mGm/Lm oranı 0.7-0.8 olmalı
22
23
 Cornell ve Onda Yöntemleri
Cornell; Transfer birimleri yüksekliği için korelasyonlar sunmuştur ;

Dp, mm (in) HTU, m (ft)

25 (1) 0.3-0.6 (1-2)
38 (11/2 ) 0.5-0.75 (11/2 - 21/2 )
50 (2) 0.6-1.0 (2-3)

0.5Dc 1.11 Z 0.33 *

H G = 0.011ψ ( Sc )V ( ) ( ) /( LW f 1 f 2 f 3 )0.5
0.305 3.05
0.5 Z 0.15
H L = 0.305ϕ h ( Sc )L K 3 ( )
3.05

24
Burada;
HG : Gaz faz transfer ünitesinin yüksekliği
HL : Sıvı faz transfer ünitesinin yüksekliği
(Sc)L : Sıvı Schmidt sayısı = µ L / ρ L D L

(Sc)v : Gaz Schmidt sayısı =

µ v / ρ v Dv

Dc : kolon çapı, m.
Z : kolon yüksekliği, m.
K3 : yüzde taşma düzeltme faktörü, şekil 11.41
ψ h
φh : Şekil 11.42’den HG faktorü
: Şekil 11.43’den HL faktörü
L*w : Birim alan başına kütlesel sıvı akış hızı, kg. m2.s
( µ L µ V ) 0.16
f1 : Sıvı vizkosite düzeltme faktörü =
= ( ρ W ρ V ) 1.25
f2 : Sıvı yoğunluk düzeltme faktörü
(σ wσ L ) 0.8
f3 : Yüzey gerilimi düzeltme faktörü=
Burada alt indis w 20oC’deki suyun özelliklerine gösterir. Diğer tüm fiziksel özellikler
Kolon koşullarında bulunur.
25
DC /0.305 ve Z/3.05 terimleri kolon çapının ve yüksekliğinin etkilerini gösterir.
Standart değerler olan 1 ft(0.305 m) çap için ve 10 ft (3.05 m) yükseklik için kullanılır.

Tasarımda; DP>0.6 m(2 ft) için çap düzeltme terimi=2.3

Yükseklik düzeltme terimi , sıvı dağıtıcıları arasındaki uzaklık >3 m olduğunda

kullanılmalıdır .

Şekil 11.41 ve 11.42 , kolondaki %’de taşmayı tahmin etmek için kullanılır.

Yüzde taşma = (Tasarlanan basınç düşmesindeki K4/Taşmadaki K4)0.5

K4 değerleri Şekil 11.44’den bulunabilir

26
27
28
29
 Onda’ nın Metodu

Onda et. al. film kütle transfer katsayıları k ve kL ile etkin ıslak bölge
G
alanı aw için kullanışlı korelasyonlar yayımlamıştır. Burada aw HG ve HL yi
hesaplamak için kullanılır.
Onların korelasyonları çok fazla miktarda gaz absorbsiyonu ve
distilasyon verilerine bağlanmıştır. Etkin bölge için eşitlik;

 − 0.05 0 .2 
0.75  *  0.1  *2   *2 
aw  σ   Lw   Lw a   Lw  
= 1 − exp  − 1.45 c  
a σ L  aµ L   
ρ L2 g 
 
 ρ Lσ L a 
       
 

11.114
ve kütle katsayısı için:

1.3 2.3 − 1.2

 ρ   L  *
 µL  0.4
kL  L  = 0.0051 w
   (ad p )
 µ Lg  a µ
 w L ρ D
 L L
30
 0.7 1.3
kG RT  Vw*   µv 
= K5     (ad p ) − 2.0
a Dv  aµ c   ρ v Dv 

K5 : 15 mm üzerindeki dolgulu kolonlar için 5.23 ve 15 altındaki kolonlar için 2.0

Lw* : birim kesit alanı başına kütlesel akış hızı, kg/ m2s
Vw* : birim kesit alanı başına kütlesel gaz akış hızı, kg /m2s
aw : birim hacim başına dolgulu kolonun etkin arayüzey alanı, m2/ m3
a : birim hacim başına dolgunun gerçek alanı, m2/ m3
dp : dolgu boyutu, m
σc : aşağıda verilen özel dolgu maddeleri için kritik yüzey gerilimi

Madde σc mN/m

Seramik 61
Metal 75
Plastik 33
Karbon 56
σL : sıvı yüzey gerilimi, mN/m
kG : gaz film kütle transfer katsayısı, kmol/m2 s atm ya da kmol/m2 s
kL : sıvı film kütle transfer katsayısı, kmol/m2 s (kmol/m3 s) = m/s
kG‘ nin birimi gaz sabitine bağlıdır;
31
R = 0.08206 atm m3 kmol K ya da 0.08314 bar m3 kmol K
Film transfer ünitesi yüksekliği aşağıdaki gibidir;

Gm
HG =
kG a w P
Lm
HL =
k L awCt

Burada;
P : Kolon işletme basıncı, atm ya da bar
Ct : Toplam derişim, kmol/m3
Gm : birim alan başına molar gaz akış hızı, kmol/m2s
Lm : birim alan başına molar sıvı akış hızı, kmol/m2s

32
Kolon Çapı(Kapasite)

Bir dolgulu kolonun kapasitesi kesit alanından belirlenebilir. Normalde gelişigüzel

dolgularda basınç düşmesi m dolgu yüksekliği başına yaklaşık 80 mm su’yu aşmaz.
Bu değerde gaz hızı taşma hızının yaklaşık %80’i kadardır. Tavsiye edilen basınç
düşmesinin tasarım değerleri mm su/m dolgu;
Absorpsiyon ve desorpsiyon için 15-50
Damıtma için 40-80
Seçilen basınç düşmesinde kolon kesit alanı ve çapı, Şekil 11.44’de verilen
Basınç düşmesi korelasyonundan belirlenebilir . K4 terimi şekil 11.44’e göre
şu şekilde de hesaplanabilir

42.9(Vw* ) 2 Fp ( µ L ρ L )0.1
K4 = Burada;
ρ v (ρ L − ρ v )
Vw* : gaz kütle akış hızı, kg/m2s
Fv : dolgu faktörü, dolgu tipi ve
boyutunun karakteristiği
μL : sıvı viskozitesi, Ns m2
ρL.ρV : sıvı ve buhar yoğunlukları, kg /m3

33
Örnek
• 1.5 in.’lik seramik Intalox eğerleri ile doldurulmuş bir
absorpsiyon kolonunda hava içindeki SO2, su ile
absorplanacaktır. Daha sonra saf SO2 bir sıyırıcıda
çözücüden uzaklaştırılacaktır. Öncelikle absorpsiyon
kolon tasarımı yapılacaktır. Kolona beslene gaz karışımı
5000 kg/h akış hızında olup hacimce %8 SO2
içermektedir. Gaz daha sonra 20 oC’ye soğutulacaktır.
Giren gaz akımı içerisindeki SO2’nin %95’nin geri
kazanılması istenilmektedir. Buna göre,

• İletim birimleri sayısı, NOY

• Kolon Çapı, DP
• Aktarım birimleri yüksekliği, HOG
• Kolon yüksekliği Z’yi bulunuz.
34
 Çözüm:
SO2’nin sudaki çözünürlüğü yüksek olduğundan, atmosferik
basınçtaki işletim yeterli olacaktır. Çözücü giriş sıcaklığı 20oC
alınabilir. Çözünürlük verileri;
% w/ w
çözünen 0,05 0,1 0,15 0,2 0,3 0,5 0,7 1,0 1,5

SO2 kısmi
basıncı
gaz mm Hg 1,2 3,2 5,8 8,5 14,1 26 39 59 92

8
Beslemedeki SO2’nin kısmi basıncı : x 760 = 60.8mmHg
100

35
 Aktarım Birimleri Sayısının Bulunması
%95 lik geri kazanım için
giriş
çıkış gazındaki kısmi basınç =

60.8 x 0.05 = 3.06 mm Hg

Moleküler Ağırlık: SO2: 64
H2O: 18, hava: 29

p1
dp
N OG = ∫
p2
p − pe

36
 Şekil 11.40’ı kullanarak (y1/y2 ; NOG grafiği)

Farklı su akış hızlarında gerekli kademe sayısı belirlenebilir

ve ‘optimum’ hız seçilir.

y1/y2 = ρ1/ρ2 = 60.8

= 20
3.04
Gm
m 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
Lm

NOG 3,7 4,1 6,3 8 10,8 1,9

Gm
m 0.6 -0.8 arasında gözükmektedir.
Optimum Lm 37
0.6’nın altında NOG değerleri ufak azalma vardır;
0.8’in üzerinde ise azalan sıvı akış hızında çok hızlı bir NOG
artışı olmaktadır.
0.6 ve 0.8 de sıvı çıkış bileşimini kontrol edersek:
Madde balansı Lmx1 = Gm(y1-y2)
Gm m Gm
x1 = (0.08 x0.95) = (0.076)
Lm 29.0 Lm

mGm Lm = 0.6 ‘de x1 = 1.57 x10− 3 mol kesri,

−3
x
mGm Lm = 0.8 ‘de 1 = 2.17 x10 mol kesri,
0.8 kullanılarak, aborpsiyonda önemli bir kademe sayısını
artırmaksızın, daha yüksek derişim elde edilir. Dolayısıyla;38
NOG=8’dir.
b) Gaz akış hızı = 5000 = 1.39 kg/s = 1.39 = 0.048 kmol/s
3600 29
29.0
Sıvı akış hızı = x0.048 = 1.74 kmol.s = 31.3 kg/s
0.8
Dolgu maddesi olarak 38 mm seramik Intalox eğeri seçilirse;
Tablodan 11.2’den Fp = 52 (dolgu faktörü)
29 273
20 C deki gaz yoğunluğu =
0 x = 1.21kg / m3
22.4 293
Sıvı Yoğunluğu ~= 1000 kg m3
Sıvı Viskozitesi ~= 10-3 N.s m2

L*w ρ v 31.3 1.21

= = 0.78
Gw* ρ L 1.39 10 3

39
 Şekil 11.44’ ten;
20 mmH2O/
mdolgu basınç
düşmesi tasarımı
için
K4 = 0.35

Taşmada;
K4 = 0.8
Taşma yüzdesi =
0.35
x100 = 66
0.8

Uygundur.
40
Eşitlik 11.118 den;
1.2
 K ρ (ρ − ρ v )  1.2
Vw* =  4 v L 0.1 
=  0.35 x1.21(1000 − 1.21)  = 0.87kg / m 2 .s
 42.9 Fp ( µ L ρ L )   42.9 x52(10− 3.103 )0.1 
 
1.39
Gerekli kolon alanı = = 1.6m 2
0.87
4
Çap = x1.6 = 1.43m yaklaşık 1.50 m alınabilir.
π
π
Kolon alanı = x1.52 = 1.77m 2
4
1.43
Seçilen çapta yüzde taşma = 66 x = 53
1.77

41
c) Cornell’s metodu
0.018 x10− 3
DL = 1.7x10-9 m2.s (Sc)v = 1.21x1.45 x10− 5 = 1.04
DV = 1.45x 10-5 m2/s
μr = 0.018x10-3 N.s/m2 10− 3
(Sc)L = = 588
1000 x1.7 x10− 9

31.3
L*w = = 17.6 Kg/s m2
1.77

Şekil 11.41 den %53 taşmada, K3 = 0.95

Şekil 11.42 den %53 taşmada, φh = 80

Şekil 11.43 den Lw* = 17.6 da θh = 0.1

HOG değeri yaklaşık 1m olacağı beklenildiğinden Z’nin ilk tahmini 8m alınabilir

Kolon çapı 0.6 m’den büyük olduğundan çap düzeltme terimi 2.3 alınabilir.
0.15
HL =  8 
0.305x0.1(588)0.5 x0.95   = 0.8m
 3.05 
Su sıcaklığı 20 0C alınmıştır ve sıvı sudur. 42
f 1 = f 2 = f3 = 1
0.33
 8 
HG = 0.011x80(1.04)0.5 (2.3)  
 3.05  = 0.7 m
(17.6)0.5
HOG = 0.7 + 0.8 x 0.8 = 1.3 m

Z = 8 x 1.3 = 10.4 m

Tahmin edilen değere yeterince yakınlıktadır.

43