Vous êtes sur la page 1sur 311

1

www.ebooksbrasil.org
2

Eurico, o Prcslicro 1844|
Alcandrc Hcrculano 1810-1877|

Vcrsao para cDool
cDoolsDrasil.con


Fonic Digiial Original.
A Dillioicca Viriual do Esiudanic Drasilciro
A Escola do Fuiuro da Univcrsidadc dc Sao
Paulo
www.lilviri.fuiuro.usp
Digiializado por Paula Fcgina Cccro Yori

Capa. Esiaiua dc Palayo cn Cavadonga
Moniagcn cDoolsDrasil

CopyrigIi
Donnio Pullico
3

NDICE
O Auior. 4
Prologo do Auior. 7
I Os Visigodos. 12
II O Prcslicro. 17
III O Pocia. 22
IV Fccordacs. 31
V A Mcdiiaao. 40
VI Saudadc. 46
VII A Visao. 55
VIII O Dcscnlarquc. 61
IX Junio dc Crissus. 84
X Traiao. 99
XI Dics Irac. 112
XII O Mosiciro. 126
XIII Covadonga. 159
XIV A Noiic do Anir. 183
XV Ao Luar. 207
XVI O Casiro Fonano. 227
XVII A Aurora da Fcdcnao. 249
XVIII Inpossvcl!. 265
XIX Conclusao. 286
Noias do Auior. 294
4

O Autor

ALEXANDFE HEFCULANO dc CarvalIo c Araujo
1810-1877|, cscriior poriugucs, foi pariidario
do lilcralisno, icndo quc sc cilar na Frana
cn 1831, duranic o rcinado dc D. Migucl. En
1832, voliou a Poriugal, para conlaicr, ao lado
dc D. Pcdro pcla causa lilcral.
Con Alncida Carrci c CasiilIo, inaugurou
o Fonaniisno cn Poriugal.
Os csiudos, iniciou-os con os oraiorianos,
icndo quc inicrronpc-los por falia dc rccursos,
o quc nao o inpcdiu dc, cono auiodidaia, scr
un dos naiorcs iniclcciuais dc sua cpoca.
Casou-sc aos 57 anos dc idadc, quando
afasiou-sc das aiividadcs poliicas, rccolIcndo-
sc sua quinia dc Valc dos Lolos, ondc falcccu
5
dcz anos dcpois. Scus rcsios noriais jazcn no
Mosiciro dos Jcrninos.
Iniciou suas aiividadcs liicrarias cn 1833,
colalorando con pcriodicos.
En 1836, pullicou A Voz do P)o]ctu, livro
dc prosa poliico-pociica. Scu princiro livro dc
pocsias foi A Hu)pu do C)cntc, pullicado cn
1838.
Inicnso pcsquisador da Hisioria dc Poriugal
c, criico quc foi das lcndas dc cunIo rcligioso
s quais conirapunIa a vcrdadc Iisiorica, nao
raras vczcs cnirou cn confliio con o clcro.
Dcnirc suas olras, dcsiacan-sc A Hst)u
dc Po)tugu 184611853 4 voluncs|, Hst)u
du O)gcn c EstuIcccncnto du Inquscuo cn
Po)tugu 1854159 3 voluncs|, Estudos SoI)c
o Cusuncnto Cu 1866|, Eu)co, o P)csItc)o
1844|, O Mongc dc Cstc) 1848|, O HoIo 1878|
c Po)tuguuc Monuncntu Hsto)cu, conpilaao
dc icios ncdicvais, pullicados a pariir dc
1856.
6

Eurico,
o Presbtero

Alexandre Herculano
7


Prlogo do Autor

Para as alnas, nao sci sc diga
dcnasiadancnic posiiivas, sc dcnasiadancnic
grossciras, o cclilaio do saccrdocio nao passa
dc una condiao, dc una fornula social
aplicada a ccria classc dc indivduos cuja
cisicncia cla nodifica vaniajosancnic por un
lado c dcsfavoravclncnic por ouiro. A filosofia
do cclilaio para os cspriios vulgarcs acala
aqui. Aos olIos dos quc avalian as coisas c os
Ioncns so pcla sua uiilidadc social, cssa
cspccic dc insulaao doncsiica do saccrdoic,
cssa indircia aljuraao dos afcios nais puros c
sanios, os da fanlia, c condcnada por uns
cono coniraria ao inicrcssc das nacs, cono
danosa cn noral c cn poliica, c dcfcndida por
ouiros cono uiil c noral. Dcus nc livrc dc
dclaicr naicria ianias vczcs dispuiada, ianias
vczcs caurida pclos quc salcn a cicncia do
nundo c pclos quc salcn a cicncia do ccu! Eu,
por ninIa paric, fraco arguncniador, so icnIo
pcnsado no cclilaio luz do scniincnio c sol a
influcncia da inprcssao singular quc dcsdc
vcrdcs anos fcz cn nin a idcia da irrcncdiavcl
solidao da alna a quc a igrcja condcnou os
8
scus ninisiros, cspccic dc anpuiaao
cspiriiual, cn quc para o saccrdoic norrc a
cspcrana dc conplciar a sua cisicncia na
icrra. Supondc iodos os conicniancnios, iodas
as consolacs quc as inagcns cclcsiiais c a
crcna viva podcn gcrar, c acIarcis quc csias
nao suprcn o irisic vacuo da solcdadc do
coraao. Dai s paics iodo o ardor quc
pudcrdcs, aos prazcrcs nil vczcs nais
inicnsidadc, aos scniidos a naina cncrgia c
convcrici o nundo cn paraso, nas iirai dclc a
nulIcr, c o nundo scra un crno nclancolico,
os dclciics scrao apcnas o prcludio do icdio.
Muiias vczcs, na vcrdadc, cla dcscc, arrasiada
por nos, ao cIarco inundo da circna
dcpravaao noral; nuiissinas nais, porcn,
nos salva dc nos ncsnos c, pclo afcio c
cniusiasno, nos inpclc a quanio Ia lon c
gcncroso. Oucn, ao ncnos una vcz, nao crcu
na cisicncia dos anjos rcvclada nos profundos
vcsigios dcssa cisicncia inprcssos nun
coraao dc nulIcr? E por quc nao scria cla na
cscala da criaao un ancl da cadcia dos cnics,
prcsa, dc un lado, Iunanidadc pcla fraqucza
c pcla noric c, do ouiro, aos cspriios puros
pclo anor c pclo nisicrio? Por quc nao scria a
nulIcr o inicrncdio cnirc o ccu c a icrra?
Mas, sc isio assin c, ao saccrdoic nao foi
dado conprccndc-lo; nao lIc foi dado julga-lo
pclos nil faios quc no-lo icn diio a nos os quc
9
nao juranos junio do aliar rcpclir nciadc da
nossa alna, quando a Providcncia no-la fizcssc
cnconirar na vida. Ao saccrdoic cunprc acciiar
csia por vcrdadciro dcsicrro. para clc o nundo
dcvc passar dcsconsolado c irisic, cono sc nos
aprcscnia ao dcspovoarno-lo daquclas por
qucn c para qucn vivcnos.
A Iisioria das agonias niinas gcradas pcla
luia dcsia siiuaao cccpcional do clcro con as
icndcncias naiurais do Ioncn scria lcn
dolorosa c variada, sc as fascs do coraao
iivcsscn os scus anais cono os icn as gcracs
c os povos. A olra da logica poicnic da
inaginaao quc cria o ronancc scria lcn
grosscira c fria conparada con a icrrvcl
rcalidadc Iisiorica dc una alna dcvorada pcla
solidao do saccrdocio.
Essa crnica dc anarguras procurci-a ja
pclos nosiciros quando clcs dcsalavan no
ncio das nossas iransfornacs poliicas. Era
un luscar inscnsaio. Ncn nos codiccs
iluninados da Idadc Mcdia, ncn nos palidos
pcrganinIos dos arquivos nonasiicos csiava
cla. Dclaio das lajcas quc colrian os
scpulcros clausirais Iavia, por ccrio, nuiios
quc a salian; nas as scpuliuras dos nongcs
acIci-as nudas. Alguns fragncnios avulsos
quc nas ninIas indagacs cnconirci cran
apcnas frascs solias c olscuras da Iisioria quc
cu luscava dclaldc; dclaldc, porquc polrc
10
viina, qucr voluniaria, qucr forada ao
sacrifcio, nao cra lciio gcncr, ncn dizcr aos
vindouros. Salci quanio cu padcci!"
E, por isso ncsno quc solrc cla pcsava o
nisicrio, a inaginaao vinIa a para suprir a
Iisioria. Da idcia do cclilaio rcligioso, das suas
conscqucncias forosas c dos raros vcsigios
quc dcsias acIci nas iradics nonasiicas
nasccu o prcscnic livro.
Dcsdc o palacio aic a ialcrna c o
prosilulo, dcsdc o nais csplcndido vivcr aic o
vcgciar do vulgacIo nais rudc, iodos os lugarcs
c iodas as condics icn iido o scu ronancisia.
Dciai quc o nais olscuro dc iodos scja o do
clcro. Pouco pcrdcrcis con isso.
O Monustcon c una iniuiao quasc
profciica do passado, s vczcs iniuiao nais
dificuliosa quc a do fuiuro.
Salcis qual scja o valor da palavra nongc
na sua origcn rcnoia, na sua forna priniiiva?
o dc so c irisic.
Por isso na ninIa conccpao conplca,
cujos liniics nao sci dc anicnao assinalar, dci
calida crnica-pocna, lcnda ou o quc qucr
quc scja1| do prcslicro godo. dci-lIa, ianlcn,
porquc o pcnsancnio dcla foi dcspcriado pcla
narraiiva dc ccrio nanuscriio goiico, afunado c
gasio do roar dos scculos, quc ouirora
pcricnccu a un aniigo nosiciro do MinIo.
11
O Mongc dc Cstc), quc dcvc scguir-sc a
Eu)co, icvc, proinancnic, a ncsna origcn.
A]udu noucnI)o dc lS43.
12

I OS VISIGODOS
A un icnpo ioda a raa goda, solias as rcdcas do govcrno,
concou a inclinar o anino para a lascvia c solcrla.
Mongc dc Silos CI)oncon, c. 2.

A raa dos visigodos, conquisiadora das
EspanIas, suljugara ioda a Pcnnsula Iavia
nais dc un scculo. NcnIuna das irilos
gcrnanicas quc, dividindo cnirc si as
provncias do inpcrio dos ccsarcs, iinIan
icniado vcsiir sua larlara nudcz con os irajos
dcspcdaados, nas csplcndidos, da civilizaao
ronana soulcra cono os godos ajuniar csscs
fragncnios dc purpura c ouro, para sc conpor
a ccnplo dc povo civilizado. Lcovigildo
cpulsara da EspanIa quasc quc os
dcrradciros soldados dos inpcradorcs grcgos,
rcprinira a audacia dos francos, quc cn suas
corrcrias assolavan as provncias visigoiicas
d'alcn dos Pircncus, acalara con a cspccic dc
nonarquia quc os sucvos iinIan insiiiudo na
Calccia c cpirara cn Tolciun2|, dcpois dc icr
csialclccido lcis poliicas c civis c a paz c
ordcn pullicas nos scus vasios donnios, quc
sc csicndian dc nar a nar c, ainda,
iranspondo as nonianIas da Vascnia,
alrangian grandc porao da aniiga Calia
narloncnsc.
13
Dcsdc cssa cpoca, a disiinao das duas
raas, a conquisiadora ou goda c a ronana ou
conquisiada, quasc dcsaparcccra, c os Ioncns
do noric Iavian-sc confundido juridicancnic
con os do ncio-dia cn una so naao, para
cuja grandcza conirilura aqucla con as
viriudcs aspcras da Ccrnania, csia con as
iradics da culiura c polcia ronanas. As lcis
dos ccsarcs, pclas quais sc rcgian os vcncidos,
nisiuraran-sc con as singclas c rudcs
insiiiuics visigoiicas, c ja un codigo unico,
cscriio na lngua laiina, rcgulava os dirciios c
dcvcrcs conuns quando o arianisno, quc os
godos iinIan alraado alraando o cvangclIo,
sc dcclarou vcncido pclo caiolicisno, a quc
pcricncia a raa ronana. Esia convcrsao dos
vcnccdorcs crcna dos suljugados foi o
conplcncnio da fusao social dos dois povos. A
civilizaao, porcn, quc suavizou a rudcza dos
larlaros cra una civilizaao vclIa c corrupia.
Por alguns lcns quc produziu para aquclcs
Ioncns priniiivos, irouc-lIcs o pior dos
nalcs, a pcrvcrsao noral. A nonarquia
visigoiica procurou iniiar o luo do inpcrio quc
norrcra c quc cla sulsiiiura. Tolciun quis scr
a inagcn dc Fona ou dc Consianiinopla. Esia
causa principal, ajudada por nuiias ouiras,
nascidas cn grandc paric da ncsna origcn,
gcrou a dissoluao poliica por via da
dissoluao noral.
14
Dclaldc nuiios Ioncns dc gcnio rcvcsiidos
da auioridadc suprcna icniaran cviiar a runa
quc vian no fuiuro. dclaldc o clcro cspanIol,
inconparavclncnic o nais aluniado da Europa
naquclas cras icnclrosas c cuja influcncia nos
ncgocios pullicos cra naior quc a dc iodas as
ouiras classcs junias, procurou nas scvcras lcis
dos conclios, quc cran ao ncsno icnpo
vcrdadciros parlancnios poliicos, rcicr a naao
quc sc dcspcnIava. A podridao iinIa cIcgado
ao anago da arvorc, c cla dcvia sccar. O proprio
clcro sc corronpcu por fin. O vcio c a
dcgcncraao corrian soliancnic, roia a uliina
larrcira.
Foi cniao quc o cclclrc Fodcrico sc apossou
da coroa. Os filIos do scu prcdcccssor Viiza,
os nancclos Siscluio c Elas, dispuiaran-lIa
largo icnpo; nas, scgundo parccc dos cscassos
nonuncnios Iisioricos dcssa cscura cpoca,
ccdcran por fin, nao usurpaao, porquc o
irono goiico nao cra lcgalncnic Icrcdiiario,
nas foriuna c ousadia do anlicioso soldado,
quc os dciou vivcr cn paz na propria coric c
os rcvcsiiu dc dignidadcs niliiarcs. Da, sc
dcrnos crcdiio a aniigos Iisioriadorcs, lIc vcio
a uliina runa na laialIa do rio Crssus ou
Cuadalcic, cn quc o inpcrio goiico foi
aniquilado.
No ncio, porcn, da dccadcncia dos godos,
algunas alnas conscrvaran ainda a icnpcra
15
rolusia dos aniigos Ioncns da Ccrnania. Da
civilizaao ronana clas nao Iavian acciiado
scnao a culiura iniclcciual c as sullincs
icorias norais do crisiianisno. As viriudcs civis
c, solrciudo, o anor da pairia iinIan nascido
para os godos logo quc, asscniando o scu
donnio nas EspanIas, possuran dc pais a
filIos o canpo agriculiado, o lar doncsiico, o
icnplo da oraao c o ccniicrio do rcpouso c da
saudadc. Ncsics coracs, ondc rcinavan
afcios ao ncsno icnpo ardcnics c profundos,
porquc nclcs a ndolc ncridional sc nisiurava
con o caraicr icnaz dos povos do noric, a noral
cvangclica rcvcsiia csscs afcios dc una pocsia
divina, c a civilizaao ornava-os dc una
cprcssao suavc, quc lIcs rcalava a pocsia.
Mas no fin do scculo sciino cran ja lcn raros
aquclcs cn qucn as iradics da culiura
ronana nao Iavia suljugado os insiinios
gcncrosos da larlaria gcrnanica c a qucn o
crisiianisno fazia ainda cscuiar o scu vcrlo
niino, csquccido no ncio do luo profano do
clcro c da ponpa inscnsaia do culio cicrior.
Una longa paz con as ouiras nacs iinIa
convcriido a aniiga cncrgia dos godos cn
alincnio das disscnscs inicsiinas, c a gucrra
civil, gasiando cssa cncrgia, Iavia posio cn
lugar dcla o Ialiio das iraics covardcs, das
vinganas ncsquinIas, dos cnrcdos infancs c
das aljccs anliciosas. O povo, csnagado
16
dclaio do pcso dos iriluios, dilaccrado pclas
luias dos landos civis, prosiiiudo s paics
dos podcrosos, csqucccra conplciancnic as
viriudcs gucrrciras dc scus avos. As lcis dc
Vanla c as cprcsscs dc Ervgio no
duodccino conclio dc Tolciun rcvclan quao
fundo ia ncsia paric o cancro da dcgcncraao
noral das EspanIas. No ncio dc ianios c iao
crucis vcancs c padccincnios, o nais cusioso
c alorrccido dc iodos clcs para os afcninados
dcsccndcnics dos soldados dc Tcodorico, dc
Torisnundo, dc Tcudcs c dc Lcovigildo cra o
vcsiir as arnas cn dcfcnsao daqucla ncsna
pairia quc os Icrois visigodos iinIan
conquisiado para a lcgarcn a scus filIos, c a
naioria do povo prcfcria a infania quc a lci
inpunIa aos quc rccusavan dcfcndcr a icrra
naial aos riscos gloriosos dos conlaics c vida
fadigosa da gucrra.
Tal cra, cn rcsuno, o csiado poliico c
noral da EspanIa na cpoca cn quc
aconicccran os succssos quc vanos narrar.
17

II O PRESBTERO
Sullinado ao grau dc prcslicro... quania lrandura, qual
caridadc fossc a sua o anor dc iodos lIo dcnonsirava.
lvaro dc Cordova, Vdu dc Sunto Ego, c. l.

No rccncavo da laa quc sc cncurva ao
ocsic do Calpc, Caricia, a filIa dos fcncios,
nira ao longc as corrcnics rapidas do csirciio
quc dividc a Europa da frica. Opulcnia
ouirora, os scus csialciros iinIan sido fanosos
anics da conquisia ronana, nas apcnas rcsian
vcsigios dclcs; as suas nuralIas Iavian sido
cicnsas c solidas, nas jazcn dcsnoronadas;
os scus cdifcios foran cIcios dc nagnificcncia,
nas caran cn runas; a sua povoaao cra
nuncrosa c aiiva, nas rarcou c iornou-sc
indolcnic. Passaran por la as rcvolucs, as
conquisias, iodas as vicissiiudcs da Ilcria
duranic dozc scculos, c cada vicissiiudc dcssas
dciou a una pcgada dc dccadcncia. Os curios
anos dc csplcndor da nonarquia visigoiica
iinIan sido para cla cono un dia fornoso dc
invcrno, cn quc os raios do sol rcsvalan pcla
facc da icrra scn a aqucccrcn, para dcvir a
noiic, unida c fria cono as quc a prcccdcran.
Dclaio do govcrno dc Viiza c dc Fodcrico a
aniiga Caricia c una povoaao dccrcpiia c
ncsquinIa, roda da qual csiao cspalIados os
18
fragncnios da passada opulcncia c quc, ialvcz,
na sua niscria, apcnas nas rccordacs quc lIc
sugcrcn csscs farrapos dc louainIas juvcnis
acIa algun rcfrigcrio s anarguras da
nalfadada vclIicc.
Nao! Fcsia-lIc ainda ouiro. a rcligiao do
Crisio.
O prcsliicrio, siiuado no ncio da povoaao,
cra un cdifcio Iunildc, cono iodos os quc
ainda sulsisicn alcvaniados pclos godos solrc
o solo da EspanIa. Canios cnorncs scn
cincnio alician-lIc os nuros; colrc-lIc o
anliio un icio acIaiado, iccido dc grossas
iravcs dc carvalIo sulposias ao icnuc colno. o
scu porial profundo c csirciio prcssagia dc
ccrio nodo a nisicriosa poriada da caicdral da
Idadc Mcdia. as suas janclas, por ondc a
claridadc, passando para o inicrior, sc
iransforna cn irisionIo crcpusculo, sao cono
un iipo indcciso c rudc das frcsias quc, dcpois,
aluniaran os icnplos cdificados no dccino
quario scculo, airavcs das quais, coada por
vidros dc nil corcs, a luz ia laicr nclancolica
nos alvos panos dos nuros giganics c csianpar
nclcs as sonlras das colunas c arcos
cnrcdados das navcs. Mas, sc o prcsliicrio
visigoiico, no cscasso da claridadc, sc aproina
do iipo crisiao dc arquiiciura, no rcsio rcvcla
quc ainda as idcias grossciras do culio dc Odin
nao sc icn apagado dc iodo nos filIos c ncios
19
dos larlaros, convcriidos Ia ircs ou quairo
scculos crcna do Crucificado.
O prcslicro Eurico cra o pasior da polrc
paroquia dc Caricia. Dcsccndcnic dc una
aniiga fanlia larlara, gardingo na coric dc
Viiza3|, dcpois dc icr sido iiufado ou nilcnario
do ccrciio visigoiico vivcra os ligciros dias da
nocidadc no ncio dos dclciics da opulcnia
Tolciun. Fico, podcroso, gcniil, o anor vicra,
apcsar disso, quclrar a cadcia lrilIanic da sua
fclicidadc. Nanorado dc Hcrncngarda, filIa dc
Favila, duquc dc Canialria, c irna do valoroso
c dcpois iao cclclrc Pclagio, o scu anor fora
infcliz. O orgulIoso Favila nao conscniira quc o
ncnos nolrc gardingo puscssc iao alio a nira
dos scus dcscjos. Dcpois dc nil provas dc un
afcio incnso, dc una paiao ardcnic, o noo
gucrrciro vira sulncrgir iodas as suas
cspcranas. Eurico cra una dcsias alnas ricas
dc sullinc pocsia a quc o nundo dcu o nonc
dc inaginacs dcsrcgradas, porquc nao c para
o nundo cnicndc-las. Dcsvcniurado, o scu
coraao dc fogo qucinou-lIc o vio da
cisicncia ao dcspcriar dos sonIos do anor quc
o iinIan cnlalado. A ingraiidao dc
Hcrncngarda, quc parcccra ccdcr scn
rcsisicncia voniadc dc scu pai, c o orgulIo
insuliuoso do vclIo proccr dcran cn icrra con
aquclc anino, quc o aspccio da noric nao scria
capaz dc alaicr. A nclancolia quc o dcvorava,
20
consunindo-lIc as foras, fc-lo cair cn longa c
pcrigosa cnfcrnidadc, c, quando a cncrgia dc
una consiiiuiao vigorosa o arrancou das
lordas do iunulo, scnclIanic ao anjo rclcldc,
os ioqucs lclos c puros do scu gcsio fornoso c
varonil iransparccian-lIc a cusio airavcs do
vcu dc nuda irisicza quc lIc cnicnclrccia a
fronic. O ccdro pcndia fulninado pclo fogo do
ccu.
Una dcsias rcvolucs norais quc as
grandcs criscs produzcn no cspriio Iunano sc
opcrou cniao no noo Eurico. Educado na
crcna viva daquclcs icnpos; naiuralncnic
rcligioso porquc pocia, foi procurar alrigo c
consolacs aos pcs d'Aquclc cujos lraos
csiao scnprc alcrios para rccclcr o dcsgraado
quc nclcs vai luscar o dcrradciro rcfugio. Ao
calo das grandczas coricsas o polrc gardingo
cnconirara a noric do cspriio, o dcscngano do
nundo. Ao calo da csirciia scnda da cruz
acIaria clc, porvcniura, a vida c o rcpouso
niinos? Era csic prollcna, no qual sc rcsunia
iodo o scu fuiuro, quc icniava rcsolvcr o pasior
do polrc prcsliicrio da vclIa cidadc do Calpc.
Dcpois dc passar pclos difcrcnics graus do
saccrdocio, Eurico rccclcra ainda dc Sisclcrio,
o prcdcccssor dc Opas na sc dc Hspalis, o
cncargo dc pasiorcar cssc dininuio rclanIo da
povoaao fcncia. O noo prcslicro, lcgando
caicdral una porao dos scnIorios quc Icrdara
21
juniancnic con a cspada conquisiadora dc
scus avos, Iavia rcscrvado apcnas una paric
das proprias riquczas. Era csia a Icrana dos
niscravcis, quc clc salia nao cscasscarcn na
quasc soliiaria c ncia arruinada Caricia.
A nova cisicncia dc Eurico iinIa
nodificado, porcn nao dcsirudo, o scu
lrilIanic caraicr. A naior das Iunanas
dcsvcniuras, a viuvcz do cspriio, alrandara,
pcla nclancolia, as inpciuosas paics do
nancclo c apagara nos scus lalios o riso do
conicniancnio, nas nao pudcra dcsvancccr no
coraao do saccrdoic os gcncrosos afcios do
gucrrciro, ncn as inspiracs do pocia. O
icnpo Iavia saniificado aquclcs, noldando-os
pclo cvangclIo, c iornado csias nais solcncs,
alincniando-as con as inagcns c scniincnios
sullincs csianpados nas paginas sacrossanias
da Dllia. O cniusiasno c o anor iinIan
rcssurgido naquclc coraao quc parcccra norio,
nas iransfornados; o cniusiasno cn
cniusiasno pcla viriudc; o anor cn anor dos
Ioncns. E a cspcrana? OI, a cspcrana, cssa
c quc nao rcnasccra!
22

III O POETA
NcnIun dc vos ousc rcprovar os Iinos conposios cn louvor
dc Dcus.
Conco dc Tocto IV, Cun. l3.

Muiias vczcs, pcla iardc, quando o sol,
iranspondo a laa dc Caricia, dcscia afogucado
para a landa dc Mclaria, dourando con os
uliinos csplcndorcs os cinos da nonianIa
piranidal do Calpc, via-sc ao longo da praia
vcsiido con a fluiuanic csiringc4| o prcslicro
Eurico, cncaninIando-sc para os alcaniis
aprunados lcira-nar. Os pasiorcs quc o
cnconiravan, voliando ao povoado, dizian quc,
ao passarcn por clc c ao saudarcn-no, ncn
scqucr os cscuiava, quc dos scus lalios scni-
alcrios c ircnulos ronpia un sussurro dc
palavras inariiculadas, scnclIanic ao ciciar da
aragcn pclas ranas da sclva. Os quc lIc
csprciiavan os passos, ncsics largos passcios
da iardc, vian-no cIcgar s razcs do Calpc,
ircpar aos prccipcios, sunir-sc cnirc os
rocIcdos c aparcccr, por fin, la ao longc,
inovcl solrc algun pncaro rcqucinado pclos
sois do csiio c pudo pclas icnpcsiadcs do
invcrno. Ao lusco-fusco, as anplas prcgas da
csiringc dc Eurico, lranqucjando novcdias
ncrcc do vcnio, cran o sinal dc quc clc csiava
23
la; c, quando a lua sulia s aliuras do ccu,
cssc alvcjar dc roupas ircnulas durava, quasc
scnprc, aic quc o plancia da saudadc sc
aiufava nas aguas do Esirciio. Da a poucas
Ioras, os Ialiianics dc Caricia quc sc crguian
para os scus iralalIos rurais anics do
alvorcccr, olIando para o prclisicrio, vian,
airavcs dos vidros corados da soliiaria norada
dc Eurico, a luz da lanpada noiurna quc
csnorccia, dcsvancccndo-sc na claridadc
naiuiina. Cada qual iccia cniao sua novcla
ajudado pclas crcnas da supcrsiiao popular.
arics crininosas, iraio con o cspriio nau,
pcniicncia dc una aloninavcl vida passada, c,
aic, a loucura, iudo scrviu succssivancnic para
cplicar o proccdcr nisicrioso do prcslicro. O
povo rudc dc Caricia nao podia cnicndcr csia
vida dc cccao, porquc nao pcrcclia quc a
inicligcncia do pocia prccisa dc vivcr nun
nundo nais anplo do quc cssc a quc a
socicdadc iraou iao ncsquinIos liniics.
Mas Eurico cra cono un anjo iuiclar dos
anargurados. Nunca a sua nao lcncfica
dciou dc csicndcr-sc para o lugar ondc a
afliao sc asscniava; nunca os scus olIos
rccusaran lagrinas quc sc nisiurasscn con
lagrinas dc alIcias dcsvcniuras. Scrvo ou
Ioncn livrc, lilcrio ou pairono, para clc iodos
cran filIos. Todas as condics sc livclavan
ondc clc aparccia; porquc, pai conun daquclcs
24
quc a Providcncia lIc confiara, iodos para clc
cran irnaos. Saccrdoic do Crisio, cnsinado
pclas largas Ioras dc niina agonia, csnagado
o scu coraao pcla solcrla dos Ioncns, Eurico
pcrcclcra, cnfin, clarancnic quc o
crisiianisno sc rcsunc cn una palavra
fraicrnidadc. Salia quc o cvangclIo c un
proicsio, diiado por Dcus para os scculos,
conira as vas disiincs quc a fora c o orgulIo
radicaran ncsic nundo dc lodo, dc oprcssao c
dc sanguc; salia quc a unica nolrcza c a dos
coracs c dos cnicndincnios quc luscan
crgucr-sc para as aliuras do ccu, nas quc cssa
supcrioridadc rcal c cicriorncnic Iunildc c
singcla.
Pouco a pouco, a scvcridadc dos cosiuncs
do pasior dc Caricia c a sua lcncficcncia, iao
nciga, iao dcspida das insolcncias quc
cosiunan aconpanIar c cncIcr dc anargor
para os niscravcis a picdadc Iipocriia dos
fclizcs da icrra; cssa lcncficcncia quc a rcligiao
cIanou caridadc, porquc a linguagcn dos
Ioncns nao iinIa palavra quc cprinissc
rigorosancnic un afcio rcvclado icrra pcla
viina do Calvario; cssa lcncficcncia quc a
graiidao gcral rcconpcnsava con anor sinccro
iinIa dcsvanccido gradualncnic as suspciias
odiosas quc o proccdcr ciraordinario do
prcslicro susciiara a princpio. Enfin, ccrio
doningo cn quc, icndo alcrio as porias do
25
icnplo, c Iavcndo ja o salnisia cnioado os
caniicos naiuiinos, o osiiario luscava5|
cuidadoso o saccrdoic, quc parccia icr-sc
csquccido da Iora cn quc dcvia sacrificar a
Iosiia do cordciro c alcnoar o povo, foi
cnconira-lo adornccido junio sua lanpada
ainda accsa c con o lrao firnado solrc un
pcrganinIo colcrio dc linIas dcsiguais. Anics
dc dcspcriar Eurico, o osiiario corrcu con os
olIos a paric da cscriiura quc o lrao do
prcslicro nao cncolria. Era un novo Iino no
gcncro daquclcs quc Isidoro, o cclclrc lispo dc
Hspalis, iniroduzira nas solcnidadcs da igrcja
goda. Eniao o osiiario cnicndcu o nisicrio da
vida crranic do pasior dc Caricia c as suas
viglias noiurnas. Nao iardou cn cspalIar-sc
na povoaao c nos lugarcs circunvizinIos quc
Eurico cra o auior dc alguns cniicos rcligiosos
iranscriios nos Iinarios dc varias dioccscs, c
una paric dos quais lrcvcncnic foi adniiida
na propria caicdral dc Hspalis. O caraicr dc
pocia iornou-o ainda nais rcspciiavcl. A pocsia,
dcdicada quasc cclusivancnic cnirc os
visigodos s solcnidadcs da igrcja, saniificava a
aric c auncniava a vcncraao pullica para
qucn a ccrciiava. O nonc do prcslicro
concou a soar por ioda a EspanIa, cono o dc
un succssor dc Dracncio, dc Mcrolaudc c dc
Orcncio6|.
26
Dcsdc cniao ningucn nais lIc scguiu os
passos. Asscniado nos alcaniis do Calpc,
vagalundo pclas canpinas vizinIas ou
cnlrcnIado pclas sclvas scriancjas, dciaran-
no iranquilo cnlalar-sc nos scus pcnsancnios.
Na conia dc inspirado por Dcus, quasc na dc
profcia, o iinIan as nuliidcs. Nao gasiava clc
as Ioras quc lIc solcjavan do ccrccio dc scu
lalorioso ninisicrio nuna olra do ScnIor? Nao
dcvian csscs Iinos da solcdadc c da noiic
dcrranar-sc cono un pcrfunc ao pc dos
aliarcs? Nao conplciava Eurico a sua nissao
saccrdoial, rcvcsiindo a oraao das Iarnonias
do ccu, csiudadas c colIidas por clc no silcncio
c na ncdiiaao? Mancclo, o nuncroso clcro
das paroquias vizinIas considcrava-o cono o
nais vcncravcl cnirc os scus irnaos no
saccrdocio, c os vclIos procuravan na sua
fronic, quasc scnprc carrcgada c irisic, c nas
suas lrcvcs nas cloqucnics palavras o scgrcdo
das inspiracs c o cnsino da salcdoria.
Mas, sc os quc o acaiavan cono un
prcdcsiinado soulcsscn quao ncgra cra a
prcdcsiinaao do pocia, porvcniura quc cssa
cspccic dc culio dc quc o ccrcavan sc
convcricria cn conpaiao ou anics cn icrror.
Os Iinos iao suavcs, iao cIcios dc unao, iao
niinos, quc os salnisias das caicdrais dc
EspanIa rcpciian con cniusiasno cran cono
o rcspirar iranquilo do sono da nadrugada quc
27
vcn dcpois dc arqucjar c gcncr dc pcsadclo
noiurno. Fapido c raro passava o sorrir nas
faccs dc Eurico; profundas c indclcvcis cran as
rugas da sua fronic. No sorriso rcvcrlcrava o
Iino pio, Iarnonioso, sanio dcssa alna,
quando, alcvaniando-sc da icrra, sc cniranIava
nos sonIos dc un nundo nclIor. s rugas,
porcn, da fronic do prcslicro, scnclIanic s
vagas varridas pclo norocsic, rcspondia un
canio lugulrc dc colcra ou dcsalcnio, quc
rclrania la dcniro, quando a sua inaginaao,
caindo, cono a aguia fcrida, das aliuras do
cspao, sc rojava pcla norada dos Ioncns. Era
csic canio doloroso c icirico, o qual lIc
iransudava do coraao cn noiics nao dornidas,
na nonianIa ou na sclva, na canpina ou no
csirciio aposcnio, quc clc dcrranava cn
iorrcnics dc anargura ou dc fcl solrc
pcrganinIos quc ncn o osiiario ncn ningucn
iinIa visio. Esics pocnas, cn quc palpiiava a
indignaao c a dor dc un anino gcncroso, cran
o CciIscnani do pocia. Todavia, os viriuosos
ncn scqucr o inaginavan, porquc nao
pcrcclcrian cono, iranquila a conscicncia c
rcpousada a vida, un coraao podc dcvorar-sc
a si proprio, c os naus nao crian quc o
saccrdoic, cnlclido unicancnic cn suas
cspcranas crcdulas, cn suas cogiiacs dc
alcn do iunulo, curassc dos nalcs c crincs
quc roan o inpcrio norilundo dos visigodos;
28
nao crian quc iivcssc un vcrlo dc colcra para
analdioar os Ioncns aquclc quc cnsinava o
pcrdao c o anor. Era por isso quc o pocia
cscondia as suas icrrvcis inspiracs.
Monsiruosas para uns, oljcio dc ludlrio para
ouiros, nuna socicdadc corrupia, cn quc a
viriudc cra cgosia c o vcio incrcdulo, ningucn
o cscuiara, ou, anics, ningucn o cnicndcria.
Lcvado cisicncia iranquila do saccrdocio
pcla dcscspcrana, Eurico scniira a princpio
una suavc nclancolia rcfrigcrar-lIc a alna
rcqucinada ao fogo da dcsdiia. A cspccic dc
iorpor noral cn quc una rapida iransiao dc
Ialiios c pcnsancnios o lanara parcccu-lIc
paz c rcpouso. A fcrida afizcra-sc ao fcrro quc
csiava dcniro dcla, c Eurico supunIa-a sarada.
Ouando un novo afcio vcio csprcnc-la c quc
scniiu quc nao sc Iavia ccrrado, c quc o
sanguc nanava ainda, porvcniura, con nais
fora. Un anor dc nulIcr nal corrcspondido a
iinIa alcrio. o anor da pairia, dcspcriado
pclos aconiccincnios quc rapidancnic
succdian uns aos ouiros na EspanIa
dcspcdaada pclos landos civis, foi a nao quc
dc novo alriu cssa cIaga. As dorcs rcccnics,
avivando as aniigas, concaran a convcricr
pouco a pouco os scvcros princpios do
crisiianisno cn flagclo c naririo daqucla alna
quc, a un icnpo, o nundo rcpclia c cIanava c
quc nos scus iranscs dc angusiia scniia cscriia
29
na conscicncia con a pcna do dcsiino csia
scnicna crucl. ncn a iodos da o iunulo a
lonana das icnpcsiadcs do cspriio.
As ccnas dc dissoluao social quc naquclc
icnpo sc rcprcscniavan na Pcnnsula cran
capazcs dc dcspcriar a indignaao nais
vccncnic cn iodos os aninos quc ainda
conscrvavan un dininuio vcsigio do aniigo
caraicr godo. Dcsdc quc Eurico irocara o
gardingaio pclo saccrdocio, os odios civis, as
anlics, a ousadia dos landos c a corrupao
dos cosiuncs Iavian fciio incrvcis progrcssos.
Nas solidcs do Calpc iinIa rcloado a
dcsasirada noric dc Viiza, a cnironizaao
violcnia dc Fodcrico c as conspiracs quc
ancaavan rclcniar por ioda a paric c quc a
nuiio cusio o novo nonarca ia afogando cn
sanguc. Elas c Siscluio, filIos dc Viiza, Opas,
scu iio, succssor dc Sisclcrio na sc dc Hspalis,
c Juliano, condc dos donnios cspanIois nas
cosias dc frica, do ouiro lado do Esirciio,
cran os calcas dos conspiradorcs.
Unicancnic o povo conscrvava ainda alguna
viriudc, a qual, scnclIanic ao lquido
iransvazado por ccndal dclgado c gasio, cscoara
inicirancnic airavcs das classcs supcriorcs.
Oprinido, iodavia, por nuiios gcncros dc
violcncias, csnagado dclaio dos pcs dos
grandcs quc luiavan, dcscrcra por fin da
pairia, iornando-sc indifcrcnic c covardc,
30
prcsics a sacrificar a sua cisicncia colciiva
paz individual c doncsiica. A fora noral da
naao iinIa, porianio, dcsaparccido, c a fora
naicrial cra apcnas un faniasna; porquc,
dclaio das lorigas dos cavalciros c dos saios
dos pccs das Iosics nao Iavia scnao aninos
gclados, quc nao podian aqucccr-sc ao fogo do
sanio anor da icrra naial.
Con a profunda inicligcncia dc pocia o
prcsliicro conicnplava csic Iorrvcl cspciaculo
dc una naao cadavcr c longc do lafo
cnpcsiado das paics ncsquinIas c iorpcs
daqucla gcraao dcgcncrada, ou dcrranava
solrc o pcrganinIo cn iorrcnics dc fcl, dc
ironia c dc colcra a anargura quc lIc
iraslordava do coraao ou, rccordando-sc dos
icnpos cn quc cra fcliz porquc iinIa
cspcrana, cscrcvia con lagrinas os Iinos dc
anor c dc saudadc. Das clcgias ircncndas do
prcslicro alguns fragncnios quc duraran aic
Iojc dizian assin.
31

IV RECORDAES
Ondc c quc sc cscondcu cnfraquccida a aniiga forialcza?
Sio. Eulogio, Mcno)u dos Suntos., L. 3.

P)csItc)o dc Cu)tcu.
A ncu-notc dos dos dc dczcnI)o du c)u dc
?4S.
1
Era por una dcsias noiics vagarosas do
invcrno cn quc o lrilIo do ccu scn lua c vivo c
ircnulo; cn quc o gcncr das sclvas c profundo
c longo; cn quc a solcdadc das praias c rilas
fragosas do occano c alsoluia c icirica.
Era a Iora cn quc o Ioncn csia rccolIido
nas suas ncsquinIas noradas; cn quc pclos
ccniicrios o orvalIo sc pcndura do iopo das
cruzcs c, sozinIo, goicja das lordas das
canpas, cn quc so clc cIora os norios. As
larvas da inaginaao c o gcar noiurno afasian
do canpo sanio a saudadc da viuva c do orfao,
a dcscspcraao da ananic, o coraao
dcspcdaado do anigo. Para sc consolarcn, os
infclizcs dornian iranquilos nos scus lciios
nacios!... cnquanio os vcrncs ian rocndo csscs
cadavcrcs anarrados pclos grilIcs da noric.
32
Hipocriias dos afcios Iunanos, o sono
cnugou-lIcs as lagrinas!
E dcpois, as lousas cran ja iao frias! Nos
scios do iorrao unido o sudario do cadavcr
iinIa apodrccido con clc.
Havcra paz no iunulo? Dcus salc o dcsiino
dc cada Ioncn. Para o quc a rcpousa sci cu
quc Ia na icrra o csquccincnio!
Os narcs parccian naqucla Iora rccordar-
sc ainda do rugido Iarnonioso do csiio, c a
vaga arqucava-sc, rolava c, csprcguiando-sc
pcla praia, rcflciia a cspaos nas golfadas dc
cscuna a luz indccisa dos ccus.
E o aninal quc ri c cIora, o rci da criaao,
a inagcn da divindadc ondc c quc sc
cscondcra?
Trcnia dc frio cn aposcnio ccrrado, c
scniia confrangido a lrisa frcsca do noric quc
passava nas ircvas c sililava conicnic nas
saras rasiciras dos naninIos dcscrios.
Scn duvida, o Ioncn c foric c a nais
ccclcnic olra da criaao. Cloria ao rci da
naiurcza quc iiriiando gcnc!
OrgulIo Iunano, qual cs iu nais fcroz,
csiupido ou ridculo?
2
33
Nao cran assin os godos do ocsic7|
quando, ora arrasiando por icrras as aguias
ronanas, ora scgurando con o scu lrao dc
fcrro o inpcrio quc dcsalava, inpcravan na
Iialia, nas Calias c nas EspanIas, nodcradorcs
c arliiros cnirc o Scicniriao c o Mcio-dia.
Nao cran assin, quando o vclIo Tcodorico,
scnclIanic ao urso fcroz da nonianIa,
conlaiia nos canpos caialaunicos8| rodcado
dc ircs filIos, conira o icrrvcl iila c ganIava
no scu uliino dia a sua uliina viioria.
Ouando a larga c curia cspada dc dois
guncs sc convcricra cn foicc da noric nas
naos dos godos, c dianic dcla rciroccdia a
cavalaria dos gcpidas, c os csquadrcs dos
Iunos vacilavan, dando roucos griios dc
cspanio c icrror.
Ouando as ircvas cran nais ccrradas c
profundas vian-sc claridadc das csirclas
rclanpagucar as arnas dos Iunos, volicando
cn rcdor dos scus carros, quc lIcs scrvian dc
valos. Cono o caador csprciia o lcao ionado
no fojo, os visigodos os vigiavan cspcrando o
ronpcr da alvorada.
La, o sopro gclado da noiic nao fazia
confrangcr nossos avos dclaio das arnaduras.
La, a ncvc cra un lciio cono ouiro qualqucr c o
rugir do losquc, dclaicndo-sc nas asas da
icnpcsiadc, cra una caniilcna dc rcpouso.
34
O vclIo Tcodorico cara airavcssado por
una flccIa dcspcdida pclo osirogodo Handags,
quc, con os da sua irilo, conlaiia pclos
Iunos.
Os visigodos viran-no, passaran avanic c
vingaran-no. Ao pr do sol, gcpidas,
osirogodos, ciros, lurgundos, iurngios, Iunos,
nisiurados uns con ouiros, iinIan nordido a
icrra caialaunica, c os rcsios da inuncravcl
Iosic dc iila, cnccrrados no scu acanpancnio
foriificado, prcparavan-sc para norrcr; porquc
Tcodorico jazia para scnprc, c o franquisquc
dos visigodos cra vingador c incoravcl.
O ronano Accio icvc, porcn, picdadc dc
iila c dissc aos filIos dc Tcodorico.
Idc-vos, porquc o inpcrio csia salvo.
E Torisnundo, o nais vclIo, pcrguniou a
scus dois irnaos Tcodoniro c Frcdcrico.
Esia acaso vingado o sanguc do nosso
pai?
Dc solcjo o csiava clc! Ao aparcccr do dia,
por quanio os olIos podian alcanar, nao sc
vian scnao cadavcrcs.
E os visigodos dciaran cnircgucs a si os
ronanos, quc, dcsdc cniao, nao soulcran
scnao fugir dianic dc iila.
Oucn coniara, porcn, as viiorias dc nossos
avos duranic ircs scculos dc gloria? Oucn
35
podcra cclclrar o csforo dc Eurico, dc Tcudcs,
dc Lcovigildo; qucn salcra iodas as viriudcs dc
Fccarcdo c dc Vanla?
Mas, cn qual coraao rcsia Iojc viriudc c
csforo, no vasio inpcrio dc EspanIa?
3
Era, pois, nuna dcsias noiics cono a quc
dcsccu do ccu dcpois do dcslaraio dos Iunos;
cra nuna dcsias noiics cn quc a icrra, cnvolia
no scu nanio dc cscuridadc, sc povoa dc
icrrorcs inccrios; cn quc o sussurro do pinIal
c cono un coro dc finados, o dcspcnIo da
iorrcnic cono un ancaar dc assassino, o griio
da avc noiurna cono una llasfcnia do quc
nao crc cn Dcus.
Ncssa noiic fria c unida, arrasiado por
agonia niina, vagava cu s Ioras norias pclos
alcaniis cscalvados das rilas do nar, c
cncrgava ao longc o vulio ncgro das aguas
lalouando-sc no alisno quc o ScnIor lIcs
dcu para pcrpciua norada.
Por cina da ninIa calca passava o noric
agudo. Eu ano o sopro do vcnio, cono o rugido
do nar.
Porquc o vcnio c o occano sao as duas
unicas cprcsscs sullincs do vcrlo dc Dcus,
cscriias na facc da icrra quando ainda cla sc
cIanava caos.
36
Dcpois c quc surgiu o Ioncn c a podridao,
a arvorc c o vcrnc, a lonina c o cnurcIcccr.
E o vcnio c o nar viran nasccr o gcncro
Iunano, crcsccr a sclva, florcsccr a prinavcra;
c passaran, c sorriran-sc.
E, dcpois, viran as gcracs rcclinadas nos
canpos do scpulcro, as arvorcs dcrriladas no
fundo dos valcs sccas c carconidas, as florcs
pcndidas c nurcIas pclos raios do sol do csiio;
c passaran, c sorriran-sc.
Ouc iinIan clcs, dc fciio, con cssas
cisicncias, nais passagciras c inccrias quc as
corrcniczas dc un c quc as ondas luliosas do
ouiro?
4
O nundo aiual nunca podcra cnicndcr
plcnancnic o afcio quc, vilrando-nc
dolorosancnic as filras do coraao, nc
arrasiava para as solidcs narinIas do
prononiorio, quando os ouiros Ioncns nos
povoados sc apinIavan roda do lar accso c
falavan das suas nagoas infaniis c dos scus
conicniancnios dc un insianic.
E quc nc inporia a nin isso? Virao un
dia a csia nolrc icrra dc EspanIa gcracs quc
conprccndan as palavras do prcslicro.
Arrasiava-nc para o crno un scniincnio
niino, o scniincnio dc Iavcr acordado, vivo
37
ainda, dcsic sonIo fclril cIanado vida, c dc
quc Iojc ningucn acorda, scnao dcpois dc
norrcr.
Salcis o quc c cssc dcspcriar dc pocia?
o icr cnirado na cisicncia con un
coraao quc iranslorda dc anor sinccro c puro
por iudo quanio o rodcia, c ajuniaran-sc os
Ioncns c lanarcn-lIc dcniro do scu vaso dc
inoccncia lodo, fcl c pconIa c, dcpois, rircn-sc
dclc.
o icr dado s palavras viriudc, anor
pairio c gloria una significaao profunda c,
dcpois dc Iavcr luscado por anos a rcalidadc
dclas ncsic nundo, so cnconirar a Iipocrisia,
cgosno c infania.
o pcrcclcr cusia dc anarguras quc o
cisiir c padcccr, o pcnsar dcscrcr, o
cpcrincniar dcscnganar-sc, c a cspcrana nas
coisas da icrra una crucl ncniira dc nossos
dcscjos, un funo icnuc quc ondcia cn
Iorizonic aqucn do qual csia asscniada a
scpuliura.
Esic c o acordar do pocia. Dcpois disso,
nos alisnos da sua alna so Ia para nandar
aos lalios un sorriso dc dcsprczo cn rcsposia
s palavras ncniidas dos quc o ccrcan, ou
una voz dc naldiao dcsalridancnic sinccra
para julgar as acs dos Ioncns.
38
cniao quc para clc Ia unicancnic una
vida rcal a iniina; unicancnic una
linguagcn inicligvcl a do lranido do nar c
do rugido dos vcnios; unicancnic una
convivcncia nao iravada dc pcrfdia a da
solidao.
5
Tal cra cu quando nc asscnici solrc as
fragas; c a ninIa alna via passar dianic dc si
csia gcraao vaidosa c na, quc sc crc grandc c
foric, porquc scn Iorror dcrrana cn luias civis
o sanguc dc scus irnaos.
E o ncu cspriio aiirava-sc para as ircvas
do passado.
E o sopro rijo do noric afagava-nc a fronic
rcqucinada pcla anargura, c a ncnoria
consolava-nc das dissolucs prcscnics con a
aspiraao suavc do fornoso c cncrgico vivcr dc
ouirora.
E o ncu ncdiiar cra profundo, cono o ccu,
quc sc arqucia inovcl solrc nossas calcas;
cono o occano, quc, firnando-sc cn pc no scu
lciio insondavcl, lraccja pclas laas c
cnscadas, icniando csloroar c dcsfazcr os
coniincnics.
E cu pudc, cnfin, cIorar.
6
39
Ouc fora a vida sc ncla nao Iouvcra
lagrinas?
O ScnIor csicndc o scu lrao pcsado dc
naldics solrc un povo crininoso; o pai quc
pcrdoara nil vczcs convcric-sc cn juiz
incoravcl; nas, ainda assin, a Picdadc nao
dcia dc orar junio dos dcgraus do scu irono.
Porquc sua irna c a Espcrana, c a
Espcrana nunca norrc nos ccus. Dc la cla
dcscc ao scio dos naus anics quc scjan
prcciios.
E os dcsgraados na sua niscria
conscrvan scnprc olIos quc sailan cIorar.
A dor nais ircncnda do cspriio
quclranian-na c cniorpcccn-na as lagrinas.
O Scnpiicrno as criou quando nossa
princira nac nos convcricu cn rcprolos. clas
scrvcn, porvcniura, ainda dc algun rcfrigcrio
la nas ircvas cicriorcs, ondc Ia o rangcr dos
dcnics.
Mcu Dcus, ncu Dcus! Dcndiio scja o icu
nonc, porquc nos dcsic o cIorar.
40

V A MEDITAO
Eniao os godos cairao na gucrra;
Eniao fcro ininigo Ia dc oprini-los;
Con runas scn conio, c o susio c a fonc.
Hino dc Sio. Isidoro, cn Lucas dc Tui.
CI)oncon, L. 3.

No tcnpo uo )onpc) dc uuu.
Du dc Nutu du c)u dc ?4S.
1
Mais dc scic scculos sao passados dcpois
quc iu, o Crisio, vicsic visiiar a icrra.
E as iuas palavras foran cscuiadas pclos
indonavcis filIos da Coiia, c clcs ajoclIaran
aos pcs da cruz.
Era quc ncssas palavras divinas Iavia una
pocsia cclcsic, a qual as alnas rudcs nas
virgcns do Scicniriao scniian casar-sc con as
suas priniiivas viriudcs.
Tu cvangclizavas a lilcrdadc c condcnavas
iodo o gcncro dc iirania. iu rcsiiiuas ao valor a
sua gcncrosidadc, gcncrosidadc a sua
nodcsiia; iu rcvclavas inaudiios nisicrios no
csforo do norrcr; a consiancia dos icus
nariircs cscurccia a dos nossos gucrrciros
41
quando, dclaio do punIal dc ininigo
viiorioso, rccusavan confcssar-sc vcncidos.
Tu convcriias o anor, cssc afcio dclicioso,
aic cniao liniiado ao gozo naicrial da nulIcr,
cn scniincnio grandc c sullinc. alargavas o
anliio do coraao por ioda a icrra, por iudo
quanio ncla vivc c rcspira, c davas-lIc para
conquisiar iodas as cisicncias dos ccus.
A gcncrosidadc, o csforo c o anor,
cnsinasic-os iu cn ioda a sua sullinidadc. so
nas alnas dos larlaros csiavan clcs cn
gcrnc. Nao para os ronanos corronpidos, nas
para nos, os sclvagcns scicnirionais, cra o
crisiianisno. Para csics o cvangclIo
asscnclIava-sc ao sol quc ronpc dc alcn das
scrras c quc ilunina, aquccc c alcgra; para os
cscravos aljcios dos ccsarcs asscnclIava-sc ao
sol ncrgulIando-sc no nar, quc so dcia nos
canpos cscuridao, frialdadc c irisicza.
Por isso, cnquanio clcs voliavan as cosias
iua cruz ou a lanavan dc cnvolia con os
dolos nos scus ncsquinIos lararios, nos
quclravanos no fundo das sclvas ou no iopo
das nonianIas as inagcns dc Odin, dc Tor c
dc Frcda c corranos a alraarno-nos con cla.
Tcn conpaiao dc nos, o Crisio; lcnlra-ic
dc quc os ossos dos quc assin o fizcran ainda
nao sao inicirancnic cinzas dclaio das
42
lousas; porquc so quairo scculos icn passado
por cina dclcs.
2
Oucn c Iojc crisiao c godo ncsia nossa
icrra dc EspanIa?
Una gcraao dcgcncrada pisa os rcsios dc
Icrois. Ioncns scn crcna, llasfcnos ou
Iipocriias, succdcran aos quc crian na
grandcza noral do gcncro Iunano c na
providcncia dc Dcus.
Danics, os prncipcs do povo cran os
capiiacs das Iosics. a cspada dos rcis, a
princira quc sc iingia no sanguc dos ininigos
da pairia.
Danics, o saccrdoic cra o anjo da icrra. os
quc passavan curvavan-sc para lcijar a
fnlria da sua csiringc; porquc a paz c a
cspcrana cniravan cn iodas as noradas
solrc quc dcscian as lcnaos dclc.
Danics, o juiz cra o pai do oprinido, o
irilunal o alrigo do inoccnic, a jusiia o ncrvo
do inpcrio goiico.
Danics, nos consclIos dos prclados, dos
nolrcs, dos Ioncns livrcs as lcis ian luscar a
sanao da salcdoria c afcrir-sc pcla uiilidadc
conun. La, o rci salia quc o podcr lIc vinIa dc
Dcus c da voniadc dos godos, quc o cciro cra
cajado dc pasior, nao cuiclo dc algoz, c a coroa
43
una carga pcsada, nao una aurcola dc
vangloria.
Hojc, nos paos dc Tolciun so rciunla o
rudo das fcsias, os francos c os vascnios
ialan as provncias do noric, c a cspada dos
gucrrciros so rcluz nas luias civis.
Hojc, os prncipcs na cnlriagucz dos
lanqucics csqucccran-sc das iradics dc
avos; csqucccran-sc dc quc cra aos capiiacs
das Iosics da Ccrnania quc os ronanos
inlclcs davan o nonc dc rcis.
Hojc, a prosiiiuiao cnirou no icnplo do
Crucificado, os clausiros das caicdrais vclan
con o scu nanio dc pcdra as aloninacs da
iorpcza, c as naos do saccrdoic dcian nuiias
vczcs uncdccida a icla quc vcsic os aliarcs con
vcsigios do sanguc dcrranado covardc c
vilncnic.
Hojc, a colia asscniou-sc no lugar da
cquidadc. o juiz vcndc a conscicncia no
ncrcado dos podcrosos, cono as nulIcrcs dc
Dalilnia vcndian a pudiccia nas praas
pullicas aos quc passavan, dianic da luz do
dia.
Hojc, a cspada sulsiiiuiu o consclIo dos
prclados, dos nolrcs c dos Ioncns livrcs. a
coroa c una conquisia, a lci voniadc do
dcsonrado vcnccdor dc pclcjas doncsiicas, a
lilcrdadc palavra ncniida.
44
Inpcrio dc EspanIa, inpcrio dc EspanIa!
por quc foran os icus dias coniados?
3
O sol oricnial quc ora laic ridcnic no
pavincnio da igrcja afligc a ninIa alna,
porquc nc parccc quc, aluniando csia icrra
condcnada, sc asscnclIa a Ioncn crucl quc
vicssc dar una risada junio ao lciio do
norilundo.
Por quc ic Iavia cu dc anar, o sol, sc iu cs
o ininigo dos sonIos do inaginar; sc iu nos
cIanas rcalidadc, c a rcalidadc c iao irisic?
Pcla cscuridao da noiic, nos lugarcs crnos
c s Ioras norias do alio silcncio, a faniasia do
Ioncn c nais ardcnic c rolusia.
cniao quc clc da novincnio c vida aos
pcnIascos, voz c cnicndincnio s sclvas quc sc
ncncian c gcncn ncrcc da lrisa noiurna.
cniao quc clc coligc as suas rccordacs;
unc, paric, iransnuda as inagcns das
cisicncias quc viu passar anic si c csianpa
nas sonlras quc o rodcian un univcrso
iransiiorio, nas para clc rcal.
E c lclo cssc nundo dc faniasnas acrcos,
por cnirc cujos lalios dcscorados nao
iranspiran ncn pcrjurio ncn dolrcz, c a cujos
olIos scn lrilIo nao assona o rcflco dc
aninos pcrvcriidos.
45
A Ia o rcpouso, a paz c a cspcrana quc
dcsaparcccran da icrra; porquc o nundo das
viscs cria-o a ncnic pura do pocia. cla da
corpo c vulio ao quc ja so c idcal, c o passado,
dciando cair o scu incnso sudario, crguc-sc
cn pc c, pondo-sc dianic do quc ncdiia, diz-
lIc. aqui csiou cu!
E csic o conpara con o prcscnic c rccua dc
involuniario icrror.
Porquc o cadavcr quc sc alcvania do po c
fornoso c sanio, c o prcscnic quc vivc c passa c
sorri c Iorrcndo c naldiio.
E o pocia aiira-sc cIorando ao scio do
cadavcr c rcspondc-lIc. cscondc-nc iu!
la quc csia alna, arida cono a urzc,
scnic, quando a sc alriga, rcfrcsca-la cono un
orvalIo do ccu.
46

VI SAUDADE
Crisio! da-nc o pcrdao, da-nc rcncdio;
Ouc cnirc iao vario nal fraqucia a ncnic!
Eugcnio Tolcdano, Opscuos XI.

Nu IIu Vc)dc.
Ao po)-do-so dus cucndus dc uI) du
c)u dc ?49.
1
O nar csiava iranquilo, c o ar puro c
diafano. As cosias dc frica froniciras, la na
circnidadc do Iorizonic, parccian una orla
cscura lordada no nanio azul do firnancnio.
A aragcn do noric cncrcspava suavcncnic
a supcrfcic das aguas; as ondas vinIan
cspraiar-sc prcguiosas no arcal da laa.
O larquciro Faniniro dornia na sua larca
anarrada na foz do Palnnio. Una saudadc
indizvcl airaa-nc para o nar.
Salici na larca; o rudo quc fiz dcspcriou
Faniniro.
Ao largo" dissc-lIc cu. EnpunIou os
rcnos, c pariinos.
47
Para ondc, prcslicro? pcrguniou o
larquciro, dcpois dc vogar alguns noncnios
cn silcncio.
Oucro rcspirar o ar puro c frcsco da
iardc; nais nada rcpliquci. Lcva-nc, para
ondc ic aprouvcr.
Sc vos parccc ionou Faniniro
rodcarcnos a IlIa Vcrdc9|, cnirarcnos no
canal, c saliarcis na nargcn. Pclo icnpo quc
vai, cla csiara agora csnaliada dc vcrdura c
loninas.
Calci-nc. o larquciro ionou por aprovaao
o ncu silcncio. Voliando a proa para pocnic,
corrcnos ao largo da ilIa c, rodcando a sua
nargcn ocidcnial, alicanos cn icrra pclo lado
da cnscada quc a scpara do coniincnic.
Faniniro nao sc cnganara. cono una
iapcaria riqussina lancada ao son das
aguas, a supcrfcic da ilIa agiiava-sc ircnula
con a aragcn da icrra, quc curvava
lrandancnic as florcs c as folIinIas
lanccoladas da rclva.
Asscniado sonlra dc una rocIa quc
fornava un prononioriozinIo do lado do sul,
lancci os olIos cn volia aic ondc sc dcscolria
o Iorizonic.
La, no circno do Esirciio para a landa
do nar inicrior, vian-sc na ponia da frica os
cinos das iorrcs dc Scpiun, froniciras aos
48
ccrros cscalvados do Calpc. Dc Scpiun para o
ocidcnic as cosias africanas conirasiavan nas
suas ondulacs suavcs con a pcncdia aspcra
das rilas Iispanicas, c, confrangido cnirc os
dois coniincnics, o nar lalouava-sc
rcsplandcccnic con os raios ja inclinados do
sol.
Dc roda dc nin a ainosfcra csiava
inprcgnada dc un Ialiio pcrfunado. cra a
naiurcza quc sorria afagada pcla prinavcra. As
avcs aquaiicas rcdcnoinIavan nos arcs ou
pousavan solrc as aguas, c parccian, nos
scus vos inccrios, ora vagarosos, ora rapidos,
folgarcn con os princiros dias da csiaao dos
anorcs.
Una nclancolia suavc sc nc crguia
lcniancnic no coraao, dclaio daquclc ccu
puro, naqucla ainosfcra lalsanica, anic
aquclcs Iorizonics saudosos. As lagrinas
rclcniaran-nc involuniariancnic dos olIos.
Era fcliz ncsic noncnio, porquc rcpousava
dc anarguras. OlIci para a larca. Faniniro
adorncccra dc novo proa. Fcpousavan lcn
pcrio un do ouiro a naicria c o cspriio.
Dcn-avcniurado, pcnsci cu conigo, aquclc
cn qucn os afagos dc una iardc scrcna dc
prinavcra no silcncio da solidao produzcn o
iorpor dos ncnlros; porquc ncssa alna
49
dorncn profundancnic as dorcs no ncio do
rudo da vida!
E csic pcnsancnio irouc-nc pouco c
pouco ncnoria as icnpcsiadcs do passado!
Ai dc nin! Logo sc nc cnugaran as lagrinas
porquc cran dc consolaao, c cssa lcnlrana
as csiancou!
2
Por quc nao adornco cu, cono o rudc
larquciro, ao nurnurio das vagas sonolcnias,
ao sussurro da lrisa do noric?
Porquc nulIcr larlara nao cnicndcu o
quc valia o anor dc Eurico; porquc vclIo
orgulIoso c avaro salia nais un nonc dc avos
do quc cu, c, porquc nos scus cofrcs Iavia
nais alguns punIados dc ouro do quc nos
ncus.
As naos inlclcs dc una donzcla c dc un
vclIo csnagaran c dcspcdaaran o coraao dc
un Ioncn, cono os caadorcs covardcs
assassinan no fojo o lcao indonavcl c
gcncroso.
E, iodavia, csic coraao scniia a voz da
conscicncia prcgoar-lIc largos dcsiinos! Por
quc nao cnudcccu cssa voz quando do poriico
do icnplo lancci ao nundo a naldiao da
dcspcdida?
50
Por quc nc lcnlra con saudadc, aqui, a
csias Ioras, o icnpo das ninIas cspcranas?
porquc o vivcr c o cculco do cspriio. a
alna csiorcc-sc cono agonizanic no ncio dos
nais inconporiavcis iorncnios, scn nunca
podcr cpirar, c os scus afcios profundos sao
cono cla; nao lIcs c dado o norrcr.
Paz c csquccincnio, o ncu Dcus!
3
Os raios dcrradciros do sol dcsaparcccran.
o clarao avcrnclIado da iardc vai quasc
vcncido pclo grandc vulio da noiic, quc sc
alcvania do lado dc Scpiun. Ncssc cIao
icnclroso do oricnic a iua inagcn scrcna c
luninosa surgc a ncus olIos, o Hcrncngarda,
scnclIanic apariao do anjo da cspcrana
nas ircvas do condcnado.
E cssa inagcn c pura c sorri; orna-lIc a
fronic a coroa das virgcns; solc-lIc ao rosio a
vcrnclIidao do pudor; o anculo alvssino da
inoccncia10|, fluiuando-lIc cn volia dos
ncnlros, cscondc-lIc as fornas divinas,
fazcndo-as, porvcniura, suspciiar ncnos lclas
quc a rcalidadc.
assin quc cu ic vcjo cn ncus sonIos dc
noiics dc airoz saudadc. nas, cn sonIos ou
dcscnIada no vapor do crcpusculo, iu nao cs
para nin nais do quc una inagcn cclcsiial;
51
una rccordaao indccifravcl; un consolo c ao
ncsno icnpo un naririo.
Nao cras iu cnanaao c rcflco do ccu?
Por quc nao ousasic, pois, volvcr os olIos para
o fundo alisno do ncu anor? Vcrias quc cssc
anor do pocia c naior quc o dc ncnIun
Ioncn; porquc c incnso, cono o idcal, quc clc
conprccndc; cicrno, cono o scu nonc, quc
nunca pcrccc.
Hcrncngarda, Hcrncngarda, cu anava-ic
nuiio! Adorava-ic so no saniuario do ncu
coraao, cnquanio prccisava dc ajoclIar anic
os aliarcs para orar ao ScnIor. Oual cra o
nclIor dos dois icnplos?
Foi dcpois quc o icu dcsalou, quc cu nc
acolIi ao ouiro para scnprc.
Por quc vcns, pois, pcdir-nc adoracs
quando cnirc nin c ii csia a cruz
cnsangucniada do calvario; quando a nao
incoravcl do saccrdocio soldou a cadcia da
ninIa vida s lajcas frias da igrcja; quando o
princiro passo alcn do liniar dcsia scra a
pcrdiao cicrna?
Mas, ai dc nin! csia inagcn quc parccc
sorrir-nc nas solidcs do cspao csia
csianpada unicancnic na ninIa alna c
rcflcic-sc no ccu do oricnic airavcs dcsics
olIos pcriurlados pcla fclrc da loucura, quc
lIcs qucinou as lagrinas.
52
Tu, Hcrncngarda, rccordarcs-ic?!
Mcniira!... Crcs quc norri, ou porvcniura, ncn
isso crcs; porquc para crcrcs cra prcciso
lcnlrarcs-ic, c ncn una so vcz ic lcnlraras
dc nin!
La, no iunulio dos coricsaos, ondc o anor
c calculo ou scniincnio grossciro, icras
acIado qucn ic cIanc sua, qucn ic apcric
cnirc os lraos, qucn iivcssc para dar a icu
pai o prco do icu corpo c ic conprassc cono
alfaia prcciosa para scrvio doncsiico. O vclIo
csiara conicnic, porquc irocou sua filIa por
ouro.
A isio cIana prudcncia o nundo csiupido
c anlicioso; a isio, quc nao c nais do quc una
prosiiiuiao alcnoada sacrilcgancnic pcranic
as aras sacrossanias.
OI, quanias vczcs cssc pcnsancnio
rcpugnanic nc icn fciio vagucar louco pclas
nonianIas, uivando cono o lolo csfainado c
icniando dcspcdaar os rocIcdos con as
naos, dondc nc goicja o sanguc!
E iu folgas c ris! Oala nunca sailas quao
incnso c airoz c o ncu iorncnio, quc dcvo
vclar dianic dos Ioncns dclaio dc aspccio
iranquilo, cono sc, cn vcz dc naririo, clc
fossc un aloninavcl crinc.
4
53
E qucn ic dissc, prcslicro, quc o icu
anor nao cra un crinc?
Tcns razao, conscicncia! Ouando aos pcs
do vcncravcl Sisclcrio o gardingo Eurico jurou
quc alandonava o nundo, dcvia dcspir as
paics quc do nundo iroucra.
A luz lrilIanic dc afcics c cspcranas a
quc vivia c quc nc povoava o coraao dc
fclicidadc dcvia apagar-sc cniao, cono a
lanpada do icnplo ao ananIcccr; porquc cu
voliava-nc para o ccu, luscando a luz do
ScnIor.
Mas o sol, apcnas nasccu para nin, logo
dcsaparcccu no ocaso, c os quc nc crccn
aluniado nal pcnsan quc vivo cn ircvas!
As ninIas paics nao podian norrcr,
porquc cran incnsas, c o quc c incnso c
cicrno.
E assin, ncn ouso pcdir a paz do
scpulcro; porquc para nin nao Iavcria paz,
scnao no aniquilancnio.
O aniquilancnio! Ouc nal ic fiz cu, o ncu
Dcus, para nao nc dciarcs ca dcniro nais
quc una idcia risonIa, nais quc un dcscjo
capaz dc cncIcr o alisno da ninIa
dcsvcniura? Ouc nal ic fiz cu para quc cssc
dcscjo, cssa idcia scja a quc unicancnic rcsia
ao prcciio quc sc rcvolvc cn pcrpciuas
angusiias?
54
Mas para nin, cono para clc, ial
pcnsancnio c vao c ncniido! Eicrnidadc,
cicrnidadc, a alna do Ioncn csia cnccrrada c
caiiva no iliniiado do icu inpcrio!
55

VII A VISO
No cspclIo da visao csia a scgurana da vcrdadc.
Cdgo Vsgtco I-1-2.

P)csItc)o. AntcnunIu.
Oto dos dos dc uI) du c)u dc ?49.
1
O sono ou a viglia, quc nc inporia csia
ou aquclc? As Ioras da ninIa vida sao quasc
iodas dolorosas porquc a inaginaao do
Ioncn nao podc dornir.
Para o povo, ignoranic c inpiancnic
crcdulo, a noiic c cIcia dc icrrorcs; cn cada
folIa quc rangc na sclva clc ouvc un gcnido
dc alna quc vagucia na icrra; cn cada sonlra
dc arvorc soliiaria quc sc laloua con a
aragcn scnic o novcr dc un faniasna; as
calacs dos lrcjos sao para clc luz dc
dcnnios, aluniando folgarcs dc fciiicciras.
Mas, quando jaz no lciio do rcpouso, o scu
dornir c iranquilo. Ao cruzar os unlrais
doncsiicos, csscs icrrorcs suniran-sc con os
oljcios quc os gcraran. A sua alna parccc
dcspir-sc da faniasia grosscira, cono o corpo
sc dcspc da csiringc aspcra quc lIc rcsguarda
os ncnlros.
56
Nao assin cu. Ouando as palpclras
ccrrando-sc nc cscondcn o nundo das
rcalidadcs, os olIos do cspriio volvcn-sc para
o nundo das cisicncias idcais. s vczcs a
fclicidadc c a cspcrana vcn consolar-nc
cniao; nuiias nais, porcn, os sonIos naus
nc pcrscgucn. c por lcn alio prco nc sacn
os insianics dc vcniura iransisiioria irazidos
por viscs consoladoras.
Esia foi para nin una noiic crucl. Ainda o
suor frio quc nc corria na fronic sc nao sccou;
ainda o coraao parccc nal calcr no pciio, c o
pulso laic dcsordcnado c violcnio.
Tcrrililssinos foran os sonIos quc Dcus
nandou ao prclsicro; nas, porvcniura, nais
icrrvcl c a sua significaao.
Diz-nc voz niina quc cssc doloroso
cspciaculo a quc assisiiu ninIa alna c, o
EspanIa, o nisicrio dos icus dcsiinos.
E csia foi a visao.
2
Eran as Ioras das ircvas profundas. Scn
salcr cono, acIava-nc no viso nais alio do
Calpc. iraspassava-nc a ncdula dos ossos o
vcnio frio da noiic, c parccia-nc quc os
ncnlros Iirios sc nc Iavian prcgado no iopo
da pcncdia.
57
OlIava fiio anic nin, c os ncus olIos
ronpian a cscuridao do Iorizonic, cono sc a
luz do sol o iluninassc.
O cspciaculo naravilIoso quc sc passava
ncssc cspao insondavcl fazia-nc crriar os
calclos, quc o noric nc aoiiava con o sopro
gclado.
Eis o quc cu vi ncssa Iora dc agonia,
dcpois dc csiar ali alguns nao sci sc insianics
ou scculos.
O nar ccssou dc agiiar-sc c rugir,
scnclIanic ao ncial fcrvcnic dcsiinado para a
fciiura dc csiaiua colossal quc rcsfriassc dc
suliio cn vasia caldcira.
Era Iorrililssino vcr convcriido cn
cadavcr, dc iodo inovcl c nudo, o occano;
aquclc occano quc Ia nais dc quarcnia
scculos ncn un so dia dciou dc rcvolvcr-sc c
lranir cn iorno dos coniincnics, cono o iigrc
ao rcdor da rcs quc jaz noria.
O sililar das rajadas ianlcn ccssou
conplciancnic. Parado solrc a facc da icrra, o
ar cra scnclIanic ao lcnol do finado a qucn
rccalcaran a glcla quc o colrc, frio, unido,
pcsado, scn rangcr, scn o novincnio, cosido
solrc o pciio, ondc acalou o laicr do coraao
c o arfar conpassado dos pulncs.
Eniao, nuiio ao longc, una vcrnclIidao
icnussina foi avuliando pouco a pouco,
58
dcrranando-sc pclo Iorizonic c rcpiniando a
alolada incnsa dos ccus.
Dcpois, cssc clarao sinisiro rcvcrlcrou na
icrra. as cinas agudas, dcniadas, ioriuosas,
alvaccnias das fragas narinIas iinIan-sc
alaiido c livclado, cono os ccrros inforncs dc
ncvc anonioada, quc, dcrrciidos nos princiros
dias do csiio, vao, dcspcnIando-sc, fornar un
lago cIao c norio na caldcira nais funda do
valc fccIado.
Tudo a ncus pcs cra un plano unifornc,
crno, afogucado, cono a ainosfcra quc pcsava
cn cina dclc. c, alcn, jazia o cadavcr do nar.
Eu, o Silcncio c a Solidao cranos qucn
csiava a!
3
Suliiancnic, naquclc vasio Iorizonic, aic
cniao puro na sua luz Iorrcnda, dois casiclos
dc nuvcns ccrradas c ncgras concaran a
alcvaniar-sc, un da landa da Europa, ouiro
do lado dc frica.
Os lulccs conglolados corrian un para o
ouiro c nuliiplicavan-sc, voniiando novos
casiclos dc nuvcns, quc sc difundian,
fluiuando cnovcladas con fornas inccrias.
E aquclas nonianIas vaporosas c ncgras
rasgaran-sc dc alio a laio cn fcndas
scnclIanics a algarcs profundos, c os scus
59
fragncnios inforncs c canlianics vacilavan
ircnulos cn asccnsao diagonal para as aliuras
do ccu.
Ao aproinarcn-sc, os dois ccrciios dc
nuvcns prolongaran-sc cn frcnic un do ouiro
c ioparan cn cIcio, Era una vcrdadcira
laialIa.
Cono duas vagas cnconiradas, no ncio dc
grandc proccla, quc, ionlando una solrc a
ouira, sc quclran cn cacIcs quc cspadanan
lcnois dc cscuna para anlos os lados, anics
quc a ncnos violcnia sc incorporc na nais
possanic, assin aquclas nuvcns icnclrosas sc
dcspcdaavan, dcrranando-sc pcla incnsidao
da alolada afogucada.
Eniao, parcccu-nc ouvir nuiio ao longc
un cIoro scniido nisiurado con griios
agudos, cono os do quc norrc violcniancnic,
c un iinir dc fcrro, cono o dc nilIarcs dc
cspadas, laicndo nas cinciras dc nilIarcs dc
clnos.
Mas csic rudo foi-sc alongando c ccssou.
os lulccs alcvaniados da landa dc frica
iinIan cnlclido cn si os quc sulian da
Europa, c dcscian rapidancnic para o lado
dos canpos goiicos11|.
Dcpois, scnii la cnlaio, na raiz da
nonianIa, un rir dialolico. OlIci. o Calpc
csloroava-sc ao rcdor dc nin, c os rocIcdos
60
solrc quc cu csiava asscniado vacilavan nos
scus fundancnios.
Dcspcrici. TinIa os calclos Iirios, c o suor
frio nanava-nc da fronic aquccida por fclrc
ardcnic.
ScnIor, ScnIor! fosic iu quc dcsic a lcr
ninIa alna a uliina pagina do livro cicrno cn
quc a Providcncia cscrcvcu a Iisioria do
inpcrio godo?
Conian-sc coisas incrvcis dcsscs povos
quc assolan a frica, cIanados os aralcs, c
quc, cn nonc dc una crcna nova, prcicndcn
apagar na icrra os vcsigios da cruz. Oucn
salc sc aos aralcs foi confiado o casiigo dcsia
naao corrupia?
Ja as nossas praias foran visiiadas por
clcs, c para os rcpclir cunpriu quc
dcscnlainIassc a cspada o ilusirc Tcodoniro,
o uliino gucrrciro, ialvcz, quc ncrca o nonc
dc ncio dos godos.
Tcrra cn quc nasci, sc o icu dia dc norrcr
c cIcgado, cu norrcrci coniigo. Na proccla quc
sc alcvania dc frica dciarci sulncrgir o ncu
dclil csquifc, scn quc a csscs gcnidos quc
ouvi sc vao ajuniar os ncus. Ouc nc inporia a
vida ou a noric, sc o padcccr c cicrno?
61

VIII O DESEMBARQUE
E cu csiava cn un angulo, olscrvando con icnor.
Paulo Diacono. Vdus dos PP. Enc)

DO PRESBTERO DE CARTIA AO DUQUE DE CRDUBA
Ao Duquc Tcodon)o, sudc!
Ouando Viiza rcinava, na coric csplcndida
dc Tolciun, Iavia dois iiufados quc a iodos
scrvian dc ccnplo dc niina c sinccra
anizadc. Opinics c inicnios, alcgrias c
irisiczas cran conuns para anlos. CIanava-
sc Tcodoniro o nais vclIo, Eurico o nais
noo. Nas suas cspcranas dc nancclos, as
EspanIas foran-lIcs, nuiias vczcs, acanIado
icairo para iluscs dc anliao. A gloria cra o
scu pcrpciuo sonIo, c as rccordacs das
faanIas dos aniigos godos cnlriagavan-lIcs
os aninos ao lcnlrarcn-sc dc quc as arnas
dos scus avos da Ccrnania iinIan lrilIado
viioriosas scnprc solrc os ncnlros
dcspcdaados do inpcrio ronano. Ouando o
griio da rclcliao soou na Canialria, as
iiufadas dos dois nais irnaos quc anigos
aconpanIavan Viiza na cpcdiao conira os
nonianIcscs rclcldcs c conira os francos scus
aliados. Eniao, ncssa gucrra dc cicrnnio, os
62
dois nancclos viran saciada a sua scdc dc
rcnonc. Cono os nacios dc ncvc quc sc
dcspcnIan das nonianIas cscarpadas da
Vascnia, as duas iiufadias dc Tcodoniro c dc
Eurico aparccian, s vczcs, suliiancnic, nos
visos das scrras c, apcnas os princiros raios
do sol fazian rcluzir as arnas, scnclIanics no
lrilIo ircnulo ao alvcjar da gcada, ci-las quc
parccian rolar-sc pcla cncosia, c dcniro dc
pouco os acanpancnios dos francos c
canialros ficavan csnagados dclaio do
npcio irrcsisivcl dcssas pinIas dc soldados
quc cran arrcncssados solrc o ininigo por
duas voniadcs cnulas dc gloria. Epulsos os
csirangciros c sulnciidos os rclclados, a
Iosic rcal cnirou viioriosa cn Tarraco. O
duquc Favila rccclcu cn iriunfo os
pacificadorcs da Canialria, c Tcodoniro c
Eurico oliivcran a rcconpcnsa do quc
conlaicu pcla pairia, a graiidao dos scus
naiurais.
Foi a quc o dcsiino prcparou a scparaao
dos dois gucrrciros quc parccia so a noric
podcr dividir. Favila iinIa dois filIos,
Hcrncncngarda c Pclagio. Pclagio saa apcnas
da infancia, nas para Hcrncngarda
dcsponiavan ja cniao os risonIos dias da
juvcniudc. A sua fornosura cra cclcsiial.
Eurico viu-a c anou-a. Ouando as iiufadias
foran cIanadas a Tolcniun, Eurico voliou
63
irisic icrra da sua infancia. Dir-sc-ia quc
cran os conicniancnios da pairia quc clc
irocava pclas irisiczas do dcsicrro. Dclaldc
luscou Tcodoniro apagar aqucla paiao
violcnia no coraao do scu anigo, lanando-sc
con clc nas fcsias ruidosas dc una coric
dissoluia. A cnlriagucz dos lanqucics cra
para Eurico irisionIa; as carcias fcninis,
facilncnic conpradas c profundancnic
ncniidas, airas das quais corrcra loucancnic
ouirora, iinIan-sc-lIc iornado odiosas;
porquc o anor, con ioda a sua virgindadc
sullinc, lIc convcricra cn podridao asqucrosa
os dclciics grossciros quc o nundo ofcrccc
scnsualidadc do Ioncn. Tcodoniro acrcdiiava
na cficacia da lruicza para naiar o nais
fornoso dos afcios Iunanos; nas o anor
dcvorou na ncnic dc Eurico iodos os ouiros
scniincnios, cono a lava candcnic dcvora
iudo o quc cnconira, quando o vulcao a
voniia, alagando a supcrfcic da icrra.
Favila vcio coric. Hcrncngarda
aconpanIava-o. Tcodoniro rccordar-sc-a
ainda dc qual foi o dcsfccIo do anor dc
Eurico, quc ousou dizcr ao vclIo proccr.
Da-nc por nulIcr iua filIa." A anizadc dc
Tcodoniro salvou cniao o dcsprczado gardingo
da noric do corpo, nas nao pdc salva-lo da
noric da alna. Fazcs, rogos, lagrinas;
quanio a cloqucncia da afciao nais quc
64
fraicrna icn dc vccncncia; quanias cordas do
coraao salc fazcr vilrar a nao dc un anigo,
iudo clc icniou dclaldc! Nao Ia palavras quc
possan crgucr un cspriio quc dcu cn icrra;
nao ncnIuna iira sons dc cordas quc
csialaran. Eurico ou, anics, a sua sonlra,
fugiu do lado dc Tcodoniro, c da poria do
saniuario dissc-lIc un adcus cicrno, cono ao
rcsio do nundo.
Mal salia o dcsgraado quc ncssc adcus a
sua conscicncia ncniia a si propria!
Tcodoniro, iu Iojc cs duquc dc Cordula. cnirc
os povos sujciios ao icu inpcrio; cnirc os quc
alcnoan a iua jusiia c londadc, nun
angulo da vasia provncia da Dciica, cn
Caricia, vivc un polrc prcslicro quc para ii
pcdc ao ScnIor ianio o rcnonc c o podcrio
quanio para si dcscja a olscuridadc c o
csquccincnio.
Esic prcsliicro c qucn ic cscrcvc; qucn
liniiou a lcn poucos anos a cicrnidadc do
adcus quc ic disscra; c aquclc quc sc cIanava
no nundo o gardingo Eurico, aquclc dc qucn
fosic anigo, c quc foi icu rival dc gloria.
Duquc dc Cordula nao crcias quc o
ncu cspriio sc volic Iojc para as niscrias da
icrra, inpclido por una iardia saudadc. Nao!
Dc quc nc scrvirian o ouro, o podcr c a
grandcza? Para ionar un punIado dcssc lodo
65
nao sc curvaria o prcslicro. O unico afcio
cicrno, quc, ialvcz, rcsia a csic coraao
dcpurado pclo fogo da dcsdiia, o anor da
pairia, scniincnio confuso c indcfinido, nas
indclcvcl, c qucn olriga Eurico a dizcr-ic o
lugar cn quc vcio coar goia a goia as Ioras
alorridas da sua iorncniosa cisicncia.
Tcodoniro! Tcodoniro! Un dia ircncndo
sc aproina, cn quc a EspanIa dcvc scr o
iunulo da raa goda. En sonIos anicvi cssc
dia, c, apos os sonIos, a ncdonIa rcalidadc a
sc nc alcvania dianic dos olIos. Caricia csia
dcscria, cono as dcnais povoacs vizinIas.
Apcnas cu ouso dcnorar-nc nas incdiacs
do Calpc; porquc sci, passo a passo, iodas as
vcrcdas quc guian ao iopo dos dcsfiladciros,
icndo-as rcgado nuiias vczcs con lagrinas,
icndo-lIcs nuiias nais confiado a Iisioria das
ninIas agonias. As cidadcs dcspovoan-sc, c,
cono clas, os canpos convcricn-sc cn crnos.
Enlora ainda sorrian no viccjar das scaras,
no florcsccr dos ponarcs, no nurnurar das
fonics. scnclIanic sorrir consicrna; porquc o
Ioncn dcsaparcccu do ncio dcsia ccna
fornosa, c o rudo da vida convcricu-sc cn
silcncio dc noric. Os aralcs! cis o unico
griio quc o inicrronpc; c csia palavra naldiia c
cono a pcsic quando passa. scgucn-na o
susio c o dcsacordo. A vilcza do coraao
Iunano surgc apos cla cn ioda a Icdiondcz
66
do scu aspccio. O icrror acalou con os nais
sanios afcios c, aic, con o anor filial c
paicrno. Cada qual lusca salvar-sc a si
proprio. Os ncios dos nolrcs godos
convcricran-sc nun lando dcsprczvcl dc
covardcs cgosias.
Ha ircs dias, ao ronpcr da nanIa, un
grandc nuncro dc vclas lranqucjavan solrc
as aguas do Esirciio. vinIan do lado dc
Scpiun. Corrcnos praia. Dcniro dc poucas
Ioras cniraran na laa dc Caricia c algunas
cnicsiaran con a IlIa Vcrdc. Via-sc
disiiniancnic o rcluzir das arnas, c varios
soldados quc iinIan ajudado a rcpclir os
princiros salios dos africanos nas cosias dc
EspanIa rcconIcccran logo os irajos c as
arnas dos aralcs. Enirc csics, porcn,
divisavan-sc nuiios godos, pclas arnaduras
pcsadas, pclos largos fcrros dos franquisqucs c
pclas csiringcs nais curias quc as anplas
vcsiiduras dos filIos do Oricnic. Da a pouco,
ioda a froia vclcjou para o lado do Calpc, c,
quando anoiicccu, as faldas da nonianIa
aparcccran aluniadas por nuiios facIos. Os
aralcs iinIan dcscnlarcado.
A ansicdadc cra indizvcl. Dcnudadas as
faccs, olIavanos uns para os ouiros. Elcs
ircnian por si; cu pcla soric da EspanIa. Mas
por quc cnirc csscs quc parccian ininigos sc
acIava iao avuliado nuncro dc godos? Esia
67
pcrgunia significava a nossa dcrradcira
cspcrana.
Ao cnicnclrcccr, alguns larquciros saran
ao largo c, vogando surdancnic, foran cspiar
a froia. Tonando os aialIos nais curios, cu
cncaninIci-nc sozinIo para o Calpc, cujo
vulio giganic, rodcado dc facIos ao sopc,
ncgrcjava no iopo solrc o fundo alvaccnio do
ccu linpo dc nuvcns, ondc a lua passava
iranquila, cnlargando con o scu clarao palido
o ciniilar das csirclas.
Era alia noiic quando cIcguci
nonianIa. Sulindo pclas quclradas, saliando
prccipcios, coscndo-nc con as fragas
ioriuosas, dcsccndo pclos lciios das iorrcnics,
cIcguci a un rocIcdo coniguo plancic quc
das razcs da scrrania vai norrcr no rolo do
nar, na cosia oricnial da laa. Era a quc os
aralcs, dcsanparando a froia, sc Iavian
acanpado. Conprinindo o alcnio, aproinci-
nc inscnsivclncnic dc una icnda nais vasia,
alcvaniada junio do pcnIasco a quc cu
cIcgara scn scr pcrcclido. Por una fcnda quc
dciavan as iclas nal unidas do pavilIao,
dcscoriinci o quc sc passava no inicrior luz
das iocIas quc iinIan nas naos dois ciopcs,
cujos rosios ncgros conirasiavan con a
lrancura das suas roupas. Asscniado no cIao,
con os lraos cruzados, un aralc nancclo
parccia cscuiar aicniancnic un gucrrciro
68
godo quc, cn pc no ncio dos ouiros dois, iinIa
as cosias voliadas para nin. Con cspanio c
ao ncsno icnpo con alcgria, pcrccli quc sc
cprinia cn ronano rusiico, o qual, da a
pouco, vi quc o noo aralc falava cono sc
fossc a propria linguagcn. Conccci cniao a
cscuiar aicniancnic.
Tariquc dizia o godo ananIa ao
ronpcr da alva c ncccssario quc iodos csics
pcnIascos cnpinados solrc nossas calcas sc
corocn dos icus soldados c quc nao iardcs cn
foriificar cssa csirciia passagcn quc unc o
prononiorio do Calpc con o rcsio do
coniincnic. aqui, ncsia scrra inaccssvcl quc
dcvcs cspcrar o rcsio dos lilcriadorcs da
EspanIa; c daqui quc dcvcs sair con os icus
irnaos do dcscrio para quclrar o cciro do
iirano Fodcrico. Sc a soric das arnas nos for
coniraria cspcrarcnos ncsic lugar novos
socorros dc frica. Scpiun nos fica froniciro, c
Scpiun cnircguci-io cu...
Tariquc nao o dciou coniinuar. Cono o
lcao, pulando suliiancnic dos juncais da
Mauriiania, o noo aralc ps-sc cn pc, con o
gcsio colcrico, c cclanou.
Vali dos crisiaos! qucn ic fcz crcr quc
Tariquc podia scr vcncido? Vi cn sonIos o
profcia dc Dcus, quc nc dissc. a EspanIa
curvar-sc-a ao Alcorao" c Maonc nao ncnic!
69
Ainda scn ii, cu nc icria arrojado solrc o
inpcrio godo, c a ninIa lana o faria cair a
ncus pcs norilundo, quando Sclia nc iivcssc
fccIado as porias; quando iodos vos os godos
csiivcsscis unidos conira nin. Dcus c grandc,
c Maonc o scu profcia!
As palavras violcnias do aralc rcvclaran-
nc qucn cra o gucrrciro godo. Juliano
capiiancou, cono nos, una iiufadia na gucrra
canialrica c foi valcnic soldado. Salia quc clc
fora clcvado dignidadc dc condc dc Scpiun,
c quc a sc colrira dc gloria, rcpclindo os
ininigos do inpcrio, quc ja iinIan icniado
conquisiar aqucla provncia. Cono c porquc
airaioou a icrra naial? dios civis o lcvaran a
iania infania, scgundo cnicndi das suas
palavras. Parricida c frairicida a un icnpo,
luscava vingar-sc ialvcz dc lcn poucos dc
scus irnaos, csnagando-os dclaio das runas
da pairia. A ncnoria dcsic nal-avcniurado
scra rcprola c naldiia das gcracs rcnoias!
Juliano parccia qucrcr rcspondcr ao
nancclo, quando un soldado cnirou con un
rolo dc pcrganinIo na nao c, cnircgando-o a
Tariquc, profcriu algunas palavras cn aralc.
Tariquc olIou cniao para Juliano con un
sorriso c, csicndcndo-lIc a dcsira, dissc-lIc
cn voz laia.
70
Vali dc Sclia!12| pcrdoa-nc csic
npcio, cono nc icns pcrdoado ianios ouiros.
Dcn sci quc nao podcs conprccndcr o quc c a
fc viva dc un nuulnano na proicao dc
Dcus. nas cu scria rcu do infcrno, sc
duvidassc un insianic das proncssas do
Profcia. O judcu Zalulao acala dc cIcgar con
cssa caria do quc vos cIanais lispo dc
Hspalis. Lc-a c dizc-nc quc novas Ia dc
Fodcrico.
Juliano dcsdcu o no da caria c lcu. Daiia-
nc o coraao dc furor; nas procurci
iranquilizar-nc. Inporiava-nc assaz conIcccr
o quc cla coniinIa para dcvcr prcsiar ioda a
aicnao possvcl s palavras do Condc Juliano.
Fodcrico dissc csic, acalando dc
corrcr con os olIos o rolo dc pcrganinIo
cnircguc aos lanqucics c fcsias, nao acrcdiia
quc o dia da vingana ananIcccssc para a
EspanIa; iodavia, logo quc a noicia
induliiavcl da nossa vinda rciunlar sol os
icios dourados dos paos dc Tolciun, clc
convocara os scus nuncrosos soldados, as
suas iiufadias vcicranas, c arrcncssar-sc-a
conira nos; porquc Fodcrico c dissoluio c
pcrvcrso, nas nunca foi covardc. O prudcnic
Opas pcnsa, cono cu, quc inporia foriificar-
nos no Calpc. AconsclIa-o a cicncia da gucrra,
c sc, cono crcnic, confias no icu profcia para
coniar con a viioria, cono capiiao dcvcs scguir
71
os consclIos da prudcncia Iunana. Tanlcn
cu cspcro no Dcus das laialIas profcriu o
condc cn ion dc nofa, laicndo no punIo da
cspada; ianlcn cu icnIo a ninIa
Providcncia; nas a aguia, quando sc arroja
solrc a prcia, icn ja consirudo o scu ninIo no
pcnIasco da nonianIa, c as pcncdias do
Calpc dcvcn scr os ninIos das aguias quc
pairan solrc o irono dc Fodcrico.
Tariquc ficou por alguns noncnios calado
c pcnsaiivo.
Scja cono ic aprouvcr dissc por fin.
Dusca no ccrciio os nclIorcs arificcs
aralcs c con clcs c con os icus godos alcvania
csscs valos cn quc pc sua confiana o icu
coraao dcscrido.
Houvc un icnpo cn quc nao a foi
rcplicou Juliano con o accnio da colcra
nisiurada dc indignaao c irisicza nas
Viiza dornc dclaio dc una lousa o sono da
cicrnidadc, c o scu assassino cIana-sc o rci
dos godos. Elc folga c ri asscniado no irono
quc lIc dcu a iraiao c o pcrjurio. Tariquc, o
icu profcia inspira-ic cn sonIos; nas a
vingana c nais scgura inspiraao, porquc c o
sonIo pcrcnc do Ioncn dcspcrio, quando vc
assin falIar a jusiia do ccu, sc c quc nclc Ia
jusiia.
72
Profcrindo csias palavras llasfcnas,
Juliano saiu da icnda. Tariquc laicu as
palnas, c un gucrrciro ciopc, cujos olIos lIc
rcluzian sanguncos na prciidao do rosio,
cnirou con os lraos cruzados c ficou inovcl c
curvado dianic dc Tariquc. Parcccu-nc quc
csic lIc ordcnava o quc qucr quc fossc; nas
falava na sua linguagcn larlara, c nao o pudc
cnicndcr.
Salia assaz qual cra a siiuaao c quais os
acidcnics do solo dc iodos os dcsvios do Calpc
para pcrcclcr quc a ninIa dcnora naquclcs
siios podia iornar-nc inpossvcl a sada. A
dcfcnsa do prononiorio consisiia unicancnic
cn coriar con valos c cavas o isino quc o liga
ao coniincnic. Juliano concaria, ialvcz, a
alcvaniar as iranquciras ncssa ncsna noiic;
cra, porianio, ncccssario pariir.
Ouando airavcssci a scrra pclos irilIos
nais curios c cscusos, conIcci quc o ncu
rcccio fora lcn fundado. Parando no iopo dc
una pcncdia, dondc sc divisava ao rcdor quasc
ioda a nonianIa, vi ccnicnarcs dc facIos quc
vacilavan, corrcndo ioriuosancnic pclas
ladciras, sunindo-sc, iornando a aparcccr,
rciroccdcndo. O iodo daqucla iluninaao
icrrvcl csicndia-sc cn volia da nonianIa,
fornando una cicnsa ncia-lua, cujas ponias
crcscian para o isino, ao passo quc sc
aproinavan una da ouira, csirciiando o
73
cunc da scrrania. Era visvcl quc algucn,
praiico nas apcriadas garganias, nas scndas
inirincadas do prononiorio, guiava os
larlaros. ConvinIa fugir, nao porquc nc
inporiassc norrcr, nas porquc, ialvcz, a
Providcncia nc guiara icnda dc Tariquc para
quc as EspanIas fosscn salvas, sc c quc cla
nao cscrcvcu irrcvogavclncnic a sua
condcnaao no livro dos cicrnos dcsgnios.
Tcodoniro, vc quc a iraiao, scnclIanic ao
vcncno rcccnicncnic lclido, quc gira nas
vcias c ainda nao aparccc no aspccio, csia por
ioda a paric c, aic, pcncira no saniuario.
ncccssario csforo c vigilancia, ja quc as
disscnscs civis quiscran quc os golpcs do
franquisquc godo13| Iajan dc sc vilrar solrc
a fronic dc godos quc conlaicn ao lado do
csirangciro inficl; ja quc a pcrfdia podc alrir
as porias das nossas cidadcs aos africanos,
scn quc csics icnIan dc passar por cina dos
cadavcrcs dc scus irnaos, para sc
asscnIorarcn dclas. Cunprc quc aviscs
Fodcrico. En Hspalis csia Opas, c Opas icn
consigo nuncrosos clicnics, quc, porvcniura,
cnircgarao aos invasorcs a nais fornosa c
opulcnia cnirc as povoacs da Dciica. Nao
iardara quc os aralcs dcsan do Calpc c sc
dcrrancn pclas provncias dc EspanIa. Ha
dois dias quc vagucio, quasc so, nas
incdiacs dc Caricia. duranic clcs nao sc
74
passou una Iora scn quc os navios dc frica
vicsscn voniiar na laa novos csquadrcs dc
soldados. ScnclIanic aos csios do nar, c
rapido o scu ir c voliar. Dcniro dc oiio dias,
lcn cusioso scria rcsisiir a Tariquc con iodo o
podcr do inpcrio, quanio nais divididos os
godos cn dois landos, un dos quais pclcjara
ao lado dos ininigos.
Dir-io-ci, duquc dc Cordula. ianlcn cu
nao ano Fodcrico; porquc a ncnoria dc Viiza
nunca norrcra no coraao do scu aniigo
gardingo. Sci por quais ncios Fodcrico suliu
ao irono, quc nao olicria pcla clciao dos
godos. Mas nao c a sua coroa quc os filIos das
EspanIas icn Iojc quc dcfcndcr; c a lilcrdadc
da pairia; c a nossa crcna; c o ccniicrio cn
quc jazcn os ossos dos nossos pais; c o icnplo
c a cruz, o lar doncsiico, os filIos c as
nulIcrcs, os canpos quc nos susicnian c as
arvorcs quc nos planianos. Para nin, dc
iodos csics inccniivos, apcnas rcsian dois. o
anor da icrra naial c a crcna do cvangclIo.
No dia do conlaic, Eurico dcspira a csiringc
inoccnic do saccrdocio c vcsiira as arnas para
dcfcndcr csics oljcios qucridos dos scus
dcrradciros afcios. Ouc, ianlcn, csscs quc
ainda sc cnlaan s iluscs c cspcranas,
cono a Icra s runas, sc crgan para
pclcjarcn laialIas ircncndas, porquc o scrao,
por ccrio, as quc nos aguardan; c oala quc os
75
ncus irisics sonIos scjan dcsncniidos pclo
csforo dos gucrrciros godos; oala quc nao
csicja para laicr a dcrradcira Iora do donnio
da cruz ncsia icrra do ocidcnic rcgada pclo
sanguc dc ianios nariircs!
Dc Mclaria, aondc nc acolIi con grandc
nuncro dos noradorcs dc Caricia c dos scus
arrcdorcs, coniinuarci as ninIas corrcrias
noiurnas para as landas do Calpc, con os
Ioncns nais ousados quc quiscrcn
aconpanIar-nc, aic quc os aralcs dcsan da
sua guarida, c scja inuiil vigia-los; aic quc
cIcguc o dia cn quc os dcsgraados, cono cu,
acIcn na noric Ionrada das pclcjas o rcpouso
das anarguras da vida, sc c quc alcn do
norrcr Ia o rcpouso do cspriio.
DO DUQUE DE CRDUBA AO PRESBTERO DE CARTIA
Ao Gu)dngo Eu)co, sudc!
Vivcs ainda, Eurico! Pcrio dc Cordula,
ondc cisiia o scu aniigo irnao dc arnas, o
Icroi da gucrra canialrica nunca icvc un
inpulso dc afcio quc o lcvassc a rcvclar o
nisicrio do scu rciiro, cn quc cnviassc una
palavra dc consolaao para a saudc fraicrna.
Acusas dc cgosno c fcrcza os filIos da
EspanIa, c casic na ncsna culpa. fosic
cgosia c crucl. Nao podias crcr, por ccrio, quc
cu nc Iouvcssc csquccido dc ii. larga
cpcricncia ic cnsinou quc as ninIas afcics
76
sao duradouras c profundas. Mas aquclc quc
ic anou ianio; aquclc quc poria a vida para
salvar a iua; quc nunca icvc conicniancnio ou
nagoa quc fossc para ii scgrcdo, iraiasic-o
con o ncsno dcsprczo con quc, no icu nolrc
orgulIo dc dcsgraado, iraiasic o rcsio do
nundo; c do liniar do icnplo disscsic-lIc,
ialvcz, o ncsno adcus dc odio c dcspciio quc
disscsic ao rcsio do gcncro Iunano.
nos dias cn quc sc alrc para a pairia
una longa carrcira dc dcsvcniuras, quc iu
surgc, gardingo, cono a lcnlrana qucrida
dos fornosos dias da nossa nocidadc; c na
vcspcra dc una luia, cn quc sc vai rcsolvcr sc
Ia dc scr livrc ou scrva a icrra dos godos; cn
quc nil cogiiacs irisicncnic solcncs nc
assalian o cspriio c nc olrigan a nao nc
afasiar dc Cordula, ondc inccssanicncnic
iralalIo por ajuniar os valcnics conpanIciros
dc nossas glorias dc ouirora; c quando a voz
do dcvcr nc icn cono caiivo, quc dc un
angulo da Dciica nc dizcs cu vivo!
Enlora! Ja quc nao nc c dado luscar-ic,
scras iu quc viras lanar-ic nos lraos do icu
anigo.
Sin, gardingo! Hojc quc o inpcrio c
alalado nos scus fundancnios; quc os pagaos
dc frica ancaan dcrrilar a cruz crguida no
cino das nossas caicdrais; Iojc, iu dcspiras a
csiringc saccrdoial c cingiras dc novo a
77
dcposia c csquccida cspada. En Cordula,
ondc sc ajunian ja as iiufadias da Dciica,
Eurico acIara lon nuncro dos scus aniigos
gucrrciros, c os nais ousados nancclos, quc
ora cnccian a vida dos conlaics cn dcfcsa da
pairia c da fc, acciiarao con julilo para scu
capiiao o Ioncn quc dciou un nonc quc nao
norrcra cnquanio durar a ncnoria do
dcslaraio dos vascnios c francos. Na
clricdadc da gloria quc ic cspcra, porvcniura,
acIara o icu polrc coraao, dcspcdaado pclas
paics quc a passaran, o alvio c conforio
quc vcjo icrcs luscado dclaldc nos lraos dc
una picdadc ausicra, dc una vida dc
Iunildadc c alncgaao. Esia gloria scra ianio
naior, quanio c ccrio quc nunca o inpcrio
godo sc viu iao pcrio da sua uliina runa, c
quc nunca foran posios a iao dura prova o
csforo c a lcaldadc dos scus filIos.
As novas quc nc das da iraiao do lispo
dc Hspalis sao assaz gravcs. nas sao
ncccssarias a circunspcao c a prudcncia. Os
icus ouvidos podcn icr-ic cnganado. Sc cssa
irana Iorrvcl cisiissc, csicndcr-sc-ia por
ioda a EspanIa. Salcs quc Opas c iio dos
noos Siscluio c Elas, cujas prcicnscs
coroa sao conIccidas, prcicnscs quc os
lcncfcios dc Fodcrico ainda, por ccrio, lIcs
nao fizcran csqucccr. Diz-sc quc o rci dos
godos lIcs confiara o nando dc una das alas
78
do ccrciio con quc sc cncaninIa Dciica.
Esic proccdincnio gcncroso olsiaria a quc
rclcniassc a conjuraao. Nao sc iraia agora dc
saiisfazcr odios dc parcialidadcs civis. iraia-sc
dc salvar o inpcrio. Fora nais quc infania;
nao icn nonc inolar a EspanIa no aliar dc
anliciosa vingana. Nao. Enlora csicjanos
corrupios. o ccnplo do condc dc Scpiun nao
scra cnirc nos scguido.
Vcn, Eurico, para quc rcvcrdcan os
louros da iua gloria. Ouvcs a voz da pairia?
cla quc ic lrada. Vcn conlaicr por salvar-
nc, iu, o nais valcnic dos ncus filIos!
DO PRESBTERO DE CARTIA AO DUQUE DE CRDUBA
Eu)co u Tcodon)o, sudc!
Nao alcanasic, duquc dc Cordula, quao
fundo c o alisno cavado ncsic coraao pcla
dcsvcniura. Nao nc qucio dc ii; porquc ncn a
ii, ncn a ningucn c dado concclc-lo. Mcdcs o
ncu cspriio pclos afcios Iunanos; nas c
porquc nao salcs cono clc saiu dcpuiado do
crisol dc padcccr infcrnal.
Cloria! Ouc nc inporia a nin a gloria?
Ouc posso fazcr dcssa riqucza, inuiil cono
as ouiras riquczas?
Eanina lcn a conscicncia, c dizc-nc
qual c para os coracs puros c nolrcs o
noiivo incnso, irrcsisivcl das anlics dc
79
podcr, dc opulcncia, dc rcnonc? un so a
nulIcr. c cssc o icrno final dc iodos os nossos
sonIos, dc iodas as nossas cspcranas, dc
iodos os nossos dcscjos. Para o quc cnconirou
na icrra aqucla quc dcvc anar para scnprc,
aqucla quc c a rcalidadc do iipo idcal quc
dcsdc o lcro irouc csianpado na alna, a
nira das nais caliadas paics c a aurcola
cclcsiial quc cingc a fronic da virgcn, dolo das
suas adoracs. Para o quc anda, por assin
dizcr, pcrdido nas solidcs do nundo, porquc
ainda nao dcscolriu a csircla polar da sua
cisicncia, o asiro quc Ia dc iluninar-lIc a
noiic do coraao, cono o sol con os scus
princiros raios ilunina as ircvas dc un
icnplo, para cssc, a nulIcr c una idcia vaga c
confusa nas fornosa c qucrida. Nao a
conIccc, nao salc ondc csicja a inagcn visvcl
da filIa da sua inaginaao, c, iodavia, c para
lIc pr aos pcs gloria, podcrio, riqucza, quc clc
colia iudo isso. Tirai do nundo a nulIcr, c a
anliao dcsaparcccra dc iodos as alnas
gcncrosas.
Fcalidadc ou dcscjo inccrio, o anor c o
clcncnio priniiivo da aiividadc inicrior; c a
causa, o fin c o rcsuno dc iodos os afcios
Iunanos.
Tcodoniro, cu anci cono ningucn, ialvcz,
ainda anara. Esic anor foi dcsprczado c
ludilriado, c, dcpois, conprinido pclo
80
dcsprczo c pclo ludlrio no fundo do coraao
do icu polrc anigo. Salcs o quc faz un anor
incnso assin rccalcado? Dcvora c consonc o
fuiuro c cnicnclrccc para scnprc o Iorizonic
da vida. Nada Ia, dcpois disso, quc possa
rcsiaurar o quc clc iragou; nada quc possa
rasgar as ircvas quc clc csicndcu. No ncsno
scpulcro nao Ia porvir dc cspcrana, ncn,
porvcniura, luz dc consolaao; porquc ao
passancnio do corpo prcccdcu a noric do
cspriio.
Nao, cu nao qucro a gloria inuiil c
ininicligvcl Iojc para nin. Nao, cu nao qucro
o nando c o podcrio, porquc ja nao sci para o
quc clcs prcsian. Cono o fclriciianic cn dia
ardcnic dc csiio, quc aspira a lrisa da iardc, a
qual nao podc sara-lo, nas quc lIc rcfrigcra
por noncnios o ardor do sanguc, assin cu
ainda nc dcio afagar pcla idcia dc nc aiirar
ao naior fcrvor das laialIas pclcjadas cn
nonc da pairia. Essc dclrio dos pcrigos; cssa
loucura quc o cIciro dc sanguc produz c un
rcspiradouro por ondc rcsfolcgara a indignaao
c a colcra cnicsourada por anos ncsic coraao.
Tiufado, scria consirangido a vigiar as acs
dos ouiros, a usar do valor iranquilo quc
afronia inovcl a noric; nas quc c ial valor
para aquclc a qucn a vida scrvc so dc
naririo? Una Iipocrisia nais; nais un ncio
81
dc cnganar o nundo. E quc icnIo cu con o
nundo para curar dc cngana-lo?
Honcn dc paz dir-nc-as iu pcla
profissao do saccrdocio; icndo luscado o
rcpouso sonlra cicrna da cruz, cono c quc
dcscjas so o quc nos conlaics Ia nais lruial,
ignolil c olscuro, o furor da naiana, c
rccusas o quc nclcs Ia nais nolrc c puro, a
inicligcncia con quc un unico indivduo novc
nilIarcs dclcs c lIcs nuliiplica a fora con a
rapidcz das idcias, con a sullinidadc das
conccpcs, con a rolusicz dc una voniadc
inuiavcl? Honcn dc paz cingindo a cspada do
gucrrciro, quc ouiro nisicr dcvcra scr o icu?
Dusquci, c vcrdadc, o rcpouso c a paz no
saniuario dc Dcus! Dias c dias, passci-os
orando con a fronic unida s lajcas do
pavincnio sagrado, cspcrando quc da norada
dos norios surgissc para nin dcscanso c
csquccincnio; nas o scpulcro foi csicril. Noiics
c noiics, vagucci-as pclas solidcs. asscnici-nc
ao luar solrc os pcnIascos dos prononiorios,
con os olIos cravados no ccu ou crranics pcla
vasiidao das aguas, c ondc iodos acIan
lagrinas dc consolo c dc cspcrana cu nao
acIci una so, porquc as ninIas norrian
apcnas lroiavan. O ScnIor nao nc cscuiou as
prcccs. nao nc acciiou a rcsignaao. Esic
cspriio, quc icniava crgucr-sc nas asas da
filosofia do Crisio para as aliuras, dcspcnIava-
82
sc dc novo para o pclago ncdonIo das
rccordacs anargas. Ainda os Ioncns
alcnoavan o prcslicro, c ja a conscicncia
lIc lradava, a iodos os noncnios.
condcnaao para a iua alna!
Ouando o ccu c un dcscrio para a
cspcrana, ondc a acIarci na icrra? Ouc podc
Iojc cnlriagar-nc, scnao una fcsia dc
sanguc?
Ja nc icria asscniado a cssc frcnciico
lanqucic nas gucrras civis, sc ainda nao
vivcssc cn nin o scniincnio noral,
scniincnio irrcflcivo, uliino, iodavia, quc sc
dcsvanccc naquclc quc por largos anos vivcu
vida pura dc crincs. Mas, scn crinc, sc podc
asscniar a clc un dcsgraado cono cu ao
cIanar por nos iodos, no ncio dc un grandc
pcrigo, a icrra dc quc sonos filIos.
Tcodoniro, lrcvc vira, ialvcz, o dia cn quc
vcjas quc o lrao do gardingo nao cnfraqucccu
dclaio das roupas do prcslicro; cn quc clc
ic provc quc a noriia cor dc una ncgra
arnadura podc scr iao lcla ao sol das
laialIas cono as couraas c os clnos
rcsplandcccnics dc nolrcs gucrrciros; quc o
franquisquc grossciro dc un olscuro soldado
podc coniriluir para a viioria cono a pcrcia
niliiar dc capiiao fanoso. Oala quc,
cnircianio, scja vcrdadc o quc dizcs! Oala quc
83
cu nc cnganassc, c quc a iraiao nao icnIa
iornado inuicis a inicligcncia c o lrao do
Ioncn para salvar as EspanIas!
84

IX JUNTO DE CRISSUS
Congrcgados iodos os godos, ops-sc cnirada dos aralcs c
valorosancnic foi ao cnconiro da invasao.
Hod)go dc Tocdo. Dus Cosus dc Esp. L. 3.

Poucos dias Iavian passado dcpois quc o
duquc dc Cordula rccclcra a uliina caria do
infcliz Eurico. frcnic das suas iiufadias clc sc
cncaninIara para Hspalis, scguindo as
nargcns do Dciis. Ao cIcgar aniiga
Fnula14|, o lispo Opas rccclcu-o con
dcnonsiracs dc alcgria iais, quc as
suspciias dc Tcodoniro, susciiadas, nalgrado
scu, pclas rcvclacs do prcslicro, quasc sc
dcsvancccran. Na linguagcn do saccrdoic
parccia rcvcrlcrar-sc indignaao profunda
conira o condc dc Scpiun c conira os dcnais
godos quc icniavan unidos con os larlaros,
assolar a icrra naial. O nciropoliia, scgundo
os cosiuncs daqucla cpoca, iinIa dcposio o
laculo dc pasior para cingir a cspada dc
gucrrciro, c aos paos cpiscopais dc Hpalis
vian-sc cIcgar iodos os dias os parcnics dc
Opas c, por isso, dc Viiza, cujo irnao csic cra.
Os nolrcs quc iinIan scguido o lando dos
nancclos Siscluio c Elas c quc, pcla naior
paric, vivian longc da coric, ajuniavan os
scus scrvos c clicnics Iosic do lispo
85
gucrrciro, quc pronciia aconpanIar o rci godo
con un csquadrao nais lusiroso quc o dc
scus solrinIos, a qucn Fodcrico dcra dc fciio
o nando suprcno dc una das alas do ccrciio
quc congrcgara cn Tolciun.
En Hspalis, cono por iodos os angulos da
EspanIa, os nariclos dos fundidorcs c
arnciros rciunlavan nas ligornas con rudo
inccssanic; aacalavan-sc as arnas, polian-sc
c provavan-sc as arnaduras c os corccis
rapidos c rolusios da Dciica c da Lusiiania,
inpacicnics nas icndas alcvaniadas cn roda
dos nuros da cidadc, nordian os frcios
lrilIanics c parccian adivinIar quc csiava
proino un dia dc conlaic. Os scrvos c os
lilcrios, cn conpcicncia con os Ioncns livrcs
c nolrcs, corrian a rodcar os pcndcs da
indcpcndcncia da pairia, c o sanguc gcncroso
dos godos cono quc sc dcspcriava nais
ardcnic c cIcio dc vigor ao griio da gucrra
sania, dcpois dc una sonolcncia sccular, cn
quc a sua aniiga ousadia so dcra sinais dc vida
nas luias scn gloria das disscnscs inicsiinas.
E ioda csia cncrgia, iodo csic rccordar-sc
da rica Icrana dc csforo, lcgado pclos
conquisiadorcs scicnirionais a scus ncios da
Ilcria, dir-sc-ia quc cran susciiados pcla
Providcncia para salvar a nonarquia goiica,
porquc dc iudo isso cla carccia para rcsisiir
aos invasorcs. Dcsdc quc o ccrciio dcsics,
86
scnclIanic a scrpc nonsiruosa, iinIa cingido
csirciiancnic a nonianIa do Calpc, nao sc
passara un unico dia cn quc nao sc
forialcccssc c cngrossassc. As cncosias do
lila c os dcspcnIadciros do Ailas, os valcs da
Mauriiania c os arcais dc Saara c dc Darca dc
coninuo arrojavan para a Europa, airavcs do
Esirciio, os scus filIos iosiados ao sol fcrvcnic
dc frica. Scn pcrcia niliiar, csics larlaros
sao iodavia icncrosos nas pclcjas, porquc os
capiiacs cpcrincniados da Aralia os dirigcn
c novcn cono lIcs apraz, c porquc, scciarios
dc una rcligiao nova, crcdulos nariircs do
infcrno, luscan os cnlusiciros c iorpcs
dclciics quc, alcn da noric, lIcs proncicu o
profcia dc Lairilc15|, arrcncssando-sc con
un valor quc sc crcria dc dcscspcrados dianic
do fcrro dos scus conirarios c conicniando-sc
dc acalar, conianio quc solrc os scus
cadavcrcs sc Iasicic viiorioso o csiandaric do
Islanc.
A csia gcnic lruia c indonavcl, cujo
csforo vcn das crcnas da ouira vida, sc
ajunian os csquadrcs dc cavalciros
sarraccnos quc vagucian pclas solidcs da
Aralia, pclas plancics do Egiio c pclos valcs
da Sria, c quc, noniados nas suas cguas
ligciras, podcn rir-sc do pcsado franquisquc
dos godos, aconcicndo c fugindo para
aconcicrcn dc novo, rapidos cono o
87
pcnsancnio, volicando ao rcdor dos scus
ininigos, falsando-lIcs as arnas pcla juniura
das pcas, ccrccando-lIcs os ncnlros
dcsguarnccidos, quasc scn scrcn visios, c
apcsar da sua incrvcl dcsircza, pclcjando,
quando cunprc, frcnic a frcnic, dcscarrcgando
ircncndos golpcs dc cspada, iopando cn cIcio
con a lana no risic, cono os gucrrciros da
Europa, c assaz rolusios para, nuiias vczcs,
os fazcrcn voar da scla ncsics rcconiros
violcnios. Ioncns, cnfin, quc scn orgulIo, sc
podcn crcr os princiros do nundo nun
canpo dc laialIa, pclo valor c pcla cicncia da
gucrra. csia cavalaria irrcsisivcl quc
consiiiui o ncrvo da Iosic dos nuulnanos c
cn quc funda iodas as suas cspcranas o
inpciuoso Tariquc.
Pouco dcpois da cIcgada dc Tcodoniro a
Hspalis, un dia ao ronpcr do sol, viu-sc ao
longc para a landa das scrranias ao noric do
Dciis rcsplandcccrcn as cuncadas das
nonianIas, cono sc un grandc inccndio
dcvorassc as lrcnIas c os carvalIais aniigos
quc povoavan as quclradas das scrras. Era a
Iosic do rci dos godos, quc, saindo dc Orcio,
sc cncaninIava por Ilipa c Iialica, scguindo a
nargcn dirciia do rio, para a aniiga capiial da
Dciica. Daqui, cngrossado con as iiufadias dc
Tcodoniro c con os quc scguian o pcndao dc
Opas, o ccrciio dc Fodcrico dcvia narcIar
88
para aconcicr os aralcs c cnircgar soric das
laialIas os fuiuros dcsiinos da EspanIa.
Era ja icnpo. A iorrcnic dos ininigos
dcsccra, cnfin, do Calpc ou Cclal Tariquc16|,
cujo nonc dc nuiios scculos o capiiao aralc
iinIa apagado, para cscrcvcr o proprio nonc
no colar scrvil das nuralIas quc lIc lanara.
O csiandaric do profcia dc Mcca ja fluiuava
nos canpos da Dciica, c a sua passagcn cra
assinalada con runas, sanguc c inccndios.
Por ondc qucr quc os nuulnanos iinIan
airavcssado ficavan asscniados o silcncio do
scpulcro c a assolaao do aniquilancnio.
Tariquc cra o anjo cicrninador nandado por
Dcus s EspanIas, c a sua cspada o raio
dcspcdido do ccu para fulninar o inpcrio dos
godos.
Saindo do scu ninIo dc aguia, consirudo
no prononiorio do Esirciio, os invasorcs
inicrnavan-sc no coraao da provncia. Dcpois
dc Iavcrcn iransposio as nonianIas quc sc
alician dcsdc as rilas scicnirionais do Dclon
aic Lasigi, ondc as scrranias sc cnlaan con
as aliuras dc Ncscania, iinIan-sc
asscnIorcado scn rcsisicncia da cidadc
cpiscopal dc Asido c, dcsccndo dali para os
valcs quc scrpcian dc Cadcs a Scgncia,
Iavian asscniado canpo nas nargcns do
Crssus. Tariquc cspcrava la o rcconiro dos
godos. Dcsdc quc pariira do Calpc, iodos os
89
dias, quasc iodas as Ioras, sc vian cIcgar
Iosic do Islanc crisiaos vindos do lado dc
Hspalis, conduzidos pclos caudilIos dos
alnogaurcs ou corrcdorcs africanos. Apcnas
csics Ioncns dcsconIccidos cran lcvados
anic o capiiao aralc, clc cnviava un dos scus
cavalciros ao lugar ondc ircnulava o pcndao
dc Juliano, c o condc dc Scpiun nao iardava a
vir ajuniar-sc con Tariquc. Por vczcs,
sonlra dc carvalIo frondoso, no ncio dos
losqucs ccrrados das nonianIas ou dclaio
do pavilIao alcvaniado Iora da scsia cn
canpina alrasada do sol, dcnoravan-sc os
dois, por largo cspao, a sos con csscs
Ioncns, cn cujo aspccio cra facil lcr
csianpada a iraiao c a vilcza. Dcpois, os
dcsconIccidos pariian scn quc ningucn
ousassc aialIar-lIcs os passos; c, quando
Juliano voliava para a pcqucna ala dos
soldados da provncia iransfrciana, via-sc-lIc
o rosio, nao radianic do conicniancnio quc
rcssunlra dc un coraao puro quando folga,
nas cono sulcado por un raio da alcgria fcroz
do crininoso quc vc cIcgar o noncnio do
crinc Ia nuiio ncdiiado c prcvisio.
Havia dois dias quc ncnIun incogniio
airavcssava o Crssus para falar a sos con
Juliano c Tariquc. Esics passavan Ioras
iniciras vagucando nas aliuras vizinIas do
acanpancnio pclo lado do ncio-dia c do
90
oricnic. Dali olIavan para a nonianIa cn
cujo cino canpcava a aniiga povoaao dc
Asia, c, dcpois dc a caninarcn por largo
cspao, voliavan ao canpo ou corrian s
aialaias, quc sc nuliiplicavan coniinuancnic.
Dcpois, iudo rccaa no silcncio c na cscuridao;
porquc as alncnaras ou foguciras noiurnas,
quc cran dc uso cnirc os aralcs, Iavian
inicirancnic ccssado dcsdc a princira noiic
cn quc csics asscniaran as icndas pcrio da
lcira do rio.
Ia cn ncio a icrccira noiic apos aqucla cn
quc os crcnics do Islanc17| iinIan parado
nas faldas scicnirionais das cordilIciras dc
Asido. Eran profundas as ircvas quc sc
dilaiavan pcla facc da icrra, nas os raios
ciniilanics das csirclas rarcavan o nanio
ncgro da ainosfcra. Esia luz inccria
rcvcrlcrava ircnula c fugiiiva nas ponias das
lanas dos aialaias, quc, apinIados na coroa
dos ouicirinIos ou cnlrcnIados cnirc as
sclcs dos valados, olscrvavan os picos
agudos quc, ao longc, para o noric, ncgrcjavan
cono rccoriados nas profundo ccu. O Crssus
nurnurava la cnlaio, c a csicira da corrcnic
faiscava, ianlcn, con o rcvcrlcrar da luz dos
asiros, cnquanio o vcnio, passando pclas
ranas dc algunas arvorcs soliiarias, rcspondia
ao scu nurnurar con o gcncr da folIagcn
novcdia.
91
Suliiancnic, no ncio dcsic silcncio,
alguns csculcas18| c vigias lanados alcn do
rio na nargcn dirciia, crcran pcrcclcr un
rudo longnquo, quc ncnos ccrciiados
ouvidos nao salcrian disiinguir do rcnoio c
quasc inpcrccpivcl dcspcnIar dc iorrcnic.
Eniao clcs sc dclruaran no cIao c, unindo a
facc icrra, cscuiaran por alguns noncnios.
Dcpois, crgucndo-sc a un icnpo, ouviu-sc
cnirc clcs una voz sunida quc dizia Os
ronanos! c a iurla rcpciiu Os
ronanos!19|
E unindo-sc nuna filcira, cncurvaran os
arcos c ficaran inovcis.
Pouco a pouco aquclc rudo, nal scniido a
princpio, crcsccu c iornou-sc nais disiinio.
Drcvcncnic, facil foi dc pcrcclcr o iropcar dc
nilIarcs dc cavalos c o laicr confuso dos pcs
dc nilIarcs dc Ioncns. Os csculcas aralcs
conscrvavan-sc unidos c cn silcncio.
Dc rcpcnic o griio dc. Ala! rciunlou
dc alcn do Crssus. scguiu-sc un csiridor dc
poucas frccIas, c nun insianic os aialaias do
canpo viran alvcjar fiias dc cscuna quc sc
csicndian airavcs do rio para a nargcn
csqucrda. Eran os csculcas quc o cruzavan a
nado, icndo cnprcgado na dianicira dos godos
os scus princiros iiros.
92
Una nuvcn dc scias rcspondcu ao sililar
das dos csculcas aralcs; algunas das fiias dc
cscuna ondcaran, dcrivaran pcla corrcnic c
dcsvancccran-sc no dorso cscuro c ciniilanic
das aguas. O Crssus rccolIia os princiros
dcspojos dc un icrrvcl conlaic.
Na principal aialaia dos nuulnanos soou
cniao una ironlcia; ccnicnarcs dclas
rcspondcran por iodos os angulos do canpo a
csic convocar para a noric. Os csquadrcs
unian-sc con a rapidcz do rclanpago c,
alandonando o rccinio das icndas arrojavan-
sc para as nargcns do rio.
Os godos, porcn, iinIan a vaniagcn dc
caninIarcn ordcnados c, por isso, Iavian
iopado con a corrcnic anics quc os scus
conirarios concasscn a airavcssar a plancic
fronicira. As frccIas caan solrc os aralcs,
quc sc aproinavan, cono saraiva cspcssa;
largas c solidas jangadas, irazidas cn carros
puados por nulas possanics da Lusiiania,
laqucavan solrc a agua c, dcsdolrando-sc
con cngcnIosa aric, crcscian aic cnicsiar
con a nargcn oposia. Eniao, os nclIorcs
cavalciros godos, curvando-sc para dianic, con
o franquisquc crguido, corrian para as ponics,
vcrgadas dclaio do pcso dos cavalos c dos
Ioncns colcrios dc arnaduras, c vinIan
laicr cn cIcio nos corrcdorcs aralcs, quc, no
ncio das ircvas, nao podian csquivar-sc aos
93
golpcs do fcrro ininigo. Ja, nas locas dc
algunas dcssas csiradas novcdias, os
cadavcrcs anonioados concavan a cnlargar
os passos dos vivos; nas por ouiras, ondc os
aralcs ainda nal ordcnados c ncnos
nuncrosos nao iinIan podido rcsisiir ao
npcio dos godos, golfavan iorrcnics dc
gucrrciros, quc, narcIando unidos para una c
ouira paric, aconciian dc lado os aralcs, os
quais, fcridos pcla frcnic c pclas cosias,
vacilavan c rciroccdian. Dclaldc a voz
rciunlanic dc Tariquc solrclcvava por cina
dos griios dc furor c dc agonia dc nuulnanos
c crisiaos. O nuncro dcz vczcs naior dos
godos iornava inpossvcl a rcsisicncia, c a
passagcn do ccrciio dc Fodcrico para a
nargcn csqucrda do Crssus so Dcus a
podcria inpcdir.
Era quasc nanIa quando o capiiao aralc
sc dcscnganou da uiilidadc dc sc opor por
nais icnpo passagcn dos ininigos. As
iiufadias godas acIavan-sc pcla naior paric
na canpina ondc sc dcvian rcsolvcr os
dcsiinos da EspanIa, c lcn quc a csic icnpo
iodo o ccrciio do Islanc csiivcssc ja cn ordcn
dc pclcjar, a noiic dava grandc vaniagcn aos
godos, cuja cavalaria, colcria dc arnas
dcfcnsivas nais solidas quc as dos aralcs,
rcsisiia facilncnic aos cavalciros do dcscrio,
para qucn a naior ligcircza c o nais dcsiro
94
nodo dc aconcicr cran laldados no ncio das
ircvas. A un sinal das ironlcias os
csquadrcs nuulnanos concaran a rccuar
c, alongando-sc pcla frcnic do acanpancnio,
cspcraran o ronpcr do dia, cnquanio o
ccrciio godo acalava dc iranspor o rio c
vilrava nilIarcs dc frccIas pcrdidas para o
lado ondc os capilIarcs alvssinos dos aralcs
lranqucjavan luz duvidosa do ccu rccanado
dc csirclas.
Ouando o sol, ronpcndo dciras dos
ouiciros dc Scgncia, vcio con o scu clarao
avcrnclIado inundar as vcigas do Crssus, o
cspciaculo quc clas ofcrccian cra variado c
sullinc. Dc un lado as icndas dos aralcs,
dcrranadas pclas razcs dos nonics c pclos
cinos dos ouiciros, podian conparar-sc ao
acanpancnio das irilos do dcscrio, quc,
cnprazadas voz do profcia sc Iouvcsscn
ajuniado nun ponio unico das solidcs ondc
vagucian. Dianic dcsia cidadc incnsa c
novcdia, os csquadrcs dos nuulnanos,
divididos por fanlias c raas, csiavan firncs c
ccrrados cn frcnic dc scus pcndcs, quc os
alfcrcccs, noniados cn gincics possanics,
susiinIan crguidos na rciaguarda dc cada
irilo. Os raios naiuiinos fazian alvcjar os
iurlanics c ciniilavan nos fcrros das lanas
quc os cavalciros iinIan cn punIo, c os lcvcs
cscudos orlicularcs, quc os conpridos saios
95
dc nalIa parccian iornar inuicis, cnlraados
ja para o conlaic, lrilIavan con as suas
corcs vivas c variadas claridadc scrcna do
ronpcr do dia.
Os csquadrcs aralcs cran a flor do
ccrciio dc Tariquc; nas a caiadura sclvagcn
dos africanos scus aliados, ncofiios do
islanisno, produzia, porvcniura, nais icnor
do quc o aspccio dclcs. Torvos c fcrozcs cran o
gcsio c os ncncios dcsics Ioncns scn
disciplina, cujas paics sc lIcs piniavan nos
rosios iosiados c rugosos, nos olIos lanIados
dc fcl c orlados dc sanguc, c dc cuja lruicza c
niscria davan icsicnunIo os nanguais quc
lIcs scrvian dc arnas (arnas icrrvcis, con
quc alolavan os clnos nais rcforadosi c a
Icdiondcz dos scus allornozcs pardos,
inundos, c dcspcdaados. Tudo, cnfin, nclcs
conirasiava con as arnas lrilIanics, con os
ricos irajos c con os vulios najcsiosos dos
cavalciros do oricnic, quc, conscrvando-sc cn
silcncio c inovcis, parccian dcsprczar as
irilos lcrlcrcs dc Zcncia, dc Masnuda, dc
SanIaga, dc Ouciana c dc Huuara, quc
fornavan as alas c quc, lrandindo as rudcs
arnas, con griios ncdonIos sc apclidavan
para a laialIa.
Tal cra o cspciaculo quc ofcrccia o ccrciio
dos nuulnanos. Dcfronic dclc, a Iosic goda
aprcscniava os nacios profundos dos scus
96
soldados, colrindo, cono grossa nuralIa dc
ncial rcluzcnic, a nargcn csqucrda do rio.
Fodcado dos nais ilusircs gucrrciros, Fodcrico
csiava no ccniro das iiufadias fornadas pclos
cspadaudos soldados da Lusiiania scicnirional
c da Calccia, cn cujas fcics sc divisava
ainda quc dcsccndian dos indonavcis sucvos.
Unidos con clcs sol os pcndcs rcais, csiavan
os gucrrciros vcicranos da Narloncnsc,
Ialiiuados a cruzar diariancnic as cspadas
con os orgulIosos francos, quc csianccavan
pclas Calias, alcn das froniciras do inpcrio. A
ala dirciia, dividida cn dois csquadrcs
capiiancados pclos dois filIos dc Viiza,
Siscluio c Elas, coniinIa a flor dos cavalciros
da Cariagincnsc. Con csics csiava o corpo quc
o nciropoliiano dc Hspalis ajuniara,
conposio cn grandc paric dos nolrcs quc
Iavian dcposio a cspada dcsdc quc Fodcrico
sulira ao irono c quc a cingian dc novo ncsia
gucrra dc indcpcndcncia. A ala csqucrda, nais
pcqucna quc as ouiras duas, nao parccia por
isso ncnos dc icncr para os aralcs. O duquc
dc Cordula, Tcodoniro, cra o capiiao dcssa
ala, cn quc csiavan iodos os vcicranos quc o
iinIan ajudado a rcpclir as princiras
icniaiivas dos naoncianos c quc ja conIccian
por cpcricncia o nodo dc pclcjar dclcs. Esics
vclIos soldados dcvian lcvar ao conlaic os
nancclos quc, voz dc Tcodoniro, iinIan
97
corrido s arnas dc iodos os lados da Dciica c
cn cujos coracs o afanado gucrrciro
soulcra dcspcriar o scniincnio da gloria c do
anor da pairia. Con clc niliiavan, cnfin, as
rclquias dos soldados iingiianos quc nao
iinIan qucrido associar-sc iraiao do condc
dc Scpiun.
Cono os aralcs, os godos iinIan no ncio
dc si una nuvcn dc pccs arnados, nao
ncnos larlaros c fcrozcs quc os filIos da
Mauriiania. Os nonianIcscs do Hcrnnio na
Lusiiania, alorgincs, ialvcz, daquclc pas, os
quais, na cpoca das invascs gcrnanicas, lcn
cono ja na da conquisia ronana, a cusio
Iavian sulnciido o colo ao jugo dc csiranIos
c, os vascnios, Ialiiadorcs sclvagcns das
cordilIciras dos Pircncus, consiiiuan con os
scrvos un grosso dc gcnic a quc Iojc
cIanaranos a infaniaria do ccrciio. As suas
arnas ofcnsivas cran a caicia icuinica,
cspccic dc dardo, a funda, a clava fcrrada c o
arco c a scia. Fcqucinados pclo sol ardcnic do
csiio ou pclo vcnio gclado dos invcrnos
rigorosos das scrranias, incapazcs dc
conIcccrcn a vaniagcn da ordcn c da
disciplina, csics Ioncns rudcs conlaiian
ncios nus c dcsprczavan iodas as prccaucs
da gucrra. O scu griio dc aconcicr cra un
rugido dc iigrc. Vcncidos, nunca sc lIcs ouvia
pcdir conpaiao; porquc, vcnccdorcs, nao
98
Iavia a cspcrar dclcs niscricordia. Tais cran
os soldados quc a EspanIa opunIa
nourisna quc circundava os aralcs.
Por algun icnpo os dois ccrciios
conscrvaran-sc cn disiancia un do ouiro,
cono dois aniigos gladiadorcs, olscrvando-sc
nuiuancnic anics dc concarcn una luia
quc para algun dclcs iinIa dc scr,
forosancnic, a uliina. A conscicncia da
icrrililidadc do drana quc ia rcprcscniar-sc
pcncirou, por fin, aic nos coracs dos
larlaros dc un c dc ouiro canpo; as vozcarias
quc sussurravan ao longc foran pouco a
pouco csnorcccndo, aic carcn nun silcncio
ircncndo, so coriado pclo rcspirar conprinido
dc ianios Ioncns ou pclo rclincIar dos
cavalos, quc, inpacicnics, cscarvavan a icrra.
99

X TRAIO
A iransgrcssao dos jurancnios icn crcscido
dcspcadancnic, c o cosiunc dc irair os nossos prncipcs
cada vcz c nais frcqucnic.
Conclio Tolcdano XVI, c. 10.

O sol ia ja cn alio quando o griio dc AuI
Iu AcIu)!20| soou no ccniro dos csquadrcs
do Islanc. Era a voz sonora c rciunlanic dc
Tariquc. Fcpciido por nilIarcs dc locas, csic
griio rcsirugiu c ccoou, cono o csiourar dc
irovoada disianic, pclos pcndorcs das scrras c
nurnurou c pcrdcu-sc pclos dcsfiladciros c
valcs. A cavalaria aralc, cnrisiando as lanas,
arrcncssou-sc pcla plancic c dcsaparcccu
nun iurlilIao dc po.
Crisio c avanic! lradaran os godos. c
os csquadrcs dc Fodcrico prccipiiaran-sc ao
cnconiro dos nuulnanos. Sao cono dois
lulccs cnovclados, quc, cn vcz dc corrcrcn
pcla ainosfcra nas asas da proccla, rolan na
icrra, quc parccc ircncr c vcrgar dclaio do
pcso daqucla icnpcsiadc dc Ioncns. O rudo
alafado c lcn disiinio do novcr dos dois
ccrciios vai-sc gradualncnic confundindo
nun son unico, ao passo quc o cIao
inicrncdio sc cnlclc dclaio dos pcs dos
cavalos. Essa disiancia cnirc as duas
100
nuralIas dc fcrro csirciia-sc, csirciia-sc!
apcnas una faia ioriuosa lanada cnirc as
duas nuvcns dc po. Dcsaparcccu! Cono o
csiourar do rolo dc nar cncapclado, ionlando
dc suliio solrc os alcaniis dc cicnsas rilas,
as lanas cruzadas fcrcn quasc a un icnpo
nos cscudos, nos arncscs, nos capaccics. Un
longo gcnido, assonancia Iorrcnda dc nil
gcnidos, solrclcva ao son cavo quc iiran as
arnaduras laicndo na icrra. DaralIan-sc as
cicnsas filciras. cruzan-nas cspaniados os
gincics scn donos, niirindo dc icrror c dc
colcra, con as crinas crriadas c rcspirando
un alcnio funcganic. Nao sc disiinguc
naquclc occano agiiado nais quc o fuzilar
ircnulo das cspadas, o rclanpagucar rapido
dos franquisqucs, o ciniilar passagciro dos
clnos dc lronzc; nao sc ouvc scnao o iinir do
fcrro no fcrro c un conccrio dialolico dc
llasfcnias, dc pragas, dc injurias cn ronano c
cn aralc, inicligvcis para aquclcs a qucn sao
dirigidas, nao pclos sons ariiculados, nas
pclos gcsios dc odio c dcscspcraao dos quc as
profcrcn. Dc vcz cn quando, un lrado
rciunla por cina do csirupido. sao os
capiiacs quc luscan ordcnar as laialIas.
Dclaldc! As filciras icn rarcado. o conlaic
convcricu-sc nun duclo incnso ou, anics, cn
nilIarcs dc duclos. Cada cavalciro aralc
iravou-sc con un cavalciro godo, c os dois
101
conicndorcs csqucccn-sc dc iudo quanio os
rodcia. sao dois ininigos, cujo odio nasccu c
cncancccu nun noncnio, c nun noncnio
cssc rancor c inicnso quanio o fora, sc por
largos dias sc acunulara scn podcr rcsfolcgar.
Firncs, os gucrrciros crisiaos vilran a pcsada
acIa dc arnas quc ionaran dos francos, ou
jogan a cspada curia c larga dos aniigos
ronanos. porquc as lanas voaran cn racIas
ianio das naos dos godos, cono das dos
aralcs. Esics, curvados solrc os colos dos
cavalos c colcrios con os lcvcs cscudos,
volician cn roda dos advcrsarios, c, quasc ao
ncsno icnpo, os aconcicn por un c por
ouiro lado, iao rapido c o scu pcrpassar. Ncsia
luia da fora c da dcsircza, ora o duro ncio dos
visigodos, dcslunlrado pclo inccssanic dos
golpcs, csvado pclas nuiias fcridas, sufocado
pclo pcso da arnadura, vacila c cai, cono o
pinIciro giganic; ora o ligciro Agarcno vc
coriscar cn alio o franquisquc c logo o scnic,
sc ainda scnic, cnlargar-lIc o uliino griio na
gargania, aic ondc ronpcu, pariindo-lIc o
cranio, c sulcando-lIc o rosio. Assin, os
ccniros dos dois ccrciios scnclIan o iigrc c o
lcao no circo, alraados, dcspcdaando-sc,
csiorccndo-sc cnovclados, scn quc scja
possvcl prcvcr o dcsfccIo da luia, nas iao-
soncnic quc, ao adcjar a viioria solrc un dos
102
canpos, icra dcscido solrc o ouiro o silcncio c
o rcpouso do aniquilancnio.
Os soldados quc scguian a landcira dc
Tcodoniro iinIan-sc alalado para o conlaic
apcnas viran pariir os csquadrcs dc
Fodcrico. A ala dirciia dos naoncianos cra
capiiancada pclo anir da cavalaria africana,
Muguciz, a qucn a sua origcn crisia fizcra dar
o nonc dc Al-Funi. O anir cra o nais valcnic
c cpcrincniado dos capiiacs dc Tariquc, c por
isso csic fiara do rcncgado o nando daqucla
ala, na qual ianlcn csvoaava o pcndao dc
Juliano, quc, sc nao alandonara, cono Al-
Funi, a crcna do Calvario, iinIa, coniudo,
analdioado ianlcn a sania rcligiao da
pairia. Esics dois gucrrciros, fcrozcs anlos,
un por ndolc c Ialiio, ouiro por vingana c
anliao, anavan-sc nuiuancnic, porquc os
fizcra irnaos una palavra cscriia cn suas
conscicncias, a naina afronia Iunana, o
nonc dc rcncgados.
O rcconiro dcssa ala foi scnclIanic cn
iudo ao do grosso das duas Iosics, salvo quc
a o franquisquc cnconirava no ar o
franquisquc, a injuria dc godos rcspondia
injuria profcrida por locas dc godos, c as
inprccacs do odio irocavan-sc con naior
violcncia ainda. Tcodoniro conlaiia frcnic
das suas iiufadias ondc nais accso ia scr o
iravar da laialIa, scn, iodavia, csqucccr o
103
ofcio dc capiiao. Era isio. cra o ccnplo quc
iornava invcncvcis os scus soldados. Cuiando
os cavalciros iingiianos, Juliano ianlcn
ronpcra princiro adianic dos aralcs. Os dois
aniigos conpanIciros dc conlaics Iavian
iopado cn cIcio, c as lanas voaran-lIcs das
naos cn racIas. Os cavalciros passaran un
pclo ouiro cono rclanpagos, para logo
iornarcn a voliar arrancando das cspadas.
Circuncidado! lradou Tcodoniro ao
pcrpassar por Juliano na rapidcz da carrcira.
Escravo! rcplicou o condc dc Scpiun,
rangcndo os dcnics.
A injuria vilrada pclo duquc dc Cordula
pcncirara nui fundo. ScnclIanic a Judas, o
condc dc Tingiiania irara a pairia pcla colia
c, dcfcndcndo o csiandaric do profcia dc
Mcdina, fazia iriunfar o Alcorao. Duas vczcs a
sua alna cra a dc un circunciso.
Os dois cavalciros godos aconcicran-sc
con ioda a furia dc rancor cniranIavcl. as
cspadas, cnconirando-sc no ar, faiscaran
cono o fcrro alrasado na incudc. nas a dc
Tcodoniro fora vilrada por lrao nais
rolusio, c, posio quc o golpc dcsccssc
anoriccido, ainda cnirou profundancnic no
cscudo quc o scu advcrsario lcvava crguido
solrc a calca. Enircianio Juliano, rcvolvcndo
104
ligciro a cspada, ronpcu a couraa do duquc
dc Cordula c fcriu-o lcvcncnic no lado.
Vcnccdor dos Vascnios, griiou, rindo
dialolicancnic, o condc dc Scpiun olIa por
ii! Nas nargcns do Crssus nao Ia iaas dc
vinIo, cono aquclas con quc ic cnlriagavas
nos paos do icu scnIor. Aqui o quc corrc c
sanguc!
Tcodoniro iinIa ja dcscncravado a cspada
do cscudo dc Juliano, cn quc ficara cnlclida.
Fapidancnic cla dcsccra dc novo guiada pcla
raiva quc alafava o gucrrciro. O golpc quclrou
o cscudo ja falsado c laicu no clno lrilIanic
do condc, con ial furia, quc csic pcrdcu a luz
dos olIos c, curvando-sc para adianic,
alraou-sc ao colo do cavalo, quasc scn
scniidos. Ouira vcz quc o duquc dc Cordula
vilrassc o fcrro, Juliano csiava pcrdido. o
caninIo da noric la lIc ficara indicado no
clno.
Ouc olIas para o cIao, iraidor? dissc
Tcodoniro, con voz ircnula dc colcra c dc
cscarnio c scgundando o golpc. a icrra da
pairia quc vcndcsic aos inficis cono iu!
O fcrro, porcn, nao pdc cIcgar cincira
do capaccic do condc. Ouiro fcrro, scguro por
nao rolusia, sc ncicu dc pcrncio. Era a
cspada dc Muguciz, o qual, passando, vira o
105
pcrigo inincnic do scu anigo c corrcra para o
salvar.
Eniao Tcodoniro voliou-sc conira o
rcncgado, c un violcnio conlaic sc iravou
cnirc anlos. Muguciz nao cra ncnos dcsiro
quc o prncipc da Dciica. Mais ncnlrudo c
rolusio quc clc c, alcn disso, ainda nao fcrido,
a vaniagcn cra ioda sua; nas o csforo dc
Tcodoniro supria cssa infcrioridadc.
Enircianio Juliano rccolrara o alcnio; a
vcrgonIa, o dcspciio, a scdc dc vingana
csiorcian-lIc o coraao. O nolrc gincic cn
quc cavalgava, scniindo scu scnIor scninorio,
iinIa corrido cspaniado aic ondc a nuliidao
dc crisiaos c aralcs, iravados cn pclcja
sanguinolcnia, lIo conscniia. O condc,
cravando-lIc os acicaics, con a cspada
crguida na nao, arrcncssou-o para o lugar
ondc o duquc dc Cordula pclcjava con
Muguciz. Era un fciio covardc. nas quc
inporiava a Juliano a dcsonra? Assinalado
con o fcrrcic indclcvcl dc iraidor, Iavia-sc
Ialiiuado a vivcr para un scniincnio unico
a vingana. E a vingana cra qucn o inpclia.
Ncsic noncnio, por una das ponics ja
dcscrias lanadas na noiic anicccdcnic solrc o
Crssus soava un corrcr dc cavalo rcdca
solia. Alguns soldados quc andavan nais
pcrio da nargcn volvcran para la os olIos.
106
Un cavalciro dc csiranIo aspccio cra o quc
assin corria. VinIa iodo colcrio dc ncgro.
ncgros o clno, a couraa c o saio; o proprio
gincic nurzclo. lana nao a irazia. Pcndia-lIc
da dirciia da scla una grossa naa fcrrada dc
nuiias puas, cspccic dc clava conIccida pclo
nonc dc lorda, c da csqucrda a arna prcdilcia
dos godos, a lipcnc dos francos, o dcsiruidor
franquisquc. Suliu rapido a cncosia dc ondc
Fodcrico aicndia aos succssos da laialIa.
Parou un noncnio c, olIando para un c
ouiro lado, cndirciiou a carrcira para o lugar
ondc fluiuavan os pcndcs das iiufadias da
Dciica. Cono un rocIcdo pcndurado solrc as
rilancciras do nar, quc, csialando, rola pclos
dcspcnIadciros c, alrindo un alisno, sc
aiufa nas aguas, assin o cavalciro
dcsconIccido, ronpcndo por cnirc os godos,
prccipiiou-sc para ondc nais ccrrado cn rcdor
dc Tcodoniro c Muguciz fcrvia o pclcjar.
Juliano iinIa-sc aproinado no cnianio do
csforado duquc dc Cordula, quc, fcrido c
olrigado a conlaicr con o dcsiro c fcroz
rcncgado, a cusio sc podcria dcfcndcr dos
golpcs do condc, golpcs quc o odio c a colcra
dirigian. Alguns cavalciros da Dciica voaran a
socorrcr Tcodoniro; nas os aralcs con quc
andavan iravados iinIan-nos scguido dc
pcrio c, rodcando Muguciz, Iavian iornado
inuiil o socorro dos cavalciros crisiaos. O
107
apcriado rcvolvcr das arnas fornava una
sclva dc fcrros cn volia dos dois capiiacs
ininigos, airavcs da qual dclaldc o condc dc
Scpiun luscara nulias vczcs alrir caninIo
para fcrir Tcodoniro, aic quc finalncnic,
galgando por cina dc un aralc dcrrilado,
pudcra vilrar un golpc. O clno do nolrc godo
rcsirugira, c o gucrrciro vacilara. A uliina
pagina da sua vida parccia cscriia no livro dos
dcsiinos. Os dois advcrsarios do duquc dc
Cordula ian iingir dc ncgro as quc ainda lIc
rcsiavan cn lranco.
Mas o cavalciro dcsconIccido Iavia
passado airavcs da Iosic goda c cIcgara
dianicira dos aralcs. Con a naa jogada s
naos anlas alolava c ronpia as arnas nais
lcn icnpcradas, c as puas, cnirando pclas
carncs dos quc sc lIc punIan dianic, ian
csnigalIar-lIcs os ossos. Por ondc clc
airavcssava, ncn as filciras sc unian, ncn os
godos acIavan advcrsarios. Cono a cIarrua,
iirada con violcncia cn cIao laiido dc
plancic, dcia apos si grossas glclas
rcvolvidas, assin aqucla arna irrcsisivcl
dciava, ao passar, una larga cauda dc
cadavcrcs cnirciccida dc norilundos
dclaicndo-sc cn icrra. Os godos, cspaniados,
pcrguniavan uns aos ouiros qucn scria
aquclc icncroso gucrrciro; nas cnirc clcs
ningucn Iavia quc pudcssc dizc-lo. Sc
108
conlaicssc pclos nuulnanos, crc-lo-ian o
dcnnio da assolaao; nas, pclcjando pcla
cruz, dir-sc-ia quc cra o arcanjo das laialIas
nandado por Dcus para salvar Tcodoniro c,
con clc, os csquadrcs da Dciica.
No insianic cn quc o cavalciro ncgro
cIcgou ao lugar ondc ja o duquc dc Cordula
so procurava anparar-sc conira Muguciz c
Juliano, csic, ccgo dc furor, dcscia con
scgundo golpc. a cspada, porcn, voou-lIc das
naos cn pcdaos, laicndo na naa do
cavalciro ncgro, quc, dciando dcpois cair a
pcsada lorda ao longo da cfpia21|, crgucu o
franquisquc c, dcscarrcgando-o solrc o onlro
do rcncgado, lIc fcz una fcrida profunda. A
dor arrancou un lrado a Muguciz, a cujo son
o scu gincic ancsirado o arrclaiou para o
ncio dos aralcs, c Juliano, vcndo-sc
dcsarnado, fugiu apos clc. Eniao o
dcsconIccido dissc a Tcodoniro algunas
palavras sunidas c, scn cspcrar rcsposia,
inicrnou-sc ouira vcz no ncio dos csquadrcs
agarcnos.
Dcsdc csic noncnio a ala dirciia dos
nuulnanos concou dc afrouar, porquc
Muguciz, nalfcrido, sc rcirara para o
acanpancnio. Alguns cqucs ilusircs jazian
norilundos ou norios s naos do cavalciro
ncgro, quc parccia cscolIcr as suas viinas
cnirc os nais nolrcs gucrrciros do Islanc.
109
Aninados por clc, os godos, colrando novos
lrios, procuravan iniia-los c arrcncssavan-
sc dcsicnidos airavcs da Iosic ininiga, quc
dclaldc procurava rcsisiir iorrcnic. Os sinais
da viioria dos godos cran ja dolorosancnic
ccrios para os nuulnanos.
Fodcrico viu isio c culiou. O sol
inclinava-sc para o ocaso c o ccniro do ccrciio
aralc, ondc sc acIava Tariquc, csiava firnc;
nas os clanorcs do iriunfo, quc ja soavan na
ala csqucrda dos crisiaos, concavan a
cspalIar a inccricza cnirc os soldados do
profcia. Foi cniao quc o rci dos godos ordcnou
sua ala dirciia dcsccssc conira os lcrlcrcs c,
dispcrsando-os, aconcicssc os csquadrcs dc
Tariquc, quc parccian Iavcr lanado razcs no
solo cnsangucniado do canpo da laialIa.
Un quingcniario pariiu rcdca solia para
lcvar a ordcn faial aos filIos dc Viiza. frcnic
dos scus soldados os dois irnaos falavan a sos
con Opas c conicnplavan o conlaic. Apcnas
ouviran o quc sc lIcs ordcnava, Siscluio c
Elas, voliando-sc para os csquadrcs quc lIcs
olcdccian, clanaran.
Vingana!
Esic lrado foi rcpciido por Opas c pclos
nolrcs quc o scguian. Eniao, no ncio daqucla
cspcssa sclva dc lanas rcpcrcuiiu un griio
quc rcspondia aos dos capiiacs.
110
Cloria ao rci Siscluio! Moric ao iraidor
Fodcrico!
E os filIos dc Viiza c o Iipocriia lispo dc
Hispalis, con as lanas aprunadas c as
cspadas na lainIa, lanaran-sc pclo valc
alaio, c a nor paric dos csquadrcs
scguiran-nos. Apcnas Pclagio, duquc dc
Canialria, ficou inovcl frcnic dos soldados
vascnios c dc algunas iiufadias da Calccia c
da Narloncnsc quc, alIcias iraiao daquclcs
nal-avcniurados, rccusaran scgui-los.
Fodcrico viu cnovclarcn-sc nos arcs os
rolos dc po quc sc alcvaniavan sol os pcs dos
gincics.
Valcnics nancclos cclanou Iojc
a EspanIa vai scr salva por nos! Vcdc
acrcsccniava, sorrindo c falando con os
gucrrciros quc o ccrcavan, nuiios dos quais
Iavian condcnado a sua arriscada confiana
na gcncrosidadc dos filIos dc Viiza vcdc
cono clcs voan conira os africanos! Ouando
un grandc risco ancaa a pairia nao Ia odios
cnirc os godos. iodos clcs sao irnaos, porquc
iodos clcs sao filIos dcsia nolrc icrra dc
EspanIa.
E o quingcniario quc voliava griiou dc
longc.
Sonos irados!.
111
Fodcrico cnpalidcccu. A ccricza da viioria
iinIa-sc dcsvanccido.
112

XI DIES IRAE
Por quanias dcsvcniuras a pairia dos godos icn sido
alalada. quao rcpciidos a pungcn os golpcs dos fugiiivos c
a ncfanda solcrla dos iransfugas, quasc ningucn ignora.
Codigo Visigoiico, II 1-7.

A passagcn dc iao avuliado nuncro dc
godos para os ininigos c o crcpusculo quc
dcscia olrigaran Fodcrico a fazcr ccssar o
conlaic, cnquanio a noiic pousava iranquila
solrc aqucla canpina povoada dc aflics c
dorcs. A aurora ronpcu nciga c scrcna, cono
nos dias cn quc vinIa irazcr as alvoradas
alcgrcs s nalIadas dos pasiorcs, quc,
colnadas, anarclcjavan ouirora pclas
nargcns rclvosas do Crssus, cn vcz das
icndas dc gucrra, quc ali alvcjavan agora con
os princiros rcsplcndorcs da nadrugada. O
Ioncn dclaiia-sc a nas vascas da noric, c o
sol passava cnvolio na sua gloria, indifcrcnic
s angusiias daquclcs quc, cn scu ridculo
orgulIo, sc cIanavan nonarcas c
conquisiadorcs do nundo; passava, scn lIc
inporiar sc os vcrncs vcsiidos dc fcrro
cIanados gucrrciros sc dcspcdaavan uns
aos ouiros, con o dclrio inscnsaio das vloras
no noncnio dos scus anorosos ardorcs.
113
Pclas ircvas, un rudo sunido, nas
inccssanic, dc passadas dc Ioncns c dc
iropcar dc cavalos soara Ioras iniciras cn un
c cn ouiro canpo. Era quc cn clcs anlos
surgira una idcia idcniica. O rci godo Iavia
rcsolvido fornar un corpo so das rclquias da
sua Iosic c con clc aconcicr a principal
laialIa dos ininigos, para a dcsiruir
rapidancnic anics quc as alas pudcsscn
socorrc-la. O ncsno pcnsancnio iivcra
Tariquc. ScnclIanic irovoada do csiio, quc
sc anonioa duranic a noiic cn dois polos
cnconirados c ao alvorcccr scncia dc coriscos
as solidcs do ccu c povoa dc csianpidos
discordcs os ccos da icrra, assin cada un dos
canpos sc agloncrava cn una pinIa giganic;
convcriia-sc nun Ioncn so, para cn duclo dc
noric rcsolvcr con o scu conicndor sc os
filIos das EspanIas dcvian acciiar a lci do
Alcorao ou coniinuar a alrigar-sc sonlra da
divina cruz.
Tariquc lanara na frcnic da Iosic
nuulnana os iransfugas do ininigo.
Siscluio, Elas, o lispo dc Hspalis c o condc
dc Scpiun con os scus nuncrosos gucrrciros
consiiiuan a vanguarda. Scguia-sc a
cavalaria aralc. Os lcrlcrcs cingian csic
nacio dc Ioncns c gincics, cn paric colcrios
dc fcrro, c os indisciplinados cavalciros da
Mauriiania, dispcrsos cono alnogaurcs,
114
dcvian vagar solios para fazcr cniradas nas
alas ininigas c inpcdir assin quc clas
pudcsscn a icnpo socorrcr o ccniro do
ccrciio, quc o gcncral aralc cspcrava
dcslaraiar no princiro npcio.
Fodcrico, pcla sua paric, iinIa posio na
vanguarda as iiufadias viioriosas dc
Tcodoniro, os cavalciros da Canialria guiados
pclo noo Pclagio, filIo dc Favila, quc
succdcra a scu pai no govcrno daqucla
provncia, c, finalncnic, os gucrrciros
cscolIidos da Lusiiania c da Calccia, quc clc
proprio capiiancava. Cono Tariquc, o rci godo
colocara dc un c dc ouiro lado na Iosic
apinIada os frccIciros c fundilularios
sclvagcns do Hcrnnio c os nonianIcscs
vascnios, aniiga raa dc cclias, irnaos cn
linIagcn, cn valor, cn crucza, cn arnas c cn
cosiuncs. Na rciaguarda csiavan os soldados
da provncia Cariagincnsc quc nao iinIan
scguido o ccnplo dos iransfugas por andarcn
dcrranados cn ouiros lugarcs ou, ialvcz,
porquc, nao corronpidos, guardavan ainda no
coraao vcsigios dc anor da pairia.
Ao ananIcccr, cada un dos capiiacs
ininigos viu con assonlro quc a ncsna iraa
dc gucrra dc quc prcicndcra valcr-sc para
olicr a viioria ocorrcra ncnic do scu
advcrsario. Era, porcn, iardc para alicrar a
ordcn da laialIa. Ao ncsno icnpo as
115
ironlcias godas c os anafis aralcs dcran o
sinal do conlaic, c o griio dc Crisio c
avanic! confundiu-sc cn csianpido
ncdonIo con o lrado dc AuI Iu AcIu)!
o lrado dc gucrra dos pclcjadorcs sarraccnos.
O cIao parcccu afundir-sc con o cnconiro
daquclas duas nos cnorncs dc Ioncns
arnados, c o cco dos loics das lanas nos
cscudos convcos c nas arnas sonoras dos
cavalciros rcpcrcuiiu nas cncosias froniciras c
dcsvancccu-sc ao longc, nurnurando cnirc as
quclradas. Dcsdc o princiro cnlaic, nao nais
fora possvcl disiinguir os ccrciios iravados
cono dois luiadorcs furiosos. Era un vulio so,
indclincavcl, nonsiruoso, incnso, cujo iopo
ondcava, scnclIanic ao dc canavial novido
pclo vcnio, cujos coniornos indccisos sc
agiiavan, iorcian, alargavan, dininuan,
oscilavan, cono iapcic dc ncnufarcs solrc
narncl rcvolio pclo dcspcnIar das iorrcnics.
Nuvcns dc scias sililavan nos arcs. as
cspadas sarraccnas cruzavan-sc con as
cspadas godas. a caicia icuinica ia,
zunlindo, alrir fundos rcgos nas filciras
aralcs, c os ncnlros ossudos dos pccs
lusiianos c canialros csiouravan dclaio das
pancadas violcnias dos nanguais22| da
pconagcn nourisca. Muiios gincics
vagucavan scn donos; nuiios cavalciros
conlaiian a pc. Dcsgraado do quc, fcrido,
116
caa cn icrra; porquc para clc nao Iavia
niscricordia. o punIal acalava o quc o
franquisquc ou a ciniiarra concara. Dir-sc-ia
quc os rcgaios dc sanguc, scrpcando por cnirc
as duas Iosics cnrcdadas c salpicando as
fronics c corpos, cran as vcias dcscarnadas c
roias daquclc grandc vulio, colcando na
dcrradcira agonia.
O cavalciro ncgro, ao ccssar a laialIa do
dia anicccdcnic, dcsaparcccra do canpo, scn
quc ningucn soulcssc dizcr cono ou ondc sc
cscondcra. So Tcodoniro parccia nao o
ignorar; porquc, ao falarcn do dcsconIccido c
das suas quasc incrvcis faanIas, os iiufados
c quingcniarios quc cn volia dclc cspcravan o
ronpcr da nanIa c o rcconcar da pclcja, o
duquc dc Cordula luscara scnprc nudar dc
convcrsaao ou rcspondcra, carrcgando-sc-lIc
o scnllanic dc irisicza. , porvcniura,
algun dcsgraado quc procura o rcpouso da
noric, c para o Ioncn quc rcsolvcu norrcr,
quc fciio dc valor scra inpossvcl? Sc clc nao
qucr dciar na icrra ncn o cco vao dc un
nonc glorioso, rcspciiai-lIc os dcscjos, porquc
profundo dcvc scr o alisno da sua
dcsvcniura".
Ao son, porcn, das ironlcias quc
anunciavan o rcnovar do conlaic, o cavalciro
ncgro nao iardara a aparcccr ondc nais accsa
andava a lriga. Via-sc, coniudo, quc cra
117
principalncnic nas filciras dos aralcs, ondc as
puas agudas c coriadoras da sua icncrosa
lorda ou naa dc arnas fazian naiorcs
csiragos. Mas, quando algun dos godos
iransfugas ousava cspcrar-lIc os golpcs ou
icniava fcri-lo, ouvia-sc-lIc un rugido cono o
dc naldiao prcso na gargania por colcra
incnsa, c o scu niscravcl conirario nao
iardava a golfar o sanguc na icrra da pairia
quc irara c a cnircgar aos dcnnios a alna
iisnada pcla infania da pcrfdia. Os aralcs
supcrsiiciosos quasc crian vcr nclc lliz, o rci
infcrnal do Cccna, arnado da cspada
pcrcucicnic, solio por Dcus para os punir das
ofcnsas conciidas conira o divino Alcorao.
Dianic dclc rccuavan os nais csforados
nuulnanos, c so dc longc os frccIciros lIc
disparavan alguns iiros, quc sc lIc
cnpcnavan no cscudo ou, roando por csic,
vinIan laicr-lIc na arnadura, dclaio da
qual nanava ja o sanguc dc algunas fcridas, c
os ncnlros lassos concavan a dcsncniir a
inpciuosidadc do cspriio.
Cono na vcspcra, o sol inclinava-sc das
aliuras do ccu para o ocaso, c ainda a laialIa
csiava indccisa, sc c quc o icrror quc incuiia o
cavalciro ncgro no lugar ondc pclcjava nao
fazia pcndcr un pouco a lalana do lado dos
godos. Dc rcpcnic, un griio agudo pariiu do
nais cspcsso rcvolvcr do conlaic; csic griio
118
giganic, indizvcl, dc niina agonia, cra o lrado
unssono dc nuiios Ioncns; cra o anuncio
doloroso dc un succsso ircncndo. O cavalciro
ncgro, quc, inpclido pcla clricdadc do sanguc,
c scnclIanic a rocIcdo quc sc dcspcnIa pclo
pcndor da nonianIa, ia dcrranando a noric
airavcs dos csquadrcs do Islanc, volvcu os
olIos para o lugar ondc soara o lranido
rciunlanic da nuliidao. Era no ccniro do
ccrciio godo. As iiufadias vcrgavan cn
scnicrculos para a landa do Crssus cono o
audc ninado pcla iorrcnic, a ponio dc
dcsprcndcr-sc das nargcns, oscila c sc curva,
lojando solrc a vcia infcrior das aguas. A
nuralIa dc fcrro quc, posia cnirc o islanisno
c a Europa, dizia rcligiao do profcia dc
Iairilc nao passaras daqui vacila, cono a
quadrcla dc cidadc foriificada laiida nuiios
dias por vaivcn dc ininigos. Por fin, aquclcs
vasios nacios dc Ioncns ligados pcla cadcia
forissina da disciplina, do pudor niliiar c do
csforo, dcrivan roios anic os iurlilIcs dos
aralcs, ondcan c dcrranan-sc na canpina.
Pclo loqucirao cnornc alcrio no ccniro da
Iosic goda prccipiian-sc as ondas dos
cavalciros naoncianos, c, apos clcs, a iurla
dos lcrlcrcs, con un lranido larlaro.
Dclaldc as alas icnian ajuniar-sc, iravar-sc
una con a ouira, soldar os ncnlros
dcspcdaados do lcao ilcrico. Passa por la a
119
inpciuosa corrcnic dos ncios dc Agar quc
cnvolvc c arrasia os quc prcicndcn vadca-la.
Dcus coniara os dias do inpcrio dc Lcovigildo,
c o sol do uliino dclcs cra o quc dcscia ja para
o ocidcnic!
O cavalciro ncgro vira a fuga das laialIas
godas, advcriido pclo clanor quc a prcccdcra.
Voliando as rcdcas do scu nurzclo, csporcou-o
para aqucla paric. Lcvava lanado s cosias o
cscudo, ondc os iiros dos arquciros africanos
ciciavan, cono a saraiva no invcrno laicndo
nos ironcos dcspidos do rollc. Pcndia-lIc da
csqucrda do arao a lorda cnsangucniada, da
dirciia o franquisquc. O gincic ircsfolcgava na
furia da carrcira, aoiiando os arcs con as
crinas ondcanics c aiirando-sc ao ncio da
cspccic dc voragcn alcria nas filciras crisias,
a qual cono quc iragava uns apos ouiros os
csquadrcs nuulnanos. Ao cIcgar
conflucncia daquclas cnconiradas iorrcnics dc
Ioncns arnados, o gucrrciro parou, c,
olIando cn roda por un noncnio, ouviu-sc-
lIc un grandc lrado. Era a princira vcz quc a
sua voz soava no ncio da laialIa, c a unica
palavra quc lIc saiu da loca foi o nonc dc
Tcodoniro. Essc lrado dcvia cIcgar longc,
rcloando cono o irovao. Dir-sc-ia quc o
cavalciro csiava Ialiiuado convcrsaao do
lranido dos narcs rcvolios c do rugir das
vcnianias pclas fragas das scrras; porquc
120
naquclc griio, conjunio incplicavcl dc colcra c
dc dor, Iavia una scnclIana, una Iarnonia
con o gcnido incnso da naiurcza quando luia
consigo ncsna no passar da icnpcsiadc.
Mas aos ouvidos dc Tcodoniro nao podia
cIcgar a voz do dcsconIccido. Arrasiado pclos
iurlilIcs dc fugiiivos, forccjando por olriga-
los a voliar o rosio conira os aralcs, ora con
palavras dc anarga rcprccnsao, ora con o
ccnplo, o duquc dc Cordula conlaiia nui
longc dclc. En vao o cavalciro ncgro lIc rcpciia
o nonc. cra inuiil csic cIanar c, apcnas,
scrvia para airair os golpcs dos agarcnos
viioriosos. As acIas dc arnas, as ciniiarras,
os dardos fazian ccniclIar a arnadura c o
cscudo do dcsconIccido, quc, ionado, ao quc
parccia, dc un pcnsancnio doloroso, alongava
os olIos por ioda a paric cn lusca dc
Tcodoniro. Con un gcnido dc dcsalcnio, o
cavalciro saiu, cnfin, da cspccic dc iorpor quc
o iornava inovcl anic o cspciaculo dc iania
dcsvcniura, c o scu dcspcriar foi ircncndo.
Ergucndo cn alio a naa dc arnas c vilrando-
a furiosancnic cn volia dc si, concou a
pariir cspadas c a alolar arnaduras. En
lrcvc, ao rcdor dclc, no ncio dos nuulnanos
vcnccdorcs, o icrror invadia os aninos, cono
na vcspcra, cono ncssc ncsno dia, sc
cspalIara por ioda a paric ondc Iavian
121
rcluzido as puas da sua cnsangucniada lorda
ou o fcrro do scu coriador franquisquc.
Apcnas, fora dc golpcs, o cavalciro
ncgro alriu no ncio dos nuulnanos
vcnccdorcs una larga clarcira, csporcando o
gincic, lanou-sc para o lado cn quc os godos
dcsordcnados sc rciraan anic as cspadas do
Islanc. No cspao inicrncdio cnirc os fugiiivos
c os aralcs fluiuava scn rccuar o pcndao do
duquc dc Cordula. En volia dcssc pcndao
ircnulavan as signas das iiufadias da Dciica,
quc, ccrcadas por iodos os lados, rcsisiian
ainda ao cnlaic dos sarraccnos. No ncio,
porcn, dos quc alandonavan vilncnic o
canpo da laialIa ncn una unica landcira sc
Iasicava; nas pclo csplcndido das arnas, o
gucrrciro conIcccu aquclcs quc nao ousavan
rcsgaiar con a vida a Ionra das EspanIas.
Eran os soldados cscolIidos dc Fodcrico; cra a
lrilIanic cavalaria quc clc proprio
capiiancava! A indignaao iraslordou da alna
do gucrrciro.
Fci dos godos, rci dos godos!
cclanou clc cs covardc! Enlora vas
cscondcr a iua ignonnia nos nuros dc
Tolciun. Ainda ncsic canpo dc laialIa rcsian
Ioncns valcnics. ainda Tcodoniro conlaic,
nao por icu irono dcsonrado, nas pcla icrra dc
nossos pais. Fogc iu con os quc nao salcn
norrcr pcla pairia; quc nas nargcns do
122
Crssus fican os quc Iao dc pcrcccr con cla!
Maldiio o godo c crisiao quc fogc para scr
scrvo!
E o cavalciro apcriou dc novo as csporas
ao possanic nurzclo.
Nao iardou, porcn, quc o furor sc lIc
convcricssc cn irisicza, c quc as lagrinas,
rclcniando-lIc dos olIos, lIc apagasscn a
naldiao quc Iavian nurnurado os lalios. O
scu valcnic cavalo galgava na carrcira por cina
dc cadavcrcs c dc norilundos, dc crisiaos c dc
inficis, c a icrra, convcriida cn lrcjo dc
sanguc, apcnas soava dclaio dos pcs do
ligciro aninal. Passando por ncio dos
csquadrcs sarraccnos, podia dizcr-sc quc o
dcsconIccido sc asscnclIava ao anjo do
ScnIor, quando dcscc por cnirc os nundos
ondc Ialiian os dcnnios, soliiario c icnido
no inpcrio dos filIos das ircvas quc o odcian.
A fana das suas faanIas iinIa-o ccrcado dc
una aurcola dc icrror supcrsiicioso, c, quando
passava, os gucrrciros do dcscrio aponiavan
para clc c cn voz sunida dizian uns aos
ouiros.
Ei-lo quc vcn! ci-lo, o cavalciro ncgro!
Mas, por quc parou clc, sofrcando
suliiancnic o gincic? Ouc Ia a, ncssa
cicnsa scara ccifada dc Ioncns dc gucrra,
quc possa airair os olIos do nais incansavcl
123
dos scgadorcs? No siio cn quc parou csiava,
poucas Ioras anics, Iasicada a signa rcal. cra
o ccniro da Iosic goda; nas dos quc a
pclcjavan, uns la vao ao longc prccipiiar-sc no
alisno da ignonnia; ouiros, os nais fclizcs,
adorncccran no scu uliino sono no rcgao da
pairia. O gucrrciro fiiou os olIos no cIao. a
foicc da noric, passando por ali, ccrccara a
dcrradcira cspcrana do inpcrio dc Tcodorico.
O cspciaculo quc sc lIc aniolIava cra a
cplicaao do icrror quc sc apossara dc ianios
Ioncns valcnics. Fugian. Fodcrico, porcn,
csiava a! nas rcialIado dc golpcs; nas scn
vida! Ja nao scria dclaio dc scus pcs quc o
irono da EspanIa sc dcsfaria aos golpcs do
nacIado dos aralcs. Un cciro scn dono cn
Tolciun c nais un cadavcr junio s nargcns
do Crssus, cis o quc rcsiava do uliino rci dos
godos! Con a sua noric fcncccra ao rcdor dclc
a cspcrana, c con a cspcrana dcra cn icrra
o csforo dos aninos nais rolusios. As alas
ignoravan csic irisic aconiccincnio c por isso
pclcjavan ainda.
Mas pouco iardou a scr gcral a roia;
porquc pouco iardou a cspalIar-sc aqucla
nova faial. Un dia lasiara para aniquilar o
inpcrio quc duranic quairo scculos fora o
nais podcroso c civilizado cnirc as nacs
gcrnanicas csialclccidas nas divcrsas
provncias ronanas. A corrupao dos uliinos
124
icnpos conclura a sua olra, c o cdifcio da
nonarquia goiica, ainda rico dc najcsiadc
cicrior, nosirara, cnfin, dcsconjuniando-sc c
dcsalando, o fcrvor dos vcrncs quc
inicriorncnic o roan. A cruz, dcrrilada con
clc, so dcvia iornar a Iasicar-sc iriunfanic cn
iodos os angulos da EspanIa dcpois do
conlaicr dc oiio scculos.
Una paric do ccrciio godo ainda pudcra
salvar-sc airavcssando o rio. nas as ponics
lanadas na vcspcra iinIan por fin csialado,
dcrivando pcla corrcnic dclaio do pcso dos
fugiiivos, c as aguas dcvoravan nuiios quc o
fcrro Iavia poupado. Tcodoniro, quc nao
pcrdcra o anino no ncio daqucla dcsvcniura,
alcanara fazcr passar nargcn oposia as
rclquias dos soldados da Dciica c os rcsios dc
nuiias iiufadias dc ouiras provncias. Nos
arraiais, os aralcs, scnIorcs do canpo,
saudavan a viioria con o son dos
insiruncnios larlaros c con clanorcs dc
alcgria quc ian sussurrar ao longc pclos valcs
c canpos, dcscrios dos scus noradorcs. Un
Ioncn so conlaiia ainda daquclc lado lcira
do rio. Era o cavalciro ncgro. Ccrcavan-no
nuiios sarraccnos, nas dc longc, porquc os
quc ousavan aproinar-sc dclc caan a scus
pcs norilundos. s vczcs, cono quc icniava
ronpcr por cnirc os ininigos, nas cra icniar o
inpossvcl. No volvcr dos olIos inquicios para
125
un c para ouiro lado, parccia luscar dcscolrir
alguna coisa naquclc vasio canpo ondc so
dcscoriinava os cadavcrcs dos vcncidos c os
vulios fcrozcs dos vcnccdorcs. Por fin,
voliando o rosio para a nargcn oposia, viu
fluiuar solrc una cnincncia o pcndao dc
Tcodoniro. Una cprcssao fugiiiva dc
conicniancnio lIc assonou cniao ao gcsio.
Dcspcdindo das naos a lorda cnsangucniada,
quc sililou por ncio dos aralcs apinIados cn
volia, o gucrrciro arrojou-sc iorrcnic. luz
do sol quc sc punIa, viu-sc-lIc unas poucas
dc vczcs rcluzir o clno, alongando-sc pcla
supcrfcic das aguas c dcsaparcccndo por
largos cspaos. As ircvas, quc ja dcscian
dcnsas, c a inpciuosidadc da corrcnic quc o
arrasiava nao pcrniiiran prcvcr-sc qual scria
a sua soric. Eurico cra a uliina c icnussina
cspcrana quc lruulcava nos Iorizonics do
inpcrio godo. cono csircla cadcnic quc sc
incrgc nos narcs, aquclc csforo lrilIanic sc
dcsvancccra na cscuridao quc iingia as aguas
do Crssus!
126

XII O MOSTEIRO
Sc a iodos sc convcricsscn iodos os ncnlros cn lnguas,
ainda assin nao calcria nas foras Iunanas o narrar as
runas dc EspanIa c os scus iao divcrsos c nuliiplicados
nalcs.
Isidoro dc Dcja. CI)oncon.

O nosiciro da Virgcn Dolorosa csiava
siiuado nuna cncosia, no iopo da circna
ranificaao oricnial das quc a dilaiada
cordilIcira dos Ncrvasios csicndc para o lado
dos canpos goiicos. pouca disiancia do valc
ondc sc vian as runas dc Augusiolriga,
caninIo dc Lcgio, no ncio dc una solidao
profunda, aqucla silcnciosa norada dc virgcns
inoccnics acIava-sc convcriida cn praa dc
gucrra. Edifcio suniuoso, consirudo no icnpo
dc Fccarcdo, as suas grossas nuralIas dc
narnorc parccian, na vcrdadc, quadrclas dc
casiclo roquciro; porquc na arquiiciura dos
godos a clcgancia ronana cra nodificada pcla
solidcz cccssiva do cdificar gcrnanico ou
sanico, quc os rudcs visigodos do icnpo dc
Tcodorico c dc Aiaulfo Iavian iniroduzido no
ncio-dia da Europa. Os rcsios dispcrsos das
iiufadias da Calccia iinIan-sc cnccrrado cn
iodas as povoacs c lugarcs foriificados ou
por qualqucr nodo dcfcnsavcis, c os
127
Ialiianics dos povoados, acolIcndo-sc a con
clcs, dciavan dcscrias as suas noradas,
inccrios do dia cn quc vcrian rcluzir ao longc
as lanas dos agarcnos, quc ja dcvasiavan o
noric da Lusiiania c parccia cncaninIarcn-sc
para o lado dc Tudc. Os nuros forissinos
daquclc vasio cdifcio, as suas porias iccidas
dc fcrro c carvalIo, as csirciias frcsias, quc
apcnas lIc dciavan pcncirar no inicrior una
luz duvidosa, os icios ancados c, finalncnic,
os fossos profundos quc o circundavan, iudo o
iornava aconodado para larga dcfcnsao. Con
algunas dccanias dc vcicranos quc no ncio do
icrror pudcra ajuniar, o quingcniario
Aianagildo Iavia-sc acolIido a, c con clc un
grandc nuncro dos nais alasiados Ialiianics
daquclcs coniornos. Proicgido pcla vizinIana
das scrras das Asiurias, ainda livrcs,
Aianagildo cria quc o nosiciro scria scnprc
incpugnavcl larrcira conira a violcncia c
colia dos aralcs. Enirciidos cn sulncicr c
pr a saco as opulcnias cidadcs do ncio-dia,
conicnics con as vcigas fcracssinas da
Dciica, da Lusiiania, c da Cariagincnsc c con
o sol quasc africano quc as aquccia, quc virian
clcs luscar nas lrcnIas iniraiavcis c frias da
Calccia, c da Canialria? Scrian, apcnas,
alguns iroos dos inquicios c sclvagcns
lcrlcrcs os quc sc dcrranavan por csias
parics; nas, conira csscs, cran dc solra os
128
iiros dc caiapulia arrojados das iorrcs do
nosiciro c as caicias c frccIas dcspcdidas dc
cnirc as ancias quc lIc cingian a fronic, cono
a coroa dc un rci giganic, c quc nao podian
scr dcrriladas pclos nanguais lruicscos,
unicas arnas dos lroncos c scninus
nonianIcscs do Ailas.
No ccniro do incnso cdifcio crguia-sc o
icnplo nonasiico. pca quadrangular,
consiruda dc grossos canios dc narnorc,
arrancados das pcdrciras incsgoiavcis quc sc
csicndcn dcsdc os Ncrvasios aic as ccrcanias
dc Lcgio. No cicrior do icnplo, do ncio dc un
vasio paiio quc o rodcava, vian-sc ncgrcjar na
sua cinia dc csirciias cclas as vcsiiduras
scvcras das nonjas, cuja oraao coninua,
qucr cn conun no saniuario, qucr na solidao
das suas lrcvcs noradas, so cra inicrronpida
por sono curio, dornido solrc a dura cncrga
da pcniicncia. Esia paric do nosiciro cra a quc
clas unicancnic ocupavan Iavia alguns dias.
Os scus clausiros pacficos c saudosos, ondc
nunca soara o rudo iorncnioso da vida, ondc
nunca as dolorosas rcalidadcs do nundo
Iavian pcncirado, salvo nos sonIos
passagciros c dourados dc algun coraao nais
ardcnic, rcsirugian con o laicr das arnas,
con o anonioar das proviscs, con o carpir
dos quc alandonavan os scus larcs, con a
violcnia c lruial linguagcn da soldadcsca. No
129
ncio daqucla vasia nolc dc pcdra, cn quc os
sons discordcs rcloavan, ccoando soiurnos
nas arcadas c corrcdorcs profundos, o icnplo,
aondc sc acolIcra a quiciaao nonasiica, cra
cono un oasis frondoso c alrigado pclos scus
palnarcs no ncio do dcscrio quc o sopro
infcrnal do sinun rcvolvc, fazcndo
rcdcnoinIar nos arcs aquclc occano dc arcia
fcrvcnic.
Era ao anoiicccr dc un dia dc novcnlro.
Por cnirc o ncvociro ccrrado quc, alcvaniando-
sc do valc vizinIo, ircpava pcla cncosia,
dciando apcnas livrcs as ncgras agulIas dos
ccrros, la no viso da nonianIa divisavan-sc a
cusio as ancias c nuralIas luz laa do
crcpusculo, rcfrangida cn ccu pardo c unido.
A lrisa norna dc ocsic gcnia nos ironcos dos
casianIciros nus, nas ranas csguias dos
pinIciros lravos, c as passadas nonoionas
dos vigias ao longo dos adarvcs fornavan un
conccrio acordc con o aspccio nclancolico do
ccu c da icrra.
A csia Iora duvidosa cnirc a claridadc c as
ircvas, una nuncrosa cavalgada airavcssava o
rilciro no fundo do valc c cncaninIava-sc
para o nosiciro da Virgcn Dolorosa. Dcz
cavalciros, cujas larlas alvas lIcs caan solrc
o pciio, saindo por laio das rcdcs dc fcrro quc
lIcs scrvian dc gorjal, rodcavan una dana
cujo rosio oculiava o conprido vcu quc,
130
pcndcnic do rciolo, lIc dcscia solrc o alvo
anculo, nas cujos ncncios airosos c ialIc
cslclio rcvclavan ncla o vio c as graas da
idadc juvcnil. Scguian-na alguns pajcns
dcsarnados, cujos rosios inlcrlcs ja o icnor
c o dcsalcnio quc sc piniavan cn iodos os
scnllanics ncsia cpoca dcsasirada Iavian
sulcado dc rugas. Vadcado o rio, a cavalgada
cncaninIou-sc por una scnda ioriuosa quc ia
dar cnirada do nosiciro, aondc, ao quc
parccia, dcscjavan cIcgar anics quc dc iodo
sc fccIassc a noiic. Ao aproinar-sc aqucla
coniiiva, os vigias conIcccran quc cran godos
provavclncnic alguns dcsgraados quc
vinIan luscar o alrigo daquclcs nuros
foriificados c as grossas porias nao
iardaran a alrir-sc para rccolIcrcn nais
csscs polrcs fugiiivos.
Apcnas os rcccn-cIcgados, airavcssando o
airio do fundo porial, saran ccrca inicrior, o
quc parccia nais auiorizado cnirc os vclIos
cavalciros pcdiu para falar a sos con
Aianagildo. Lcvado o anciao iorrc ondc o
quingcniario Ialiiava, nao iardou csic cn
dcsccr ccrca, no ncio da qual, ainda a cavalo
c scn crgucr o vcu, a dana dcsconIccida
cspcrava rodcada dos scus. Con iodos os
sinais dc rcspciio, Aianagildo dirigiu-lIc
algunas palavras cn voz sulnissa c, ionando
a rcdca do palafrcn, guiou-o para una poria
131
conigua ao froniispcio da igrcja. A un sinal
scu a poria alriu-sc, c un vulio ncgro dc
nonja aparcccu no liniar dcla.
O quingcniario, ionando pcla nao a
dcsconIccida c aprcscniando-a nonja, dissc-
lIc.
Vcncravcl Crcnildc, acolIci cnirc as
puras virgcns quc vos olcdcccn una das nais
nolrcs donzclas dc EspanIa. c por una noiic
apcnas, quc cla vos pcdc alrigo; ananIa ao
ronpcr da alva pariira para Lcgio.
AnanIa ou dcpois, quc inporia?
rcplicou a nonja, cujo scnllanic ausicro
dcscolria, nao ianio a dccadcncia dos anos,
cono os vcsigios da pcniicncia. cnquanio
Crcnildc rcgcr o nosiciro da Virgcn Dolorosa,
nunca a Iospiialidadc scra rccusada nclc ao
quc a inplorar. E quando a viriudc dc nolrc
donzcla iivcr un fiador ial cono vos, csia
acIara scnprc cn nin o carinIo dc nac, c
nas cscolIidas do ScnIor, quc nc alcvaniaran
do ncu nada ao ircncndo ninisicrio dc sua
aladcssa, cnconirara o anor c o agasalIado
dc irnas para con irna qucrida.
Dizcndo isio, a loa aladcssa ionou pcla
nao a dcsconIccida c, inicrnando-sc con cla
pclas arcadas quc dizian para o inicrior do
cdifcio, aluniadas cscassancnic pclas
lanpadas iurvas quc dc cspao a cspao
132
pcndian das aloladas acIaiadas,
dcsaparcccu aos olIos dc Aianagildo.
A noiic vai no scu fin. a canpa do
nosiciro da o sinal do icrcciro noiurno.
Suliiancnic, o saniuario ilunina-sc, c os
vidros nuliicorcs jorran nas ircvas cicrnas a
claridadc dos candclalros c iocIas, cono dc
dia dcian iransudar a luz do sol no anliio
inicrior da igrcja; csio pcrpciuo dc
rcsplcndorcs, quc ora dcsccn do ccu para a
icrra, ora icnian, sulindo da icrra para as
aliuras, dcsfazcr o nanio das ircvas. Nuna
cicnsa filcira, a cuja frcnic vcn a vcncravcl
Crcnildc, as nonjas cniran no coro c,
ionando para un c ouiro lado, paran voliadas
para o aliar. Junio da aladcssa una donzcla
dc irajos lrancos solrcssai cnirc as nonjas
vcsiidas dc ncgro, nao ianio pcla alvura das
roupas, cono pcla fornosura. c iodavia, sao
fornosas nuiias das virgcns quc a rodcian,
pcla naior paric ainda no vio da vida. a
nolrc dana rcccn-cIcgada, qual ncn o
cansao dc iralalIosa jornada, ncn o Ialiio
dos cnodos do nundo pudcran inpcdir
aconpanIassc na oraao aquclas quc o iraio
dc poucas Ioras ja lIc fazia anar cono irnas.
Crcnildc prosira-sc con a facc no cIao; as
nonjas c a dana vcsiida dc lranco scgucn o
scu ccnplo. Airavcs dcsscs lalios inoccnics
quc lcijan o pavincnio do icnplo nurnuran
133
duranic alguns insianics as oracs
sulnissas. Dcpois, a aladcssa crguc-sc, c
pouco a pouco aquclcs scnllanics, quc colrc
una palidcz dc incfavcl rcpouso c lrandura,
vao sc alcvaniando da icrra, con os olIos
voliados para o ccu, scnclIanics aos dc anjos
dc narnorc ajoclIados cn roda dc un
iunulo, quc surgisscn pouco a pouco
aninados por vida rcpcniina c, cIcios dc
saudadc da norada cclcsic, cnviasscn aos pcs
do ScnIor o scu princiro suspiro. Eniao a
salnisia conca a cnioar un dos Iinos sacros
do prcslicro dc Caricia quc Iavia pouco sc
iinIan iniroduzido no riiual goiico, c as
dcnais nonjas rcspondcn cn coros alicrnos.
O Iino dizia assin.
As asas da iua providcncia, o
ScnIor, cpandcn-sc por cina da icrra,
c o jusio dcsgraado acolIc-sc dclaio
dclas.
Porquc a noran os sanios
conicniancnios; csqucccn as dorcs da
vida; vivc-sc luz da cspcrana.
Confiado cn ii, o fraco afronia as
iiranias do foric. o Iunildc ri das
solcrlas do podcroso.
Oucn rcvclou aos pcqucninos c
oprcssos csia divina guarida? Oucn nos
134
cnsinou a cspcrar? Oucn a scr fcliz
pcla fc no ncio das agonias?
Foi Crisio, o icu filIo qucrido. A
iua jusiia condcnava dor o gcncro
Iunano ainda no lcro. clc nos
conquisiou para a fclicidadc no ncio
dos iorncnios da cruz.
Nos ionarcnos, ianlcn, csia cn
nossos onlros. cla c a guia da lcn-
avcniurana.
O scu pcso c suavc. porquc sol cla
os cspinIos da cisicncia quc
cnsangucnian os ncnlros do
pcrcgrino scn rcpouso, cIanado o
Ioncn, convcricn-sc cn prado nacio
dc rclva c loninas.
Ouc rcinc para scnprc a cruz!
Erguci-a solrc iodos os pncaros
das scrranias, gravai-a cn iodas as
arvorcs dos losqucs, Iasicai-a solrc as
rocIas nariinas, csianpai-a nas
nuralIas das cidadcs, na fronic dos
cdifcios, apcriai-a ao coraao.
E dcpois, quc o gcncro Iunano sc
prosirc c adorc ncla a rcdcnao quc nos
irouc o Ungido dc Dcus.
A cruz iriunfara cicrna."
135
Ncsic noncnio aquclas vozcs Iarnoniosas
ccssaran, cono sc dc suliio nos lalios dc
iodas as nonjas sc Iouvcssc posio o sclo da
noric. A poria do icnplo, alcria con violcnio
inpulso, rangcra nos gonzos, c un vclIo
osiiario vicra cair dc lruos solrc as lajcas do
pavincnio, soliando o griio doloroso quc por
ianios nilIarcs dc locas diariancnic sc
rcpciia na EspanIa. Os aralcs!
As vozcs confusas dos vigias, nisiuradas
con o iinir do fcrro, rcspondcran, cono uivar
dc fcras, s palavras do osiiario. as faccs
palidas das virgcns cnpalidcccran ainda nais.
A alvorada concava a rcpiniar na icrra a
claridadc do sol cscondido ainda no oricnic. Os
godos, con as arnas nas naos, coroavan as
ancias. Do alio dc una das iorrcs Aianagildo
olscrvava a canpanIa, c a fronic
cnicnclrccia-sc-lIc con un vcu dc irisicza.
Naqucla noiic nuiios nolrcs scnIorcs dc
icrras iinIan cIcgado ao nosiciro, vindos da
landa dc Lcgio. Un nuncroso ccrciio dc
aralcs aparcccra suliiancnic na vcspcra
junio aos nuros da cidadc, quc logo fora
aconciida pclos pagaos. Era o quc salian.
Fugiiivos dcsdc o aparccincnio dos ininigos,
ao anoiicccr Iavian cncrgado para aqucla
paric un clarao grandc c duradouro. Sc cran
as foguciras dos arraiais aralcs, sc o inccndio
136
dc Lcgio, nao o podian rcsolvcr. so, sin, quc
scria inpossvcl rcsisiir por largo icnpo cidadc
iao nal dcfcndida a iananIa copia dc inficis,
quc nao iardarian a dcrranar-sc para o lado
do nosiciro, prosscguindo nas suas
dcvasiadoras conquisias pcla Calccia c pcla
Tarraconcnsc.
Era csia irisic profccia dos fugiiivos quc sc
iinIa vcrificado ao ronpcr da nanIa.
Aianagildo, do alio da iorrc principal, vira ao
longc un vulio ncgro quc dcscia dos ouiciros,
ondc ja aluniava iudo a luz naiuiina. Essc
vulio asscnclIava-sc a scrpc nonsiruosa quc,
rolando-sc do nonic para a plancic cn colos
ioriuosos, sc lIc rcflciisscn nas duras
concIas os raios solarcs; porquc naquclc corpo
giganic Iavia un coniinuo c rapido ciniilar.
Aianagildo pcrcclcra o quc cra, c por isso a
irisicza lIc olscurccia a fronic.
Cono a fasca clcirica, o icrror cspalIara-
sc no nosiciro apcnas sc disscra quc os aralcs
sc aproinavan. Mais dc un coraao dc
gucrrciro laiia aprcssado, cono o do polrc
osiiario quc luscara na picdadc dc Dcus o
anparo quc nal podia cspcrar das nuralIas
do foric cdifcio; do polrc osiiario, quc, scn o
salcr, fora dcsncniir o Iino iriunfal da cruz,
diariancnic dcrrilada dos aliarcs nos icnplos
profanados da EspanIa.
137
Dcniro cn lrcvc, o ccrciio do Islanc
cIcgara a iao curia disiancia quc facilncnic sc
disiinguian os csquadrcs dos filIos do
dcscrio c as iurnas dos lcrlcrcs. Tanlcn os
aralcs iinIan olscrvado o rcluzir das arnas
airavcs das ancias do nosiciro. A Iosic inicira
parou no valc, c alguns cavalciros
cncaninIaran-sc pcla scnda ioriuosa quc
findava na ponic lcvadia conigua ao grandc
porial, crguda dcsdc quc pclos fugiiivos
consiara quc os nuulnanos sc avizinIavan.
Ouando o quingcniario conIcccu quc os
aralcs paravan no fundo valc, o scu coraao
gcncroso vcricu sanguc con a lcnlrana dc
quc iodo o csforo dos soldados quc coroavan
os adarvcs do nosiciro, por nuiio quc Iouvcra
sido, nao fora lasianic para salvar os
dcsgraados quc iinIan luscado alrigo
sonlra daquclas nuralIas. Viu o dcsalcnio
piniado nos scnllanics dos nais valorosos, c
a uliina cspcrana varrcu-sc-lIc da alna.
Todavia, cspcrou con rosio scguro a cIcgada
dos cavalciros quc sulian a cncosia.
Esics aproinaran-sc, cnfin. Por scu
aspccio c irajo via-sc quc na naior paric cran
godos. Con as cspadas nas lainIas, parccian
vir cn son dc paz. ianlcn, por isso, ncn
una frccIa so sc disparou conira clcs dos
nuros.
138
Pouco anics dc cIcgarcn ao fosso
profundo quc circundava o cdifcio, un
cavalciro quc parccia o principal daquclc
pcqucno csquadrao, adianiando-sc aos
dcnais, vcio iopar con a cnirada da ponic c,
olIando para as nuralIas, ondc rcluzian
inovcis as lanas dos crisiaos, cIanou.
Aianagildo!
Ao ouvir aqucla voz, o quingcniario
cnpalidcccu. con visvcl ansicdadc, voliou-sc
para un ccnicnario quc csiava junio dclc, c
dissc-lIc.
Mandai dcsccr a ponic c dai passagcn
franca a cssc cavalciro quc profcriu o ncu
nonc; nas a clc, unicancnic a clc!
O ccnicnario olcdcccu. Da a pouco as
arnas do gucrrciro iinian pclas cscadas da
iorrc. Apcnas suliu ao icrrado, cncaninIou-sc
para Aianagildo c, csicndcndo-lIc a dcsira,
cclanou.
Mcu irnao!
O qungcniario, cn cujas faccs palidas
passara un rclanpago dc vcrnclIidao, rccuou
c, con voz afogada, rcspondcu.
Aianagildo icvc un irnao; nas cssc
norrcu para clc; porquc cnirc clc c Suiniila
csia a cruz quclrada aos pcs dos pagaos; csia
o ccu c o infcrno. A ninIa Icrana c a
139
ignonnia do vcncincnio, os fcrros dc cscravo
c as proncssas dc Crisio. a iua, as riquczas, a
viioria c a naldiao dc Dcus. Nao iroco os
nossos dcsiinos, ncn qucro a anizadc do
prcciio. Arrcpcndc-ic, alandona os inficis, c
cniao Aianagildo ic apcriara ao pciio c ic dara
aquclc nonc iao suavc da nossa infancia, o
sanio nonc dc irnao.
Esias louco! rcplicou Suiniila.
Porcn, nao foi para dispuiar coniigo quc vin
aqui. vin para ic salvar. OlIa para o valc.
qucla Iosic nuncrosa quc la vcs poucas
Ioras podcrao rcsisiir csics nuros nal
guarnccidos. Aldulaziz, o invcncvcl filIo do
anir dc frica, c qucn a capiiancia. Lcgio caiu
onicn cn nosso podcr, c dc paric ncnIuna
podcs scr socorrido. O lispo dc Hspalis c o
condc dc Scpiun, quc vcn conosco, ofcrcccn-
ic o nando dc un dos scus csquadrcs. Os
aralcs pcdcn aos godos quc os scgucn
fidclidadc ao csiandaric do califa, nao crcna
do Islanc. podcs guardar iua fc. Eis o quc
Suiniila alcanou a icu favor. Esias vclIas
nuralIas c as donzclas cnccrradas ncsics
clausiros, quc Aldulaziz soulc scrcn pcla
naior paric fornosas c quc clc dcsiina para
cnviar a Kairwan, sao o vil prco da iua
salvaao. Suiniila aconsclIa-ic quc o
cnircgucs; porquc, apcsar das injurias, ainda
sc nao csqucccu dc quc c irnao dc Aianagildo.
140
Fcsolvc c rcspondc. Ouc dcvo dizcr a Juliano c
a Opas, a qucn supliquci para scr nandado
aqui?
Dizc-lIcs aialIou o quingcniario,
cujos olIos faiscavan dc indignaao quc cu
rcspciio a vida dc un arauio, ainda quando
csic c un niscravcl rcncgado, cono iu ou
cono clcs, alias nao fora Suiniila qucn lIc
lcvaria a ninIa rcsposia. Dizc-lIcs quc as
suas infancs ofcrias sao para nin iao
aloninavcis cono clcs. Dizc-lIcs quc anics dc
un saccrdoic sacrlcgo c dc un condc iraidor
podcrcn csianpar o fcrrcic da prosiiiuiao na
fronic das inoccnics virgcns do ScnIor icrao
dc passar por cina das runas dcsics nuros c
dos cadavcrcs dos ncus c dos scus soldados.
E iu, rcncgado, sai daqui! Possa cu nunca
nais vcr-ic o rosio c csqucccr-nc na Iora dc
norrcr dc quc ncssas vcias gira o sanguc dc
nossos nolrcs c gcncrosos avos.
Cono ic aprouvcr, ncu irnao!
rcplicou Suiniila, c un sorriso lIc dcslizou nos
lalios, dcscorados por nal disfarada colcra.
Profcridas csias palavras, dcsccu as cscadas
da iorrc.
A cavalgada, quc lcnia sulira a cncosia,
dcscia-a rapidancnic cnquanio Aianagildo,
visiiando os nuros, coriava os gucrrciros da
cruz a pclcjarcn csforadancnic. Ouando
141
csics soulcran quais cran as inicncs dos
aralcs accrca das virgcns do nosiciro, a
airocidadc do sacrilcgio afugcniou-lIcs dos
coracs a ncnor sonlra dc Icsiiaao. Solrc
as cspadas juraran iodos conlaicr c norrcr
cono godos. Eniao o quingcniario, a qucn
parccia aninar solrcnaiural ousadia, corrcu
ao icnplo. Era ncccssario quc as nonjas
soulcsscn qual fuiuro as aguardava.
Fcsignado a acalar dcfcndcndo-as, Aianagildo
ncn por isso cspcrava salva-las das naos dos
agarcnos. Dolorosa cra a nova; nas cunpria
nao lIcs cscondcr o scu Iorrvcl dcsiino.
As nulIcrcs c os vclIos quc iinIan vindo
luscar asilo no nosiciro cncIian ja o icnplo,
cn cujas aloladas nurnuravan c
rcpcrcuiian os gcnidos c as prcccs.
Fonpcndo pcla nuliidao, o quingcniario
cncaninIou-sc para o coro c cIanou por
Crcnildc, quc con as nonjas aconpanIava o
povo nas suas oracs fcrvorosas. A aladcssa
aproinou-sc das rcias douradas quc a
scparavan do gucrrciro.
Crcnildc dissc Aianagildo cn voz
laia c ncccssario valor! Dcniro dc poucas
Ioras solrc os nuros do nosiciro da Virgcn
Dolorosa csiara Iasicado o pcndao dos inficis,
c cu icrci dciado dc cisiir, porquc jurci solrc
a cruz dcsia cspada ficar scpuliado dclaio
das runas dclc. O ccrciio dos aralcs c
142
irrcsisiivcl, c a unica cspcrana quc nc rcsia c
quc o ScnIor acciiara o ncu sanguc,
dcrranado cn scu nonc, cono un
icsicnunIo da ninIa fc.
Os inficis acudiu a aladcssa,
procurando dar s palavras quc profcria un
ion dc firncza quc o ircnulo da voz lIc
dcsncniia conicniar-sc-ao, ialvcz, con as
riquczas aqui anonioadas inprudcnicncnic c
con a possc dcsics lugarcs. Sc c isio o quc
prcicndcn, saianos c ccdanos ao culio npio
dc Maonc o icnplo dc Dcus vivo, ja quc para o
salvar scria inuiil iodo o sanguc quc sc
vcricssc. Con as virgcns csposas do ScnIor
luscarci os crnos das scrras do noric, c, cono
as nonjas priniiivas, a acIarcnos a paz c o
rcpouso, cnquanio o pai cclcsiial nao nos
cIana nossa vcrdadcira pairia.
Prouvcra a Dcus, vcncravcl Crcnildc
iornou o quingcniario quc nos fossc lciio
dcsanparar csics nuros. dciar so cnicgucs
s profanacs dos inficis a pcdra c o cincnio!
Mas una airoz ncnsagcn acala dc nc scr
nandada por qucn, cono cu, dcvia Iorrorizar-
sc dcla. Fcpclia-a, porquc sc nc ofcrccian vida
c Ionras a iroco da pcrpciua infania. Agora
rcsia-nc unicancnic norrcr cono godo c
cono soldado da cruz.
143
E qual cra cssa ncnsagcn?
pcrguniou a aladcssa ansiosancnic. En
nonc dc qucn vinIa cla?
Do lispo dc Hspalis c do condc dc
Scpiun; dc un saccrdoic c dc un nolrc. O
prco da nossa lilcrdadc cra a prosiiiuiao das
vossas filIas qucridas, das nonjas
consagradas Virgcn Dolorosa, quc csscs
nal-avcniurados dcsiinan para saciar as
paics lruias daquclcs a qucn vcndcran a
icrra dc EspanIa. Para o olicr cunprc-lIcs,
porcn, passar por cina dos ncnlros
dcspcdaados dos gucrrciros quc povoan csias
nuralIas. Pcla cruz assin o juranos iodos.
Havcnos dc cunpri-lo.
As palavras dc Aianagildo vilraran no
coraao dc Crcnildc, cono vilra o princiro
dolrc pclo finado quc ainda jaz cn scu lciio da
dcrradcira agonia na alna do lon filIo, quc
rcza, cIorando, ajoclIado ao pc dclc. Fccuou
aicrrada c, volvcndo para o ccu os olIos
cnuios, porquc a afliao nclcs csiancara as
lagrinas quc dcsponiavan, ficou por alguns
noncnios con as naos crguidas, cono
inplorando una inspiraao dc cina. Pouco a
pouco, porcn, as suas faccs iingiran-sc da cor
da vida, o sorriso da cspcrana rodcou-lIc os
lalios, c as lagrinas, consolo suprcno das
naiorcs nagoas c, ianlcn, cprcssao
cloqucnic dos conicniancnios nais niinos,
144
lIc rclcniaran con fora c lIc orvalIaran a
ncgra csiancnIa do Ialiio.
O naririo! o naririo! nurnurou a
aladcssa. OI Crisio! lcndiio scja o icu
nonc.
O naririo, sin inicrronpcu o
quingcniario nas dcpois do sacrilcgio; nas
dcpois quc as viinas da corrupao dos
iraidorcs iivcrcn sido arrasiadas para longc da
EspanIa c dcpois quc nos Iarcns do oricnic
Iouvcrcn sido poludas pcla scnsualidadc
lruial dos conquisiadorcs. Eu, ao ncnos, nao
vcrci csia uliina ofcnsa sania rcligiao dc
nossos pais...
Idc prosscguiu a aladcssa, quc
parccia nao o Iavcr cscuiado, cnlclida cn
ncdiiaao profunda. Ouando os inficis sc
aproinarcn, cnviai-lIcs ncnsagciros dc paz.
Ouc vos dcicn acolIcr s nonianIas con
cssa nuliidao dc infclizcs quc vicran luscar o
alrigo dcsics nuros. Nao curcis das nonjas da
Virgcn Dolorosa, ncn rccccis por clas. AcIci
un ncio para as salvar da soric ncdonIa quc
as ancaa. Dcsanparai-nos; porquc o arcanjo
do csforo c o nosso dcfcnsor. O ncu arlirio
scra acciio pclas cscolIidas dc Crisio; sc-lo-a,
porquc o ScnIor no inspirou. Nada nais c
prcciso dizcr-vos.
145
E, dc fciio, o scu olIar c gcsio cran dc
una inspirada. nas ncssc olIar c gcsio Iavia
o quc qucr quc cra dc scvcra aspcrcza
nisiurado con alcgria suavc, cono cn ccu
quc varrc o norocsic as nuvcns icnclrosas
rcncndan o azul purssino do firnancnio, dc
ondc, por cnirc clas, jorran iorrcnics dc luz.
Mas o jurancnio? iornou irisicncnic
o quingcniario. Dcvo rcspciiar o vosso
scgrcdo; iodavia parccc-nc lciio duvidar da
cficacia dos ncios quc inaginais para vos
salvardcs das naos dos nuulnanos.
O vosso jurancnio c inuiil acudiu
Crcnildc c cu vos cscuso dclc. A rcsisicncia
so scrvira para arrasiardcs convosco noric
os vclIos incrncs c as criancinIas inoccnics.
Idc, c alri pacificancnic as porias aos pagaos.
Sc ianio c prcciso, cu vo-lo ordcno. Aianagildo,
un dia nos vcrcnos no ccu.
Diias csias palavras con ioda a firncza dc
rcsoluao inalalavcl, a aladcssa afasiou-sc da
rcia c cncaninIou-sc para o ncio das frciras,
quc, cnircianio, Iavian csiado inovcis con os
olIos cravados no pavincnio. O quingcniario
ficou por alguns noncnios pcnsaiivo. dcpois,
agiiado pcla luia crucl dos afcios c
pcnsancnios oposios quc iunuliuavan no scu
coraao, airavcssou vagarosancnic o icnplo c
dcsaparcccu.
146
A un sinal dc Crcnildc as nonjas saran
do coro; a donzcla vcsiida dc lranco, ao lado
da vcncravcl aladcssa, apcriava-lIc a nao
cnirc as suas; nas os scus ncncios cran
firncs cono os dcla c nais do quc os dcla
aliivos. Dcsdc quc a uliina frcira passou, as
prcccs nisiuradas dc soluos quc
sussurravan na igrcja convcricran-sc nun
son unico dc cIoro pcrdido, cono sc a uliina
cspcrana Iouvcra dcsaparccido dclas.
A canpa do nosiciro laicu ircs pancadas
con largos inicrvalos. c o sinal quc convoca as
nonjas a capiulo. Para la sc cncaninIan. A
donzcla quc ncssa noiic cIcgara aconpanIa-
as, ianlcn, a. Eniraran. As pcsadas porias
da casa capiiular rangcn nos gonzos ccrrando-
sc, c o corrcr dos fcrrolIos inicriorcs rcloa ao
longc pclos corrcdorcs nonasiicos. Ao ncsno
icnpo a ponic lcvadia cai solrc o fosso quc
rodcia as nuralIas do vasio cdifcio; un
cavalciro sc arroja sozinIo ao ncio dos
csquadrcs do Islanc, quc ja suliran a
cncosia, c pcdc para falar con o condc dc
Scpiun cn nonc dc Aianagildo. Dcniro dc
poucos insianics ci-lo quc volia, c os
nuulparan a curia disiancia. Eniao un
grandc nuncro dc crianas, dc vclIos c dc
nulIcrcs, saindo, cono iorrcnic conprinida,
do porial profundo do nosiciro, airavcssan
por ncio das duas filciras dc soldados dc
147
Juliano c dc gucrrciros aralcs quc vicran
colocar-sc aos lados da ponic. Esia nuliidao
dcsordcnada ondcia, scpara-sc, apinIa-sc dc
novo, para iornar a cspalIar-sc, aic quc
dcsaparccc ao longc, caninIo das nonianIas.
Apos cla, colcrios dos scus saios dc nalIa,
nas scn arnas, os soldados dc Aianagildo
scgucn con gcsio nclancolico as ncsnas
irilIas por ondc sc vai cscoando a iurla, aic
quc ianlcn, cono csia, sc dcrranan pclas
sclvas dcnsas dos nonics c pclos larrancos
cscarpados quc, rcialIando os Ncrvasios, dao
passagcn airavcs dclcs para as rcgics
scicnirionais da EspanIa.
Apcnas o quingcniario, quc fora o
dcrradciro a airavcssar a ponic lcvadia,
volvcndo os olIos arrasados dc lagrinas para
aqucla sania norada, dcsccu a cncosia, as
duas filciras dc soldados arrcncssaran-sc ao
fundo porial, cujas aloladas pcla princira vcz
rcloaran con os griios discordcs dc Ioncns
dcscnfrcados, c o cdifcio soliiario rcspondcu-
lIcs con un silcncio lugulrc. Dianic dclcs
csiavan paicnics as vasias arcarias c cscadas,
os longos corrcdorcs, os paiios cspaosos. La,
no ccniro, o icnplo soliiario, con as porias
alcrias dc par cn par, anosira-lIcs aos olIos
avidos as suas riquczas, ao passo quc parccc
qucrcr vcdar ao sol, con as corcs sonlrias das
vidraas das janclas, o cspciaculo das
148
profanacs dc quc na sua cisicncia sccular
vai scr icairo c icsicnunIa pcla princira vcz.
Cono o iufao rugindo sc alisna nas
galcrias ioriuosas dc nina cicnsa, assin os
godos rcncgados c os nuulnanos, quc os
scgucn dc pcrio, sc prccipiian dcniro do
nosiciro. Pclas arcadas c corrcdorcs, pclas
salas c aposcnios ouvc-sc o rir c falar
dcscnioado, o rudo dc passadas rapidas, o
iinir das arnas, o csiourar das porias. ralcs,
nouros, soldados godos da Tingiiania
nisiuran-sc, dispuian, ancaan-sc,
dividindo o saco. Os ciqucs23| c os capiiacs
do condc dc Scpiun vcdan-lIcs unicancnic a
cnirada das Ialiiacs inicriorcs, ondc a
riqucza do icnplo lIcs proncic colia nais
avuliada prcsa. Elcs sos sc cncaninIan para
cssa paric c dcsaparcccn nos clausiros
nonasiicos, ondc nao sc ouvc ouiro sinal dc
vivos, scnao o son dc scus pcs c, a cspaos, o
iinir das proprias arnaduras, quc roan pclos
pilarcs dc narnorc.
Suiniila, o dcsonrado irnao do viriuoso
Aianagildo, cra do nuncro dos capiiacs quc
Iavian princirancnic pcncirado no clausiro
soliiario. TinIa-sc adianiado nais c dcscia por
una cscadaria llrcga quc icrninava, scgundo
parccia, nuna quadra aluniada por nuiias
iocIas. Esia circunsiancia, quc lIc cciiava
viva curiosidadc, olrigou-o a apcriar o passo.
149
A ncia dcscida parou. Crcra ouvir un caniico
cnioado por nuiias vozcs acordcs, quc a
cspaos cra inicrronpido por gcnidos
dolorosos. Escuiou. nao sc cnganava! Eniao o
icrror concou a apodcrar-sc dclc, c,
porvcniura, icria rciroccdido, sc nao scniira
quc algucn nais o scguia. Eran dois ciqucs
aralcs c un ccnicnario do condc dc Scpiurn
quc o acaso guiara para aqucla paric.
Inicrposio cnirc o clarao avcrnclIado quc saia
do sulicrranco c os ircs quc sc aproinavan,
Suiniila fcz-lIcs sinal dc silcncio c coniinuou a
dcsccr nansancnic aic cIcgar poria quc
dava da cscadaria para o aposcnio iluninado.
Eniao conIcccu ondc csiava. Era un dcsscs
lugarcs nisicriosos c sanios quc a priniiiva
arquiiciura rcligiosa consirua dclaio dos
icnplos icnplos ianlcn, nas da noric;
porquc a, solrc os aliarcs, rcpousavan as
cinzas dos nariircs, c aos pcs dclcs os ficis
quc oliinIan para uliina jazida una pouca
dc icrra ondc ainda fosscn afagar-lIcs as
cinzas o sussurro longnquo das prcccs c o
pcrfunc dos sacrifcios. Suiniila acIava-sc na
cripia do nosiciro da Virgcn Dolorosa. O
clarao quc vira cra o dc nuiios luncs, accsos
cn lanpadarios giganics, c rcvcrlcrando nas
csialaciiics pcnduradas das juniuras do
narnorc. cra o rcflco das iocIas quc ardian
dianic dos crucifios, unicas inagcns quc sc
150
vian solrc as aras nuas. En cada un dos
iunulos das nonjas aniigas, cnfilcirados ao
conprido dos nuros, ncgrcjavan apcnas una
daia c un nonc. Era o quc rcsiava para
ncnoria dc nuiias viriudcs naquclcs anais do
nosiciro, naqucla cronologia dc pcdra. O
scpulcro da viuva dc Hcrncncgildo, o
dcsgraado irnao dc Fccarcdo, clcvado nais
quc os ouiros cniada do icnplo sulicrranco,
scnclIava un irono dc rainIa cn palacio dc
sonlras, porquc o anlicnic grosso c frio c o
Ialiio das scpuliuras rcvclavan quc a cra o
inpcrio da noric.
As iorrcnics dc luz, quc inundavan csia
norada dc icrror nao pcrniiiran a Suiniila
cncrgar no princiro volvcr dc olIos os oljcios
quc csiavan anic clc. Espaniado, icniava
dcscolrir no ncio daqucla rcsplandcccnic
solidao algun vulio Iunano, quando os
canios c gcnidos, suspcnsos
noncniancancnic, ronpcran dc novo.
princiro as vozcs Iarnoniosas; dcpois o
gcnido niino, doloroso, afogado; logo ouira
vcz o silcncio.
Os dois ciqucs c o ccnicnario iinIan
cIcgado ao pc dc Suiniila. Aninados uns pcla
prcscna dos ouiros, cncaninIan-sc para o
grandc iunulo c dali olIan para o lugar dc
ondc Iavian soado os caniicos. Eis o icncroso
cspciaculo quc icn dianic dc si.
151
Crossos c alios cancclos dc rollc scparan
do rcsio do icnplo un cicnso rccinio scn
scpulcros, incdiaio ao aliar principal. crguc-sc
no iopo cruz agiganiada. por un c ouiro lado
daquclc cspao alcn das gradcs ncgrcjan
duas filciras dc nonjas. nuiias csiao dc
joclIos c dclruadas solrc o princiro dcgrau
do aliar. cn pc, cnirc as duas filciras, una
dclas, cujos olIos dcsvairados rcluzcn
claridadc das iocIas c cujo aspccio scvcro
infundc una cspccic dc icrror, icn na nao un
punIal, cujo fcrro scn lrilIo parccc iinio cn
sanguc. Junio da nonja un vulio dc nulIcr
vcsiida dc lranco solrcssai no ncio das
virgcns colcrias dc luio. unido s gradcs quc
dcfcndcn a cnirada daquclc rccinio, un vclIo,
cujas nclcnas c longa larla lIc alvcjan solrc
os onlros c pciio, csia dc joclIos con os
lraos csicndidos airavcs da lalausirada.
agiia-o una convulsao Iorrvcl dc pavor, quc
lIc cnlarga na gargania os sons ariiculados c
so lIc conscnic nurnurar un rudo confuso,
scnclIanic ao rcspiro ansioso dc agonizanic.
Un dos dois coros dc frciras conca a cnioar
dc novo os salnos. a nonja do punIal csicndc
a nao, ordcnando silcncio. Vai falar. Suiniila,
a ponio dc arrcncssar-sc para aquclc lado,
para c cscuia as suas palavras. Sao lcnias c
lugulrcs, cono as dc cspcciro quc sc
alcvaniassc dc alguna das canpas
152
dcrranadas ao longo da cripia. Dirigc-as ao
vulio lranco quc csia ao scu lado.
Ainda una vcz, nolrc dana, aicndci s
suplicas do vclIo lucclario24| quc icnia
salvar-vos. Para vos Ia cspcrana na icrra. a
nossa nora no ccu. Ouando os inficis
soulcrcn quc ainda cisic na EspanIa qucn
possa quclrar con ouro o vosso caiivciro ou
vingar con fcrro a vossa afronia, rcspciiarao a
purcza dc nolrc virgcn. A nos, quc nao icnos
ningucn no nundo, rcsiava-nos unicancnic o
ircncndo arlirio quc o ScnIor nos inspirou.
O naririo nao iardara a cingir-nos a fronic dc
una aurcola dc gloria. os anjos dc Dcus nos
cspcran.
A ninIa uliina rcsoluao, vcncravcl
Crcnildc, c acalar junio dc vos c dc vossas
irnas. O ncu anino saira, cono o dclas, ilcso
da uliina prova quc Crisio nos pcdc na vida.
Cono clas, darci scn Icsiiar icsicnunIo da
cruz. O vclIo lucclario dc ncu pai ncnic
propria conscicncia quando afirna quc os
inficis rcspciiarao a puicza dc una donzcla
goda. a infania icn sido cscriia por clcs na
fronic das fanlias nais ilusircs da EspanIa. o
cuiclo ou a prosiiiuiao c o quc os aralcs
ofcrcccn inoccncia. Eu cscolIo o cuiclo. a
noric valc nais quc a dcsonra. Porvcniura,
para a cviiar nc guiou o ScnIor ao nosiciro
da Virgcn Dolorosa.
153
Scja fciia a voniadc do Alissino
rcspondcu a aladcssa alcvaniando ao ccu as
naos, cnirc as quais apcriava o punIal.
Dcpois dc un noncnio dc silcncio,
Crcnildc dissc, voliando-sc para o lado
csqucrdo.
Hcrncniruda, aproinai-vos!
Una das nonjas saiu dc cnirc as ouiras c
vcio ajoclIar aos pcs da aladcssa. as suas
conpanIciras ajoclIaran ianlcn voliadas
para o aliar; c o Iino quc Suiniila ouvira ao
dcsccr para a cripia nurnurou dc novo
naquclas curvas aloladas.
Cono la no Iorizonic o sol ircnulo c
scrcno sc rcclina ao fin da iardc no scio
icnclroso dos narcs, assin o canio
nclancolico c nclodioso das virgcns foi pouco
a pouco cnfraqucccndo aic cpirar no cicio dc
oracs sulnissas. Apcnas ccssou dc iodo,
un gcnido dc agonia agudo c rapido soou
junio da aladcssa. Aos olIos dc Suiniila
afigurou-sc quc o punIal dc Crcnildc dcsccra
duas vczcs solrc a nonja quc csiava a scus
pcs. Un lrado dc colcra c Iorror, saindo
involuniariancnic da loca do godo, rcsirugiu
pclo icnplo. Crcra o rcncgado quc
Hcrncniruda Iavia sido assassinada. Parcccu-
lIc cniao claro o scniido das palavras
nisicriosas quc ouvira. As nonjas fugian ao
154
caiivciro do Iarcn pclo adiio do scpulcro. Elc
assisiia a una ccna Iorrcnda dc suicdio, c o
lrao nais rolusio dc Crcnildc apcnas cra o
insiruncnio ccgo novido por iodas cssas
voniadcs, conforncs para norrcr.
MulIcr ou dcnnio, dcicn-ic!
lradou Suiniila, corrcndo con os ciqucs c o
ccnicnario para o rccinio fccIado c procurando
alrir os forics cancclos quc lIc cnlargavan
os passos.
Enlclidas no scu drana crucl, ncn as
nonjas, ncn Crcnildc volvcn scqucr os olIos
para os quairo gucrrciros, cujas arnas
rcluzcn ao fulgor das iocIas. Hcrncniruda
nao csia noria. Ergucu-sc. Tcn a calca
dcscolcria, os louros calclos csparzidos, o
colo nu. Dcn cono o aspccio do fornoso
arcanjo dc luz no dia cn quc, rclcldc, a
cspada dc fogo lIc csianpou na fronic a
condcnaao cicrna, o scio c o rosio da nonja,
suavcncnic palidos, csiao sulcados por lcias
cscuras, quc scrpcian por aquclc gcsio, cono
as vloras csiiradas ao sol solrc un lusio
grcgo ionlado cnirc as runas dc aniigo
icnplo pagao. quc, scnclIanics ao nordcsic
frio c agudo, quc, passando pcla lonina viosa,
lIc dcslaraia os cncanios, os fios do punIal
dc Crcnildc corrcran por la violcnios c
rapidos, c nun noncnio aniquilaran a
fornosura da virgcn.
155
As gradcs fccIadas inicriorncnic
lalouan aos cnpucs dc Suiniila. nas nao
ccdcn.
Ocla diz o godo a un dos ciqucs
corrci! CIanai os nais rolusios zcncias c os
ncgros dc Tacrur arnados dcssas acIas a cujo
princiro golpc nunca rcsisiiu clno dc lronzc.
Prcsics! cIanai-os aqui. Aldulaziz dcvc icr
cIcgado. Ouc vcnIa! MulIcr infcrnal lIc vai
dcsiruindo pca a pca os dcspojos nais ricos,
os quc clc dcsiinava para si c para o califa.
Ouc vcnIa salva-los! Ouc vcnIa! Prcsics,
ciquc dc Hoara!
E, cnquanio o ciquc galga a cicnsa
cscadaria, os ircs icnian nuiias vczcs
csiourar os grossos fcrrolIos, quc rcsisicn s
suas diligcncias. Arqucjando, Suiniila
alandona a icniaiiva inuiil. Ancaa Crcnildc.
as injurias aconpanIan as ancaas. scgucn-
nas as suplicas, as proncssas, c logo, dc novo,
as pragas c as afronias. Daldado c iudo.
Crcnildc lanou ao rcncgado un olIar dc
conpaiao c conscrvou-sc cn silcncio.
Mas os caniicos ccssaran dc iodo. as
nonjas sacn succssivancnic dc anlos os
lados c vcn ajoclIar aos pcs da aladcssa. vcn
dcspir as galas da fornosura c conprar
cusia dclas a purcza da virgindadc c a palna
do naririo. Cada vcz nais rapido rangc o
156
punIal nos colos purssinos das virgcns do
nosiciro. O gcnido quc cpira conprinido
pcla consiancia, ja sc prcndc con o quc a dor c
a fraqucza nulIcril arrancan dos scios das
viinas ao dcsccr do princiro golpc, c a filcira
das quc sc vao dclruar solrc os dcgraus do
aliar crcscc dc insianic a insianic, ao passo
quc rarcian as ouiras duas.
A icrrvcl saccrdoiisa parou. Esia o scu
lrao cansado dc iao largo sacrifcio? Nao!
Drao c anino sao rolusios, porquc os
forialccc o cspriio do ScnIor. quc o
noncnio suprcno da noric sc aproina. A
nourisna jorra suliiancnic pclo porial
csirciio, cono o rio caudal na cavcrna quc sc
lIc csicndia dclaio do lciio c cuja alolada
fcndcu ircnor dc icrra. Os gucrrciros ncgros
das irilos dc Tacrur, voz dc Aldulaziz quc os
prcccdc, prccipiian-sc conira os solidos
cancclos do lugar vcdado. vinic nacIados
fcrcn a un icnpo nas gradcs, quc gcncn sol
a furia dos golpcs c nal rcsisicn s pancadas
violcnias dos ncgros possanics, aos quais
rcdolra os lrios a prcscna do anir, cuja
colcra rcsfolcga cn naldics c llasfcnias.
Enirc as nonjas c os aralcs lcn curia
disiancia ncdcia. c iodavia, la no nais
pcqucno rccinio ondc soan os gcnidos dc
dorcs airozcs, ondc so ri una cspcrana, a da
noric, Ia paz niina, Ia o ccu. aqui, na vasia
157
cripia, ondc a clricdadc dc facil iriunfo, a
riqucza dos dcspojos, o fuiuro dc una larga
cisicncia dc gloria c dclciics sorricn na ncnic
dos inficis, csia o furor inscnsaio, csia o
infcrno. O cvangclIo c o Alcorao csiao frcnic a
frcnic no rcsuliado das suas douirinas.
sullinc a viioria do livro do Nazarcno!
Os golpcs dc nacIado rcdolran. os
ironcos afcioados do rollc concan a
csiourar nas suas juniuras. A uliina frcira
fora ja curvar-sc junio aos dcgraus do aliar; a
donzcla vcsiida dc lranco vai ajoclIar aos pcs
dc Crcnildc, cclanando.
Para nin ianlcn o naririo! Salvai-nc
do oprolrio.
A iua consiancia, filIa, na dura prova
dc agonia por quc icns passado, ic purificou.
Sc una das nonjas da Virgcn Dolorosa c vai
con iuas irnas rccclcr a coroa dc nariir.
O fcrro, porcn, quc dcscia solrc o colo da
donzcla foi cair con a nao dc Crcnildc aos pcs
da cruz giganic do aliar. Un rcvcs do alfanjc
dc Aldulaziz lIa ccrccara. as solidas gradcs
csiavan dcspcdaadas.
A aladcssa vacilou c, ao cair, so pdc
nurnurar.
Jcsus, rccclc a ninIa alna!
158
Foran as suas palavras circnas. un
scgundo golpc lIc aialIou na gargania o
dcrradciro suspiro.
As frciras crgucran-sc c cncaninIaran-sc
para o lugar cn quc jazia o cadavcr
dcsironcado da aladcssa. AjoclIaran junio
dcla con a facc voliada para a iurla dos
inficis. Os scus rosios incIados, cnanando
sanguc, cran disforncs c Iorrvcis.
Ao ncnos, iu scras ninIa! cclanou
o anir, lanando a nao ao lrao da donzcla
vcsiida dc lranco, a qucn o icrror dcsia ccna
rapidssina iornara inovcl, cono una dcssas
csiaiuas quc parcccn orar solrc os scpulcros
nas caicdrais da Idadc Mcdia. FilIos
valcnics do Al-Sudan, conduzi-a ninIa
icnda. As ouiras, quc as asas do anjo Asracl sc
csicndan solrc os scus cadavcrcs.
Da a poucas Ioras a cripia csiava cn
silcncio. As nonjas da Virgcn Dolorosa jazian
dcgoladas cn volia da vcncravcl Crcnildc, c as
suas alnas puras alrigavan-sc no scio incnso
dc Dcus.25|
159

XIII COVADONGA
Ao sopc daquclc nonic un pcnIasco dcfcndido pcla
naiurcza c nao por aric, dilaiando-sc vasio, rcsguarda una
cavcrna inicirancnic incpugnavcl para qualqucr ardil dc
ininigos.
Mongc Dc Silos. CI)oncon, c. 3.

A viioria do Crssus asscgurara aos aralcs
a conquisia da EspanIa inicira, porquc o
dcsalcnio cnirara cn iodos os coracs, c o
icrror quclrara iodos os lrios. O Duquc dc
Canialria, Pclagio, fora o unico cn cuja alna
nao norrcra inicirancnic a cspcrana. Erranic
pclos ccrros quasc inaccssvcis quc sc clcvan
no circno oricnial da Calccia, c quc,
passando ao noric da Cariagincnsc, vao
cnironcar-sc no vulio giganic dos Pircncus, o
nancclo nao dolrara a ccrviz ao fado crucl
quc pcsava solrc scus irnaos. Poucos o
Iavian scguido naqucla vida quasc sclvagcn.
nas csscs poucos cran Ioncns a qucn a aura
da lilcrdadc parccia a unica ainosfcra cn quc
os scus pulncs rolusios podcrian rcsfolcgar;
Ioncns a cujos olIos as afronias da cruz
dcrrilada do cino das caicdrais scria
cspciaculo incrvcl c insuporiavcl. Una
cavcrna scrvia dc pao ao jovcn rci das
nonianIas c dc icnplo ao Crucificado. Os
160
donnios dc Pclagio cran as scrranias c os
valcs profundos ondc, porvcniura, aic cniao
nunca soara a voz Iunana. O urso
fcrocssino, o javali indonavcl, a lcvc cora
alasiccian a grosscira ncsa dcsscs godos a
qucn a dcsgraa c a vida dura das solidcs
fizcra nais fcros, nais indonavcis c nais
ligciros do quc clcs. s vczcs, Pclagio c os scus
soldados dcscian das nonianIas para largas
corrcrias, scnclIanics icnpcsiadc noiurna,
c, cono a icnpcsiadc, passavan pclas icndas
dos aralcs ou pclas aldcias, dcspovoadas dc
crisiaos, ondc os inficis concavan a fazcr
asscnio. Alia noiic ouvia-sc a un gcncr dc
norilundos, via-sc o lrilIar do inccndio. Era o
lulcao do dcscrio quc rugia por la. Ao
ananIcccr iudo csiava iranquilo; porquc, lcn
cono a proccla, Pclagio cra rcpcniino c
dcsiruidor, c so cscrcvia na icrra con os
caracicrcs sanguinolcnios dc runas c norics a
noicia da sua quasc invisvcl passagcn.
Nao assin Tcodoniro. Dcpois da laialIa,
os rcsios das iiufadias dcslaraiadas Iavian-
no proclanado succssor dc Fodcrico. Era dc
fcrro c dc cspinIos a coroa quc sc lIc ofcrccia
solrc a canpa do inpcrio godo. Acciiou-a;
porquc cn acciia-la Iavia nais alncgaao quc
orgulIo. Enquanio Tariquc, rcndida Tolcniun,
suljugava una paric da Cariagincnsc, Mua,
o anir dc frica, dcscnlarcando nas cosias da
161
EspanIa con un novo ccrciio, rcndia
Hspalis c, airavcssando o Ana, sulnciia ao
jugo do califa iodo o ocidcnic da pcnnsula
ilcrica. As rclquias do ccrciio godo quc nao
Iavian podido rcsisiir a Tariquc, nuiio ncnos
podcrian inpcdir a passagcn do anir. Assin,
Tcodoniro, ajuniando csscs soldados
dispcrsos, acolIcra-sc s scrranias dc Ilpula,
na circnidadc oricnial da Dciica. Mua,
porcn, cnviara conira clc scu filIo Aldulaziz,
un dos nais fanosos gucrrciros do Islanc.
Apcsar da supcrioridadc do ccrciio aralc, a
luia fora longa c icrrvcl. Tcodoniro sucunlira
por fin; nas, posio quc vcncido, o scu valor
olrigara os nuulnanos a conccdcr
vaniajosas condics dc paz. Os vasios
donnios quc ainda possua foran-lIc
conscrvados, rcconIcccndo clc a suprcnacia
do anir, c os godos pudcran, ao ncnos ncssc
canio da Dciica, acIar una paric da
scgurana c rcpouso quc faliava no rcsio da
EspanIa, ondc o alfanjc da conquisia
assinalava iodas as fronics con o fcrrcic da
scrvidao c rcduzia a nonics dc runas as
cidadcs, nas quais o cspriio do crisiianisno c
da lilcrdadc ousava rcluiar conira o donnio
do califa c conira a rcligiao do Alcorao.
Tcodoniro rcinou largo icnpo nos disiriios
oricniais da Dciica, nas alandonado pclos
nais nolrcs gucrrciros, para qucn a paz con
162
os inficis scria inconporiavcl dcsonra. As
nonianIas das Asiurias cran o vcrdadciro c
unico rcfugio da indcpcndcncia goda. En volia
dc Pclagio, ajuniavan-sc iodos os Ioncns
csforados quc nao iinIan ainda dcscspcrado
da Providcncia c da propria cspada. Muiios
dclcs adorncccran para scnprc nas solidcs
daquclcs agrcsics cscondcrijos, scn quc
visscn vcrificar-sc as suas cspcranas; ouiros,
porcn, saudaran ainda a aurora do dia da
vingana c pudcran dizcr, norrcndo. A
EspanIa scra salva!"
Era passado un ano dcpois da laialIa do
Crissus. O nuncro dos conpanIciros dc
Pclagio auncniava diariancnic con os
Ioncns gcncrosos quc, dcpois da paz dc
Tcodoniro con os aralcs, dciavan csic, para
salvarcn a sua indcpcndcncia nos fragucdos
das Asiurias c da Canialria. Esscs coninuos
socorros forialccian a consiancia do noo
gucrrciro, quc via crcsccr c sussurrar a
iorrcnic dos invasorcs cn volia das suas
nonianIas. Aldulaziz, o valcnic filIo dc Mua,
suljugara a Lusiiania c a Cariagincnsc c,
saqucando as cidadcs opulcnias do noric quc
lIc alrian as porias, nciia a fcrro c fogo as
quc icniavan rcsisiir-lIc. Os rolos dc funo
quc sc alcvaniavan das povoacs inccndiadas
nosiravan aos cavalciros dc Pclagio quc ja
pclos canpos goiicos fluiuava iriunfanic o
163
csiandaric dc Maonc. Fugindo dc colcra ao
conicnplarcn csic cspciaculo, apcriavan
conira o pciio a cruz das cspadas. Eniao,
scniian cscorrcgarcn-lIc as lagrinas pclas
faccs iosiadas, c dcsccr-lIcs con clas aos
scios da alna a rcsignaao c a cspcrana na
picdadc dc Dcus.
Dclaio dc scnllanic scvcro, nas scrcno,
Pclagio salia cscondcr a anargura quc lIc
iraslordava dc coraao. No vio da juvcniudc,
o cspriio lIc cncancccra cn ncio dos
dolorosos succssos da sua ainda iao curia
vida. A iodas as nagoas conuns sc lIc
acrcsccniavan ouiras pariicularcs, porvcniura
nais pungcnics. A naior paric dos scus
conpanIciros Iavian irazido para as Asiurias
os pais dccrcpiios, os filIos c as csposas, iodos
aquclcs por qucn rcpariian os afcios do scu
coraao. Elc, porcn, nao pudcra salvar una
irna quc adorava c quc Favila, cpirando,
cnircgara cn scus lraos para quc fossc o
dcfcnsor c o alrigo da quc ficava orfa no
nundo. Ao sair dc Tarraco, para sc ir ajuniar
Iosic dc Fodcrico, o nancclo dciara
Hcrncngarda nos paos paicrnos,
cnconcndada guarda dc alguns vclIos
lucclarios dc scu pai. Ouando, dcpois da
laialIa junio do Crssus, sc acolIcra s
nonianIas, ondc so podia conscrvar a
lilcrdadc, Pclagio avisara sua irna do lugar
164
cn quc cisiia c lIc conunicara iodos os
ncios dc pcncirar naqucla quasc inaccssvcl
guarida. A rcsposia dc Hcrncngarda foi digna
dc una ncia dos godos. dizia-lIc quc
lrcvcncnic scria con clc; porquc prcfcria un
covil dc fcras Ialiiado por Pclagio s dclcias
dc Tarraco, solrc a qual nao iardaria, ialvcz, a
pcsar o fcrrco jugo dos nuulnanos. Con os
lucclarios quc lIc dciara, cla ia airavcssar a
EspanIa, cncaninIando-sc a Lcgio, ondc
dcvia cIcgar dcniro dc poucos dias.
Essa caria dc Hcrncngarda produzira
crucis rcccios no anino do nancclo. Salia
quc os aralcs dcrranados ja pcla Calccia, nao
iardarian a cnvolvcr na iorrcnic das suas
assolacs a aniiga cidadc ronana. clc, quc
cpcrincniara qual cra a furia dos gucrrciros
do oricnic, conpadccia-sc das vas cspcranas
dc rcsisicncia quc os Ialiianics dc Lcgio
alincniavan ainda. Dc fciio, un dia cn quc
cnviara alguns cavalciros pclos divcrsos
caninIos quc Hcrncngarda podcria scguir na
sua arriscada c longa pcrcgrinaao, csics
voliaran solrc a iardc con una lcn irisic
nova. Os aralcs, capiiancados por Aldulaziz,
Iavian cIcgado junio aos nuros daqucla foric
povoaao, c poucas Ioras lIcs iinIan lasiado
para Iasicarcn nas suas iorrcs o csiandaric
dc Maonc c para passarcn cspada os scus
dcfcnsorcs. Dciando a una das irilos
165
lcrlcrcs, o ccrciio dos conquisiadorcs guiara
rapidancnic para a Tarraconcnsc, c os
csculcas godos Iavian cscapado a cusio aos
alnogaurcs aralcs, dcsaparcccndo cnirc os
dcsvios das scrras c csprciiando das apcriadas
poriclas o caninIo quc scguia a nuliidao dos
inficis, os quais lIcs parcccu dirigircn-sc para
o lado do cclclrc nosiciro da Virgcn Dolorosa.
Ouanio irna dc Pclagio, ncnIuns vcsigios
Iavian cnconirado da sua passagcn.
ncnIuna cspcrana irazian.
Tais foran as novas quc os cavalciros
cnviados aos valcs alcn dc Lcgio dcran ao
noo gucrrciro, quc ja os cspcrava inpacicnic
cn una das garganias do Vnio. CIcio dc
irisicza, Pclagio voliou cniao para a sua
norada sclvaiica, para o cscondcrijo pclo qual
Iavia ianio icnpo irocara os paos paicrnos
da csplcndida Tarraco. Duranic nuiias Ioras,
no ncio do dcnso ncvociro acanado solrc as
cncosias, pclas scndas ioriuosas das
nonianIas, os cavalciros quc scguian o duquc
dc Canialria nao ousaran quclrar-lIc o
doloroso silcncio. Apcnas, pcla calada da noiic
ncgra c fria, soava la ao longc o rudo do Salia,
dc cujas nargcns por vczcs sc aproinavan. O
sussurrar, porcn, da corrcnic, anoriccido dc
quando cn quando pcla disiancia, confundia-
sc con o ranalIar nas saras do lolo quc
fugia c con o lrando rugir dos pinIais,
166
lalouados pcla lafagcn do vcnio. Esics sons
vagos c confusos rcspondian ao iropcar dos
gincics, galgando as scrras ou dcsccndo
lcniancnic c cnfilcirados lorda dos
prccipcios. O ncvociro, ncrgulIando-sc
ncsics, lranqucava-lIcs os scios c rcvclava a
sua cisicncia, dciando cnirc uns c ouiros
cono una fiia ioriuosa c cscura quc ia norrcr
nui pcrio no lrcvc Iorizonic, cncuriado pcla
ccrraao c pclas ircvas.
Tardc, ja lcn iardc, una luz laa c
duvidosa lruulcou scn lrilIo adianic dos
cavalciros, quc Iavian rodcado as nonianIas,
fazcndo un largo scnicrculo. Naquclc
noncnio iranspunIan una gargania
ncdonIa. Pclo conirario dc ouiros lugarcs quc
iinIan airavcssado, aqui as scrras crguian-sc
quasc a pruno dc una c dc ouira paric da
csirciia passagcn. Por ncio dcla scniia-sc o
rudo dc iorrcnic caudal, quc parccia vir da
landa da luz quc sc via cn disiancia, c o
ncvociro, cada vcz nais ccrrado, pcndurava-sc
cn orvalIo na larla cspcssa dos gucrrciros c
nos calclos quc lIcs ondcavan pclos onlros,
saindo dc sol os clnos.
Scguindo o curso do rilciro, a cavalgada
cIcgou, por fin, a un valc nais anplo, nas
ianlcn rodcado dc scrras, cuja sonlra
giganic scria facil pcrcclcr, apcsar da
ccrraao, a qucn olIassc aicniancnic cn
167
roda. A luz quc parccia guiar os cavalciros, a
princpio duvidosa, icnuc, sunindo-sc a
cspaos, crcscia rapidancnic c cra ja un
grandc clarao, quc rcflciia pclos pcnIascos,
visvcis para un c ouiro lado, c ciniilava no
dorso da corrcnic. Un griio dc csculca vcio
quclrar o silcncio dos caninIanics, quc
duranic ianias Ioras nao iinIan profcrido
una unica slala.
As palavras Covadonga c Pclagio!
rcpciidas pclos cavalciros da frcnic
rcspondcran voz do csculca, quc cn pc c
qucdo solrc un ouicrinIo, os dciou passar
avanic. En lrcvc cIcgaran ao icrno da sua
viagcn. O valc findava cn cicnsa pcncdia
coriada a piquc. dirciia una sulida ngrcnc,
ialIada na pcdra viva, conduzia a un arco
irrcgular alcrio nas rocIas. Era a claridadc do
fogo accso dclaio dclc a quc sc dcrranava no
valc c quc ainda ia aluniar frouancnic o
passo csirciio quc os cavalciros Iavian
airavcssado. Encosiadas aos rocIcdos c
dispcrsas junio raiz daqucla nuralIa
alissina, csiavan dcrranadas nuiias
cIoupanas, grosscirancnic consirudas dc nal
accpilIados ironcos c colcrias dc ranos c
colno. En frcnic dc varias dclas ainda
funcgava o lrasido das foguciras noiurnas
daqucla cspccic dc arraial, ondc ciciava o
rcspirar conpassado dos quc dornian. Ao pc
168
da princira c nais cicnsa cIoupana, Pclagio
dcscavalgou; os nais scguiran o scu ccnplo.
Cuiislo! lradou un dos cavalciros,
cujo clno sc disiinguia dos dcnais, porquc cra
o unico cn cuja supcrfcic ncgra c laa nao
rcvcrlcrava o clarao avcrnclIado dos carvcs
accsos quc ainda rcsiavan dc una grandc
fogucira, junio da sulida ngrcnc quc guiava
cavcrna.
Un Ioncn agiganiado c dc fcra caiadura
saiu da cIoupana nurnurando sons nal
ariiculados c quc parccian dc agasiancnio.
Dos rcccn-vindos os principais concaran a
sulir vagarosancnic a scnda fragosa quc
iinIan anic si cnquanio Cuiislo rccolIia os
gincics, quc nal sc podian ncncar dc
cansados, c os sinplcs lucclarios sc
dcrranavan pclas icndas crguidas junio dos
pcnIascos.
Os cavalciros cIcgaran ao iopo da sulida.
A cavcrna dc Covadonga, o palacio do duquc
dc Canialria, csiava paicnic. Da csqucrda, cn
vasia larcira, ardia un grosso ccpo dc
solrciro, quc conscrvava icpida c cnuia a
ainosfcra, naiuralncnic fria c unida. da
dirciia, pclas quclras angulosas das rocIas,
vian-sc dciiados capaccics, saios dc nalIa c
nuiias arnas ofcnsivas. Escalclos grossciros,
ncsas dc carvalIo c alguns lciios dc pclcs dc
169
aninais silvcsircs, anonioadas solrc a coriia
quc scrvia dc pavincnio, conplciavan o
adcrco daquclc rudc aposcnio. Todavia, as
arnas polidas, ordcnadas cn fcics, c as
csialaciiics sccularcs, pcnduradas do icio,
rcvcrlcrando o clarao da fogucira, davan ao
iopo da lapa un aspccio csplcndido quc dc
algun nodo asscnclIava csia Ialiiaao dc
fcras a una sala dc arnas dc paos
aforialczados.
alia noiic. os cavalciros quc Iavian
aconpanIado Pclagio dorncn profundancnic,
csiirados nos polrcs lciios da gruia. Oucn
ouvissc os noncs dcsscs rudcs soldados
salcria quais cran os rcsios da nais ilusirc
nolrcza goda. cran nuiios daquclcs quc,
Iavia poucos ncscs, nos paos nagnficos dc
Tolciun passavan as noiics cn fcsias, os dias
cn lanqucics c quc, dcpois dc cisicncia
dclciiosa, cspcravan ir dornir, sol as arcarias
das cripias das caicdrais, nos iunulos
solcrlos dc scus avos. E iodavia, a conquisia
rcduziu-os vida dc larlaros c fc-los
rciroccdcr aos cosiuncs duros c fcrozcs dos
conpanIciros dc Tcodorico c dc Aiaulfo, aos
Ialiios dc rudcza dos priniiivos visgodos.
O noo duquc dc Canialria vcla, porcn.
Asscniado cn un cscalclo junio do lar accso,
con a facc cncosiada ao punIo, dcia
lalouar a sua alna cn icnpcsiadc dc
170
dolorosos pcnsancnios, lcnlrando-sc dc
Hcrncngarda. Por nais dc una Iora, Pclagio
sc conscrvara ncsia siiuaao, quando, ao
voliar a calca, viu quc nais algucn vclava,
cono clc. O cavalciro quc ao cIcgarcn
cIanara por Cuiislo, cn pc por dciras do
cscalclo, con os lraos cruzados c os olIos
fiios na cIana, parccia ncdiiar
profundancnic. No scu aspccio Iavia o quc
qucr quc fossc icnclroso c sinisiro.
Cono assin! cclanou o nancclo
ainda nao luscasics o rcpouso? Dcpois dc iao
larga corrcria, nao inaginava acIar-vos ao pc
dc nin, quc vclo porquc a anargura nao
conscnic quc o sono nc ccrrc as palpclras.
Tcndcs, acaso, una irna qucrida, una csposa
quc nuiio ancis, por qucn dcvais ircncr, c
quc, ialvcz, ncsic noncnio scja viina das
paics dcscnfrcadas dos inficis?
Nao icnIo ningucn no nundo
rcspondcu o cavalciro, cujo aspccio sc
carrcgou ainda nais ao ouvir csias uliinas
palavras nas nao podc aquclc cujo coraao
c crno dcsscs afcios scr ianlcn infcliz?
Infclizcs sao iodos os noradorcs dc
Covadonga acudiu Pclagio nas o quc
dcsvcniura conun ajunia rcccios lcn
fundados pcla Ionra ou, ao ncnos, pcla vida
171
daquclcs quc nuiio anou c nil vczcs nais
dcsvcniurado.
Duquc dc Canialria, quando iivcrdcs
ncdida por ondc afcrir ao ccrio o ncu c o
vosso coraao podcrcis falar assin.
Tc-la-ia, ialvcz, sc conIcccssc a Iisioria
da vossa vida. nas vos a colris dc
inpcnciravcl nisicrio.
Porquc c o scgrcdo nais sanio da ninIa
alna inicrronpcu con vccncncia o
cavalciro scgrcdo quc csia loca nunca
rcvclara na icrra.
Ncn cu o cijo. longc dc nin ial
inicnio. A caria quc nc iroucsics dc
Tcodonro nc asscgura quc sois un nolrc
gardingo. ianio lasiou para quc vos rccclcssc
cnirc aquclcs con qucn rcpario a ninIa
cavcrna dc foragido. Nunca vos pcrgunici,
scqucr, por quc alandonasics un Ioncn quc
dc suas palavras vcjo vos anava cono irnao.
OI! quanio a isso, dir-vo-lo-ci
aialIou dc novo o gucrrciro, pondo a nao
solrc o punIo da cspada. Foi porquc cu o
cria un anjo dc viriudc c csforo, c clc cra
apcnas un Ioncn! Foi porquc a paz quc
paciuou con os nuulnanos, Ionrosa aos
olIos do vulgo, cra, a ncus olIos, infania. Paz
con o inficl? Ao crisiao so calc fazc-la quando
dornir ao lado dclc sono pcrpciuo no canpo
172
dc laialIa; quando, ao lado un do ouiro,
cspcrarcn anlos quc as avcs do ccu vcnIan
lanqucicar-sc cn scus cadavcrcs. Anics disso
nao a conprccndo. Dissc-lIo, scn colcra, scn
injurias, ao alandona-lo para scnprc. Ncssc
noncnio algunas lagrinas corrcran dcsics
olIos; porquc a alna dc Tcodoniro cra a
uliina cn quc norava un afcio quc
rcspondcssc aos ncus. cra o uliino icnplo cn
quc nc sorria a cspcrana!
E as lagrinas quc clc dizia Iavcr
dcrranado ncssa irisic scparaao corrian, dc
novo, quairo a quairo pclas faccs do gucrrciro.
Apcnas o gardingo profcrira csias
dcrradciras palavras, o clarao avcrnclIado da
larcira laicu suliiancnic no vulio agiganiado
dc Cuiislo, quc surgira loca da gruia c
parccia Icsiiar sc dcvia ou nao inicrronpcr o
dialogo dos dois gucrrciros.
VclIo lolo do Hcrnnio, aproina-ic
dissc Pclagio cn ion dc graccjo, cono quc
icniando afasiar as irisics idcias quc lIc
oprinian o cspriio. Ouc luscas a iais
dcsoras? Tivcsic, acaso, cn sonIos saudadcs
das larrocas das iuas scrras ncvadas, c crcsic
quc Covadonga cra o aniro dc icu irnao, o
javali?
O caador das nonianIas rcplicou o
lusiiano, na sua linguagcn piniurcsca dc
173
larlaro nao csiaria aqui, sc a saudadc dos
lugarcs cn quc nasccu lIc norassc no
coraao. Os Ioncns dc alcn do nar naiaran-
lIc ou caiivaran-lIc nulIcr c filIos quando
csics, por scu nal, nun dia cn quc clc
pcrscguia nos cinos da scrra os lolos fcrozcs,
ousaran dcsccr con o rclanIo aos valcs do
Munda. Por isso ic scgui cu, o godo. iu
dcrranas o sanguc dos Ioncns dc alcn do
nar, c cu qucro dcrrana-lo ianlcn.
A quc vcns, pois aqui? rcplicou
Pclagio, a qucn as palavras do cclia irazian dc
novo ao cspriio a lcnlrana dc quc ianlcn
clc cra, ialvcz, orfao dc irna qucrida.
A dizcr-ic quc un dcsconIccido cIcgou
ao valc. Fcpcic nao sci quc nonc godo, cono o
icu; dc Hcrncngarda, nc parccc. Pcdc para ic
falar.
Ondc csia clc? cclanou Pclagio, cn
cujos olIos lrilIara a cspcrana nisiurada dc
icnor. Ouc vcnIa! oI, quc vcnIa lrcvc!
E, alcvaniando-sc, cncaninIou-sc ligciro
para a cnirada da gruia, dc ondc Cuiislo ouira
vcz dcsaparcccra. Anics, porcn, quc a
cIcgassc, un vclIo, cujos irajos
dcsordcnados, roios c colcrios dc lodo davan
indcios dc icr airavcssado largo cspao das
scrranias, cnirou na cavcrna c, arrojando-sc
174
aos pcs do duquc dc Canialria, ronpcu cn
soluos, scn podcr profcrir palavra.
Nun rclancc Pclagio o conIcccra.
Aldcfonso! ondc csia Hcrncngarda?
Ducclario! ondc csia a filIa do icu pairono?
O vclIo icniou rcspondcr; porcn nao pdc,
c coniinuou a soluar.
Enicndo-ic. c noria! Nunca nais ic
vcrci, ninIa polrc irna! nurnurou o
nancclo, cscondcndo o rosio cnirc as naos.
Ao gardingo, quc duranic csia ccna sc
conscrvara inovcl, fugiu un gcnido alafado.
Dcpois, lcvou o punIo ccrrado fronic, cono
sc quiscssc conicr a una idcia dolorosa quc
icniava rcsfolcgar.
Houvc largo cspao dc icncroso silcncio. O
vclIo quclrou-o por fin.
Nao; nao c noria! Mas, porvcniura,
ainda o scu fado c nais Iorrvcl. Jaz caiiva cn
podcr dos inficis. Nao nc foi dado salva-la, c
nao quis norrcr scn vos dar csia nova crucl.
Agora...
Un lrado dc Pclagio aialIou as palavras
do lucclario sufocadas pclo cIoro.
As ninIas arnas c o ncu cavalo! Ouc
nc dccn o ncu franquisquc! VclIo vilssino,
ja quc nao soulcsic dciar-ic dcspcdaar junio
175
dcla, dizc, ao ncnos, ondc podcrci cnconirar
os pagaos quc caiivaran Hcrncngarda.
Lavado cn lagrinas, o anciao narrou-lIc
cn lrcvcs palavras os succssos quc sc Iavian
passado no nosiciro da Virgcn Dolorosa. Elc
iinIa fciio iudo para a rcsolvcr a icniar a fuga.
Ainda na cripia faial concluiu
Aldcfonso airavcs das gradcs quc nc
cnlargavan os passos, por vos, pclas cinzas
dc vosso pai, lIc supliquci dc joclIos quc nc
aconpanIassc. Os vclIos lucclarios dc Favila,
no ncio do iunulio, a icrian, ialvcz, posio cn
salvo! Sorriu, porcn, das ninIas cspcranas c
conscrvou-sc firnc no scu proposiio. Mas
Dcus iinIa ordcnado quc, cn vcz dc olicr o
naririo, cassc nas naos dos agarcnos. Dc
iodos os quc vnIanos cn sua guarda, so cu,
acaso, pudc cscapar, nisiurado con os
soldados da Transfrciana. Assin, scgui por
algun icnpo os aralcs, quc sc cncaninIan
para o lado dc Scgisanon. Ao anoiicccr,
cnlrcnIci-nc nas nonianIas. Un pasior quc
cnconirci nc scrviu dc guia, aic quc cIcguci
aos pcs dc ncu scnIor para lIc pcdir a noric
c para lIc jurar quc csiou inoccnic.
Dc pc, cavalciros! Aos inficis, cn nonc
dc Crisio! griiou o duquc dc Canialria, con
una voz quc rciunlou nas profundczas da
cavcrna.
176
Haliiuados s suliias arrancadas
noiurnas conira os aralcs, quando vagucavan
cn corrcrias longnquas, os conpanIciros dc
Pclagio crgucran-sc dc salio, ainda nal
dcspcrios, c por una cspccic dc insiinio
lanaran nao das arnas pcnduradas por cina
das suas calcas. Era solcnc c ircncndo o
cspciaculo quc aprcscniava a gruia naquclc
alar rcpcniino dc ianios Ioncns, no lrilIo
das arnas quc rclanpagucavan luz da
fogucira c iinian unas nas ouiras. Enircianio
Pclagio ordcnava a Cuiislo quc dcspcriassc os
Ioncns dc arnas cspalIados pclas cIoupanas
do valc c fizcssc dar o sinal dc cncavalgar. Era
ncccssario pariir.
No ncio, porcn, da rcvolia, Iavia algucn
quc sc conscrvava qucdo c quc parccia
iranquilo. Era o gardingo dcsconIccido.
Encosiado parcdc anfraciuosa da gruia c
dcnudado o gcsio, conicnplava aqucla ccna
con o vago olIar dc qucn alongara o
pcnsancnio para nui longc dali. Enquanio
iodos os dcnais cavalciros rodcavan Pclagio,
indagando inquicios a causa daquclc suliio
apclidar para una corrcria noiurna, clc so
ficara inovcl c cono indifcrcnic ao iunulio
quc as vozcs do duquc dc Canialria iinIan
cciiado cnirc os gucrrciros.
Oual dc vos ouiros, cavalciros dizia
Pclagio aos quc o rodcavan duvidara un
177
noncnio dc quc, sc un ncnsagciro cIcgassc c
lIc disscssc. vossa csposa, vossa filIa, vossa
irna caiu cn podcr dc inficis" cu Icsiiassc cn
ir ajuda-lo a arrancar cssa viina qucrida
lruicza crucl dos pagaos? NcnIun; porquc
nais dc una vcz icnIo arriscado a vida para
curar saudadcs c anarguras dos dcsicrrados
cono cu. Dcu-nc o ccu una irna; dcu-nc o
uliino suspiro dc ncu pai una filIa; dcu-nc a
icrnura por cssa virgcn, cuja inagcn vivc
cicrna ncsic coraao virgcn cono cla, una
csposa. Ouando a irisic inoccnic vinIa
alrigar-sc sonlra do cscudo dc scu irnao,
os inficis roularan-na. Viuvo c orfao, apclo
para os uliinos coracs gcncrosos da
EspanIa. Por Dcus, quc nc ajudcis a salvar a
ninIa polrc Hcrncngarda. Cono iua filIa
Drunildc, cla c fornosa, Cudcsicu! Cono iua
csposa Elvira, cla c loa c carinIosa, Algcniro!
Cono iua irna, Munio, cla c inoccnic c pura.
Codos, por iudo quanio anais, salvai-a, salvai
a ncsquinIa!
O nolrc csforo do nancclo dcsaparcccra
anic a idcia dolorosa da soric quc a
Providcncia rcscrvara dcsvcniurada filIa dc
Favila. Elc csicndia as naos unidas para os
cavalciros, cono una criana inida quc
inplora conpaiao.
Parianos! cclanaran ao ncsno
icnpo os nolrcs foragidos. Tua irna scra
178
salva ou ncnIun dc nos voliara nais gruia
dc Covadonga!
Una voz ircnula, nas rciunlanic,
irovcjou por dciras dclcs.
Nao pariircis daqui!
Voliaran-sc. Era o gardingo.
Oucn o ordcna? lradou Pclagio, con
ioda a cncrgia quc csia incspcrada rcsisicncia
dcspcriara suliiancnic nclc.
Un Ioncn rcplicou o dcsconIccido,
airavcssando o crculo dos gucrrciros quc
rodcavan o duquc dc Canialria c lanando cn
volia olIos aliivos; un Ioncn cujo coraao
c Ia longo icnpo norio, porquc as paics o
qucinaran; nas cuja inicligcncia por isso
ncsno c nais fria. Ouanios sois vos? Ouanios
lucclarios dorncn pclas icndas dcssc valc?
Apcnas alguns ccnicnarcs dc lanas podcrian,
ao iodo, iranspor convosco os passos das
scrras. Os inficis c os rcncgados quc os scrvcn
quanios sao? Sc podcis coniar as csirclas quc
ora rccanan o ccu, podcrcis dizcr-nc o
nuncro dclcs. Tu, Pclagio, lrao dc fcrro,
coraao dc lronzc, qucn cs iu? O guardador
das uliinas cspcranas da cruz c da pairia.
Oucn ic dcu, pois, o dirciio dc corrcrcs a
noric ccria? Oucn ic dcu o dirciio dc apagar
no sanguc dos uliinos godos o unico facIo quc
179
alunia as ircvas do fuiuro da cscravizada
EspanIa?
E a ii inicrronpcu furioso c
arrancando ncia cspada o violcnio Sancion
qucn ic incunlc dc nos dizcrcs. nao saircis
daqui? Oucn cs iu, quc, vindo nao sci dc
ondc, prcicndcs doninar cono scnIor aquclcs
quc so olcdcccn a Dcus?
O dcsconIccido olIou para o novincnio
ancaador dc Sancion, c pclo rosio passou-lIc
un sorriso dcsdcnIoso. Cruzou os lraos c
rcspondcu con voz lcnia c solcnc.
Por ninIa loca falaran nilIarcs dc
godos quc gcncn no caiivciro c quc volian dc
coninuo os olIos para os ccrros das Asiurias,
ondc apcnas fulgura icnuc o sanio fogo da
lilcrdadc. falaran por ninIa loca as aras do
ScnIor calcadas pclos pcs dos pagaos, as
inagcns dc Crisio dcrriladas no lodo, os
nuros cncgrccidos das cidadcs inccndiadas.
isio iudo quc vos diz. nao saircis daqui!
Pcrgunias qucn sou? Dir-io-ci. O uliino
Ioncn quc, junio do Crssus, viu,
conlaicndo, a facc dos aralcs vcnccdorcs,
cnquanio os valcnics fugian; o Ioncn quc
icniou norrcr con a pairia, c quc a nao dc
Dcus salvou para ncsic noncnio vos dizcr.
nao saircis daqui! Oucrcs salcr qucn cu sou?
180
Lc, Pclagio, o quc cscrcvcu a Tcodoniro. Dizc-
lIc dcpois qual c o ncu nonc.
E, iirando da cscarccla una iira dc
pcrganinIo dolrada, alriu-a c cnircgou-a a
Pclagio,
O duquc dc Canialria corrcu-a pclos olIos
c, dciando-a cair cn icrra, nurnurou.
Mcu Dcus, o cavalciro ncgro!
Os godos apinIados cn roda rccuaran
alguns passos c Iouvc un noncnio dc
ansioso silcncio.
Anjo, ou dcnnio, quc nos cplicas un
nisicrio por ouiro nisicrio cclanou, cnfin,
Pclagio visivclncnic pcriurlado. crisiaos c
aralcs lcnlran-sc ainda das iuas incrvcis
faanIas nas nargcns do Crssus. Mil vczcs cu
proprio icnIo diio. dcz cono clc Iavcrian
salvado o inpcrio dc Tcodorico! Dcvcnos
olcdcccr-ic, sc cs un Ioncn, cono dizcs,
porquc valcs nais quc nos. Sc cs o anjo quc
prcsidc aos fados da EspanIa, nais sulnisso
ainda scra o nosso olcdcccr. Mas, quc nal ic
fcz ninIa dcsgraada irna?...
Ouc nal nc fcz iua irna? aialIou
con vccncncia o gardingo. NcnIun!... E
qucn ic dissc quc nao qucro, quc nao posso
salva-la, cu, quc nao sou anjo, quc sou, cono
iu, un Ioncn? Ouais dc cnirc vos
prosscguiu, voliando-sc para os cavalciros quc
181
o rodcavan sois ncsic nundo sos c nao
icndcs qucn na noric rcguc con lagrinas a
icrra quc vos colrir? Ouais dc vos sois, cono
cu, dcsicrrados no ncio do gcncro Iunano?
Ouc os orfaos dc coraao crgan a dcsira para
o ccu, ondc so Ia un scio quc lIcs rcccla os
gcnidos dc anargura, o scio incnso dc Dcus!
Dozc gucrrciros, c cnirc clcs o fcro
Sancion, alcvaniaran a dcsira para o ar voz
inpcriosa do gardingo.
A cavalo! griiou csic, apcriando o
largo cinio da cspada c cnfiando no lrao a
fcrrca cadcia do franquisquc. Pclagio! sc
dcniro dc oiio dias nao Iouvcrnos voliado, ora
a Dcus por nos, quc icrcnos dornido o nosso
uliino sono, c cIora por iua irna, cujo
caiivciro ja ningucn, provavclncnic, quclrara,
scnao o anjo da noric. Parianos!
Profcrindo csias palavras, o gardingo
airavcssou rapidancnic a cavcrna c
dcsaparcccu nas ircvas cicriorcs. os dozc
gucrrciros cscolIidos scguiran-no
naquinalncnic, porquc os scus ncncios c
gcsios os iinIan fascinado, ao lcnlrarcn-sc
dc quc csic Ioncn cra o cavalciro ncgro. O
duquc dc Canialria, suljugado ianlcn pcla
cspccic dc nisicrio solcnc quc ccrcava iodas as
acs dcsic cnic ciraordinario, ncn ousou
pcrguniar-lIc por quc ncio inicniava salvar
182
Hcrncngarda. Todavia una vcz niina c
irrcsisivcl lIc dizia. rcsigna-ic c confia".
Confiado c rcsignado cspcrou, porianio, o
cunprincnio das proncssas do incogniio
gardingo.
183

XIV A NOITE DO AMIR
Arrclaiada no palor das ircvas.
Drcviario Coiico. Hno dc S. Gc)onco.

Era ao cair do dia. O nordcsic scco c
rcgclado corria as canpinas do cspao, ondc,
airavcs da ainosfcra purssina, ciniilavan as
csirclas. O clarao dc Scgisanon inccndiada
rcflciia dc longc nas lrancas icndas dos
aralcs, acanpados a lasianic disiancia dos
nuros da povoaao dcsiruda. En volia do
arraial, pclas coroas dos ouiciros, accndian-sc
as alncnaras, a cuja luz, icnuc, conparada
con a do inccndio dc Scgisanon, sc vian
passar os aialaias noiurnos. Aldulaziz,
scnclIanic a concia caudaio, scguia a sua
orliia dc cicrnnio, dciando apos si vcsigios
dc fogo. O ccrciio dcvia ao ronpcr da alva
inicrnar-sc nos valcs da Tarraconcnsc.
Scgisanon iinIa na vcspcra ofcrccido un
cspciaculo scnclIanic ao dc nuiias ouiras
cidadcs da EspanIa lcvadas cscala pclos
nuulnanos. Nao so a colia c o
dcscnfrcancnio da soldadcsca nuliiplicavan
a as ccnas dc rapina, dc violcncia c dc sanguc,
nas ianlcn a poliica dos capiiacs aralcs
procurava auncniar a icrrililidadc dcsscs
184
dranas rcpciidos para quclrar os aninos dos
godos c pcrsuadi-los sulnissao. O dia
prcccdcnic a csia noiic quc concava iinIa
sido consagrado pclos vcnccdorcs ao rcpouso,
dcpois dc un duro lavor dc noric c runas. Os
jogos, os lanqucics, as dissolucs dc iodo o
gcncro Iavian rcconpcnsado lruialncnic o
csforo lruial dos dcsiruidorcs dc Scgisanon.
s coorics do rcncgado Juliano iocava
ncsia noiic a vigia do arraial. cran godos os
quc guardavan o canpo, ondc as virgcns da
EspanIa iinIan sido violadas; ondc a cruz
caiiva fora nais dc una vcz ludilriada; ondc
os vclIos saccrdoics Iavian sofrido conicnics
o naririo no ncio das afronias. Aquclcs
Ioncns pcrdidos, rodcando cssc noniao dc
aloninacs, ainda nao farios dos dclciics
infcrnais cn quc iinIan iido paric con os
inficis, cnlriagavan-sc, lclcndo pclos vasos
sagrados, c cscarnccian llasfcnos a crcna da
sua infancia no ncio dc Icdionda clricdadc.
O nurnurio incnso do arraial foi
anoricccndo gradualncnic con o fccIar da
noiic. En lrcvc, nao sc ouvia nas icndas do
Islan scnao o rcspirar lcnio dc ianios dc
nilIarcs dc Ioncns adornccidos nos lraos
do gozo. Junio, porcn, das alncnaras as
risadas dos soldados do condc dc Scpiun, os
canios olsccnos inspirados pcla cnlriagucz,
as dispuias ardcnics do jogo, cn quc o ouro
185
corria dc nao cn nao, soavan ainda cn volia
do silcncio do canpo. Pouco c pouco, csic
ncsno rudo foi afrouando, ao passo quc os
facIos accsos nas cIapadas dos ouiciros
csnorccian. A cscuridao c o silcncio rcinaran,
cnfin, aic nas aialaias. Os soldados godos,
cansados dc dissolucs, Iavian ianlcn
rcpousado. E para quc prcsiaria vclar? O
icrror quc inspiravan os aralcs cra o nclIor
guardador do arraial. Cono ousarian os
crisiaos, ncdrosos airas dos nuros dos scus
casiclos, salicar o canpo dc Aldulaziz? As
vigias c alncnaras cran apcnas una vclIa
fornula niliiar, cuja significaao a scric nao
inicrronpida dos iriunfos aic cniao alcanados
iornara ininicligvcl.
Pcla calada, porcn, da alia noiic c no ncio
das ircvas quc colrcn, cono anplo nanio,
aquclc iurlilIao dc Ioncns dc gucrra,
dcscansando cniao para ao ronpcr do sol rugir
dc novo inpciuoso, vc-sc ainda, airavcs das
iclas nal unidas dc una icnda nais vasia,
rcvcrlcrar vivo clarao, c ouvc-sc o rir alcgrc, o
alicrcar, o iinir argcniino das iaas; iodos
indcios, cnfin, dc quc a orgia sc prolongou a
aic nais iardc. Ao rcdor da icnda jazcn por
icrra, con os alfanjcs nus junio a si, alguns
soldados da guarda dc Aldulaziz, conposia
dos gucrrciros nais icnidos do ccrciio, os
ncgros do rcnoio pas dc Al-Sudan. Nos
186
ouvidos dclcs rcsirugc dclaldc o alio rudo quc
soa do inicrior do pavilIao. Dorncn, ianlcn,
profundancnic, c apcnas poria da icnda un
dclcs vcla inovcl cncosiado acIa dc arnas.
A icnda cra, dc fciio, a do csforado filIo
dc Mua. A ncsa do lanqucic ainda vcrgava
con os rcsios das iguarias. os lrandcs ja
gasios c os candcciros noriios dcrranavan
una claridadc suavc pclo aposcnio. Fcclinado
solrc un alnaira colcrio dc prcciosa alcaiifa
do oricnic, o anir cscuiava o nais noo dos
ciqucs quc csiavan junio dclc, o qual, ora
caniava os vcrsos volupiuosos dc ZoIcir, quc
accndian a inaginaao do jovcn gucrrciro, ora
lIc rcpciia os aniigos pocnas liccnciosos c
sairicos dc Iln-Hagiar, quc clc aplaudia con
csirondosas risadas.
O condc dc Scpiun c os nais capiiacs
godos aliados dos agarcnos conscrvavan-sc
ainda nos lugarcs quc Iavian ocupado
duranic o lanqucic. Para aqucla circnidadc
da vasia ncsa vian-sc algunas anforas
ionladas c ouiras ainda cIcias dos vinIos
nais prcciosos da EspanIa; as iaas quc
giravan ao rcdor cran as quc produzian o
iinir quc soava fora, no ncio do rudo das
falas, dos griios c dos canios nonoionos do
ciquc Aldala.
187
Un gucrrciro, cuja larla crcspa c ccrrada
lIc caa cono frocos dc ncvc solrc os ancis
dourados do saio dc nalIa, csiava asscniado
dirciia dc Juliano. A lrancura dos scus
calclos cra o unico sinal quc sc lIc cncrgava
dc una larga pcrcgrinaao na icrra; porquc o
rosado da icz, a vivcza dos olIos azuis, o garlo
nos ncncios c a rolusicz dos ncnlros
agiganiados nosiravan nclc nais quc nuiio a
conplciao vigorosa dc Ioncn dc loa idadc.
Era Opas, o lispo Opas, quc sc csqucccra do
saccrdocio, cono sc Iavia csquccido da pairia,
c quc, Ialiiuado vida solia dos arraiais,
cccdia ja na violcncia dc paics ignolcis os
nais dcscnfrcados c larlaros cIcfcs das irilos
scni-sclvagcns da frica. Muiios ouiros
iiufados c quingcniarios, asscniados ao longo
da ncsa, davan nosiras dc infcrnal alcgria,
dcspcjando as iaas dc praia, quc os lilcrios
lIcs cncIian dc novo para dc novo
rapidancnic sc csgoiarcn.
Vcdc os nazarcnos naldiios dizia
Aldulaziz cn voz laia ao cquc Aldala,
olIando dc iravcs para os godos. O anor da
cnlriagucz nunca os dciara vcr a luz quc
nana das paginas do divino Alcorao. Para clcs
o fruio da vidc scra scnprc a ponic csirciia, da
qual, ao passarcn na noric, sc dcspcnIarao
no infcrno.
188
E quc nos inporian as suas alnas
iisnadas rcplicou Aldala sc clcs nos
ajudan a sujciiar lci do sanio profcia o
inpcrio dc Andaluz?26| Scn Dcus c scn
pairia, dciai-lIcs ao ncnos a sua lruicza.
O Dispo dc Hspalis pcrcclcu quc falavan
dclc c dos ouiros godos, porquc os ciqucs
Iavian volvido para la os olIos. Ergucndo-sc
cniao con a iaa cn punIo, cclanou cn
aralico.
Ao invcncvcl Aldulaziz; a un dos nais
nolrcs vingadorcs dc Viiza!
Alfaqui dos ronanos27| rcspondcu o
anir a lci do profcia nao conscnic quc cu
acciic a saudaao quc airavcssou por lalios
iinios no licor analdioado por clc.
E quc nonian as naldics do icu
profcia? rcplicou Opas cn ion dc graccjo.
Dcvcnos nos por isso dciar dc saudar o
ilusirc filIo dc Mua con o alcnoado c
gcncroso vinIo dos fcricis ouiciros da
EspanIa?...
Inficl!... inicrronpcu o anir cn cujos
olIos ciniilara o dcspciio. Dcpois, rcporiando-
sc, prosscguiu cn ion lrando, nas firnc,
cono qucn qucria scr proniancnic olcdccido.
Nolrcs cavalciros do CIarl, valcnics
ciqucs do Ncgrid, dc DarryaI, c dc Al-
MogIrcl, a noiic vai alia, c ao ronpcr da
189
nanIa c ncccssario pariir. Ouc o sono vos
dcsa solrc as palpclras nas vossas icndas dc
gucrra!
A csias palavras, godos c aralcs,
alcvaniando-sc, foran saindo da icnda
vagarosancnic c cn silcncio. So o lispo dc
Hspalis, apcriando a nao dc Juliano,
nurnurou.
OI, quanio fcl sc nisiura con o prazcr
da vingana! Mas cunpra-sc o nosso fado.
Ao airavcssarcn o arraial, os dois filIos
rcncgados da EspanIa noiaran quc nos
calcos das alncnaras a cscuridao cra iao
profunda cono no rcsio do canpo. Tudo,
porcn, csiava iranquilo. Apcnas, a pouca
disiancia, lIcs parcccu vcrcn passar cono
sonlra un cavalciro, quc sc cncaninIava
para o lado do pavilIao dc Aldulaziz. Era,
provavclncnic, algun soldado dc Al-Sudan,
quc, ircsnoiiado, sc rciraa para o scu
alojancnio junio da icnda do anir.
Enircianio csic, apcnas so, concou a
caninIar agiiado c a passos largos dc una aic
ouira circnidadc do aposcnio, quc ricos
panos da Sria dividian dos quc ocupavan os
scrvos. No scu gcsio, iurlado por afcios
cnconirados, passavan succssivancnic os
vcsigios dcsics. ora a indignaao lIc pcsava
nos solrolIos confrangidos; ora lIc sorria nos
190
olIos un pcnsancnio volupiuoso; ora a
conpaiao parccia suavizar-lIc cssc fcroz
sorrir. Por fin, o noo Aldulaziz, cono
vcncido pcla icnpcsiadc da sua alna,
asscniou-sc no alnaira c colriu o rosio con
anlas as naos. Conscrvou-sc assin por largo
icnpo, cn silcncio c qucdo, aic quc, afinal, as
suas paics iriunfaran c rclcniaran con
violcncia.
Daicndo as palnas, o anir lradou.
Al-FcIri!
Un dos panos quc dividian a icnda cn
varias quadras alcvaniou-sc dc un lado, c un
vulio ncgro c disfornc, quc parccia arrasiar-sc
con dificuldadc, cncaninIou-sc para o anir.
Era cono un ironco dc giganic pclo
cspadaudo do corpo, pcla anplidao do vcnirc c
pcla dcsncsurada grossura da calca, ondc so
lIc alvcjavan os olIos cnlaciados. O nonsiro,
apcnas dcu alguns passos, parou, cruzando
solrc o pciio os lraos grossos c curios,
scnclIanics a dois nadciros inforncs.
Eunuco dissc Aldulaziz con voz
agiiada conduz aqui a uliina das ninIas
caiivas quc cspccialncnic confici dc ii.
O vulio rccuou c, franzindo a cspccic dc
rcposiciro quc lIc dcra passagcn,
dcsaparcccu. Passados alguns noncnios,
iornou. Una figura dc nulIcr, cujas fornas
191
nal sc podian adivinIar airavcs dc un raro
ccndal quc a colria aic os pcs, aconpanIava-
o. Con passo firnc, cla sc cncaninIou para
Aldulaziz, c o cunuco dcsaparcccu dc novo.
FilIa dos crisiaos dissc cn lngua
ronana o anir os dois dias quc nc pcdisic
para cIorarcs o icu caiivciro passaran.
Fcsolvcsic, finalncnic, a scr a nais anada
cnirc as nulIcrcs dc Aldulaziz; scr a invcjada
das donzclas do oricnic c quasc a rainIa das
provncias dc Andaluz, porquc acina dc
Aldulaziz so dois Ioncns cisicn na icrra, o
anir dc Al-MogIrcl, aquclc quc nc gcrou, c o
dcsccndcnic do profcia, o quc rcgc iodo o
inpcrio dos crcnics?
A ninIa rcsoluao c norrcr, quando ic
aprouvcr rcplicou a caiiva con scrcnidadc;
porquc cssa rcsoluao Ia nuiio quc cu a
ionci. Enganci-ic, pagao, quando ic pcdi dois
dias para cIorar! Escarncci dc ii, porquc ic
alonino. Espcrava quc un lrao dc gucrrciro
quc valc nais do quc o icu vicssc arrancar-nc
do caiivciro. Ai dc ii, sc clc soulcssc qual iinIa
sido o ncu fado! Folga, pagao, dc quc a
scnicna fulninada por Dcus conira os filIos
da EspanIa nc alrangcssc ianlcn. Ncsia
Iora nao fora cu; foras iu qucn dcvcria
pcrcccr. Mas clc nao pdc salvar-nc. so nc
rcsia dizcr-ic. inficl, iu cs naldiio dc Dcus.
prncipc dos aralcs, iu cs scrvo dos dcnnios.
192
Ioncn quc nc pcdcs anor, salc quc cu ic
dcicsio.
Dizc iudo inicrronpcu o anir,
apcriando con fora o lrao da caiiva c
fiiando ncla os olIos ondc luiavan anor
profundo c colcra violcnia. cala cn injurias
a iua dor orgulIosa. sc, aic, llasfcna; nas
nao digas quc dcicsias Aldulaziz; nao digas
quc anas un godo c quc clc fora capaz dc ic
vir roular da ninIa icnda. Dcsgraado do
nazarcno quc sc lcnlrassc dc anar-ic dcpois
quc Aldulaziz ic cIanou sua. Ondc sc iria
cscondcr cssc nal-avcniurado filIo dc una
raa vil c covardc, quc pudcssc cscapar a csic
lrao, o qual ao csicndcr-sc arranca pclos
fundancnios os vossos casiclos c rcduz a po
os icnplos do vosso Dcus c os nuros das
vossas cidadcs?
Aquclc quc cu cria vicssc cn ncu
socorro iornou con voz firnc a caiiva nao
sc cscondcra dc ii no dia cn quc csiivcrcn cn
volia dclc iodos os scus irnaos cn csforo c
anor da icrra naial. porquc ncssc dia das
grandcs vinganas vc-lo-as facc a facc. Muiias
vczcs os icus gucrrciros icn fugido dianic dclc;
nuiias vczcs o inccndio dos arraiais pagaos
icn ajudado o inccndio das nossas cidadcs a
aluniar as ircvas da noiic, c a sua nao foi a
quc lanou o facIo solrc a icnda do agarcno.
Essc, ao ncnos, sc ainda sc cscondc, nao c por
193
icnor dc ii, ncn dos icus cavalciros, quc,
ianios por ianios c ainda cn dolro, nuiias
vczcs icn visio fugir.
Enicndo-ic, aliiva filIa dos godos
rcplicou Aldulaziz. Falas do quc vos ouiros
cIanais Pclagio, c quc so dc noiic ousa sair
das solidcs das suas nonianIas para
aconcicr as irilos dc Al-MogIrcl quc fizcran
asscnio no conquisiado CIarl ou para
assassinar os cavalciros do dcscrio
iransviados. Apcnas Saracusia c Tarracuna
visscn fluiuar solrc as suas nuralIas os
csiandarics do Islan, cu iria arranca-lo dos
scus cscondcrijos para o punir. Mas iu
alrcviasic os dias do foragido nazarcno.
Dcniro dc pouco o scu cadavcr scrdc pasio s
avcs do ccu porquc anou aqucla quc cu
cscolIi.
Dcus dcfcndcra ncu irnao dissc
iiiulcando a donzcla, cuja firncza concava a
alandona-la, rcccando vcr cunprida a ancaa
do anir.
Irna dc Pclagio?! OI, rcpcic-o, nil
vczcs! Sao as priscs do sanguc quc ic uncn
ao crucl ininigo dos crcnics?
Por quc fingcs ignora-lo? Os vclIos
cavalciros quc nc aconpanIavan c quc
conigo foran caiivos no nosiciro quc
profanasic ja o icrao rcvclado.
194
Ncn as proncssas, ncn os iorncnios
pudcran iirar dc suas locas o icu nonc c a
iua jcrarquia. Mas jura-nc quc cs a irna dc
Pclagio, c clc podcra csquivar, sc quiscrcs, o
scu ircncndo dcsiino.
Fora inuiil ncgar o quc cu propria
confcssci. O ncu nonc c Hcrncngarda. o
duquc dc Canialria, Favila, foi ncu pai, c
Pclagio c o filIo c succssor dc Favila.
O anir ficou alguns noncnios calado con
o lrao dc Hcrncngarda prcso na nao rolusia
quc cla scniia ircnula con o iunuliuar dos
afcios quc agiiavan o coraao do aralc. Esic,
por fin, cclanou.
Pclo prccursor do sanio profcia. por Ia,
Hcrncngarda, quc, sc anas icu irnao, nc
digas. cu scrci iua". Esias palavras o farao
scnIor da nais rica provncia do Andaluz,
daqucla quc clc cscolIcr para rcinar cono
anir. os gucrrciros quc o scgucn scrao os valis
das suas cidadcs, os alcaidcs dos scus
casiclos. dos ncus icsouros nciadc scra dclc.
As cscravas quc nuiio Ici anado nao nais
vcrao sorrir-lIcs o rosio dc scu scnIor. Tu
scras rainIa do ncu coraao; rainIa scn rival;
scnIora dc iudo solrc quanio sc csicndc o
podcr dc Aldulaziz, do filIo qucrido do
invcncvcl Mua. Profcrc so cssas palavras, c a
195
soric dc Pclagio scra invcjada pclos nossos
nais ilusircs gucrrciros!...
No gcsio do agarcno iodos os vcsigios da
colcra iinIan dcsaparccido. so nclc sc lia a
ansicdadc dc un anor incnso quc prccisa,
nais quc do gozo lruial, dc un scniincnio
acordc con os proprios scniincnios.
Mas Hcrncngarda so vira afronia c
oprolrio nas palavras do anir, c o odio a csic
Ioncn, cuja naiural fcrcza c orgulIo o anor
convcricra cn lrandura c, ialvcz, cn
sulnissao, iornou-sc ainda naior ao ouvi-lo.
Fccolrando ioda a cncrgia da sua alna, quc
por un noncnio vacilara, rcspondcu, olIando
para Aldulaziz con ar dc dcsprczo.
Ncn scnprc os valcnics conquisiadorcs
da EspanIa podcn acIar iraidorcs quc
vcndcn por ouro c Ionras infancs os
scpulcros dc scus pais c os aliarcs do ScnIor.
Nao! Pclagio nao acciiara nunca un lugar
cnirc os filIos dc Viiza c o condc dc Scpiun;
porquc Dcus o guarda para vingador dc scus
irados irnaos. Inficl, grandc cra o prco quc
davas por una filIa da scrva raa dos godos.
guarda-o para o cnprcgarcs nclIor. para
conprarcs as livrcs c nolrcs donzclas do icu
pas. Tudo o quc nc ofcrcccs c vil; porquc vcn
dc ii, naldiio. So una ofcria ic acciio, Ia
nuiio quc ia pcdi. a noric... a noric, c quc
196
scja lrcvc. Alonino-ic, dcsiruidor da
EspanIa... Nao! Enganci-nc. Dcsprczo-ic,
salicador do dcscrio.
Con os lalios lrancos c o olIar
dcsoricniado, o anir ouvia as palavras dc
Hcrncngarda, c a sua fronic cnrugava-sc cono
a facc do occano ao passar do furacao.
Trcncndo silcncio rcinou por alguns
noncnios na icnda. Con un rir alafado c
dialolico, o anir o ronpcu por fin.
A noric? Nao icras a noric. juro-io
pclo scpulcro do profcia. Porquc a alclIa
zunliu aos ouvidos do caador faninio,
arrojara clc para longc o ncl do scu favo c
csnagara o inscio? Tu scras ninIa, nulIcr
orgulIosa, porquc o ncu anor c, cono o ncu
odio, incoravcl c faial. Dcpois, quando o
inccndio quc nc dcvora csiivcr ciinio; quando
o icdio norar para nin nos icus lraos, iras
ccvar nas icndas dos lcrlcrcs a scnsualidadc
lruial dcssa soldadcsca sclvagcn. Podc scr
quc icu nolrc irnao vcnIa cnircianio salvar-
ic... Cuarda para cniao as solcrlas; quc Iojc,
polrc cscrava, so ic rcsia olcdcccr voz do
icu scnIor.
Ao dizcr isio, Aldulaziz, scgurando con a
dcsira o lrao dc Hcrncngarda apcriou-o con
iania violcncia quc a dcsgraada dcu un griio
dc agonia c caiu dc joclIos aos pcs do aralc. O
197
anir crgucu-a c, inpclindo-a con fora, ao
icnpo quc dcspcdaava con a csqucrda o raro
ccndal quc lIc vclava o rosio, a fcz cair palida
c ircnula solrc o alnaira. Os lalios da
donzcla quiscran ainda profcrir algunas
palavras porvcniura una suplica; nas
apcnas nurnuraran sons inariiculados, c
fcncccran cn arqucjar doloroso.
No scu furor, o filIo dc Mua, nao scniira
un rugido dc colcra quc rcspondcra ao griio dc
Hcrncngarda, ncn un ai passagciro c sunido,
quc, scgundo cra niino, parccia dc Ioncn a
qucn a ponia dc un punIal rasgara
suliiancnic o coraao. Nas iclas, porcn, quc
dividian o aposcnio do lugar dc ondc pouco
anics sara o cunuco c quc ficavan froniciras
cnirada principal da icnda una figura Iunana
sc csianpou ncgra solrc o cIao lrilIanic da
iapcaria. O anir, volvcndo casualncnic os
olIos, a viu. Crcscia rapida. Escuiou. Passos
ligciros soavan no vasio aposcnio. Voliou-sc.
Mas apcnas pdc crgucr o lrao. vira rcluzir
no ar un fcrro. vira un vulio colcrio dc arnas
scnclIanics s dos cavalciros dc Al-Sudan.
scniiu un golpc quc lIc pariia o lrao crguido
c quc, laicndo-lIc ainda no cranio, lIc
rciunlava no ccrclro. Dcu un griio, fccIou os
olIos c caiu aos pcs dc Hcrncngarda,
nanando-lIc o sanguc da fronic. O nonsiro
Iunano quc conduzira ali a irna dc Pclagio
198
assonou cniao do iopo inicrior da icnda. o
lrado do anir o airara. Vcndo scu scnIor
dcrrilado c junio dclc o quc o fcrira, o cunuco
fcz una Iorrvcl visagcn, cono prcicndcndo
falar. nas soncnic soliou un rugido
aconpanIado dc un gcsio dc ancaa.
Scgundo o airoz cosiunc do oricnic, Al-FcIri,
dcsiinado dcsdc a infancia ao scrvio
nisicrioso do Iarcn, fora condcnado cn
icnros anos a nunca iniiar a voz Iunana.
Privado da lngua, as suas cprcsscs cran
accnos ou afliiivos c inariiculados rugidos.
O cavalciro olscrvava-o. Fc-lo sorrir o
adcna fcroz c ancaador do cunuco. TinIa
prcvisio iodas as dificuldadcs daqucla
arriscada cnprcsa c coniava con o scu csforo
c fricza dc anino para as vcnccr. Ligciro,
iravou dc una das iocIas quc ardian junio da
ncsa do lanqucic c cIcgou-a s ricas
iapcarias quc forravan a icnda. A cIana
cnrcdou-sc na icla. un rolo dc funo cspcsso
ircpou cn cspirais, cncgrcccndo-lIc os
rccanos c lavorcs lrilIanics. En lrcvc, as
lalarcdas alraadas con os fcics dc lanas,
con os panos cusiosos, quc ondcavan
iorccndo-sc, ircparan aic o cino c, curvando-
sc cspalnadas sol o icio, ronpcran cn
lnguas ardcnics aprunadas para o ccu. O
inccndio, cspalIando ao longc a sua sinisira
claridadc, crguia-sc cono un iocIciro
199
disfornc accso no ncio do arraial c dcspcriava
assin do sono profundo os soldados dc Al-
Sudan lanados cn volia do pavilIao do anir.
Mas ja a csic icnpo o cavalciro sc afasiava
do lugar daqucla ccna ncdonIa. As palavras
lilcrdadc c Pclagio!" profcridas por clc,
iinIan calado cono un lalsano dc vida no
coraao dc Hcrncngarda. O dcsconIccido,
ionando-a nos lraos, airavcssou ligciro para
o lado do arraial ondc csianccavan os godos.
Ouiro cavalciro lIc iinIa dc rcdca dois gincics.
Hcrncngarda, a qucn o pcrigo c a cspcrana
Iavian rcsiiiudo ioda a naiural cncrgia, nao
Icsiiou cn aconpanIar o scu audaz c
nisicrioso salvador. Scguindo os caninIos
ioriuosos c inccrios quc as icndas do incnso
arraial fornavan c guiando-sc pcla lua, quc
principiava a sair dciras dos ouiciros, os ircs
fugiiivos cncaninIaran-sc para o lado do
canpo alcn do qual as nonianIas, la ao
longc, rcflciian ja o luar das cuncadas
colcrias dc ncvc.
Enircianio Al-FcIri corrcra a dcspcriar os
ncgros da guarda do anir, c o cavalciro ainda
ouviu os griios dcsics ao conicnplarcn o
inccndio nais prcsics cn acorda-los quc o
cunuco. cnirada da icnda, o vigia quc dcvcra
dcspcria-los ao princiro sinal dc Aldulaziz
Iavia adornccido dc sono nais profundo quc o
dclcs. Un punIal cnicrrado na gargania aic o
200
punIo lIc sclara para scnprc os lalios. Os
gcsios dc dcscspcraao dc Al-FcIri fizcran
conIcccr aos soldados o pcrigo do anir. Por
cnirc as cIanas, fcrido c scninorio, a cusio
pudcran salva-lo. Pouco a pouco, o iunulio
alongou-sc pclo arraial. os ciqucs aralcs c os
capiiacs dc Juliano corrian para o lugar ondc
lrilIava o inccndio, c, dcniro cn pouco, as
vozcs dcscnioadas, o iocar das ironlcias, o
rufar dos ianlorcs, o iropcar dos cavalos
naqucla vasia plancic farian crcr a qucn
olIassc para ali dos nonics vizinIos quc no
arraial sc pclcjava una laialIa noiurna.
No ncio da confusao quc produzira por
ioda a paric csic aconiccincnio incspcrado c
cujo noiivo c circunsiancia inicirancnic sc
ignoravan, ningucn rcparou nos dois
cavalciros c na donzcla, quc, airavcssando
rapidancnic por cnirc as icndas dos aralcs c
dos godos, sc dirigian para as aialaias do
noric. Era, porcn, aqui ondc os naiorcs
pcrigos aguardavan os ircs fugiiivos.
A rcvolia do canpo cIcgara aos ouvidos
dos vigias. Solrcssaliados pclo clarao quc
rcfulgia do lugar do inccndio c pclo runor quc
soava dcssa paric, o griio dc alarna corrcra dc
loca cn loca, dc uns para os ouiros ouiciros,
quc succssivancnic sc iluninavan. No largo
giro quc ial lradar fizcra, aqucla cadcia dc
sons uniforncs fora suliiancnic quclrada.
201
La, na alncnara do noric, ncnIuna voz
rcspondcra ao vozcar dos csculcas; ncnIuna
luz dc fogucira lrilIara dc novo. Dc cada un
dos posios vizinIos, una dccania dc
corrcdorcs iransfrcianos dcsccu, cniao, aos
valcs c, sulindo dcpois por una c ouira
cncosia, vicran iodos iopar na coroa do
ouiciro. claridadc da lua, cujos raios
inclinados roavan ja pcla icrra, viran rcluzir
no cIao iroos dc arnas, c, csiirados ao pc
dclas, csiavan os corpos dc scus donos
cnvolios nos saios dc nalIa. Fapido c violcnio
dcvia icr sido o conciincnio, nuncrosos os
cavalciros ininigos; porquc ncn un dos
aialaias pudcra cscapar. Ncn un, quc iodos a
jazian! Drao rolusio iinIan por ccrio
aquclcs quc assin ousavan pcncirar no
canpo dc Aldulaziz. as fcridas profundas
assinadas nos cadavcrcs davan disso
icsicnunIo. Nao Iavia quc duvidar. Pclagio
salicara o arraial. O inccndio quc rcvcrlcrava
ao longc c o arrudo cono dc un grandc
conlaic dizian quc o facIo da vingana fora
arrojado ao ncio das icndas do Islan, c quc o
fcrro dos dcfcnsorcs da EspanIa vicra, nas
ircvas da noiic, lavar con sanguc o lugar dos
lanqucics, iinio ainda dc vinIo c inundo dc
prosiiiuiao.
Esic pcnsancnio passou fugiiivo c confuso
pclo cspriio dos gucrrciros, quc olIavan cono
202
pcirificados para a ccna dc noric quc iinIan
anic si, a qual, dc un lado, cra aluniada pcla
luz dclil da lua nasccnic c, do ouiro, pclo
clarao avcrnclIado c ainda nais frouo do
inccndio ao longc. Un corrcr dc cavalos quc
sulian ligciro a cncosia da landa do arraial
lIcs divcriiu a aicnao. Volvcran para la os
olIos. Trcs vulios noniados sc dirigian para
ali. Dois, colcrios dc arnas cscuras, ladcavan
o icrcciro, cujas roupas alvcjavan ao luar. Os
corrcdorcs iransfrcianos adianiaran-sc para
clcs. Ao aproinarcn-sc, viran quc o vulio
lranco cra dc nulIcr c quc os ouiros irajavan
saios c clnos c irazian acIas dc arnas. Eran
cn iudo scnclIanics aos gucrrciros dc Al-
Sudan quc conpunIan a guarda do anir.
Un dos dois cavalciros afasiou-sc da
donzcla c, dirigindo-sc aos capiiacs das
dccanias, unidas no iopo do ouiciro, dissc-lIc
cn ronano, con voz quc sinulava profunda
colcra.
Os ininigos cniraran no canpo c
aconcicran a propria icnda dc Aldulaziz. Os
soldados do condc dc Scpiun lIcs dcran
passagcn. porquc a clcs csiava confiada a
guarda do canpo. En qual das aialaias csiao
os iraidorcs?
Os valcnics da Transfrciana nunca
ncrcccran cssc nonc rcplicou un dos
203
dccanos ou capiiacs dos csculcas. Foi aqui
ondc dcran o passo aos ininigos; nas o
caninIo dcsics foi por cina dos scus
cadavcrcs. Julgai-os.
E as duas dccanias afasiaran-sc para os
lados. Vinic cadavcrcs csiavan lanados por
icrra.
Solrc clcs nao caiu o oprolrio na sua
uliina Iora dissc o gucrrciro dcpois dc
conicnplar un noncnio aquclc cspciaculo.
Aldulaziz ordcna quc sc guardcn
csirciiancnic as sadas do canpo. Nao iardan
os cavalciros zcncias quc vcn ajuniar-sc nas
aialaias convosco, a fin dc quc ncnIun inficl
possa cscapar, cnquanio nos vanos conduzir
para lugar scguro, fora do arraial rcvolio a
cscrava qucrida do anir. Vindc! prosscguiu
clc, voliando-sc para o conpanIciro.
Airavcssando por cnirc os soldados
iingiianos, a donzcla c os scus lilcriadorcs
concaran a dcsccr aprcssadancnic a
cncosia.
Ja os ircs fugiiivos ian a alguna
disiancia, quando, cono ionado dc una idcia
suliia, un dos csculcas cclanou.
Aquclc Ioncn c godo! NcnIun aralc
fala assin a lngua ronana. nuiio ncnos os
lroncos gucrrciros dc Al-Sudan. Por ninIa fc,
quc sao ininigos!
204
Os aconiccincnios incspcrados dcssa
noiic, a inccricza cn quc sc acIavan os
csculcas solrc o quc succdia no arraial, a
rapidcz con quc sc passara csia ccna c,
solrciudo, a audacia c o ion inpcraiivo con
quc o dcsconIccido falara nao Iavian dado
lugar rcflcao c s suspciias. Mas as
palavras do soldado foran para iodos un raio
dc luz.
Tcns razao, lucclario aialIou o
capiiao da dccania. Fazci-os parar.
Os ircs, quc ja ian a ncia cncosia,
ouviran nulias vozcs clanar.
Espcrai!
Sonos pcrscguidos! dissc cn voz
laia aquclc quc ficara junio da donzcla
cnquanio o ouiro falava con os vigias.
Esia salva! rcspondcu o
conpanIciro, quc parccia icr conccnirado
iodos os scus cuidados nun pcnsancnio
unico, a fuga dc Hcrncngarda.
Duas frccIas lIcs sililaran cniao por
cina das calcas.
Covadonga c Pclagio! griiou o quc
profcrira as uliinas palavras. Eran cIcgados
raiz do nonic, junio ao qual una plancic
inculia c colcria dc urzcs sc csicndia aic ir
205
iopar con os losqucs quc povoavan os
princiros calcos das scrranias scicnirionais.
A csia voz, la na orla da florcsia, ao calo
do saral, surgiran dc rcpcnic uns rcflcos
ncialicos, quc sc agiiavan ircnulos,
scnclIanics fosforcsccncia dc un narncl
por noiic scn lua. Dcpois, o griio dc
Covadonga c Pclagio foi rcpciido daquclc
lado da gandra, cono rcspondcndo ao quc
soliara o cavalciro.
Sao os nossos valcnics irnaos dissc
ao conpanIciro o quc falara con os dccanos
das iiufadias iransfrcianas. Sao nossos
irnaos quc nos cspcran. Tu, Sancion, guiaras
ao ncio dclcs a nolrc irna do duquc dc
Canialria. Enircianio cu rcicrci aqui os
niscravcis rcncgados, quc ja dcsccn do
ouiciro a pcrscguir-nos. rcic-los-ci cnquanio
alcanais a cnirada do losquc c vos
cnlrcnIais na scrrania scguindo ao noric. A
agrura das nonianIas c a profundcza dos
valcs das Asiurias dcnorarao os ininigos,
quando cu Iaja dc pcrcccr c nao pudcr
cnlargar-lIcs os passos. Idc-vos.
Nao pcrcccras scn nin, cavalciro ncgro
rcplicou o fcro Sancion. Cunprirci o quc
ordcnas, porquc jurci olcdcccr-ic ccgancnic
cnquanio nao salvasscnos a irna dc Pclagio.
Mas, apcnas alcanar a orla da florcsia ondc
206
nandasic cspcrar os nossos dcz
conpanIciros, voliarci con iodos os quc nc
quiscrcn scguir. Para guiar a filIa dc Favila
lasian dois gucrrciros. o rcsio nao lasiara,
ialvcz a rcicr duranic o icnpo ncccssario para
a fuga a iurla dos inficis quc sc aproina.
E, scn cspcrar a rcsposia do cavalciro
ncgro, Sancion adianiou-sc, dizcndo donzcla,
quc apcnas pudcra pcrcclcr algunas palavras
iruncadas da convcrsaao dos dois.
Parianos!
E a galopc, aconpanIado dc
Hcrncngarda, lrcvcncnic sc alongou pcla
vcrcda iorcida, quc sc disiinguia no ncio das
noiias, cono lcia alvaccnia csianpada no
iapcic cscuro das saras.
A aicnao do cavalciro ncgro, quc os
scguira con os olIos, foi, porcn, disirada
para o ouiro lado pclo iropcar, ja pouco
disianic, dos corrcdorcs iransfrcianos, quc a
ioda a lrida sc accrcavan dclc. Era cIcgada a
ocasiao dc nosirar o circno do scu csforo.
207

XV AO LUAR
Das lrcnIas airavcs afugcniando-os
Co'a rapida carrcira ponic inpclc-os.
Ofcio Moaralc. Hno dc S. To)quuto.

Os socorros dados incdiaiancnic a
Aldulaziz iinIan-lIc rcsiiiudo o scniincnio
da vida. O clarao da sua icnda, quc ainda
ardia a poucos passos do lugar para ondc o
Iavian iransporiado, foi a princira coisa quc
lIc fcriu a visia ao dcsccrrar os olIos do
lciargo cn quc csiivcra sulncrso. Essc facIo
dcsncsurado, cujo foco vcrnclIo lIc aparccia
colcrio dc vasia cupula dc funo ncgro, o
crcpiiar do inccndio, o runor c alarido do
arraial c a inquiciaao quc sc lia nos gcsios
dos quc o rodcavan rciraaran-lIc
suliiancnic no cspriio a ccna quc sc passara,
pouco anics, naquclc pavilIao inccndiado. Era
un quadro conplco c icrrvcl. c o princiro
sinal dc vida quc o anir dcu foi un griio dc
Iorror c dcscspcraao. Alando violcniancnic
o corpo, ficou asscniado solrc o alnadraquc
cn quc csiava dciiado. Con o rosio lvido c
iinio do sanguc quc lIc corria da fronic c o
olIar cspaniado c fcroz, Icsiiar-sc-ia, ao vc-lo,
cn rcsolvcr sc cssc vulio cra o dc Ioncn vivo,
sc o dc norio quc, afasiando o sudario, sc
208
fossc a crgucr da cova para rcvclar alguns dos
icncrosos nisicrios quc cnccrra a aparcnic
quiciaao do scpulcro. Parccia quc o aspccio
do anir convcricra cn csiaiuas iodos os
circunsianics. a inolilidadc cra conplcia, c o
silcncio profundo.
Mas una c ouira coisa duraran apcnas
rapido insianic. Con a voz rouca c afogada, o
aralc rugia.
Scgui-o! scgui o inficl!... As suas arnas
sao ncgras c scnclIanics s dos gucrrciros dc
Al-Sudan... A nclIor cidadc do CIarl c a nais
lcla das ninIas cscravas a qucn no iroucr
vivo aqui. Todos!... Idc, irazci-no vivo! Prcsics,
ciqucs, valis, alcaidcs, cavalciros do profcia!
Prcsics! corrci apos o ncu assassino!
As palavras dc Aldulaziz rcvclavan o
dclrio da sua alna; ciqucs, valis c alcaidcs
olIaran irisicncnic uns para os ouiros c nao
fizcran un unico novincnio.
Ouc Nao nc olcdcccis? Nao
olcdcccis ao filIo dc Mua cclanou o anir
porquc a sua voz nao soa no ncio das
ironlcias c ianlorcs; porquc clc nao cingc a
cspada, ncn cavalga o scu corccl dc laialIa?
Scn nin, aicrran-vos as solidcs das
nonianIas? Xciqucs do Saara c dc Darca,
valis dc Andaluz, alcaidcs c alnocadcns do
ccrciio dos crcnics... sois covardcs c dcslcais.
209
Ouando corrc csic sanguc, vos nao salcis
vinga-lo!
Nao sonos dcslcais ncn covardcs,
Aldulaziz. inicrronpcu o nancclo Aldala,
o unico dos cIcfcs aralcs quc ousava rcplicar
ao anir nos scus violcnios accssos dc furor.
Mas cono qucrcs quc ic olcdcanos, sc nao
salcnos dc qucn ic Iavcnos dc vingar? Dc
un indivduo ou dc nilIarcs dclcs; dos
adoradorcs dc Dcus ou dos inficis nazarcnos;
dc nossos irnaos ou dc nossos ininigos, nao
nos inporia. Tcras a vingana quc pcdcs,
inicira quanio naos dc Ioncns a podcn dar.
A iorrcnic dos icus cavalciros cspcra, apcnas,
quc profiras un nonc c aponics un lugar,
para corrcr dcsiruidora c irrcsisivcl. Nao dcvcs
anics disso condcnar-nos.
Oucrcis un nonc c un lugar?
inicrronpcu o anir. Ainda, pois, nao os
adivinIasics? Pclagio c as nonianIas do
noric. La, la!... Era clc ou un dcnnio o quc
nc fcriu... Por quc?... Ouando?... OI, agora nc
lcnlra. Ia possu-la, c roularan-na! Por alio
prco pagarao os nazarcnos dc Aljufc28| iania
audacia. A cavalo, alnogaurcs do dcscrio...
Pcrscgui-o aic o cnconirardcs. Mas vivo...
qucro-o vivo cn ninIas naos! Ai daquclc quc
o naiar.
210
Alguns dos ciqucs ian ja a sair da icnda
para cccuiar as ordcns do anir. Un lrado
suliio dcsic os fcz parar.
Nao!... Nao pariircis scn nin! Oucro
aconpanIar-vos; Ici dc aconpanIar-vos pclas
lrcnIas c dcsvios; qucro assisiir carnificina
dcsscs nal-avcniurados quc ainda rcsisicn
aos dccrcios dc Dcus. prcciso quc cn lrcvc
csicjan nas ninIas naos Pclagio c sua irna.
Anlos!... Ouc nc iragan anlos!
Da a pouco, unas andas forradas dc iclas
prcciosas rccclian Aldulaziz, conduzido para
ali solrc o ncsno alnadraquc cnsangucniado
cn quc os ncdicos judcus lIc Iavian ligado
as fcridas. Fodcavan as andas os cavalciros
ncgros dc Al-Sudan. Duzcnios lcrlcrcs, filIos
das scrranias do Ailas, csiavan, ianlcn, cn
volia dclas. csics dcvian iransporia-las a giros
pclos alcaniis das Asiurias. As rcnqucs dc
icndas alvcjanics, poniiagudas, fornando una
cono vasia cidadc, c quc, ao sulir da lua,
davan ao arraial o aspccio dc un ccniicrio do
oricnic, scn os ciprcsics funclrcs c csguios;
ioda cssa nuliidao dc pavilIcs lrancos,
scnclIanics a un nar dc piranidcs, Iavia
dcsaparccido, c apcnas o luar, laicndo nos
fcrros das lanas dos csquadrcs ccrrados c na
gcada quc cala solrc os iurlanics dos
cavalciros, rcfrangia ircnulo un clarao
praicado.
211
E o sussurro quc sc ouvia cnirc ianios
nilIarcs dc Ioncns cra, apcnas, o nurnurio
das rcspiracs oprcssas pclo frio noiurno c o
rcsfolcgar dos gincics, aspirando o ncvociro
unido quc sc alcvaniava da icrra.
Mas la, na vanguarda, para o lado das
aialaias do noric, dondc sc dcscoriinavan os
iopos rccoriados das nonianIas solrc o cIao
claro do ccu, cono filciras dc giganics
pcirificados duranic una dana dc
cnlriagucz, iao faniasiicos cran os scus
coniornos, ouvia-sc o rudo alio c indisiinio do
cruzar dc nuiias vozcs, do iropcar dc nuiios
cavalos; vian-sc lanpcjar as arnas nos visos
dos dois uliinos ouiciros quc por aqucla paric
rodcavan o canpo, c agiiarcn-sc ondas dc
vulios Iunanos c sunircn-sc, onda apos
onda, cono sc os dcvorassc voragcn alcria dc
suliio dclaio dc scus pcs. cran os cavalciros
quc iranspunIan a cnincncia. O ccrciio
dciras daquclcs dois ouiciros, quc fornavan
cono un ponio unico, vinIa succssivancnic
cngrossando aic o lugar cn quc csiava
Aldulaziz. Parccia un dcsncsurado iriangulo
dc fcrro, a ponio dc ir laicr na nuralIa da
scrrania, quc, vcsiida con a sua arnadura dc
sclvas, cspcrava o cnlaic daquclc disfornc
vaivcn, quc ja concava a oscilar anic cla.
Una ccna Iorrcnda sc passava cnircianio,
alcn das aialaias, no cicnso saral quc sc
212
csicndia aic o sopc das princiras nonianIas.
Os soldados iransfrcianos iinIan-sc lanado
pcla cncosia alaio airas dos fugiiivos. Ao
cIcgarcn plancic, un dos ircs
dcsconIccidos csiava dianic dclcs, cspcrando-
os qucdo no ncio da csirciia irilIa alcria por
cnirc as urzcs. A acIa dc arnas goda c a
cadcia quc lIa prcndia ao lrao rcluzian
unicancnic naquclc vulio, cujo saio c cavalo
ncgros c cujo silcncio profundo fazian lcnlrar
un dcsscs cspcciros crranics alia noiic pclos
lugarcs dcscrios.
Os ouiros dois vulios galopavan a alguna
disiancia, cncaninIando-sc para a orla do
losquc, ondc coniinuavan a rcvcrlcrar
rcflcos dc arnas polidas.
Oucn cs iu? dissc un dos capiiacs
das dccanias, dirigindo o cavalo para o vulio
ncgro. Oucn cs iu, quc ousasic cnganar os
aialaias do canpo dc Aldulaziz, os gucrrciros
do condc dc Scpiun?
Sou un Ioncn quc ainda nao rcncgou
ncn da cruz, ncn da EspanIa; un Ioncn
quc nao acciiou o ouro dos larlaros para scr o
assassino covardc dc scus irnaos.
Miscravcl, quc ajunias ao cngano a
insolcncia! rugiu o dccano, alando a
cspada. As dcrradciras palavras dc orgulIo
c rclcldia acalan dc sair-ic dos lalios.
213
liinas palavras foran, porcn, as do
dccano. a lorda girou sililando no ar, c o
gucrrciro iransfrciano caiu para o lado norio,
cono sc o fulninara o raio.
Con un griio dc Iorror c dc colcra, os quc
o scguian prccipiiaran-sc para o
dcsconIccido.
Fodcado dc quasc vinic Ioncns, o
cavalciro ncgro rcpciia apcnas una paric das
gcniilczas quc praiicara na faial jornada do
Crssus. A cada golpc da lorda rcspondia un
gcnido dc norilundo; dcpois, una injuria
ancaadora dos quc ficavan; dcpois, un rir dc
dcsprczo do cavalciro, c da a pouco, un novo
gcnido dc alna quc sc dcspcdia da icrra. O
iropcl dos pclcjadorcs rarcava dc insianic a
insianic.
Mas os quc cpiraran nao ficarao scn
vingana. Os calos das dccanias, anics dc
scguircn os fugiiivos, iinIan cnviado un
lucclario quc rclaiassc a Juliano o quc
succdcra na aialaia c cono clcs ian no alcancc
daquclcs a qucn irrcflciidancnic Iavian dado
passagcn. O lucclario fora cnconirar o condc
junio dc Aldulaziz. A sua narraao c o quc sc
passara na icnda do anir cran dois faios quc
nuiuancnic sc cplicavan. Os csquadrcs
nais lcn cncavalgados foran dcspcdidos logo
cn scguincnio dos fugiiivos. Na idcia dc quc
214
so Pclagio podia icr audacia lasianic para vir
aconcicr o filIo dc Mua na sua propria
icnda, os capiiacs do ccrciio nuulnano nao
duvidaran un noncnio dc quc fossc clc o
dcsconIccido. ColIcndo-o s naos anics dc sc
unir aos scus nonianIcscs, o cicrnnio
dcsics scria facil cnprcsa. Assin, os nclIorcs
alnogaurcs dcvian pcrscgui-lo scn dcscanso
ncn ircguas aic o caiivarcn. Scndo assaz
nuncrosos para rcsisiircn a qualqucr rcconiro
incspcrado dos godos das Asiurias, lasiaria
quc o grosso do ccrciio os scguissc dc pcrio
para fazcr quc a viioria fossc induliiavcl c
conplcia.
Uns apos ouiros, os csquadrcs dos
alnogaurcs dcscian ja dos ouiciros. o rudo do
conlaic c o lrilIo das arnas scrvian-lIcs dc
guia. Parccian rolar pcla cncosia c, ccgos na
carrcira, aiufavan-sc no naio, quc csialava
dclaio dos lcvcs pcs dos gincics aralcs. O
cavalciro viu-os c pcnsou. Espcrar a pc firnc
nilIarcs dc Ioncns nao cra csforo, cra
loucura. Alcn disso, os scus conpanIciros
dcvian icr-sc ja cnlrcnIado nas sclvas con a
irna dc Pclagio. Aic a nao fizcra nais do quc
dcfcndcr-sc dos soldados iransfrcianos quc o
ccrcavan; nudando, porcn, da dcfcnsao para
o conciincnio, arrojou-sc conira os scus
advcrsarios, c cn poucos insianics os quc nao
caran anic a acIa dc arnas foran
215
consirangidos a fugir, luscando anparar-sc
no ncio dos csquadrcs quc sc aproinavan.
Eniao o cavalciro dcu volia. A scnda
alvaccnia quc sc csiirava por cnirc o naio aic
a florcsia concou a cnlclcr-sc-lIc dclaio
dos pcs do gincic. visia, asscnclIava-sc a
un rolo dc fiia, csicndido c rcicsado por
noncnios, quc solio, lusca, volvcndo-sc dc
novo, a sua curvaiura anicrior. A rapidcz da
corrida cra qucn o podia salvar. a dianicira
dos alnogaurcs aralcs Icsiiara vcndo rccuar
ianios Ioncns dianic dc un Ioncn so;
porcn, ao rciroccdcr do cavalciro, lanavan-sc
dcspcadancnic apos clc para o alcanarcn
anics quc cIcgassc ao losquc.
Mas a disiancia quc os scparava cra
grandc, c os aralcs, lanando-sc s ccgas por
cnirc as saras c csicvas c cnrcdando-sc nclas,
rciardavan-sc a si proprios c auncniavan
cssa disiancia. A sua alarida, quc ia rciunlar
ao longc nas anfraciuosidadcs da scrra,
ajudava o csporcar do gucrrciro con o cspanio
quc produzia no agil c rolusio gincic.
Ja lcn pcrio do circno da sclva, o
cavalciro pdc disiinguir uns vulios quc
parccian cspcra-lo. Ao scu lradar
Covadonga c Pclagio! rcspondcu o ncsno
lrado, profcrido por una voz rciunlanic.
ConIcccu-a. cra a dc Sancion. O fcro gardingo
216
cunprira a sua proncssa. A dcspcdida dos
crisiaos do canpo dc Aldulaziz dcvia ficar
cscriia con lciras dc sanguc na Iisioria dos
iriunfos do Islan.
CIcgando orla do losquc, as princiras
palavras quc o cavalciro ncgro soliou foran
dirigidas a Sancion.
Por quc voliasics scn vo-lo cu ordcnar,
vos os quc iinIcis jurado olcdcccr-nc cn
iudo? Ondc csia a irna dc Pclagio?
Scguc os dcsvios da scrra rcspondcu
Sancion. Asiriniro c Cudcsicu a
aconpanIan. Hcrncngarda csia salva. So aic
csic ponio nos ligava o jurancnio quc dcnos.
Fosic nosso capiiao. agora ccssasic dc o scr.
Honcns livrcs nuna icrra scrva, qucrcnos
conlaicr ondc iu conlaics, norrcr sc iu
norrcrcs. Ao ncnos acrcsccniou cn ion
anargo nao podcras dizcr dc novo quc fosic
o uliino no pclcjar cnquanio os valcnics
fugian.
Louco! cclanou o cavalciro ncgro.
Junio do Crssus a EspanIa pcdia aos scus
filIos quc norrcsscn scn rccuar. aqui c
ianlcn a pairia quc cigc dos scus uliinos
dcfcnsorcs quc sc nao voicn a noric inuiil.
Fujanos! vos digo cu; porquc a fuga nao podc
dcsonrar aquclcs quc nil vczcs icn provado
quanio dcsprczan a vida. Vcdc... Nao sao
217
apcnas alguns corrcdorcs quc nos pcrscgucn.
sao csquadrcs c csquadrcs dc agarcnos quc
iranspcn apos nos a assonada.
Mas clcs nao o cscuiavan. Sancion,
scguido dos scus novc conpanIciros, invcsiia
con os aralcs, quc iinIan cnircianio
cIcgado.
ScnclIanic scgurc, cnirando no anago
do carvalIo, sol os golpcs do rolusio
lcnIador, aquclc punIado dc Ioncns, a cuja
frcnic sc acIava Sancion, pcncirou no nacio
da cavalaria aralc. O fcrir das cspadas nos
saios c clnos rciiniu nun son csiridcnic, c a
alarida dos sarraccnos foi coriada por
noncnianco silcncio. dcpois, ouviran-sc
alguns gcnidos alafados, a quc succdcran
novos griios dc ancaa c furor c o laicr c o
rcluzir ircnulo do fcrro, cruzando-sc con o
fcrro, c o iropcar confuso dos gincics cn
rcconiro lcn iravado. Os aralcs Iavian
parado dianic dc iania ousadia. Mas, logo quc
o princiro cspanio passou, os dcz gucrrciros
crisiaos, aconciidos por iodos os lados,
concaran a rccuar. O cavalciro ncgro, quc
ficara qucdo, dissc-lIcs cniao.
Ouiscsics icniar o ScnIor con una
faanIa inuiil, c o ScnIor vos alandona.
Salvai as vidas! Eigc-o o dcsagravo da cruz c
a lilcrdadc da EspanIa!
218
E pondo-sc ao lado dc Sancion, fcz girar a
sua lorda dcsiruidora no ncio dos inficis.
Naquclc npcio os ininigos ianlcn rccuaran,
c o cavalciro, aprovciiando csic rapido
insianic, prosscguiu.
Aos quc sc cnvcrgonIan dc poupar a
vida, para a pcrdcr con gloria quando o dia do
sacrifcio cIcgar, darci cu o ccnplo! Podcis
dizcr aos nossos irnaos quc o princiro cn
fugir foi aquclc quc nunca fugiu; foi o cavalciro
ncgro!
E, voliando as cosias aos agarcnos,
inicrnou-sc na cspcssura.
Haliiuados a considcrar o dcsconIccido
cono un cnic nisicrioso c ciraordinario, os
gucrrciros dc Sancion dcran volia, c o
orgulIoso gardingo viu-sc olrigado a iniia-los.
Ei-los vao! Endirciiando a carrcira para o
lado do noric, dirigcn-sc apos Hcrncngarda,
cnquanio os alnogaurcs aralcs, guiados pclo
rudo dos gincics, os ccrran dc pcrio. Os
csquadrcs, pcncirando na sclva,
asscnclIavan-sc a una scrpc disfornc, quc
sc dcscnrolava, colcando c csiirando-sc por
cnirc o arvorcdo, c quc dc noncnio a
noncnio ancaava iragar os fugiiivos, os
quais nal podian conscrvar una pcqucna
disiancia cnirc si c os scus inplacavcis
pcrscguidorcs.
219
A lua passava cniao nas aliuras do ccu. O
ar, posio quc frio, csiava nanso c diafano. Era
una fornosa noiic dc invcrno; nais fornosa
quc as sosscgadas noiics do csiio. As arvorcs,
na naior paric dcsfolIadas, dciavan o luar,
por cnirc os ranos dcspidos c ioriuosos,
dcscnIar no cIao figuras csiranIas quc
vacilavan indccisas. os rollcs nodosos c
calvos, nisiurados con os rocIcdos
piranidais, quc sc alcvaniavan irrcgularcs c
faniasiicos nas arcsias das cncosias ngrcncs,
nas lonladas pcnIascosas das scrras,
parccian filciras dc dcnnios caninIando dc
roldao a dcspcnIarcn-sc nos valcs ou
danando nos visos das aliuras. Os cavalciros,
corrcndo rcdca solia, scniian coar-lIcs nas
vcias involuniario icrror, auncniado pclo
csirupido soiurno da cavalaria sarraccna, quc
soava c ia norrcr a grandc disiancia nun
quasc inpcrccpivcl sussurro.
A furia da carrcira crcscia ao passo quc os
fugiiivos sc cnlrcnIavan na naior cspcssura
da florcsia. Duranic algun icnpo, clcs iinIan
podido dcscoriinar os pncaros das nonianIas
c, la nuiio ao longc, os nais alios calcos do
Vnio, quc rcflciian o luar no scu nanio
praicado dc ncvc.
Mas a sclva ja conca a rarcar, c os
gincics a rcsfolcgarcn con nais violcncia. dc
insianic a insianic os cavalciros crisiaos,
220
csprciiando as csirclas do Iorizonic, quc lIcs
scrvcn dc guias, vccn fugir aqucla icia
cnrcdada, quc as franas das arvorcs lIcs
afiguran cono lanada solrc o cIao claro do
firnancnio. Mcnos frcqucnics, as lasias c
pcrcncs folIagcns dos ncdronIciros passan
cono glolos ncgros, quc, clcvando-sc a pouca
aliura da icrra, voan dcspcdidos, por un c por
ouiro lado, para iras dclcs. quc os onzc
gucrrciros principian a galgar as aliuras quc
sao cono a lasc irrcgular das nonianIas,
cono o pcdcsial conun daquclcs olcliscos da
criaao. O galopc dos corccis da un son
aspcro dc fcrro laicndo cn pcdra, c o alvcjar
dcsia rcvcla quc as iorrcnics passaran por la c
arrasiaran a rclva c os nusgos quc a unidadc
fizcra nasccr no ouiono solrc o po, acunulado
nos larrocais pclas vcnianias do csiio. Naquclc
solo pcdrcgoso c rcvolio iorna-sc nais
dificuliosa a fuga, c o npcio da carrcira
afroua visivclncnic. Os aralcs concan a
sair dc cnirc os arvorcdos c a aproinar-sc dos
crisiaos. Enquanio csics icnician a ncdo o
cIao nal gradado, quc lIcs rola dclaio dos
pcs dos cavalos, porquc para clcs o iropcar, o
vacilar c a noric, os scus nuncrosos
pcrscguidorcs, aicnios so a alcana-los,
galgan por cina do dcsgraado alnogaurc
quc, dcrrilado pclos proprios conpanIciros,
cpira scn conlaic, scn gloria c scn quc a
221
pcrscguio dos fugiiivos dcic por isso dc scr,
cono aic a, inccssanic, inplacavcl,
vcriiginosa.
Dcpois dc sulircn a cncosia, o cavalciro
ncgro c os quc o scguian viran alongar-sc
dianic dclcs una cIapada plana, cn cujo iopo
a scrra sc alicava dc novo, con os scus nil
acidcnics dc cordilIciras coriadas, dc algarcs
profundos, dc garganias sclvosas, ao lado das
quais os picos agudos sc aiiravan para o ar ou
pcndian solrc os alisnos c iorrcnics. A
naiurcza, nais rudc naquclas paragcns, iinIa
un aspccio soiurno, visia assin, ao pcrio c
luz da lua. cra cono un occano icnpcsiuoso,
ondc iodas as gradacs da noric-cor sc
confundian c nisiuravan, dcsdc a lrancura
dcsloiada c palida do rocIcdo aic a prciidao
fccIada dos pinIciros rciinios nas sonlras da
noiic.
E por aqucla dilaiada cIa os onzc
csforados largan rcdcas aos gincics c
cnsangucnian-lIcs o vcnirc con o csporcar
inccssanic. o rudo do proprio corrcr ja nao o
scnicn; confundcn-sc no csirugido do
csquadrao dc aralcs quc dc nais pcrio os
scguc. A vingana vai-lIcs no cncalcc; c, sc
algun volvc airas os olIos, aquclc iurlilIao
cnovclado quc rola apos clcs, ncgro, rapido,
ioriuoso, conposio dc ccnicnarcs dc vulios,
cujos olIos afogucados rcluzcn nas ircvas,
222
cujos dcnics alvcjan cono os do javali irriiado,
asscnclIa-sc-lIcs a una lcgiao dc dcnnios, c
a un rir infcrnal o iinir das cspadas, o
rcsfolcgar dos cavalos, c o nurnurar dos
cavalciros, quc parccc cnioarcn-lIcs ja o Iino
da noric.
Na cicnsa cIapada, ianio a fuga cono a
pcrscguiao cran un frcncsi, un dclrio.
Crisiaos c nuulnanos dcsaparccian por
cnirc as saras colcrias dc orvalIo, c o ar,
dividido violcniancnic, zunlia-lIcs cn roda,
cono un gcnido coninuo. Crisiaos c
nuulnanos punIan o circno da diligcncia
ncsia uliina icniaiiva. Alcn da planura, os
alcaniis c as sclvas giganics cran a cspcrana
dc uns, o dcsalcnio dc ouiros. Ali, os
prccipcios coriavan suliiancnic os caninIos
alcrios pclas fcras nas lalas, c ao calo dc
valc fundo os rocIcdos fccIavan
inprcvisiancnic a sada. aqui, a scnda
ioriuosa ia norrcr na iorrcnic; la, a iorrcnic
cn caiadupa. Os godos afciios quclcs dcsvios
alpcsircs, salian-no; os aralcs adivinIavan-
no ao dcscoriinarcn o cspciaculo quc iinIan
anic si, cssa cspccic dc caos nascido das
grandcs convulscs do glolo na sua vida dc
nuiios scculos, quc a laa claridadc da noiic
iornava ainda nais faniasiico.
Enfin, os crisiaos airavcssan a gandra c
concan a cnlrcnIar-sc nas solidcs das
223
nais agras nonianIas. Os agarcnos rcdolran
cniao dc cncrgia; nas dclaldc. Poucos passos
ncdcian cnirc uns c ouiros, c os fugiiivos
scnicn ja o rcsfolcgar dos cavalos c o rcspirar
alio dos ininigos; nas cssc cspao nao sc
cncuria. A, parccc csiar dc pcrncio o lrao da
providcncia, quc qucr salvar os dcfcnsorcs da
cruz. Furiosos, csquccidos da voniadc dc
Aldulaziz, quc cigc para pasios dos
iorncnios aquclas poucas vidas, os gucrrciros
do anir dcspcdcn dc longc as lanas, quc vao
pcla naior paric cravar-sc nos ironcos dos
rollcs. Duas, porcn, silvan por cnirc os
fugiiivos; ao ncsno icnpo, dois gincics
paran, vacilan c cacn. Sao os dc Viicrico c
Liula, os nais noos dos onzc gucrrciros. Scn
iransiao, scn cspcrana, o cspcciro da noric
sc lIcs crguc dianic dos olIos faial,
inconirasiavcl OI ninIa nac, vcn rccclcr
icu filIo! foran as unicas palavras quc
profcriu Viicrico. Era s rccordacs naicrnas
c saudadc quc cssc uliino griio dc un
norilundo cIcio dc vida sc dirigia. Liula
ianlcn nurnurou un nonc; nas so Dcus c
clc o ouviran. Era o da sua ananic, violada c
noria na ionada dc Encriia. No iransc final,
aqucla alna pura nao rcvclara aos Ioncns o
nisicrio do anor, da dcscspcraao c do
scpulcro. rfao no nundo, scparado daqucla
cn qucn cnprcgara o afcio dc un coraao
224
virgcn c quc iao irisicncnic pcrdcra, Liula,
soliiario solrc as runas da EspanIa c solrc
as runas da propria cisicncia, cra o princiro
cn sc arrojar aos pcrigos; c ncssa noiic, cnfin,
cIcgava para o dcsgraado a Iora apciccida do
rcpousar cicrno.
Dclaldc os alnogaurcs dianiciros
icniaran susicr a corrida, para colIcr s naos
os dois godos dcrrilados. Inpclidos pclos quc
os scguian c arrasiados pcla propria furia,
galgaran por cina dclcs; c quando, aos griios
dos alnocadcns, ao sofrcar dos cavalos, ao
laralIarcn-sc os csquadrcs cn no apinIada
c ao alrircn aos lados, pudcran crguc-los do
cIao ondc jazian, as suas alnas iinIan
sulido ao ccu, c os scus cadavcrcs,
csnagados, sanguinolcnios, dcsconjuniados,
cran duas coisas inforncs, cn quc apcnas sc
divisavan vcsigios dc vulios Iunanos.
Logo quc Viicrico c Liula caran, un
novincnio inccrio dc Icsiiaao afrouara un
pouco a fuga dos scus conpanIciros; nas a
voz dc avanic! profcrida pclo cavalciro
ncgro, lIcs iroou nos ouvidos, c cssa voz foi
scguida dc algunas palavras iravadas dc
lagrinas, dc quc davan visvcl sinal o ircnulo
c coriado con quc cran profcridas.
As alnas dc dois nariircs solcn ncsic
noncnio ao ccu. clcs orarao ao ScnIor para
225
quc salvc a lilcrdadc c a vida dc scus irnaos,
quc so qucrcn una c ouira para conlaicrcn
pclos aliarcs dc Crisio.
Diias csias palavras, o cavalciro ncgro
cravou as csporas no vcnirc do gincic, c
rcpciiu.
Avanic!
E os ouiros godos scguiran-no scn Icsiiar
nais. a carrcira iinIa-sc convcriido nuna
cspccic dc furia louca c dcscspcrada.
Os alnogaurcs, dcsordcnados ja, rciidos
pclas diligcncias quc fazian para alar os dois
cadavcrcs, c cnlaraando-sc uns aos ouiros,
viran dcsaparcccr os godos nuna gargania
csirciia, cnirc rocIcdos c lalas, cnquanio os
alnocadcns lIcs lradavan ianlcn.
Avanic!
E os princiros quc pudcran olcdcccr-lIcs
aiiraran-sc por aqucla cspccic dc fojo cavado
pclas iorrcnics dc nuiios scculos; nas as
sinuosidadcs da pcncdia cncolrian-lIcs os
godos, c, olrigados a parar frcqucnicncnic
para conIcccrcn a quc paric clcs sc
cncaninIavan, cada vcz scniian nais rcnoio
c icnuc o iropcar dos gincics.
Dir-sc-ia quc as palavras do cavalciro
ncgro Iavian sido profciicas. o sanguc dos
226
dois nariircs fora, ialvcz, o prco da rcdcnao
dos fugiiivos.
227

XVI O CASTRO
ROMANO
A dcsconfornc profundcza do alio prccipcio a csia paicnic.
clc gcra icrror no Ioncn quc o conicnpla dc cina.
Valcrio Dcrgidcnsc. Expunucocs.

A Iora dc ananIcccr aproinava-sc. o
crcpusculo naiuiino aluniava frouancnic as
nargcns dc rio nal-assonlrado, quc corria
iurvo c caudal con as iorrcnics do invcrno.
Apcriado cnirc rilas fragosas c cscarpadas,
scniia-sc nugir ao longc con inccssanic rudo.
A cspaos, dcsiorccndo-sc cn nilIcs dc fios,
dcspcnIava-sc das caiadupas cn fundos
pcgos, ondc rcfcrvia, cscunava c, golfando cn
olIcircs, aiirava-sc nacio c airopclando-sc a
si ncsno, pclo scu lciio dc rocIas, aic dc novo
ruir c dcspcdaar-sc no proino
dcspcnIadciro. Era o Salia, quc dc qucda cn
qucda, ronpia dc cnirc as nonianIas c sc
cncaninIava para o nar canialrico. Pcrio
ainda das suas fonics, o csiio via-o passar
polrc c lnpido, nurnurando sonlra dos
cIoupos c dos salguciros, ora por ncio das
lalas c silvados, quc sc dclruavan, aqui c
acola, solrc a sua corrcnic, ora por cnirc
pcncdias calvas ou corrcgos csicrcis, ondc cn
228
vao icniava, csircpiiando, rccordar-sc do scu
lranido do invcrno. Mas quando as aguas do
ccu concavan nos fins do ouiono a fusiigar
as faccs palidas dos calcos, a ossada nua das
scrras, c a unir-sc cn iorrcnic pclas garganias
c valcs, ou quando o sol vivo c o ar icpido dc
un dia fornoso dcrrciian as orlas da ncvc quc
pousava cicrna nos picos inaccssvcis das
nonianIas nais clcvadas, o Salia prccipiiava-
sc cono una lcsia-fcra raivosa c, inpacicnic
na sua solcrla, arrancava os pcncdos, alua
as razcs das arvorcs sccularcs, carrcava as
icrras c rclrania con son ncdonIo, aic
cIcgar s plancics, ondc o solo o nao
conprinia c o dciava cspraiar-sc pclos pauis
c juncais, corrcndo ao nar, ondc, cnfin,
rcpousava, cono un Ioncn conplciancnic
clrio quc adornccc, dcpois do lraccjar c lidar
da cnlriagucz.
Na nargcn dirciia do rio, quc cniao
passava grosso dc calcdais por un dos valcs
quc rcialIan as nonianIas das Asiurias no
scu pcndor ocidcnial, vian-sc ainda no
princpio do oiiavo scculo as runas dc aniigo
casiro ou arraial ronano. Jazian csias cn
una cspccic dc prononiorio dc rocIas,
pcndurado solrc a vcia dc agua c ialIado
quasc a piquc por iodos os lados. Na lorda do
cspaoso lajcdo, quc fornava cono una cira
irrcgular, avuliavan fragncnios dc grossos
229
panos dc valos dc pcdra, c no alio dc una
ladcira ngrcnc quc conduzia cnirada
daquclc circuiio acIavan-sc os vcsigios dc
una poria dc canpo, provavclncnic a prcioria.
a dccunana, fronicira a cla, fazia, fora do valo,
un liniiado icrrcirinIo, cn cujo iopo, c a
lasianic profundidadc, passava o rio ncgro c
vcloz con nugido coninuo. Ainda na lorda do
rocIcdo aprunado solrc a agua sc
cncrgavan alguns orifcios profundos, quc
nosiravan icrcn scrvido para cnlclcr as
iravcs dc ponic lanada para a ouira nargcn,
ianlcn clcvada c pcnIascosa. A siiuaao
daquclas runas, a forna quasc circular dos
valos c a sua disposiao inicrior cvidcnicncnic
indicavan un dcsscs Iilcrnaculos ou arraiais
dc invcrno alcvaniados pclas lcgics dc Fona
nas suas icniaiivas rcpciidas c quasc scnprc
inuicis para suljugar os ccliilcros das
cordilIciras da Canialria c das Asiurias.
A ponic ronana, porcn, sc ouirora a
cisiira, Iavian-na consunido as injurias das
csiacs. En lugar dcla, os Ialiianics
daquclcs dcsvios iinIan ionlado airavcs do
Salia un rollc giganic, un dos filIos
prinogcniios da icrra, quc nos scus dias
sccularcs fora cnrcdando as razcs nos scios
da pcdra, aic ircn lclcr no lciio do rio. A
arvorc nonsiruosa, dcrrilada por cina da
corrcnic, cara solrc o alcaniil froniciro c vivia
230
dc una vcgciaao norilunda, quc nal podia
conscrvar airavcs do ccpo, arrancado quasc
inicirancnic do solo. Calva c nusgosa, apcnas
alguna vcrgnica, quc lIc ronpia da cnrugada
cpidcrnc na prinavcra para norrcr no csiio,
dava sinal dc quc o rci dos losqucs ainda nao
cra inicirancnic cadavcr. Mas cssa pouca vida
lasiava para quc a olra rudc dos larlaros
nonianIcscs durassc por nais anos quc a
cdificaao rcgular c solida dos aniigos
nciaiorcs ou cngcnIciros das lcgics ronanas.
Para aquclcs, iodavia, quc nao csiivcsscn
afciios a pcrscguir a zclra pclas cncosias
cscarpadas, a galgar os prccipcios apos a
calra-nonics c a conlaicr con os ursos c
javalis nas lordas dos fojos, scn sc lIcs iurlar
a visia; para csscs iais a ponic vcgcial dos
Asiurios scria un siio arriscado. No ncio do
passo csirciio, irrcgular c cilndrico, scniindo c
vcndo nugir c dcsaparcccr dclaio dos pcs a
corrcnic incIada c iurva, quasc inpossvcl
lIcs fora nao vacilar. nas ao vacilar scguir-sc-
ia o dcspcnIar-sc, c ao dcspcnIar-sc, a noric.
aliura da qucda c ao npcio das aguas
ajuniava-sc o agudo dos rocIcdos, cnirc os
quais o rio, cscunando, sc csiorcia c
dcspcdaava.
Ao pariir dc Covadonga c ao dirigir-sc para
o canpo dc Aldulaziz, os cavalciros crisiaos
iinIan rodcado o Vnio, scguindo nais ao
231
oricnic; nas, Ialiiuados, nas suas coninuas
corrcrias, a discorrcrcn pclos aialIos c carris
das nonianIas, dc anicnao prcvian quc, no
caso dc lcvarcn a calo a icncraria cnprcsa
quc conciian, a agrura da scrra scria a sua
nclIor dcfcsa conira a pcrscguiao dos
aralcs. Assin dclincaran o caninIo quc
dcvian scguir na fuga, vindo airavcssar o
Salia, ja pcrio do scu cscondcrijo, naqucla
cspccic dc passo foriificado, conIccido ainda
cnirc os godos pclo nonc dc Cust)un
Puguno)un ou arraial dos pagaos.
Foi jusiancnic ao iingir-sc o ccu da faia
avcrnclIada quc prcccdc o surgir do sol, quc
dois cavalciros galgaran ao galopc a ladcira
quc dava accsso para as runas do casiro
ronano. No ncio dclcs, cavalgando ianlcn
un alazao agil c ao ncsno icnpo rolusio,
una dana vcsiida dc lranco parccia nal
podcr ja nanicr-sc na scla, scgurando-sc
unas vczcs ao arao, ouiras s crinas
fluiuanics do valcnic aninal. Eran
Hcrncngarda c os scus dois guardadorcs quc
cIcgavan, finalncnic, s nargcns do Salia.
Pouco dcvia iardar o insianic cn quc a
fornosa irna dc Pclagio acIassc, dcpois dc
ianios pcrigos c icrrorcs, alrigo c paz nos
rudcs paos dc scu csforado irnao.
Mas a corrida violcnia c inccssanic por
scndas noniuosas c aspcras iinIan caurido
232
as foras da filIa dc Favila, cono os succssos
por quc passara dcsdc quc pariira dc Tarraco
lIc iinIan quasc aniquilado as do cspriio. Ao
cIcgar ao ncio daquclcs rcsios do
acanpancnio ronano scniia-sc dcsfalcccr dc
cansao, ao passo quc a fclrc c a scdc lIc
dcvoravan as cniranIas. Os dois cavalciros,
olIando para cla, viran-lIc, con a luz da
alvorada, as faccs iinias dc palidcz norial. s
vczcs, duranic o caninIo c, solrciudo, nos
siios nais alios, quando as lufadas do noric
acalnavan noncniancancnic, pcrcclian ao
longc un dclil rudo soiurno c coninuo, quc
sc asscnclIava ao iropcar dc cavalos; nas
Iavia Ioras cn quc apcnas scniian o
csirupido do galopar dos proprios gincics, lcn
quc o vcnio Iouvcssc caldo dc iodo na
anicnanIa. Inquicios, ianlcn, pcla soric dos
conpanIciros quc iinIan dciado airas dc si,
rcsolvcran parar no ncio daquclas runas.
Salicados dc inproviso pclos aralcs, facil lIcs
scria iranspor a ponic naiural quc iinIan
dianic, c as poucas razcs quc prcndian o
norilundo carvalIo nargcn oposia
ccdcrian lcn dcprcssa aos guncs afiados dos
scus franquisqucs. Eniao o ironco da vclIa
arvorc sc dcspcnIaria no alisno, c o lciio
profundo c cscarpado do Salia ficaria cono
una larrcira cnirc clcs c os ininigos.
233
Dcscavalgados, os dois gucrrciros
ionaran nos lraos a irna dc Pclagio c foran
rcclina-la solrc un noniculo colcrio dc rclva
c nusgos, quc, pcla sua siiuaao no lugar
ondc, provavclncnic, ficava a divisao cnirc o
prciorio c a paric infcrior do canpo, dava
indcios dc scr o asscnio das aras dos dcuscs,
quc os ronanos usavan colocar no ncio dos
arraiais. Fcgclada cicriorncnic, ao passo quc
o ardor fclril lIc qucinava o sanguc,
Hcrncngarda, apcnas iocou cn icrra, so pdc
pronunciar a palavra scdc", caindo
anoriccida solrc a rclva orvalIada. O unico
sinal quc ncla rcvclava a vida cra o ircnor
convulso quc violcniancnic a agiiava.
Enquanio Asiriniro sulia ao valo, dc cujo
iopo sc dcscoriinava nclIor, posio quc a lrcvc
disiancia, o caninIo quc Iavian scguido,
Cudcsicu iralalIava cn ajuniar alguns
ironcos dc arvorcs c as folIas sccas
anonioadas pclos vcnios do csiio quc as
cIuvas ouionais ainda nao iinIan arrasiado.
Drcvcncnic o ar icpido dc una fogucira fcz
volvcr a si a donzcla. o cavalciro ofcrcccu-lIc
un pcqucno frasco dc sccra quc dcsprcndcra
do arao c quc lIc rcsiiiuiu algun vigor aos
ncnlros cniorpccidos. Dcpois, Cudcsicu
cIanou o scu conpanIciro c dissc-lIc.
Os gincics nao podcn passar alcn. Idc
c lanai-os para o lado oricnial da nonianIa.
234
clcs luscarao o irilIo acina das fonics do
Salia c dcsccrao a Covadonga.
E Asiriniro, guiando os ircs gincics pcla
ladcira alaio, afagou-os un a un, c
scgurando-lIcs as rcdcas ao cfpio, dcu un
silvo con sodo pariicular. Os gincics fiiaran
as orclIas, aspiraran ruidosancnic o ar c
pariiran ao galopc, por ncio da sclva, para o
lado quc Cudcsicu indicara.
Esic, apcnas os viu dcsaparcccr, dirigiu-sc
para Hcrncngarda.
ncccssario, scnIora dissc clc
una dcrradcira prova dc csforo. c ncccssario
pariir ja. Os nossos gincics, cnsinados a
voliarcn sos ao canpo crisiao do dcscrio
quando os ardis ou os pcrigos da gucrra nos
olrigan a alandona-los, nao causarian ncn
csiranIcza ncn rcccio ao aparcccrcn a scn
scus donos, sc nao fosscn as circunsiancias
ciraordinarias da nossa corrcria. Mas qucn
podcra dizcr ao duquc dc Canialria qual soric
nos coulc na icncraria cnprcsa quc
concicnos? Oucn, scnao vos ncsna,
rcsiiiuda aos scus lraos, lIc dara a ccricza
dc quc csiais salva das naos dos inficis? Para
nos, Ialiiuados a dcsccr prccipcios c a salvar
iorrcnics, aqucla ponic csirciia c sclvaiica c
facil dc iranspor, galgando-a rapidancnic c
scn volvcr os olIos para o alisno. Invocai
235
ioda a cncrgia da vossa alna, iodas as vossas
foras, para vcnccr csic uliino olsiaculo, c,
dcniro dc poucas Ioras, vcrcnos os calcos
quc rodcian a cavcrna dc Covadonga. En lciio
dc ranos ionar-vos-cnos solrc nossos
onlros na nargcn fronicira; Ioncns livrcs c
gardingos, farcnos nisicr dc scrvos; porquc
sois una dana c porquc sois a irna do nolrc c
valcnic Pclagio... Asiriniro, nosirai quc o risco
so cisic quando cisic o icnor.
Eniao Asiriniro, olIando fiio anic si,
airavcssou con passos firncs c ligciros por
cina do ironco arrcdondado c nodoso, c, nun
rclanccar dc olIos, acIou-sc do ouiro lado.
Hcrncngarda conprccndcra lcn a
ncccssidadc dc coligir ioda a rolusicz da sua
alna naquclc noncnio; nas, ao crgucr-sc,
conIcccu quc os ncnlros doridos c causios
quasc rccusavan olcdcccr-lIc. Firnando-sc,
iodavia, no lrao dc Cudcsicu, cncaninIou-sc
para o icrrcirinIo cicrior quc sc alria alcn
dos valos solrc a iorrcnic. A, anics dc cIcgar
ao icncroso iransiio, ajoclIou c, alcvaniando
as naos c os olIos ao ccu, ncn scqucr sc lIc
vian novcr os lalios, cnlclida cn oraao
fcrvorosa c niina. Con os scus irajos lrancos
c cn conplcia inolilidadc, dir-sc-ia quc cra
un dcsics anjos curvados solrc os lodaos dc
capiicl goiico, quc, no froniispcio dc caicdral,
parcccn scr o snlolo da norada das prcccs,
236
sc os princiros raios do sol, cujo orlc nal
dcsponiava dciras das colinas, nao rcvclasscn
ncla a vida, ciniilando-lIc nos calclos
dourados c no vcu dc duas lagrinas quc lIc
ofuscava os olIos c concava a dcslizar-sc-lIc
cn dois fios lrilIanics ao longo das faccs,
ondc o rulor da fclrc ronia por cnirc a
palidcz, cono as papoulas ronpcn no ncio da
scara nadura.
Dcpois dc alguns insianics, alcvaniou-sc
dc novo c cncaninIou-sc para o rollc, cujo
iopo nonsiruoso sc asscnclIava calca
calva dc un giganic quc, iniciriado, fincassc
os pcs na ouira rila. Cudcsicu scguia-a dc
pcrio, csicndcndo os lraos
involuniariancnic, cono qucrcndo susic-la,
cnquanio Asiriniro, ianlcn por novincnio
naquinal, cn pc solrc as razcs iorcidas da
arvorc c curvando-sc para dianic, lIc ofcrccia
a nao rolusia, cono sc a disiancia lIc
pcrniiissc alcana-la.
No noncnio cn quc ja punIa o pc solrc o
ironco, o rcflco alvaccnio da cscuna, quc
fcrvia la cnlaio, no ncio do crcpusculo
frouo do corrcgo profundo, c o csircpiio da
iorrcnic, cspadanando por cnirc os nusgos c
linos csianpados nos panos irrcgularcs do
dcspcnIadciro, fizcran alaiar os olIos a
Hcrncngarda para o alisno, cono fascinaao
irrcsisivcl, cono conjuro dialolico. Cravados
237
naquclc Iorrcndo cspciaculo, fiios,
cspaniados, cla nao podia dcsprcga-los dcssc
caos infcrnal das aguas, quc, rcdcnoinIando
ou jorrando conira os rocIcdos, ora
ncgrcjavan, prccipiiando-sc conpacias para
dianic, ora, rcpclidas, dcspcdaadas cn ondas
dc cscuna, rcpuando cruzadas no ar ou
cspalnando-sc nas faccs da pcncdia,
nisiuravan no scu confuso sodo un
nurnurar c rugir cono dc dor, dc colcra, dc
dcscspcraao, dc agonia, quc vozcs Iunanas
nao salcrian ajuniar c quc so podc scr
scnclIanic ao conccrio dc llasfcnias dos
condcnados, cnioando o Iino airoz das cicrnas
naldics conira Dcus.
E Hcrncngarda scniia una ansia
vcriiginosa dc sc aiirar qucla voragcn; una
cono airaao nagnciica, volupiuaria, indizvcl,
a favor da qual luiava un scniincnio
nisicrioso c vago, nas quc ncn por isso cra
ncnos ardcnic, ao ncsno icnpo quc alna c
corpo a rcpclian pclo insiinio c pclo anor da
vida. Con as naos coniradas, a fronic
pcndida c o olIar inccrio dc un norilundo, a
donzcla parccia Iavcr sido pcirificada no
noncnio cn quc dcra a princira passada para
iranspor cssa ncia, alcn da qual, unicancnic,
cisiia a cspcrana.
Olscrvando o gcsio da irna dc Pclagio,
Cudcsicu viu quc un insianic lasiaria para
238
aniquilar o fruio dos pcrigos aic a corridos.
Mais dc una vcz, anics quc sc Ialiiuassc
sua vida dc foragido, passando pclas lordas
dos fojos, pclas quinas dos prccipcios, clc
proprio scniira cssa fascinaao do icrror, cssc
nagnciisno da noric quc cosiuna suljugar-
nos c airair-nos quando pclas princiras vczcs
nos acIanos solrancciros a algun alisno;
scniincnio dc volupiuosidadc dolorosa, quc,
paralisando-nos os novincnios, porquc dolra
cn nos o icrror, nos salva, ialvcz, do suicdio,
ao ncsno icnpo quc para clc nos convida con
airaiivo incplicavcl.
O cavalciro, scgurando violcniancnic o
lrao da donzcla, dcsfcz aqucla cspccic dc
cncanio faial, olrigando-a a rccuar alguns
passos. Eniao Hcrncngarda, cono sc
acordassc dc un sonIo nurnurou. Nao
posso!" E soluava c as lagrinas rolavan-
lIc alundanics pclas faccs nacilcnias. En
ircnor convulso, os joclIos vcrgavan-lIc, c
icria cado por icrra, sc Cudcsicu nao a
Iouvcra rciido.
Asiriniro, quc vira o novincnio do scu
conpanIciro, airavcssou dc novo a arriscada
passagcn. Un pcnsancnio Iorrvcl passou a
anlos pclo cspriio. cra quc os aralcs podian
cIcgar! Encararan-sc nuiuancnic, c cada un
dclcs noiou quc o ouiro iinIa o gcsio
dcnudado. Cudcsicu, volvcndo a calca,
239
lanou os olIos para a sclva dc quc Iavian
sado, porquc lIc parcccra ouvir un runor
alafado. Asiriniro, quc crcra ouvir o ncsno,
corrcu dc novo ao valo.
E o rudo soava, dc fciio. Os dois
cavalciros ncn rcspiravan. Era un iropcar dc
cavalos rcdca solia. nao Iavia quc duvidar.
Para clcs cn alguns insianics sc rcsuniu,
cniao, un scculo dc iranscs noriais.
Sao novc. novc os quc sacn da cspcssura,
corrcndo dcsordcnados, c quc sc prccipiian
para as runas. Sao godos! Os largos fcrros dos
franquisqucs la rcluzcn laicndo-lIcs solrc as
coas no rapido galopc. o lodo dos lrcjos
cnodoa-lIcs as arnas cscuras c polidas.
Ondcian criadas as crinas dos corccis, cujos
pciios nosqucia a cscuna, cujos frcios iingc o
sanguc. O nisicrioso cavalciro ncgro vcn
frcnic dclcs.
Ei-los lrada Asiriniro, con una
cspccic dc alcgria frcnciica. Esiao salvos!
Salvos?! inicrronpcu irisicncnic
Cudcsicu, c, scn sc novcr, olIou para
Asiriniro, c, dcpois, para Hcrncngarda, quc
susiinIa nos lraos.
Pcrdidos! pcrdidos conosco c cono nos!
rcplicou cn ion lugulrc Asiriniro, para
qucn a inicrrupao c o olIar dc Cudcsicu
iinIan sido raio dc luz ncdonIa. O Salia cra
240
linIa iraada pcla fciiiccira con a vcrlcna
nagica, alcn da qual nao passara janais
aquclc anic cujos pcs cla a riscou. O
jurancnio quc iinIan dado c, nais do quc
isso, a lcaldadc dc gucrrciros godos nao lIcs
conscniian alandonarcn a irna do scu
capiiao; nao lIo conscniiria o fcro cavalciro
ncgro, cssc Ioncn ou cssc faniasna, cuja
vida cra un scgrcdo, cuja voniadc cra dc fcrro,
cuja voz cra un icrror para ininigos c, para os
scus, un dccrcio dc cina.
E os novc nun rclancc iranspuscran o
valo, galgaran a ladcira c aiiraran-sc dc iropcl
ao ncio das runas do arraial ronano. O
cavalciro ncgro foi o princiro cn dcsnoniar;
os ouiros oiio iniiaran-no.
Fapido, rapido! dissc clc. Lanai os
cavalos para as lrcnIas, c airavcsscnos o
Salia! Nao Ia un noncnio quc pcrdcr, sc
qucrcnos salvar-nos.
E ouviu-sc un silvo acordc, unico,
csiridcnic dc iodos os rcccn-vindos. Os
gincics solios dcsccran dc novo a ladcira,
rcspirando con violcncia c scguiran a pisia
dos ircs quc pouco anics, ao sililar dc
Asiriniro, sc Iavian cnlrcnIado na florcsia,
scguindo ao oricnic as nargcns do Salia.
O cavalciro ncgro, porcn, ao volvcr-sc,
rccuou con un griio dc cspanio, quc nao pdc
241
conicr. fora naquclc noncnio quc vira
Cudcsicu c Hcrncngarda quasc dcsfalccida,
quc csic anparava.
Vos aqui?! Ainda aqui?! cclanou clc,
con gcsio dc cspanio nisiurado dc afliao c
pcrdcndo a conposiura solcnc c aliiva quc
soulcra aic cniao conscrvar nas nais
arriscadas siiuacs, nos iranscs nais
dolorosos. Prcsics, passai o rio. Os inficis
scgucn-nos dc pcrio, c os scus csquadrcs
nao iardarao a iranspor aquclas colinas. O
Salia c a unica larrcira quc podc iolIcr os
passos a csscs corrcdorcs africanos, iguais cn
rolusicz c ligcircza aos nossos cordas
nonianIas. Irna dc Pclagio! acrcsccniou,
dirigindo-sc donzcla, quc parccia alIcia ao
quc passava junio dcla, volvcndo dc insianic a
insianic para a lorda do dcspcnIadciro un
olIar dc icrror. Irna dc Pclagio, por Dcus,
quc colrcis anino! Dois dos nais valcnics
gucrrciros da cruz la os dcianos
dcspcdaados sol os pcs da cavalaria aralc.
csics quc vcdcs lrcvc acalarao nos guncs dos
fcrros ininigos, sc nao pudcrcn salvar-vos.
Juraran-no. Iao dc cunpri-lo. Nao vo-lo
inploro por nin. nao qucro; nao posso qucrcr
dc vos rcconpcnsa; nas os ncus rogos sao
pclos irnaos dc arnas do duquc dc Canialria,
pclos quc icn nisiurado con as dclc as
lagrinas do dcsicrro, con clc iragado o pao
242
ncgro do proscriio. Dianic do ScnIor nao vos
pcdirian conia do scu sanguc; nao valcra a
pcna. nas, qucn salc sc nao vo-la pcdira o
Crisio pcla sua rcligiao, a EspanIa pcla sua
lilcrdadc?
Hcrncngarda nao iinIa ouvido ainda ao
cavalciro ncgro scnao os sons quasc
inariiculados do scu griio dc gucrra. agora,
porcn, csias palavras profcridas cn ion
cncrgico, nas con voz ircnula, iroaran-lIc
nos ouvidos, scnclIanics voz dc algucn quc
na vida conIcccra c quc o scpulcro
provavclncnic iragara. O icrror quc lIc iolIia
os ncnlros rcdolrou con csia voz. por un
npcio conc dcscspcraao cncaninIou-sc,
iodavia, con passos inccrios para a ponic
faial; nas, ao cIcgar a cla, rccuou. TinIa
alaiado dc novo os olIos para a iorrcnic, c dc
novo a iorrcnic, cono un soriilcgio dialolico,
a Iavia fascinado.
Por iudo quanio Iavcis anado,
cavalciros da cruz cclanou cla dcsvairada.
cn nonc do ccu, alandonai-nc! O
dcsalcnio c o susio nc alrigarao no scio da
noric da violcncia dos inficis. Nao posso!...
Nao posso vcnccr cssc icrrvcl alisno, quc Ia
dc iragar-nc!
Os gucrrciros dc Pclagio, cscolIcndo
aqucla scnda para a fuga, nao Iavian
243
calculado con un coraao fcninino, nisiura
dc csforo c iinidcz, dc cncrgia c dc fraqucza,
quc scra scnprc para a filosofia un nisicrio.
Os aralcs!
Esia palavra, ccn nil vczcs rcpciida na
EspanIa, cono o dolrar por finado cn pas
assolado da pcsic, soou airas dos cavalciros
apinIados junio aos vcsigios da poria
dccunana. Sara da loca dc Asiriniro, quc,
scn dciar o valo, iinIa a visia cravada nos
visos dos nonics froniciros aic cujas
garganias sc dilaiava a sclva.
Os gucrrciros alriran suliiancnic aos
lados, c olIaran para as cuncadas da
cordilIcira coroadas dc nuulnanos. os fcrros
polidos dos franquisqucs, quc iinIan
pcndcnics dos pulsos por una cadcia dc fcrro,
ciniilaran lcvcncnic ircnulos.
So Hcrncngarda alaiou os olIos, c
ajoclIou con as naos crguidas no ncio dclcs,
nurnurando.
Nao posso! Alandonai!-nc!
Eniao o cavalciro ncgro, ionando-a pcla
nao, corrcu a visia pclas duas alas. no scu
gcsio Iavia a ncsna cprcssao inpcriosa c
sinisira dc quc sc rcvcsiira quando cn
Covadonga cnlargara a sada dc Pclagio.
244
Oual dc vos ousa ionar nos lraos a
irna do duquc dc Canc conduzi-la por cina do
alisno para a ouira nargcn? Oual dc vos
ousa jurar solrc a cruz da sua cspada quc scn
vacilar o fara?
Houvc un noncnio dc silcncio. iodos os
rosios cnpalidcccran; iodos os lalios calaran.
Un alarido dc nuiias vozcs o inicrronpcu.
cran os inficis, quc a ncia cncosia Iavian
cncrgado os fugiiivos c quc sc aiiravan para o
valc.
Nao Ia cnirc vos un quc o ousc?
rcpcrguniou o nisicrioso gucrrciro, fiiando o
olIar succssivancnic cn iodos. Vai scguro
o quc o icniar. A cnirada dcsic rccinio c
csirciia, c os pagaos anics dc cIcgarcn ao
Salia passarao por cina do ncu cadavcr.
Dircis dcpois a Pclagio quc soncnic o cavalciro
ncgro lIc pcdc, a clc c a sua irna, algunas
lagrinas cn ncnoria dc un iiufado dc Viiza,
quc dciou dc vivcr... CIanava-sc Eurico... Elc
nos icnros anos ainda o conIcccu cn
Tarraco... Frucla, Cudcsicu, c iu, Sancion,
qual dc vos scra o ncnsagciro? qual dc vos
scra o salvador dc Hcrncngarda?
Todos calaran dc novo; nas aqui nao
Iouvc silcncio. ouvia-sc ja o rudo dos
corrcdorcs sarraccnos, lcn dc pcrio, no fundo
do valc.
245
E ao profcrir o cavalciro ncgro o nonc dc
Eurico, a irna dc Pclagio soliou un gcnido c
dcu cn icrra cono sc fora noria.
NcnIun! rugiu o gucrrciro quasc
sufocado dc furor c dc angusiia; c, alongando a
visia pclo porial do rccinio, viu alvcjar os
iurlanics, c, dcpois, surgircn rosios iosiados,
c dcpois rcluzircn arnas. Os aralcs
concavan a galgar a ladcira. Asiriniro
dcsccra dc un pulo do valo.
A coniraao da agonia quc ncsic noncnio
passou nas faccs do cavalciro ncgro,
csicndcndo para o ccu os punIos ccrrados,
nao Iavcria a palavras Iunanas quc a
piniasscn. Nao dissc nais nada. Tonou nos
lraos aquclc corpo dc nulIcr quc lIc jazia
aos pcs c cncaninIou-sc para a csirciia ponic
do Salia. Era o scu andar Iirio, vagaroso,
solcnc, cono o dc faniasna. parccia quc as
suas passadas nao iinIan son; quc lIc
ccssara o coraao dc laicr, c os pulncs dc
rcspirar.
Viran-no airavcssar, lcnio cono sonlra;
cono sonlra, lcnio, Iirio, solcnc, inicrnar-sc
con Hcrncngarda na sclva da ouira nargcn.
Era un corpo ou un cadavcr quc conduzia?
Esiava noria ou csiava salva?
Sancion c os dcnais godos iinIan ficado
inovcis dc cspanio c dc susio. Aquclc Ioncn,
246
ncnos Ialiiuado a iransiiar por ncio dos
prccipcios das nonianIas, concicra un fciio,
para o qual lIcs falcccra o anino. Mal salian
clcs quanio os alcaniis do Calpc cran nais
aspcros, os scus dcspcnIadciros nais
frcqucnics, os scus corrcgos nais fundos, c
quanias vczcs cssc Ioncn os Iavia galgado na
cscuridao dc alia noiic, por cnirc o
rcdcnoinIar c lranir do vcnio c das
icnpcsiadcs!
Foi por un noncnio rapidssino quc
durou a inolilidadc dos godos, porquc ianio
lasiou ao cavalciro ncgro para iranspor a
lrcvc largura do Salia c sunir-sc na florcsia
quc, dcsccndo das nonianIas froniciras,
vinIa quasc iocar na lorda dos alcaniis
pcndurados solrc as aguas.
Os dcz gucrrciros, uns apos ouiros,
galgaran ligciros por cina do rollc nodoso,
scn alaiarcn os olIos para a cspccic dc
sorvcdouro ncgro, rcvolio, ruidoso, quc,
nugindo la cnlaio, parccia, con scu
csircpiio violcnio, icniar aira-los c dcvora-los.
Sancion foi o dcrradciro a passar. a ncio
rio scniiu apos si o iunulio dos aralcs quc sc
prccipiiavan dcniro dos arruinados valos
ronanos. Nao iiiulcou c scguiu avanic.
CIcgando nargcn oposia, volvcu os olIos c
viu quc alguns dos ininigos punIan pc cn
247
icrra c, ccgos na sua furia, sc arrojavan para a
ponic faial.
Codos, aqui! griiou clc. c o princiro
golpc dc franquisquc dcu un son lao
cnirando nas razcs ainda vivas da vclIa
arvorc.
E, nanso c nanso, os agarcnos, lanando-
sc ao conprido solrc o ccpo quc csircncccra
ao golpc dc Sancion c scgurando-sc s
cavidadcs do vclIo ironco c s aspcrczas do
scu grossciro coric, sc aproinavan,
scnclIanics ao csiclio quc sc arrasia, nas
runas dc Dallcquc, ao longo dc coluna
ionlada.
Crisiaos c inficis fizcran silcncio. cra una
dcsias siiuacs cn quc a voz cpira na
gargania; porquc o vivcr parccc quasc
paralisar-sc. E os aralcs avanavan scnprc, c
os golpcs das pcsadas sccurcs godas laiian
roucos c cada vcz nais violcnios c rcpciidos
nas razcs quc csialavan, lascando; c ja os
olIos csvcrdcados dc colcra, faiscanics,
dcsvairados dos inficis, cujas larlas ncgras
varrian o ironco, sc cnconiravan con o olIar
iorvo dc Sancion, curvo, vilrando golpcs solrc
golpcs, c ccrcado dc alguns conpanIciros quc
o iniiavan aquclcs a qucn o conscniia a
apcriura do siio, cnquanio os ouiros, con os
franquisqucs nas naos, sc prcparavan para
248
rcpclir os ininigos, quc so un a un podcrian
iranspor a csirciia passagcn.
Suliiancnic csiouran as uliinas filras
do lcnIo; a arvorc nonsiruosa dcspcnIa-sc da
sua lasc dc pcdra, cscapa da rila fronicira,
ionla pclas ponias dos rocIcdos linosos, fa-
las voar cn racIas c laic solrc o dorso da
iorrcnic, cujo rudo nao pdc dcvorar
inicirancnic o alarido dos inficis prccipiiados,
quc dcian os fragncnios das arnas, dos
vcsiidos c dos ncnlros pcndcnics dos licos
das rocIas. As aguas, cspadanando, ircpan
cn lcnois dc cscuna pclas parcdcs
anfraciuosas do prccipcio c lanlcn o sanguc
quc por insianics as iingiu. Dcpois, o grosso
nadciro fluiua, dcriva pcla corrcnic c la vai, dc
cnvolia con cla, cn dcnanda das solidcs do
nar.
Os aralcs quc cncIcn o rccinio das
runas rccuan dianic dc iao Iorroroso
cspciaculo. os godos cnvian-lIcs una risada
fcroz dc insulio c dcsaparcccn na cspcssura
das lrcnIas quc sc dilaian aic s razcs das
nonianIas dc Auscla, ondc dcvc scr o icrno
da sua viagcn.
249

XVII A AURORA DA
REDENO
Dcsprczanos cssa nuliidao dc pagaos, c ncnIun icnor Ia
cn nos.
Sclasiiao dc Salananca. CI)oncon.

O cspciaculo quc ofcrccia a cavcrna dc
Covadonga na noiic incdiaia qucla quc sc
dcspcdiu con os succssos das nargcns do
Salia cra nui scnclIanic ao dcssa ouira noiic
cn quc Pclagio rccca nova do caiivciro dc
Hcrncngarda; cspciaculo scnclIanic, nas
pcrsonagcns, cn paric, divcrsas. Na vasia
larcira, proina da cnirada da gruia c a quc
scrvia dc cIaninc una larga fcnda dos
rocIcdos supcriorcs, ardian alguns ccpos dc
carvalIo, quc, rcpassassados do fogo duranic
longa noiic dc novcnlro c alrasados aic
ncdula, davan apcnas una cIana icnuc c
azulada, cujo fraco csplcndor sc pcrdia na
claridadc lrilIanic dc cinco ou scis facIos
cncosiados pclas parcdcs irrcgularcs da
cavcrna. Do nuncroso iropcl dc gucrrciros quc
naqucla ncnoravcl noiic sc iinIan crguido
voz do noo duquc dc Canialria, iravando das
arnas, apcnas sc vian agora, csicndidos nos
grossciros lciios fornados das pclcs dc aninais
250
lravios, dcz cavalciros, quc no scu profundo
sono, no iransfigurado do gcsio c no dcsalinIo
dos irajos fazian anics lcnlrar o jazcr dc
cadavcrcs, quc o rcpousar dc vivos. Pcrio do
lar accso, asscniado cn cscalclo iosco c con a
calca cncosiada ao lrao firnado nuna
anfraciuosidadc do rocIcdo, via-sc, ianlcn
adornccido, un gucrrciro cn cujo rosio os
sulcos das rugas c o cavado das faccs davan,
porvcniura, nosira dc nais dilaiada vida do
quc, na rcalidadc, cra a sua. O sono parccia
nclc unicancnic o cniorpccincnio das foras
fsicas causias c nao o rcpouso do cspriio;
porquc, dc quando cn quando, os ncnlros sc
lIc agiiavan por csircncao violcnio, ou sc lIc
dcsccrravan os olIos, c novian os lalios,
cono sc icniassc falar. nas sussurrava apcnas
alguns sons inariiculados, c caa dc novo cn
iorpor, quc nao iardava cn scr ouira vcz
inicrronpido. Nun rcccsso da gruia, fornado
pclos rcssalios das rocIas c quc scrvia cono
dc canara ao jovcn capiiao dos foragidos,
parccia ianlcn jazcr un vulio solrc iclas
nais dclicadas quc os dcspojos dc aninais
silvcsircs, as quais cran, ialvcz, ainda rcsios
do anicrior luo dos paos dc Tarraco; ialvcz,
vcsigios da passada grandcza dos duqucs dc
Canialria c da aniiga civilizaao goiica. Un
pano dc purpura franjado dc ouro pcndia da
alolada naiural, prcso nas csialaciiics
251
sccularcs quc dcla dcscian, scnclIanics aos
pcndurcs do icio dc un icnplo nornando-
aralc. A luz dos facIos nal aluniava aquclc
rccanio afasiado; nas ncssa ncia-claridadc
lranqucjavan roupas alvas dc nulIcr, quc
ianlcn parccia agiiada por sonIos dolorosos,
sc c quc o scu gcncr dc cspao a cspao, o
soluar coninuo, o agiiar-sc dc insianic a
insianic nao cran anics indcios dcssa
nodorra fclril, dcssa Icsiiaao cnirc o dornir
c a viglia, scnclIanic ao arqucjar do
norilundo quc ja pcrdcu a conscicncia da vida
quc vai fugindo. No ncio dcsia ccna dc
duvidosa quiciaao una pcrsonagcn vclava.
Era o noo Pclagio, quc, airavcssando a
cavcrna a passos lcnios c cauiclosos, dc un
para ouiro lado, ora aplicava o ouvido aos
novincnios irrcquicios c ao rcspirar agiiado
do vulio lranco, ora parava cnirada da
gruia, fiiando os olIos na cscuridao cicrior c
cscuiando con iodos os sinais dc inpacicncia
dc qucn cspcra algucn quc iarda. Dcpois,
dirigia-sc para o lado do vcrnclIo lrasido c,
cruzando os lraos, punIa-sc a conicnplar o
iorvo aspccio do cavalciro do cscalclo con un
olIar dc sinpaiia c conpaiao, nisiurada do
quc qucr quc fossc dc adniraao c dc icrror
involuniario.
Esics novincnios succssivos do nancclo
rcpciiran-sc unas poucas dc vczcs. por fin, a
252
figura ncnlruda c sclvaiica do lusiiano
Cuiislo assonou no arco irrcgular quc scrvia
dc poriico qucla Ialiiaao roulada pcla
dcsvcniura s fcras.
Voliaran? pcrguniou cn voz laia ao
larlaro do Hcrnnio o duquc dc Canialria.
Dcsnonian agora rcspondcu Cuiislo.
Vclido, o ccnicnario, dissc-nc vicssc vcr sc
rcpousavas.
Fcpousar! rcplicou Pclagio, sorrindo
irisicncnic c olIando para o siio ondc o pano
dc purpura oculiava o vulio lranco. Ouc
vcnIa. quc vcnIa ja.
Cuiislo dcsaparcccu. Da a alguns
noncnios, o ccnicnario cnirava. Era un
gucrrciro, cujos calclos lrancos, cujos
ncncios pausados c cujo olIar pcnciranic
davan icsicnunIo dc prudcncia c discriao.
Parccia inquicio c assusiado.
Ouc novas nos irazcs, Vclido? Oual
caninIo scgucn os aralcs?
O quc prouvcra a Dcus clcs nunca
Iouvcsscn cnconirado. Ao ananIcccr os
cavalos africanos lclcrao as aguas do Dcva; os
sons das ironlcias agarcnas ouvir-sc-ao
rciunlar pclas cncosias dc Concana c ccoarao
nos alcaniis do Auscla. Vagucanos dispcrsos
a iardc inicira c a naior paric da noiic. Pclas
aliuras do sul c do oricnic rcluzian ao longc as
253
arnas dos inficis, c dcpois as suas alncnaras.
Os pasiorcs asiurios, quc ja nos cspcravan no
valc dc Onis, ondc iodos os csculcas sc
ajuniaran Iora da icra noiurna, nos
rclaiaran cniao o quc, sunidos por cnirc as
lrcnIas, iinIan podido olscrvar dc pcrio...
E quais foran as novas dos pcgurciros?
inicrronpcu vivancnic Pclagio. Sao
nuiios ou poucos os ininigos? A quc disiancia
sc acIan?
Pouco dcpois do ananIcccr dcvcn icr
dcscido os uliinos ouiciros do Vnio, c quando
o sol lrilIar cn iodo o scu csplcndor podcrao
pisar o solo, aic Iojc livrc, do valc dc
Covadonga. Os pasiorcs viran os nossos
cavalciros iransporcn o Salia. viran
dcspcnIar-sc o rollc, c os inficis rccuarcn
cspaniados. Mas, csquadrcs apos csquadrcs
dcscian das nonianIas, c dcniro cn lrcvc na
nargcn do rio nao dcscoriinavan por grandc
cspao scnao iropcis dc aralcs. Ao pr do sol
ainda as garganias das scrranias golfavan
iorrcnics dc inficis, c as sclvas rciunlavan
con os golpcs dc nacIado. Anics dc anoiicccr,
una ponic cspaosa csiava lanada solrc o
Salia nun siio ncnos profundo, c os ininigos
concavan a airavcssa-la. Enirc os princiros
quc passaran aqucn, asscguran os zagais
icrcn visio nuiios cavalciros quc, pclos clnos
254
c couraas, pclas caicias c franquisqucs, cran,
scn duvida, godos.
Sao as iiufadias da Tingiiania. sao os
soldados rcprolos do condc dc Scpiun, quc
Dcus conduz aos dcscrios das Asiurias para
quc os aluircs c javalis icnIan lauio
lanqucic dc cadavcrcs.
Pclagio c o ccnicnario voliaran-sc. a voz
quc profcrira csias palavras soara airas dclcs.
Era o cavalciro do cscalclo, quc dcspcriara s
princiras palavras do capiiao dos csculcas c
quc, firnados os coiovclos solrc os joclIos c
con a calca cnirc os punIos, cscuiara iodo o
dialogo.
Ouc?! cclanou o nancclo ainda
Ia pouco Iavcis ccrrado as palpclras, c ja
dcspcriasics, Eurico?
Duquc dc Canialria, dcsdc nuiio quc o
sono c scnprc lrcvc para nin. Ia nuiio, quc
ncsias vcias clc nao dcrrana consolaao ncn
frcscor. Adornccido ou dcspcrio, o ncu
cspriio vc scnprc anic si inuiavcl a rcalidadc,
c a rcalidadc c ncdonIa. Oala pudcssc csia
alna dornir!
Dcn o sci rcplicou o filIo dc Favila.
A inagcn da pairia, sania c nclancolica, sc
nisiurava sanguinolcnia nos vossos sonIos do
dorniiar. Algunas palavras solias quc
profcrcis...
255
AI! inicrronpcu o cavalciro, pondo-
sc cn pc rapidancnic, con un gcsio dc
cspanio. Eu falava?! Eran iao ciravaganics
os ncus sonIos!... Ouc palavras nc ouvisics?
Dclrios, loucuras!... dizci; nao c assin?
E olIava inquicio para o nancclo, cono
sc rcccassc quc un scgrcdo inporianic lIc
Iouvcssc fugido dos lalios.
As vossas palavras cran quasc
ininicligvcis rcspondcu Pclagio. Pcrdida
para scnprc; para scnprc! Eis o quc
rcpcicis nuiias vczcs; c dcpois. Nao rcsia
una cspcrana!... OI, iao fornosa c gcniil!...
Honcn infanc, quc iinIas cn nais o ouro
quc a viriudc c a gloria, naldiio scjas iu! E
cniao os dcnics vos rangian c, cnircalrindo os
olIos, o vosso aspccio cra icrrvcl! Pcnsavcis,
por ccrio, na EspanIa, na fornosa icrra dos
godos, c a indignaao vos arrancava naldics,
conira Opas c conira os quc vcndcran pclo
ouro dos aralcs as aras dc Crisio c a lilcrdadc
dos scus irnaos. Enganaran-vos, porcn, os
sonIos, cavalciro! A cspcrana rcsia ainda, c a
EspanIa nao sc pcrdcu para scnprc! Vos
ncsno agora o disscsics. Alundanic ccvo dc
cadavcrcs Iunanos vao icr os aluircs c javalis
das nonianIas.
Tcndcs razao! rcplicou o gucrrciro,
dciando-sc cair dc novo solrc o cscalclo c
256
voliando posiura anicrior. Os ncus lalios
ncniiran ao coraao, sc disscran quc para a
EspanIa nao Iavia cspcrana. Mas a ncniir
nao iornarao clcs, porquc csics olIos so Iao
dc ccrrar-sc, ja agora, cn sono lcn profundo,
no qual nao Iaja sonIar! Dcpois dos conlaics
c quc sc dornc lcn placidancnic! cniao quc
cu dornirci.
Era sinisiro c lugulrc c, iodavia, iranquilo
o nodo con quc clc o dizia. Pclagio,
prcocupado pclas novas quc o ccnicnario
iroucra, nao rcparou no sorriso doloroso quc
cnrugava as faccs dc Eurico c, voliando-sc
para Vclido, prosscguiu.
OI! Aldulaziz lusca a uliina guarida
dos crisiaos, os uliinos aripcncs dc icrra livrc
da EspanIa29|; pcrscguc-nos cono a lcsias-
fcras?... Pois lcn! Vai, c dizc aos nossos
cavalciros quc anics dc ronpcr a nanIa
csicjan a cavalo con a lana cn punIo
pronios a narcIarcn para a cnirada do valc.
Os fundciros c nais lucclarios dc pc quc sc
prcparcn para sulir aos pncaros solrancciros
por anlos os lados do arraial. Dizc-lIcs,
ianlcn, a uns c a ouiros, quc scn dcnora cu
scrci con clcs.
O ccnicnario saiu.
257
Pclagio cIcgou-sc cniao aos quc dornian
c, dcspcriando-os un a un, fc-los aproinar
da loca da gruia.
Vcdc vos a csircla naiuiina quc
cnpalidccc? dissc, aponiando para un
lrcvc cspao do firnancnio, ondc, airavcs do
porial irrcgular, sc via fulgir o plancia Vcnus.
Nao iarda nuiio quc cla dcsaparca
ncrgulIada na vcrnclIidao da aurora. Essa
vcrnclIidao iingira cn lrcvc o ccu, cono o
sanguc Ia dc Iojc iingir a icrra. nas confio cn
Dcus quc, ianlcn, cono apos cla Ia dc surgir
o sol cnvolio no scu fulgor glorioso, assin a
cruz c o nonc dos godos sc alcvaniarao
iriunfanics, apos o sanguc vcriido por csscs
dois oljcios sanios c qucridos, quc nos icn
alincniado a cncrgia da alna no ncio dos
iralalIos c pcrigos. Cucrrciros! os aralcs
scguiran as vossas pisadas. Aldulaziz c
Juliano, un inscnsaio c un rcncgado,
ousaran aproinar-sc ao aniro dos lccs dc
EspanIa, c os lccs Iao dc dcspcdaa-los. O
ccu condcnou-os. diz-nc niina voz quc clc os
condcnou, inspirando-nc un csiraiagcna a
quc os inficis nao podcrao rcsisiir.
No gcsio dc Pclagio, ao profcrir csias
palavras, csiava csianpada a cprcssao da
confiana, do csforo c do cniusiasno; daquclc
cniusiasno quc clc salia conunicar aos quc o
ouvian c quc, na siiuaao quasc dcscspcrada
258
cn quc sc acIavan os foragidos das Asiurias,
fizcra con quc lIc ccdcsscn voluniariancnic o
nando suprcno os nais vclIos c
cpcrincniados gucrrciros.
Pclagio cps cn lrcvcs palavras os scus
dcscnIos para olicr dos aralcs un iriunfo
conplcio. O caninIo quc scguian dcvia
forosancnic irazc-los s garganias das
scrras. Colocados na cnirada do valc, una
paric dos cavalciros ofcrcccr-lIcs-ian dclil
rcsisicncia, ccdcndo pouco a pouco c
rciirando-sc para o iopo daqucla cspccic dc
caldcira coriada nas nonianIas. apcnas a
cIcgados, alandonando os gincics, prccipiiar-
sc-ian para a cavcrna, aondc ja sc icrian
acolIido as nulIcrcs, crianas c vclIos
dispcrsos pclas icndas do canpo, c cn cujo
csirciio c cscarpado porial poucos pclcjadorcs
lasiavan para rcsisiir nuliidao dos
ininigos. Eniao o grosso dos cavalciros, cn
cilada nas sclvas quc sc dilaiavan para as
aliuras, csqucrda da gargania do valc,
aconcic-los-ian pclas cosias, cnquanio os
lucclarios, sunidos pclas pcncdias, la no alio
dos larrocais quc fornavan cono un nuro dc
anlos os lados do arraial, farian cIovcr solrc
os inficis as arnas dc arrcncsso, scn quc a
csics fossc possvcl rcpcli-los, ignorando os
caninIos quc conduzian quclcs lugarcs, na
aparcncia so accssvcis s aguias c aos
259
aluircs, quc ali iinIan, dc fciio, a sua guarida
soliiaria.
Mas a vos, cavalciros conclua Pclagio
quc provasics circnos dc csforo na
corrcria a quc dcvo a salvaao dc ninIa polrc
irna, a vos pcricncc o acalar a viioria quc o
ScnIor nos vai dar. Ha nais dc un ano quc as
nossas naos sc icn calcjado a aluir os
pcnIascos quc coroan o icio dcsia cavcrna; Ia
nais dc un ano quc raro dia sc passa scn quc
o suor das nossas fronics os uncdca ao
arrasiarno-los lcniancnic para a lorda do
dcspcnIadciro quc sc clcva a pruno solrc o
adiio dcsic rccinio. A, aconpanIados dos
ncus rolusios canialros, c dos larlaros do
Hcrnnio, scra o vosso pclcjar. a, quando os
ininigos, apinIados anic aquclc porial, sc
arrcncssarcn conira os gucrrciros quc o Iao
dc dcfcndcr; quando as ironlcias dos quc os
fcrircn pclas cosias soarcn una ioada dc
noric, c os invisvcis lucclarios fizcrcn cIovcr
solrc os inficis os iiros dc funda, as scias c os
dardos, cunprc quc csscs rocIcdos quc, la no
cino, parcccn cnlclidos na pcncdia, caan
rapidancnic c csnagucn os csquadrcs
ccrrados dos ininigos da EspanIa. Pclo
caninIo ialIado na rocIa solrc as nasccnics
sulicrrancas do Dcva, ircis asscniar-vos no
cunc do Auscla, c o anjo do cicrnnio
pairara junio dc vos. scrcis a inicligcncia quc
260
guic o duro lrao dos canialros c dos
lusiianos para lIcs dirigir os golpcs, para os
rcicr quando, rarcados, confundidos,
csnagados os iroos da scrpcnic naldiia quc
ousa colcar junio dc Covadonga, nos
pudcrnos arrcncssar-nos ao ncio dclcs c
fazcr cair solrc a calca dos pagaos os golpcs
dos nossos franquisqucs, nao ncnos
dcsiruidorcs quc os rocIcdos dcspcnIados.
Cono assin?! rcplicou Sancion, quc
por vczcs csiivcra a ponio dc inicrronpcr o
nancclo. Nos, proccrcs c gardingos; nos
quc ncncanos a acIa dc arnas c a cspada;
nos quc irajanos o fcrro, conlaicrcnos, cono
os scrvos c vis, dc longc c scn risco? Nos, quc
por ianias nilIas airavcs das scrras dcnos as
cosias aos inficis, nao podcrcnos, cnlclcndo-
lIcs as cspadas nos pciios, dizcr-lIcs cnfin.
Eis-nos aqui! Pclagio, isso c inpossvcl!
Inpossvcl! rcpciiran iodos os ouiros
cavalciros apinIados ao rcdor dc Sancion.
Inpossvcl c inicrronpcu o duquc dc
Canialria con gcsio scvcro quc Iaja
gucrrciros crisiaos quc rccuscn olcdcccr-nc,
no noncnio cn quc sc iraia, nao dc anlics
dc gloria, nas da rcdcnao da EspanIa.
Cavalciros, o csforo dc vossos coracs vos
cngana! Eausios pcla corrcria da proina
noiic, os lraos vos dcsncniirian o anino, c
261
cu nao conscniirci janais un sacrifcio inuiil,
quando dc ouiro nodo podcis coniriluir para
salvarnos as Asiurias. Cuiislo! clanou clc
aproinando-sc da loca da cavcrna dizc aos
icus irnaos do Hcrnnio quc vcnIan aqui c ao
quingcniario da ninIa iiufadia quc vos siga
con os soldados canialros. Sancion,
Cudcsicu, Asiriniro, Enccon, vos iodos quc
nc ccrcais, cis ali o vosso caninIo! Parii.
E aponiava para un lado da gruia, ondc
qucn cIcgava ao pcrio via, la cn cina, o ccu
csirclado, por una cspccic dc claraloia
naiural c, quasc dclaio dos pcs, un cono
sorvcdouro cscuro, cn cujas profundczas sc
pcrcclia o rudo das nasccnics do Dcva. Na
circunfcrcncia daquclc alisno, dcsdc o cIao
da cavcrna, os foragidos, aprovciiando as
cscalrosidadcs das parcdcs circularcs, iinIan
fornado una cscada iosca, ora cavada na
pcdra, ora firnada solrc ironcos dc arvorcs
fios nas fcndas c cavidadcs da rocIa, c quc,
lanada cn cspiral, saa pcrio do cino calvo do
Auscla. Assin, quando o valc fossc ocupado
dos sarraccnos, os crisiaos podcrian dcfcndcr-
sc por largo icnpo, olicndo por cssc caninIo
oculio os socorros dos nonianIcscs.
Enirc os cavalciros a qucn Pclagio dirigira
aquclas palavras Iouvc alguns insianics dc
Icsiiaao, c un nurnurio dc
dcsconicniancnio. nas, por fin, Sancion,
262
pcgando cn un dos facIos, cncaninIou-sc
para a cscada sulicrranca, c os ouiros
scguiran-no. Os quasc sclvagcns filIos do
Munda, vcsiidos dc pclcs dc alinarias, c os
canialros, cujas fcics c irajos ianlcn
rcvclavan a sua origcn ccliica, nao iardaran a
cnirar na cavcrna. Pclagio cniao lIcs ordcnou
olcdcccsscn aos gucrrciros quc os Iavian
prcccdido, c cn lrcvc o son das passadas
daquclc iropcl dcsordcnado, alongando-sc pclo
alisno, norrcu cn silcncio ioial.
Eurico parccia indifcrcnic ao quc sc
passava ao pc dclc, asscniado no cscalclo c
con os olIos cravados no ccpo candcnic quc
sc consunia no afunado lar. Pclagio voliou-sc
para clc, c dissc-lIc.
Vos, Eurico, ficarcis aqui. vos quc
salvasics ninIa irna, scrcis o scu guardador.
Oucn nclIor vigiaria por Hcrncngarda do quc
cssc Ioncn quc ncla icn un icsicnunIo
pcrcnc do nais indizvcl csforo, da nais pura
c gcncrosa lcaldadc? Dcscjaria vcr junio dc
nin no conlaic o nclIor gucrrciro dc
EspanIa. icr-vo-lo-ia, aic, pcdido quando o
nisicrio cn quc vos cnvolvcis nos fazia
suspciiar a iodos quc vos, o cavalciro ncgro,
crcis un cnic privilcgiado c nao un norial
cono nos. Agora, porcn, dcpois quc no iransc
Iorroroso das nargcns do Salia, nos rcvclasics
qucn sois, quando, rcsolvido a norrcr, pcdcis
263
apcnas algunas lagrinas para a vossa
ncnoria quclcs quc vos solrcvivian, pcdir-
vos-ci cu, ianlcn, quc nao qucirais cnconirar
o princiro npcio dos sarraccnos. Sc na
dcfcnsao dcsia nossa irisic norada, aondc
cunprc aira-los, for ncccssario o aulio do
vcnccdor dos vascnios, do nais ilusirc dos
iiufados dc Viiza, ou sc a colcra dc Dcus
ainda nao csia saiisfciia, c dcvcn Iojc pcrcccr
os uliinos Ioncns livrcs da EspanIa, vircis
vos norrcr conosco. Enircianio, coniinuai a
scr o anjo da guarda da polrc filIa dc Favila.
Ela parccc nais iranquila, c o nongc
Daquiario, cn cuja cicncia icn acIado alvio
ianios dc nossos irnaos, rcconcndou o
rcpouso cono o nclIor rcncdio para a fclrc
quc a dcvora. Fciardarci quanio pudcr o
insianic dc sc acolIcrcn aqui as nulIcrcs, as
crianas c os vclIos inuicis para o conlaic.
Fazci, cnircianio, quc ncsics lugarcs rcinc
profundo silcncio.
Silcncio guardava o cavalciro. no scu olIar
inccrio c ciniilanic dcscolria-sc quc la,
naqucla alna, iunuliuavan paics violcnias
c oposias. Nao rcspondcu; ncn Pclagio lIc
dcra para isso icnpo. Crcndo lcr no scu gcsio
pcriurlado a ncsna rcpugnancia quc iinIan
nosirado os ouiros gucrrciros cn nao assisiir
ao princiro rcconiro dos inficis, o duquc dc
Canialria airavcssou aprcssado a loca da
264
gruia c dcsccu a scnda ioriuosa quc conduzia
ao fundo do valc. Da a pouco, scniiu-sc o
galopar dc un cavalo rcdca solia, quc sc
confundiu, por fin, no sussurro longnquo do
arraial quc sc agiiava, prcparando-sc para o
icncroso dia quc pouco iardaria a nasccr.
Eurico csiava, cnfin, so.
265

XVIII IMPOSSVEL!
Nada ncsic nundo nc agiia o scio, scnao o icu anor.
Lcndu dc S. Pcd)o Con]csso), 9.

Apcnas Pclagio iransps o cscuro porial da
gruia, Eurico alcvaniou-sc. Aspirava con
ansia, cono sc aquclc anlicnic icpido nao
lasiassc a sacia-lo. O dcsgraado rcsunia
nun pcnsancnio dcvorador, nuna snicsc
airoz, o scu longc c doloroso passado c o scu
iorvo c irrcncdiavcl fuiuro. Cono voliara
quclc lugar? Cono, scn lIc vcrgarcn os
joclIos, iinIa clc dcscido das aliuras do Vnio
con Hcrncngarda nos lraos? Ouc icnpo
durara cssa carrcira dcliciosa c ao ncsno
icnpo infcrnal? Nao o salia. Inagcns confusas
dc iudo isso cra apcnas o quc lIc rcsiava do
sol, quc pouco a pouco lIc vicra aluniar os
passos, dos rilciros quc vadcara, das pcncdias
agras, dos rccosios dos nonics, das sclvas quc
rccuavan para iras dclc, dos calcos ncgros
quc, s vczcs, lIc parcccra dclruarcn-sc no
cino dos dcspcnIadciros, cono para o vcrcn
corrcr. No ncio dcsias rccordacs inccrias c
naicriais, ouiras passavan niinas, ardcnics,
volupiuosas, ncgras, dcscspcradas. Por Ioras,
quc Iavian sido para clc una cicrnidadc dc
266
vcniura, o rcspirar daqucla quc anava cono
inscnsaio sc nisiurara con o scu alcnio; por
Ioras scniira o ardor das faccs dcla aqucccr as
suas, c o coraao laicr-lIc conira o scu
coraao. Dcpois, avuliavan-lIc no cspriio a
inagcn vcncranda dc Sislcrio c o aliar da sc
dc Hspalis, junio do qual vcsiira a pura
csiringc dc saccrdoic, c Caricia, c o prcsliicrio
c as noiics dc agonia volvidas nos crnos do
Calpc. E iudo isio sc coniradizia, sc rcpclia, sc
condcnava, o anor pclo saccrdocio, o
saccrdocio pclo anor, o fuiuro pclo passado; c
aqucla alna, dilaccrada no conlaic dcsics
pcnsancnios, quasc ccdia ao pcso dc iania
anargura.
Eurico dcu alguns passos c cncosiou-sc
loca da gruia; porquc os ncnlros causios
lIc fraqucavan, apcsar dc quc ncn un
noncnio o alandonassc a fora da sua alna
cncrgica. A lrisa frigidssina da nadrugada
consolava-o, cono ao fclriciianic a aragcn dc
un sol posio do ouiono. A scus pcs csiavan as
ircvas do valc, solrc a sua calca as solidcs
profundas c scrcnas do ccu scncado dos
ponios ruiilanics das csirclas c nal dcsloiado
ao ocidcnic pcla uliina claridadc da lua
ninguanic quc dcsaparccia. Era a inagcn da
sua vida. Scrcna c cspcranosa, cono o
crcpusculo do luar fugiiivo, lIc fora a
juvcniudc. Dcsdc quc un anor dcsdiioso o
267
fizcra alcvaniar una larrcira cnirc si c o rudo
do nundo; dcsdc quc sc voiara s solcncs
irisiczas da solcdadc c a dcrranar lcncfcios c
consolacs solrc a calca dos niscravcis c
Iunildcs; pcla alia noiic do scu vivcr nuiias
vczcs fulgurara una luz dc alcgria, cono csscs
asiros quc lrilIan a cspaos nos alisnos do
firnancnio. La, ao ncnos, Iavia insianics cn
quc sc csquccia do scu dcsiino. Mas, dcpois
quc o frcncsi das laialIas o arrasiara; dcpois
quc irocara as Iarnonias das icnpcsiadcs do
Calpc c o rugido das vagas do Esirciio pclo
gcncr dc norilundos nos conlaics c pclo
rciinir dos golpcs, nunca nais dcsccra un raio
dc cina a aluniar-lIc o cspriio. O scu
prcscnic c o scu porvir cran, cono cssc valc,
un prccipcio scn fundo, indclincavcl,
icnclroso, naldiio.
E pclo ccu iao placido c nclancolico; pclo
ccu, quc clc s vczcs sc punIa a conicnplar s
Ioras norias no polrc prcsliicrio dc Caricia
ou asscniado cn algun prononiorio, a sua
inaginaao voou aic os dcsvios do sul, c as
lagrinas dc saudadcs concaran a rolar-lIc
nansancnic pclas faccs. O dcsvcniurado
iinIa saudadcs das irisiczas do crno, porquc
ja nao podia icr dcscjos dos conicniancnios
Iunanos.
Engolfado naquclas cogiiacs dolorosas, o
gucrrciro conscrvou-sc por algun icnpo
268
inovcl c con os olIos cravados nos asiros
ciniilanics quc parccian sorrir-lIc c cIana-lo
para o scio incnso do ScnIor. As lagrinas
corrcran-lIc cniao nais alundanics, c o
coiaao parccia dilaiar-sc-lIc con o
pcnsancnio da noric. Inscnsivclncnic
ajoclIou c csicndcu as naos para o
firnancnio. os scus lalios nurnuravan con
cicio quasc inpcrccpivcl. Era a aao dc alna,
fcrvida, procclosa, quc os agiiava. cra cssa
oraao quc iodos nos salcnos no noncnio dc
suprcna agonia c quc ncnIunas palavras,
ncnIuna cscriiura podcrian rcprcscniar.
oraao quc c un nisicrio cnirc Dcus c o
Ioncn c quc ncn os anjos conprccndcn.
gcnido cncrgico dc iodas as niscrias icrrcnas,
cuja inicnsidadc so a Providcncia, quc as
acunula ou dissipa, salc pcsar nas lalanas
da jusiia c da picdadc divinas.
A noric; csia idcia, ircncnda, indifcrcnic
ou fornosa, scgundo a vida c risonIa, palida
ou ncgra, vcio suavizar o naririo daqucla
alna airilulada, cono cn csiio ardcnic as
grossas aguas da irovoada rcfrigcran a icrra,
quc csiua sol os raios aprunados do sol.
TinIa-a luscado; luscado con a placidcz
Iorrvcl da dcscspcrana; cono un rcncdio dc
cuja cficacia a conscicncia da inorialidadc o
fazia duvidar. Scria nao nais do quc ir dciiar-
sc cn lciio dc dorcs cicrnas? Talvcz. nas a
269
nudana podia scr rcfrigcrio. ianio lasiava. A
noric parccia, coniudo, fugir a clc para quc
ncn csic uliino dcscjo sc lIc cunprissc.
Houvc un insianic cn quc lIc ocorrcu o
pcnsancnio dc sulir ao pinaculo cscarpado do
Auscla c dcspcnIar-sc no valc. Fcfugiu dcsia
idcia, porquc cra covardc. Eurico, o saccrdoic
soldado, nao dcvia fcncccr npia c vilncnic;
dcvia dcpor o pcso iniolcravcl da vida no
canpo das laialIas pclcjadas cn nonc da
cruz c da EspanIa. E no rcconiro daquclc dia,
una voz niina lIc nurnurava quc o Iavia dc
olicr.
Esic anclar pcla noric cra una lcn irisic
colia! E quando sc lcnlrava dc quc cssa
nulIcr quc a jazia a poucos passos dclc; cssa
nulIcr, cn cuja adoraao conccnirara iodos
os afcios dos nais fornosos dias da vida; cuja
inagcn sonIada nas solidcs do Calpc,
dcscnIada dc coninuo dianic dos olIos da
sua alna, gravada cono un sclo dc saudadc c
dc anargura cn iodas as suas cogiiacs; cssa
nulIcr quc, pouco Iavia, por Ioras dc
dclicioso dclrio, apcriara conira o pciio, c quc
pudcra, ouirora, iorna-lo o nais fcliz dos
Ioncns; quando sc lcnlrava dc quc solrc isso
iudo clc dciara cair a canpa dc lronzc do
saccrdocio, quc ningucn podia crgucr, o
dcsgiaado scniia csialarcn-lIc una a una
iodas as filras do coraao, c fugir-lIc do scio
270
un griio scnclIanic ao quc rclcnia dos lalios
do condcnado ao suplcio do poiro, no princiro
novincnio da nao pcsada do algoz.
E, cono sc quiscssc ainda nais saciar-sc
dc dor, cncaninIou-sc para o lado ondc
Hcrncngarda rcpousava. Ao clarao da iocIa
quc cspargia una luz noriia, o gucrrciro
conicnplou-a naquclc inquicio dornir. Era
lcla; nais lcla quc nos icnpos da princira
nocidadc. O scu gcsio angclico, dcsloiado
pcla palidcz, cnagrccido pclos pcsarcs c
icrrorcs, ganIara cn cprcssao, cn rcflco dos
niinos pcnsancnios o quc pcrdcra cn vio c
cn ioqucs dc inoccncia. Donina dcsalrocIada
nos canpos da vida, lrilIara con iodas as
ponpas do scu viccjar luz da nanIa; o ardor
inicnso do ncio-dia a fizcra pcndcr; a viraao
da iardc lIc iraria, ialvcz, ainda frcscor c
vivcza; nas a sua fragrancia pcrdia-sc nas
auras quc passavan; nas suas corcs
Iarnoniosas rcvia-sc, apcnas, o ccu! Aqucla
alna fugia soliiaria pcla icrra nun vivcr
inconplcio c volvcria aos alisnos da criaao
scn conIcccr o nais profundo c cncrgico dos
afcios Iunanos, o anor, quc unc dois
cspriios cono dois fragncnios dc un iodo, os
quais a Providcncia scparou ao lana-los na
icrra, c quc dcvcn luscar-sc, unir-sc,
conplciar-sc, aic ircn, dcpois da noric,
271
fornar, ialvcz, una so cisicncia dc anjo no
scio dc Dcus.
Mas quando Eurico sc lcnlrou dc quc,
porvcniura, isio cra sonIo; dc quc podia scr
quc cssa alna nao passassc na vida iao vazia c
soliiaria cono clc julgava, c quc cssc coraao,
quc poucas Ioras anics pulsara iao pcrio do
scu, laiia, acaso, por ouircn, scniiu o suor
frio nanar-lIc da fronic. A iocIa laa c
funclrc quc nal aluniava a irna dc Pclagio
parcccu-lIc rciinia cn sanguc; c, cono ccdro
arrancado por iufao rcpcniino, foi cncosiar-sc
rocIa laicral, cuja supcrfcic irrcgular lIc
cscondia Hcrncngarda. O vc-la dcspcriara
iodo o dclrio do scu princiro anor, c aqucla
idcia iniolcravcl, quc ianias vczcs o
aiorncniara nas solidcs do Calpc, csprcnia-
lIc agora o coraao con rcdolrado furor.
E assin ficou por alguns noncnios nudo,
anclanic, aniquilado. Oucn cra, ondc csiava,
por quc vicra ali, nao o salcria dizcr. Os
pcnsancnios rcvolvian-sc-lIc na ncnic, cono
as ondas nun sorvcdouro nariino,
icnpcsiuosos, rapidos c indisiinios.
Dc rcpcnic, un ai conprinido vcio acorda-
lo daqucla cspccic dc iorpor doloroso.
Esircncccu. Era a voz dc Hcrncngarda.
Aproinou-sc nanso c nanso, dc nodo quc
cla nao o vissc. Asscniada solrc o lciio,
272
dcnudado o gcsio, c con o susio piniado no
olIar, a irna dc Pclagio csicndia os lraos
voliando o rosio para o lado, cono qucn
icniava afasiar visao iao ncdonIa. Pclas suas
palavras incocrcnics c iruncadas, o gucrrciro
conIcccu quc un sonIo nau a agiiava, aic
quc, inicirancnic dcspcria, cssas palavras
confusas sc concaran a coordcnar cn
pcrodos inicligvcis. O pular do coraao dc
Eurico rcdolrava dc violcncia, ao passo quc o
scu rcspirar sc ia iornando cada vcz nais
inpcrccpivcl.
Scnprc clc! scnprc csia visao dc
rcnorso! nurnurou Hcrncngarda. Mcu
pai, ncu pai! Pcrdoc-ic o ccu o orgulIo con
quc rcpclisic o gardingo... Pcrdoc-ic o ccu o
Iavcrcs-nc olrigado a sacrificar aos pcs dcssc
orgulIo o scniincnio dc anor quc sc
alcvaniara ncsic coraao. Nos anlos
assassinanos o dcsgraado; nas a puniao
caiu inicira solrc nin! Enlora. Eu nao ic
analdioarci, o ncu pai! A iua filIa nunca ic
acusara anic o suprcno juiz.
Dcpois, ficou por alguns insianics calada,
con os olIos fiios no rocIcdo froniciro, cn
cuja facc cscalrosa as sonlras parccian
danar c agiiar-sc luz da iocIa quc ardia a
curia disiancia, c quc a aragcn novia. Crcra
pcrcclcr pcrio dc si un gcnido alafado,
coriando fugiiivo o grandc silcncio noiurno.
273
Vai-ic, vai-ic! prosscguiu cla. Ouc
posso cu fazcr-ic, infcliz?... Dcn longo c airoz
icn sido o ncu naririo, porquc ainda nao
acIci no nundo alna con qucn nc fossc
dado rcpariir o cali do inforiunio; a qucn
Iouvcssc dc coniar os iorncnios quc Ia ianio
icnpo nc varrcran dos lalios o sorrir. Sc
vivcsscs, scria iua; iua csposa, iua cscrava!...
nas a lcnao nupcial nao podc dcsccr cnirc o
iunulo c a vida. Favila!... ncu pai!... dianic do
irono do ScnIor, ondc sao iguais o duquc c o
gardingo, jura-lIc quc iua filIa rcpcliu o scu
anor por olcdcccr-ic. dizc-lIc quc o pranio
corrcu dcsics olIos ao ouvir a nova da sua
noric. OI, dizc-lIc, dizc-lIc quc nao fui cu
quc o assassinci!
E aqui, dciando pcndcr a calca solrc o
pciio, parcccu voliar ao scniincnio da
rcalidadc; nas aqucla cspccic dc icrror fclril,
quc lIc Iavian gcrado no cspriio os iranscs,
qual nais doloroso, por quc succssivancnic
passara, iornou a apossar-sc dcla.
Favorccian-no o lugar, a Iora, o silcncio.
Hcrncngarda alcvaniou dc novo os olIos
dcsvairados c, firnando-sc no rocIcdo, icniava
crgucr-sc.
Era Eurico! nurnurou cla. Dcpois
dc dcz anos, lcn conIcci a sua voz! Mais
irisic, so. irisic cono ianias vczcs a icnIo
ouvido nos ncus sonIos dc rcnorsos! Dcn
274
conIcci o scu gcsio! Mais palido c carrcgado,
so. palido c carrcgado, cono ianias vczcs icn
surgido do scpulcro para vir nudancnic
acusar-nc silcncioso c qucdo anic nin, por
longas c nao dornidas noiics. Era clc!... un
cspcciro cujo coraao cu scniia laicr, cujos
lraos nc apcriaran por cina do alisno
rcvolio, airavcs da florcsia, pclos rccosios das
scrranias. Dos scus olIos caiu solrc o ncu
scio una lagrina! As lagrinas dos norios
qucinan... dcvoran a vida; porquc lcn sinio
a noric cIanar-nc...
TinIa-sc posio dc joclIos c, con as naos
csicndidas, parccia inplorar picdadc.
Morrcr! iao ccdo! Ouando apcnas iorno
a vcr ncu irnao?!.. Pclagio! Pclagio! por quc
nc dciasic? Vcn dcspcdir-ic da iua polrc
Hcrncngarda. Eurico a cspcra para o noivado
do scpulcro, c cu nao posso iardar.
E dcsvairada, ps-sc cn pc, cIanando por
Pclagio con voz sufocada. Apcnas, porcn, dcra
os princiros passos, soliou un gcnido agudo c
ficou inovcl. Dianic dcla, rcalidadc ou
faniasna, csiava a origcn dos scus icrrorcs
sccrcios. Era o gardingo quc a anara, quc cla
cria norio, c cuja inagcn vingadora vinIa
nais una vcz aiorncnia-la. O vulio cravara
ncla un olIar ardcnic, quc a fascinava.
Sorriso doloroso lIc pousava nos lalios.
275
Esicndcu o lrao, scgurando a nao dc
Hcrncngarda, quc prcicndcu rccuar c nao
pdc. Cono pcirificada, parccia quc os pcs sc
lIc Iavian cnraizado no cIao da cavcrna.
Aqucla nao, quc scgurava a sua cscaldando dc
fclrc, cra gclada cono a dc un norio. A vida
do gardingo iinIa-sc conccnirado ioda no
coraao, quc lIc dcspcdaavan duas idcias,
Iorrvcis porquc associadas. o anor
corrcspondido c iornado ao ncsno icnpo
naldiio, nonsiruoso, inpossvcl por una
palavra faial, quc la csiava cscriia cn
caracicrcs dc fogo, c quc clc via, cscuiava,
scniia o saccrdocio!
OI, Dcus io paguc! dissc Eurico cn
voz laia c lcnia quc lanasic na iao longa
noiic da ninIa alna un raio fugiiivo dc luz,
luz sania c pura dc conicniancnio c
fclicidadc!... Ha dcz anos quc nao nc alunia, c
cla c iao lcla, ainda quando passa cono o
rclanpago! E, dcpois dc csiar calado alguns
insianics, con o gcsio do niino c angusiiado
cogiiar, prosscguiu. Nao, Hcrncngarda, nao!
Os vcrncs ainda nao rccclcran a paric da sua
Icrana quc cu lIcs rcicnIo. Morri; porcn nao
para isso quc, na linguagcn ncniirosa do
nundo, sc cIana a vida. Duranic anos dci-a a
dcvorar dcscspcraao, c a dcscspcraao nao
pdc consuni-la. Pcndurci-a alia noiic, pcla
cspcssura das ircvas, nas rocIas cscarpadas
276
do nar do ocidcnic, lcira dos prccipcios, c o
nar c os prccipcios nao quiscran iraga-la.
Aiirci-a iorrcnic inpciuosa das laialIas, c o
fcrro cnloiou-sc ncla. O ccu guardava-nc
para ic ouvir palavras dc anor c
arrcpcndincnio; cssas palavras dc incfavcl
doura quc nunca cspcrci cscuiar. quc na
ninIa fronic csia gravada a naldiao dc cina.
c quc ainda nc faliava o dcrradciro naririo...
Ao ncnos posso acalar o icu. o pcnsa-lo c un
rcfrigcrio. Hcrncngarda, cu vivo ainda! Vivi
para ic salvar da dcsonra, c iodo o ncu
passado csqucci-o. So una coisa nao, porquc
nc sulvcricu para scnprc o fuiuro; porquc,
dcpois dc passagcira alcgria, nc rccalcou nais
violcniancnic cspcranas quc ousaran un
noncnio agiiar-sc no fundo dcsia alna
iranquila na dcscspcrana. Agora, sc Ia
rcpouso dclaio da canpa, posso ir luscar la
ncu rcpouso. Mas dizc-nc; oI, dizc-nc ainda
ouira vcz, quc anas Eurico! Fcpcic dianic do
quc rcspira aquilo quc profcrisic dianic da
sonlra criada pclo icu icrror. Essas palavras,
c o norrcr!... O icu anor c a noric; cis para
nin a unica vcniura possvcl, nas quc nao
icn igual na icrra.
E Hcrncngarda scniia ao coniacio daqucla
nao fria c ircnula apcriando a sua, no accnio
dcssas frascs, icnpcsiuosas cono o occano,
irisics cono ccu proccloso, quc la, no pciio do
277
vulio quc iinIa anic si, Iavia un coraao dc
Ioncn vivo, ondc cIaga aniiga c canccrosa
vcriia ainda sanguc.
A cspccic dc pcsadclo cn quc sc dclaiia
dcsaparcccra con a rcalidadc. O rcpcniino
inpulso da sua alna foi lanar-sc nos lraos
dc Eurico. Fora clc o oljcio do scu quasc
infaniil c unico anor, anor condcnado ao
silcncio anics do princiro suspiro, anics do
princiro volvcr dc olIos; cra clc o cavalciro
ncgro, cujo nonc sc iornara conIccido c
glorioso por iodos os angulos da EspanIa; cra
clc, finalncnic, o Ioncn quc duas vczcs
acalava dc salva-la. Fcicvc-a, iodavia, o pudor
c, ialvcz, aqucla nisicriosa irisicza quc
cscurccia as idcias dcsordcnadas vindas dc
iropcl aos lalios do gucrrciro. Procurando
asscrcnar a violcncia dos afcios quc a
agiiavan, Hcrncngarda rcspondcu con una
voz fraca c ircnula.
Dcndiia a nao do ScnIor, quc ic salvou,
Eurico, lcal c nolrc cnirc os nais nolrcs c
lcais filIos dos godos! Craas picdadc do
ccu, quc por ncio dc ianias dcsvcniuras c
pcrigos nos uniu nos paos quc rcsian ao filIo
do duquc dc Canialria! No dcvancar do icrror
rcvclci-ic, scn qucrcr, o scgrcdo do ncu
coraao. a sua Iisioria, ouvisic-a. Pcrdoa
ncnoria dc ncu pai, c, sc dc nin dcpcndc a
iua fclicidadc, as palavras quc nc saran
278
involuniariancnic da loca ic asscguran quc
scras fcliz. O orgulIo quc a anlos nos fcz
dcsgraados, nao o Icrdou Pclagio. Ouc o
Icrdassc, nal calcria ncsias lrcnIas, na
cavcrna dos fugiiivos. E dcpois, quc nonc Ia
Iojc na EspanIa nais ilusirc quc o do
cavalciro ncgro, o nonc dc Eurico?
Morrcrcs?!... OI, nao! Salvasic Hcrncngarda
do oprolrio. sc nunca ic Iouvcra anado, cla ic
diria cono ic diz Iojc. Sou iua, Eurico!
A filIa dc Favila, cujo profundo c cncrgico
scniir nal podcria conprccndcr qucn so a
Iouvcra visio no noncnio cn quc inida
rccuava dianic do pcrigo nais aparcnic quc
rcal das nargcns do Salia, profcriu csias
palavras con un ion dc cniusiasno, con
una cprcssao afciuosa iao niina, quc o
gucrrciro caiu a scus pcs. A vcniura
cnlargava-lIc a voz. O quc lIc iunuliuava no
coraao nao icn nonc na linguagcn dos
Ioncns; cra nais quc a loucura. Con un
novincnio dcliranic, apcriou conira os lalios
a nao da donzcla. Oucinavan! Dcpois dc largo
silcncio, clc nurnurou cnfin.
MinIa! ... Oucn Ia na icrra quc possa
roular-na?... Anos dc iorncnios, fosics cono
un dia dc lonana c dclciic! Inagcn quc
alsorvcsic csia cisicncia inicira; anjo quc nc
fazcs surgir do ncu infcrno para o icu ccu, iu
fosic quc nc salvasic a nin! OI, cono c lon
279
scr fcliz!... TinIa-nc ja csquccido!... Cono o
sol dcvc agora scr lclo, scrcna a aragcn da
iardc, ncigo o nurnurar do rilciro, viosa a
vcrdura do prado!... TnIa-nc ianlcn
csquccido! Tcns razao, Hcrncngarda. Oucro
vivcr. o vivcr c dclicioso. dclicioso porquc scra
coniigo... ao pc dc ii... a adorar-ic scnprc, scn
nc lcnlrar do quc cisic, alcn dc ii, no
univcrso. Vcn, ninIa ananic, ninIa csposa!
vcn jurar quc nc pcricnccs, pcranic o aliar c
aos pcs do saccrdoic...
A csia palavra faial, un griio scnclIanic
ao dc Ioncn fcrido dc noric, ronpcu agudo c
rapido do scio do cavalciro. A nao dc Eurico
alandonou a nao dc Hcrncngarda, c os scus
olIos lrilIaran con fulgor infcrnal. Fccuou,
afasiando dc si a irna dc Pclagio,
solrcssaliada por aquclc gcsio suliiancnic
dcnudado, por aquclc olIar ardcnic c vago.
Ela nao podia conprccndcr a causa dc
scnclIanic nudana... Con o lrao csqucrdo
csicndido, o gucrrciro parccia qucrcr arrcda-la
dc si, cnquanio con a nao confrangida
apcriava a fronic, cono sc luscassc csnagar
un pcnsancnio airoz quc lIc surgia la dcniro.
Afasia-ic, nulIcr, quc o icu anor nc
pcrdcu! nurnurou cnfin. Ha cnirc nos
un alisno. iu o alrisic; cu prccipiici-nc nclc.
Un crinc, so un crinc, podc unir-nos... Fcz
una pausa, c prosscguiu. E por quc nao sc
280
concicra clc? Talvcz oliivcsscnos pcrdao!...
Pcrdao? OI ncu Dcus, nao o icrias para o
sacrlcgo... nao! Afasia-ic, Hcrncngarda.
Dianic dc ii icns un dcsgraado, un
dcsgraado quc fizcsic!
A donzcla uniu as naos lavadas cn
lagrinas, c cclanou.
Eurico! Eurico! cnlouqucccsic?... Por
picdadc, cplica-nc csic Iorroroso nisicrio!
Por quc nc rcpclcs? quc ic fiz cu... cu quc ic
ano, quc sou iua, iua para scnprc?!
Mas os olIos ciniilanics do cavalciro
iinIan anoriccido. dcrrilado na luia quc
iravara con o dcsiino, o scu conlaicr dc
ianios anos icrninava, finalncnic. Un sorriso
inscnsaio sulsiiiuiu-lIc no rosio as
coniracs Ialiiuais dc nclancolia. Afigurava-
sc-lIc quc cn roda dclc lalouava a cavcrna, c
a luz funosa da iocIa quc ardia scgura no
lrao dc fcrro cravado na pcdra parccia-lIc
faiscar cn fiias cor dc sanguc. Esvado,
vacilanic, asscniou-sc nun fragncnio da
rocIa c, csicndcndo a nao para Hcrncngarda,
pcgou dc novo na dcla c, con un sorriso
indizvcl, coniinuou cn voz sulnissa.
Dcz anos! ... Salcs iu, Hcrncngarda, o
quc c passar dcz anos anarrado ao proprio
cadavcr? Salcs iu o quc sao nil c nil noiics
consunidas a csprciiar cn Iorizonic iliniiado
281
a csircla polar da cspcrana c, quando, no fin,
os olIos cansados c gasios sc vao ccrrar na
noric, vcr cssa csircla rcluzir un insianic c,
dcpois, dcsfccIar do ccu nas profundczas do
nada? Salcs o quc c caninIar solrc silvados
pclo caninIo da vida c acIar ao calo, cn vcz
do narco niliario ondc o pcrcgrino dc ircguas
aos pcs rasgados c sangucnios, a lorda dc un
dcspcnIadciro, no qual c fora prccipiiar-sc?
Salcs o quc isio c? ninIa irisic Iisioria!
Esircla noncnianca quc nc iluninasic, casic
no alisno! Arlusio quc nc rciivcsic un
insianic, a ninIa nao dcsfalccida alandonou-
ic, c cu dcspcnIci-nc! OI, quanio o ncu fado
foi ncgro!
Hcrncngarda conicnplava-o con
assonlro c icrror... Cono o cnicndcria cla?
Eurico prosscguiu...
OlIa iu! Ao pr do sol, no csiio, ia cu
asscniar-nc solrc un ccrro nariino,
alongando a visia pclo occano iranquilo, c
parccia-nc divisar-ic dcscnIada na ainosfcra,
a sorrir-nc. Eniao, as lagrinas dc fclicidadc
concavan a lroiar-nc dos olIos. dcpois,
lcnlrava-nc dc qucn cu cra, c cssas lagrinas
condcnsavan-sc a ncio das faccs c
qucinavan cono sc fosscn ncial candcnic. A
Ioras norias, corrcndo pclos dcsvios, quando
o vcnio aoiiava os arlusios cnfczados da
nonianIa, cada sonlra quc sc ncncava ao
282
luar, solrc o cIao pardaccnio, cra a iua
sonlra quc cu via. Ouiras noiics, cn quc nais
iranquilo podia, a sos conigo, cngolfar-nc nos
pcnsancnios dc Dcus, a iua inagcn vinIa
inicrpor-sc cnirc nin c a lanpada noriia quc
nc aluniava, c o Iino do prcslicro dc Caricia
quc dcvia, ialvcz, cscrcvcr-sc nos Iinarios das
caicdrais da EspanIa, ficava inconplcio ou
icrninava por una llasfcnia; porquc ianlcn
ic via sorrir, nas a ouircn, nas a Ioncn fcliz
con o icu anor, c cu iinIa cniao scdc... scdc
dc sanguc... Era una lcnia agonia! E scnprc
iu anic nin. nas solidcs das lrcnIas, na
incnsidadc das aguas, no silcncio do
prcsliicrio, nos raios csplcndidos do sol, no
rcflco palido da lua c, aic, na Iosiia do
sacrifcio... scnprc iu!... c scnprc para nin
inpossvcl!
Mas dcliras!... inicrronpcu
Hcrncngarda... Ouc icns iu con o
prcslicro dc Caricia; con cssc ilusirc
saccrdoic, cujos Iinos sacros rcloavan ainda
Ia pouco pclos icnplos da EspanIa, c a qucn,
dcccrio, o fcrro npio dos aralcs nao
rcspciiou? A iua gloria c ouira c nais lcla; a
gloria dc scrcs o vcnccdor dos vcnccdorcs da
cruz. A sua cra sania c pacfica. Dcus cIanou-
o para si, c iu vivcs para scr ncu. Ningucn
cisic Iojc no nundo quc possa cnlaraa-lo.
283
Esquccc o passado; csquccc-o por anor dc
nin!
O cavalciro sorriu dc novo dolorosancnic c
dissc-lIc.
Ouc icnIo cu con o prcslicro dc
Caricia?!... Hcrncngarda, lcnlras-ic do scu
nonc?
Os lalios da donzcla fizcran-sc lrancos ao
ouvir csia pcrgunia. un pcnsancnio
nonsiruoso c incrvcl lIc passara pclo cspriio.
Con voz afogada c quasc inpcrccpivcl
rcplicou.
Era... cra o icu, Eurico!... Mas quc podc
Iavcr conun cnirc o gucrrciro c o saccrdoic?
Ouc inporia un nonc... una palavra?... quc...
O cavalciro pos-sc cn pc c, dciando
dcscair os lraos c pcndcr o rosio solrc o
pciio, nurnurou.
Ha conun, quc o gucrrciro c prcslicro
sao un dcsgraado so!... Inporia, quc cssc
dcsgraado c ncsic noncnio un saccrdoic
sacrlcgo. O pasior dc Caricia...
OI, nao acalcs! inicrronpcu
Hcrncngarda, con indizvcl afliao.
Era Eurico, o gardingo!
Profcrindo csias palavras, quc cplicavan
o nisicrio da sua cisicncia, o cavalciro ncgro
viu cair cono fulninada a filIa dc Favila. E clc
284
nao sc novcu. A sua inaginaao ircsvariada
afigurou pcrio dc si o vulio suavc c irisic do
vcncravcl Sislcrio, quc csicndia a nao
nirrada cnirc anlos, cono para os dividir cn
nonc da rcligiao, quc os dcvia salvar, c do
scpulcro, a qucn pcricncian.
Ncsic noncnio una grandc nuliidao dc
crianas, dc vclIos, dc nulIcrcs pcnciraran
na cavcrna con griios c cIoros dc icrror. No
coraao das Asiurias, cnirc alcaniis
iniraiavcis, no fundo dc un vasio dcscrio,
rcpciia-sc o griio quc nil vczcs iinIa soado na
dcvasiada EspanIa. Os aralcs!"
AnanIcccra.
Aquclc solrcssalio, iao inpcnsado,
rcvocou o cavalciro ao scniincnio da sua
siiuaao. AjoclIou junio dc Hcrncngarda c,
pcgando-lIc na nao ja fria, lcijou-lIa. Nas
raias da vida, aquclc lcijo, princiro c uliino,
cra purificado pclo Ialiio da noric quc sc
aproinava. cra inoccnic c sanio, cono o dc
dois qucrulins ao dizcr-lIcs o Criador.
Eisii!"
Dcpois crgucu-sc, vcsiiu a sua ncgra
arnadura, cingiu a cspada, lanou nao do
franquisquc c, ronpcndo por cnirc o iropcl,
quc fizcra silcncio ao vc-lo, dcsaparcccu
airavcs da poria da gruia, cujas rocIas iingia
285
cor dc sanguc a dourada vcrnclIidao da
aurora.
286

XIX CONCLUSO
Da noric s ircvas, Inorial, ic dirigcs!
Mcrolaudc. Pocnu dc C)sto.

A vcniura das arnas nuulnanas iinIa
cIcgado ao apogcu, c a sua dcclinaao
concava, finalncnic. E na vcrdadc, a ira
cclcsic conira os godos parccia dcvcr csiar
saiisfciia. O solo da EspanIa cra cono una
ara incnsa, ondc as cIanas das cidadcs
inccndiadas scrvian dc fogo sagrado para
consunir aos nilIarcs as viinas Iunanas. O
silcncio do dcsalcnio rcinava por ioda a paric,
c os crisiaos vian con aparcnic indifcrcna os
scus vcnccdorcs polurcn as uliinas coisas
quc, aic scn cspcrana, ainda dcfcndc una
naao conquisiada as nulIcrcs c os
icnplos. Tcodoniro pagava lcn caro o
proccdincnio quc o dcscjo dc salvar os scus
sudiios o novcra a scguir. O pacio fciio por clc
con os aralcs nao iardou a scr por nil nodos
violado, c o ilusirc gucrrciro icvc dc sc
arrcpcndcr, nas ja dclaldc, por Iavcr dcposio
a cspada aos pcs dos inficis, cn vcz dc pclcjar
aic a noric pcla lilcrdadc. Fora isio o quc
Pclagio prcfcrira, c a viioria coroou o scu
287
confiar no csforo dos vcrdadciros godos c na
picdadc dc Dcus.
Os quc icn lido a Iisioria daqucla cpoca
salcn quc a laialIa dc Cangas dc Onis foi o
princiro clo dcssa cadcia dc conlaics quc,
prolongando-sc airavcs dc quasc oiio scculos,
fcz rccuar o Alcorao para as praias dc frica c
rcsiiiuir ao cvangclIo csia loa icrra dc
EspanIa, icrra, nais quc ncnIuna, dc
nariircs. Na laialIa dc junio dc Auscla foran
vingados os valcnics quc pcrcccran nas
nargcns do Crssus; porquc nais dc vinic nil
sarraccnos viran pcla uliina vcz a luz do sol
naquclas irisics solidcs. Mas, ncssc dia dc
puniao, csia dcvia alrangcr assin os inficis,
cono os quc lIcs Iavian vcndido a pairia c
quc ainda vinIan dispuiar a scus irnaos a
dura lilcrdadc dc quc gozavan nas lrcnIas
iniraiavcis das Asiurias.
O ardil dc Pclagio para rcsisiir con
vaniagcn aos nuulnanos, ccn vczcs nais
nuncrosos quc os crisiaos, suriira o dcscjado
cfciio. Ainda quc nuiio a cusio, os cavalciros
cnviados cn cilada para a florcsia csqucrda
das garganias dc Covadonga pudcran cIcgar
a scn scrcn scniidos dos aralcs, quc sc
Iavian aproinado nais ccdo do quc o fizcra
crcr a narraao do vclIo Vclido. Os inficis
pararan nas lordas do Dcva, no siio cn quc
ronpia do valc, c os scus alnogaurcs iinIan
288
ousado pcncirar avanic. Os cavalciros da
cilada, quc a pouca disiancia passavan nanso
c nanso, ouviran disiiniancnic o iropcl dos
gincics ininigos.
Mas, quando, ao princiro alvor da nanIa,
Pclagio sc cncaninIava con o scu pcqucno
csquadrao para a gargania das scrras, ja os
aralcs ronpian por cla c concavan a
cspraiar-sc, cono rilcira quc, saindo dc lciio
apcriado, sc dilaia pcla canpina. Os crisiaos
rccuaran, c os inficis, airiluindo ao icnor
csia fuga sinulada, prccipiiaran-sc apos clcs.
Pouco a pouco, o duquc dc Canialria airaiu-os
para a cnirada da gruia dc Covadonga.
CIcgado ali, pondo loca a sua luzina, iirou
un son prolongado. Incdiaiancnic os cinos
dos rocIcdos, quc parccian inaccssvcis,
colriran-sc dc fundilularios c frccIciros, c
una nuvcn dc iiros cIovcu dc ioda a paric
solrc os africanos c solrc os rcncgados godos.
Vacilaran; nas o dcscjo da vingana lcvou-os
a apinIarcn-sc, csquadrcs apos csquadrcs,
cnirada da cavcrna, ondc, finalncnic,
cnconiravan dcscspcrada rcsisicncia. Eniao,
cono sc dcspcgasscn do ccu, grandcs
rocIcdos concaran a rolar solrc clcs dos
cinos do prccipcio quc lIcs ficava
solrancciro. Maos invisvcis os inpclian. Cada
rocIa iraava no ncio daquclc vulio infornc
quc oscilava, naqucla vasia plancic dc alvos
289
iurlanics c dc capaccics rcluzcnics, una
cscura nancIa, scnclIanic a cIaga Iorrvcl.
Eran dcz ou vinic gucrrciros cujos ncnlros
csnagados, cujos ossos iriiurados, cujo
sanguc confundido cspirravan por cina das
fronics dos scus conpanIciros. Era ncdonIo!
porquc a cssc cspciaculo sc ajuniava o griio
dc raiva c dcscspcraao dos pclcjadorcs, griio
fcroz c agudo, so conparavcl ao lranido dc
ccn lcoas a qucn os caadorcs do Ailas
Iouvcsscn, na auscncia dclas, roulado os
scus cacIorrinIos.
Pcla volia da iardc, apcnas do nuncroso c
lrilIanic ccrciio dos aralcs alguns nilIarcs
dc cavalciros fugian dcsalcniados dianic dos
foragidos das Asiurias, quc os pcrscguian
incansavcis alcn dc Cangas dc Onis.
Fora no noncnio cn quc Pclagio
pcncirava, na sua fingida fuga, sol o vasio
porial da gruia quc o cavalciro ncgro saa. O
jovcn gucrrciro viu-o c csircncccu. Eurico
iinIa as faccs cncovadas, o rosio palido c
iransiornado, c Iavia cn iodo o scu gcsio una
iao singular cprcssao dc iranquilidadc quc
fazia icrror. Enquanio os crisiaos dcfcndian a
cnirada clc csicvc qucdo, cono indifcrcnic ao
conlaic; nas, logo quc os aralcs, aconciidos
ja pclas cosias, principiaran a rccuar; c quc
Pclagio pdc conlaicr na plancic, o cavalciro,
alrindo caninIo con o franquisquc,
290
dcsaparcccu no ncio dos ininigos. Dcsdc cssc
noncnio, dclaldc, o duquc dc Canialria o
luscou. ncn clc, ncn ningucn nais o viu.
Era quasc ao pr do sol. Scguindo a
corrcnic do Dcva, a pouco nais dc duas
nilIas das cncosias do Auscla, dilaiava-sc
ncssa cpoca dcnso losquc dc carvalIos, no
ncio do qual sc alria vasia clarcira, ondc
solrc dois rocIcdos aprunados asscniava un
icrcciro. Era, provavclncnic, una ara ccliica.
En frcnic dc iosca ponic dc pcdras lruias
lanadas solrc o rio, una scnda csirciia c
ioriuosa airavcssava a sclva c, passando pcla
clarcira, coniinuava por ncio dos ouiciros
vizinIos, dirigindo-sc, nas suas nil volias,
para as landas da Calccia. Ouairo cavalciros,
a pc c cn fio, caninIavan por aquclc apcriado
carrciro. Pclos arcjos c arnas, conIccia-sc quc
cran ircs crisiaos c un sarraccno. CIcgados
clarcira, csic parou dc rcpcnic c, voliando-sc
con aspccio carrcgado para un dos ircs,
dissc-lIc.
Nazarcno, ofcrcccsic-nos a salvaao, sc
ic scgusscnos. fiano-nos cn ii, porquc nao
prccisavas dc irair-nos. Esiavanos nas naos
dos soldados dc Pclagio, c foi a un accno icu
quc clcs ccssaran dc pcrscguir-nos. Porcn o
silcncio icnaz quc icns guardado gcra cn nin
gravcs suspciias. Oucn cs iu? Cunprc quc
291
scjas sinccro, cono nos. Salcs quc icns dianic
dc ii Muguciz, o anir da cavalaria aralc,
Juliano, o condc dc Scpiun, c Opas, o lispo
dc Hspalis.
Salia-o rcspondcu o cavalciro. por
isso vos irouc aqui. Oucrcs salcr qucn sou?
Un soldado c un saccrdoic dc Crisio!
Aqui!?... aialIou o anir, lcvando a
nao ao punIo da cspada c lanando os olIos
cn roda. Para quc fin?
A ii, quc nao cras nosso irnao pclo
lcro; quc icns conlaiido lcalncnic conosco,
ininigos da iua fc; a ii, quc nos oprincs,
porquc nos vcnccsic con csforo c luz do dia,
foi para ic cnsinar un caninIo quc ic conduza
cn salvo s icndas dos icus soldados. por
ali!... A csics, quc vcndcran a icrra da pairia,
quc cuspiran no aliar do scu Dcus, scn
ousarcn francancnic rcncga-lo, quc
ganIaran nas ircvas a viioria naldiia da sua
pcrfdia, c para lIcs cnsinar o caninIo do
infcrno... Idc, niscravcis, scgui-o!
E quasc a un icnpo dois pcsados golpcs
dc franquisquc assinalaran profundancnic os
clnos dc Opas c Juliano. No ncsno noncnio
nais ircs fcrros rcluziran.
Un conira ircs! Era un conlaic calado c
icncroso. O cavalciro da cruz parccia
dcsprczar Muguciz. os scus golpcs rciinian so
292
nas arnaduras dos dois godos. Princiro o
vclIo Opas, dcpois Juliano caran.30|
Eniao, rccuando, o gucrrciro crisiao
cclanou.
Mcu Dcus! Mcu Dcus! Possa o sanguc
do nariir rcnir o crinc do prcsliicro!
E, largando o franquisquc, lcvou as naos
ao capaccic dc lronzc c arrojou-o para longc
dc si.
Muguciz, ccgo dc colcra, vilrara a cspada.
o cranio do scu advcrsario rangcu, c un jorro
dc sanguc salpicou as faccs do sarraccno.
Cono ionla o alcio soliiario da cncosia
ao passar do furacao, assin o gucrrciro
nisicrioso do Crssus caa para nao nais sc
crgucr!...
Ncssa noiic, quando Pclagio voliou
cavcrna, Hcrncngarda, dciiada solrc o scu
lciio, parccia dornir. Cansado do conlaic c
vcndo-a iranquila, o nancclo adorncccu,
ianlcn, pcrio dcla, solrc o duro pavincnio da
gruia. Ao ronpcr da nanIa, acordou ao son
dc caniico suavssino.
Era sua irna quc caniava un dos Iinos
sagrados quc nuiias vczcs clc ouvira cnioar na
caicdral dc Tarraco. Dizia-sc quc scu auior
fora un prcslicro da dioccsc dc Hispalis,
cIanado Eurico.
293
Ouando Hcrncngarda acalou dc caniar,
ficou un noncnio pcnsando. Dcpois,
rcpcniinancnic, soliou una dcsias risadas
quc fazcn criar os calclos, iao irisics,
soiurnas c dolorosas sao clas. iao
conplciancnic cprincn irrcncdiavcl
alicnaao dc cspriio.
A dcsgraada iinIa, dc fciio, cnlouquccido.
294

NOTAS DO AUTOR

[1] Sou cu o princiro quc nao sci classificar
csic livro; ncn isso nc afligc dcnasiado. Scn
anlicionar para clc a qualificaao dc pocna
cn prosa quc nao o c por ccrio ianlcn
vcjo, cono iodos Iao dc vcr, quc nao c un
ronancc Iisiorico, ao ncnos confornc o criou
o nodclo c a dcscspcraao dc iodos os
ronancisias, o inorial Scoii. Prcicndcndo fiar
a aao quc inaginci nuna cpoca dc iransiao
a da noric do inpcrio goiico, c do
nascincnio das socicdadcs nodcrnas da
Pcnnsula iivc dc luiar con a dificuldadc dc
dcscrcvcr succssos c dc rciraiar Ioncns quc,
sc, por un lado, pcricncian a cras quc nas
rccordacs da EspanIa icnIo por analogas
aos icnpos Icroicos da Crccia, prcccdian
incdiaiancnic, por ouiro, a cpoca a quc, cn
rigor, podcnos cIanar Iisiorica, ao ncnos cn
rclaao ao ronancc. Dcsdc a princira aic a
uliina pagina do ncu polrc livro caninIci
scnprc por csirada duvidosa iraada cn
icrrcno novcdio; sc o fiz con passos firncs
ou vacilanics, ouiros, quc nao cu, o dirao.
ConIcccnos, ialvcz, a socicdadc visigoiica
nclIor quc a dc Ovicdo c Lcao, quc a do nosso
295
Poriugal no princiro pcrodo da sua cisicncia
cono indivduo poliico. Salcnos nclIor quais
foran as insiiiuics dos godos, as suas lcis,
os scus usos, a sua civilizaao iniclcciual c
naicrial, do quc salcnos o quc cra isso iudo
cn scculos nais proinos dc nos. O csplcndor
dos paos, as fornulas dos irilunais, os riios
dos icnplos, a adninisiraao, a nilcia, a
propricdadc, as rclacs civis, sao ncnos
nclulosas c inccrias para nos nas cras goiicas
quc duranic o longo pcrodo da rcsiauraao
crisia. E, coniudo, o rcproduzir a vida dcssa
socicdadc, quc nos lcgou ianios nonuncnios,
con as fornas do vcrdadciro ronancc Iisiorico
icno-lo por inpossvcl, ao passo quc o
rcprcscniar a cisicncia dos Ioncns do
undccino ou dos scguinics scculos scra para o
quc os iivcr csiudado, nao digo facil, nas, scn
duvida, possvcl.
Oual c a causa disio?
quc nos conIcccnos a vida pullica dos
visigodos c nao a sua vida niina, cnquanio os
scculos da EspanIa rcsiaurada rcvclan-nos a
scgunda con nais individuaao c vcrdadc quc
a princira. Dos godos rcsian-nos codigos,
Iisioria, liicraiura, nonuncnios cscriios dc
iodo gcncro, nas os codigos c a liicraiura sao
rcflcos, nais ou ncnos palidos, das lcis c
crudiao do inpcrio ronano, c a Iisioria
dcsconIccc o povo. O goiicisno cspanIol, ao
296
princiro aspccio, parccc novcr-sc. Palpano-lo.
c una csiaiua dc narnorc, fria, inovcl, Iiria.
As porias das Ialiiacs dos cidadaos ccrran-
nas os scic sclos do Apocalipsc. sao a canpa
da fanlia. A fanlia goda c para nos cono sc
nunca cisiira.
Nao calc nuna noia o fazcr scniir cssc
nao-sci-quc dc najcsiadc csculiural quc
conscrva scnprc a raa visigoiica, por nais
quc icnicnos galvaniza-la, ncn o conirapor-
lIc as gcracs, nascidas duranic a rcaao
conira o islanisno, quc surgcn c agiian-sc c
vivcn quando lIcs aplicanos a corrcnic
clcirica c nisicriosa quc, pariindo da
inaginaao, vai dcspcriar os icnpos quc
foran, do scu calado scpulcro.
Dcsia difcrcna, quc c nais facil scniir quc
dcfinir, nascc a ncccssidadc dc csialclcccr
una disiinao nas fornas liicrarias aplicadas
s divcrsas cpocas da aniiga EspanIa, a
ronano-gcrnanica, c a nodcrna.
O pcrodo visigoiico dcvc scr para nos
cono os icnpos Ioncricos da Pcnnsula. Nos
canios do prcslicro icnici acIar o
pcnsancnio c a cor quc convcn a scnclIanic
assunio, c cn quc cunprc prcdonincn o csiilo
c fornas da Dllia c do Eda, as iradics
crisias, c as iradics goiicas quc, pariindo do
Oricnic c do Noric vicran cnconirar-sc c
297
conplciar-sc, cn rclaao pocsia da vida
Iunana, no circno Ocidcnic da Europa.
O ronancc Iisiorico, cono o concclcu
Walicr Scoii, so c possvcl aqucn do oiiavo
ialvcz so aqucn do dccino scculo; porquc so
aqucn dcssa daia a vida da fanlia, o Ioncn
sinccrancnic Ioncn, c nao cnsaiado c irajado
para aparcccr na praa pullica, sc nos vai
pouco a pouco rcvclando. As fornas c o csiilo
quc convcn aos icnpos visigoiicos scrian,
dcsdc cniao, alsurdos c, parccc-nc, aic, quc
ridculos.
A EspanIa ronano-gcrnanica
iransfornou-sc na EspanIa rigorosancnic
nodcrna no icrrvcl cadinIo da conquisia
aralc. A olra liicraria (novcla ou pocna
vcrso ou prosa quc inporia?i rclaiiva a cssa
iransiao dcvc conlinar as duas fornulas
indicar as duas circnidadcs a quc sc prcndc;
fazcr scniir quc o dcsccndcnic dc Tcodorico ou
dc Lcovigildo scra o asccndcnic do Cid ou do
Lidador; quc o Icroi sc vai iransfornar cn
cavalciro; quc o scrvo, cniidadc duvidosa cnirc
Ioncn c coisa, conca a convcricr-sc cn
aliivo c irrcquicio lurgucs.
E a forna c o csiilo dcvcn aproinar-sc
nais ou ncnos dc un ou c ouiro circno,
confornc a cpoca cn quc lananos a nossa
conccpao csia nais vizinIa ou nais rcnoia
298
da quc vai dciando dc cisiir ou da quc vcn
surgindo. A dificuliosa nisiura dcssas corcs
na palcia do ariisia ncnIuna douirina,
ncnIun prccciio lIa diz. cnsinar-lIa-a o
insiinio.
Tivc cu cssc insiinio? nais provavcl o
nao quc o sin. Sc a aric fora facil, para
iodos os quc icnian possu-la, nao nos
faliarian ariisias!
[2] Hcsiici nuiio icnpo solrc sc conviria
usar dos noncs proprios, qucr dc pcssoas qucr
dc lugarcs, cono as succssivas alicracs da
linguagcn na EspanIa os foran
iransfornando, a ponio dc nuiios dclcs sc
acIarcn Iojc ioialncnic divcrsos do quc cran
na sua origcn. Dcsias nudanas, aquclas quc
apcnas consisiian no auncnio ou dininuiao
dc una lcira, ou na divcrsidadc das
dcsincncias, podian, ialvcz, scr adniiidas scn
darcn un aspccio anacrnico ao livro. Ouiros
noncs, porcn, Iavia, solrciudo nas
dcsignacs corograficas, iao conplciancnic
alicrados, quc nc rcpugnava o sulsiiiuir o
nodcrno ao aniigo. Assin, Tolciun, Encriia
scrian scn dificuldadc rcprcscniados por
Tolcdo c Mcrida; nas, cono sulsiiiuir, scn
anacronisno na cprcssao, ScvilIa a Hspalis,
Lcao a Lcgio, Cuadalcic a Crssus, c,
finalncnic, Durgos a Augusiolriga, quando,
cono ncsic caso, aic a siiuaao da nodcrna
299
cidadc nao c caiancnic a da aniiga
povoaao? Prcfcri, porianio, conscrvar os
noncs priniiivos, os quais, nao influindo dc
nodo algun na ordcn c clarcza da narraiiva,
podcn facilncnic cnconirar-sc cn qualqucr
dicionario ou iraiado dc gcografia aniiga.
Aos noncs individuais dos princiros
visigodos procurci conscrvar, quando aludi a
clcs, os vcsigios da origcn goiica. aos dos
pcrsonagcns do ncu livro conscrvci as fornas
alaiinadas quc sc cnconiran nos nonuncnios
conicnporancos, porquc, scgundo iodas as
prolalilidadcs, ja ncsia cpoca o clcncnio
ronano dc iodo Iavia iriunfado na lngua.
[3] Una das coisas nais dispuiadas na
Iisioria das insiiiuics goiicas c a naiurcza
dcssa classc dc indivduos, quc ianias vczcs
figuran nos nonuncnios daquclas cpocas,
cIanadas gardingos ( gu)dgg cn lngua
goiicai. Masdcu c con clc Foncy, quc o iraduz
quasc scnprc accrca da Iisioria dos visigodos,
posio quc nao o ciic scnao ncsic lugar, sao dc
parcccr quc o gardingaio nao cra un iiulo dc
nolrcza, nas do cargo dc sulsiiiuio do duquc,
(govcrnador dc provnciai cono o ucu)us o cra
do condc (govcrnador dc cidadci. AscIlacI
dcriva a palavra dc gu)ds, quc significa sou)
con tc))us ud]uccntcs, c parccc qucrcr
confirnar assin a opiniao dc Vossio, quc
prcicndia fosscn os adninisiradorcs ou
300
alnoarifcs dos palacios rcais, opiniao quc
scria nuiio difcil dc susicniar visia dc varios
nonuncnios Iispano-goiicos. Scgui o parcccr
dc Crinn c Lcnllc, quc supcn fornarcn os
gu)dggs una classc dc cu)ucs (coricsaosi ou
nolrcs. Ncsic caso, nao scrviria a ciinologia
gu)ds para indicar no gardingaio una nolrcza
csirilada solrc ccria cicnsao c inporiancia
dc propricdadc icrriiorial, fornando a icrccira
classc dc nolrcza dcpois dos duccs c contcs?
Fossccuw-Saini-Hilairc pcnsa-o assin c faz o
gardingo sinnino dc P)cc). Proccr, iodavia,
nao indicava cn cspccial o gardingo, nas cra
dcnoninaao gcncrica da nolrcza.
Ouanio ao cargo dc tu]udo, dcvc salcr-sc
quc o ccrciio godo sc dividia cn corpos dc nil
Ioncns, c csics cn conpanIias c csquadras
dc ccn c dc dcz. Alaio do iiufado (tIud ou
tIcod, povo, c ]utI, conduzir, ou, scgundo
ouira dcrivaao, tuIundu, nil, c ]utIi quc,
ianlcn, sc cIanava nilcnario (da ciinologia
laiina nci csiava o quingcniario, scgundo
uns, capiiao dc quinIcnios Ioncns, cspccic dc
najor dos rcgincnios nodcrnos, ou, scgundo
ouiros, sulsiiiuio do iiufado ou scnclIanic
aos nossos icncnics-coroncis. A conpanIia dc
ccn Ioncns (ccnt)ui cra rcgida por un
ccntcnu)o, c a dc dcz (dccunui por un dccano.
[4] O vcsiido civil dos visigodos cra una
cspccic dc iunica cIanada st)ngc ou st)go, ja
301
danics conIccida pclos ronanos. O clcro
usava dcsic irajo, cono os sccularcs, con a
difcrcna dc scr lranco ou dc ouira cor
nodcsia, porquc o Iavia, aic, cor dc purpura,
o uso da qual cra scvcrancnic proilido aos
saccrdoics. Vcja-sc Masdcu, Hst. C)t. dc Esp.,
i. II, p. 63 c 197, c Ducangc c Carpcniicr s
palavras St)ngcs, St)go.
[S] A igrcja goda cnprcgava oiio ninisiros
na cclclraao do culio. 1 o Ostu)o, quc alria
c fccIava o icnplo, cuidava da conscrvaao
dos oljcios do culio c vigiava quc nao
assisiisscn ao sacrifcio Icrcgcs ou
cconungados; 2 o Acto, quc iluninava os
aliarcs c iinIa na nao un candclalro
cnquanio sc lia o cvangclIo; 3 o Exo)cstu, a
qucn incunlia o cpulsar o dcnnio dos
posscssos; 4 o Sunstu, quc lcvaniava no
coro as anifonas, salnos c Iinos; 5 o Lcto),
quc lia cn alia voz as profccias do Aniigo
Tcsiancnio c as Epsiolas c as cplicava ao
povo; 6o SuIducono, quc rccclia as ollacs
dos ficis c dispunIa as vcsiiduras c vasos
sagrados para a nissa; 7 o Ducono, quc
ajudava a csia c dava a conunIao; 8 o
P)csItc)o, quc sacrificava, prcgava c dava a
lcnao ao povo.
[6] Pocias cclclrcs Iispano-godos do scculo
V. Dc Dracncio rcsia-nos o Cu)ncn dc Dco
c una cpsiola dirigida a Cunirico, rci dos
302
Vandalos. Dc Mcrolaudc sulsisic un
fragncnio do Pocnu dc C)sto. Dc Orcncio, iao
clogiado pclo pocia Foriunaio c por Sidnio
Apolinario, apcnas rcsia una pcqucna pocsia
na HIotIccu Vctc)un Put)un.
[?] A raa dos godos, asiaiica na origcn c
gcrnanica na lngua, quc, anics dc ocupar
una paric do icrriiorio ronano, Ialiiava ao
noric do Ponio Euino (Mar Ncgroi, dividia-sc
cn duas grandcs fanlias, cujas dcnoninacs
provicran da sua siiuaao rclaiiva. Os quc
csianccavan ao oricnic cIanavan ost-gotIs
(godos dc lcsici c dcpois, corrupiancnic,
osirogodos; os quc dcnoravan ao ocidcnic
cran os ucst-gotIs (godos do ocsici ou
Visigodos, quc, dcpois dc ora scrvircn o
inpcrio cono aliados, ora assolarcn-no cono
ininigos, vicran fazcr asscnio no sul das
Calias c na Pcnnsula, csialclcccndo, afinal,
cn Tolcdo o ccniro do scu inpcrio.
[S] A cclclrc laialIa dada por Tcodorico, rci
dos visigodos, c pclo gcncral ronano Accio, scu
aliado, ao fcroz iila nos Cunp Cutuuunc
(plancics dc CIalons-sur-Marnci c o nais
cclclrc cnirc os icrrvcis conlaics quc cusiou
Europa no V scculo a dissoluao do grandc
cadavcr ronano. Podcn vcr-sc cn Jo)nudus c
no Puncg)co dc Auto por Sidnio Apolinario
as pariicularidadcs dcsic succsso.
303
[9] Aljcziras. Esic nonc foi posio pclos
aralcs ao lugar ondc Tariquc aporiara saindo
dc Ccuia para a conquisia dc EspanIa. O
ilIcu, Iojc cIanado PonIus, fica a un iiro dc
cspingarda daqucla povoaao, qual passou o
nonc quc os aralcs iinIan dado ilIoia,
vcndo-a vcrdcjar ao longc. D]cz)ut u-Hud)u
(IlIa Vcrdci. Ignorando-lIc o nonc aniigo,
supus quc cssa dcnoninaao dc origcn
aralica cra anicrior c quc ja os Codos lIa
airiluan. O anacronisno c, a ncu vcr, assaz
dcsculpavcl.
[10] O uncuo, quc cnirc os ronanos cra
proprio das nulIcrcs dc laia csfcra, iornou-
sc cn EspanIa irajo conun das nais
Ioncsias c nolrcs. cra una cspccic dc nanio,
con quc colrian as vcsiiduras infcriorcs. Os
calclos, cnccrravan-nos nuna coifa
dcnoninada )ctoo . Vcja-sc Masdcu, Hst.
C)t., i. II, p. 6.
[11] Os Visigodos iinIan dado cn cspccial
o nonc dc Cunp GotIc s plancics dc Lcao c
da Esircnadura EspanIola. Da, conirada a
ncnor icrriiorio, vcio a dcnoninaao da icrra
dc Cunpos.
[12] Vu. Prcfciio, caudilIo principal,
govcrnador dc provncia, gcncral dc ccrciio.
Condc. Dccu). dc Ag. Non. A)uIcs. Juliano
cra, scgundo parccc, o govcrnador da provncia
304
goiica dc alcn do Esirciio, cIanada
Transfrciana. calia-lIc por isso cnirc os
aralcs o iiulo dc Vali. ScItu c a corrupao
aralica do nonc dc Scptun, corrupao dc
ondc os nossos aniigos fornaran Ccptu c,
dcpois, Ccutu.
[13] O ])unIsI ou ])unIsIu cra una
cspccic dc nacIadinIa dc dois guncs, usada
pclos francos, dc qucn os godos a ionaran.
Consulic-sc Masdcu, Hst. C)t., i. II, p. 52 c
Ducangc, vcrl. F)uncscu. A cutcu, dc quc
adianic sc Ia dc falar, cra una lana curia ou
dardo, a origcn, ialvcz da uscunu dos icnpos
posicriorcs.
[14] ScvilIa no icnpo dos ronanos iinIa
dois noncs Honuu c Hspus. Esic uliino
vcio a prcvalcccr, cnfin. Vcja-sc Fo)cs, Esp.
Sug)., i. 9, p. 87.
[1S] Mafona cra naiural dc Mcdina. Esia
cidadc cIanava-sc Lairilc. Foi clc qucn lIc
ps o nonc dc Mcdina an-Nali Cdudc do
P)o]ctu.
[16] Os aralcs, icndo dcscnlarcado nas
cosias dc EspanIa, c vcndo quc a nonianIa
do Calpc cra un lugar grandcncnic
dcfcnsavcl, foriificaran-sc a, porvcniura
cnquanio cspcravan o rcsio do ccrciio quc
passava dc frica. A nonianIa rccclcu cniao
o nonc dc GcIu Tu)I (Monic dc Tariquci c,
305
ianlcn o dc GcIu-u-FctuI (Monic da
Eniradai. Da palavra GcIu Tu)quc sc fornou
dcpois a dc Cilraliar.
[1?] Isun cn aralc, o islanisno ou rcligiao
do Alcorao. Significa, propriancnic, csia
palavra )csgnucuo; )csgnucuo cn Dcus.
[1S] Esculcas cran, nos icnplos larlaros,
cIanadas as rondas ou scniinclas noiurnas
dos arraiais. Esia palavra cnconira-sc nos
cscriiorcs do VI scculo c dos scguinics, cono
cn S. Crcgorio Magno. scucus, quos nttts
soctc )cqu)unt (Epst. l2.23i. A forna pura
do vocalulo, Excucuto)cs, aparccc ja cn
Vcgccio; dcpois por alrcviaiura cxcucuc c
scucuc. Escucus sao coniraposios aos
utuuus nas lcis das Pu)tdus, P. 2, iii. 26,
ondc csics significan guu)dus dc du.
[19] Os aralcs dcsignavan os crisiaos, ou
anics, cn gcral, qualqucr curopcu pclo nonc
dc A-Hun, o Fonano, qucr fossc grcgo, franco
ou cspanIol. Aquclcs ncsnos quc alraavan
o islanisno conscrvavan csic apclido. Tal cra
o anir ou gcncral da cavalaria, Muguciz, un
dos nais fanosos conpanIciros dc Tariquc.
Ouando, cn cspccial, os prcicndian dcsignar,
nao pcla difcrcna da raa, nas pcla dc
crcna, dcnoninavan-nos Nuss)un
(Nuzu)cnosi.
306
[20] Dcus s c g)undc! cra para os aralcs a
voz dc aconcicr, cono, dcpois, foi para os
crisiaos o griio dc Sani'Iago!
[21] A cp]u cra una cspccic dc scla dc la
quc os godos Iavian iniiado da cavalaria
ronana.
[22] As arnas dclcs (dos lcrlcrcs c aralcs
africanosi quasc sc liniian a paus conpridos
a quc sc prcndcn pcqucnos ioros aiados pclo
ncio, quc no conlaic dcscarrcgan solrc os
ininigos con anlas as naos." Alcaiilc, Pcn-
Lun Spcndo), cn Casiri, i. 2, p. 258.
[23] Cono a palavra laiina scno) (o nais
vclIoi vcio a significar no laiin larlaro c no
ronancc ou lnguas vulgarcs das nacs
nodcrnas, o p)ncpu, o scnIo), assin a
palavra aralc (CIcI, CIcIi, Xcquc, isio c, o
anciao, ionou cnirc os sarraccnos a
significaao dc scnIor ou cIcfc dc una irilo.
[24] No inpcrio godo os lucclarios vinIan a
scr o ncsno quc os clicnics dos ronanos,
Ioncns livrcs adiios s fanlias podcrosas, por
qucn cran pairocinados c, ialvcz,
susicniados, sc, cono prcicndc Masdcu c o
scu, ncsia paric, quasc iraduior Foncy, o
nonc Iucccu)us lIcs provinIa dc Iucccu
(nigalIa dc paoi. O Codigo Visigoiico (Liv. 5,
iii. 3i csialclccc os dcvcrcs c rclacs dcsics
Ioncns con scus anos c paironos. A
307
olrigaao nais inporianic do lucclario parccc
icr consisiido no scrvio niliiar. S c... u)nu
dcdc)t. por isso quc sc nc afigura nais
provavcl a ciinologia quc a scnclIanic
dcnoninaao airilui con prcfcrcncia o crudiio
Canciani (Darlar. Lcg. Ani., vol. 4, p. 117i
dcrivando-a da palavra cscandinava IuIu) (o
cscudoi iransfornada no idiona gcrnanico cn
IuIc c nas lnguas nodcrnas cn IuIc),
Ioucc), I)oquc. Ncsic caso lucclario
corrcspondcria ao u)ngc)o ou cscudc)o dos
scculos XII c XIII, quc, significando na sua
origcn o quc irazia as arnas ou o cscudo do
scu scnIor ou ano, vcio a ionar-sc por un
Ioncn dc arnas dc ccria disiinao, a qucn,
iodavia, faliava o grau dc cavalciro.
[2S] O faio narrado ncsic capiulo c
Iisiorico. O lugar da ccna c a cpoca c quc sao
invcniados. Foran as nonjas dc Nossa
ScnIora do Valc, junio dc Ecija, quc, cn
icnpos posicriorcs, praiicaran csic fciio
Icroico, para sc csquivarcn scnsualidadc
lruial dos aralcs. Parccc quc o proccdincnio
das frciras dc Ecija foi iniiado cn nuiias
ouiras parics. Consulic-sc Dcrganza,
Antgududcs dc Espunu, i. I, p. 139, c
Moralcs, C)on. Gcnc)., i. III, p. 105.
[26] Scgundo Lcnllc, cuja opiniao asscnia
no icsicnunIo dc lln Said c dc AIncd Al-
nallari, os aralcs conIccian a EspanIa,
308
anics da conquisia, pclo nonc dc Anduos ou
Anduuz, nonc quc, dcpois, aplicaran cn
cspccial ao icrriiorio cnirc o Wadi Al-Kclir c o
Wadi Ana (Cuadalquivir c Cuadianai, isio c,
nodcrna Andaluzia. O nonc dc Al-CIarl (o
Ocidcnici quc, igualncnic, dcran Pcnnsula
para a disiinguir da Mauriiania (Al-MogIrcli
vcio, ianlcn, a conirair-sc nossa provncia
do Algarvc.
[2?] A]uqu. o iiulo quc os africanos dao
aos scus saccrdoics c salios da lci. Moura,
Vcstgos du Lnguu A)uIcu, p. 38.
[2S] As grandcs diviscs da EspanIa,
scgundo a gcografia aralc, cran quairo A-
gIu)I, o Ocidcnic; A-sIu)IuI, o Oricnic; A-
IIu o Mcio-Dia; A-d]u], o Noric. Era csia, por
isso, a dcsignaao dos icrriiorios crisiaos das
Asiuras c Canialria
[29] O u)pcnns, u)upcnns, ug)pcnns ou
u)pcntun, dondc vcio a palavra franccsa
u)pcnt, cra una ncdida dc cicnsao igual
nciadc do ]ugc)un, dondc ionanos a palavra
gcira. O aripcnc ncdia-sc cn quadro c iinIa
dc cada lado 12 pc)tcus, ncdida quc cquivalia
a dois palnos. Masdcu afirna quc o aripcnc
cra ncdida cspccial da Dciica, o quc c incaio;
porquc cla sc acIa ncncionada cn nuiios
docuncnios, nao so dc ouiras provncias dc
EspanIa, nas ianlcn dc divcrsos pascs,
309
cono sc podc vcr cn Ducangc, palavra
A)upcnns.
[30] Nas nil iradics divcrsas, qucr
aniigas, qucr invcniadas cn icnpos nais
nodcrnos, solrc o nodo cono sc consiiiuiu a
nonarquia das Asiurias procurci cingir-nc, ao
ncnos no dcscnIo gcral, ao quc passa por
nais proinancnic Iisiorico. Todavia, cunprc
advcriir quc Pclagio vivcu, scgundo iodas as
prolalilidadcs cn icnpos un pouco
posicriorcs conquisia aralc, c quc a noric
dc Opas c dc Juliano na laialIa dc Cangas dc
Onis, succsso narrado por alguns cscriiorcs,
icn solrado caracicrcs dc falulosa. A ninIa
inicnao, porcn, foi, cono ja noici, piniar os
Ioncns da cpoca dc iransiao, diganos assin,
dos icnpos Icroicos da Iisioria nodcrna para
o pcrodo da cavalaria, lrilIanic ainda, nas ja
dc dincnscs ordinarias. O ncu Icroi do
Crssus c cono o uliino scnidcus quc
conlaic na Tcrra; os foragidos dc Covadonga
sao os princiros cavalciros da longa, pairioiica
c icnaz cruzada da Pcnnsula conira os
sarraccnos. Dcsic nodo, scndo Iojc dificulioso
scparar, cn rclaao quclas cras, o Iisiorico
do faluloso, aprovciici dc un c dc ouiro o quc
nc parcccu nais apropriado ao ncu fin.

FIM
310

Tcio provcnicnic dc.
A Dillioicca Viriual do Esiudanic Drasilciro
Iiip.11www.lilviri.fuiuro.usp.lr
A Escola do Fuiuro da Univcrsidadc dc Sao Paulo
Pcrniiido o uso apcnas para fins cducacionais
A Dillioicca Viriual do Esiudanic Drasilciro csia cn lusca
dc pairocinadorcs c voluniarios para ajudar a nanicr csic
projcio.
Sc vocc qucr ajudar dc alguna forna, nandc un c-nail
para
lilvirifuiuro.usp.lr
c saila cono isso c possvcl
A Equipc da Dillioicca Viriual do Esiudanic Drasilciro
agradccc
Paula Fcgina Cccro Yori
quc gcniilncnic digiiou csic icio.
311

2001,2006 Alcandrc Hcrculano
Vcrsao para cDool
cDoolsDrasil

__________________
JulIo 2001
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc pagou por cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org
Edics cn pdf c cDoolLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Maro 2006

Vous aimerez peut-être aussi