Vous êtes sur la page 1sur 406
DAVID HALLIDAY - ROBERT RESNICK - JEARL WALKER CO SO VATLI TAP MOT- CO HQC -I LOI NHA XUAT BAN Bo saéch "CO SO VAT Lf" nay do Vu Dao tao Dai hoc - Bé Gido duc va Dao tao va Truong Dai hoc Tong hop HaNOi (ci) t6 chite dich tir cuén sich Fundamentals of Physics’ cia cdc tée gia David Halliday, Robert Resnick va Jearl Walker. Viée dich va cho xudt ban bo séch nay ndm trong chit trugng trién khai Chuong trinh myc tiéu (1993 — 1996) nham xy dung hé thong gido trinh dai hoc. BO sfch nay g6m 42 chuong, méi chuong gém nhiéu tiét. 6 cudi mdi chuong o¢ phéin "On tap va tom tét” nhm gitip sink’ vin ném chdc noi dung co ban cia chuong. Trong méi chuong, ngoai phfin ngi dung Ii thuyét cdn ed ce "Muc chi cht" duge cfu tric mot cach hop If dé cudn hat, huéng dan sinh vién trong qué trinh suy luén va duoc thiét ké nhut sau : Cau héi héc bia mé déu ‘Mi chuong duge mé du bang mot "cau hoi héc bua’ vé vat Ii, trong dé ed mé ta mot hién tugng li ki vi muc dich cuén hut sinh vién. "Cau héi hoc bia" nay lien quan mat thiét t6i noi dung vat If cia chuong va bic anh minh hoa cho cau héi hée bia cfing duge Iva chon sao cho gay duge &n tugng manh cho ngudi doc. Viée tra loi cau héi héc bia sé tim thay (mot céch dinh tinh) trong cdc tiét cia chuong hoac (mt céch dinh lugng) trong céc bai toan mau. Céec bai toan m&u Noi dung cdc bai toan mAu dé c4p t6i moi vn dé néu ra trong chuong. Cac bai toan méu nay duge cfu tao sao cho sinh vién cd dip thong qua mot bai toan ma lam viée cling véi tac gia dé thy ro cach bat déu voi mOt cau héi va céch két thc v6i mot cau tra Idi. Céc bai todn mau tao mét céi cu néi ti bai giang vat If t6i cdc bai tap va bai ton 6 cudi méi chuong. Chiing cing gidp sinh vien phan loai cac khéi ni¢m, thuat ngit, ki higu, va cing cf ki nang todn hoc. C4e chién thuat gidi bai toan Su quan tam dac biét t6i viée phat trién ki nang gidi bai todn cia sinh vién 1A mot diém néi bat cia cudn séch. Trong muc "Céc chin thuat giai bai toan" cdc téc gid nh&n manh ki thuat va ki nang giai bai toan, xem lai cai logic cia cdc bai to4n mAu va bién luan céc diéu hiéu ldém thudng gap vé thuat ngi va vé khéi niém vat If. Phén lén céc huéng dan hoc tap nay ndm é cdc tap séch ddu cia b9 sdch, chd ma sinh vién cén gidp 4 nhiéu nbat ; cdc huéng dan nay cing thay 6 cdc tap sau khi xudt hién cdc tinh hu6ng dac biét réc réi. Cée cau héi, bai tap va bai toan ‘Tap hop cdc cau héi, bai tap va bai todn 8 cudi méi chuong vugt xa moi gido trinh nhap mon vé vat If vé sy rong Ién va sv phong phi. Céc téc gid da dua vao mét 56 lugng déng ké cic cau héi, cdc bai tap va bai toan méi vé tng dung va Ii thuyét. Vige sir dung rong rai cdc hinh vé va anh chup da gidp cho viéc minh hoa t6t cae cau héi, cae bai tap va bai todn. Céc chu héi Cée cau héi dinh tinh (chi céin suy nghi, ma khong phai tinh todn trudc khi tra 1di) 6 khodng 1150 cau. Dé 1a mot nét dac biét cia cudn séch. Cac cau héi nay lien he mat thiét voi cae hién tugng x4y ra quanh ta hing ngay nham goi tinh td md va gay hing tha va nh&n manh nhing khéi niém vat Ii. iia Clic bai tap va bai todn ‘Téng s6 cic bai tap va bai todn vao khoang 3400 bai. Céc bai tap ki higu bang chit E, ghi sau s6 tht ty, dac trung cho loai toén mét buée hoac mét céng thie hoac chi trinh bay mot ting dung. No tao cho sinh vién tu tin vao vie gidi toan. Cac bai toén duge ki higu bang chit P, ghi sau s6 tht thy ; trong dé mot s6 {t bai cd trinh dO cao hon duge danh dau sao (*) sau s6 tht ty. Thém vao viée phan thanh loai E va P, cdc bai cling duge s4p xép theo mic dd kh ciia ting myc cia chuong. Muc dich ciia céc tac gid 1a don gin héa qué trinh Iva chon cia thay gido truéc tai lieu phong phi hién 6. Do dé, ngudi day od thé thay d6i noi dung céin nha manh va mc dd khé cho phi hop voi thi hiéu va vie dao tao l6p sinh vién, déng thdi van danh mot kh6i Iuong Ion bai tap va bai ton cho nhiéu nam giing day khéc. Cac bai todn b6 sung Cu6i ph4n 1én cée chuong con c6 “cdc bai toan bé sung". Khi gidi céc bai toan, khong duge chi din vé chong muc nay, sinh vién phai ty chon cho minh nhiing nguyen If vat Xf thich hgp. Céic ting dung va tiéu ludn Cée tae gid cfing da dua vao céc chuong, nhiéu ting dung cia vat Ii vao ki thuat, cong nghé hoc, y hoc, cing nhu nhiing hién tugng quen thudc thutmg ngay. Ngoai ra trong bd Sach cn 05 17 tiéu luan do cée nha khoa hoc ed tén tuéi viét va phn bé vao nhing ché thich hgp cia gido trink, vé tng dung cia vat li vao nhiig chi dé ma sinh vién dac biét thich thi nhu khiéu va, thé thao, hiéu tng nha kinh, lade, phép chup ton anh v.v... (Xin muec luc). Phéin I6n cdc tiéu luan, cd chi dfn nhimg tai ligu trong pham vi chong trude va chita dung nhiing cau héi dé thu hit sinh vien trong qué trinh suy nghi. Dé thuan tign cho viéc in an va sit dung, bo sch dich nay duge chia thanh séu tap va duge phan c6ng dich nhu sau : . Tap 1 : Co hoc ~ I g6m 10 chuong do PGS NGO QUOC QUYNH va DAO KIM NGOG ‘Tap 2 : Co hoc ~ II g6m 8 chong do PGS NGO QUOC QUYNH va PGS.PTS PHAN VAN THICH Tap 3: Nhiét dong hoc gém 4 chuong do PGSPTS NGUYEN VIET KINH Tap 4 : Din hoc - I g6ém 7 chuong do GS DAM TRUNG DON va PGS.PTS LE KHAC BINH Tap 5 : Dien hoc ~ II gém 9 chong do GS DAM TRUNG DON va PGSPTS LE KHAC BINH Tap 6. Quang hoc va Thuyét tuong d6i gm 4 chuong do PGS.PTS PHAN VAN THICH ‘Theo chit truong cia Vu Dao tao Dai hoc BO Gio duc va Dao tao bd sach nay duge ding lam tai ligu giang day va hoc tap d giai doan 1 (Dai hoc Dai cong) cia cdc truong Dai hoc va Cao dang trong toan quéc. Bo sch nay cing la tai ligu tham Khao hifu {ch cia céc cin bo ki thuat va cén bd nghién citu céc nginh c¢ lién quan t6i Vat If va céc thy 06 giéo cia céc trutng phé thong. BO sch duge xuét ban lén déu nén ché4c khong trénh khéi mOt s6 thiéu sdt. Ching ti hoan nghénh céc nhan xét, phé binh cho bd séch tit cde déc gid dé cdc Ién xudt ban sau bd sch duge hoan thién hon. Thu gép ¥ xin giti vé NHA XUAT BAN GIAO DUC, 81 Trén Hung Dao Ha Noi 4 NHA XUAT BAN GIAO DUC - DO LUONG 4 Ban cé thé quan sat Mat Troi lan va bién mdi trén mat dai duong phang lang mét Kin khi ban ndm trén bai bién va mot lan nila néu ban diing day. Ngac nhién thay , bang cach do khodng thdi gian gitta hai Win Mat Trai lan ban c6 thé tinh gin ding duge ban kink cia Trai Dit. Vay c6 thé sit dung nh thé nado mét quan sdt don gian nut vay ma do duge Trai Dat ? 1-1. DO LUONG Vat li dua trén do Iténg. Khoang thdi gian gitta hai tiéng lich kich cia may dém la bao nhiéu ? Nhi¢t do cia heli ling trong binh 1a bao nhieu ? Buéc séng anh sang ciia mQt ngudn lade nao dé la bao nhieu ? Cudng do dong dign trong mot day dan dign la bao nhiéu ? Va cdn rét nhiéu cau héi khac. Ching ta bat dau hoc vat If bang viee hoc do dac cde dai lugng gap trong céc dinh luat cila vat Ii. Trong cdc dai Itgng dé cs do dai, thdi gian, kh6i Ivgng, niet 40, ap Ive va di¢n tré. Hang ngay ching ta thutng sit dung céc ti nay. Thi du ban cd thé néi : “Toi mun tim moi céch dé gidp anh mién la anh ditng gay 4p lve voi toi". Trong vat Ii cde tit nhu do dai va dp le od ¥ nghia chinh x4c ma ching ta khong duge nham véi ¥ nghia thutng ngay (thu@ng 1a mo h6) cia ching. Thuc té ¥ nghia khoa hoc chinh xée cla do dai va 4p luc khong ed gi chung véi ¥ nghia cia ching trong cau noi hang ngay. Va diéu dé cé thé 18 mot su réc ri : IEKCONRKANVSEMERGberOppenkeinerethit "Thuong thi chinh viée cdc tit khoa hoc ciing la ede tif cia cuge sng va ngon ng thong” thudng nén co thé lam ngudi ta hiéu sai hon la hiéu dung’. Dé mo tA mot dai lugng vat Ii trtée tién ching ta dinh nghia mot don vi ; dé la mot 86 do dai lugng duge ldy chinh xéc bang 1,0. Sau dé chiing ta dinh nghia mot chudin, dé 1A mot vat méc dé ngudi ta so sénh tat cA cdc mAu khée cia dai lugng ds. ‘Thi du don vj cla do dai 1a mét, va nhwt cdc ban s6 thay, chuéin cho mét la do dai ma nh sang di duge trong chan khong trong mOt phén nao do cita giay. Ching ta duge tay ¥ chon dé dinh nghia don vi va chuén cia né. Diéu quan trong la phai lam sao cho céc nha khoa hoc trén toan thé gidi nhat tri 1a céc dinh nghia cia ching ta vila hop Ii, vita thyc t6. M6t khi chting ta di xéc lap mot chudn, ching han cho do dai, thi ching ta phai dua ra céch x4c dinh d9 dai bat ki, di dé 1a bén kinh cia nguyén tit hidro, cia banh xe trugt, hay khoang cach t6i mot ngOi sao, theo chun dé. Nhiéu phép so sénh cia ta phai lam gin tiép. Chang han ban kh6ng thé ding mét cai thuée dé do hoac bén kinh cia mot nguyén tit hoac khoang cach téi mot ng6i sao. O6 nhiéu dai lugng vat If nhw vay, nén van dé 1A cin sép x€p ching lai. May thay Khong phai tt cA déu doc lap. Thi du téc do la thuong s6 cita do dai va thdi gian. Vay nhiém vu cia ta lA rit ra - theo thda thuan qu6e té ~ mOt s6 nhé cdc dai long vat Mf, nhu do dai va thoi gian, va chi xc lap chuéin cho ching. Sau dé chting ta dinh nghia tat cA cae dai Iugng vat Ii khde theo nhitng dai lvong co bén nay va cdc chudn cia ching. Thi du t6c do duge dinh nghia theo cdc dai Ivgng co ban Ia dé dai va théi gian va cde chudin eg bin két hyp. (CAGTSHUA HIG bAnphAiMVaIKHANA URE MUANENOAMG! Nou chiing ta dinh nghia chudn 0 dai la khoang céch gitta mai va ngén tay tré cia canh tay duéi thang, thi r6 rang la chiing ta ed mOt chuéin kha dung nhung di nhién no sé thay déi tit ngudi nay dén ngudi khée. Doi hdi vé do chinh xéc cla khoa hoc va cong nghé lai thic ép ching ta ‘mot céch khéc. Chiing ta quan tam dén tinh bat bién truéc tién, sau dé 6 ging lam c4c ban sao céc chudn co ban thanh kha dung cho nhiing ai cén chung. 6 are 1-2. HE DON VI QUOC TE Nam 1971 Hoi nghi Can Do Quéc té lan thit 14 ly bay dai lugng lam céc dai luong co ban, do dé hinh thanh cd sé cia He Don vi Quéc té, viét tat la SI tit ten tiéng Phép, va thudng goi 1a hé met. Bang 1.1 chi ra c4e don vi cho ba dai lugng co ban - do dai, Kh6i lugng va thdi gian - ma ching ta sé sit dung trong nhiing chong dau cia cuén sdch nay. Nhing don vj cho céc dai Ing duge chon dé phi: hgp véi “kich 3 con ngudi’ Nhiéu don vj dén xudt SI duge dinh nghia theo céc don vj co ban nay. Thi du don vi ST cho cong suét, goi 1a oat (viét tat 1a W) duge dinh nghia theo cae don vj co bin cia khoi Iugng, 9 dai va thoi gian. Nhu ban sé thay 3 chuong 7, 1 oat = 1W = 1kg.m?js’. (1-1) Dé biéu dién nhing s6 rét lon va rét mhé thutng gap trong vat If ta ding ki hieu khoa hoc, sit dung céc ly thita cia 10. Trong ki higu nay 3560.000000m = 3,56 x 10’m (1-2) va 0,000 000 4928 = 4,92 x 10°7s. (1-3) Bang 1-1 MOT SO DON VI CO BAN SI Dai lugng Ten don vi Ki hieu don vi DO dai met. u m Thi gian giay s Kh6i lugng kilogam kg Bang 1-2 c&c TIP DAU NGU CHO CAC DON VI SI” Thita 86 Tiép dau ng Ki hieu Thita 86 Tigp dau ng Ki hieu 107 yotta~ Y 1074 yocto- y 107! zetta- Z 107! zepto- z 10'* exa- E 40; atto- a 10! peta- P 10" femto- f£ 10!2 tera- T 10° pico- P 10° giga- G 10° nano- n 10° méga- M 10° » 10° kil6- k 10> m 10° hect6- h 107? © 10! déca- da 10! a 8) Cie chil vi6t dam ta cic tiép du ngt hay ding nist Ti khi xudt hién may ign toan (computa) doi khi ki higu khoa hoc cs dang ngén gon hon, nhw trong 3,56E9 m va 4,92 E-7 s, trong dé E thay cho "Idy thita cia 10", © mot s6 may tinh con ngén gon hon v6i E duge thay bang khoang trong. DE thuan loi hon khi lam viée voi cdc s6 do rét Ion hoac rat bé ta sit dung céc tiép dau ngit ghi trong bang 1-2. Gén mot tiép dau ngi vao mot don vj od nghia la nhan véi thita 6 tuong ting. Nhu vay ta cé thé dién dat mét céng sudt dién 1a 1,27 x 10? oat = 1,27 giga oat = 1,27GW a4) hoae mot khoang thdi gian la 2,35 x 10°% = 2,85 nano gidy = 2,85 ns. 5) Mot 86 tiép déu ngit duge ding nhu trong mililit, centimet, kilogam va megabit da quen thude d6i vi cc ban. Phu luc F va bia 3 cho biét céc h@ 6 bién d6i sang céc hé don vj khong phai hé SI. Hoa Ki la nuéc lén duy nhét (thyc t€ héu nhv la nuéc duy nhét) khong chép nhan mot céch chfah thite He Don vj Quée té. 1-3. CHUYEN DOI CAC DON VI ‘Thudng ta cin chuyén déi céc don vi ma mét dai lugng vat I dang cd. Khi do ta ding phuong phép bién d6i n6i xich. Trong phuong phap nay ta nhan s6 do ban déu voi thita 86 bién déi (thuong 86 cia céc don vi bang 1). Thi du, vi mt phit va 60s Ja nhiing khodng théi gian nh nhau, nén od thé viet 1 min 60s 60s 1% nin Cai dé hoan toan khde v6i viet duge xt Ii cimg v6i nhau. Vi nhan mot dai lugng bét ki véi 1 khong lam cho dai lugng dé thay déi nen ta os thé dua ra céc thita s6 bién déi 6 moi noi néu thay cén thiét. Trong bién déi néi xich ta sit dung céc thila sé sao cho céc don vj khong cfin thiét sé mat di. Thi du, 1 hay 60 = 1 ; con 86 vA don vi cha né phai 2min = (2min)(1) = (2 min) () = 120s. a6) ‘Néu tinh cd mA ban ding thita s6 bién d6i lai khOng loai bd duge don vj ca thi chi cfin dio nguge thita s6 va thit lai. Nhé ring cdc don vj cling tuan theo céc quy tae nhit cdc bién dai s6 va cfc con 86. Bai toan mau 1-1 Chiée tau ngém nghién citu ALVIN chuyén dong véi téc d6 36,5 fathoms (sai) trong mot phat. a) Dién dat t6c 4} nay theo met trén giay. Mot fathom (fath) ding bang 6 fut (bo). Giai. Dé tim téc do theo met tren giay ta viet 36,5 fom tain fat! a 6ft 1m a ap (os, @0s) (Tate) (san) 1,11m/s. (ap s6) b) T6c do nay bang bao nhiéu dam trén gid ? Giai. Tuong ty trén ta cd fath fat 1mi 2 365s — (86 oa) ( oe) ( (seat) ( B2e0n) = 24m" Dap 00) ©) Tée 4 nay a bao nhiéu nam énh séng trén nam ? Giai. Mot nam nh séng (ly) 1a khoang cach ma 4nh séng di duge trong 1 nam, 9,46 x 10km. Ching ta bat dau tir két qua nhan duge 6 phén (a) : m m lly lkm_) / 3,16 x 107s ° van} = (2085) (apy toeim) (opm) (onan) = BTL x 10 (Dap 56) Ching ta cé thé viet két qua du6i dang 8,71nly/y, trong do “nly” la viét tt cia nano nam 4nh séng. Néu ban tim dép s6 cho phén (a) tren bang ding may tinh "mé rong’ thi trén man hinh xudt hign 1,112804878m/s ; Trong két qua nay do chinh xéc thé hign bang chin chit s6 thap phan la hoan toan vo nghia. Ta da lam tron (mét cach thich hgp) sé nay thanh 1,11m/s, 1a dO chinh xée duge bién minh béi dO chinh xéc cia s6 ligu géc. Tée do da cho 36,5fath/min chita ba chit s6 goi la nhimg cht s6 cé nghia. Khong 6 chit sO thit tu nao xudt hign ben phai chit s6 5, nén két qu bién d6i sé khong déng tin cay qué ba chit s6, hay ba chit s6 cd nghia. Phai ludn diéu chinh két qua cia méy tinh dé phan dnb gidi han cia do tin cay nay." Bai toan méu 1-2 C6 bao nhiéu centimet vudng trong dién tich 6,0km? ? Giai. Phai bién 46i méi kilomet trong 96 ligu g6c. Céch chéc chén nhat 1a tach ching ra : 6.0km? = 6,0Ckm(km) = 6,0 (hm)(kem) (4000) (A000m) ,. ( H00em) 2M) = 6,0 x. 10cm? (Dap 56) Bai toan mau 1-3 Bién déi 60mi/h thanh fut (b0) tren giay. (©) Su bign lugn dy ai han vé ede cht 56 c6 nghta trong cach gidi bai ton sé mudt hign trong céc chién thus gid bai ton cla Chuang 4, 9 Giai. Dé tra Idi ban c6 thé bién déi dam sang fut va gid sang giay ; hay ban co thé tham khao phu luc F cuén séch nay dé bién déi true tip hon 3.2885 224min ) ‘Theo cdc thi du trén ta hay chi ¥ ring thiia s6 bién déi la tong duong voi don vi. 60mish = 6Omi/h ( = 88ft/s. (ap 86) 1-4. DO DAI | Nam 1792 nuée Cong hda Phép méi ra didi da thiét lap mot hé can do méi. Ban ddu nén tang cia né, c4i mét dinh nghia 18 1 phén 10 trigu cia khodng céch tit Bac cue dén Xich dao. Cu6i cing vi Ii do thye tién ma chudn Trai Dat nay bj bd va mét duge dinh nghia 1a khoang céch gitta hai duéng manh khdc gén hai ddu cia mot thanh platin ~ iridi, la thanh mét chudn, duce luu trit 6 Vien Can Do Quéc té gain Paris. Cac ban sao chinh xée cia thanh chudn duge giti dén cde phong thi nghiém tao chudn trén toan thé gidi. Nhimg chuén thi efip nay duge ding dé lam ra cdc chudn khdc kha dung hon nhiéu, dé cui cling, moi dung cu do déu duge rat ra tir thanh mét chudn thong qua mot day chuyén so sanh phic tap. Nam 1959 yard duge dinh nghia hop php la : 1 yard = 0,9144 met (chinh xéc), a-7) no tuong duong voi 1 inch = 2,54 centimet (chinh xéc). -8) ‘Bang 1-3 MOT S6 DO DAT Do dai Met Khoang cach téi quaza xa nhét quan sat duge (1990) Khoang cach t6i thién ha Tién Ni (Andromeda) ‘Khodng cach t6i ngbi sao gin nhat (a Nhan ma Proxima Centauri) Khoang cach t6i hanh tinh xa nhat (Sao Diém Vuong) Ban kinh Trai Dat Chiéu cao ntti Everest (Chu-mo-lung-ma) DO day ciia td gidy nay Buéc song anh sing D6 dai cia mét virut dién hin Ban kinh cia nguyén ti hidro Ban kinh cia proton LAM AH CAMRANN XK KX XX KX KX B 5 : 10 Bang 1-3 dua ra mot s6 do dai dang chi y, trong dé cd do dai cia mot virut ; mot thi du duge minh hoa 6 hinh 1-1 Cu6i cing khoa hoe va cong nghé hién dai doi hdi mot chudin chinh xéc hon so véi khoang céch gitta hai vach trén mot thanh kim loai. Nam 1960 ngudi ta chp nhan mot chusin méi cho met dua trén co 83 bude song énh sang. Met duge dinh nghia Iai, bang 1 650 763,73 buée song anh sing dd - da cam dac tring do nguyén ti Kripton-86 phét HINI 1-1. Mot vi hinh dign a cis efe virut im. Chit ra; trong Snebrohdns, dite kak. Ae OR TMIAERE fs op UD + Sé di chon con 86 rac réi vé bude séng nay vi dé chudn méi phit hep nhét véi chudn met ci. C6 thé e6 duge nguyén tit kripton-86 cia chudn d0 dai nguyén tit & moi noi, chung hoan toan giéng nhau va ching phat anh sang cd buée séng hoan toan nhu nhau. Ding nh Philip Morrison thudc MIT da noi : méi nguyén tit la mot kho chifa céc don vi ty nhién, an toan hon so véi Vién Can Do Quéc té. Hinh 1-2 cho thay dO dai cla mdt khéi do chudn cia ngudi tho ca nganh co khi duge ding trong cong nghiép nh mot chudn do dai tht cap chinh xc, duge so sanh nhu thé nao véi chun méc cia Vien Tiéu chusin va Cong nghé quée gia (NIST). Céc dai t6i cht ngang hinh duge tao ra béi céc sdng anh sang d4p tat nhau Néu ce dai trén hai khéi hinh chit nhat khép nhau thi céie kh6i do 06 cing dd dai, Néu céc dai khong khép nhau 6 mtfe mot phén mudi dai ching han thi cic kh6i do khée nhau vé 49 dai 1 mot phén hai muoi bude séng anh sang, hay khoang 30nm. Vao nam 1983 nhu cfu vé do chinh xée cao hon a dat dén mee 1a ngay c& chudn kripton-86 cng jyinyi 4-2, mor ci ksi do chun con khong théa man, va nam dé ngudi ta da tién mot —ngudi tho cd nginh co Khi (ben tri!) dude buéc manh dan, Mét lai duoc dinh ngbia lai, la khoang ane aa daag a Varehagtiics cach ma song anh sang di duge trong mot khodng thi cic khdi do co 46 dai bing nhau. Hai iO . ; = i ny Khic nhau vé d0 di vio Khosing thoi gian duge quy dinh 16. Theo ng6n tit cia Hoi 25nm, vio o@ kich thie cla virut tren nghi lan tht 17 v6 Can Do thi : hinh 1-1 + S8 86 trong ki higu Kripton-86 chi mot déng vi cu thé trong nim déng vi ea nguyen (6 ny, MOL ki higu twang duong la Kr, trong dé con 86 goi la $8 khdi cia déng vi i | Met 1a do dai céia doan dutmg ma anh séng di duge trong chan khong trong Khoang thai gian 1/299792458 giay. Con s6 nay duge chon nhu vay dé t6c dd anh sing c chinh xéc bing | © = 299 792 458m/s | Vige do t6c do anh séng da dat do chinh xéc eve cao, nén méi cs thé chap nhan t6c | dO dh séng 14 mot dai lugng xdc dinh va ding né dé dinh nghia Iai met. Bai toan mau 1-4 Ca 100yd Idin 100m déu duge ding lam cde khoang cach cho céc cuge dua trong cae cude thi dau trén dutng chay. a) Khoang céch nao dai hon ? Giai. Te phuong trinh 1-7 100yd bang 91,44m nén 100m dai hon. b) Dai hon bao nhiéu met ? Giai. Goi AL 1a do chénh lech, trong dé A 1a chit hoa Hy lap denta. Do do AL = 100m - 100yd = 100m - 91,44m = 8,56m. (Dap 86) c) Dai hon bao nhiéu fut ? Giai. Ta ding phuong phap 6 bai todn mAu 1-1 dé dién dat dO chénh léch nay : 3,28ft im 8,56m) ( 28,1ft (Dap 86) ] 1-5. THOL GIAN ‘Thoi gian cd hai mat. Trong cudc sng x4 hoi va d6i voi vai muc dich khoa hoc ngudi ta mu6n biét"thdi gian trong ngay (xem hinh 1-3) dé s4p xép thi tu cdc su kin. Va trong nhiéu cong viée khoa hoc ngudi ta lai mu6n biét sv kién xAy ra trong bao lau. Vi thé bat ki chudn thdi gian nao déu phai tra Ii duge hai cau héi : "Kay ra khi nao 7 va "Kay ra trong bao lau ?" Bang 1-4 cho thay mot s6 thdi khoang do duge. Moi hién tugng ty lap lai déu os thé IA mot chudn thdi gian. St quay cia Tri D&t xéc dinh do dai cia mot ngay da duge ding lam chudn thai gian trong nhiéu thé ki. Mot dong h6 thach anh trong dé mot cdi vong thach anh dao dong lién tuc es thé duge lay chuén theo su quay cha Trai Dat thong qua céc quan sét thién van va duge ding dé do thdi khoang trong phong thj nghigm. Tuy nhién vige Idy chudn nay khong bao dim d9 chinh xéc ma khoa hoc va cng nghé hign dai doi héi. HINH 1-3. Khi he met dilge dua ra vio nim 1792 ngudita_dinh ‘ghia ai gid 4 mor gay 06 10 gid. ¥ twang ay di khong duge moi ngudi ua chudng. Ngudi ché tg0 d6ng h6 10 gid nay di khon khéo Lim mot mat 0. Giai. Dé tra di ta xem xét cdc biéu thie cia x(t), v(t) va a(t) ‘Tai t = 0 hat 6 vi tri x = +4m, chuyén dong vé phia trai voi van téc -27m/s va lie 46 khong gia t6c. Véi 0 < t < 8s hat tiép tuc chuyén dong vé ben trai nhung gidm t6c do vi né duge tang 6c vé phia phai (hay thit lai vit) va a(t) voi t = 2s ching han). Téc do tang t6c tang lén. Tai t = 3s hat ding nhét thoi (v = 0) va 6 vi tri xa nhat 6 phia trai (x = -50m), NG tigp tuc tang t6c vé phia phai voi t6c do tang din Cho t > 8s gia t6c ciia né vé phia phai tiép tuc tang va van t6c cia nd bay gid cing hung vé phia phai va tang nhanh, (Chu y IA cae dau cia v va a phit hop nhau) Hat chuyén dong khong gidi han vé phia phai. 2-6. GIA TOC KHONG DOI : MOT TRUONG HOP RIENG ‘Trong nhiéu kiéu chuyén dong thuémg gap thi gia t6c hoge khong déi hoac gén nh khong déi. Thi du khi dn giao thong chuyén tit dd sang xanh thi ban tang t6c xe cia ban v6i t6c do gan nhu khong déi (D6 thi vé vi tri, van t6c va gia t6c cla ban cd dang gidng nhv d6 thi trén hinh 2-9). Néu sau do ban phai phanh xe dé ding thi do giém t6c trong lic phanh cing co thé coi 1 gan nhu khong déi. Nhiing trudng hgp nhu vay xay ra 4 moi noi nén mdt nhém phwong trinh dac biét da duge dua ra dé xem xét chiing. Trong phéin nay ta dua ra mot céch tiép can dé suy ra cde phutong trinh. Céch tiép can thit hai duge dua rad phéin sau. Trong cd hai phan va sau nay khi gidi toan 6 nha, ban cn nhé la cde phuong trinh chi c6 gid tri déi vdi gia t6¢ khong déi (hode trong triting hop ban c6 thé coi gia téc gin ding la khong déi). Khi gia téc khong déi thi khong cdn sv phan biét gitta gia téc tic thdi va gia téc trung binh va ta es thé viet p.t. 2-7 voi mot vai thay déi trong ki hiéu nhu sau : t-0 G day v, la van t6c tai théi diém t = 0 va v la van t6c tai moi thi diém t sau do, Ta bién déi phuong trinh trén thanh vevytat (2-9) DE kiém tra, ta hay chit y rang phuong trinh nay thu vé v =v, khi t = 0. Dé kiém tra Idin nita ta hay ly dao ham p.t2-9. Khi lam nhu vay, thi ding la dv/dt =a; do la dinh nghia cia a. Hinh 2-9b trinh bay dé thi cia phuong trinh 2-9, ham s6 vit) ‘Tuong ty ta cd thé viét lai pt. 2-2 (véi mot it thay déi vé ki higu) nhu sau : x=x,+%, (2-10) trong dé x, la vi tri cia hat tai t = 0 va ¥ lA van téc trung binh gida t = 0 va thoi diém t sau do. a= 37 Néu ding pt. 2-9 dé ve d6 thi v phu thudc t thi duge mot dudng thang. Trong nhimg diéu kién dy vin t6c trung bin trong mot thdi khoang bat ki (thi du tit = 0 dén thoi diém t sau do) la gia tri trung binh cia van t6c tai thdi diém déu (= v,) va van t6e tai thai diém cudi cia thi khoang do (= v). Vay d6i véi thoi khoang t = 0 dén t sau dé, van t6c trung binh la 1 vez (2-11) ‘The v tit p.t. 2-9 va bién déi chit it, ta duge vey, + 4 at. (2-12) Cudi cing thé p.t. (2-12) vao p.t. (2-10) thi duge 1 PU ay svabe beg: at? (2-13) “ ‘ f & Z. x x a(t) 2E0E =O ‘ (b) g oo INE 2-9. (a) Vi tr x() cba hat chuyén dong vét gia te Khong dd. (b) Van te v(t) cia hat tai mbi digm 06 gia tr) Bling dé dée cia duding cong trong (a). (c) Gia tée (khéng déi) cita hat, bing dé déc (khdng déi) ca ding v0) Dé kiém tra ta chi ¥ ning My t = 0 thi dang la duge x = x,, Dé kiém tra tig, lay dao ham cia pt. 2-13 thi duing Ia cing duge pt. 2-9. Hinh 2-9a la dé thj cia pt. 2-13. ‘Trong cac bai to”in vé gia t6c khong déi co thé gap nam dai wong, do la x ~ x, vy t, a va v,. Thudng thi mot trong cac dai lvong nay khong duoc néu trong bai toan hoac nhu mot dit kién hode nhu mét én s6. Ngudi ta cho ta ba trong bén dai lugng cdn lai va yeu cau tim dai lugng thit tw. Méi p.t trong cic p.t. 2-9 va 2-18 déu chia bén trong céc dai Ivgng nay, nhung khong phi bn dai lugng giéng nhau. Trong p.t. 2-9 thi "thanh phdn ving" la do dich chuyén x ~ x, ; O pt. 2-13 thi do la van t6c v. Hai phuong trinh nay lai co thé ket hop vai nhau bing ba cach dé cé ba phuong trinh bé sung, méi phuong trinh Ay lai co mot "thanh phan ving’. Chang han vs v2 + 2aG - x) (2-14) Phuong trinh nay cé Igi néu ta khong biét t va khOng can tim t. Ti hai phuong trinh trén ta co thé khit gia téc a di dé duge mot phiong trinh khong cha a x= x, 5 (vo + Wt: (2-15) 38 Cudi cling ta cd thé khit v,, dé duge x-x,=vt- $ at? (2-16) Hay ch ¥ dén sy khdc nhau té nhj giita phuong trinh nay va p.t. 2-13. Mot cai lien quan dén van t6c ban dau v,, cdi kia lién quan dén van t6c v tai thdi diém t. Bang 2-2 CAC PHUONG TRINH CHO CHUYEN DONG V6I GIA T6C KHONG Dé” S6 thi te cia ¢ Thanh phan phuong trinh Phuong al wang 29 vy tat x-x, 2-13- x-x,=¥%t +5 at? v 2-14 v= ¥} + 2a — x) t 1 us rx, = 5, +t ! eee y, oa r-x,=ut-35 at ji 1) Trude khi sil dung ee phuking trinh trong bing nity phi biGt chic la ga We thue su hong di. Chu y ti nda léy dao him pt. 2-13 thi duge pa. 2-9. Khib mot bign nao dé gia che pt. 2-9 vi 2-13 thi tim dude ba phuong trinh edn Ia Bang 2-2 ligt ke cdc p.t. 2-9, 2-13, 2-14, 2-15 va 2-16 va cho biét dai Iugng nao trong nam dai lugng khong cé trong phutong trinh. Dé gii bai todn gia téc khong déi ban phai nhan ra dai lugng nao trong nam dai Itong khong gap trong bai, 6 dang dit kién hoac an 86. Tir bang 2-2 hay chon dling phuong trinh va thay ba dir kién vao dé tim an s6. Thay vao viée ding bang khi cin ban cd thé dé dang tim lai giai néu chi dig cae pt. 2-9 va 2-13 bing céch gidi ching nhw hai phuong trinh xét ding thoi (p.t dong nghiém). Bai toan mau 2-8 Khi thay xe cAnh sat thi ban phanh xe ban dé gidm téc do tit 75 km/h xu6ng 45 km/h tren doan dudng 88m. a) Coi gia téc la khong déi thi né bang bao nhiéu ? Giai. Bai todn nay khong chia thdi gian, cA d dang dit kign lan dap s6. Ta chon p.t. 2-14 4 bang 2-2. Giai phuong trinh nay cho a, duge 3s vi vy (45 km fh)? — (75 km/h)? _ = Wax) (2)(0,0088 km) Z = -2,05 x 10% km/h? = -1,6 m/s* (Dap 86) 39

Vous aimerez peut-être aussi