ngudén géc van hoa WAC-4 Mal Tap ae a SeKHAI TU vor bat civ mét dan téc, hay tén gido nao hé da ndi téi ngudn géc la tré thanh vén dé nghia la noi dén nhitng khé khan, nhitng nghi ngé, do dy, tim kiém rdi nhdn dé ndyra rat nhiéu i kién, nhiéu gid thuvét. Nwéc Viét nam tat nhién khong ndm ngodi théng 1é dé dworc: vi nguin géc throng bi chén sdu dwéi nhitng di vdng hin tap: ai dam tr hao biét dich xdc va biét hét cd dwgc. Thanh ra méi thuyét chi noi lén duwgc mét vai diém nao dé. Nguoi sau thay cé nhitng diéu thiéu sot thi lgi dwa ra mgt thuyét moi, dé c6 noi lén nhitng ditu 66 sét no, va déy la trwong hep Viét nho, né dwa trén mét sd sw kign hode bi cdc thuyét truéc 66 quén hodc dé lu mo sau day: — Trwéc hét la moi lién hé giita Viét nam va Bach viét bj bd lor la, nhiéu ngwéi con cho la khéng lién he chi cd véi ngwoi Vige nam nay. — Khong dat ndi dwoc sy di biét gitta hai th Nho gido, mét cua thi ddn, mét cia thén dan, nén khéng nhin ra trdn tuyén vin héa dich thirc nam giita Han nho va Nho so khéi ma Iqi dgt lam sang dia hat chinh tri gita Tau va Viet. — Boi thé thay vi nhin nhén mdi lién hé thém sdu gitta vdn hoa Viét nam voi Nho gido, thi lai dit ching trén hai tr@n tuyén chong nhau. — Do dé khéng thé ndi lén cach Hi gidi ddu la nét dic trung cia van héa nwéc nhd, it ra nhitng nét co ban nhat. — Vi vdy khong th® thidt ldp nbi cho nude mét chit dgo thich hyp tinh tinh phong thd vd trink dg tién héa riéng bigt,vinr KHA! TO" Diy la nhitng khuyét ditm ma Viée nho mudn bd cru. Cé thé néi ndém diém trén thuée doi trgng. Ngodi ra nd- ciing mun déng gép cd vé phirong phdp. Léa v} trong lang vdn héa quéc té d@ cé nhitng phweng php méi rét déng chi i ma cho téi nay chira théy dwec dp dung tt ra cdch triét d2 vao vide tim hiéu vdn héa mréc nha. ThE ma voi bat ci nén vdn héa ndo thi nhitng phwong phdp no cing rot nhiéu tia séng méi la rét dang chi i, hudng nita véi név vdn héa Viét nam cé hai dim khdc vin héa Tay phirong: mgt la né wa I6i khong noi ma ndi, goi la «i tai ngén ngogi ». Hai 1a cé sw tham dy cia dan ching vao viéc hinh thanh vdn héa, thé ma dan ching khéng “viét sdch » dai nhung chi néi vén td qua ca dao, qua thé ché, thdi tuc, 18 lay, huy?r thogi... Vay cin mét phwong phdp chi i toi tat cd nhitng cdi dé, va day la diéu ching téi thi lam véi thuyét Viée nho va goi la huyén si. Huyén sie la két tink bdi nhitng phwong phdp cita cdc khoa nhén vdn moi nhw x4 hdi hoc dat nding trén théi tuc, th? ché uyén tam chi £ dén huyér thogi dwgc coi nhu tiéng néi cia tiém thitc, co chu chit horn hét dén cdc con sé tiéu bidu, khdo cS da trén cde dé tich thdm quét dwere. D6 la nhitng iéu t6 méi le, khdc véi phivong phap quer dang téi nay nang tinh chat han ldm hode duy str. Vi cé sir khdc biét cd vé ddi twong lan phurong phdp nén tit nhién Viét nho dwa ra mét li nhin khac xwa cing vdi nhitng dé quyét nhiéu khi déng troi khién mét sé hoc gid bo nga. Vay véi quyén nay tuy chura la tan cing nhung dé ld thir chin trong todn b6 nén ching téi ddcé th? ndéi ré hon ve lap trong riéng, ding thoi dua ra mét vai ki8m diém a3 goi la moi déc gid cing ching toi nghi gidi lao dé nhin tré lai nhitng buwéc da kinh qua. Con duwing tim vé ngudn géc vin hoa dan téc la dwivng bat tan, chdng bao gid’ téi cing, nén ldu lau phdi dirng igi dé kitm ditm, Xong lqi lén dwong.CHO viET TAT Archeo _: The archeology of anclent China. by Kwang - chih- chang. Yale University Press. New haven. 1968 Bezacier : l'art Vietnamien par lL. Bezacler. Ed. Union Francaise. Paris 1954 Caedes : las états himdoulsés d‘Indochine et d‘Indonésle por G. Caedes. éd. de Boccard. Paris, 1948 Escara : les institutions de la Chine par Henri Maspéro et Jean ‘Escara P.U.F. 1952 Eberhard ; A History of China by Wolfram Eber- hard. London 1955. Ban dich Phap cta nha Payot Paris Huard + Connaissance du Vietnam. EFEO 1954 Keim : Panorama de la Chine par Jean Keim Hachette 195] . Marg 1 La langue et I’écriture chinolses par Georges Margoulies. Payot Paris 1943 Terrien : The langvagas of China before the chinese by Terrien de la ‘couperie. Tapei 1970 . Cha i : Cac kf hiéu d@ cho trong cdc quyén truade cing bO khéng nhac tdiI NEN MONG CUA VIET NHO A, NHUNG IEU TO VAN MINH CUA LAC VIET Trong « Vidt li Té nguyén» cd hai dé quyét déng trdi mét 14. Bach viét lam cht tron ven nuéc Tau truréc ngwet™ Tau, hai 14 chinh ngwei Bach viét di chi xuéng ra Nho gido, ngudi Tau chi lam cho hoan bi ciing nhw lam sa doa ra Han nho. Chi dé nhit ké nhur dug kitn chirng réi. O” day toi chi chu i dén chi dé hai cd tinh chat thuan tuy van héa. Dé qua 1a mét char dé qua tdéo ba0; nén cd ngudi cho ring ngwéi Tau sé khéng thém cai ma chi cwdi, cdi khinh. Con hoc gid ta thi mot vai vi méi ndéi ngdm 144i quéc qua khich, 14 chi quan.., ngoai gid con cho xem (Wait and see). ‘Toi khong cha i dén ngudi Tau hay nhitng ngwéi cho 1a qua khich, hay voi vang, vi méi ngwdi cd quyén ndi lén cdm nghi cha minh, nhung dé méi 1a cam nghi chua xai duoc, Muén xai (ttre dura ra tranh ludn) phai ke khai ra digm nao 1a qua khich, diém nao 1a chi quan. Diéu dé chura ai lam, nén nhitng bai sau day chwa han nhim tra loi ai ma chi cé i dap tng su ch doi cha mét sé déc gid mong tdi minh dinh thém vé ché trong Viét nho. Vay vite trwéc hét phai lam 1a xem thuyét Vist nho cd nén tang nao ching, Muén thé thi cin xét xem khi hai chiing gip g& thi ai hon, ai kém: néu Hoa téc hon hin Viét téc thi thuyét Vide nho thigu nén, ngiroc lai La od nén, Dau hiéu dé xét doin hon kém 1a sy vay muon: ai2 NGUON GOC VAN HOA VIET NAM vay 1a kém. Néu nguéi Tau vay mugn Lac viét nhiéu thi ta cé quyén dwara thuyét nhu trén. Vay ma cé nhiéu viéc ching td ngwdi Viet hon, Tat nhién khéng hon vi cé tai dic biét nhung hon vi vao nuéc Tau truréc, chiém ctr mién tét nhat 1a Hé quing, nén cd dip di uéc vé mot sé diém thi du vé déng thuyén be da gidi di dé virgt trang dwong dén cdc dio xa xdi. Ther dén la Lac viét hon Tau vé cdi nd. Trung hoa da tiép xtc voi Vigt & Kinh man ti ddi nha Ha, ma mai dén doi Tan, Tau van con kém vé nd; an tich sy vu dé con dé Iai trong cau truyén huyén thoai né thdn cha An duong vuong chéng Trigu da. Tau hoc cla Vist & dat Kinh man rat nhiéu nhung {t ai chi idén lavi dikhéng chi { toi sy kign Lac vide da vio mréc Tau truéc cd hang ngan nam, khién cho Tau dén sau pai muon cha Viet kha nhiéu cdi, ta hay lén sd tam: 1. Trude hét 14 cdind. Nguoi Tau ding cung thiéu cay doc, nén khong ban nhiéu tén mot trat “duge ‘nhu nd. 2. Thir dén la nha néc o4n gé¢ mai cong fen troinguoi Tau méi lim ty dvi nha Durdng, trude kia. mai nha cha ho thing nhu khoa khdo cé. chirng minh (xem. L’art Viet- namienne tr. 32 Bezacier. Hoic Archéo tr, 99). 3. Déi diia in com. Naissance de la Chine w. 307. Hoac Huard tr. 198. 4. Lam thuyén, ‘ Vé diém nay Viét ndihon qué nhiéu, Lic Si vuu thua Hién vién thi Lac viét da vuot duc bién ma ngudi Tau -mii téi dvi nha Ha méi vwot séng Ha & quang hep nhat noi ctra séng Vi, cht chua dam vurgt phia déng réng hon. 5. Thay van va nghé danh cacta daa Viét éng Huard (tr. 227) nhan xét ngon ngi Viet day tiéng vé thuyén bi... 6. Cach Igi dyng nue thoy trigu dé lam rudng ciaNEN MONG CUA VIET NHO 3 dan Lac viét. Day 14 diém dugc ngwoi Tau dic bite chi tam coi nhu lign hé toi van sé quéc gia cla ho* thé ma con phii muon cla Viét thi con cd thé néi dén nhieu cdi khdc nh son mai ma ngwoi Thai & Thuc hon Tau. Néi chung thi trong hai ngin nim dau chi thay cé Tau mrgn Viet ma khéng thay Viet mugn Tau. Tau hon Vitt dugc cai xe, nhirng Viet khéng mugn vi chuyén vé thuyén. B. NGUOT TAU CO.THAU NHAN NHUNG IEU TO VAN HOA LAC VIET CHANG? Dé la phén van minh, Bay gid ching ta buréc sang phan vin héa va hdi ngudi Tau cé murgn chi chang? Tha c6 nhigu. Hay di ty hinh thircdén néi dang. Vé hinh thirc thi nén chi i dén ngén ng 1a dau, vi vay mugn ngén ngir cla ai 1a dau phuc van héa cia ho, coi 1a cao hon. Thé ma trong vu nay thi cé Mi lai cé: cho Trung hoa vay. Thé ma cé Ma lai véi Bach vit déng téng (xem Viét li tr. 341). Viét chi hoc voi Tau vé sau. Cdn lic méi gap go: thi Tau mugn cia ta nhiéu tiéng nh dau do dé, ban do van, van do may... Vé diém nay tdikhéng chuyén mén ma chi doc it nhiéu tai liga néi dén truyén Hoa téc vay nhiéu tiéng cia Lac viét dén néi cd cu phdp cla ho cting cé thay di (Xin xem chi tit trong quyén The languages of China before the Chinese cia Terrein de Lacouperie méi dirgc Chieng Wen tdi ban tai Dai bac 1970) vi la nganh chuyén * Cé thé nhan thay diéu 46 qua ludn an Key ecoucmic in Chinese history, as revealed in the development of public works for water control cla Chi Chao Ting, London, 1936. Cha thuyét trong cuén nay 1a khi nao Tat sn séc séng ngdi thi nuéc curdng thinb, 6 la Idi gidi nghia thong ting via hoa chinh tri bang ha tang kinh té. Chung ta khéng theo l6igidi anghia dé, nhung céog nhjn rang tic gid nhin thay tim quan troag ca vige trj thay.4 NGOGN GOC VAN HOA VIET NAM min nén tdi xin thong qua dé ban sang cdc chuyén khac nhat 1a triét. . C. BA COT CAICUA NHO Noi dén triét thi quan trong khéng cdn nim trong hinh thirc (ng6n ngit, chit viét) ma la trong ndi dung: «tir dat nhi di hi». Vay xét ndi dung thi thay trong Nho gido cé nhitng iéu t6 sau day cha Lac viét la dao the trdi, 18 gia tién va ngii hanh. 1. Dao thé troi 1a cla Bach vigt vé sau Tau muon va danh cho vua, din khong duec thé, dang khi bén ta dén nam 1945 cé noi dén 80% gia dinh trong nha cé bin tho éng Thién*. Troi ma Viét nho the rat bao dung nhu me hién, Co 1é sau nay Tau déi ra éng Troi, cén trudc kia voi Lac vitt la ba trai. «Ong tring ma lay ba troin. Cang voi Thai duong than ni& cia Nhat, hay Ciu thién huyén n& cua ta la mét géc. Chinh dao thd troi nay lién hé voi nhan cht tinh (xay trén tam tai) ma bieu hiéu 1a gia tién. 2. Vay lé gia tién cfing 1a cha Lac viét, Tau mirgn va danh cho qui téc, chitr dan ching khéng duoc tho. Co ngtéinban xét Ja gia dinh Tau khéng cé ban thé td tién khac han véi Viét nam nha nao cing cé. Nhu vay di rd % Ché nay V6 phién cé mot bai nhan xét ahan dé 1a .dat cla con agwoi » ding troag Bach khoa sé 376 thing g-12 ndi vé miéa Nam. Dai khai: » Dau cing cé dau tin agwoag: ngoai sin thd 6ag Thién, trong nha thd éng Dia va khap cing noi dong choi cdc éng Dao... Dit mién Nam co hé thudc cdc ding than liah? Thé ma la: khong & diu con nguéi doc dé cao bing & day. Day mdi chinh thj la dat cha con ngudi.. Day JA bai t6i cho [8 sdu sac va rat hop voi thuyét nhan cha cha t6i, con nguéi hoa hop voi troi dat, mi vaa git durge alin cha tinh... cing ahi chi trong coi mign Nam phan chitu. Viet nbo hon hét (xem Via dé Quéc hoc)NEN MONG CUA VIET NHO 5 noi phat xuat phai la Viét thi ngwoi Viet moi thim nhuan ohiéu hon duoc nht vay. 3. Cdn ngit hanh thi dén may cdc hoc gid cho 1a phat xuat ty déng nam ké ci tt vi cin cir trén ngii hanh Con ikién bao tw Tay du bi b’c bé vi Tay thuong 1a tt hanh voi khiva gid Ika, dat (xem Need 11.244, 246, 355). Cling nhu Am duong khéng thé do Perse vi khong cd tét xiu, 4m khéng xiu... (Need 11.277). Vi thé cé thé coi lado Kinh s& tirc do Lac viét, ca ng hanh ln 4m durong, Dé la nhitng cét cdi hay 14 co cau cla Nho gido so khéi va cd thé coi nhw 1a nhiéng 1é chtrng minh tire cin bén, cdn li do thy dé kign chitng thi cé thé dua ra hai diém Sau: Triréc hét 14 viéc Khéng tir tuyén bd « thuat nhi bat tac» tire chi thuat lai dao cd xtra chit éng khong sang tac va néu cdn xdc dinh 14 dao cé & phwong nao thi éng bdo & phuong Nam. Trong cau: « Khoan nhu di gido, bat bdo vo dao Nam phtrong chi curong da, quan ti cu chi» Trung dung 10. Vi nhitng li do trén ching ta nén tir bd hai thdi quen: truéc hét la coi Khong te nhw ngwoi sing lap ra Nho giao. Céng cha Khong chi i lam cho dgo Nho phuc héi sc manh ma théi, Hai 1a trung tém vin héa cia Tau luén luén & H6 quang tic mién cia Lac viét hodc thoi Khéng tir la Son déng (Té, L6) cing 1a mién cé sy hién dign lau doi cta Lac viét, Voi ba li ching Ién lao, voi hai 1é kin chirng cu thé toi cho 1a khéng nhieng cd nén dé dat gid thuyét Vise nho, ma thuyét dé con ding nang lén bac chi thuyét. | D. KHA NANG TIEP xUc- Cé ngudi cin ctr trén sy kién 1A khong cd so Lac viét6 NGOGN GOC VAN HOA VIET NAM & ving Hoa b’c ma chéi tir gid thuyét trén, nhung gid sir 1a cugc tham quat di day du di nia thi van con nhiéu li khic nhw Viém viét & hai phia Hoa bic 1a Son déng (Dong di) va phia Tay (Khuyén nhung) ép Hoa tc vao gitta, cdn phia Nam thi nim tron. Néu ngwdi Tau chia virot dug Hoang ha thi di cé nguéi Vit: chit Viét cd nghia cy thé Ja veot Ha: vot xuéng Nam citing nhu virot lén Bac. Vi thé ma nam 672 truéc ki nguyén, nha Chu con phai xuéng chigu ph du s& Thaoh vwong phai ché phuc va binh dinh nhirng ro’ Nam man, dé cho li man di Vitt dirng x4m pham Trung nguyén, Va lai vé anh huéng van hoa dau cé can sy & chen ké, chi cén tiép xc, ma Hoa téc thi ty luc ‘vao nuéc Tau da lign tuc tiép xtc véi Lac viét cd ba phia Déng, Tay, Nam, Va lai Nho gido chi kéttinh vao doi Chu thi khang nén giy bd anh hiréng mién dudi séng Hoang ha ma sic anh hing Ion lao dén néi ddi cd tam hén tri nao, tam tinh véc dang va mau da cia nguoi Tau dén cur ngy & mién Kinh vist, cd chi s6 so ciing déi dén néi cé nguéi nghi phai dit ra cho ho tnét ching riéng 1a Nam Méng g6 lich, Tat ca nhitng sw viée nay x4y ra thoi chung dtc Vitt nho voi Hoa nho lam nén Vuong nho. Viét nho thuan ching 12 tw dau dén Hién vién. Vuong nho ty Hién vién t6i Théi xuan thu, r6i Dé nho Théi ngii ba. Sau dé [a Han nho. Vi nhitng li do trén ma t6i cho 1a Tau da vay mugn ca vin héa Lac viét nita. Van hoa dé tdi goi la Nho gido dang thai nghén tic méi cam thay lo mo nén dién bang huyén thoai. Cé i thirc di dé dién ca bang ngén tt, van ty, i tuwong thi sé duoc ngudi Tau (hay lai Tau) lam vé sau dgi nha Chu, nhat 1a véi Khéng ti, ttrc 1a 16i hai ngan nam sau khi ngwdi Tau dat chan vio nuéc Tau, nén qua di lau dai dé gdm cA anh hiréng Lac viét & Kinh man vao dé. Vay néi nguéi Tau vay muon vin héa Viet 1a 06 qua nhiéu tang chirng, chtr khéng phai vo bang chi quanNEN MONG CUA VIET NHO 7 hay vOi vang nh cé ngwéi nghi dau, D. THIEU SONG PHANG Trong pham vi van héa viéc ching nay vay mtron ching kia 14 qua thwong khéng cin phii khai ra ciing ching sao, nhat 14 déi voi Tau 1a ké manh hon Viét thi chwéc vitc khai ra cing cd li do. Thé héi tai sao Iai bao ngwoi ta dn cwép. Thwa rang dé chang qua 1a 16i nhin manh cho céu vin mang tinh chat kich dong vay thoi. Tuy nhién vi 1a nhitng danh ttr cé vé dao bia thi ciing phai cé li do nao dé méi duge phép xii, va li'-do dé & tai viée Tau cé vay muon cha Vitt ma lai khi-dé nguéi ta cho 1a Man di Bach viét, thé cho nén téi méi di tim thir coi Man di ding khinh chang thi té ra khong hin ohu vay, ma trai lai Tau cé vay murgn lai cbn cd cd cao sé nira chix. Thi du Lac bO chuy ma Tau di vay muon tén giao thi lai viét voi bé thay, thinh ra Lac bé chuy miat tich luén, Thé ma Lac bé chuy 1a Mén tise té tién xa nhat cha ta va con dé 4n tich lai tong danh hitu Héng bang (chit héng véi chuy 6 lign hé Diéu) thé ma sy cao sé da thanh cong dén néi ngwéi Viet vé sau mat tron i thirc vé mdi lién hé voi Mén voi diéu, dén néi ngay nay nhiéu ngtrdi con cho truyén Héng bang thi 14 hoang duong thi da biét di cé sy cé tam x6a bé géc tich ngwdi ta. Diy 1a nhitng chuyén lat vit, chic cdn nhigu ma ta chwa kip truy tam, nhung day chi can néu ra mét viéc quan trong la trong khi lén sé nhitng ching toc lam thanh din toc nugc Tau thi ho chi ké toi cé Mong, Man, Héi, Tang con Bach viét thi quén Ang di. Dang khi ay thi chinh Bach vitt vira déng nguéi nhat vira déng gép van héa nhiéu nhat. Dong nhit dén néi cb thé néi B 60 hoc 70% dan8 NGUON GOC VAN HOA VIET NAM Tau hién nay 1a ngudi Bach vict. Vi thé t6i coi dé 14 mot cudc cao sé to nhat ma chting ta cé thé kiém ké xuyén qua 16i phat 4m va dirorc khoa ngén ngit tl gido cho biét cd dén 7, Sphan mudi ngwei Tau ndi theo giong Vist, hay néi theo phuong 4m 1a 9 trén ro E. CHiN PHAN MU'OT NGUOI TAU NOI THEO GIONG VIET. Do 1a can ctr wén phuong 4m cia Tau hi¢n nay ma néi. Theo cdc nha ngén ngit thi Tau cd tat cd 10 phwong 4m, trong dé Trung nguyéa cia Tau chinh cong chi 1A mét gom déng Thiém tay, bac Ha nam, nam Ha bic, nam Son tay, Ngoai gid toan la Tau doc giong Lac Viét gom: 1. Tin ngit: O Thiém tay duoc coi nhw tiéng tién quan thoai, 2. Thuc ngit: 1a 4m cia ngwoi Thai xuwa. 3. Ién, Té ngit: Déng di (Son déng) hay 1a Lac dich 4. S& ngit: Kinh man, Lac viét. Trung tam vin héa nuoc Tau. 5. Man ngit: Man viét & Phuc kién. 6. Vict ngit: Quang déng, Quang tay. 7. Giang Hoai ngtr: Bac giang t6, Viée chiét giang. 8, Ngé, Viet ngit: Giang t6, Chiét giang— Viée xua. 9. Dién kiém ng&: Van nam. Voi mot su déng gép cd vé nhan sé Lin vin héa lon lao nh vay ma [ai bd quén thi cé ding chit curép tong khéng qué khich chi ca. Thé 1a tam xong, ngtroi Tau cd murgn cia Vist ca van minh (nd, dia, thuyén, thiy van) ln vin héa: dao thy toi, gia tién, ngii hanh, giong noi... Vay thuyét cho ring ngidi Viet da déng gop vao viéc hinh thanh Nho gido cé nén ting.NBN MONG CUA VIET NHO 3 G. PHAN DONG GOP CUA DAN GIAN. Dé quyét trén cang rd hon khi ta chi i dén diéu nay la vin héa trong cdc x4 hdi Viét nho durgc kién tad dau tién do dan gian, nhat 1a dan gian née Sé, tire [3 Kinh viet cha tién nhan ta dui triéu dai Kinh Dong vwong ma ching toi di ndéi nhigu noi vé phan déng gdp quan trong cha dan gian, citing nhu viée nha Han ding dan nwoc S& lam chi lire thé ma dan S& 1a Hoa géc Viét, nén H4n chinh 14 din Kinh vit. Xét nhu trén thi nhirng cdu két ludn téo bao cha ching tdi cé day cin cir, phuong chi sir téo bao cing nhiéu khi rat cdn thiét trong pham vi khoa hoc, diu cé sai di nia nhung chinh chang méi Lam cho khoa hoc tién buéc. Gia trj cha ching 1a khoi day sy chu i, tao dip cho nhitng chéng doi, bat phai diéu chinh... Day 14 nhitng tac dong hep khoa hoc vay.ri THU UOC LUONG BO Sd BONG GOP CUA LAC VIET A. NHONG PHAN BIET CAN THIET Tréc hét cin néi vé ndi dung hai chit Han nho va Viét nho. 6 1a bo danh tir tdi dat ra dé chi hai thir nho khdc nhau. Tdi rat lay 1am la tai sao cdc cu xu'a di khéng chi { téi sy phan biét nén ting nay, chi bang Iéng voi hai bé danh tir Virong dao, Ba dao, ma khéng ban téi nguén goc, cing nhu nhitng si kién lich sir lén lao cé chirng tich nhu vy Thach ctr; cang khéng ké khai ra nhitng di biér can ban giita hai thi nho. Theo tdi dé 1a sy thanh céng eta nha Han trong viée xuyén tac Nho gido, xuyén tac tai tinh dén dO nguéi sau khéng cht i toi vie ‘xuyén tac nén d6 cing 1a dau chi sw that bai cia Nho gido da khéng viron lén duoc trdi hang ngan nim. Mai cho téi thdi hién dai méi dirgc cdc nha nghién ctru Tay phuwong chi i téi va phan ra cin than hon, thi dy éng René Grousset cing nhir éng Demiéville thi phan ra confucéisme trong duong véi cai téi goi 14 nho nguyén thay va confucianisme 1a Hén nho (La Chine et son art, p. 42). Tuy ahién hoc gid Tay phuong cé phan biét nhung chia mét ai khai thic sy Phan biét dé dén cing triét nguén ngon, nén van cdn 1A mé6t thigu sot trim trong va vi thé ching téi ther lam dé bu dap, S& di toi khéng chap nhan nhitng b6 daph xung tréaTHU UGC LUONG DO S6 " vi qua hep chira bao quat néi van dé nguén géc cing nh sir sau xa cia triét nho ma H4n nho da khéng nhin ra. Vi thé méi phai dit ra cip danh xwng Han nho va Viét nho. V6i danh tir Han nho téi khéng nhitng muén chi céi nho ty doi Hin da bi xuyén tac ma chirng tich la thu vién Thgch cir (xem cita Khong chwrong IT) va tinh chat 1a phdp hinh tirc qua nang li sy dén 4¢ tinh ngudi, ma cdn mudn gop vio d6 cd iéu té du myc nhw 1a ngudn géc, dau sau nay cd hoan toan néng nghi¢p nhung néu con dat qua nang li tri, dé cao ta truréng (vua) dén do chuyén ché, dan 4p dan ba, dit ra cdc dic quyén kém theo giai cdp... thi van ctr 1A du mauc. Vé diém nay déc gid tham khio trong 2 quyén «Co cau Viét nho» va «Triét li cdi Dink” ching tdi da giai thich tuong tan va sé ban thém& diéi. Con bén vurong dao thi t6i gsi la Viet nho di voi néng nghiép vi cé nhitng dire tinh khdc nhw nang tinh cm, kh6éng dan 4p dan ba, 6c céng thé thay cho ding cap hay dic 4n, dé cao kinh nghiém (trong si) hon 1a strc manh ttc dat van trén vd. Nhitng di¢m nay dwgc phan tich téi cting triét va duoc trinh bay theo I6i téng hop Dong tay va tdi goi 14 Vict nho, theo nghia nho siéu viét, situ hinh, Kém theo dé cén mét nghia nguén gdc: Vitt nho dé 1a cia ngtrdi Viée hidu cd vé xwa [dn nay: xwa 1a t8 tién Lac viét 4a dat nén mong, cdn nay 1a 6 ngudi Vist khai quat lén. Gid thuyét nay duc dira ra 1A cot dé bom sinh khi cho lang vin hoc Viét nam ma thdi, nén nghia hai nay rit 14 tty phu, nghia siéu hinh trén méi 14 chinh cSt, Toi sé tré lai diém nay sau. Bay gid xin tiép tuc ban’ dén phuong ph4p méi goi Wa achi sd vin héa » tic 1a [én sd nhieng iéu té cin ban cia nho réi cho sé diém, sau 46 so sé diém cha Hin nho va Vigt nho dé xem hon kém, Vay truéc hét xin phan tich Viée nho ra cic diém then chét. Co hai tidu dé lon mét 1a co eda hai 14 ngi dung. M6i dang chi xin lay 5 diém lam miu.12 NGUON GOC VAN HOA VIET NAM B. NOI DUNG, 1.— Nhan chi. 2.— Dan chi. 3.— Binh quyén moi ngudi. 4.— Binh quyén nam nit, 5.— Binh quan tinh H. Co cau gém cdc sé sauz 6.— Nhat = Thai cye. 7-— Nhji = LuGng nghi, - 8.— Tam = Tam tai. 9.— Ngii == Ngii hanh, 1o.— Cu = Cu nik. Thé 1a cé 10 muc mau, Tt nhién cdn thém duge nhiéu nhtrng lay to cho gon. Méi dé cho t6i da 10 diém cong cd la 100 diém, 50 diém 14 trung binh, dé hang thir; 60 binh thir, 70 uu... Vay bay gid ching ta di vao chi tiét. 1. Diém nhat 1a ohan cha: Nhan cht 14 khi xem con ngwoi dirng déc lap véi troi va dat va ty lam chi lay minh, nghia la nhérng thé thai sinh déng giao litn duge cin ctr teén ban tinh con ngudi hon Ia trén nhitng qui luat phat xuat ty troi hay dat. Va do Ja thai do doc lap can ban Lam nén nhan chi tinh, dura lai cho con ngudi qui ché vuong gia, dwong hoang trong céi riéng cha minh. Nhung doc lap ma khéng cé lap vi van git lien hé voi troi voi dat, béi vay goi 1a nén nhan ban thai hda. Néo khac voi duy thién 1a di han véi troi (bai vat) cing nhwr duy dia di hin voi dat (duy vat) ma cdn khac cd duy nhdn nita, vi thuyét nay déi lap véi troi cling dat, coi ngwoi 1a teurg tim duy nhat. Nguoc lai nhan chi cla Viet nho dirng trong thé tam tai tire cé lién hé mat thiét vi troi cing dat. Vay phai goi la nhan chu, ma li twéng 1a phung su con ngirdj khi séng cing nhw lic chét, va do dé ma cé lé gia tiénTHU UOC LUONG D6 S6 13 ké droc nhu biéu hitu cha nhan ché tinh, nén gia tién chi 6 & nhiinz noi nao cé nhin chit tinh. Dé 1a nét dac tring cua Lac vite i nhu tam tai ciing 14 nét dac trung vi né dat con ngu'di ngang hang cing tréi dat. Vi trong dé con ngwdi duoc ty do khéng phai né I¢ cho i hé nao. Khéng cé chuyén -giét nguwoi hay bat ngtoi hi sinh cho nhiétng tw tuéng. Tau con chén ngudi theo ké chét chir Viét nam thi khéng. Bich viet cing giéng nhwr tit cd moi ching téc, ban dau ciing -di qua bai vat: hi sinh ngwdi cho thin minh nhw giét ngudi té than, nhung réi Viet bé tuc man ro dé truéc Tau, vi mai téi thoi chién quéc ma Tau con git tuc di man dé, Vay thi nhan chi tinh nén qui cho Han hay Viét? Han nho xét nh 14 du muc noi nha cai tri quen xem bj trj nh kigu doin vat, thi khéng thé nao chiu dé cho nay sinh 6c nhan chi: so sé khé bao. Vi thé ma ti cho nhan chi 1a cia Lac viét dén 80%. Bay gi ban dén dan quyén. 2. Dan quyén: Day 1a hé qua ctla nhan chi. Vi hé 43 14 nhan cht chan thyc thi quyén binh dugc dat trong tay nhan quyén nghia 1a ai nhan ditrc nhit ttrc thc hién ‘duge nhan tinh nhat thi nim quyén binh. Day 18 ndi li thuyét ma khéng ké hin thc ft khi dat. Tuy nhién van dang ndi vi cd tién trén li thuyét rdi mdi tién dirgc trén thc hiért, Li thuyét 1a tién hd nén thang trén li thuyét cing la chuyén rat cm go phai cd tirng ngin nim méi dat. Vay dau higu cia dan quyén chan thyc 1a trong x4 héi khéng cdn thién quyén dia quyén, Thién quyén 1a thin quyén, theo cai nghia 18 cé hang tang lit nam chinh quyén hay ra ténh cho nhéng ngwéi nam chinh quyén nhw trong xi hdi Au An thdi Trung cd vua phai tuin lénh quyén dao. Can dia quyén la nhirng thé lwe tai chinh nhu bén Au chau sau cach mang 1789 cho toi ngay nay. Ca hai thoi dé chwa cé din quyén. Cai goi 1a dan quyén ngay nay chi 1a hinh thirc, trong thue trang 14 c4c thé Ic kim tién nam tron. Vé diém4 NGUON GOC VAN HOA VIET NASr nay thi Vide nam vin hon Tau, thi du x4 thén Vide nam dan chi hon hin x4 thin Tau*. Ciing nhw lé gia tién khéng bao gid dank cho qui téc ‘nhu bén Tau. Dang khac" bén Tau phap gia ( thwong gia ) da anh huwdng kha manh vao chinh quyén. Tirc 1a dé cho thé quyén (dia) nim chinh quyén ma khéng con la nhan quyén. Vi thé & diéu nay ta cfing cé thé qui cho Viét nam dén 70%. 3. Binh quyén: 1a hét moi ngwoi déu duge hudng quyén loi nhw nhau: cing an cing chiu, khong cé dic an dic quyén. Boi vi nhan chi coi moi ngwoi déu fa ngudi nén moi ngirdi déu durgrc quyén Igi nhw nhau. Vi thé khéng 6 dic quyén fam ngudi danh cho mét thiéu sé, ngoai gid lané l¢. Ciing khong co dc quyén tai san din dén tw sin tuyét déi, nhung ai cing dugc tham dy vao tai sin chung goi 1a binh san. Vé diém nay tuy t6i chwa dé tam nghign ctu ti mi, nhung cé thé néi chung 1a Vict nam tréi verot hon bén Tau. Bén Tau khéng ké dén nhitng trigu ngoai quéc nhu Méng cé thi tai san tich lily fai qua nhiéu trong tay triéu dai va than thich, dén nhu nhirng nha bén quéc thi sw chénh Iéch ciing day. Tdi doc thay chang han doi Tong rudng cong chi cdn 4% so voi bén ta nim 1940 con dugc dén 20% ( tt ci. nhitng chi tiét nay xin danh lai cho nhitng nguéi dang di tim dé tai luan an cao lige hay tién si...) vay diém nay cé thé qui cho Viét nam it ra 60%. 4, Binh quyén nam ni: Diéu nay chi 1a hé luan cla diém 3. Nhung vi dia vi dan ba cé mét nét biéu tueng 5 rang hon nén ching ta dé riéng ra mét sd. Néi chung tir truéc dén nay dan ba & dau cting bj lép vé, va mai tan ngay nay van cén phi cé nhitng mat tran tranh dau cho ni quyén. Nhin trong chiéu huong chung do ta cé thé noi & Fe We diém nay néa doc quyén Viét nam sociologie d'une guerre cé thé ndi toan quyén dat nén trén cdi lang Viet nam. Nhie la nhimg trang 280. Tay c phd lang Viét nam ra sa0.,, trang 330THU UGC LUQNG DO SO 15 Viét nam thi tong déi dan ba duoc ty do tuy sau bj anh hudng Han oho cé sit mé nhiéu nhung néi chung dan bi vin ty do hon bén Tau, dén ndi cd nhitng hoc gia cho ring diém duy nhiat Vitt nam ndi vugt khong nhiéng hon Tay ma cén hon cd Tau 1a dja vi dan ba ngang hang véi dan éng. La Femme Annamite P: 16 Lustéguy). Khong nén noi rang xura kia dau dau ciing nhu vay, vi lic ay ké nhu chua cé van héa. Cé vin héa tw luc con nguwéi can thi¢p sip xép sao dé, va ty lic Ay thi ta thay rd 14 ¢6 sir khac nhau gitta Tau va ta mai ty xa xua réi. Mai tw do ta da thay phy n& Viét nam nam quyén tu té ( cdc ba déng ) hay it nita 1A dong 1@ trong 1é gia tién. Vé tdi sin tuy chéng lam chi nhung d6 1a ty nhién, trong nha mét chi méi dn, ngudi dé tat nhién 1A chéng nhurng khi chéng chét thi dén lugt vo, chy khéng cé chuyén ba géa khéng dwroc quyén hanh chi trén tai san nhw bén Tay phirong. Cé nguoi xin tha cho thuyét « vin minh céng gap vin minh Iénh » nhing tdi cé néi gi khéc hon la dura ra mét s6 quyén Ioi ma phu ni Vién dong van git duoc tréi vugt hon hai nén vin minh Au An? va ca bén Tau noi ngudi chéng xem vo con nhu' né 1d? Vi thé diem nay tdi cho Lac vit 70% 5. Quan binh tinh li: Hay noi khac 14 van vd song hanh. Van di véi tinh ngwoi, v6 di voi If sw. Téi thich nhin bén chiéu Ja biéu thi tinh ngwéi vi di vé tay trai la bén cé trai tim, nén 14 bén tam tinh, cdn bén muc 1a tay mat 14 strc manh, Dai khai thuyét chiéu muc chi ndi cd thé khong hiéu vi lido nado cé ngwdi muén bac di ma van déng thoi céng nhan « ta nhjm » 1a nét dic trung ctia Lac viét, dang khi ngwéi Tau nhiéu théi trong bén muc: nha Thong, Chu, Tan... Cdn chuyén ngwdi Tau nang li tri, con tam tinh cin ci thi hién nhién. Vi thé nhiéu khi chiéu dugc coi trong nhu muc hay cé khi con hon thi 14 biéu thi cho vi tei ink van duoc duy tri can d6i voi fj lam nén nét djaT) NGUON G6c VAN HOA VIET NAM tryng 14 tinh If twong tham va téi cho 1a sw quan binh nay thuéc Viém vitt dén 80%. Bay gid ban dén co cfu tic 1a cai khudn tién thién ding dé dién ta nhitng i tng chinh. Dé 1a nhing luge -48, nhirng biéu trong nh tron vuéng, kinh vi v. v... hay la nhitng huyén sé, Co tit c4 10 sé trong dé quan trong hon ci la 1, 2, 3, 5, 9. Ta sé lan lurgt ban: 6. S& mét: Trong cé si Tau cé hai 13i biéu thi con s6 quan trong nay 1a vong trdn phing, déi khi cé 16 & gitra, hai 14 vong tron gan lién voi 4m dwong va goi 1A vong thdi nhat. Vé vong mot khéng cé gi dang ndi 14m vi IA cia chung nbdn loai dau dau ciing cé va c4u néi Thugng dé la mot vong trdn 14 thi du (xem bai Thai cc trong chit Thdi ) Vay thi digu dang cha i & day Ja cdi thdi nhit hay vong thai cyrc ma ciing goi 1a nhat nguyén luéng crc dirgc ding téi nhigu nhat va duge coi la dic trung cia Vién déng va tdi cho 14 thudc Bach viét dén 80% nhw sé ban 15 hon & s6 2 sau, vi mot dang thich nghi voi tiém thé goi 1A am, mét dang thich voi xuat 16 goi 1a dwong. Do la hai mi thich nghi bao quat, khéng bao gid dugec li lia, béi dé 1a dao. Kinh dich viét «nhat 4m nhit dwong chi vi dao», Cau ay noi lén sw bao quit cia dao cd 4m lin dong. Ca trdi ca dat cing voi ngwoi lam nén nhdt thé. Co 1é day 14 ché phai noi dén mii nha cong va thuyén cong mii cia Lac viét thi hau chic 1a do anh huéng nay, béi xét vé dang thie té thi mai cong néc o4n that 1a véich. Vikhéng phai dé trinh tuyét. Nguoi Tau con & man Bac hon nghia la gan tuyét hon vay ma géc mdi nha cla ho lai thang, cho nén géc mai cong néc oan chicé thé do triét. Vi mdi cong 1a cla ‘Lac viét nén tdi cho vong thai nhat 1a cha Lac vitt dén 80 % 7. Sé hai: Trén kia moi 1a vai dau bén ngoai, cdi nét di déi nén ting hon hét 1a 4m dwong. Hai nét nay téi cho 1a cba Lac vitt da dugc kiéu thtrc hdéa ter dao phong nhiéu ma nghiTHU U'GC LUONG DO S6 17 1é cn ban 18 cdc ba tu té xin moi trot giao hyp véi. Do d6 sau nay goi 1a 1é té giao 44 durgc li tung hda; cdn nguén goc 1a sy giao hyp dugc biéu thi trong 2 nét 4m durong, mét co mét ngau. Cac nha nghién cru Au mi dau tiéu ctr bi 4m ‘anh vi truy¢n nay va cho ring 4m duong chi 14 dao phong nhiéu ttre 14 co quan sinh duc ted hinh. ‘[6i cho dung nhu thé, nhung khéng 1a tra hinh ma 1a duoc kiéu thtrc héa dé theo nhip tién cha con ngudi. Nhitng bire cham trd hinh ba Ni oa va Phuc hi cu6n lay dudi nhau cé thé duoc xem nhu nhitng khoen trung gian. Con chang dau thi dau ea thé nhu hai than Nam ni 6m nhau trong thé giao hop gjp day bén Tay tang, hay trong nhitng tuweng roi nhan thay trén nhitng binh déng dao duoc & Dao thinh (Lao- Kay) cd 4 d6i nam ni giao hop. Réi tién dén dot nhi 1a hinh Ni oa Phyc hi quan lay dudi nhau; & day dudi thay cho co quan sinh duc. Chang cudi cing sé la mot nét am dit voi mét nét dwong lién nén 4m dirong chinh 1a tiép néi dao phong nhiéu. Vay ma tén giéo phong nhiéu (fécondité) 12 néc dac trung cia Viém— Viét nén tdi cho sé hai la thuéc Vitt dén 90%. Cé hai sd sinh chi dat 1a 2 va 4. Xem ra Lac vidt chi trong dic biét sé 2 nhw cd thé thay nhitng lién hé ngam nao 46 véi sé hai, dugc ké nhw dao (nhat 4m nhat duong chi vi dao) ma da 1a dao “thi khéng thé li lia da mot gidy. Vithé st ménh da trao vao tay Lac viét con sé hai dé biéu 16 ra trong nhikng vite cin ban hon hét cia con ngudi 1a &, an, ndi. G” 1a nha néc ofn m4i cong (cong do Anh hong lu@ng nghi). An 1a d6i dia... Noi 1a thich dang nhi 4m: nhu chiéu chan, non née, che bia, viét lach, quan kiéc. Nguoi tau doc am, Lam thicé thé biéu thi bing « Tj due diéus sich nhi nha néi phuong nam cé loai chim lién cénh khong bao gi18 NGUGN G6C VAN HOA VIET NAM bay ma khéng lign cdnh, goi 1a kiém kiém. Do 1a diéu biéu thi cho moi viéc [am déu cd Iuéng tinh. Vi thé s6 hai thudc Lac vist dén 90% vado 46 Lac 1a chi Kinh dich mét quyén kinh xdy tron ven trén hai biéu tuong 4m dirong, 8, Tam tai: Day 1a hé qua cua hai nét truréc, né Lam nén mong cho nhan ban, ciing goi 1a nhan chit, Dé 1a digu ma ti kh4m pha thay trong Nho gido, m6t nén nhin ban tam linh trung thy nhit, vi dug x4y trén nén siéu hinh [a tam tai. Va “chinh vi thé ma tdi chi i dén sé 3 1au truéc khi cho i dén cau « tham thién» trong kinh Dich, voi hai huréng* Dong Nam. Cé ngwéicho rang: s& di hai hwéng Déng Nam cing nhu hai sé 3, 2 dirgc quan trong vi dé 14 hai hudéng ngirdi Tau thay mam an duc nén coi trong chir ching cé ¢riét Ii nao hét. D6 1a ndi phéng chirng. Xuwa nay rit nhiéu din di thién di tw Bac xuéng Nam. tu Tay sang Déng ma sao lai chi cé vin héa Tau moi quan trong héa hai hung dé thi khong thé quyét dodn sudng kiéu duy vat, ttrc 1a do viéc lam An dirgc, ma phai gidi nghiatheo Idi tam linh, vi dé la bau khi vin héa véi hé théng c4c con trong décé sé ngii hanh, héng pham, ctru tru, cing nhu thuyét dia li, phong thuy, coi huréng, coi gid... cd thé 1a nhitng bién thé cha mot niém. tin nao 46. Niém tin 46 1a chinh nén tang da duoc hé thong va kigu thie héa nhw thay r5 trong nguyét Iénh: phwong Dong di voi sé 3, mau xanh vv... thi khéng cdn la mot six tin thong ma la mét nén triét li tire di duoc nhitng phin tir sing suét nhat trong din nude chap nhan, phat huy va hé théng héa. Vi thé ma t6i cho 18 cha Lac viét dén 80% 9. Sé ngii: Bay gid dén s6 5 thi 16: rét day 1a con sé ndi cha Déng Nam, ca vin minh me. Tuy dau cing cé dang biéu higu sé 5 nhung khéng dau né dugc quan trongTHO UGC LU ONG DBO SO 19 hoa nhu & Ving Lac viét Vi ngu & trung cung cba ngi hanh va do dé tro nén then chét cho nguyét Iénh réi Héng pham, Ciru tri 1a cai li tréng uyén nguyén ciia Lac thir. Vi thé ma ta cé thé gip iu bi sé 5 & phia Nam hon & phia Bac: ngii linh, ngii khé, ngii hé, ngfi céc, nga am... tit cd déu phat xuat ty nga hanh. Thé ma riéng & Vién déng thi ngii hanh xudt hién truéc hét & mién Dong va Kinh vice, (xem Need II 244, 246, 355) réi sau ngwéi Tau muon, Mugn tir Itc nao? Chic khéng phat thoi nha Chu ma it ra ngay tir doi nha Ha« Lic tréi ban cho Ha vii Lac thu» (Xem bai Qui lich va Ngi hanh trong Chit thoi). Con cé thé ké ra phan d3 nude Vist c6 sao tinh 1a nguyén ty khung Lac thu, vi thé ma téi cho Lac thy chinh la dién chuong cia dan Lac viét va sé 5 thuédc Lac viét dén 80% 10. SS ctu: Day 14 con sd hoi khé néi vi nhiéu noi xai, nhu Méng cé v.v... tuy nhién xem gin ta nhan ra mot su khdc biét 1a n& direc Lac viét cht i dic bi¢t bing hé théng hoa: nhu ty Tam miéu lén ngi hanh réi ciru Lé va ty nhan én thanh 81 chi hdi cia Si viru (9X9) thi do id dau 16 cia viéc h¢ thong héa may sd trén, Cdn Hién vién té truréng cla Hoa téc khi dau chia nude thanh 6 chau thi cing khéng 1a 6 chau ma hau chdc chi tam hén huéng theo I8i du muc tra sé chin 1a sé biéu thi triét hoc vong ngoai chay theo lwu tyc (mot chiéu) thong la cia phirong Bac dirgc 4m chi trong cau « con séng Iyc diu sau khic niréc chay mot chiéu anh oi » tuy sau Hoang dé cé ding sé g nhwng 1a sau khi thang Si vu méi ding va cting chi ding phat pho, cdn cach triét dé thi phai ke tir éng Ha vi, dén néi ngudi ta cho vin minh Tau cé ty Itc biét xdy nha, cé thé tap va chia nuéc lam g chau. Vi thé nuéc Tau ké 1a cé nha vua cing nhy Ké tdp ty éng Ha va. Tuy nhién dé chi 1a huyén st ttc khéng cé thyrc ma chi cé thde20 NGUON G6C VAN HOA VIET NAM nghia 14 cé nhu mét Ii twéng tién thién. Vi thé bin dé ciru chau hinh hoc theo kiéu Lac thu phai vé theo hinh Lac thu méi trang i nghia tham sau cla né, Dén xem bai« Va chu ciru dinh » trong quyén « Co ciu Vide nho »), Thién dé néi vé dio sau s6ng thi it ma dao sau triét (tuan triét) thi nhiéu. Triét nao? thua 1a nén triét tang 4n trong Héng pham cia Lac ther, dién bang cdc sé 2, 3, 5, 9, V.v... va nh thé toi cd qua di li do ma bdo sé g thudc Viém viét din 70% KET. Thé 1a tam xong cudc « do chi sé van héa » ta hay tém lai mét bang dé nhin bao tram xem méi diém Viém Viét dug bao nhiéu: A. 1. Nhan chi duoc 80% ..... hay la 8 diém . Dan quyén duc 70%... 4 » hay 1a 7 diém . Binh quyén durgc 60%. .... hay 1a 6 diém . Binh quyén nam nit durge 70% hay 1a 7 diém . Tinh li twong tham duc go% hay 1a 9 diém Thai nhat duoc 80% ..... hay 1a 8 diém . Luong nghi duoc 90%... . hay 1a 9 diém . Tam tai duoc 70% .. ~~» hay 1 7 diém . Ngii hanh dugc 80% ......, hay 14 8 diém to. Ciru 1é duoc 70% ...... hay 18 7 diém 72 Téng sé 14 72 vo tron Iai 18.70. Cé nhiéu sé cho diém con qua ng3t. Chang han muc Tam tai lé ra phai cho dén 8, 9 diém, vay ma lai dugc cé 7 thi hoi oan cho Viém Viet. Nhung viée cho diém sé rat dé chd quan. Méi déc gia thir cho diém lay xem sao. Riéng phin t6i mudn cho diém hoi ngit la cét dé an chic, w © CN AubwnTHU UGC LUO'NG DO SO 2r Bay gid ta di dén két luan, throng tinh thi chi cdn 50 diém da dé, tirc di di li do lap ra mét gid thuyét, vay m2 day dat 72 thi ké Ja wu hang, tic gid thuyét cé di nén tang dé lén bac chi thuyét: ring trong Nho gido so khai ngwoi Lac viét da déng gdp I6i qua ban phan vay.mi PHAN BONG GOPCUA NGUOI TAU Li sU VA TINH NGUOT Doc chirong trén hdu chic nhiéu ngudi cho 14 thién Iéch khi qui céng cho Lac viét dén 70% nho gido: té ra cdn lai cho Tau cé 30%! Nhu vay 14 qué thién tw? Thwa rang khong thién tw chi cd, vi day 1a néi vé phirong dién tinh ngwéi, vé Ahan bin thi nhit dinh Viém viét phdi hon roi. Chang han Tau duy tri rat lau tuc chén ngudi séng theo ngwéi chét, con bén ta bd som dén néi coi nhy khong 6 nhw vay, thi dé 14 diéu kiém chtrng duoc. Nhitng cudc tham quat kinh d6 Triéu ca cla vua Tru da cho thay ring cdc vua chia Trung hoa chén cung phi va n6 béc theo ho. Vua chia Viét nam khéng hé tan nhin nhw thé. Bay git dén luc phdi di sang phuwong dign chinh tri va quan su, thi bac thang sé I6n ngirgc: ngwoi nim 70% khéng odn 1a Vigt nia ma 1a Tau. Diém nay di hién nhién khong ai hé nghi, va trong thie tai thi chinh 14 ngtrdi Tau lam chi het thay. Tuy nhién dé su nhan thtrc duyc day xa, ching ta nén ké khai mOt s6 iéu t6 ma nguwoi Tau ndm phan troi. A. NGWA Vay truéc hét phai ké dén vite cOi ngwa, vi dé 1a iéu t6 dem lai cho nguéi du muc mét sy trdi vurgt vé strc manh, Thi du nguéi Méng cé vi biét coi ngwa ma ban tén xa tir 200-goom thi dé la thtr khi gioi ding so giup choPHAN BONG GOP CUA NGUOT TAU 2 cdc ching téc du myc lam chi: mién thao nguyén bat ngat suét trong 13 thé ki tinh ty lic Hung né vao Lac dwong cho t6i thoi Man thanh vao chiém Bic kinh (R. Grousset: L'empire des steppesp p.10). Voi ngwa, ho cé thé 4p dung chién thudt xuat ki bat i: dani manh, d4uh mau, rit le, khong ai dich néi, mai cho téi lac cé sting xuat hién thi ho moi chiu dau hang. Theo éng Eberhard thi nuéc Trigu hoc voi Bac phuong truéc hét réi dén Tan va tran lan manh vio Trung nguyén. V1 thé ma vé diém nay ta cé thé qui cho Tau dén 90%. O" chd nay nén chi fiéu td ki ma 1am cho stic muc tré thanh du muc, vado d6é tré nén strc manh phi theéng vurot moi dé quéc xtra ciing nhu nay va do d6 gay anh hwdng Ion lao vao ba nén van minh Tau, An va Iran. Con stic mtc thi xua dau cing cé nhung khéng tré thinh sire manh. Can ghi nhan diém nay kéo phan dodn sai lam. B, XE NGUA Sau ngwa thi dén xe ngwa, n6 ghi dau mét bude tién ‘méi trong viée chinh chién: ch duoc nhigu ngwoi ban nhiéu tén mét trat nén manh hon. Xe cdn gitip vio viéc chuyén ché nén gitp cho phat trién thirong mai va cd hoc héi: béi tei thc con ngudi m& rong theo da dixa (xem bai Pham tra trong quyén « Nhitng Di biét. ») Vi thé xe da mot thoi biéu thi d9 s6 sitcmanh cha mét noc. Uee lugng strc manh mot nuée theo s6 xe, thi da mt nwéc trim xe, mét ngan, mét van xe. Kiéu nhwr nay ta néi nhitng cong quéc nguyén tir thi ciing 1a dung strc manh nhat dé chi mot nuéc cao thap. Vay diém nay thudc Trung hoa cé dén 90%. Tire 1a tat cd sirc manh nim hau gon én trong tay ngwoi Tau: phwong Nam khong bao gid dura ra duoc mot24 NGUON G6c VAN HOA VIET NAM lye luong chéng ddi manh bing, tuy cé thuyén va voi, nhung thuyén thi cli ding duéi nuréc, cdn voi tht cham. chap khéng thé nao dich lai voi xe ngwa vé dang mau Ic. C. Thém vao 46 Ja sy déng nhat vé ching téc va ngén ngit & ché ngwéi Tau hoic.cé mét bé lac, hay di cé nhiéu b6 lac di nia, nhirng nho dai Binh nguyén hoa bic lén nhu bién ca nd dist dia phwong tinh ttr trong trirng nuréc. Diéu nay gidi nghia het tat cd sy trdi virot cla ngwoi Tau. Ca Trung nguyén tha do chi la mét bé lac khong 16 gam nhiéu dai téc (thi). Dé 1a nhitng nhan xét ding duoc nh chia khéa mé cira vao bi quyét thanh céng cla Han téc. Nhé théng nhat som nén chinh quyén trung wong manh truréc cdc b6 lac Viém viét vin mai mai roi rac va vi thé ‘Tau da nim phan thang trong tay va mot khi da thanh quéc gia, roi dé quéc, thi sw chéng déi cla phwong Nam tro nén tnyét vong. D. Thtr bon 1a tai cai tri hay 18 6c td chire c6 co hoi phat trign, ma day 1a diém quan trong nhat. Té chtte cang tai thi sire manh cang lén. Xura nay cdc quéc gia hung suy phan lon 1a tai biét td chirc hon 1a tai gidu nghéo hay dong dan. Sur gidu cé giup cho vite té chirc durye dé ding nhung chura 1a iéu t6 quyét dinh, Ca dén nuéc 6 nhiéu dan cing nh cd nhiéu nguéi gidi cing chwa ding ké, vi khong duoc ding thi ngwdi gidi thigu dat dung v6 thanh thir cd ciing nh khéng. Cac sir gia déu nhan 1a ngwéi Tau khéng 16 ra dau nao gidi hon cdc dan chung quanh, nhwng vi ho manh, cé thé chién thing nén quyén cai trj vé tay ho va thé la ho cé6 nhiéu co hoi dé phat huy tai td chire, tdi chi huy. Tai nay di cé dip duge nay né nhigu trong doi séng du muc, 1a 16i séng bit moi ngwoi phai phuc ting tuyét d6i-ta trugng, méi gitp cho sy di chinh phuc déng cd,PHAN DONG GOP CUA NGUO! TAU 25 nhiing cuéc di cwép pha, sy & chung dung gin gii v.v..- Do 14 nhitng iéu t5 khong cho phép cam tinh ty do c4 nhin nay n& ma phai huan luyén cho quen phuc ting. Chinh nh dé ma tai cai tri doc co héi phat trién va mét khi phat trién thi ctr titn hoai, cai tr] khéng nhieng déng bao ma cén gti can bé di cai tri cac dan nhuge tiéu nim trong quyén minh. Vi thé rat nhiéu nguoi cé dip hoc va hin thire viéc cai tri. Con nhitng dan nhwgc titu thi phai séng trién mién trong sy phuc ting nén tai cai tri khéng bao gid cd co hdi nay nd. D. TRIET HOC Riéng diéin nay thi ngudi Tau ndi han vé li luan chat ché theo céng thirc di duge qui dinh. Nguoc voi néng oghitp nang tinh chat tinh cam nén lo mo va nhat a bot phat it chju theo qui ché, nho dé di sat tiém thire va gidu vé minh triét, nhwng lai kém mach lac va hé thong khéng bang ngwdi Hoa téc. Vi thé ma triét hoc Bac phuong thién trong vé phap hinh, gidp rat nhigu cho nuéc manh, vi phdp tri nhim phi quéc cwong binh 1a hai iéu t6 dé Jam cho nwréc tré nén hing cuong. Neuge voi lé tri hay woe tri phuong Nam 1am cho dan gidu va sung swéng. Dé 1a 1di cai tri li twrdng nhing 14 Ki rat khd, nd ddi nha cai tri phai tai ba hon & phap tri. Néu duoc thé thi lic dé nuéc sé manh hon cA php tri, nhung néu nha cai tri d& thi lai d& hon php tri. Vi thé goi 14 nhon trj ttrc sy hung suy cia mét niréc I¢ thugc vao tai dic nha cai tri hon 14 vio phap hinh. Cfing nhy cdc dan du myc khdc, ngudi Tau xa cling rit dit, va lau vé sau khi ho da di s4u vao néng nghi¢p thi dong mdu du muc cir ndi tiép pha vao mai mai, nén 161 séng cia ho manh vé vo lic hinh phap va thirc té dén 4c ligt. Vi thé ma vé strc manh ngwdi Tau nam phan tréi han.26 NGUON G6C VAN HOA VIET NAM E. THIEN TRI La hau qua cia tai td chtre va cai tri, Khi tai cai tri. ma day dén cing thi nguéi ta sé nhan ra ring cin phai khéng ché duge cd tim hon ngwdi bi tri thi sw phuc tang moi toan triét, thé ma nha vua chi cé quyén bén ngoai, muén thau tin tam hén cin phai cé cdi gi v6 hinh, va vi thé ma cé su vay mugn cua tén gido vu nghién: nh sw than thanh héa quyén vua, réiluén ca ban than vua. Tir dc ay vua 1a thién tir, 1am vua 1a nhan duoc thién ménh, cai trikhéng nhitng bén ngoai, ma luén ca bén trong nén kiém Iudn chire gido cht. Nhd 46 ma sy cai tri dtroe hoan hao. Nhung véi ngwdi bi tri thi dé lai 1a muru xdo dé nd 1é héa con ngwdi duoc day siu dén tin tham tam. Vi thé nhiéu khi cd mét méi lién hé bat nge gitta 4c doc va ton gido. Ac déc nhu Méng cé lai 1a dan rat sing dao. Ac hiém nhu Va tac thién doi Dudng twong trén thé gidi nay khong ngwéi dan ba nao bing, vay ma dé ciing 1a ngwodi rat sing m6 ton gido. Véi ho tén gido trd nén mii khoan dé dua siu thém yao tan tim hén nhitng xiéng xich né le con ngrai, ké cd dén nhitng phan sau tham nhat ciing khong thodt vong kiém téa. Vay diém nay ciing rd rét 1a ca ngwoi Tau dén 8-90%. Viéc vua git riéng cho minh su the troi 1a méet dau hiéu. G. THU'O'NG MAI « Phi thong bat phu », ma co phd thi vin héa moi phat trién, vay ma diém nay cing nam trong tay ngwoi Tau, nhy nam duoc hanh lang néi Tay voi Ddng 1a hai tinh Cam tic va Thiém tay nén tai throng mai cé co phat triéa rat sém va sé 14 mt nét dic trung cha ho khdc voi Viém wiét cir thudn néng. Thuong mai tao dip xé dich nhiéu,PHAN DONG GOP CUA NGUGI TAU 27 nén m& tam nhan quen ra rat rong, lam cho i thtrc tang gia. Tém lai nho iéu t6 thuong mai ngudi Tau di nim thém dugc cd quyén luc thir ba 14 kinh té sa‘ binh bj va chinh tri, réi ciing tir dé anh huéng vao ché d6 rudng dat. H. DIEN CHU Rugng dat phan chia déng déu hay dé 1am cia riéng cho mét thiéu s6, dé sé la van dé duoc bin cai nhiéu va chia hai chi trurong: mét bén 1a binh san cia Viét nho, bén kia 1A ter san ctia Han nho (dirgc thiét lap te doi Tan Hin) Cé hai iéu té khién cho tu sin gay nén chénh Iéch qua dang: mét 1a qui téc thuéng gan lién voi nhitng dic 4n, bai 1a gidu sangdo thwong mai giip vén dé tap trung rat nhiéu tai sin vao trong mét thiéu sé. Khi khéng cd ché do céng dién cong thé ngang tro thi nhitng ngudi dé tung tién ra mua hét rudng dat, khién cho ho cang giadu thém. Ndi vé Viét han thi cia von thém mii vio tay ngwoi Hén gitp ho dan dan nam tron quyén lye kinh té, Tir khi nha Tan pha vo ché dé cdng dién cho phép tao mai dat riéng, thi ty day gay nén rat nhiéu chénh lech. ( Eberhard 72 ). Vuong man « thodn » quyén hay gidc khan vang... chi 13 nhitng cugc chéi day ddi phan chia lai rugng dat theo tinh thin Viét nho xua. I. CHU’ NHO Day 1a diém ti quan trong 1am cho vin héa nho thinh mt nén vin héa manh nhat va bén nhat trén thé gidi. ( sé ban sau ). Vi vay ai nam duge chit nho cting 1a nam dugc quyén hrc vin héa, Va dé 1a nuée Tau: chinh chit nho lam cho ho virot hin cd nhitng din manh hon ho nhw Méng28 NGUON GOC VAN HOA VIET NAM cé tuy manh hon va nhit 1a cai tri lau hon nha Tan cd han® trim nim ma réi khong dé lai duc gi. Dang khi nha Tan chi cai tri chuwa day hai chyc nam giira mudn van on trach cim thi, nhung da dé lai mét anh hong quyét lide trén Vién dng thi 46 1a nh& chit nho, 1a vi nha Tan da théng nhét chit nho cfing nhw théng nhat ngén nei Tau, mot Vie gay anh huéng lau dai nhat cho téi tan ngay nay. Vé Chir nho thi cé nhiéu diéu con phai dit nghi van, thi du ai da dgt co sé dau tién cho chit nho?... va dé 1a nhitng van dé con phai tim kiém va dau sao thi it quan trong. Trai lai c6 hai diém quan trong vd bién khong ai chdi cai dugc 1a né thudc ngudi Tau. Diéu nhac la chit nho 43 dworc hoan bi hay it ra duge dinh ché nhur nay thi rd rang 18 vi¢e lam duéi quyén Hin téc. Liic truréc néu cdc bé lac & phuong nam cé chit thi cfing con dang trong giai doan tht thach, dd duong, chia di tinh vi dé ghi duoc hét moi tu twéng nhu sau nay trong tay Han téc. Thi dén 1a sy thong nhat chi viet. Digém nay mdi quan trong vi lam nén mét strc manh phi thuong: chinh quyén trung wong bat bude moi noi bd chit riéng dé nhan mot Iéi viét chung. Dé 14 buéc tién xa nhat khién cho nhitng dan & rat xa nhau véi nhitng phyong 4m rat khdc biét dén dau di nia vay ma khi xem vao mat chit lién hiéu ngay, i nhu ta doc ba, Phap 18 trois... thi khéng hiéu nhau nhung xem sd 3 thi hiéu lién, Vi 1é 46 ma chit nho da try nén dao quan tién hé m& rong pham vi cho Hin téc khién cho quyén lyc vin héa ciing lai lot tron ven vao tay nguwoi Tau. Thé ja ca bén thir quyén hye: binh bi, chinh tri, kinh té, van héa déu nam trong tay ngudi Tau cA, thi lam sao ma nhitng dan chung quanh dich ndi. Dé 1a nhitng iéu t6 gidi nghia su tréi vot cha ngwéi Tau, nd khong trai nguoc véi viéc qui cho Viém viét cdi céng sangPHAN DONG GOP CUA NGUGI TAU 29 tao Nho gido vé nhiéu phwong dién, nhwng né chi ndi fn nhéng wu thé da gidp cho nguoi Tau Igi dung duoc nhitng phat minh kia ma théi, K. VAT BIEU a) Thi hay diéu. Bay gio chicdn ni dén vat bigu dé chi cdi site manh trén, strc manh 1am bang v6 lve, kinh té, chinh tri nhiéu hon 1a van héa. Hay néi khac 18 van héa durge tro lire qua hing hau do ba quyén lirc kia, nén strc manh v6 bién van trdi hon sire manh vin héa. Vi thé ho nghiéng vé vat biéu tha. Vat t6 cha dan Méng.cé 1a con ché séi, hau dug cia Méng cd la ngudi Tau cé so cling thé con ché Dai ban... Khi Hién vién chién Si viru thi éng din bén thi dé: him, beo, hd, bao. ( toi ng rang ngwoi Tau di muon hem réng cia ta, cé 1é vao lic Hoang dé lap ra Van ki. Chit Van la titng cla Lac vitt: dé 1a gid thuyét lam viéc ). Nguoc voi phwong Nam thién vé vat biéu chim hogc thi hién ( nai, lan, qui ). Cau « hd ma té bac phong, viét diéu sao nam chi» cé lién lac véi hai vat biéu kia dén dau? Noi vat biéu la cé { tranh vin dé vat t6 qua rac réi; con khi xét nhu' 1a vat biéu, hay trang tri hodc nghé thuat thi ngwéi Tau thién trong vé thi hon chim. Nhu’ cé thé thay rd trong nghé thuat mién Thao nguyén lam bang tha (xem L’ empire des Stepes p. 623, 637) the Animal Style). b) Cai gidng cia than. Bay gid bin dén mot biéu thj khac 18 cai giéng cia thin linh. Néu xét bao trim thi cé thé ndi gira tha va nam quyén cé Jin hé nao d6, cing nh gitta ni quyén va vat biéu chim vay. Vi thé sau hai vat biéu thu va diéu, ta co thé thém vio mét biéu thi khac nika la thin nam hay ni. Nhitng noi thuéc vat biéu thd cing 1a nhitng noi n& quyén30 NGUON GOC VAN HOA VIET NAM bicha dap nhiéu. Con bén vat biéu chim thi n& quyén bét bi sit mé ma dau hidu 1a co ni thin, nhu thai dvong than nit cia Nhat va nhiéu din khac trong khoi Viem viét. Ta thi cé« Ctru thién huyén n& », Than ni cha ta khong. dwoc chi i 14 vi di dwocnhan thoai lan 4t, nhwng trong ohin thoai iéu té nit van néi nhu Au co, Mi nuvong, Mi chau v.v... Phia Bac tuy cé thin ni& nbwng vira hiém hoi hoc 1 dang trong giai doan bién thé, thi da Tay vwong miu, tuy 13 than ni nhwng « téc nhw bdo, ring nhw hé »! Han diéu 6 tiu bieu giai doan nam quyén dang lan 4t ni quyén- Téc bdo, ring hd chi nhitng iéu té nam quyén dang tran én nhan chim Tay vong mau nhu mét ni& thin xudng ma chi cdn luu lai tén dé goi mét nude nhd & mién eye Tay nhu nhiéu hoc gid nhan xét. co) Sé pha hay s6 hoa. Sau day cdn mét thir biéu higu nia 1a cdc 86, 06 rit lu m& va rit dé cho nhitng dau 6c duy str bé hoe, nhirng: muén nhin theo kiéu triét thi phai biét vot nhirng chi tiét va ngoai 1g dé tim ra nét chinh thong dugc biéu 16 bang su nhan manh va hé thong héa, Vay theo vis6 tién thién cia ngii hanh thi hai sé déng nam 1a 3.2, hai sé tay bac 1a 4-1. Tite tay bic cd su tri hon vé sé chin. Sé chin quen goi la sé pha, ttc 1a con ché sy héa hep chi xdy ra & cdc sé 1é thi du sd 3 1a hoa hop gitta 2+1, sd5 14342. Xét vé hau ctr ta thay bac phwong thién vé sd pha nhiéu hon shu: — 24820 — 04 huéng véi quan tt nhac — 12 thang — io tudn 10 ngay — 12 muc (12 quan cai try doi Chu) — 12 ludt nhacPHAN DONG GOP CUA NGUOI TAU 3I — 16i dém tirng 10 — & bat quai — 6 luc than Trén day chi 1a may thi du trich tir quyén The Lan- guages of China before the Chinese ctia Terrien de Lacouperie (tr. 114) ma chting téi chia cé thi gid nghién ctru lai tong. tan. Nhung ndi chung thi n6 gitp cho ta cé mt i niém dai khai it ra nhu khéi diém cho nhirng cudc nghién ciru sau réng hon. Cho téi nay téi van cé cam tuéng 14 Dong nam nghiéng manh vé nhitng sé héa 3, 5, 9. Doi khi cfing thay phuong Bic ding, nhung khéng duge hé thong hoa 4 thanh ngii hanh, Lac thu v.v... nén mét 1a ho mugn vé sau, hodc nia 1a ding nhitng so dé phat pho khéng cd chi dich tigu bitu manh nhu ving Lac viét. Thi du dung cdc con sé dén d6 phi H: chim hai chan thi thém cho mét thanh ba, céc ma Hang nga céi lai chi edn cé ba chan (Danses 609) cdc s6 5, 9 cting tuong tr toan 18 tién thién, nén ndi lén rd rang tink chat biéu trong. S6 5 1a nén tang cho Lac thw tic ng hanh. Khac hin véi tay la ter hanh, Xem Need II 297 ke chuyén cdc thira sai con hianh dién truyén ba tte hanh dang khi Tay 4u 4 bat dau thai bd x ntra thé ki triréc. S6 g di voi nguyén li me dang khi Tay au dé cao s6 7 di véi tay bic (bay véi bac la mét: septen trion).,. Vi nhitng cdi lién h¢ nim ngam do nén triét hoc phai biét chi tam theo déi, va vi vay ching tdi sé tré lai vin dé nhiéu Iwot nita vé sau, KET LUAN Tré lén 18 10 iu diém mau cé thé ding dé djnh tinh vin minh Hantéc: néi vé vin héa thi rd rét land mdi dat dot i hé tirc méi biét thién trong li tri mach lac suy tinh theo céng wc: khit khe ma chua dat dgt 3 [4 tim Linh. Trdi32 NGUON GOC VAN HOA VIET NAM lai Viét nho lic truéc & dot bai vat nhuwng sau nay von én dot tam linh nén thich hén nhién, dot khéd, tu do. Xét vé chinh tri thi Tau thién vé phdp hinh: trong v6 hon vin. Vi thé di véi hai nét tim sinh trong chit tinh thi Han toc dai biéu cho sinh, Viét téc cho tim. Tac dong cia sinh 1a vong ngoai = trong li tri, hinh thie, td chtrc, cd thé goi la xc thé. Tac dong ca tam 1A vong trong = coi trong tinh nguéi, tac dong bing ngam dan vao nh kigu hén thiéng Paul Valéry ndi: «O grande Ame. II est temps que tu formes un corps» « H6i linh hén cao ca, Da dén lic phai mac May mét xdc thin » Linh hén cao ci a6 14 nén vin héa Viém viet méi bot phat cha kip dé khuén, thi Hoa téc tran vao va mic cho né mét xdc thé. Nhung xdc nay Iai khac tinh chat voi linh hén, Khi Isaac sé tay Jacob thi nhan xét rang «Tiéng 1a tiéng Jacob nhirng tay lai 14 tay Esau ». Khi ching ta dung « Muc nhap tam » ma xét Nho gido thi ciing cé thé ndi« Xac la x4c Han téc nhung hén lai 1A hén Viém vi¢t».IV PHUONG PHAP HUYEN st? A, ME HAY CHU Doc Viét li 6 nguyén cd ngwdi cho 1a lo mo khong néi lén duoc gl x4c dinh. Ngirgc lai 6 ngwdi tim dén tan nha td vé bye tirc vi nhitng chit « rat cd thé »: « Mi nuong rat cé thé do Mé ning doc trai ra» v.v... Tdi cing céng nhan 14 lo mo, nhung dé 1a digu cé i, kiéu nhing hoa si wa 186i Mé hon 16i chu, va. nén biét ring nhitng birc tranh cé tinh chat sigu hinh nhat lai 1a nhieng bire lo mo, nh bite « vin phd qui pham » trong bé « Tiéu tong bét cAnh» cha Myc khé thi kh6ng cdn gi lo mo bang, vay nhirng trén thé gidi nay khéng thé tim dugc bic tranh nao gidu chat siéu hink hon. Thé cho nén lo mo & huyén sty 14 mét thir lo mo thugc phirong phdp. Huyén sir khong nham xéc dinh nh lich str: huyén sir nhim di xa hon va sdu hon. Xa hon tic bén ngoai tim voi cha str litu, va nhat 1a sdu hon vi nd nhim dap tng mét nhu iéu khdc thim vién hon nén cing can thiét hon chacon ngwdi, ma sir kf khong du kha ning lam durgc. La vi ste ki thudc hang ngang: bde van (infor- mation) nham ké lai nhitng bién cé; chi cd huyén sir méi di vao hang doc tim Jinh néi dén nhitng khd thé sau nhat cla con ngwéi muén thud vurot gidi han thoi khéng. Vi thé né kh6ng han cuc trong thoi khéng. Voi str ki sai chay vai thé ki 1a héng, con voi huyén sir thi dirng noi vai ba trim nim, ma ca ngan nim cing con duge, vi dé 1a chiéu song34 NGUGN GOC VAN HOA VIET NAM muén thud thudc minh triét. Ma minh triét méi cdn cho sur séng con cia mét niréc virot xa han viée bac vin: khéng nén lay quan diém str hoc dé danh gid nhitng kién tao cia vin hoc. Lam thé 14 giéng nguéi ché thit nhong giai ma ma khéng ké tdi loi néi cua nhdng. Nudi nhong dé cho nd noi chit cé phai dé an thit dau. Lap ra huyén sty khéng phai dé thay sir ki ghi nhan su kign nhung dé diy vin hoa xa hon va sau hon hau dat dén nhitng mi lién hé vé hinh, Dé méi lA van héa. Van héa nham khai teién chi dao séng nén cé tinh cach bao trim khac hon str hoc chi 1a mét nganh chuyén mén, mac dau né 1a nganh ddi phai biét rat nhiéu khoa lién hé dén cudc séng, nhung van con 1a chuyén mon, nghia 14 han hep. Cé thé noi sir ki dirng vao hang dau cac khoa chuyén mén & ché né phai bao quat qua nhiéu khoa, nhung muc tiéu van chi 1a bac van, 14 mét tri thirc mot cai bist thude khoa hoe khdch quan, chia phai 1a khoa gitp thau dén cdi u link séng dong. Vi thé né van chia 1a khoa can hon bat ctr cdi biét nao khdc. Dénh gid nhu vay la pham mét sai 14m tai hai cho nén quéc hoc. Nén biét rang cé nhitng nuéc rat hing cwdng va tién manh nhu Tau, Nhat, Phap... vay ma ho van md tit vé nguén géc thi ré rét 1a cai biét vé nguén géc khéng can hon bat ctr cdi biét nio. Cho téi nay thi vé ngudén géc nuée Vidt nam ciing khéng hon gi Tau, Nhat, Phdp... vay mi nuéc ta vin tén tai cho toi nay. Noi thé khéng phdi dé ha gid cd sir hoc ding dé cao triét hoc. Vi triét bay ba khéng bing mét sir giacd kham pha. Nhung khi ndi vé mon hoc cach li thuyét thi triét khdc xa cd six hoc cfing nhu can hon cé sty xa lam: vi mét nén quéc hoc ma thiéu triét 1a thigu linh hon, Cé biét rat dich x4c vé nguén géc ma thiéu mot nén triét chan thuc thi via 18 thigu mét khoa thiét igu hon hét cho mét owéc dang bj phan hoa, Voi nhitng niréc nay cdn mot mit tran vin héa manh, ma muén cé duoc mit tran thi hét moiPHUO'NG PHAP HUYEN SU 35 nganh tri thirc phai ign két voi nhau nhu mét dao binh. Con khi mén nao bét mén 46 kigu bé quan tda cing, thi chi 1a nhitng tri thirc bic vin cé ich cho mét nganh chuyén mén, nhung khong han 1a tham dy vao mit trin van héa. Di néi dén mat tran 1a phai cé téng tham mu va khoa gitr bé dé khéng 1a sir, ké cd throng cé sé, nhung 14 triét._ ma trong dé cé huyén sir. Vi sur quan trong 1a thé nén hém nay ti xin dat 16 vi tri cho huyén si. B. THE NAO LA TRIET SU’ VA SU’ TRIET Mudn thé can phan biét may tiéng thuong bi ding lin lon dé 1a triét thuyét, sir triét, triét sir, huyén sir, Vay truéc hét si tridt la gi? Thua do 1a lich str cdc triét hoc gia cing voi nhitng hé thong tw tuéng cba ho, goi Ia histoire de la philosophie. Trai lai triée si (philoso- phie de l'histoire) khéng 14 str ma 1a nhitng quan nigém lén vé dwong van hanh ota lich str... thi du Auguste Comte chia lich sir loai nguoi ra ba giai doan 1a than hoc, siéu hinh, thyc nghiém. Vico thi chia ra: than ki, anh hing ki va nhan ki. Jaspers thi dura ra thoi truc... Dé toan 1 eriét sir, khoa nay méicé tir thé ki 18 tro di va néu dich ding 14 dé tranh 14n 16n thi sé goi 1a triét li v2 lich sir. Ching téi cing dura ra cdi nhin kieu triét li vé lich sir trong dé tam thtre con nguéi dugc chia ra ba giai doan 1a bai vét, i hé va tam link. Va cai nhin kiéu triét sir dé tdi goi 1a huyén sir vi nd bao trim chit u linh, 1a boindé didén nén nhan ban tim linh, 1a triét thuyét ciing do tdi dé nghi. Nhu’ vay la qua thyc huyén str theo nghia trén do toi dé ra, va muén né. 1a mét thir khoa hgc nhan van thugc van hda. Trong quyén Triét It cdi Dink toi da dinh nghia chuyén sé la nén minh triét cha m6t dan dirgc trinh bay bing nhitng manh vun lich st cha dan 4y ». Xin nhin manh chit maoh36 NGUON G6c VAN HOA VIET NAM vun cé nghia 14 nhitng sur kién lich sir dugc nhic téi khong theo digu ki¢n thoi khéng nhuw lich si. Lich str néi vé nhirng bién cé, cdn huyén sie ndi vé li twéng trudng tén xuyén qua cdc doi, nén khéng may can dén thoi diém khong diém. Co ngwéi néi vé lich sit tidu thuyét ring phan lich str chi La cdi danh cho nha tiéu thuyét treo truyén cia minh, cing cé thé néi phan nao vé huyén sir nhu thé: tirc 1a nhitng sw kién lich str nhac dén chi 14 cdi danh khong quan trong cho bang nhitng diéu treo vao ttrc la nhitng suy tu triét. Nhitng suy tu trong quyén Viét li TS nguyén cfing thé khéng nhitng chang nhim minh hoa triét thuyét Viét nho citing goi la an vi nhung cdn dia ra nhitng iéu t uyén nguyén giup nhin dién khuén mat cia nén triét thuyét dé. N6 khéng ndi dén nhitng triét gia, doi séng cting nhu cdc tac phim cia ho, vi dé Ia vite cla str triét. Néu cé néi dén nhitng vi nao thi chi la chon nhitng nét d4c trung gitip vao muc dich cua triét str. Riéng phan tdi khong chi i dén str triét, vi da cé nhiéu ngwdi lam réi, T6i chi danh chi i cho hai nganh sau: 14 sriét thuyét va triét li vé lich st. Co ngwéi bio tdi x4y triét thuyét trén con sé ba cua Tam miéu. Néi thé 14 hai lan ngo nhan dé khdi ndi 1a lige linh. Triét thuyét cha tdi 1a nén nhdn ban tam linh duoc trinh bay trong 9 sdch ra triréc, trong dé co nhétng quyén chinh nhu: Nhdn bdn, Chit thoi, Tam tu... khéng lign he chi hét voi Tam miéu hay Bach viét. Chi dén quyén thir ro tire 14 Viée li T6 nguyén thi mdi di vao trig sie va triét st dé dugc gidi thigu nhu 1a gid thuyét lam vige (Vidt li tr. 427) cher khong [a triét thuyét. Su ngo nhan xdy ra vi doc voi khéng kip nhan ra hai nghia chit Yiét nho, nghia chinh 14 nho siéu vié¢t ma téi cing goi 1a an vi va dé la triét thuyét, nghia tuy phu 1a nho cia ngurdi cd Vist va nd nim trong gid thuyét cia triét si, Trong gid thuyét dé