As claves da Transicin

Gonzlez, Fraga e Carrillo repasan os momentos

mis importantes do paso democracia P. 27
Curso 2010-2011
N 2
Revista do IES Campo de San Alberto
ENTREPONTES
Manuel
Rivas P. 2
Rebeca
Atencia P. 22
Luis
Avils P. 44
Kin
Garca P. 40
ENTREPONTES
Comit de Redaccin
Alicia Fontenlos Martnez
Borja Garca Maneiro
Pablo Lpez Nez
Elvira Cadarso Rodrguez
Blanca Lorenzo Brantuas
Elena Oviedo Agra
Luca Carou Hernndez
Sara Gonzlez nsua
Leticia Castro Blanco
Paula Ana Arufe Montes
Mara Lago Fernndez
Adrin Carams Lois
Ramn Rudio Agrafojo
Unai Louro Mendiguren
Diego Arufe Castro
Marta Gonzlez Gonzlez
Aurora Samuel Firmino
Alba Patio Daz
Paula Martnez Moledo
Noelia Moledo Queiruga
Ana Beln lvarez Creo
Pablo Garca Blanco
Sergo Garca Caamao
Breixo Fidel Diguez Cequiel
Paula Gmez Gonzlez
Martn Garca Pais
Mriam Lpez Romero
Marin Romero Romero
Vernica Agrelo Sobrado
Mara Louro Mendiguren
Lorena Romero Garca
Rebeca Abelleira Muiz
Jsica Romars Lema
Sergio Caamao Lema
Juan Jos Paz Queiruga
Rebeca Eira Rivadeneira
Adn Collazo Lojo
Martn Caamao
Fabin Dosil
Grupo de Educacin de
Adultos
Grupo de Ingls 4 ESO
Grupo de Francs de1
BAC
Equipo Tcnico
Martn Garca Pais
Mriam Lpez Romero
Paula Gmez Gonzlez
Ana Beln lvarez Creo
Noelia Moledo Queiruga
Alba Patio Daz
Aurora Samuel Firmino
Coordinacin
Mara Josefa Lorenzo Torea
Colaboran:
Biblioteca do centro, Equipo de Normalizacin, Prensa-Escuela,
Imprime:
Litonor
El Pas, Ed. Xerais, Cadena SER, Concello de Noia D.L.:
C 1484-2010
1
ENTREPONTES
SUMARIO
2
Lingua e Literatura Galega
Entrevista a Manuel Rivas
Todo silencio e o narcotrfco nos 70 e 80
4
Entrevista a Carmen Avendao
A loita das nais contra os narcotrafcantes galegos
6
Lingua e Literatura Castel
Reseas de literatura xuvenil
8
Lingua Inglesa
Entrevista a Martin Sheen e Emilio Estevez
Estrea mundial da pelcula The Way
10
Lingua Francesa
Le Sngal
11
Educacin de Adultos
Fontes e lavadoiros
12
Normalizacin Lingstica e Latn
Entrevista a Carmen Prieto Ramos
Directora do Arquivo do Reino de Galicia
16
Educacin Fsica
Entrevista a Jos Barrio e Alfonso Garca
Atletas con discapacidade
19
Sanidade
Entrevista ao doutor Fernando Salgado
Auga sade
20
Fsica e Qumica
22
Bioloxa
SOS Medio ambiental
Entrevista a Rebeca Atencia (Fundacin Jane Goodall)
Entrevista a Federico Mayor Zaragoza
Reportaxe sobre o perigo global do consumismo
28
Ciencias Sociais
A transicin en boca dos seus protagonistas
Entrevista a Santiago Carrillo
Entrevista a Manuel Fraga
Entrevista a Felipe Gonzlez
31
Educacin Plstica e Visual
Entrevista a Jorge Valenciano
32
Instalacins de Telecomunicacin
Open StreetMap
Ferramenta libre de xeorreferenciacin
34
Xeografa e Historia
A muralla, as portas e as pontes de Noia
40
Msica e Aula Especfca
Entrevista a Kin Garca
36
CCSS e Relixin
Noia como porto natural de Compostela
Entrevista a Domingo Campos
Entrevista a Concha Allut
44
EPV e Aula Especfca
Entrevista a Luis Avils Baquero
51
Miscelnea
Actividades do centro
Anuario fotogrfco
14
Filosofa
Poltica, poderes e dereitos
Por que non refexionades?
49
Opinin
Foro de Pais
Foro de Profesores
43
Matemticas
Observando o tempo
47
Administracin e Finanzas & tica
A banca tica & Contra a violencia de xnero
A auga das fontes de Noia
O escritor durante a entrevista realizada no Coliseo Noela de Noia durante a presentacin do seu libro Todo silencio. / Foto: MARTN GARCA PAIS
2
ENTREPONTES
O escritor debuxa a situacin do narcotrfco nas ras galegas nos 70 e 80 na sa
novela Todo silencio
Manuel Rivas
"Todo silencio", a ltima novela do escritor e xornalista
Manuel Rivas (A Corua, 1957), reficte a situacin que
durante as dcadas dos 70 e 80 case converten a Galicia
nun nio de narcotrafcantes.
-Que ten de especial a poca na que se sita o
relato de Todo silencio?
-Historicamente o libro vai dende fnais dos anos 60
ata os 80. Na memoria dos personaxes vemos como
se remiten a momentos anteriores ao contrabando, xa
que o narcotrfco non xorde de speto, hai un proceso
histrico. Na historia de cada pas hai unhas historias
positivas de identidade, de valores que articulan o
mundo. Pero hai tamn unha mutacin que supuxo
unha absoluta infexin da identidade delituosa.
-En que sentido?
-Pois pasamos do que sera un contrabando de tabaco
que chegaba da outra parte do mundo e de Europa.
Era o tabaco de batea, o que se reparta nas vodas,
que estaba nas ras e que era un gran negocio porque
ademais estaba incentivado polas grandes multinacion-
ais do tabaco que deste modo vendan os excedentes, xa
que o tabaco tia que ser retirado cada seis meses. Isto
fxo posible unha internacionalizacin do delito porque
permite que xente que se mova a unha escala moi
pequena entrase en contacto coas vas do branqueo de
dieiro, con Suza; e permite unha nova metamorfose
que sera a globalizacin, que vn dada por un novo
modelo de capitalismo delituoso que sera o capital-
ismo mxico. Por iso a coca a droga do poder, porque
permite algo, porque permite algo mis que un poder
econmico. Por iso o trasfondo da novela non tanto
a historia dunha substancia qumica e txica, como
da verdadeira substancia txica que non outra que o
poder.
-Cre que o fenmeno do contrabando segue
sendo tan actual como hai anos?
-O que pasa que aqu cambiaron moito as cousas
coa entrada na Unin Europea. No narcotrfco, a raz
da globalizacin do contrabando, pasamos dunhas
cifras que tiveron unhas infuencias determinadas por
parte do poder oculto delituoso a ter unha forza nos
oitenta que puido converterse nun poder mafoso que
condicionase s institucins e propia sociedade, che-
gando a ocupar grandes espazos de infuencia, poder e
corrupcin. Porque esa era a cuestin. Cando falamos
de Al Capone sabemos que negociaba con alcohol, pero
non nos preocupamos por saber se era whisky ou Licor
43... O que importa saber como foron construndo
redes ocultas que se fxeron co poder. Canto mis es-
pazo ocupe un poder mafoso, menos espazo hai para
a democracia, a liberdade, a solidariedade e o poder
cvico. Porque as cousas funcionaran con mecanismos
dos que non teriamos control, dos que non poderiamos
saber nada. As se tomaron decisins, como no mundo
do urbanismo, das que non sabiamos o porque. E
A imposicin do silencio o dominio extremo
A sustancia mis
txica o poder
A loita das nais contra a
droga fxo que non se
mirase para outro lado
3
ENTREPONTES
agora sabemos que detrs haba moito poder e moito
dieiro. Estivemos todos nunha situacin lmite, moito
mis grave do que sabiamos. O camio inverteuse
porque houbo unha mobilizacin social liderada polas
asociacins de nais de loita contra a droga que fxeron
que moitas conciencias e non mirasen para outro lado,
como pasaba cos crimes do franquismo. Ese remover
conciencias foi a cousa mis importante.
-Falando desas nais, por que non hai un person-
axe que cumpra esa funcin de romper o silencio
na sa novela?
-Xustamente porque a novela remata cando se est a
chegar ao cumio do fortalecemento desa mafa; e p-
chase nun momento no que non se sabe que vai pasar.
-Por que elixiu a novela para contar esta historia?
-Esta novela verosmil porque detrs dela hai
informacin. Pero un fccin, non unha biografa. Eu
quera contar unha novela porque s veces para contar
mis verdade prefres unha novela que non un docu-
mental. Ademais a literatura permite contar outras
cousas e non soamente como eran os mecanismos de
aprovisionamento, de branqueo, etctera. Pero para
min o mis importante era contar como o narcotrfco
condiciona e marca a vida das persoas, a cuestin do
dominio do poder, de quen domina a quen, de como
domina e de por que uns se deixan dominar e outros
non.
-Que leccin podemos sacar da sa novela?
-Cada lector diferente. Penso que o importante esa
relacin co uso da linguaxe, precisamente ao comezar
o libro est esa frase que di a boca non para falar,
para calar. Vemos como na vida en xeral e ao longo
de toda a historia, a linguaxe utilizada tamn para
dominar as persoas e a forma do uso da linguaxe de
dominio mis extrema a imposicin do silencio.
PAULA GMEZ GONZLEZ
MRIAM LPEZ ROMERO
PERFIL
Manuel Rivas nace na Corua
en 1957. un dos mis im-
portantes escritores en lingua
galega e ten recibido moitos
premios pola sa actividade
literaria e xornalstica. Como
xornalista colabora en diferen-
tes medios de comunicacin e
destaca polo seu compromiso
en temas sociais. Foi membro
fundador de Greenpeace en
Espaa e da plataforma Nunca
Mis.
A literatura
debe ter unha
funcin
social
M. L. R.
P. G. G.
Un adulto ensina un neno a disparar. De diana
utilizan un sinal de trfco que advirte do paso de
gaado e de fondo o mar.
-Por que elixiu estes personaxes, que non
teen un papel destacado na historia, para
aparecer na portada do libro?
-Para o meu un dos momentos mis
importantes da novela polo que
supn de adestramento,
porque ademais non estn
eles ss senn tamn a vaca
no sinal e estn a disparar a
unha memoria, a un ttem
de Galicia.
-As vacas seguen pre-
sentes na sa literatura,
como na sa novela Un milln
de vacas.
-Os animais forman parte das nosas
vidas, da nosa
imaxinacin
e cada vez
estamos mis
aparta-
dos
ciencias? Ten a literatura unha funcin social?
-Por suposto. Existe a idea de que o lugar do
escritor est nunha torre de marfl, de que debe
permanecer sen meterse en camisas de once varas,
sen meterse no acontecer do mundo. E sobre iso hai
unha frase de Flaubert, o autor de Madame Bovary
que dica a min gustarame vivir sempre nunha
torre de marfl, pero de cando en vez noto esa
marea, unha marea de merda...
-Non lle gustara desenvolver un pouco mis
habitualmente a sa faceta xornalstica?
-Realmente non vexo a mia condicin de xor-
nalista e de escritor como algo esgazado. Evidente-
mente hai algunha cousa que separa ao periodismo
da literatura e fundamentalmente que no
periodismo o lmite est na realidade. Hai un termo
en arqueoloxa que moi til para entender isto:
a lia do inaccesible. Cando o arquelogo cava vai
encontrando pegadas do que aconteceu ata que
chega a un tope no que deixan de aparecer cousas.
El sabe que a historia contina, pero non pode ir
moito mis al. Tamn en periodismo funciona esta
lia do inaccesible, s podes contar o que podes
demostrar. Pero o escritor pode pasar esa lia.
O que temos o dereito a imaxinar e ir mis
al. Ademais hai un dito do escritor Mark
Twain que di: o director dun xornal ten
que saber diferenciar o gran da palla para
publicar a palla.
deles e en Galicia a vaca era o
gran ttem dos galegos. Aqu as
vacas tamn son sagradas, anda
que as comemos.
-Non calar, romper con ese
silencio, cre que axuda a
remover con-
4
ENTREPONTES
Carmen Avendao Otero (Vigo- 1945) unha muller
con moito pulo e consegue o que se propn. Anda
que a entrevista foi a travs dunha videoconferencia
transmitiunos calor e proximidade. Fxome estar tan
cmoda que me sentn coma se estivese a falar coa
mia avoa. A sa historia persoal trxica e dura, anda
que conseguiu superala creando a asociacin rguete
de axuda ao drogadicto en 1984. Na actualidade
presidenta da Fundacin rguete-Integracin, dedicada
insercin sociolaboral das persoas con difcultades
de integracin, en especial, dos toxicmanos, como os
dous fllos que a levaron a loitar contra os narcotraf-
cantes a principios dos 80.
-Por que tendo o mesmo problema que outras
moitas nais foi vostede unha das poucas que en
principio se revelou contra os narcotrafcantes?
-Iso non certo, fomos eu e algunhas outras. O que
pasa que era moi difcil asumir que tias un fllo con
problemas de droga porque non sabiamos o que era.
Eu tia unha experiencia acumulada de loita asociativa
contra Franco na ditadura e esa experiencia serviume
para ir xuntando criterios coa xente e sacar conclusins.
Non foi doado o parto. Foi unha poca de mulleres, de
integrarse nunha revolucin que chegaron travs dos
seus fllos.
-Que motivacins tivo para crear a asociacin
rguete? Como foron os primeiros momentos?
-Quero romper o mito de que foi debido a que os meus
fllos tian problemas de drogas. Eu dende o ano 75
vino no meu mbito, en Lavadores. Vino cos rapaces
pero tia descoecemento disto. Vin como se an
deteriorando ata que o ano 1980 o meu fllo Jaime me
confesou que estaba enganchado e que necesitaba que
lle botase unha man. A partir de a a mia inqui-
etude cidad nese mia inquietude, desasosego
e ignorancia do tema para poder abordalo. Fomos
aprendendo. Cando fas un repaso hai unha leccin que
est moi clara. Foi un problema que afectou a todas as
capas sociais e desa xeracin dos anos 80 que actuaron
como coellios de indias, aprendemos todos deles. Que
lles pasaba? Como eran capaces de delinquir? Como
chegaran a aquela situacin? Foi romper cuns criterios
educativos que trataras de transmitir aos teus fllos e
aceptar que o teu fllo roubaba era moi duro. O reunir-
nos e poder dicir claramente o meu fllo rouboume o
soldo ou levoume a televisin era mis doado cando
te decatabas que outra persoa tia o mesmo problema
ou peor, e deses problemas aprendemos todos. Eses
sentimentos despois de 25 anos, de perder moitos
compaeiros e compaeiras e centos de rapaces nosos
polo camio, un sentimento interno que te emociona.
-Despois deses primeiros momentos de loita case
en solitario, como conseguiu que outras moitas
nais se unisen sa causa?
-Sempre fun unha persoa moi inqueda, sentn que a
sociedade tia que ser mellor e que non houbese tantas
desigualdades. Por outra parte por aquel entn eu era
empresaria e xa era unha persoa moi coecida no meu
mbito polo cal non me foi difcil contactar coas nais.
Foi un movemento duro e difcil pero moi reconfortante
porque moitas mulleres que non traballaran nunca e
dedicaran a vida sa familia, de speto se encon-
traba cun problema que lles produca sentimentos de
culpabilidade porque se preguntaban en que fallaran.
Ao cabo dun ano e pico. Decatarse que era un problema
que tia a sa orixe en intereses econmicos. Ese foi
un espertar moi bonito, tamn dalgns homes, pero
fundamentalmente das mulleres.
-O libro Todo silencio de Manuel Rivas, trata
sobre o narcotrfco e a sa infuencia en vilas e
cidades da costa galega como Noia. Que papel
tiveron capos como Oubia ou Charln, parecidos
a Mariscal, o xefe dos narcos na novela?
-Eu chmoos criminais porque mataron a xeracins
enteiras de xente. Tiveron un papel importante. Galicia
est moi ben situada con respecto a frica e ralles moi
doado traer marihuana ou herona e tamn tiamos
unha educacin de contrabandistas. Tian medios e
decatronse deseguida que con moito menos volume
tian moitos mis benefcios. Aqueles primeiros
narcotrafcantes non eran conscientes do dano que
podan chegar a facer. O afn de ter dieiro, a falta de
formacin, o descoecemento levounos a entrar neste
mundo. Unha vez saboreado o dieiro, a conciencia que
podan ter quedoulles adormecida. Recordo que o fscal
de drogas da Audiencia Nacional, Zaragoza, dixo que a
loita en Galicia a moi ben encamiada porque Galicia
corra o perigo de converterse nunha Sicilia. Tivo moitas
crticas en todos os medios pero podo dicir que nos
libramos de ser unha Sicilia. Fomos conscientes do dano
que estaba a producir o tema e o dexenerados que eran
esta chusma.
Os capos da droga
-Nunha das escenas e na portada do libro aparece
un narco drogadicto ensinndolle a un neno
pequeno a usar unha pistola. Estaba ben visto ser
narco nesa poca? Era un modelo para a xente
nova?
-Pois si, hai entrevistas que reficten iso; nun estudo
que se fxera no ano 87 nos colexios de Vilagarca, pre-
guntbanlle aos nenos que queran ser de maiores, se
policas ou contrabandistas. Os nenos contestaban que
queran ser contrabandistas porque queran un coche
guay, un piso, un chal... E esa cultura que mamaron
serviu para que moitos mozos deixasen os estudos.
Recordo ir a Vilagarca e ver adolescentes con motos
de gran cilindrada e que non tian carn. O que pasou
que aparece a Operacin Ncora, moitos deles desa-
parecen e descabezan o que son as organizacins e os
que quedan son como os pitos. Estes que quedaron non
tian formacin, eran xente que non estaba preparada
e non lograron volver organizarse. Agora o tema do
narcotrfco est moito mis internacionalizado. un
problema que segue existindo, que o temos a e
Carmen Avendao
recorda con Entrepontes
os anos de loita contra
as mafas da droga en
Galicia e as sas
consecuencias
Os capos son criminais que mataron a
xeracins enteiras
Foi un problema que afectou
a todas as capas sociais
5
ENTREPONTES
Carmen
Avendao
Otero
Cando algun fala de Carmen Aven-
dao vnselle cabeza a escea das
nais de rguete agarradas porta da
mansin de Oubia, o Pazo Bain. Sen
embargo cando se lle comenta ese
momento, ela aclara que o que estaba
facendo nese momento era calmar
os nimos dunhas nais desesperadas
vendo como os narcos que estaban
matando aos seus fllos acumulaban
riquezas e, ademais, chulebanse
delas diante de todos.
Durante a nosa conversa a travs
dun ordenador porttil na biblioteca
do centro sempre moi amable e
non dubida cando ten que entrar en
asuntos polmicos e difciles. Incluso
hai un momento en que se emociona
sen perder a compostura, anda que
confesa que moi chorona e que se
emociona con facilidade. Desde logo
razns non lle faltan. Estar ao frente de
rguete tantos anos e ter visto tanto
debe ser moi duro e fai falta ter un
carcter moi forte para ir cara adiante
sen perder o sorriso que mantn de
principio a fn. Eso si, cando se dirixe
a ns como se fora nosa aboa, porque
cando fala de cousas tan fortes como
adiccins, morte ou crcere, a sa cara
mantense seria pero decidida. Unha
autndica herona.
Fundadora e
presidenta da
Fundacin rguete
desgraciadamente padecermolo durante moito tempo
porque as polticas preventivas non deron os resultados
esperados.
-En que medida cambiou a situacin do narcotr-
fco e as sas consecuencias dende os inicios nos
anos 80 ata a actualidade?
-Antes haba un grande capo que era Charln e haba
outro grande capo que era moi perigoso e que se
chamaba Sito Mianco. Despois haba, digamos, un
organizador econmico que era Pablo Vioque. Coa
Operacin Ncora descabzase a organizacin e queda
sen os capos de respecto e de inspiracin que producan
nos outros.
O papel da xustiza
-Que papel tiveron xuces como Baltar Garzn?
-Imprescindible. Baltasar Garzn non fxo todo o que
quera facer porque non puido, porque non tia me-
dios, pero foi un home que arriscou moitsimo e non
s no tema do narcotrfco,
senn tamn noutros
moitos temas.
-Despois de tantos anos
de loita, hai algunha
idea que tea para
loitar contra a drogode-
pendencia que anda
non puidese poer en
prctica?
-Teo moitas ideas, pero
son consciente de que non
as vou poder desenvolver.
Queda moito que facer,
a nivel europeo, a nivel
universal, a nivel local, de
Espaa... A todos os
niveis. Cambiou o perfl
dos consumidores pero as
drogas seguen estando a
e o consumo segue sendo desgraciadamente moi el-
evado. Mentres haxa consumidores vai seguir habendo
drogas, de todo tipo. O que me gustara sera ver que as
xeracins vindeiras rexeiten as drogas non porque non
haxa oferta, senn porque saben que lles prexudica.
Esta unha das mias moitas ilusins que non me
gustara perder.
MIRIAM LPEZ ROMERO
PAULA GMEZ GONZALEZ
Eu aos narcotrafcantes
chmolles criminais
Falando por videoconferencia con Carmen Avendao
6
ENTREPONTES
A forza das nais derrotou o narcotrfco
Nos 80 Carmen Avendao e a asociacin rguete venceron os
narcos que aparecen na ltima novela de Rivas Todo silencio
Galicia foi unha das zonas que sufriu con mis forza as
consecuencias do narcotrfco a fnais dos 70 e durante
os 80. Dende a sa experiencia Manuel Rivas explica
esta transformacin dos delincuentes: Pasamos do
que sera tabaco de batea que se daba nas vodas, que
estaba nas ras, que chegaba doutra parte do mundo
e de Europa propia coca, que ao principio se chamaba
po mxico,. Esta maxia, segundo o escritor, converteuse
en maxia negra: A coca a droga do poder, porque
non s permite un gran poder econmico; o trasfondo
non tanto a historia dunha substancia qumica, unha
substancia txica, como da verdadeira substancia txica
que o poder.
Por outra parte e na mesma poca, Carmen Avendao
acta como nai coraxe de dous fllos drogadictos: Eu
dende o ano 75 vino no meu mbito, vino cos rapaces,
pero tia descoecemento. No ano 1980 o meu fllo
Jaime confesoume que estaba enganchado e que
necesitaba que lle botase unha man. A partir de a
a mia inquietude cidad nese mia inquietude,
desasosego e ignorancia do tema para poder abordalo
[...] Os nosos fllos actuaron como coellios de indias e
aprendemos todos deles e da sa situacin. As nais e
pais de fllos drogadictos non saban que facer ante esta
situacin, pero ela decidiu actuar contra os responsa-
bles, os narcotrafcantes, a pesar das ameazas: Cando
eles se deron conta que ns conectaramos moi ben
coa sociedade, cos polticos, coas forzas de seguridade,
chegara un momento no que sera perigoso para eles
atentar contra ns.
Non todo foi silencio
Por iso, e a pesar das ameazas, as nais de rguete,
apoiadas por outras asociacins de loita contra a droga
e pola xustiza foron capaces de vencer a maxia negra
do poder dos narcos e o poder do silencio: O fscal
Zaragoza da Audiencia Nacional dixo que a loita en
Galicia a moi ben encamiada porque Galicia corra o
perigo de converterse nunha Sicilia. Tivo moitas crticas
en todos os medios, pero eu agora podo dicir que nos
libramos de ser unha Sicilia. Entre todos logramos crear
un estado de opinin e fomos conscientes do dano que
estaba a producir o tema e o dexenerados que eran esta
chusma, afrma Avendao.
Esa dexeneracin aparece moi ben representada en
Todo silencio. Al Manuel Rivas mostra o ambiente
de coches rpidos, pistolas, vidas de luxo e silencio.
Un silencio que el chama mudo, moi siciliano, roto
por unhas nais que, segundo o autor, lideraron unha
mobilizacin social contra a droga, que fxo que moitas
conciencias que estaban anestesiadas, espertasen e non
mirasen para outro lado.
MIRIAM LPEZ ROMERO
PAULA GMEZ GONZALEZ
OPININ
Heronas
MiriaM lpez
As nais de rguete, con Carmen Avendao
fronte, foron e son unhas heronas galegas
modernas.
Para unha rapaza de 17 anos coma min falar
cunha desas nais loitadoras foi abraiante. So-
bre todo o ter a coraxe e a forza necesaria para
loitar e derrotar dese modo a narcotrafcantes
con tanto poder e dieiro, coa forza de silenciar
a case todo o mundo.
Non a Carmen e s mulleres de rguete, que
foron e son un modelo a seguir, unhas heronas
da loita contra a inxustiza e o silencio.
7
ENTREPONTES
Apareci en mi ventana
Alfonso Gmez Cerd (Editorial SM)
Gil es un chico normal que vive en su casa con sus
padres y sus tres hermanos. A pesar de tener una
familia numerosa se siente solo hasta que una tarde,
comiendo un bocadillo de jamn serrano (y no le gusta
el jamn serrano), apareci en su ventana algocon un
cartel colgando del cuello. Ese algolo mete en muchos
apuros, aunque no lo hace sentir solo. Y cuando su
familia se da cuenta de que ese algoest en casa...
Se arma parda! Si lo lees sabrs lo que ocurri y no es lo
que la mayora se va a imaginar.
UNAI LOURO MENDIGUREN 2 ESO
Tres metros sobre el cielo
Federico Moccia (Editorial Planeta)
Esta novela narra la historia de amor casi imposible
entre Babi y Step.
Son dos personas totalmente distintas. Babi, la tpica
chica modelo, lista y buena. Step, el macarra que todas
desean, menos Babi, al principio.
Step cambiar solo por ella.
De este libro me gust mucho su forma de expresar las
cosas y, aunque al fnal me desilusion, estuvo muy
bien.
BLANCA LORENZO BRANTUAS 1 ESO
La metamorfosis
Franz Kafka (Alianza Editorial)
Es la obra ms conocida de Franz Kafka, publicada en
1915. Relata la historia de un viajante de comercio que
trabaja para mantener a su familia y que una maana
se despierta convertido en un insecto. En su interior
sigue siendo la misma persona y cree que puede llevar
a cabo la misma vida de antes, pero, poco a poco, se
va viendo aislado e incomprendido, sobre todo por su
familia. Al fnal se muere por falta de cuidados y de
tristeza. Mientras, su familia se siente aliviada con su
muerte.
Es un libro que te hace refexionar sobre las ganas
de luchar de las personas, a pesar de los problemas,
aunque, a veces, la realidad, la soledad y el abandono
por parte de las personas que queremos, hacen que uno
acabe mal.
MARTA GONZLEZ GONZLEZ 2 ESO
El rincn de los libros
historia tan dura como es la de los campos de concen-
tracin nazis, sino porque te lo hace ver desde un punto
de vista al que no estamos habituados. El de los nios.
Un libro que te mete de lleno en la historia y que nunca
te cansas de leer. Sublime.
DIEGO ARUFE CASTRO 2 ESO
El nio con el pijama de
rayas
John Boyne (Editorial Salamandra)
Para m El nio con el pijama de rayas ha sido un libro
que me ha marcado. No slo porque te hace ver una
8
ENTREPONTES
Its a love
letter to Spain
Martin Sheen and his son Emilio
Estevez refect upon their
experience making The Way and
about their feeling real gallegos
In the middle of a whirlwind of cameras,
fashes and a hoard of journalists elbowing
us to get the best picture of the two
Hollywood stars Martin Sheen and his son,
director and actor Emilio Estevez, Entre-
pontes ended up asking both of them a few
questions during the press conference at
the world premiere of their movie The Way,
held in the Teatro Principal in Santiago de
Compostela on a rainy weekday in Novem-
ber 2010. This is the result.
-What were the most difcult mo-
ments in the making of this movie for
both the director and the main actor
and why?
-Emilio Estevez: The making of the flm
was truly blessed. We had a very char-
med production; we had a very charmed
pre-production. There were a series of miracles that
happened along the way. There were many things that
people would call coincidence or serendipitous mo-
ments, but it was a matter of putting the right people
together, all the people who had the right vision. Last
August Martin and I came to Santia-
go to celebrate
his 69
th
birthday, we met Mr. Varela [Conselleiro de
Cultura] and we had a wonderful meeting where he
said however we can help you get this movie made,
it will be an honor for us. About three weeks later
we met with Julio Fernndez [President of Filmax] in
Barcelona and once he knew that we were all galle-
goshe said Im in. But what
we all acknowledge is that
this movie is a love letter to
Spain. This movie honors my
grandfather, a gallego, and it
is an acknowledgement of that.
So it is difcult to speak of the
difculties of making the flm because
we were truly blessed. There were only
two things: one, I had
to ask my father to slow
down; he was walking too
fast; I think he wanted to get
to Santiago sooner [laughs]. He
wanted to keep the weight in the
backpack, he wanted to keep it authen-
tic, and so he wanted to carry a backpack
that was actually the normal weight. And
maybe you had some difculties [talking to
his father]
-Martin Sheen: The only difculty I had
was the river [laughs].
-Whats the efect the
Way to Santiago has had
in both of you after this
project was completed?
-Martin Sheen: We
looked forward to the joy
of returning to the starting
point. It all started here
in Santiago a year ago in
August. At this very time a year
ago we were flming just out
in the plazaand in the catedraland to come
back one year later and see it visualized is the
most satisfying feeling imaginable. You cannot
imagine how satisfying it is to come here at
this time, after the Popes visit, and be received
by the work you did and to be celebrated as we
are is fantastic. I cannot tell you how satisfying
and deeply moving this experience has been
and we are very grateful to all of you.
-Emilio Estevez: And as Mr. Varela said: Isnt
the Caminothe ultimate road to make the
ultimate road movie on?
-Since many movies that come out in
the United States dont succeed, what
are your strategies to make this movie a
success? Are you waiting for a miracle or
is it already a sure thing?
-Emilio Estevez: Part of the strategy in the
United States was to screen the flm in many diferent
cities. So we took the flm to Sacramento, Denver,
Dallas, Detroit and New York, and we would screen for
two, three, four hundred people at a time. Because
people in America are not as familiar with the Camino
as they are here, we also saw this as a way to educate
the American audiences about what the Caminowas
all about. The response to the flm in America has been
overwhelming. These screens were all test market
screens, and so we would ask them to fll out a survey
following the flm. Ninety-seven percent of the audien-
ce said that they would defnitely recommend the flm,
and when we would ask them if they would want to
come to Spain and walk the Camino,almost ninety
percent would raise their hand and say Yes, I want to
go. I am inspired to go to Spain and walk the Camino.
-Somehow the Camino brings change into
peoples lives. Has the Way to Santiago meant a
change in your lives either spiritually, emotiona-
lly or otherwise?
-Martin Sheen: Well actually neither Emilio nor I have
walked the entire Camino. We walked sections of it.
We flmed all of it, but we have yet to walk it without a
flm crew. I think very clearly that the Camino, besides
being a physical journey, is a spiritual journey as well. I
think the ultimate experience of the Caminois the
efort to unite the will of the spirit to
the work of the fesh. Thats ideal.
I think that what our flm says in
large measure is that you may
walk the Caminoin a lot of res-
pects alone, but you cannot do it
without community. I think that
that is one of the central themes
of the movie. We all need com-
munity. We all need each other,
and yet we walk alone.
-After getting to know
Galicia and its people in
depth with this experience, where and how is the
Galician inside Martin Sheen and Emilio Estevez?
-Martin Sheen: My father is a gallegoand so
Ive grown up all my life hearing about Santiago de
Compostela and the pilgrimage, but until the last ten
years I really did not actually focus on the possibility of
participating in it as a peregrinoand certainly not as a
flm maker or an actor. So in a lot of ways the flm The
Wayis a culmination and a deeply satisfying dream
come true. The only thing I have left to do is actually
walk it on my own, and that is still what I am looking
forward to.
-Emilio Estevez: And just to add to that, I guess you
could say we are Galicians who never left, but were
coming home.
-Galician projects like Celda 211 and Galician
actors like Luis Tosar have been very successful
lately. Julio Rodriguez, the president of Filmax,
is also from Galicia. Will The Way be a frst in a
list of future projects for you in this country, and
what potential do you see for a land like this in
the movie industry?
-Emilio Estevez: Of course, the cooperation that we
got not only from Galicia but from every region that
we traveled through was just extraordinary. I would of
course love to come back and make another flm here.
There are a lot of wonderful flm technicians. There is,
what we call in the States, a base. I would love to come
back. It just has to be the right project.
-What are your next projects? Is Mr. Sheen parti-
cipating in the new Spiderman production?
-Martin Sheen: The flm I am doing in Ireland is called
Stella Days. Stella is Latin for star. We started last week
in Dublin with preparation, and I return on Thursday
morning to begin flming in Tipperary. Oddly enough
its a true story that took place in my mothers village, in
Borrisokane, county Tipperary. In the 1950s there was a
local priest who was a real flm buf, and he set about a
project of opening the frst cinema in the village. It was
called the Stella,and so this is the story of that efort.
And I am the priest [he laughs]. I didnt want you to
think I was playing my mother.
As to my participation in Spiderman I signed on last
week to do a part in the flm.
-Emilio Estevez: Martin had said something just last
week when the Spidermanthing was coming down.
He said you could go through a whole career of doing
movies like Spiderman,but youre only going to have
one The Way. Some actors wait their whole lives for a
role like this, and I think its a performance of such quiet
dignity. Its a subtle performance, and Im incredibly
proud of him every time I watch him.
-You have been your whole lives in the movie
industry. What would you recommend someone
who is starting his or her career as an actor or
director?
-Emilio Estevez: Go to Medical School. [Laughs].
9
ENTREPONTES
We saw this as a way to
educate American audiences
about the Camino (EE)
Emilio Estevez and Martin Sheen during the shooting of the movie The Wayin Spain in the fall of 2009. / Photo: Filmax
The Camino is both a
physical and a spiritual
journey (MS)
You could say were
Galicians who never left, but
were coming home (EE)
-Martin Sheen: If your spirit, your heart, your whole
being is focused on any one thing, then you have to
pursue that. Otherwise, youll never be happy. And if
anyone can talk you out of that dream or out of that
journey, then you would not have succeeded in the frst
place. So its a deeply personal commitment that you
have to make, no matter what it is. If you want to go
to medical school to be a doctor or if you want to go to
drama school to be an actor, or to be a flm maker, you
have to be centrally focused and totally committed to
your dream.
MARIN ROMERO ROMERO
VERNICA AGRELO SOBRADO
ENGLISH CLASS 4 ESO
NOTE: Entrepontes wants to thank Julio Fernndez
and the people at Filmax for making it possible to attend
the press conference as real journalists.
He is a Hollywood legend and the starter
of a family saga that includes his older son
Emilio Estevez, who is also an actor and
director. Emilio acted in well known flms
of the 1980s such as The Breakfast Club,
St. Elmos Fire and Repo Man. His success
as a director came with his flm Bobby
(2006), nominated for the Golden Globes
and winner of prize at the Venice Film
Festival, where both he and his father
shared the set as actors. The Way (2010),
the flm that brought them to Galicia, is
also a common project about a father who
decides to do the Camino after his son
dies in an accident.
Martin Sheen
Emilio Estevez
Ramn Gerardo Antonio Estvez was born
August 3, 1940 in Dayton (Ohio). He is in better
known as Martin Sheen, and is the son of two
immigrant parents, Francisco Estvez (1898
1974), born and raised in Parderrubias (Salceda
de Caselas -Pontevedra) and Mary Ann Phelan
(19031951), from Borrisokane (County Tip-
perary - Ireland). He is well known for his work
in movies like Badlands (1973) and Apocalypse
Now (1979), and more recently in the televi-
sion series The West Wing (1999-2006).
10
ENTREPONTES
Le Sngal
Abbas vient du Sngal, il a environ trente ans
et habite Noia dpuis un an. Nous lui avons
propos un entretien et il a gentiment accept.
-Quelle est votre profession ici?
-En ce moment, je vends des disques.
-Est que vous avez fait des etudes ici?
-Non
-Comment sont les gens ici?
Il y a beaucoup de diferences mais les gens ici
sont trs bons, il y a des gens qui sont ouverts il
y a autres qui ne le sont pas, mais par rapport
aux italiens les espagnols sont plus ouverts
-Quelles son les difrences par
rapport aux italiens?
Is ne te parlent mme pas si tu es
un inmigrant noir, et ils te regar-
dent comme si tu tais ...un animal
du zoo
Alors on peut dire quici on est
plus respectueux envers les inmi-
grs
En gnral,oui
-a t difcile de venir ici?
-Pas du tout ;moi je venais dItalie
si je venais dAfrique a aurait
t difcile, parce quil faut pas-
ser beaucoup de postes de control
mais quand on vient dEurope
cela devient beaucoup plus simple. Si tu viens
dAfrique ils vont toujours regarder les papiers
qui vous avez mais si tu viens dEurope ce plus
facile.
-Pourquoi la Galice?
-Parce que javais des amis qui vivent ici,il me
disaient viens ici parce que cest bien mais je ne
pensais pas venir un jour en Espagne.
-Que est qui vous manque le plus de votre
pays?
-Ma famille.
-Un adjectif pour defnir le Sngal?
-Le Senegal est un pays de teranga.
Teranga veut dire pays de bienvenue
-Etes vous.heureux ici?
-Si
-Voulez-vous rentrer au Sngal
un jour, ou bien rester ici?
Je veux rentrer au Sngal,parce
que cest le pays o je suis n.
C est vrai que lmigration est trs
difcile, surtout en Italie, o le re-
spect pour linmigr manque sou-
vent au niveau des relations; parfois
je sentais qu on me parlait comme
un animal.Ici Noia les gens sont
mieux en gnral, et je me sens
bien accueilli et intgr en gnral.
Le Sngal est situ dans le nord-ouest de l Afrique.
Il a 450Km de plages et 600Km de ctes. Son climat est
trs agrable avec des temperatures entre 17C et 25C.
Le Sngal a une interessante histoire. Il a t un ter-
ritoire convoit par plusieurs pays europens pour mo-
nopoliser son commerce desclaves et fnalementcest
la France qui occupe le territoire ds le XVIIme sicle.
Il a obtenu son indpendance en 1960 pacifquement
et son premire president a t Senghor (pendant
20 ans) .En 2004 il y a eu un passage pacifque une
dmocratie plurielle
Son economie est base sur la pche traditionelle
qui a un problme de concurrence avec la pche
industrielle de pays trangers.Ils ont une agriculture de
subsistence, practiquent du petit commerce et ont du
tourisme grce ses ctes.
Quant sa culture nous pouvons dire quil y a dif-
ferents groupes ethniques, comme par example : les
Casamances ;les Serres, qui sont catholiques et ils sont
aussi lelite du pays ; les Wolofs, qui sont musulmans
et les plus nombreux et les Peulhs, qui sont nomades
leveurs et petits commerants.
Sa langue ofcielle est le franais mais la plus
parl est le wolof.. Le Sngal a une grande varite
dinstruments et dances traditionnels et il est connu
par sa mode et ses trs bonnes tissus.Quant son art
ily a une grande production artistique en gneral.
La famille sngalaise est avant tout un terreau o la
vie se forme et se dveloppe : un lieu de croissance
humaine, morale intellectuelle et spirituelle. La vie
familiale au Sngal est spcifque et originale. La
famille sngalaise ne se limite pas papa, mama et
les enfants. Plusieurs membres de la famille vivent
ensemble dans la mme maison (enfants, parents,
cousins, cousines, oncles, grand-parents,...). Pour les
sngalais la famille est sacre, et tous les membres
de la famille travaillent ensemble pour faire vivre
les autres membres de la famille et quelque fois, les
amis. Dans les familles sngalaises il y a beaucoup
de la solidarit. Le pre de la famille est le premier
responsable, il exerce sur la famille une autorit mo-
rale de grande envergure. En cas dabsence du papa,
cest lain des garons qui assume la charge. Mme
si la famille sngalaise est pauvre ou ont beaucoup de
problmes, ils sont heureux et joyeux pour habiter en
frres tous ensemble.
Malgr la pauvret sngalaise, lenfant a une place
enviable dans la socit mais lescolarisation est
minimale dans les zones rurales alors le Sngal est un
des pays les moins alpahabtiss de lAfrique.
Certaines femmes sngalaises ont une independ-
ance et une situation privilgie mais autres ont une
difcille situation.
Pour fnir nous pouvons dire que le Sngal est un pays
trs inconnu mais trs interesant
Yssica Nez Caamao
Noelia Nez Pereiro
Celia Lourido Lago
le Sngal est un
pays de teranga.
Teranga veut dire
pays de
bienvenue
11
ENTREPONTES
Fontes e lavadoiros
Antigamente cando ramos pcaros, non se lavaba a
roupa nas casas porque non haba auga nelas.
Haba tres fontes na Vila: a da Fanequeira, a da Porta da
Vila e a da Plazuela.
Si en Noia non haba augua corrente nas casas, nas al-
deas moito menos. No lugar de Merelle na parroquia de
Tllara, al polos anos cincuenta, eu era o maior de tres
irmns, tia que ir todos os das fonte por auga nunha
sellas ou caldeiras que se traan na cabeza coidando de
usala con tino para non facer moitos acarrexos.
Un da que via con ela, unha das mias irmns,
pxume unha tranca nos ps e levei un corte nunha
rodilla. O meu pai tuvo que traerme desde Merelle a
Noia s costas mdico para que me dera varios puntos
de sutura nunha rodilla.
Na fonte da mia aldea onde tamn se a a por
auga, as mulleres do lugar lavaban a roupa dos seus
familiares.
Pero ese non era o nico lavadoiro que tiamos. En Noia
tiamos tres lavadoiros tantos coma fontes: na Ponte
de Traba, na Chanza e na Pedrachn que o restauraron
hai pouco; todos teen tellado e cordas para colgar a
secar roupa.
A caron da auga estaban sempre unhas pedras, e
logo levbanse das casas uns chamados lavadoiros de
madeira para axeonllarse a lavar.
A xente que frecuentaba o ro non era de
clase alta acomodada. As criadas trabal-
laban por uns salarios mais ven curtos para
os mais distinguidos
Mentras refregana roupa, frente a frente, as
mulleres non paran de falar. Unhas mais ca
outras... xa se sabe, hai quen ten abondo ca
sa vida e quen o pasa moi ven mormu-
rando de Xan e de Piricn.
Acostumbase poer a roupa blanca a
remollo e mentras amoleca esta lavbase
a de cor. Logo acabbase coa branca para,
da seguinte poela crareo.
Levbase de novo a baeira para casa,
poase unha pota lume con auga e
raspas de xabrn e cando ferva, mollabase
ven a roupa cun tanque. Volta a levar a
roupa a clarexar nas laxes da Pedrachn.
Non se saa do camio porque a roupa
quera estar mollada e sol; e seguida a se-
caba. Os traballios para andar limpos eran
grandes; despois de traela torcida para casa e poela
a secar cando xa case estaba enxoita via un chuvasco
que dobraba os traballos.
Agora coas lavadoras -o mellor invento para o traballo
domstico- xa non se vai moito s lavadoiros .
ALUMNADO DO NIVEL II DE
EDUCACIN DE ADULTOS
Contos das aldeas

Na aldea de Muo, parroquia de Santa Mara de Roo no Concello de
Noia. hai unha fonte que lle chaman a Fonte de Aboas.
Contaban os mis vellos da aldea que na maancia do da de San Xon -o 24
de xuo- van como unha galia metase polo cano para dentro antes de que
sase o sol e detrs dela an os pitios que eran as coma unha ducia deles...
parece ser que algun os tia contado.
Abof que eu nunca os teo mirado. Craro que eu fun para esa aldea
no ano 1935 e daquela, cecais xa morrera a galia . ..
SATURNINO CASTRO
12
ENTREPONTES
Carmen Prieto, Directora do Arquivo do Reino de Galicia
Moitos descendentes de galegos
buscan datos sobre os seus antepasados
Este curso tivemos a oportunidade de visitar
o Arquivo do Reino de Galicia e ver como se
gardan e custodian os documentos onde est
escrita gran parte da historia de Galicia, as
como o laboratorio de restauracin, onde se
chegan a recuperar libros e documentos que
un nunca podera imaxinar que fora posible.
Carmen Prieto, a sa directora acompaou-
nos neste percorrido e aclarounos diferentes
cuestins que pasamos a contarvos.
-Cando se creou o arquivo e para qu?
-O arquivo crease ofcialmente por orde de Carlos III o 22
de outubro de 1775, sen embargo o arquivo existiu dende
o sculo XV cando os reis catlicos crearon a Real Audi-
encia de Galicia, un tribunal con competencia para todo
o territorio galego que tia que gardar a documentacin
que manexaba pola sa funcin. Estes fondos anse acu-
mulando e como era habitual nesa poca os documentos
trasladbanse xunto co tribunal dun lugar a outro.
Mis tarde este xulgado establecerase na Corua xunto cos
documentos que fora producindo. Ao crearse o Arquivo do
Reino de Galicia en 1775 fxase como a sa sede a Capitana
Xeral, situada na Praza da Constitucin. Estar al ata que
en 1936 se ordena o seu traslado aos locais da Audiencia
Territorial, sede hoxe do Tribunal Superior de Xustiza de
Galicia e al permaneceu, con problemas de espazo, ate
que se creou un edifcio especfco para o Arquivo, que
o actual, que se comezou no ano 1952 e rematou no ano
1956, obra do arquitecto corus Antonio Tenreiro.
Nun principio este edifcio ademais de ser a sede do
arquivo acolla tamn a biblioteca pblica. No ano 1995
creouse un edifcio propio para a biblioteca polo que
deixou o edifcio completo para os Arquivo.
No ano 2003 fxose unha remodelacin do edifcio no cal
adquiriu o aspecto que mostra actualmente. Esta remod-
elacin permitiu ampliar os depsitos de documentos e
modernizar a zona administrativa.
-Cales son as funcins do arquivo?
O Arquivo do Reino de Galicia ten varias funcins entre as
que se atopan a recollida de documentacin, nun primeiro
momento a da Real Audiencia, que dende 1834 pasa a
ser Audiencia Territorial, as como recibir os documentos
producidos polas institucins pblicas do Estado Central e
hoxe en da da Xunta de Galicia que teen sede na Corua.
A parte disto o Arquivo tamn recibe fondos privados, ben
depsitos ou doazns de familias, individuous e empresas,
ben por compra: arquivos nobiliarios, coleccins de mapas,
de fotografas e de pergamios, etc que s veces se insta-
lan de maneira separada por motivos de conservacin.
Podemos dicir que temos unha das mellores coleccins de
mapas de Galicia.
Este arquivo, en realidade calquera arquivo, ten a funcin
de recoller e tratar a informacin para poela o servizo de
calquera cidadn, ags aquela informacin que est pro-
texida pola lexislacin e pola que ten que pasar un tempo
determinado para que poida ser pblica ou ben porque
dita informacin se atope en mal estado. Non tera ningn
No arquivo temos arredor
de 23 km de documentacin
Mara Louro entrevistando a Carmen Prieto.Foto/ C.L.
13
ENTREPONTES
sentido tela gardada sen que ningun puidera acceder a
ela, sendo ademais o seu acceso un dereito recollido na
Constitucin, libre e gratuto para todos os cidadns.
-Cales son as principais partes do Arquivo?
-Referndonos parte estrutural temos dividida a zona en:
administrativa, a zona de almacenamento e conservacin
de fondos, os depsitos, e unha zona de consulta para os
usuarios, xa que calquera persoa pode acceder a informa-
cin contida nos docuementos, non s os investigadores.
Dende que se trasladaron os documentos do catastro de
rstica e urbana aumentou considerablemente o nmero
de usuarios e de consultas.
A zona de depsitos por unha parte un lugar onde se alma-
cenan os documentos vixiando que tean unhas condicins
especfcas de temperatura e humidade que favorecen a sa
conservacin. Para que o papel se conserve ben precisa: estar
entre 17-22 graos centgrados e ter unha humidade entre
o 40-60%. Aqu non temos problemas coa temperatura
pero si pola contra coa humidade e por iso temos que estar
pendentes mediante controis, e ademais temos instalado un
sistema informtico con medidores por todo o edifcio que
nos d grfcos semanais de temperatura e humidade.
Contamos tamn cun laboratorio de restauracin que
ten das funcins: unha preventiva, dicir vixilar que se
dean unhas condicins adecuadas para a conservacin
dos documentos e outra que se encarga de restaurar os
documentos que nos chegan danados e no cal se van
restaurando, tras unha seleccin previa, debido a que
pola grande cantidade de fondos existentes non podemos
facelo con todos os documentos.
-Con tal cantidade de informacin, teen proble-
mas de espazo?
Hoxe en da para que vos fagades unha idea temos arredor
de 23 km de documentacin, oito plantas dun edifco e
catro doutro, entre os cales tamn conservamos fondos da
biblioteca auxiliar, anda que en menor cantidade.
Actualmente presentsenos un problema que o do
espazo xa que se nos est esgotando e temos que buscar
unha solucin para poder ampliar o espazo xa que por mor
deste problema actualmente non podemos aceptar moitos
documentos novos.
-Cal o documento mis antigo do Arquivo?
-Nos temos un documento datado no ano 867 que unha
doazn de bens aos mosteiros de San Xon e San Vicenzo
de Almerezo (no concello de Ponteceso) feita por Rosendo
(San Rosendo), entn bispo de Mondoedo.
-Cales son os principais usuarios do Arquivo?
-Na actualidade e mis dende que os fondos do catastro
chegaron os principais usuarios son os cidadns, que
veen buscar informacin ou pedir algunha copia dalgn
documento. Temos unha media anual arredor de 3.800
usuarios presenciais deste tipo na sala de consulta. Tamn
temos algns usuarios que son investigadores do modo
clsico, por exemplo temos un investigador holands
que vn todos os verns, anda que a meirande parte dos
investigadores que veen por aqu solen ser das universi-
dades de Corua ou Santiago.
Por outro lado cada ano aumentan as consultas que reci-
bimos mediante o correo electrnico nas que un usuario
nos presenta a sa dbida e nos bscamos a informacin
correspondente, e no caso de que a teamos lle facemos
unha copia dixital e mandmoslla.
Actualmente temos moitas consultas de descendentes
de galegos que estn en Amrica e que estn buscando
datos sobre os seus antepasados para recuperar a nacion-
alidade; no Arquivo ns non temos esta informacin polo
que remitimos estas persoas lugar onde poidan atopar a
informacin que buscan.
-Vostede como directora qu funcins ten asinadas?
-O meu traballo ten que ver coas funcins do Arquivo
e as tarefas das persoas que traballan no centro, que
conta cun cadro de persoal de 36 traballadores.
Cntrase sobre todo na planifcacin tanto
do traballo cos fondos documentais como da
programacin econmica, mantemento do
centro, execucin de programas, difusin,
elaborar normas internas, ... en fn unha
labor de coordinacin.
-Qu estudos son necesarios para
optar a un posto coma o seu?
-Actualmente anda non
hai unha titulacin
especfca para isto.
A maiora da xente
que traballa aqu
son licenciados en
historia, na que exista
unha especializacin en
Arquivstica e Biblioteconoma, que foi suprimida nos anos
90, e ultimamente tamn se incorporaron os licenciados
en documentacin.
Ao non existir unha titulacin especfca o que temos que
facer e despois de licenciarnos acceder a algn mster ou
un curso especfco no que adquiramos os coecementos
necesarios e especfcos desta profesin e despois, os
que desexan traballar na Administracin pblica, facer
oposicins.
-Gstalle o seu traballo? o traballo dos seus soos?
-Realmente non sei se ou non o traballo dos meus soos,
pero desde logo estou contenta con el. Eu cando estaba
estudando pensaba permanecer na universidade. Pero
cando estaba rematando tiveron lugar unhas probas para
contratacin polo Ministerio de Cultura para menores de 25
anos para facer prcticas e formarse en arquivos, presente-
ime, aprobei e metinme aqu e non me arrepinto de facelo.
MARA LOURO MENDIGUREN
LORENA ROMERO GARCA
2 BAC
Aspecto dun libro para restaurar. Foto/ C.L.
O documento mis antigo
do ano 867
A da de hoxe imposible atopar a ningun que non es-
tea preocupado un mnimo co devir econmico do noso
pas. En xeral est en boca de todos a insufciencia gu-
bernamental e a sua lenitude hora de tomar decisins.
Btase a vista cara atrs, cara aos errores cometidos no
pasado, valrase o traballo do goberno e se mostra o
evidente descontento nas estatsticas de voto. Seguindo
a tendencia europea, a sociedade espaola tende cara
un cambio de ideoloxas polticas: nos ltimos anos
moitos pases abandoaron os seus gobernos socialistas
a favor dos partidos de dereita, e ultradereita nalgns
casos, que prometen unha mellora econmica a base de
recortes econmicos e sociais. Unha opcin non moi ha-
lagea. Nun pas bipartidista
moi fcil para o partido na
oposicin botarse a durmir
en vista de que o rival perde
credibilidade, poder e infuen-
cia. Ante esta perspectiva non
sera descabelado pensar que o
partido na oposicin non tea
nin sequera un plan especfco
contra a serie de problemas do
Estado.Se algo favorece este
tipo de comportamento que
aos actuais gobernantes lles
sigan as puyitas, comom si de
colexiales se tratase , para des-
viar a atencin e deixar correr o
tempo. Un calabobos calqueira
entre otras moitas que serven
de distraccin durante unha
boa parte do tempo na nosa
sociedade. Por non falar dos
contuinuos esforzos por desprestixiar ao rival.Agora
ben, isto aceptable? Realmente os parlamentarios
que loitaron pola instauracin do noso actual sistema
poltico plantexronse siquera este tipo de situacins?
verifcable que un determinado tempo no poder remate
por levar corrupcin, a partidismos, e ao conform-
ismo no pobo. posible que nun determinado tempo
o sistema poltico se corrompera e soporizase tanto
que non haxa ningun en condicins de protestar ou
que o sistema non funcione. Neste caso os supostos
representantes do pobo deberan ser vistos coma o
que son neste momento: un conxunto de traballadores
incompetentes. E o pobo pode actuar coma o superior
que ante eles, ben advertindo acerca do descon-
tento, ben con eleccins. En calquera caso ao exercer
presin os grupos polticos deberan poerse as pilas
cambindoas polas alcalinas ou cambiando as pezas
obsoletas e oxidades por xente que realmente tea
ideas. Si se realiza un movemento masivo de presin
est claro que pouco a pouco tern que poer a xente
mnimamente competente.
A inoperancia a peor das
posturas cando as cousas
non saen ben e mis cando o
oprimido ten o poder real e
non o exerce. necesario un
cambio de mentalidade: ser
realmente conscientes dos
nosos privilexios e deberes
coma cidadns. Para isto
indispensable que na edu-
cacin de todos fomntense
este tipo de temas, as como
aprender dos errores pasados
aplicando a historia, flosofa
e o coecemento. Nunha de-
mocracia non necesario nin
moito menos a violencia ou
as represalias.PD. Resultoume
incrible que despois de re-
dactar este artigo comenzase
o movimento do 15-M. Moitos viron nel un atisbo de
esperanza, mis ben creadas pola cercana dunhas elec-
cins municipais e autonmicas nas que se anunciaba
unha protesta nas furnas que realmente non se cumpliu
(alomenos en parte). Espaa contina na mesma rutina:
mesmo nmero de descontentos, salvo polas caras que
cambiaron o outro da.Lamentablemente o movemento
reduciuse estes ltimos das a causa do prohibicin e
advertencia do goberno no momento en que deixaron
de ser legais as manifestacin e previsiblemente
disolvernse, pois hai xente que xgase o seu futuro ou
traballo nunha batalla case que perdida contra un grupo
que ten todo o da para crear leis que lles salven.A da de
hoxe os maiores seguen infuenciados polas sas ideas
polticas. Para eles pasou o tempo das reivindicacins e
teen unha guerra civil moi presente. Mis non o caso.
Como o noso estado siga as cada vez van ser mis os
que tean un futuro incerto. Consecuencia: mis xente
descontenta e maiores protestas. Esperemos que non
sexa a ltima non a mis trascendente. Polo ben de
todos.
MARCOS FIGUEIRAS CAAMAO
2 BAC
Poltica,
poderes e
dereitos
14
ENTREPONTES
15
ENTREPONTES
Unha das acusacins en contra de Zapatero mis estendidas
a de que a crise pola que pasa a nosa economa culpa
del. Moi ben. Zapatero, anda que infe nas decisins sobre
economa non responsable directo do manexo da mesma.
Ademais, o autntico problema da nosa sociedade o sistema
econmico bsico que adoptamos: a sociedade de consumo.
Derivado do capitalismo este sistema basase no emprego da
sobreproducin e o sobreconsumo. Fannos comprar cousas
que de verdade non necesitamos usando mtodos como a re-
ducin da vida til dos produtos (obsolescencia programada) e
a publicidade. Desta maneira poden seguir producindo e obter
enormes benefcios. Este un sistema baseado na explotacin,
como o capitalismo do que procede e contra o que Marx
loitou ferventemente. Este pensador defendeu que debamos
observar a historia para poder interpretar o presente e o
futuro. E as podo mostrar a gran punto dbil da sociedade de
consumo. Grazas maxia dos bancos este sistema depende de
que a xente sempre queira comprar, e de que os bancos poidan
administrar o dieiro. Cando algo escpase da previsin das
empresas, como pasou co petrleo no 73, prodcese un dese-
quilibrio que fai que o sistema se esborralle polo seu propio
peso. E se observamos a historia do capitalismo atopmonos
cun sistema que sofre numerosas crises cclicas (de momento
son 3 grandes crises mundiais, contando con esta).
Outra das crticas di que, por extensin do anterior, Zapatero
non nos sabe gobernar e que estbamos mellor con anterior
presidente, Jos Mara Aznar. Analicemos isto. De verdade
podemos pensar con quen estamos mellor? Que debe facer
un home para ser un bo gobernante? Estas cuestins xa as
resolveu o citado pensador do Renacemento Nicols Maqui-
avelo. Foi o creador da ciencia poltica e, ao contrario que
outros pensadores, explicou como era en si a poltica sen
importarlle como debera ser. Defendeu ferventemente que un
gobernante debe chegar
ao poder gandose o
favor da xente, e no caso
de que sexa necesario
empregar a forza, debe aniquilar toda oposicin. Zapatero
foi elixido por maiora absoluta. Foi, segundo as palabras de
Maquiavelo amadopolo pobo no momento que chegou ao
poder. Seguindo o pensamento que este home inaugurou, o
Realismo Poltico, un gobernante debe evitar a corrupcin do
pobo a toda costa, esa a sa autntica funcin, anda que iso
signifque o rexeito dos cidadns. Maquiavelo demostrou que
o gobernante s ten o poder que o pobo lle queira dar, e que
se pode gobernar a si mesmo.
Para pechar o meu ensaio fareivos unha pregunta: de ver-
dade a culpa de Zapatero, ou pola contra nosa estar envolvidos
nesta crise? Se Zapatero foi escollido por ns para gobernar, de
verdade fxo el mal ou foi culpa da NOSA decisin? Poderamos
sar facilmente da crise evitando seguirlle o xogo s grandes
empresas, sera difcil, pero posible. E se de verdade pensamos
que Zapatero mal gobernante, refexionemos: de verdade
o fxo tan mal? Non se aprecia agora maior corrupcin que
con Aznar, polo que o seu traballo est feito. Ademais, non
sabemos se Rajoy ser mellor gobernante, penso que sera til
aplicar o dito: mis vale malo coecido que malo por coecer.
Neste caso, se nos gobernan mal, por que non nos goberna-
mos a ns mesmos? Deixemos o pas ao seu libre albedro e
que o gobernante o canalice s cando sexa necesario. Unha
vez mis, a autntica resposta est nas nosas mans. moi
fcil buscar unha cabeza de turco, pero nunca nos axudar de
verdade a resolver o problema. Pdovos que refexionedes, non
simpatizo coa causa de Zapatero, pero eu refexionei e obtiven
unha resposta. Por que non facedes vs o mesmo?
Por que non refexionades?
Na actualidade no noso pas est moi de moda a crtica
sen sentido ao actual presidente do goberno, Jos Lus
Rodrguez Zapatero. Digo sen sentido porque a xente
non coece ou mis ben non quere coecer a autntica
raz do problema. Vou analizar, grazas aos dous maiores
pensadores da historia, Nicols Maquiavelo e Karl Marx,
algunhas desas crticas e intentar sinalar ese baleiro de
informacin do que dispoemos.
16
ENTREPONTES
Jos Barrio e Alfonso Garca cntannos como a travs do deporte se superan da a da
Para Pepe Barrio e Alfonso Garca volver
introducirse no mundo do deporte non
foi nada doado. Estes dous personaxes lo-
graron convencerse a si mesmos, que anda
tendo problemas de minusvala, podan
practicar os mesmos deportes que os de-
mais e ademais sentirse en igualdade de
condicins. Pepe e Alfonso desvlannos as
difcultades e os riscos aos que se enfron-
taron e como o deporte cambiou e mesmo
chegou a mellorar a sa vida.
-Por que empezaches a facer deporte?
Resposta:
Alfonso Garca: Ben, foi un aliciente para integrarte
coa xente e relacionarte a nivel persoal cos amigos, coa
xente que o practica. Despois na vida coti axdache a
superar diversas difcultades que podes ter coa sade.
Pepe Barrio: O meu caso, a pesar de que me gustaba
o deporte antes de que tivese o accidente, practicaba
outros deportes como era o boxeo e algo de motoci-
clismo. Ao ter o accidente, empecei coa natacin, un
pouco como elemento de rehabilitacin. Notaba que
me a ben a rehabilitacin. A partir dese momento
coecn xente que faca deporte, que competa, e entn,
formuleime competir tamn. Eses foron os principios en
natacin e dende a e ata o da de hoxe fun cambiando
de deportes e incrementando anda mis as actividades
deportivas e a verdade que se me fai un elemento
integrador para poder coecer xente e coecer sitios.
Cada vez que vas a un campionato vas coecendo moita
xente do estranxeiro e a verdade que algo que cada
vez te motiva mis.
-Que pode achegar o deporte a unha persoa que
ten un problema de discapacidade?
P.B.: Mis que nada, o benefcio persoal, no meu caso,
da satisfaccin de ir conseguindo algo. Metas pequenas,
porque ao principio che custa mis tirarte piscina.
Pouco a pouco vas intentando conseguir facer mis,
facer mis, qurelo facer mis rpido... e ver que vas
superando eses pequenos pasos, a nivel persoal mot-
vate moito. Motvate moito para seguir e non pensar
tanto en que o que teo, o que me est a provocar a
enfermidade ou o accidente, senn que che axuda a
superalo, a pensar noutras cousas, pensar en metas e
non no que non tes.
A.G.: O que mis achega optimismo. Benefcio persoal,
porque relacionarte con outra xente e na piscina sentirte
igual, benefcioso para ti e a nivel persoal o optimismo
grande.
P.B.: Ns coecmonos na piscina antes de que sucedese
o accidente e despois do accidente non o recoecn.
Era unha persoa e despois vina e estaba cambiado. Os
primeiros das despois do accidente non me pareca a
mesma persoa.
-Por que facer deporte e non outra afeccin?
A.G.: Porque o deporte che achega sade e tamn che
achega satisfaccin persoal. Os problemas que tes de
movementos valos superando da a da e vaste sentindo
mellor. Por exemplo, eu estaba bastante amolado
das costas e hoxe en da non sinto dor; iso o que me
achegou a natacin.
P.B.: A maior parte da xente con minusvala mantense no
deporte como elemento rehabilitador. Fas este deporte
ou outro calquera que che bo para o trax porque
notas que che d independencia. Pero hai movementos
que nun ximnasio ou facendo rehabilitacin non se
conseguen e que, non obstante, facendo deporte, si
que estimulas moitos msculos que doutra forma non
conseguiras estimulalos. Iso dche unha independencia
que doutra forma non teras. Hai xente que en condicins
distintas ou iguais practicamente estn sen sar de casa,
mentres que outras persoas estn a facer deporte e
estimulando os msculos.
O deporte axdache a pensar en
metas e non no que non tes
Vontade para poder gaar
17
ENTREPONTES
-Como un da da vosa vida cando adestrades?
A.G.: levantarse s cinco e media da ma para estar
s sete a adestrar, estar a durmir e estar a pensar nel .
P.B.: No meu caso o adestramento non tan alto
porque non adestro tanto coma el. Agora, no que
natacin, adestro algo menos. Vou todos os das
piscina, non pensando en competir, senn pensado en
gozar nadando e gozar da auga. A nivel de competicin,
agora mesmo deixei a natacin e o que fago agora
adestrar tenis de mesa e vela cando fai bo tempo, mis
que nada, pola liberacin mental que supn.
-Como infe o deporte na vosa vida?
A.G.: Moi positivamente. Dche actitude positiva e en
principio ves as cousas con optimismo. Cando vs dun
adestramento vs coa moral moi alta e todo ben. Con
satisfaccin persoal e hora de integrarte con outra
xente o optimismo que podes ter e transmitir algo
grande.
P.B.: Canaliza unha gran parte dun da habitual meu.
Cando estou a preparar papeis do club ademais de
ser deportista, fago de adestrador e son o xestor dos
papeis. Se non estou a preparar memorias, estou a
preparar adestramentos ou estou adestrando e entn
si que canaliza unha boa parte do da. Catro ou cinco
horas todos os das en cousas do deporte, sexa con
papeis ou en adestramento.
-Como a experiencia de nadar nunha travesa
no mar?
A.G.: Moi positiva. A travesa cando a fxen ao principio
sentame ben, pero nun tramo paseino fatal e pensei
que non o a conseguir. A constancia e o apoio de David
Meca foron decisivos. A televisin fxo que superase esa
pequena focha e chegase meta. Foi unha experiencia
grande, gratifcante. Foi moi fermoso.
P.B.: Estaba a acompaar no da desta travesa nun barco
e a verdade que gozamos diso. Recordo que nos acom-
paaba un da tremendo e no inverno era un da soleado e
mar tranquilo. Gozamos cando o vimos chegar a Portosn
despois de ir acompaando todo o anaco e animando.
A.G.: Recordo que ao fnal, cando chegamos, haba
delfns nunha posta de sol preciosa. Foi un da
tremendo.
P.B.: A parte desa travesa Alfonso tamn nadou a
de hai nove anos ata o Freixo, onde participou
comigo. Foi unha promocin do club para recadar
fondos, empezamos nadando tres deportistas.
Os tres deportistas con minusvala e na segunda
travesa sabendo que estamos continuamente
reivindicando a integracin, invitamos outros
deportistas sen minusvala a vir connosco. No
segundo ano fomos seis nadadores e a partir
do terceiro ano un mnimo de vinte nadadores.
A verdade que unha experiencia diferente,
hai moita xente de aqu de Noia que participa.
Sempre nadaron pero nunca se atreveran a facer
esa travesa e aproveitando que hai barcos de
apoio mtense e a verdade un da de festa sen
competicins pero si de reto persoal que nos
formula xente amiga de nadar. A verdade que
unha experiencia diferente a nadar en piscina,
pero moi gratifcante.
-Que parte da vosa experiencia lle reco-
mendariades a algun que se formule facer
deporte?
P.B.: Que empece gozando. Se ten un deporte def-
nido, que empece pouco a pouco coecendo amigos,
compartindo momentos. Non podes empezar a querer
comer o mundo porque ao terceiro da non che vai gus-
tar, vas plantar, porque tes que gozar, tes que collerlle
gusto. Se a algun non lle apetece ir un da dgolle que
non vaia porque ao seguinte vai ir, pero debes de estar
motivado.
A.G.: Que garanta que lle guste, que empece por un
hobby. Se se ve con ganas de competir, pois que se
meta mis a fondo no deporte.
-Cantas horas lle dedicades e que o mis difcil?
P.B.: Pois como agora estou repartido en moitos de-
portes, se practicamente en natacin estou unha hora
ao da, s para gozar, porque agora o estou a gozar, en
tenis de mesa pois son tres, catro das semana e entre
hora e hora e media. Algns das repito das horas.
O deporte aprtache
satisfaccin
Sempre peleas polas tas metas
A competicin a mellor terapia para estes esforzados deportistas
18
ENTREPONTES
E en vela vou cando o tempo o permite e en anacos
libres e sobre todo para gozar. Vou porque me gusta e
para evadirme, pero navego moito menos do que me
gustara. Tamn practico a natacin, pero agora mesmo
s para gozar e para relaxarme.
A.G.: Eu, cando adestro, estoulle a dedicar unhas catro
horas diarias en das sesins ao da, veo facendo
semana unhas quince horas, todos os das menos o
domingo, o domingo se vou, vou relaxarme.
-Que importancia ten a vontade hora do esforzo
deportivo?
A.G.: Tena toda, se non tes vontade o esforzo mnimo.
Tes que ter vontade para poder gaar.
P.B.: Se non tes vontade, ten que gustarche moito. Debes
ter a vontade de dicir: non pasa nada, ma irei mis rpido,
vouno intentar... A diferenza entre os grandes deportistas e
os demais que algns se renden e outros intentan seguir. A
vontade est en intentar superarte todos os das.
AURORA SAMUEL FIRMINO
NOELIA MOLEDO QUEIRUGA
O deporte a mellor
medicina
Espaa un dos pases que mis
medallas consegue nos Xogos Par-
almpicos. Os deportistas espaois
desta categora esfrzanse ao mxi-
mo en conseguir as grandes metas
do seu da a da e o que acontece
co deporte pasa a formar parte das
sas vidas. Unha parlise cerebral
ou unha paraplexa que che encadea
a unha cadeira de rodas non suf-
ciente para que os seus obxectivos
se vexan frustrados e facer que
abandonen as sas metas, senn
que lles d anda mis forza. E
por iso, moitos ven no deporte
unha segunda oportunidade.
Isto o que lles acontece a Alfon-
so Garca e Pepe Barrio. Grazas
ao deporte, conseguiron deixar
atrs o pasado e miran cara adi-
ante cunha nova perspectiva da
vida, crendo con forza no seu
presente e no seu futuro. Alfonso
practica a natacin e viu nela a
oportunidade de conseguir algo
que nunca antes se formulara, gaar
unha medalla de ouro nos 400 met-
ros libres e a de prata nos 100 metros
libres no campionato de Espaa: O
deporte achgache sade e satisfac-
cin persoal, e os problemas que tes
valos superando da a da e snteste
mellor. E ver que vas superando
eses pequenos pasos, motvate moito
a nivel persoal para seguir e non caer
no desnimo. Axdache a su-
peralo, a pensar noutras cousas,
a propoerche metas e non te
centrar no que non tes. Cando
Alfonso Garca se bota auga e
Pepe Barrio saca para gaar, es-
quecen o mundo que lles rodea,
concntranse no seu esforzo e,
neses momentos, esa sensacin
o verdadeiramente real.
AURORA SAMUEL FIRMINO
ANA B. LVAREZ CREO
PAULA MARTNEZ MOLEDO
NOELIA MOLEDO QUIERUGA
Pepe Barrio e Alfonso Garca mostran
como o deporte converteu unha traxe-
dia persoal en esperanza
O deporte dache
optimismo
19
ENTREPONTES
Auga e sade
Fernando Salgado licenciado en medicina
pola Universidade de Santiago de Compost-
ela e especialista en acupuntura e medicina
tradicional chinesa pola Facultade de Me-
dicina Tradicional Chinesa de Pekn. Coordi-
nador do Master de Acupuntura da Univer-
sidade de Santiago de Compostela. Exerceu
a medicina en varios hospitales en Finlandia,
e tras especializarse en medicina tradicional
chinesa, perfeccionou coecementos en cen-
tros coma o hospital Guand-An e o hospital
Chinp-Japons.

- Que importancia ten a auga para a vida desde a
perspectiva da medicina oriental?
-Bueno, a auga desde o punto de vista da mencina chinesa
o principio e o fnal da vida. E o receptculo da informa-
cin, o comezo da forma, da estructura. Se vos dades
conta, o proceso de envellecemento un proceso sucesivo
de deshidratacin. Un neno pequeno est moito mis
hidratado que un vello.Entonces, a auga precisamente
o que comeza a vida, o elemento auga est relacionado
con non s coa auga como a entendemos desde o noso
punto de vista senn que est relacionado ca reproducin,
est relacionado cos procesos de desenvolvemento e de
declinacin da propia persoa entre outras moitas cousas .
- Que infuencia ten o PH na calidade da auga? Cal
o mis benefcioso para a sade humana ?Por
que?
-O PH mis benefcioso para a sade un PH neutro,
entonces se temos unhas augas excesivamente cidas ou
tamn excesivamente alcalinas todas teen uns efectos
graves e corrosivos para os tecidos orgnicos. O mis benef-
cioso para a sade un PH arredor de sete ou un pouquio
por encima de sete.
-Que infuencia ten a auga para o noso organismo?
-Bueno, as augas duras son as augas que teen unha maior
concentracin de sales alcalinas, de sales de magnesio e
de calcio.Entonces estes excesos de sales alcalinas poden
chegar a producir incluso depsitos en algns tecidos, por
exemplo, poden producir cancros de ril entre outras cousas e
tamn son menos dixestivas e teen unha maior tendencia
a concentrar mis auga podendo chegar a facilitar a
producin de retencin de auga de algns tecidos.
-Que caracteriza as augas de Galicia?
-Hai distintos tipos de auga en Galicia pero quizis o que
mis predomina aqu son as augas sulfuradas. Son augas
que teen sales de azufre e eu penso que orixinalmente son
augas que teen unha maior concentracin tanto de sales
de azufre como de magnesio e de calcio. s veces en algun-
has augas pdese ver que poden deixan un depsito branco
se se deixan varios das en repouso e estas son esas sales de
calcio que se depositan. Esta sera quizais a caracterstica
global das augas de Galicia.
Tamn temos augas ferruxinosas.
-Por que hai tantos balnearios? Estn todos
indicados para o mesmo ou cada un dependendo da
calidade da auga est indicado para enfermidades
especfcas?
-En Galicia hai unha sima, a cal que provoca unha certa ac-
tividade ssmica e por iso se producen en algunhas zonas as
fontes termais que teen unha temperatura mis alta que
o resto da auga como por exemplo na zona de Ourense e na
zona do Norte de Portugal; por iso hai tantos balnearios e
por iso de vez en cando hai algn terremoto na zona de Tri-
acastela ou na zona da provincia de Ourense. A maiora dos
balnearios que estn arredor desta sima soen ser de augas
sulfurosas. Estas augas son boas para o aparato locomotor:
citicas, problemas de lumbago, problemas de artrose
e son boas tamn para o aparato respiratorio, para facer
pulverizacins e aspiracins. Pero logo temos tamn outro
tipo de augas, como por exemplo as augas do balneario de
Guitiriz son boas por exemplo para a hepatite inxeridas.
Hai outros balnearios que teen augas ferruxinosas e que
son boas para as anemias entonces dependendo da compos-
icin da auga pois valen para unhas cousas ou outra. En xeral
a maiora dos balnearios onde hai hoteis e onde hai centros
de tratamento, soen ser augas sulfurosas que son indicadas
sobretodo para o aparato locomotor, respiratorio e a pel.
-Aqu cerca temos unha unha fonte con augas
ferruxinosas, son boas para a sade? Poderase
tratar unha anemia por exemplo con este tipo de
auga?
-Si, a resposta s das preguntas que si. As augas fer-
ruxinosas, sobretodo as que teen unha concentracin de
20 miligramos por litro ou mis de in de ferro. A absorcin
prodcese a travs do intestino e pode servir para tratar
anemias.
-Que caractersticas debe de ter a auga para ser
considerada mineromedicinal?
- As augas mineromedicinais son aquelas que teen algunha
indicacin para o tratamento de problemas de sade.
En moitos casos a tradicin do lugar a que marca a
indicacin da auga, en outros casos se ten estudiado e
comprobado medicamente.
-Que cantidade de auga recomendara beber da?
Hai que ter en conta a idade das persoas?
-O organismo necesita un aporte arredor de dous litros de
auga diarios. Este aporte pode ser tamn a travs de outros
lquidos, de zume, de leite, caldos , sopas...entn non temos
porque beber dous litros de auga. A mia recomendacin
estar atentos s propias necesidades do organismo que
moitas veces estamos tan concentrados ou tan dispersos
en outro tipo de preocupacins que non sentimos o noso
propio corpo. Cando a boca se nos empeza a secar un pouco
e a saliva xa non est tan fuda pois hai que beber un
pouco de auga. O mellor non beber moita cantidade de
auga de golpe e beber pequenas cantidades .Como digo
hai que estar atentos porque cando sentimos moita sede xa
estamos lixeiramente deshidratados.
-Aparte do exercicio que se fai, ten benefcios o feito
de tomar baos na auga do mar?
-Si, os baos de auga de mar son moi benefciosos. Desde
o punto de vista da medicina chinesa o canal do ril comeza
na planta do p. O ril e a auga digamos que forman parte
dunha mesma rbita funcional e a planta dos ps unha
zona de absorcin de substancias a travs da cal podemos
absorber algns dos minerais que teen as augas do mar. A
travs da pel do corpo tamn se absorben minerais. Isto a
base da talasoterapia.
Po outra parte a auga do mar ten case todos os elementos
da tboa peridica, ten unha boa cantidade de oligoele-
mentos esenciais para o bo funcionamento do corpo e por
iso incluso interesante inxerir pequenas cantidades de
auga de mar. Isto sempre o hai que facer co estmago baco
e unha hora antes polo menos das comidas.
-Con que enfermidades dan mellor resultado os
tratamentos a base de auga?
-Dan moi bo resultado as augas sulfuradas en problemas
musculoesquelticos, problemas respiratorios e problemas
da pel. As augas ferruxinosas estn indicadas nas anemias.
As varices e os problemas de tensin arterial tamn
poden ser tratadas a travs de choques trmicos. Algns
problemas cardacos tamn se poden tratar cos cambios
de temperatura.
JUAN JOS PAZ QUEIRUGA
Entrevista ao doutor Fernando Salgado Salgado
Hai que beber a mido
porque cando sentimos
moita sede xa estamos
lixeiramente deshidratados
20
ENTREPONTES
A auga das fontes de Noia
ANLISES DE AUGAS
pH: O pH a medida de acidez da auga, corresponde
concentracin de hidrxeno. O pH tipicamente vai de 0
a 14 en disolucin acuosa. As disolucins con pH menor
a 7 considranse cidas; as disolucins con pH igual a 7
dise que son neutras; e as disolucins que teen un pH
maior a 7 considranse disolucins alcalinas.
Para a medida do pH normalmente sase un pH-metro
de electrodo de vidro.
A potabilidade da auga encntrase nun pH entre 6.00
e 9.00.
Dureza da auga: a concentracin de compostos
minerais que hai nunha determinada cantidade de
auga (en particular sales de magnesio e calcio). O grao
da dureza directamente proporcional concentracin
de sales alcalinas.
A dureza da auga calclase a partir da suma de concen-
tracin de calcio e magnesio(miligramos) existentes por
cada litro de auga.
Dureza carbonatada: aquela na que os bicarbonatos
de calcio presentes na auga elimnanse alcanzar o
punto de ebulicin da auga. Dureza xeral: aquela
que non se elimina ferver a auga, causada pola
presenza de sulfato de calcio e magnesio e cloruros
na auga.
En canto a dureza a auga considrase potable ata un
mximo de 400 mg/l.





San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
0
20
40
60
80
FONTES DE NOIA
C
O
N
D
U
C
T
I
V
I
D
A
D
E

(
m
i
c
r
o

s
i
e
m
e
n
s
/
c
m
)
San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
4,5
5
5,5
6
FONTES DE NOIA
p
H
San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
0
10
20
30
FONTES DE NOIA
D
U
R
E
Z
A

T
O
T
A
L
(
m
g
/
l
)
San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
0
0,005
0,01
0,015
FONTES DE NOIA
N
I
T
R
I
T
O
S

(
m
g
/
l
)
San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
0
0,05
0,1
FONTES DE NOIA
A
M
O
N
I
O
(
m
g
/
l
)
21
ENTREPONTES





San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
0
20
40
60
80
FONTES DE NOIA
C
O
N
D
U
C
T
I
V
I
D
A
D
E

(
m
i
c
r
o

s
i
e
m
e
n
s
/
c
m
)
San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
4,5
5
5,5
6
FONTES DE NOIA
p
H
San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
0
10
20
30
FONTES DE NOIA
D
U
R
E
Z
A

T
O
T
A
L
(
m
g
/
l
)
San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
0
0,005
0,01
0,015
FONTES DE NOIA
N
I
T
R
I
T
O
S

(
m
g
/
l
)
San Francisco A Fanequeira Calvario Plazuela
0
0,05
0,1
FONTES DE NOIA
A
M
O
N
I
O
(
m
g
/
l
)
Nitrito (anin NO2-): est presente nas sales
formadas pola combinacin do cido nitroso cunha
base. Xrase pola oxidacin do amonaco.
Ata 0.10 mg/l de nitrito a auga considrase potable.
A condutividade da auga: o contrario da resist-
encia, dicir, a facilidade que presenta un corpo a ser
atravesado por unha corrente elctrica. A sa medida
vara en funcin da concentracin de slidos e sales
disoltas na auga. Mdese en S/m (Siemens/metro).
A auga considrase potable ata unha condutividade
entre 400 -600 microsiemens/cm
O amonio: un in do amonaco presente s veces
na auga que depende do pH desta. O amonaco
prodcese pola descomposicin da materia orgnica.
En exceso, un dos seus contaminantes, que est
presente maioritariamente nas augas residuais.
O mximo de amonaco para unha auga potable
0.20 mg/l.
1 BAC
Fonte do Calvario Fonte da Fanequeira
Fonte de San Francisco Fonte da Plazuela
22
ENTREPONTES
Rebeca Atencia alerta sobre a destrucin do
medio ambiente en frica
O soo infantil da veterinaria Rebeca Aten-
cia Fernndez (Ferrol, 1977) fxose realidade
canto- do Jane Goodall lle ofreceu o posto
de directora do Centro de Recuperacin
de Chimpancs de Tchimpounga (Congo),
dende onde comparte con Entrepontes as
sas vivencias.
-Eras desas nenas que vas os documentais de
persoas como Jane Goodall e soabas imitalas?
Xa sabas que queras ser veterinaria cando as
escola?
-Jane Goodall foi e ser unha persoa exemplar que deu
a sa vida por loitar por conservar a natureza e moi
particularmente aos chimpancs.
Para min, ser veterinaria foi un sono dende moi peque-
na. Tiven a sorte de convivir con moitos animais, algns
deles foron grandes amigos meus, como o meu cabalo
Quimero e a mia cadela Beki. Cheguei a querer tanto
eses dous animais que sufrn moito cando morreron.
-Quen eran os teus dolos de pequena e por que?
Quen era a ta inspiracin cando eras pequena?
-O meu dolo da mia nenez era Jaime, un garda
forestal que traballaba nos bosques de Serantes. Para
min iso era grandioso e gustbame escoitar as sas
historias. Nunha ocasin houbo un incendio no bosque
A selva o noso nico pulmn e
estmolo despezando
Se desaparecen os chimpancs
un mal sinal para todos.
Todos somos ecoloxistas,
queiramos ou non
e Jaime rescatou moitos animais. Levounos sa casa e
coidounos ata que puideron volver ser libres. Para unha
nena coma min, amante da natureza, aquilo era o mis
parecido a un heroe ao que imitar e admirar.
-Como te decidiches a tomar unha decisin tan
complicada como a de irte vivir e traballar ao
Congo?Tiveches medo algunha vez?
-Funme a traballar ao Congo porque al viven os
chimpancs. Son unhas criaturas incribles e estn a ter
graves problemas. Son cazados e a sa selva est a ser
destruda. Se non se fai algo pronto desaparecern. Eu
sentinme na obriga de ofrecer os meus coecementos e
o meu tempo para intentar salvalos da extincin.
Cando traballas na selva en ocasins acontecen
cousas que che fan sentir un medo ancestral. Cando te
persegue un elefante coa intencin de esmagarte sentes
terror, pero son cousas s que te debes acostumar. A min
aconteceume en varias ocasins e nalgunha delas
23
ENTREPONTES
SOS Medio ambiental
Atencia e Mayor Zaragoza avisan dos
perigos do consumo
case non escapo para poder contalo. Pero perigos hai en
todos os lugares, non s en frica.
-Pdese describir o teu traballo como o dunha
ecoloxista?
-En realidade todos somos ecoloxistas, queirmolo ou
non todos formamos parte da natureza e debmonos
a ela, o que acontece que hai algunhas persoas que
parecen telo esquecido. Hai moitos pobos que se extin-
guiron ao longo da historia por ter unha mala relacin
ecolxica coa natureza da que dependan.
-Como traballar para Jane Goodall e a sa fun-
dacin como directora do Centro de Recuperacin
de Chimpancs de Tchimpounga na Repblica
Democrtica do Congo?
-Traballar para Jane Goodall gratifcante e sinxelo.
Ela quere salvar aos chimpancs e eu tamn, a partir
de a todo fe con facilidade. Teo ao meu cargo
mis de setenta traballadores e necesito velar pola
sade de cento corenta e dous chimpancs e outros
primates.
-Que aprendiches de Jane Goodall?
-A medir as palabras e saber utilizalas na correcta orde
e cunha determinada entoacin. Non sei se o aprendn
de todo, pero Jane insprame moito cando fala. Eu
mesmo chorei nas sas conferencias porque me fai
sentir cousas moi profundas coas sas palabras e a sa
voz doce e quebradiza.
-Descrbenos un da normal de traballo cos
chimpancs en Tchimpounga. Como a vida no
Congo?
-Cada da en Tchimpounga diferente, sempre
acontecen cousas novas, pero basicamente o meu labor
axudar aos traballadores que ten o Instituto Jane
Goodall no Congo. Todas as enerxas van dirixidas a
coidar e dar esperanza os 142 chimpancs que hai no
Centro de Tchimpounga.
-Es coecida como a Jane Goodall galega. Que
similitudes e diferenzas hai entre vs?
-As das temos un carcter moi defnido, as das somos
positivas. Creo que tamn eu son diplomtica coma ela,
algo importante cando tes que atender a reunins con
xente do goberno.
-Se hai algunha persoa que dende pequena soa
con facer un traballo como o teu en frica, que lle
recomendaras?
-Para facer un traballo como o meu, o nico que hai que
facer ser constante e fxo coas ideas dun mesmo. Non
importa para o que te prepares en Espaa, calquera for-
macin vlida, o importante a motivacin interior. O
meu sono era dar unha mellor vida aos chimpancs.
PAULA MARTNEZ MOLEDO
MARTN GARCA PAIS
1 BAC
Por cada quilo de coltan morre
un neno traballando nas minas
do Congo. unha situacin
preocupante se, ademais, te-
mos en conta que traballan
en condicins de semiescra-
vitude e que son arranca-
dos das sas vidas nas aldeas.
Por iso, gratifcante ver como o
traballo que fan persoas como Re-
beca Atencia dende Tchimpounga ou
o labor de xente como Federico Mayor
Zaragoza, dende as mis altas instancias
internacionais, confen nuns mes-
mos obxectivos: protexer
o medio natural. O
ex-director xeral da
UNESCO est
a traballar para
que non haxa
un consumo
tan excesivo
de materias
p r i m a s
nos pases
s ubdes -
envolvi
dos e
participa na creacin do Tribunal Internacional de Xustiza Climtica
e Ambiental. Neste sentido afrma, citando ao presidente Obama,
que estes feitos se producen por cobiza e irresponsabilidade. Aten-
cia, pola sa banda, tamn alerta da mala situacin que est a vivir
o medio ambiente: temos que ser conscientes
de que un ben limitado e est a ser seria-
mente agredido, refrndose selva. O seu
traballo consiste en coidar a mis dos
140 chimpancs que ten o seu car-
go como directora do centro de
recuperacin de chimpancs en
Tchimpounga no Congo e as
coidar o seu ecosistema que se
ve afectado tanto polas duras
guerras que asolan o pas
dende hai mis dunha
dcada e as minas de
coltan xa que se cazan
os primates como ali-
mento e se destre o
seu hbitat natural.
PAULA MARTNEZ
MOLEDO
MARTN GARCA PAIS
"Son arrancados das sas vidas"
24
ENTREPONTES
Federico Mayor Zaragoza nunha conferencia do Foro2010 da Paz en Santiago de Compostela, acompaado do xuz Baltasar Garzn. / Foto: MARTN GARCA PAIS
O ex-director xeral da UNESCO refexiona sobre as inxusticias da globalizacin
sobre a paz , o medio ambiente e o futuro
Federico Mayor Zaragoza
No mes de decembro Mayor Zaragoza dirixiu o Foro2010
Compostela sobre a cultura de paz e compartiu as sas
ideas con Entrepontes.
-Son posibles a paz e a xustiza cando hai un gran
desequilibrio entre pases pobres e ricos?
-Si, porque por primeira vez na historia os pobos deixa-
rn de gardar silencio, de ser espectadores impasibles.
Deixarn de ser sbditos para converterse en cidadns
plenos, participativos. A mobilizacin a travs do
ciberespacio non se far esperar.
-Son compatibles a defensa dos Dereitos Hu-
manos e a paz coa globalizacin?
-Non. A globalizacin neoliberal representa exacta-
mente o contrario: o dominio absoluto do mercado,
do dieiro. Que erro representou aceptar un sistema
que concentrou o poder (fnanceiro, poltico, militar,
meditico, enerxtico) en moi poucas mans e
substituu a cooperacin pola explotacin, a democ-
racia representada polas Nacins Unidas por grupos
plutocrticos (G-6, G-7) e, o que peor anda, os
valores polos prezos!
Pero a globalizacin un rotundo fracaso que
agora non debemos permitir que recaia sobre os mis
vulnerables.
-Pensa que os pases poderosos pemitirn un Tribu-
nal Internacional de Xustiza Climtica e Ambiental?
-Os pases poderososdeixarn de selo en moi boa
medida nos vindeiros aos. En moi pouco tempo, ser
decisiva a implicacin dos pobos na gobernacin local
e mundial, grazas moderna tecnoloxa da comuni-
cacin.
-Neste Foro falou vostede de inxustizas base-
adas na explotacin de recursos na-turais que
levan a guerras e xenocidios por intereses dos
pases ricos. Que ten que cambiar nas Nacins
Unidas para evitar estas situacins?
-Os que teen que cambiar son as grandes nacins que
abandonaron na prctica as Nacins Unidas, invadindo
outros pases (Kosovo, Iraq) sen autorizacin do
Consello de Seguridade ou construndo muros (Israel)
en contra do veredicto do Tribunal da Haia.
S unhas Nacins Unidas dotadas dos recursos axeita-
dos tern a autoridade necesaria para regular os fuxos
fnanceiros a escala internacional, levar aos trans-
gresores (trfcos supranacionais, etc.) aos Tribunais,
cancelar dunha vez os parasos fscais
-Como se resolven os problemas de violacin de
dereitos humanos no 3 mundo?
-Estes feitos prodcense por cobiza e irresponsabili-
dade, en palabras do Presidente Obama, de grandes
consorcios multinacionais que actan coa maior
impunidade. O coltan saeda zona dos kivu do Congo
por Uganda e Ruanda, pases aos que o Banco
Mundial e o Fondo Monetario Internacional que s
saben contar dieiro- atriben un gran despegue
A globalizacin un erro
Os consorcios internacionais
actan con impunidade
Por primeira vez os pobos
deixarn de gardar silencio, de
ser espectadores impasibles
25
ENTREPONTES
polo incremento do seu PIB (!).
De novo, est claro que hai que volver ao deseo de
Roosevelt sobre o Sistema das Nacins Unidas (Seguri-
dade, ONU; Traballo, OIT; Alimentacin, FAO; Educacin,
Ciencia e Cultura, UNESCO; Sade, OMS; Desenvolve-
mento, PNUD) guiadas pola Declaracin Universal
dos Dereitos Humanos e non polo mercado.
-E se o problema son as drogas e o narcotrfco como
en Afganistn e algns pases de Hispano Amrica?
--O narcotrfco un dos grandes desafos que deben abor-
darse sen demora. Est todo mal plantexado: persguese a
oferta en lugar da demanda: Cantos caposse detiveron nos
Estados Unidos, o maior consumidor de drogas? Pretendeuse
unha eliminacin militardos campos de papaver ou de coca
en lugar de axudar xenerosamente ao desenvolvemento e pros-
peridade destas zonas. Mentres haxa demanda haber oferta,
cuns benefcios inmensos que se lavannos parasos fscais.
-No Foro pediu vostede tamn que as Nacins que
vostede chamou Desunidasse volvesen realmente
Unidas. Por que ocurre isto?
-Ao fnal da Guerra Fra, en 1989, cando todos espe-
rabamos os dividendos da paz, recibimos unha gran
decepcin: os americanos e britnicos decidiron que
era o momento de desempear un papel hexemnico
no mundo. Pero o resultado do dominio dos ricos, da
plutocracia ten sido un fracaso enorme. Isto nese
ademais deslocalizacin produtiva en pases que,
como China, fabrican mis barato en condicins
laborais sen respecto algn polo Dereitos Humanos. O
certo que non tardarn os pobosen rexeitar unha
gobernacin que non ten en conta o medio ambiente
nin as asimetras sociais que chegan a situar a mis de
1.000 millns de persoas no umbral da pobreza, nun
xenocidio de desamparo e fame coti, explotando os
recursos naturais de moitos pases aos que en realidade
estn adquirindo. A quen pertence frica?
PAULA MARTNEZ MOLEDO
MARTN GARCA PAIS
PERFIL
Federico Mayor Zaragoza
(Barcelona,1934) foi Director
Xerral da UNESCO entre 1987
e 1999. Antes fora conselleiro
do presidente Adolfo Surez
e ministro de educacin entre
1981 e 1982 con Calvo Sotelo.
Na actualidade preside a Fun-
dacin para unha Cultura de
Paz e unha das persoas mis
infuntes na loita pola paz, a
xustiza e a defensa do medio
ambiente e a sostibilidade.
O XXI o sculo
da xente.
Acabouse a
submisin
M. L. R.
P. G. G.
-Estamos acabando cos
recursos naturais. Que
haber que facer para
evitar guerras polos
recursos naturais
bsicos como a auga
ou o petrleo?
-O dereito auga
fundamental. A calidade
de vida, non s a vida,
un dereito esencial
xa que este
da xente. Acabouse a submisin.
-Que se pode facer desde as escolas e
desde as casas para fomentar a defensa
dunha cultura de paz, de xustiza e de
coidado ao medio ambiente?
-As submisins empezan polo comportamento
persoal: paz nun mesmo, paz na casa, paz
nas aulas, paz na ra paz no mundo! A
educacin dirixir con sentido a propia vida-
fundamental para asegurar que nada inexo-
rable, que non podemos vivir atemorizados,
senn que cada ser humano nico ten a fac-
ultade desmesurada de pensar, imaxinar, crear.
O importante actuar en virtude das propias
refexins e nunca ditado de ningun. O
papel dos pais crucial e debe complementar
de xeito permanente a funcin primordial dos
educadores, dos profesores, dos mestres, a que
deberiamos ter todo o respecto e consideracin
que se merecen. s veces lemos nos xornais
que teen anuncios de prostitucin en pxinas
crticas co sistema educativo dos mestres. Mis
lles valera primeiro corrixirse eles. Mis vale,
certamente, un exemplo que cen sermns
dereito depende do exercicio de todos
os demais. A auga, o alimento, a
sade son os piares funda-
mentais para construr ese
outro mundo posible que
desexamos. Quero reiterar que
non admisible que uns cantos
tean nas sas mans o destino
de 6.000 millns de seres hu-
manos iguales en dignidade.
Sera mellor que adoptaran
desde agora medidas correcto-
ras axeitadas para o acceso de
todos os habitantes da Terra,
sen exclusin, a estes grandes
servizos bsicos por, si non o
fan, sern os cidadns os que, en
moi pouco tempo, decidan tomar
as sas mans as rendas do destino
comn. O sculo XXI ser o sculo
Nada inexorable e non
podemos vivir atemorizados
A funcin dos educadores
e dos pais primordial
26
ENTREPONTES
Cando imos comprar un mbil novo tenda, decatmonos de se
ten algunha repercusin para o mundo? Cando facemos este xesto
non nos decatamos de que os mbiles estn fabricados cun material
chamado coltan, e de que hai pases que estn en guerra pola
extraccin de toneladas deste material, ou de que por cada quilo de
coltan extraido morre un neno.
Federico Bogdanowicz, director executivo do Instituto Jane Goodall
de Espaa, afrma que o noso modelo de vida ten un alto impacto
ambiental, chegando a rexins tan afastadas como frica. frica
o pulmn do planeta, e presta un servizo gratuto a toda a
comunidade .
Por outra parte, Rebeca Atencia, directora do Centro de recuperacin
de chimpancs de Tchimpounga na Repblica do Congo coincide co
seu colega en que temos que ser conscientes de que o medio un
ben limitado e est a ser seriamente agredido. Os bosques tropicais
deberan producir madeira s para consumo local. Ns debemos de
ser conscientes do dano que podemos facer ao ecosistema destes
pases ao aumentar a demanda deste tipo de madeira.
Obsolescencia programada
Bogdanowicz fala dun novo concepto na nosa sociedade, o da obso-
lescencia programada; dicir, o feito de que todas as industrias fagan
que todos os produtos tean unha determinada data de caducidade.
A comezos do sculo XX comprabas unha lmpada e durbache
toda a vida, pero se a cambias por unha de agora drache apenas
un s ano. O mesmo sucede co nailon e coas bateras dos mbiles
e ordenadores, que se gastan en menos de dous anos. No caso do
nailon, as primeiras medias fabricadas con este material por moito
que as estirases non rompan, pero as industrias fxronas moito
mis dbiles e convertronas nun produto case de usar e tirar.
Por iso os adolescentes estamos moitas veces nun mar de dbidas:
por un lado estn os adultos, que intentan concienciarnos de que
comprar novos produtos fai que contaminemos o medio, pero, por
outro lado, bombardannos con publicidade para que consumamos
sen parar como se pode ver na grfca sobre mbiles que acompaa
esta reportaxe onde os alumnos de bacharelato do IES Campo de
San Alberto de Noia mostran unha actitude consumista cambiando
o mbil con demasiada frecuencia.
Segundo Bogdanowicz isto podera cambiar se nos concienci-
semos dun uso responsable de certos materiais rexeitando os que
veen de zonas en confito.
Os adolescentes somos mis que ningun vtimas da obsolescencia
programada e a nosa responsabilidade loitar contra o consumismo
excesivo, comprando de forma responsable e respectuosa coa natureza.
PAULA MARTNEZ MOLEDO
MARTN GARCA PAIS
OPININ
Consumistas
paUla MarTNez

Os adolescentes malgastamos da a
da cousas que son moi necesarias
como o papel, ou deixamos as
luces acesas innecesariamente, ou
consumimos sen control mbiles,
roupa ou calquera outro obxecto,
que estea de moda. Facmolo a
propsito ou inconscientemente?
Non nos decatamos de que se
seguimos malgastando papel desta
forma, remataranse todas as rbores
do mundo? Ou de que algn da se
esgotarn os recursos enerxticos?
Claramente non nos damos conta de
que dentro de 50 anos ao mellor non
teremos onde escribir, non haber
enerxa para ver a televisin ou para
outras cousas moito mis impor-
tantes. As que xa vai sendo hora de
que cambiemos os nosos costumes
de consumistas descontrolados e
inconscientes.
Perigo global
O medio ambiente do terceiro mundo sofre as presins do gran
consumismo dos pases ricos nun mercado sen fronteiras
27
ENTREPONTES
A transicin na
boca dos seus
protagonistas
A nosa sociedade democrtica agora un
conxunto de distintas culturas, pensamentos
e crenzas; pero non sempre foi as. Hai case
corenta anos, viviamos dentro dunha ditadura
militar liderada polo xeneral Franco e resulta-
do dunha guerra civil de tres anos. Segundo
Santiago Carrillo Soares (Gijn-1915), un dos
protagonistas da poltica espaola do sculo
XX e ex-secretario xeral do Partido Comunista
de Espaa (PCE) de 1960 a 1982, en 1936 a
xuventude espaola estaba moi dividida e
unha das cousas que eu consegun foi unir aos
que entn eran mozos socialistas cos mozos
comunistas e crear unha organizacin nica de
ambas as das tendencias que despois xogou
un papel moi importante na guerra civil, de-
fendendo a repblica. No outro bando estaba
un Manuel Fraga Iribarne
(Vilalba, Lugo-1922) con
14 anos que viviu cambios
importantesna mia vida
e que afectaban a todo o
mundo. Por iso empecei
a pensar nestas cousas.
Segundo Fraga, o rxime
franquista veu como
consecuencia da repblica,
porque a repblica foi un
desastre; por ese motivo
aconteceu a guerra civil.
Ao rematar a guerra,
Carrillo viuse obrigado a
exiliarse durante 37 anos:
no Pars do ano 39, cando
se declara a segunda guerra
mundial, eu non teo al unha situacin legal, non
teo documentos de identidade franceses nin unha
situacin legal e vxome obrigado a cruzar practica-
mente a Europa en guerra para chegar a un pas en
paz. Mentres, entre 1962 e 1969, Manuel Fraga se
converte en Ministro de Informacin e Turismo do
goberno de Franco. Pola sa postura a favor de traer
a democracia deixa o cargo de ministro e enviado
como embaixador a Londres.
O principio da transicin
Un ano despois da morte de Franco, en 1976, Carrillo
volve en segredo a Espaa e encarce- lado. No
mesmo ano Fraga organiza o Partido Democrtico.
No ano 1977 Fraga presentou a Santiago Carrillo
poltico estaba mis esquerda. Cando o
presentei, falando con toda claridade, foron
moitos os puntos de discrepancia, pero, como
se dica naquel momento, moi xenerosamente,
trateino ben.
Por outra parte, aparece en escena tamn
un novo avogado sevillano, Felipe Gonzlez
Mrquez (Sevilla-1942), que recorda as os
seus obxectivos neses momentos: A partir de
1974, cando fun elixido Secretario Xeral, no
Congreso do Partido Socialista Obreiro Espa-
ol en Suresnes (Francia) o meu obxectivo era
facer crecer ao partido no interior do territorio
nacional e preparalo para asumir o seu papel
no momento que desaparecera a ditadura de
Franco. Uns propsitos que mantn despois
da morte de Franco: Xa na democracia noso
obxectivo era tencer de
Espaa un pas democr-
tico e moderno capaz de
integrarse no mundo e na
Comunidade Econmica
Europea. Como dixen
moitas veces nas diferentes
campaas electorais ata que
chegamos ao poder, queria-
mos que Espaa funcionase
como unha democracia,
como un pas moderno,
integrado na comunidade
internacional e superando a
divisin ancestral das das
Espaas das que falaba
Machado.
Seguimos en transicin
En pleno auxe da transicin, tres dos seus principais
protagonistas: Carrillo, Fraga e Gonzlez, empe-
aron todo o seu esforzo en traer a democracia ao
noso pas e levar a cabo o proceso dunha forma tan
pacfca que foi e un exemplo para todo o mundo.
Estes tres personaxes de ideoloxas e personalida-
des tan distintas, mesmo nalgns casos contrarias,
foron capaces de redactar unha Constitucin de
consenso e benefciosa para todos.
Isto un gran mrito que se lles debe atribur con
moita honra e respecto. Pero agora a nosa quenda
de completar este traballo, pois, como afrman os
tres a continuacin, quedan cousas pendentes que
fan que sigamos na transicin.
no club Sculo XXI, algo que anda agradece o poltico
asturiano: Foi un xesto amable da sa parte que me
presentara no club Sculo XXI. Segundo Carrillo a
relacin entre os dous na poca era corts e civilizada,
anda que polemizamos bastante sobre unhas ou
outras cuestins, xa que os puntos de vista de Fraga
eran moi distintos aos meus. O poltico galego re-
corda tamn a relacin como bastante boa. No aspecto
Queran superar a divisin
ancestral das das Espaas
A xente participou masivamente nas primeiras eleccins e nas do ano 1982. / M.G.P.
Santiago Carrillo, Felipe
Gonzlez e Manuel Fraga
analizan o seu papel nos
inicios da democracia
28
ENTREPONTES
Tres protagonistas excepcionais da transicin com-
parten a idea de que a nosa democracia goza de boa
sade, anda que, como a maiora dos procesos, se pode
e dbese mellorar. Felipe Gonzlez, Santiago Carrillo e
Manuel Fraga confan en que os mozos de hoxe en da
continen coa mellora e o progreso democrtico.
-Como e cando se decatan de que podan axudar
a que volvese a democracia a Espaa?
SANTIAGO CARRILLO: Neses anos a ditadura do
xeneral Franco prolongbase, pareca interminable. A
oposicin despois da derrota na guerra e da represin
e o terror do franquismo estaba moi debilitada e a
perspectiva dun cambio poltico en Espaa cara
democracia era moi negra. No Partido Comunista
decidimos propoer unha poltica de reconciliacin dos
espaois e de superacin da guerra porque pensabamos
que os vencedores non foran todos os que loitaran nos
exrcitos de Franco. Foran s unha minora de xefes, de
burcratas. Eses fxranse ricos, pero a parte do pobo
que estaba no exrcito de Franco non gaara nada.
Perdera, como todos os espaois. Foron moitos anos
de atraso no desenvolvemento de Espaa producido
pola guerra civil e pola situacin difcil despois da
postguerra.
MANUEL FRAGA: Haba que ser realista. O rxime de
Franco veu como consecuencia do desastre da Rep-
blica. De a a consecuencia foi a guerra civil. Haba que
buscarlle unha sada a todo iso e eu traballei a fondo
porque esa era a mia obriga sendo profesor de dereito
constitucional. Decateime para a guerra, pero non para
a paz de que aquel sistema [a ditadura] era bo. A paz
sempre mellor que a guerra. Era importante que a xente
perdese o medo porque o medo o peor conselleiro
para estas cousas.
FELIPE GONzLEz: Durante os ltimos anos da
ditadura actuei como avogado laboralista en moitos
dos confitos laborais mis importantes en Asturias,
Andaluca e o Pas Vasco. A partir de 1974, cando fun
elixido Secretario Xeral, no Congreso do Partido en
Suresnes, Francia, o meu obxectivo era facer crecer ao
partido no interior do territorio nacional e aparecese a
ditadura de Franco.
-Cales foron as sas principais achegas transicin?
S.C.: A principal achega ter elaborado xa en 1956 a
poltica de reconciliacin dos espaois, esquecendo
os recordos, rancores e odios da guerra para construr
un pas libre e mis rico no que se vivise mellor. En
1976 anda haba neste pas altos mandos da poca de
Franco que pensaban que non haba que legalizar os
comunistas, que haba que seguir persegundoos. Pero
o PCE nese momento era tan forte que impuxo de feito
a sa legalizacin. Conquistou de feito o dereito a ser un
partido mis no sistema democrtico.
Logrouse pola negociacin e
o consenso
Carrillo, Gonzlez e Fraga comparten con Entrepontes os seus
recordos da transicin democrtica espaola
S.C.: Construmos un pas
libre e rico
M.F.: A democracia debe
mellorar
29
ENTREPONTES
M. F.: Eu estudara moi a fondo determinados sistemas
polticos e coeca ben as transformacins que levaran
ao establecemento dos novos sistemas polticos en
Francia, Inglaterra e Estados Unidos, que eran os nosos
modelos. [...] A Constitucin [de 1978] foi preparada
por un relatorio no que estaban representados os
partidos que mis podan prestarse naquel momento a
preparar un cambio desa importancia. Era evidente que
para tomar unha decisin que quitase as preocupacins
que tia tanta xente naquel momento era necesario
estudalo e que a xente pensase e crese niso.
F. G.: O noso obxectivo era facer de Espaa un pas
democrtico e moderno capaz de integrarse no mundo
e na CEE. Como dixen moitas veces, queriamos que
Espaa funcionase, como unha democracia, como un
pas moderno, integrado na comunidade internacional
e superando a divisin ancestral das das Espaas das
que falaba Machado.
O principal logro da transicin espaola foi conseguir
Ante a pregunta do que pensan
que queda por facer no sistema
democrtico espaol os tres polticos
coinciden en que a transicin non est
anda rematada completamente.
A memoria histrica unha fonte de
confitos entre dereitas e esquerdas.
Aos ollos de Santiago Carrillo, o
pasado deixou rancores, odios... e
cando a esquerda pide que hai que
enterrar os mortos, que hai que
anular as condenas do franquismo,
ao meu xuzo ten razn. As xentes
que compoen a dereita agora non
fxeron a guerra nin tiveron ningunha
responsabilidade persoal nela; non obstante, hai
nestas novas xeracins da dereita certa solidariedade
ideolxica nunha serie de cousas do franquismo
que lles impide cortar o cordn umbilical con ese
rxime. E esa a razn de que hoxe haxa polmicas
duras sobre temas que deberan estar xa resoltos
e esquecidos neste pas. Pola sa banda, Manuel
Fraga, cre na opcin defendida polo seu partido: A
memoria histrica unha fonte de confitos dende
sempre. Cada un recorda, idealizndoa, unha parte
da realidade e, evidentemente, o menos malo o que
representa neste momento o partido que eu fundei, o
Partido Popular. o mis realista.
A volta ao consenso
Felipe Gonzlez, por outra parte, pensa que o que
queda pendente da transicin a volta ao consenso
constitucional que nos ltimos anos foi marxinado
por unha poltica de enfrontamento e crispacin
que non favorece en nada a convivencia e, nestes
momentos, a sada da crise econmica mis dura coa
que tivemos que enfrontarnos. Para estes problemas
propn como solucin a mellora
do clima poltico, que favorecera o
clima de recuperacin e os acordos
necesarios para continuar coa
modernizacin da nosa economa
para competir no mundo global no
que nos movemos,.
As novas xeracins son o futuro da
nosa sociedade, e, segundo Fraga,
son o motor do cambio: xuventude
sempre lle gusta gusta facer cambios
e en xeral con boa intencin, anda
que con pouca experiencia. Por iso eu
creo que precisamente a experiencia
demostra que hai que ter moita pru-
dencia nos cambios. Pola sa banda, Carrillo opina
que agora a xuventude moito mis feliz porque ten
moitas cousas; podes estudar e non necesitas levar un
salario ta casa. Quizais por iso na mia xuventude
nos implicabamos mis pronto na loita poltico-
social, tom- bamos partido e lanzabmonos mis
doadamente ra.
Nas nosas mans queda, pois, protexer o legado dunha
transicin modlica.
A. P. D. / N. M. Q.
A. B. A. C.
Os tres polticos refexionan
sobre o que lle resta por facer
democracia espaola
As contas pendentes
da etapa
democrtica
PERFIL
Manuel Fraga, AP
Manuel Fraga Iribarne fundou
Alianza Popular (actualmente
Partido Popular) e foi un dos
pais da constitucin de 1978.
Exerceu como lder da oposi-
cin entre 1982 e 1986 e foi
presidente da Xunta de Galicia
durante 16 anos (1990-2005).
Aos 88 anos, segue en activo
como Senador, decidido, como
sempre dixo a morrer coas
botas postas.
F.G.: Queriamos que
Espaa funcionase
30
ENTREPONTES
unha Constitucin na que todos nos sentsemos refec-
tidos e integrados. Iso logrouse mediante a negociacin
e a busca do consenso entre todas as forzas polticas.
Todos cedemos parte dos nosos obxectivos mximos
para chegar a un punto no que todos puidemos
encontrarnos. Foi unha cesin de algo que non tiamos;
polo tanto foi un logro de todos os que buscabamos a
convivencia en paz e en democracia. Isto permitiunos
vivir os ltimos 30 anos mis fecundos da nosa historia
contempornea.
-Que signifcado tivo o 23-F no proceso de conso-
lidacin da democracia en Espaa?
M. F.: A transicin tivo a un momento moi delicado.
Pero xa naquel momento a maiora da xente saba que
non se poda seguir sen facer cambios.
F. G.: Foi un antdoto contra os golpismos que estiveran
presentes na historia dos ltimos dous sculos en
Espaa. A experiencia vivida ese 23 de febreiro serviu
para que todos os espaois nos unsemos mis en torno
a un obxectivo: consolidar a democracia e erradicar do
noso pas as asonadas militares; a ltima que triunfou
custounos varios millns de mortes e unha inmensa dor
a varias xeracins.
-Que queda pendente da transicin?
S. C.: Fundamentalmente unha cousa: que se enterre civil
ou cristiamente aos miles de asasinados que anda estn
en foxas por a. Se se fxese iso teriamos superado a gue-
rra civil e ocuparimonos do presente e o futuro do pas.
M. F.: Sempre pdese mellorar, xa que as normas
humanas nunca son totalmente perfectas.
F. G.: Quizais quede pendente a volta ao consenso
constitucional que foi marxinado por unha poltica de
enfrontamento e crispacin que non favorece en nada
a convivencia e, nestes momentos, a sada da crise
econmica mis dura coa que tivemos que enfrontar-
nos. A mellora do clima poltico favorecera o clima de
recuperacin e os acordos necesarios para continuar
coa modernizacin da nosa economa para competir no
mundo global.
NOELIA MOLEDO QUEIRUGA
ANA BELN LVAREZ CREO
ALBA PATIO DAZ
PERFIL
Felipe Gonzlez, PSOE
Felipe Gonzlez Mrquez (Se-
villa -1942) foi secretario xeral
do PSOE (1974-1997) e entre
1982 e 1996 ocupou o seu cargo
como terceiro presidente do go-
berno da democracia espaola.
Ao igual que os seus compaei-
ros de entrevista tivo un papel
moi destacado na transicin
democrtica. Segue moi activo e
dende 2007 preside o Comit de
Sabios da Unin Europea.
PERFIL
Santiago Carrillo, PCE
O poltico Santiago Carrillo
Solares, ex-secretario xeral do
Partido Comunista de Espaa
(1957-1986) foi protagonista da
vida poltica de Espaa durante
o sculo XX. Tivo que exiliarse
en 1939 debido aos seus ideais
e regresou a Espaa tras a morte
de Franco, xogando un papel
central na transicin. Aos seus 95
anos, segue en plena actividade.
31
ENTREPONTES
Jorge Valenciano home que cumpre os
seus soos,os debuxa na sa imaxinacin
e logo, fainos de materia. El fainos ver
que nas cousas que nos rodean hai arte,
pdense facer delas un mundo novo.O im-
portante, saber ver o mundo con outros
ollos e sacarlle algo diferente e positivo.
-Que para vostede a arte?
-Bueno pois penso que hai tantas defnicins de arte
como artistas. Iso unha constante universal. Cada
artista te a sa defnicin e levan 20 sculos intentando
saber qu a arte.Para min unha necesidade. a ne-
cesidade de comer, de respirar, de ter que camiar pola
ra cada da. Esa a mia necesidade en particular.
- E a arte contempornea, qu caractersticas ten?
-Supn unha ruptura cos canons clsicos. Un intento de
buscar beleza ou expresividade mais al desas normas.
Est moi unido ao momento da historia, a arte e a
historia estn moi da man e o arte clsico ten moito que
ver cunha interpretacin do mundo clasicista baseada
neses principios racionais. A arte contemporneo
moderno ten que ver precisamente coa ruptura cos
presupostos da razn. Vamos a buscar algo mis detrs
da razn. Hoxe en da podemos ver incluso cadros,
pinturas ou tcnicas mixtas nas que o principio da
beleza non fundamental. Incluso feas esteticamente,
e que poden ser arte. Incluso sen selas. Pode haber arte
sen algo material.
- Que o concepto da videopoesa?
- mais ben unha creacin, poerlle unha etiqueta a algo.
Si o pensas, a videopoesa podera ser coller un poema,
proxectar un vdeo e facer unha lectura del. Iso podera ser
a videopoesa. De todas formas eu creo que ten que ir un
pouco mis al. intentar mesturar a palabra coa imaxe
para crear algn sentido potico. De intensidade potica.
-Con qu materiais lle gusta traballar?
-A min gstame moito traballar cos refugallos, coas
crebas das mareas. Con materiais xa usados, que parece
que se acabou a sa vida, e para min como recupe-
ralos e volverlles a dar vida e continuidade. Atrenme
moito eses materiais. Cando era rapaz a co meu irmn,
que traballo moito con el, anda hoxe en da. E un
dos pasatempos favoritos nosos era ir a un vertedoiro
enorme que haba cerca da casa da nosa avoa, que
vivamos al, e pasabamos tardes enteiras buscando
tesouros. Un tesouro pois era unha canica vella, un
cacho de lata oxidada ou calquera outra cousa que
nos chamara a atencin. Pois dende aquela seguimos
traballando neso. Pois vamos s mareas, recollemos
obxectos, facemos esculturas, facemos vdeos e facemos
tcnicas mixtas.
-Recorda a sa primeira creacin? Cmo empezou
a crear?
-Eu logo traballei creando. Vamos a ver, eu pdoche di-
cir que moi parecido a un ro. Hai ros que van pola su-
perfcie e ros que van por debaixo, pero seguen sendo
ros. Eu penso que levo toda a vida dende rapaz sendo
creativo e intentando coller os elementos que teo ao
meu alcance para darlle un sentido novo. Pode incluso
que non me guste demasiado o mundo que vexo dende
rapaz e entonces intento facelo a mia maneira.
Cando era rapaz ia camiando da casa da mia aboa a casa
da mia nai. Entonces colla unha pedra do camio e dica:
pobre pedra, leva toda a vida aqu parada no mesmo sitio.
Parecame un destino moi triste para ela. Entonces estaba
dndolle patadas pedra e ia levndoa todo o camio
ata casa da mia nai, e dicalle: ben, agora polo menos xa
coeces mundo, non? Eu iso facao realmente sen saber que
era un artista, porque iso era realmente unha accin arts-
tica.Realmente hoxe en da iso poderase considerar unha
accin artstica, dentro do arte moderno. Podo considerar
que sexa a mia primeira obra de arte.
-E importante para vostede escribir?
-Si, moi importante.Antes vas unha escultura e ti
dicas: hai unha obra, unha beleza, unha recreacin do
mundo, todo era moi fcil. Hoxe en da hai artistas que
incluso eliminan o obxecto material na sa creacin,
non queren obxecto material. Ou incluso hai obras
efmeras, non? Ti fas unha obra coa natureza que se vai
a desfacer e non vai a quedar nada dela, pode quedar
nun documento fotogrfco. Entn, para que a xente
entenda o que ti fas, para que vexa o sentido do teu
traballo, tes que tentar explicalo dalgunha maneira. A
palabra un instrumento fundamental.
-O artista nace ou faise?
-Pois non o sei (risas). Eu penso que... non sei... penso
que nace e despois pode facerse ou non facerse.
- En que se inspira para as sas creacins?
- unha pregunta bastante tpica (risas). En nada. Non
me inspiro en nada, eu simplemente relaciono moito a
arte con camiar, con estar en movemento. Case todo
o que fago unha especie de percorrido, tentar facer
o recorrido que fas na ta vida ( por exemplo cando vs
vides da casa colexio, intentades ver as cousas con
outros ollos. Coa mirada cambiada para sacarlle outros
contidos, outros valores as cousas). Parece moi aburrido
repetir tdolos das o mesmo pero realmente pode estar
cheo de virtudes.
-Cales son as sas obras preferidas?
-Son as que non lastiman natureza.
ALICIA FONTENLOS
Relaciono a arte co movemento
32
ENTREPONTES
MapQuest: un programa americano de mapeo Web, propiedade de AOL
(American Online). A compaa foi fundada en 1967 como Servicio de Cartografa
en Chicago (EUA).
Ortofoto: unha presentacin fotgrfca dunha zona da superfcie terrestre, na
que tdolos elementos presentan a mesma escala, libre de erros e deformacins,
coa mesma validez dun plano cartogrfco.
Bzip2: un programa libre desenrolado baixo licenza BSD (Berkeley Software
Distribution) que comprime e descomprime fcheiros usando algoritmos.
Servizo WMS: produce mapas de datos referenciados especialmente, de forma
dinmica a partir de informacin xeogrfca.
PNOA ou SIXPAC: (Sistema de Informacin Xeogrfca de Parcelas Agrcolas).
unha aplicacin que permite identifcar xeogrfcamente as parcelas declaradas po-
los agricultores e gandeiros, en calquer rxime de axudas relacionado coa superfcie
cultivada ou aproveitada para o gando en todo o territorio espaol.
Catastro: Censo e rexistro pblico que se fai dos bens inmobles, tanto rsticos
coma urbanos para determina-la propiedade, situacin, superfcie e valor dos
mesmos.
Potlach: un editor de OpenStreetMap.
JOSM: un editor de OpenStreetMap escrito en Java.
Renderizar: un termo usado na xerga informtica para referirse ao proceso de
xerar unha imaxe dende un modelo. Este termo tcnico utilizado polos anima-
dores ou produtores audiovisuais e en programas de deseo en 3D.
Openlayers: unha bibloteca de JavaScript de cdigo aberto para mostrar mapas
interativos nos navegadores web.
OpenStreetMap
Ata hai ben pouco, tdolos mapas usados nos GPSs e
por compaas como Google eran feitos s por das
empresas: Navteq ( www.navteq.com ) e Teleatlas
( www.teleatlas.com ). Estas empresas vendan os
seus dereitos de uso a outras empresas, como Google,
Microsoft, MapQuest, etc., por grandes cantidades de
dieiro (arredor de 10 millns de dlares por ano).
OpenStreetMap (tamn coecido como OSM),
un proxecto colaborativo para crear mapas libres e
editables de todo o planeta.
Os mapas cranse utilizando informacin xeogrfca
capturada con dispositivos GPS mbiles, ortofotogra-
fas e outras fontes libres. Esta cartografa, tanto as
imaxes creadas como os datos vectoriais almacenados
na sa base de datos, distribese baixo a licenza
Creative Commons Recoecemento - Compartir Igual
2.0 ( http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/
deed.gl ).
En febreiro de 2011 o proxecto alcanzaba os 350.000
usuarios rexistrados, dos cales arredor de 12.000
realizan algunha edicin na base de datos cada mes.
O nmero de usuarios dbrase cada cinco meses. Cada
semana engdense 90.000 km novos de carreteras cun
total de casi 24.000.000 km de viais (febreiro de 2011)
para todo o planeta, iso sen contar outros tipos de da-
tos (pistas, camios, pontos de interese, etc.). O tama-
o da base de datos (chamada planet.osm) situbase
en febreiro de 2011 por riba dos 205 xigabytes (14 GB
con compresin bzip2), incrementndose diariamente
nuns 10 megabytes de datos comprimidos.
Pasos a seguir para introducir datos:
O primeiro que hai que facer ir a pxina de OpenS-
treetMap ( www.openstreetmap.org ou osm.org ) e
rexistrarse, un proceso moi parecido a dar de alta unha
conta de correo electrnico calquera.
Unha vez feito isto, os usuarios rexistrados poden
subir as sas trazas desde un GPS e crear/corrixir datos
vectoriais mediante ferramentas de edicin creadas
pola comunidade OpenStreetMap.
As mesmo, posible usar tamn as ortofotos de dife-
rentes servizos WMS que teen dado o permiso expre-
so fundacin, para o seu uso exclusivo na edicin do
mapa. Entre estes podemos destacar Yahoo Imagery
(de Yahoo.com inc.) e as ortofotos de Bing (Microsoft).
A nivel do estado espaol temos o permiso para usar
as ortofotos do PNOA (tamn coecido como SIXPAC),
e a informacin do Catastro.
A edicin propiamente dita pdese facer de moitas
33
ENTREPONTES
formas diferentes:1) Dentro da propia pxina web,
usando Potlatch. Para iso abonda con introducir o nome
de usuario e contrasinal, ir zona do mapa no que
queremos editar, e logo premer na solapa Editar que hai
xusto enriba do mapa, exactamente igual que facemos
coa Wikipedia ( http://wiki.openstreetmap.org/wiki/
Potlatch ).2) Outra ferramenta moi boa o JOSM ( josm.
openstreetmap.de ), un programa en Java que, polo
tanto, pode instalarse en casi calquera S.O. (Linux, Mac,
Windows, etc.). Con este programa poden cargarse as
ortofotos do PNOA e os datos do Catastro, as como as
trazas que subu a comunidade de voluntarios.3) Para
quen ten un smartphone ( http://es.wikipedia.org/wiki/
Smartphone ) hai diversas aplicacins que permiten
editar mapas e engadir puntos de interese desde o
propio mbil na mesma ra. Entre elas temos Mapzen
( mapzen.cloudmade.com ), que permite subir puntos
de interese (POIs) como poden ser cafs, restaurantes,
hoteis, farmacias, bancos, puntos de reciclaxe, etc.
Que informacin aportamos desde o IES Campo de San
Alberto:Hai 2 anos o profesor Rafael vila (usuario edvac
en OpenStreetMap) comezou a editar a rea de Noia (
http://osm.org/go/b9LZ6Uf6 ), pois precisaba dun mapa
libre da vila para usar no proxecto Grundtvig no que
estaba envolto o instituto. Naturalmente, en todo este
tempo tamn editou noutras reas da xeografa galega,
como son por exemplo O Porrio ( http://osm.org/go/
b8f3vOKFg- ), o casco vello de Lugo coas sas murallas
( http://osm.org/go/b9mMRV0Tm- ), Allariz... e incluso
un atoln coralino na remota repblica de Kiri-bati, no
Pacco Central: Arorae ( http://osm.org/go/v@KP9ONf-
). Asimesmo, o profesor Francisco Vide editou moitos
viais e outros datos no concello de Outes.Este ano, no
marco do proxecto Axenda 21, varios alumnos de 4
curso da ESO recolleron datos sobre puntos de reciclaxe,
apuntando que tipos de productos se recollen en cada
un, e tamn datos de fontes de auga potable da vila
de Noia. Estes datos subronnos logo a OpenStreetMap
usando o programa JOSM.Introducin de fotos no
mapa:O proxecto OpenStreetMap non contempla subir
fotos ao mapa. De feito, OpenStreetMap mis que un
mapa; unha enorme base de datos xeogrcos libre
que pode ser usada tanto para renderizar en mapas de
diferente tipo e uso, como para outros ns, como poden
ser facer un listado de comercios dunha rea determi-
nada, con enderezos, nmeros de telfono, etc. Na wiki
de OpenStreetMap hai un listado que non para de crecer
de servizos dispoibles de OpenStreetMap: http://wiki.
openstreetmap.org/wiki/List_of_OSM_ba-sed_Serv-
icesHai miles de servizos baseados en OpenStreetMap.
Hai pxinas que permiten buscar a rta mis rpida ou
mis curta entre dous puntos ( http://www.openroute-
ser-vice.org/ ), amosar s amizades a ruta que xeches
na ta ltima viaxe ( http://syj.renevier.net/ ), procurar
os parques infants mis prximos ( http://toolserver.
org/~stephankn/playground/?zoom=16&lat=42
.7834&lon=-8.88988&layers=BT ), etc.Hai moitas
pxinas que permiten subir fotos. Unha, por exemplo,
http://www.opentrailview.org , que se especializa
en fotos de sendeirismo. Outra Ookaboo, con fotos de
todo o planeta ( http://ookaboo.com/o/pictures ). Show
Your Places ( http://syp.renevier.net ) un software que
permite crear unha pxina web con fotos xeolocalizadas
e unha descricin das mesmas, etc. Asmesmo, hai
moitos usuarios que crean mapas con imaxes usando
openlayers. Un exemplo este, feito por un espaol, que
conxuga entradas da Wikipedia con imaxes de Pano-
ramio e vdeos de Youtube xeoreferenciados: http://
www.gisandchips.org/demos/pepe/osm/test.htmlQue
se pode facer para que a xente o coeza:Comentalo cos
amigos, publicitalo en redes sociais (tuenti, twitter,
facebook) e, sobretodo, usalo!!!
ADN COLLAZO LOJO
1 Ciclo de Instalacins de Telecomunicacin
34
ENTREPONTES
A muralla
Hoxe en da inexistente, porn Noia en pocas pasadas
foi vila amurallada .As circunstancias daqueles tempos
esixan que as principais vilas da costa galega estivesen
rodeadas de fortes murallas que impedisen a doada
conquista e o saqueo por parte de normandos, rabes
ou mis tarde ingleses .Elemento pois de carcter de-
fensivo que permaneceu durante toda a poca medieval
.Serviu tamn como diferenciacin entre as clases
rural e urbana. Daba lugar a falar da situacin como
intramurose extramuros. O mesmo tempo, nas sas
portas, realzbase unha funcin fscalizadora, tanto de
homes como de mercancas.
Tanto as murallas como a igrexa de Santa Mara a Nova,
deben a sa construcin inicitiva do arcebispo D.
Berenguel de Landoira (1262-1330), dominico de orixe
francesa, que sa chegada a Santiago para tomar po-
sesin do seu cargo, viuse obrigado a refuxiarse en Noia
no ano 1319 debido revolta dos burgueses composte-
lns encabezada por Alonso Surez de Deza que queran
conseguir que o Concello pasara a depender da Coroa
no canto da Igrexa. En agradecemento, en 1320 logrou
da raa Mara Molina un privilexio de Todo pecho
dicir a vila quedou eximida de pagar impostos durante
6 anos, co cal autorizbase que se erguera a muralla
que sera continuacin dun primeiro recinto xurdido
arredor da igrexa e fortaleza do Tapal .
Sufriu numerosas modifcacins como consecuencia dos
repetidos ataques contra a vila, como por exemplo o de
Drake do ano 1589. Derrbase en parte no 1627 dado
ao pouco uso que se lle daba no periodo de tranquilida-
de que se estaba vivindo.Entre os sculos XVIII, XIX e XX
compltase a sa destrucin.
En canto s caractersticas que presentaba, pdese
dicir que se estima que meda ao redor dos 6 metros
de altura e dous e medio de espesor, tia aproximada-
mente 1252 pasos reais de lonxitude, no seu permetro
estaban situadas 12 portas. Na muralla existan
torrens ou cubos intercalados cunha altura que poda
chegar s 7 metros. A forma da muralla axustbase
do recinto. Segue a lia de costa fxada polo mar e o
ro,tomando a forma triangular que confguran estes
elementos na sa confuencia. Pola parte norte e leste a
forma tenda a ser circular. Existe un plano de fnais do
sculo XVI no que aparece representada a muralla, as
sas medidas, as portas. O plano atpase no Arquivo de
Simancas (Valladolid)
Como curiosidade cmpre destacar que os vecios de
Noia do sculo XVI levantaban as sas casas contra a
muralla, apoderndose as do espazo pblico e servn-
dolles de parede a propia muralla.
As portas
A muralla tia doce portas: catro que daban ao mar,
catro terra e catro ra. As entradas das portas
principais, que se correspondan coas vas principais de
comunicacin,(Porta da Vila, Peregrina, Mazacamos e
Atahona) estaban protexidas por torres ubicadas enriba
das mesmas, ou por torrens que as fanqueaban.
Existen teoras de distintos autores sobre o nome e
ubicacin destas portas. Ns trataremos de facer unha
pequena sntese seguindo fundamentalmente as obras
de Pedro Garca Vidal e Manuel Fabeiro.
Na reconstrucin que Manuel Fabeiro fai do plano da
muralla e das supostas portas (seguindo o plano de
Simancas) temos:
A) Na parte do mar, aos extremos da
muralla,aparecen das portas:
-Unha que conduce burgo extramuros do Ribeiro
Grande (Porta de Mazacamos, C no mapa) que
conduce cara Muros.
-Unha segunda que se corresponde coa entrada princi-
pal da Vila polo sur que enlaza coa Ponte de Noia (Porta
da Peregrina, G nomapa ). Direccin Boiro etc..
-O punto onde fguran colocadas as outras das portas
que dan ao mar, correspndese case exactamente co
lugar onde hoxe abren as ras Lope de Mendoza e Axu-
da, denominadas Porta da Condesa(E no mapa), lugar
onde hoxe fgura un escudo sacado da mesma porta, e a
chamada Porta da Ra cega. Ambalas das posible-
mente foran escaleiras de acceso cima da muralla
que co paso de tempo fronse convertendo en porta e
chegaron en p ata principios do sculo XX. Outra das
portas que dan ao mar a denominada por uns Do
forno e por outros Pero sardia (F no mapa)
B)Na parte que daba ao ro aparecen catro portas,
das cales unha dubidosa para algns tericos, que
a Porta da Atahona (K no mapa) que se situaba frente
ao barrio do Esprito Santo. As outras tres portas son as
denominadas:
Porta do Proxilgo (H no mapa), Porta do Forte (J no
mapa) e Porta da ra de Laxe (I no mapa) ou dos
Cabalios das cales se pode chegar a pensar que todos
estes nomes fan referencia a unha mesma porta que
se corresponde co fnal da ra hoxe denominada Anton
de Noia. Na porta da ra Laxe estaba situada o torren
defensivo do primitivo burgo xurdido arredor da
cidadela do Tapal.
A muralla, as portas e as pontes de Noia
35
ENTREPONTES
C) As portas que dan a terra. Este tramo da muralla
que se extende desde o ro ata a porta principal do
recinto intramuros, denominada Porta da Vila (direccin
Santiago), o que presenta maiores problemas hora
de facer coincidir as diferentes informacins.Nesta
parte da muralla haba tres portas. Das tres unha debe
tratarse,sen dbida, da que se abra ra Lagares, ac-
tual Curro (porta da ra dos Lagares, L no mapa) .Neste
punto, parte da muralla, denominada cerquiaserva
de parede a unha casa e nese lugar era onde tian o seu
estrado os seores do concello para presidir o Correr
tourosao que tian que acudir obrigatoriamente con
pendn da vila. As outras das son portas que desapa-
receron co paso do tempo. A primeira pode coincidir coa
denominada casa do Senra que pola sa parte posterior
linda cos soportais da casa denominada Forno do Rato.
Queda a porta Norte, situada ante o espacio onde se
levanta a igrexa de San Francisco, a porta da Borban-
deira (B no mapa).
Sobre as portas, Santiago Abella di que eran de sillera
bien labrada; de arco romnico unas, y de ojival otras,
que daban a la parte de tierra del ro y del mar. A mis
monumental era a Porta da Vilaque se atopaba fnal
da Corredoira de Aforan na que incluso exista unha
pequea capela. Pola parte do mar a porta principal era
a da Peregrina. Foron demolidas a mediados do s. XIX.
Hai varios establecementos e lugares da vila nos que
podemos contemplar restos arqueolxicos da muralla:
-Caixa Galicia: Nas sas excavacin apareceu unha parte
da muralla que hoxe pode verse no interior de dita
entidade, sita na ra Porta da vila.
-Nun edifcio sito na Porta da Condesa.
-No cruce da ra da Peregrina co Malecn de Gasset, no
establecemente anexo fan referencia a muralla, estando
no seu escaparate uns grfcos da mesma.
En diversos edifcios situados no Malecn de Cadarso,
aparaceron restos da muralla que estn soterrados. Na
sociedade Liceo de Noia, hai un fragmento de pedra
no que se apreza unha inscricin dunha das portas da
muralla, conxuntamente exponse a seguinte lenda
Noia unha vila pechada por muros
A vila de Noia foi amurallada con muro ptreo que a
envolva nun abrazo protector. A lousa grantica que
se mostra, atopada nos anos 60 na cimentacin dunha
casa con fachada a Ra Nova, refre ese feito e sinala
unha das 12 portas que se abran no envolvente muro,
posiblemente a coecida documentalmente como a
da Atafona, situada no que actualmente constitue a
esquina do Malecn de Cadarso coa Ra da Carreiria.
A persoa que recolle e garda este anaco en granito
da historia da vila e quen amablemente o cede a esta
sociedade, para que a sa contemplacin nos traia
memoria un dos elementos mis destacados da historia
da nosa vila como foi a muralla levantada na lonxana
data de 1320.
As Pontes
indubidable que para que as vilas poidan pervivir
longo do tempo necesitan estar ben comunicadas co
espazo rural circundante e ao mesmo tempo coas dis-
tintas localidades urbanas cercanas. Unha preocupacin
constante das autoridades ser polo tanto manter no
mellor estado posible as rutas e camios prximos Vila
que poran a esta en conexin coas grandes rutas xerais.
Noia naceu amparo da proteccin que o ro suminis-
traba como elemento de defensa natural,a auga vai
ser mesmo tempo un obstculo de cara a facilitar a
comunicacin e por iso, a construcin, amao e mante-
mento de pontes vai ser unha preocupacin longo de
toda a poca preinsdustrial.

A ponte principal da Vila ser denominada Ponte
Grande. Dita ponte vai permitir a comunicacin dos
pobos que bordean a pennsula do Barbanza e dos
barrios da propia Vila situados na outra banda da Ra,co
recinto urbano amurallado.
De ser Noia a chamada Ad Duos Pontes, no itinerario
de Antonino, como sosteen distintos autores, a ponte
principal da vila, a Ponte Grande, debeu ser primitiva-
mente romana, remodelada e ampliada no s.XIII. Temos
noticia da Ponte Grande nos Fueros Romanceados
datados no s.XV, e no plano de fnais do XVI que nos
referimos aparece a ponte debuxada fgurando a sa
medida , 285 pasos, e o nmero dos seus arcos, 17.
Sabemos que nos anos 1548, 1667, 1741-49; van ter
lugar sucesivos proxectos de mellora do seu estado, que
nalgns momentos chegou a ser bastante defciente.
As reparacins continuarn, como se ver en pocas
contemporneas, producindo unha modifcacin total a
respecto da imaxe da primitiva Ponte. Coa reparacin de
inicios do s.XX, os seus arcos foron reducidos a 6 pero de
maior radio. Hai poucos sufriu un ltimo e desafortuna-
do ancheamento que ademais de ocultala parcialmente
vista, suprimiu as sas rexas varandas granticas.
Na parte oposta da Vila, dereita do camio real que
conduca a Santiago, existe outra ponte levantada
sobre o ro do Castro, tamn denominado Traba, como a
propia ponte. Esta ponte pon en comunicacin a Vila co
barrio do Couto e poboacin do Concello de Lousame.
Aparece tamn debuxado no plano do XVI xunto cos
muos situados seu carn: Pedrachan. Atpase
en mal estado, pero conserva anda os catro arcos
apuntados medievais que serviron para reformar a vella
ponte romana.
Traballo realizado polos alumnos de 2 Bac C.
MARTN CAAMAO e FABIN DOSIL
na materia H de Galicia
dirixidos pola profesora M XOS COSTA.
36
ENTREPONTES
Domingo Campos e Concha Allut analizan as pegadas do Camio en Noia
-Cre que Noia o porto natural de Compostela?
-Penso que si porque a historia as o confrma. Cando
Fernando II de Len otorga a Carta Pobra de Noia e
defniu a creacin do novo burgo, xa exista, como porto
do Apstolo. As, se nos atemos historia as . E se nos
atemos aos acontecementos posteriores como na poca
de Xelmrez pois as tamn. E tamn polas peregri
an tantos peregrinos e de que houbo tal ocupacin
hosteleira... isto non relixin, economa.
-Cre que nalgns casos o nico motivo de atracin
a catedral ou a visita do Papa?
-Penso que non. A min nunca se me ocurrira ir visitar ao
Papa, pero a catedral si porque ten un valor arqui-
tectnico extraordinario que merece ser visitada. Pero
tamn hai outra xente que ten outra formacin, crenzas
e sentimentos diferentes para os que a visita do Papa
supor un atractivo engadido ao que ten a Catedral.
-Hai algunha organizacin en Noia que loite
para acadar a denominacin de Noia como
porto natural de Compostela?
-Un dos problemas desta vila foi a falta de interese
pola consideracin de que Noia fose porto natural
de Compostela. Non houbo dende o eido poltico nin
dende o da cidadana ou relixioso ningunha reivin-
dicacin neste sentido.Outro dos portos sobranceiros
Muros. Muros e Noia formaban parte do camio
ingls. Quizais por rivalidades entre ambas vilas non
se chegou a un acordo para inclulas dentro dos roteiros
que levan ata Santiago. Tamn hai outra causa poltica a
nivel autonmico. As coma houbo reivindicacins, por
exemplo en Vigo ou na zona de Arousa, e se admiti-
ron algunhas delas, aqu non as houbo. Polo tanto o
goberno autonmico nunca se ocupou de considerar a
Noia porto natural de Compostela. E tamn houbo outro
motivo que foi a documentacin xa que non hai un es-
tudo sistemtico que diga que Noia tivo esta condicin.
Hai artigos, documentos que din que chagaron uns
centos de naves con cruzados que an cara Terra Santa e
que fxeran unha peregrinaxe dende aqu ata Santiago e
logo retornaron. Hai documentos que falan de que aqu
arribaban xentes que vian a peregrinar e incluso hai
documentacin sobre os roteiros que seguan. Pero non
Noia como porto natural de Compostela
Hai documentos que falan de
que aqu arribaban xentes que
vian a peregrinar e
incluso hai documentacin
sobre os roteiros que seguan
Domingo Campos
37
ENTREPONTES
hai un estudo sistemtico como por exemplo os hai do
camio francs. Agora a revista Alameda nos fala destas
cousas, pero non houbo presin poltica nin cidadn
e isto leva a unha perda importante, e unha perda
econmica, xa que nas zonas recoecidas como parte
do camio fanse inversins.
-Cales son os referentes mis importantes para
acadar a categora de porto natural de Compos-
tela?
- O mis importante a Carta Pobra que lle outorga o
Arcebispo de Santiago un burgo como porto do Aps-
tolo no ano 1168. Antes, houbo a chegada dos cruzados.
Logo, no 1434, coincidindo coa celebracin do Ano
Santo consgrase a igrexa de san Martio. na herldica
de Noia e est presente toda a simboloxa do Xacobeo:
a vieira, o bastn e a cruz de Santiago. Pero hai outra
cousa, en Noia houbo dous hospitais, o de Dentroe
o de Fora. No primeiro, na ra do Curro, estn hoxe
os servizos de urbanismo do Concello, pero antes
atenda aos vecios de Noia e chambase as de
porque estaba dentro das murallas; e o outro, que
foi derrudo por decisin dun alcalde, estaba na
entrada da ra do Esprito Santo, xusto enriba do
ro, e era para os estranxeiros, para os peregrinos.
Poderamos falar doutros datos coma que Noia foi
sede do cabilo composteln e que as casas nobres
pertencan a ese cabilo...
-Que importancia ten a escollera da ra?
-Non son tcnico nesta materia, pero eu creo que nunha
ra canto menos se estorbe aos de dentro mellor. Polo
tanto eu estou a favor de quitar a escollera, dragar a ra
e deixar recuperar iso para os bancos marisqueiros ou o
que sexa. As Noia se abrir ao mar.

indudablemente un motivo
de peregrinacin relixiosa,
pero tamn motivo doutras
viaxes, comercios e intercam-
bios que non teen que ver
coa relixin
Na herldica de Noia e est
presente toda a simboloxa
do Xacobeo: a vieira, o bastn
e a cruz de Santiago
38
ENTREPONTES
Sta. Mara ten caractersticas nicas
-Cree que Noia un porto natural do Camio de
Santiago?
-Si penso que Noia un porto natural de Compostela
por moitos motivos: est o comercial, est documen-
tado en mapas do sculo XIV onde aparece Noia. Non
podemos perder de vista a sa situacin. unha zona
moi tranquila para os barcos. No ano 1147 un barco de
cruzados fondea en Noia camio de Terra Santa e fan
unha peregrinacin ata Santiago Tamn importante
cando se deu a carta fundacional a Noia, polo rei Fer-
nando II de Len, onde haba un dato importantsimo
para que vieran aqu os barcos en caso de naufraxio.
Era un dereito polo que a estes barcos que vian en caso
de naufraxio lles seran restitudas todas as sas pro-
piedades. Isto foi un atractivo e unha seguridade para
os barcos. Xuntando todos estes elementos, Noia como
vila medieval, urbana, cunha actividade mercantil im-
portante ligada ao trfco portuario comercial dmonos
conta da sa importancia xeogrfca e econmica na
Idade Media.Ademis de mercancias tamn chegaban
peregrinos.Todo isto est documentado.
-Cree que Noia importante para a nosa cultura
relixiosa?
Se damos unha volta por
Noia dmonos conta da
importancia que tivo na
Idade Media e do
desenvolvemento que tivo
nas manifestacins da
cultura relixiosa
A maiora dos peregrinos
saben que Noia ten un lugar
dentro do camio de
Santiago e queren cumprir
coa ruta
-Se damos unha volta por Noia dmonos conta da
importancia que tivo na idade media e do desen-
volvemento que tivo nas manifestacins da cultura
relixiosa. Do romnico temos a Santa Mara do Obre
e Santa Cristina, a antiga capela. Propiamente na
vila est o conxunto de Santa Mara Nova e o de San
Martio. A primeira e ben coecida polo seu valor
arqueolxico e artstico con caractersticas nicas
no mundo. San Martio pola sa famosa fachada e
impresionante igrexa. Por todo iso temos un patrimo-
nio cultural relixioso moi importante que temos que
coidar.
-Cales cre que son os motivos que moven aos
peregrinos a vir ata Noia?
-Noia un sitio que coecido no mundo. O conxunto
de Santa Mara Nova moi famoso. Os turistas euro-
peos: alemns, ingleses e franceses o coecen moito.
Mis do 50% dos peregrinos que van a Santiago
veen despois a Noia pola proximidade por un lado
e pola documentacin que eles traen, porque xa
coecen esta pequena Compostela. A maiora saben
que Noia ten un lugar dentro do camio de Santiago e
queren cumprir ca ruta.
Concha Allut
39
ENTREPONTES
-Por que o Camio de Santiago e non de outro
sitio?
-Cando falamos do Camio de Santiago facemos unha
clara referencia a Santiago e a visitar a tumba do apos-
tolo Santiago na catedral. A partir do descubrimento da
tumba do apostolo desenvlvese todo un Camio para
que os peregrinos vaian a visitalo.O Camio principal
e o francs que empeza en Roncesvalles. As mesmo
en Galicia aparecen varios Camios que levan todos
a Santiago: O Camio de Fisterra, o Camio Ingls, o
Camio da Va da Prata, o Camio do Norte e o Camio
Portugus. Noia est situada no camio ingls pero
tamn un camio terrrestre cara a Fisterra.
-Que elementos hai en Noia que poidan darnos
pistas sobre a importancia de Noia no Camio?
-Hai unha gran cantidade de smbolos en Santa Mara
Nova e en toda Noia que as veces veen a substitur
a falta de documentacin. Estes smbolos son as
cunchas, smbolo por excelencia das peregrinacins.
Despois estn as cruces dos cabaleiros de Santiago que
aparecen en sartegos.Son algo que se repite constante-
mente. Tamn est a famosa lauda do peregrino, que
do sculo XVII pola indumentaria. Anda que esa
indumentaria corresponde a un maiordomo ou vicario
da confrara dos carpinteiros, toda a simboloxa que o
acompaa nos fai pensar que o difunto tivo algunha
relacin coa catedral. Tamn da que pensar que aqu en
Noia houbera cabaleiros que se constituan en cofradas
para protexer non s aos marieiros senon tamn aos
peregrinos e cubrir as sas necesidades.
-Hai algunha lenda en Noia sobre os peregrinos?
-En Noia non temos lendas sobre isto, anda que
curioso que no ltimo Ano Santo vieran moitos
peregrinos por cuestins esotricas, esperando que
Santa Mara a Nova fora un lugar onde todas as
preguntas que se fxeran no Camio tiveran unha
resposta.Algns dos smbolos de Santa Mara para
a arqueoloxa seudocientifca teen propiedades
esoterico-mxicas. Curiosamente informronme de
que uns catro peregrinos quixeron quedarse en Santa
Mara para saber que lauda daba mis enerxa. Tamn
algns chegan preguntando onde est a terra santa.
E esta s unha lenda que d que a terra do cemiterio
ven de Terra Santa.En todo caso un sitio moi especial
ao fnal do Camio e os que veen quedan encanta-
dos. E as lendas son lendas.
-Que accins se estn levando a cabo para
conseguir para Noia a denominacin de porto de
Santiago?
-Dentro do mundo do Camio de Santiago necesita un
recoecemento martimocomo porto e tamn como
camio terrestre.
Portos de Galicia este ano fxo unha referencia a Noia
como porto Xacobeoo. Dende antes do ano 93 xa se foi
a Santiago a reviindicar que Noia tivera un lugar dentro
do Camio.
No 93 houbo un congreso sobre o Xacobeo en Ferrol
onde se presentou unha ponencia falando de Noia
como porto atlntico na ruta xacobea. Despois houbo
diferentes artigos en revistas e este ano adicouse un
monogrfco na revista Alameda ao Camio de San-
tiago. Hai presin, pero hai que insistir mis. Urxe que
Noia obtea un recoecemento histrico.
- importante isto para Noia?
-Si porque un recoecemento histrico defendido
durante moitos anos e porque sera unha proxeccin
de Noia esencial cara o turismo. Isto tamn promovera
unha maior sensibilidade cara aconservacin do patri-
monio que temos por parte dos organismos.
A importancia deste patrimonio vmola en Santa
Mara Nova que un exemplo do que un cemiterio
medieval e dunha arquitectura de gran valor artstico
En ningunha parte do mundo se consrvan tantas
lpidas coma aqu, temos mis de catrocentas. Isto
dun valor incalculable porque un documento polo que
darse un paseo por Noia tal e como era na idade media.
Son unha testemua do que foi o noso pasado histrico
que debemos conservar.
LUCA CAROU
RAMN RUDIO
ADRIN CARAMS
Santa Mara a Nova un
sitio moi especial ao fnal
do Camio e os que veen
quedan encantados
40
ENTREPONTES
Hai que ser emotivo porque na msica
a emocin o que mis se transmite a
travs do son
Kin Garca
evolucin, pasamos do rock ao pop rock, de aqu ao
rock sinfnico e fnalmente msica de jazz. Houbo un
disco que me regalaron de Chick Corea que me marcou
moito, gustoume moito. Gustbame o virtuosismo,
cando eres novo gstache moito o virtuosismo, logo
cando maduras resumes todo nunha nota.
-Como foron os primeiros pasos nesto?
-Pois como che digo foi una evolucin. Tiven a sorte de
encontrar un gran amigo, Alberto Conde, que xa leva-
mos case 30 anos traballando xuntos. l meteume de
cheo nos fundamentos da msica jazz, Alberto Conde.
l tivo a sorte de estudar en EEUU, nos anos 80, fnais
dos 70 con un dos msicos mis avezados do mundo
didctico do jazz. Vivu con l un ano en San Diego e
trouxo con l todo o material que lle aportou un gran
mestre como Hart Crue. Hoxe por hoxe un dos m-
todos mis recoecidos a nivel mundial. A veces
unha cuestin de sorte, algun se che pon
no teu camio e fai que podas medrar.
-Qu posibilidades hai de estudar
msica jazz en Galicia?
-Hai as mellores posibilidades que
poda haber, xa que no ano 2006 o
jazz consolidouse como unha licen-
ciatura dentro da interpretacin, no
conservatorio superior de
A Corua. Solo hai tres
conservatorios de jazz
en Espaa, A Corua,
San Sebastin e Bar-
celona. Isto che da
a posibilidade
de facer uns
estudios de licenciatura como en calquera outra.
-Tivo que sar fra para formarse como msico?
-Tiven a sorte de poder conectar e traballar con xente
profesional de fra o que me axudou moito a formarme
como msico e aprender. Pero sen perder o contacto cos
compaeiros de aqu, os que fomos pioneiros de jazz,
eramos moi poucos al polos anos 80, en Vigo haba 4
rapaces, Clunia jazz en Corua outros catro, e despois
estbamos dous ou tres individuos espordicos que
tratbamos de conectar con eles e ao nal o conse-
guimos. Hoxe por hoxe unha especialidade a msica
jazz cando antes ningun apostaba por ela, chegando
incluso a estar prohibida en Espaa na ditadura.
-Que msicos admira mis?
-Un dos msicos que me marcou moito foi o baixista
Jacko Pastorius, foi recoecido coma un dos baixistas
mis afamados. Morreu moi novo e puido aportar
moito mis o jazz. Foi un dos primeiros en fusionar o
baixo elctrico co son do contrabaixo. A forza do baixo
elctrico e a dozura do contrabaixo.
-A musica jazz require unha formacin musical,
que audicin recomendara a algun que queira
iniciarse neste estilo?
-A msica a jazz como todas as msicas ten moitos
estilos, pero sempre hai un principio e un nal. Pode-
ramos empezar escoitando os do principio, os
trompetistas coma Rich Berberer ou Louis
Armstrong e despois pasar as orques-
tras. Eu recomendara sobre todo a
Duke Ellington, porque mantivo a
esencia da orquestra comercial,
de baile a pesar de ser unha
orquestra comercial, e ao mesmo
tempo soubo ser un visionario do
que a msica contempornea. As
pequenas formacins de jazz como
Miles Davis, Charlie Parker, Dizzy
Gillespie, e pianistas como Fats
Waller. De a para
diante temos a
Chick Corea e
O prestixioso msico recibiunos no seu
estudio de Camboo e con el falamos de
msica e de moitas outras cousas. Aqu
tendes o resultado:
- Vostede fllo de msicos e toda a sa infancia
estivo rodeado de msica, como infuu isto na
sa obra?
-Nun principio foi unha cousa obrigada, dalgunha
maneira veste envolto no sistema. Pero tamn me fxo
descubrir outras msicas, como as que se tocan nas
orquestras. Meu irmn lvame 4 anos iso faca que eu
escoitara a msica 4 anos por diante de min e que des-
cubrira aos Beatles por exemplo. Meu pai inculcounos a
disciplina da msica porque era o arreglista da orques-
tra, e polo tanto, coeca as tcnicas fundamentais da
msica e foi moi rigoroso, ensinndonos a ler msica,
cousa que non me gustaba para nada pero os resulta-
dos aqu estn.
-Cando descubriu que quera dedicarse
msica de jazz?
-Descubrino un pouco mis adiante da
adolescencia, como todo ten un proceso, eu
empecei escoitando aos Beatles, os Rollings,
os cantautores como Bob Dylan, mis tarde
formamos un grupo de msica de
rock sinfnico e escoitbamos
a grupos coma Yes e
Gnesis o que nos
levou a unha msica
tcnica, complicada,
que desenvmbocou no
jazz que unha msica
creativa onde a tcnica
moi importante
pero a linguaxe
simultnea. Tes que
inventar a msica
sobre a marcha.
Tes que coecer
todo o colorido
desa cancin para
poder gozar dela.
Foi unha cuestin de
41
ENTREPONTES
Coecendo a
nosa vila
-Que signifca o ttulo O lobo morde a
man?
- ttulo do meu primeiro disco e quere
dicir que se algo che vai a facer dano
mellor que non xogues con el. Porque o
ro Tambre un ro moi bonito e est moi
estragado e foi un dos mellores ros salmon-
eiros de Galicia, e neste momento non est
tan ben porque hai unha presa que impide
que os salmns fagan o seu ciclo.
-Que un home falcn?
- un home que pensa que dalgn xeito o
pode conseguir todo.
-Vostede cre que o sentido do ritmo se
pode ensinar?
-Unha persoa que non
ten ritmo teno que tra-
ballar, sen ritmo, non
hai msica, ao igual que
a unha persoa que non
sabe bailar vaille custar
moito facer msica.
-Que instrumento
lle gusta mis tocar,
o baixo ou o contra-
baixo?
-Gstanme os dous
tanto un coma o outro,
de de facelo con emocin e que realmente
me entende e aporta a sa parte sobre o que
eu lle explico para min unha satisfacin
total e absoluta.
-Cales foron os motivos que o levaron a
tocar msica de jazz?
-O jazz na msica como facer sobre as
ondas, empezar a tocar e empezar a gozar,
tocar libre, sen ningunha partitura. Tes que
inventar a ta propia partitura.
-Onde traballa vostede?
-Eu traballo no Conservatorio Superior
de Msica da Corua e chmase CSM
Corua, ubicado na ra Manuel Murgua
na Corua.
-Que lle podera dicir
aos rapaces e rapazas
galegos para que se ani-
men a escoitar msica
de jazz?
-Pdolles dicir que unha
msica que unha vez
que te engancha pdela
levar contigo toda a vida
porque unha msica im-
provisada, non escrita.
REBECA ABELLEIRA MUIZ
SERGIO CAAMAO LEMA
Keit Jarret, un jazz camerstico,
un jazz bonitsimo, precioso
Nos anos vinte as formacins
relixiosas mis ultra estaban en
contra da msica jazz e estaba
prohibida. Hoxe por hoxe unha
msica culta pero por aquel
estn non o era.
-Vostede colabora a mido con outros msicos,
con que obxectivos?
-Co obxectivo exclusivamente de gozar da vida e da
msica. Solo toco con xente que me cae ben, e se non,
o fago de xeito profesional cobrando, pero para min o
mellor plan ter toda unha tarde por diante para poder
tocar e compartir cos meus amigos, nos meus proxectos
propios ou tamn colaborando en proxectos de outras
persoas. Colaboro en moitos proxectos que non son
meus. Gstanme case tdalas msicas que teen ener-
xa e estean feitas con honestidade, que estean vivas,
que tean forza, que o autor crea no que fai.
-Dentro do jazz a que estilo pertencen as sas
composicins?
A min gstame moito a msica clsica impresionista,
Ravel, Debussy, Bela Bartok... Agora mesmo a mia
msica eu a defno como un jazz europeo, unha
mestura entre a rtmica dos americanos e a msica
europea. Europa moi antiga e temos moitas msicas,
moita tradicin de msica e todo
iso est a. Est tamn a msica
tradicional. Tela dentro e cando
comps vaiche sando de xeito
natural. As que considero que
un jazz europeo romntico e
impresionista.
-Pode describirme como un da normal cando
est mergullado nun proceso creativo dunha
cancin?
-Unha vez que comps argallas para gravar. Eso supn
moitas chamadas de telfono, e-mails, xuntanzas para
comer... ata que consegues reunir xente e facer un
ensaio. Unha vez conseguido isto comentamos, cambia-
mos... ata que nos poemos a gravar e solo gravamos
das tomas como mximo de cada cancin, por si hai
algn fallo pero nunca mis de das veces anda que
haxa algn fallo. Para min importante a naturalidade,
mis importante que estea viva a msica que non
tea ningn fallo.
-En que se inspira para compoer as cancins?
-Cando vou a facer un disco fago como unha gua
programtica, e todas as cancins van orientadas en un
sentido. Por exemplo o meu primeiro estaba dedica-
do ao ro Tambre e todas as cancins estaban feitas
pensando nos das en que vou a pescar, os momentos
que paso nun pozo e en outro, nas carballeiras polas
Nos anos vinte as formacins
relixiosas mis ultra
estaban en contra da msica
jazz e estaba prohibida
O msico no seu estudo de Camboo./ Foto: J.M.M.
pero o contrabaixo cstame mis tocalo por iso
lle adico mis tempo.
-De tdalas tarefas que realiza na sa pro-
fesin de msico con cal goza mis?
-Coa que mis disfruto tocando pero tamn
gozo moito ensinando. Cando lle ensino a un
alumno a tocar jazz e vexo que ten a capacida-
s veces cuestin de sorte
que algun se poa no teu
camio e che faga medrar
42
ENTREPONTES
que paso... en defnitiva cousas sinxelas pero todas as
cancins van ubicadas neste tema. Agora mesmo o
meu terceiro disco est dedicado a unha viaxe que fxen
a Calabria, as que penso nas praias nas que estiven e
trato de refectir as imaxes en msica.
-Desde o seu punto de vista para ser msico que
caractersticas hai que ter?
-Hai que ser emotivo porque na msica a emocin
o que mis se transmite a travs do son. Se non hai
emocin convrtese en msica prctica e os ontes, o
pblico, se ti non te emocionas tampouco se emociona.
Para que se emocione o pblico tes que emocionarte ti
tocando, se non, non se emociona nunca, iso non ocorre
nunca.
-De que traballo se sinte mis satisfeito?
-Os traballos son para min igual de importantes
porque en todos poo todo o que podo, dou todo o
que teo. Porn hai un para min que especial porque
foi o fn dun proceso que foi un disco que gravei o
ano pasado en NY con dous msicos americanos de
renome que son Steve Brown que tocou con todos
os grandes do jazz e Walter Whaite, un dos mel-
lores trompetistas do mundo. Para min, que son
un home nacido no Chan de Maroas importante
porque nunca pensei que podera chegar a iso. Verme
gravando en Nova York e compartindo escena con
esta xente, que son msicos de moito prestixio e gran
talla foi algo signifcativo para min, foi chegar a unha
meta. Foi un traballo que quedou moi bonito e onde
as composicins son tanto nosas, de msicos galegos
coma deles, dos msicos americanos.
-Que parte considera mis difcil no proceso de
crear unha cancin?
-Crear en si non complicado o que complicado
e deixar plasmado en unha serie de elementos que
aporten algo a esa composicin, sobre todo no jazz que
msica improvisada. A composicin en si importante
pero un soporte para desenvolver unha linguaxe,
no cal esa linguaxe ten que estar desenvolvida por
xente que tea a capacidade de facelo coma ti queres e
aportar algo que ti queres.
moi duro sar adiante no mundo do jazz?
-Si, duro porque o mundo do jazz est sempre en
crise non soamente que agora haxa crise. O jazz
unha msica de minoras, ten unha gran vantaxe que
unha msica que nunca pasa de moda, e unha msica
creativa, entn una msica onde a creatividade
instantnea e cando eso queda refectido nun disco e
hai emocin o mis marabilloso que hai, iso nunca
pasa de moda, non una msica onde realmente haxa
una idade para desenvolvida, non ten idade. Ti escoitas
agora mesmo un disco de Chick Corea dos anos 50 ou
60 e escoitas un de agora e practicamente non hai
diferenza. Podes gozar tanto de un coma de outro.
-O lobo morde a man foi publicado no 2005 e case
todas as cancins estn compostas por vostede,
para cando un novo disco, e coma ser?
-Teo dous gravados xa o que pasa que coma estou
metido sempre en los de outras persoas, sempre deixo
os meus para o ltimo, sempre nos meus momentos li-
bres. Supoo que no vern de 2011 sacarei un e a fnais
dese ano principios do seguinte, sacarei outro, xa os
teo practicamente rematados e teo outro composto
tamn a do que tamn quero sacar pero ben tamn
hai unha premisa que a parte econmica que sempre
importante ter en conta.
-Coma son os discos?
-O lobo morde a man un disco dedicado ao ro Tam-
bre e teo un que se chama Xngara coma a areaque
non sau por agora que un percorrido por todas as
praias de aqu de Galiza. Xngara coma a area un
ttulo que me aportou Xaqun o teu amigo e a mia
flla porque eles como viviron en Muxa usaban moito
a expresin coma area. Pareceume una expresin moi
interesante para inclur. A xngara o nome da msica
no barallete, o barallete una especie de linguaxe, de
xerga dos msicos antigos, coma a dos canteiros que
tamn tian unha xerga propia. As que sera Msica
como area. O outro que estou a piques de rematar, trata
dunha viaxe que fxen este vern pasado que me encan-
tou, polo sur de Italia.
- importante o Blues no mundo do Jazz?
- totalmente importante. O blues ten capacidade
de apoderarse de todas as msicas, son cinco notas e
doce compases, non mis ca eso ten a capacidade
de absorber todo porque ven dunhas races moi fortes
que son as de frica. De a vn un algo ancestral que
humano e que fai que o blues se apodere de tdalas
msicas, do pop, do rock, da msica clsica, e por
suposto do jazz. En todas as msicas e estilos do jazz
sempre est presente.
-Pensa que o jazz feito por galegos en Galiza ten
caractersticas comns?
-Tenas. Alberto Conde ten tres discos gravados nos que
tiven a sorte de participar e unha fusin de muieira
e o jazz. Cando fas msica tradicional e logo fas jazz iso
est implcito en ti. Si utilizas a cadencia da msica tra-
dicional galega e improvisas sobre ela, iso se converte
en jazz galego ou msica tnica galega improvisada,
que tamn se lle pode chamar etnojazz. Hoxe por hoxe
tdalas msicas estn mesturadas.
-Como ve o futuro do jazz en Galiza?
-Pois vexo moi alentador porque estn sando unhas
xeracins de xente moi preparada, vamos xa coa
cuarta promocin de licenciados en msica jazz.
Este ano sau o primeiro licenciado de jazz galego
que Jacobo de Miguel, que pianista. Todas estas
promocins anda teen moito que dicir, anda teen
que facer a sa obra, polo tanto van a pegar moi forte
a nivel europeo a nivel mundial. A vantaxe que
ao estar regrada a msica jazz en Galiza coma unha
licenciatura, podes aprender tdalas tcnicas posibles.
As que se ti tes talento tes tdalas ferramentas para
poder sacalo para fra.
BREIXO FIDEL DIGUEZ CEQUIEL
1 BAC
O jazz unha msica de
minoras, e ten a gran
ventaxa de ser unha msica
que nunca pasa de moda
43
ENTREPONTES
C8ll CCS uAS 1LML8A1u8AS Ml nl MAS L Mxl MAS uC MLS uL
xAnLl 8C






C8ll CCS uAS 1LML8A1u8AS Ml nl MAS L Mxl MAS uC MLS uL
lL88Ll 8C






C8ll CCS uAS 1LML8A1u8AS Ml nl MAS L Mxl MAS uC MLS uL MA8ZC






C8ll CCS uAS 1LML8A1u8AS Ml nl MAS L Mxl MAS uC MLS uL A88l L






C8ll CCS uAS 1LML8A1u8AS Ml nl MAS L Mxl MAS uC MLS uL MA8ZC




Grfcos das temperaturas mnimas e mximas
do mes de xaneiro
C8ll CCS uAS 1LML8A1u8AS Ml nl MAS L Mxl MAS uC MLS uL
xAnLl 8C





Grfcos das temperaturas mnimas e mximas
do mes de febreiro
Grfcos das temperaturas mnimas e mximas
do mes de marzo
Grfcos das temperaturas mnimas e mximas
do mes de abril


C8ll CCS uAS 1LML8A1u8AS Ml nl MAS L Mxl MAS uC MLS uL A88l L

Observando o tempo
Temperaturas medidas no Barbanza durante este curso
44
ENTREPONTES
O director nois flanos sobre cine e do proceso creativo das sas obras
Lus Avils Baquero
-Vostede fllo do poeta nois Antn Avils de
Taramancos, a quen se lle dedicou o Da das
Letras Galegas no ano 2003. Que infuencia hai do
seu pai no seu cine?
-Pois non sei, nunca me fxen esta pregunta. Ao mellor
no xeito de afrontar os proxectos e na necesidade de
facelos. Meu pai era un to que cra moito no que faca
e loitaba moito para facer as cousas como el cra que
haba que facer. Eu iso vivino desde moi pequeno na
casa e hora de facer cine que non nada fcil, creo
que me axudou moito ver como el afrontaba ao seus
proxectos e as sas cousas, axudoume a tomar en serio
o facer cine e en crer en que o poda facer.
-Cre que lle facilitou o acceso ao mundo da cul-
tura e aos circutos profesionais o seu apelido?
-Non para nada, ao contrario. Meu pai era un escritor
recoecido, con prestixio, pero non tia poder para
poder conseguir nada. Politicamente era unha persoa
incmoda. Para nada, a min ningun me regalou
nada.
-Cando e como descubriu que quera adicarse ao
cine?
-Creo que foi cando tia sobre 10 anos. Gustbame
moito o cine. Neste sentido o meu pai inculcoume
moito ir ao cine e non s ver cine senn tamn facerme
preguntas sobre o que haba detrs.
-Como foi a sa primeira experiencia facendo
unha pelcula ou curto?
-A primeira foi coa Subela. Este curto fxeno no
2002 pero eu via traballando desde fnais do 89 en
audiovisuais. Saba como traballar no medio, saba
traballar con equipos grandes e foi poer en prctica
importante divertirse facendo as
cousas e afrontar os proxectos con ilusin
Os galegos temos unha
cultura propiamente nosa
que se refexa no xeito de ver
a vida desde a
PERFIL
Lus Avils Garca Baquero,
naceu en Bogot (Colombia)
en 1969. Estudou direccin
cinematogrfca no Centre
dEstudis Cinematografcs de
Catalunya e recentemente es-
treou a sa primeira longame-
traxe: Retornos.
o que xa saba. E sobre todo afrontar os proxectos con
moita ilusin e moitas ganas e darse conta de que
importante divertirse facendo as cousas.
A min gstame o cine de tdalas pocas e penso que se
queres desempear ben unha profesin, a que sexa,
45
ENTREPONTES
hai que mirar moito cara atrs porque hai moita xente
que fxo moitas cousas. Desde o ano 1900 cada dcada
ten a sa pelcula, a pelcula que hai que ver en canto
a directores e hora de facer a mia pelcula, bebn
moito do cine americano dos irmns Cohen. Hai que
buscar referencias e sobre todo ver moito cine clsico,
hai moitas pelculas en blanco e negro que son moi
boas. En Retornoshai moitas clases de cine, hai
moitas pelis que xa case non se ven, que son pelis de
vaqueiros pero que teen cousas moi interesantes
hora de facer unha pelcula. Pero hai de todo.
-Con que actores lle gustara traballar e por
que?
-Aqu en Galicia hai moi bos actores e reinvico os
actores galegos, e encantarame traballar con Robert
Duval.
-De que traballo seu se sente mis satisfeito e
por que?
-Dos dous traballos que fxen en plan profesional, tanto
da longa como da curta, estou moi satisfeito, conseg-
un acercarme moito moito ao que tia na cabeza,
facer algo que tes na cabeza moi difcil, as que con
achegarme un pouco xa me sinto satisfeito.
-Pode considerarse o seu cine como cine social?
-Non.
-Que valores quere transmitir nas sas pelculas?
-Pois depende da pelcula. En Retornos flase moito
do perdn, de que hai que saber perdoar e tamn a un
mesmo, da culpa, do amor entre pais e fllos do incon-
dicinal e importante disto, da importancia do entorno
e da importancia de que ese entorno sexa favorable,
traballar en comunidade. Non me pregunto de antemn
do que quero falar senn que cada guin trae consigo
uns valores determinados pero non mo pregunto de
antemn.
-Estn as sas pelculas baseadas en feitos reais?
-Non para nada.
Como xorde a historia ou a idea dunha pelcula?
-Pois a curta da Subela foi unha idea que tiven e
madurei durante moito tempo e consegun facer
unha historia. A da peli encargronma e xurdiu dunha
primeira idea que foi evolucionando ata convertirse na
pelcula que fnalmente resultou.
-Que parte considera mis difcil no proceso de
crear unha pelcula?
- hora de facer unha peli hai das partes. A fnanceira e
outra parte creativa para que fnalmente se poida proxec-
tar nun cine e que a xente compre unha entrada e a vaia
a ver. A parte fnanceira moi pesada, no meu caso ao
ser un director novo, a mia primeira pelcula e custou
facela un milln e medio de euros, convencer a xente
de que me dese cartos para facela foi moi complicado e
cansado. Hai que ter moita paciencia, pasan moitos anos.
Eu estiven sete anos intentando conseguir a fnanciacin.
En paralelo vas traballando na parte creativa da pelcula,
na cabeza vas creando as personaxes, como son, como
se moven, como son os sitios polos que van, como falan,
como camian, para min esa a parte mis bonita. De-
spois o que escribes nun guin reprtelo entre o equipo,
un equipo de cine son moitas persoas, estn os xefes de
cada equipo e actores. Colles o que levas facendo durante
tantos anos e reprtelo e de repente cada un empeza a
facer a sa parte de traballo, a facer realidade o que ti
tes na cabeza, atpaste cun montn de cousas novas que
tes que saber aproveitar para facer a pelcula. Esta parte
moi bonita.
-Con tantas pelculas americanas nos cines
moi duro sar adiante no cine facendo traballos
desde Galiza?
-Si moi difcil, practicamente imposible. En Santiago
poamos que hai 10 salas, desas dez salas 8 teen cine
americano e das para o resto das cinematografas
e para as espaolas. As que con estes baremos tan
inxustos moi difcil manterte a.
-Retornos acbase de estrear nos cines de todo
Espaa, como se sente coas crticas e ante a reac-
cin do pblico?
Se queres desempear ben
unha profesin, a que sexa,
hai que mirar moito cara
atrs
Coecendo a
nosa vila
Lus Avils un director de cine que vive
en Noia e que fxo unha pelcula que
estreou este ano e se chama Retornos.
-Ten algunha idea na cabeza para a sa
prxima pelcula ? Podera contarme
algo sobre isto?
-Pois mira teo varias ideas o que pasa
e que anda non nada concreto . Gus-
tarame facer una peli de terror que lle
estamos dando voltas a pero
tamn hai outras pelis que
me interesara facer pero nada
nada en concreto .
-Cales son os temas que lle
gustan para as sas pelcu-
las ?
-Pois a min dme igual o
tema, o que me gusta falar
de persoas e de xente que tea
algn problema e canto mis
duro sexa o problema mis
me gusta falar diso. De como
se resolven eses problemas,
pero temas, as por dicir al-
gn, non.
escritor pero tamn era unha persoa que
lle gustaba loitar pola cultura e polo que
faca e escriba. Pero todo moi normal.
-Canto tempo tardou en facer a pelcu-
la retornos, e que foi o mis difcil?
-Pois en facela desde que empezamos has-
ta que rematamos este ano co estreo foron
uns sete anos.O mis difcil foi conseguir
os cartos para facela .
-Ns facemos teatro no ins-
tituto e s veces pomonos
un pouco nerviosos, podas-
nos dar algn consello para
que non se note?
- bo estar nervioso porque se
sente de outra maneira. Penso
que iso quere dicir que lle ds
importancia ao que fas, e des-
pois tamn se goza mis.
REBECA ABELLEIRA MUIZ
YSICA ROMARS LEMA
-Que se sente ao ser o fllo dunha persoa
tan importante para a literatura galega?
-Sntome moito orgullo e ao mesmo tempo
con moita normalidade. Meu pai era un
O director de cine con Rebeca e Ysica. Foto/ A.S.F.
46
ENTREPONTES
-Pois teo que dicir que a reaccin foi moi boa. Eu non
fun ao cine a vela, fun a festivais, al a xente non vai a
pasar o tempo senn que vai a ver a pelcula dun xeito
crtico entn cando acaban as proxeccins dinche se lles
gusta ou non. Concretamente no festival de Valladolid
as crticas foron moi boas, estiveron aplaudindo case
15 minutos, tendo en conta que neste festival son moi
crticos e que se non lles gusta chegan incluso a abuc-
hear. As que Retornos tivo moito xito tanto de pblico
como de crtica. Anda que sempre hai crticas malas.
-Que foi o mis difcil no seu camio ata chegar
ata aqu?
-Manter a ilusin, porque son moitos anos intentando
facer unha peli, toda a ta vida a fas entorno a esa ilusin.
Eu cando empecei a pelcula, cando empecei o proceso de
facer a peli, non tia fllos e agora teo un fllo de 6 anos,
dicir que a ta vida vai pasando, e manter a ilusin con
todo o que che vai pasando, tes que ter moi claro o que
queres facer. moi importante sobre todo rodearte de
xente e de familia que te apoie, porque se non unha
especie de soo dun tolo. Crer ti que vas facer unha peli
xa difcil, para canto mis facerllo crer aos que estn
contigo. As que o tes que crer moito en ti mesmo.
-Que lle recomendara s rapazas e rapaces que
quixeran dedicarse ao cine?
-Primeiro que vexan moitas pelculas, de todas as
pocas sen prexuzos, sen pensar que por ser unha
pelcula as igual xa te vas aburrir. Formarse, ver moito
cine e logo coller unha cmara, que hoxe en da moi
fcil, collela e facer cousas sen medo. Despois unha vez
que iso est feito, crer no que ests facendo que ten
importancia, porque se non, cos tempos que corren
ests perdendo o tempo. Eu se non me creo o que estou
facendo, cando xa teo 40 e poucos anos, pois tera es-
tado perdendo o tempo desde os 20. Hai que crer moito
no que se fai, crer que vas a conseguilo, sempre.
-Que caractersticas cres que debe ter unha
persoa para dedicarse a esta profesin?
Nada en concreto, con que lle guste e o tea claro
sufciente.
-Pensa que o cine feito por galegos en Galicia ten
caractersticas comns?
Si, supoo que si. Ns temos unha forma moi peculiar
de mirar a vida, xa o feito de falar galego marca moito,
temos unha cultura propiamente nosa que se refexa
no xeito de ver a vida desde a. Anda que as pelculas
que se fan en Galicia son moitas e de moitos directores
diferentes e de moitos temas.
-Que traballo est facendo na actualidade e que
perspectivas hai de seguir facendo traballos
coma Retornos?
-Neste momento estou facendo un programa para a
televisin de Galicia que vai sobre parellas de namora-
dos, que casan. En canto ao cine acabo de facer unha
peli, e teo ideas pero quero ir pouco a pouco.
-E xa por ltimo como ve o futuro do cine en
Galiza?
-Podo ser optimista e pesimista pero eu prefro ser
optimista. Cada vez hai mis xente que se adica a isto,
que veen pelexando e que hai unha evolucin para
ben. Pero creo que ten que haber unha revolucin, os
que estamos a e nos custa tanto facer unha peli e non
contamos coa axuda necesaria teremos que pelexar
para que aos que vides detrs vos sexa mis fcil. As
revolucins sempre foron necesarias.
ELENA OVIEDO AGRA
LUCA CAROU HERNNDEZ
MARA LAGO FERNNDEZ
SARA GONZLEZ NSUA
LETICIA CASTRO BLANCO
PAULA ANA ARUFE MONTES
Non me propoo de
antemn do que quero falar
senn que cada guin trae
consigo uns valores
determinados
47
ENTREPONTES
A Banca tica
A banca tradicional, a que todos coecemos, non
atravesa un bo momento. Mais non en canto aos seus
resultados, senn en relacin perda de confanza
dos cidadns e mala reputacin tica que ten.
Cada vez son mis as voces que se levantan na sa
contra e esixen un modelo de banca mis sostible.
Se a banca tradicional contribuu ao desenvolve-
mento da crise mundial na que hoxe en da seguimos
inmersos mediante investimentos especulativos,
fnanciamento de negocios sucios, etc.; se baseou o
seu funcionamento unicamente en lograr ganancias
cada vez mis elevadas; se hora de investir o dieiro
dos seus clientes non tivo en conta ningn criterio
tico; entn pode ocorrer que cos nosos aforros
estean a investir ou fnanciar actividades ou sectores
que non aprobariamos?
Neste sentido resulta interesante a pregunta que
se plantexa Joan Antoni Mel (Subdirector Xeral de
Triodos Bank):
Imaxnase que mentres vostede sau ra a mostrar
a sa negativa guerra de Irak, o dieiro que ten no
seu banco fnanciou as armas que se empregaron no
confito?
Outro modelo de banca posible
Chmase banca tica. Ou social, sostible, alternativa,
responsable.
E se ben certo que non renuncia rendibilidade
econmica, tamn o que se basea noutros factores
hora de investir o dieiro dos seus clientes.
Eu resumo, combina a rendibilidade co fnancia-
mento responsable e o investimento en proxectos
ou empresas da economa real, que incorporan un
valor engadido social, cultural ou medioambiental
sociedade.
Difernciase da banca tradicional na natureza dos
proxectos que fnancia, no fltro tico das empresas
nas que inviste e na transparencia das sas accins.
Un punto interesante o da transparencia, porque
acaso sabemos en que invisten os bancos o noso
dieiro? Non.
Juan Torres Lpez (Catedrtico de Economa Aplicada
da Universidade de Sevilla) explica:
- fundamental que a xente que aforra sexa dona
tamn do destino do seu aforro, que intervea
hora de decidir o seu uso. Que vexamos a creacin
de riqueza, de emprego ou de seguridade e benestar
como cousa nosa, que depende da nosa actividade e
traballo, do noso aforro, das nosas iniciativas e das
nosas decisins.
Pero non s se trata de transparencia. Tamn de
coherencia hora de investir -non fnancian produtos,
servizos ou procesos produtivos que non favorezan
o desenvolvemento sostible da sociedade como por
exemplo a industria armamentstica, as centrais nu-
cleares, a explotacin infantil, a destrucin do medio
ambiente-, de fomentar as polticas de partici-
pacin dos socios e socias nas entidades bancarias,
de fomentar a economa solidaria
Que o que ocorre en Espaa?
Partamos do seguinte punto:
- O sistema bancario actual rouba e fai perder xente
cotas de liberdade. Ademais, os grandes banqueiros
espaois condicionan absolutamente a poltica. O
programa de calquera partido que queira ter opcin de
chegar ao poder ten que estar aprobado, necesaria-
mente, por Botn. (Ral Asegurado, Portavoz de AIS
O Peto)
Por outra banda, grazas ao poder fnanceiro que
ostentan, os bancos estenderon a sa infuencia
poltica, aos medios de comunicacin, educacin
Os principais medios de comunicacin deste pas
(Grupo PRISA, Vocento) estn supeditados aos
grandes bancos (SCH, BBVA)
Pero tamn en Espaa existe banca tica. A sa
presenza anda escasa, e o coecemento que dela
ten a poboacin en xeral tamn, mais pese a todo
intenta abrirse un oco no noso pas.
O referente en banca tica en Europa Triodos Bank
(www.triodos.es), presente en Espaa desde 2004.
Outro exemplo Coop57 (www.coop57.coop),
cooperativa de servizos que destina os seus recursos
propios a dar prstamos a proxectos de economa
social que promovan a ocupacin, fomenten o coop-
erativismo, o asociacionismo, a solidaridade Coop
57, que naceu hai xa 16 anos en Catalua, funciona
en Galicia dende hai dous.
Ademais, a Fundacin FIARE (www.fare.org). FIARE
naceu en Euskadi hai seis anos como Fundacin de
Inversins e Aforro Responsable e tico. Proxecta
constiturse en cooperativa de crdito, pero mentres
tanto funciona como Axente Territorial da Banca
Popolare tica de Italia.
En canto a Galicia, podemos falar de AIS O Peto
(www.opeto.org). unha asociacin sen nimo de lu-
cro, que nace en Santiago no ano 2005 e que propn
unha economa ao servizo da persoa. Promove unha
forma solidaria de aforro e de investimento tico a
travs de microcrditos a proxectos de autoemprego
diversos que soporten unha valoracin tica.
Xunto con FIARE promoveu en Galicia o Proxecto
FiareGZ, que se constituu o 16 de xaneiro de 2010.
A iniciativa materializarase no ano 2012 en forma da
primeira sucursal da banca tica en Galicia.
Os seguintes son exemplos dalgns dos prstamos
concedidos por eles:
Traspaso da caseta dun posto de venda nun
mercado para unha muller con discapacidade
(6900 ). Creacin dun posto de traballo.
Setembro 2006.
Posta en marcha dunha academia de clases de
idiomas e de servizos de traducin (7000 ). 2
postos de traballo. Setembro de 2007.
Adianto dunha bolsa de estudos a unha estu-
dante estranxeira. (1.000 ) Febreiro do 2009.
Adianto dunha subvencin a unha ONG para
afrontar os gastos necesarios para poder seguir
a sa actividade de atencin a inmigrantes.
(1.000 ). Febreiro 2009.
Mentres a banca tradicional segue adiante coa sa
poltica de benefcios, pequenas asociacins como AIS
O Peto buscan alternativas.
REBECA EIRAS RIVADENEIRA
48
ENTREPONTES
Opinin
Outro ano mais, no IES Cam-
po de San Alberto, ten lugar
a presentacin do nmero
dous da revista Entrepontes.
Nestas ducias de pxinas,
podemos ver concentrado o
traballo, que, durante todo o
curso veen desenvolvendo
un grupo de rapaces guiados
pola incansable profesora
Chefa Loren-
zo.
Neste e-
xemplar,
o equipo
de redac-
cin fai un
percorrido
por unha temtica de ac-
tualidade, que claramente
pretende concienciar a todo o
resto de alumnos sobre algn
dos temas que actualmente
espertan ben pouco inte-
rese nos mozos; Encontramos
unhas pinceladas de poltica,
recordando a algns dos
personaxes clave para lograr
o que hoxe chamamos estado
do benestar. Tamn nos mos-
tra con preocupacin, que a
conservacin do medio, tan
necesaria para a vida, pasa
pola preservacin de todas as
especies, sendo as mesmo,
de vital importancia frear o
exceso de consumismo ao
que estamos habituados.
Futuro
LOLI PAIS
Cuando oigo hablar de los jvenes
de esta generacin, la sensacin con la que
me quedo es casi siempre negativa. Los
trminos que ms los defnen son rebelda,
agresividad, desinters, desmotivacin,
pasotismo, adicciones . Pocos comentarios
escuchamos en la calle que defendan a
nuestros jvenes. Sin embargo a este estado
no llegaron por s mismos, sino empujados
por la sociedad y por la propia familia. La
sociedad avanza muy rpido y ni los propios
padres somos conscientes de los contenidos
y productos a los que nuestros hijos tienen
acceso. Tambin trasladamos esta nega-
tividad al sistema educativo, profesores con
poco inters en educar y formar a nuestros
hijos, como queriendo desentendernos de
que la base de la educacin comienza en el
hogar. Es aqu donde tenemos que inculcar
los verdaderos valores a nuestros hijos, y
luego los profesionales educadores trabajar
estos valores para proporcionarles los cono-
cimientos que necesiten para su futuro.Pue-
do comprobar que hay proyectos dentro
de los centros educativos que involucran a
los jvenes pasotas de esta generacin a
trabajar horas extras cuando lo ms fcil
para ellos sera no hacerlo y profesores
que se implican en estos trabajos, renun-
ciando ellos mismos a su propio tiempo
libre. Tambin hay movimientos sociales
de jvenes que quieren dejar claro que no
pasan de todo y quieren soluciones para su
futuro.
Intenta tamn, que botemos
unha ollada moi de preto,
ao problema das drogas, esa
eiva coa que teen que con-
vivir moitas familias e que
rematou con tantas vidas. Ao
mesmo tempo, nos recorda
a importancia da lectura, esa
grande esquecida, e nada
menos, que da man dun dos
nosos me-
llores escri-
tores, como
Manolo
Rivas. Xa
por ltimo,
nos invita
a repasar
das historias de superacin
e sacrificio, que ben pagara
a pena telas moi presentes
para superar eses momentos
difciles que, tal vez, tern
que pasar algns dos nosos
fillos. Todo isto unido a unha
maquetacin impecable e
a un contido tan ben docu-
mentado faime supoer que
a continuidade de Entrepon-
tes a travs do tempo est
asegurada.E xa para rema-
tar, quero felicitar a todo o
equipo de redaccin, e por
suposto, desexarlles que con-
sigan ese premio tan mere-
cido, que, sen dbida, sera
o mellor recoecemento por
este formidable traballo.
Foro de pais
Xornalistas
EDUARDO GMEZ BARGO
Felicitacins ao equipo de
redaccin e sorte na viaxe a
Madrid
49
ENTREPONTES
Opinin
Hoy 1 de junio ha habido un terremoto. El may-
or de todos los tiempos. Intensidad 1967.1981.
Utilizamos otros sistemas de medicin, otras
escalas. Un terremoto en internet.Lo que no
destroz el terremoto lo pulveriz el tsunami
posterior.No funciona nada. Nada de nada.
Trabajaba como cualquier da normal de mi
vida. Intu algo. Algo anormal. Algo no iba bien.
Pero lo consegu. Me siento un hroe. Lo con-
segu. Llegu a tiempo. Me precipit al vaco,
salv todas mis vidas, salv mis contraseas y
desconect a mis nios a tiempo de la red. Un
segundo mas y hubiera sido una catstrofe.
Todos hubieran perecido. Mis nios, mis pobres
nios: mi porttil, mi ebook, mi ipod, mi
mvil...mis nios...ahora no se que sera de el-
los. Sniff. y ahora qu ? que ser de mi? Mi
vida, toda mi vida se ha perdido. En un instante.
Las fotos y los videos de mi vida que solo tena
almacenados en el ciberespacio. Mis amigos de
feisbuk, a los que nunca vi, pero en los que
siempre confi. La mujer de mi vida, con la que
chateaba cada noche, cada amanecer...a la que
soaba con ver al menos una vez en los prxi-
mos 20 aos. La mujer de mi vida. Todo perdido,
todo arrasado.He sufrido ataques de ansiedad.
Pero debo resistir. Mis nios me necesitan. Oigo
la Radio. Estoy seguro que me estn buscando.
A mis nios y a mi. Oigo la radio. Ni una sola
noticia. Hablan de otros terremotos . De Hait ,
de Japn , de Lorca. De otras vctimas. Menos
importantes. Miles de muertos...pero y mi
terremoto ? y mi vida ? y mi mundo ? no es
importante ? por que ? No oigo la alerta na-
cional, el estado de emergencia, de excepcin.
El gobierno no se rene. Ni gabinete de crisis
, ni nada de nada. En todos los terremotos ha
habido solidaridad. Me emociona la solidaridad.
Y yo me siento solo...Abrazado a mi porttil.
Un primeiro
contacto coa
universidade dende
a ciencia
L. RODRGUEZ E A. FARIA
Dende o Departamento de Fsica e Qumica trata-
mos de promover a relacin dos alumnos/as da
ESO e do Bacharelato coa Universidade. Parcenos
interesante que os alumnos vexan directamente
cmo se traballa no mbito cientfco a nivel
universitario.
Por iso, dende hai moitos anos os alumnos do
IES Campo de San Alberto veen participando na
xornada Fsica de partculas coas mans, organi-
zada polo departamento de Fsica de Partculas
da Univer-sidade de Santiago de Compostela en
colaboracin coa Sociedade Europea de Fsica e o
CERN (Organiza-cin Europea para a Investigacin
Nuclear). Pensamos que esta unha experiencia
interesante para o alumnado, posto que por unha
banda toman contacto coa vida universitaria, tan
cercana xa para eles, e por outra participarn nun
simulacro da actividade cientfca profesional. Nesta
xornada logo de varias charlas e unha clase prepara-
toria, levan a cabo unha prctica por ordenador,
realizada en grupo, os resultados da cal son discuti-
dos, mediante videoconferencia con outros centros
europeos, que organizaron simultanea-mente
unha xornada idntica. Este ano os nosos alumnos
Alejandro Fernndez Faria, Jssica Martnez Lpez
e Pablo Va-lladares Fernndez, non so participaron
nesta xornada senn que foron quen de obter os
mellores resultados na enquisa, que sobre todo o
visto, se fxo e na que participaron todos os centros
europeos. Por outra banda, ofertamos a participa-
cin dos alumnos nos Campus Cientfcos de Vern,
organizados pola FECYT (Fundacin Espaola para
a Ciencia e a Tecnoloxa). Estes Campus pretenden
que os estudiantes tean unha primeira experiencia
de contacto coa labor investigadora, a travs da
sa participacin en proxectos de acercamento
cientfco, deseados e dirixidos por profersores
universitarios. Os traballos realzanse en distintas
Universidades espaolas. Este ano participan 21
Centros, tanto pblicos como privados. A organiza-
cin cubre tdolos gastos. Os posibles participantes
deben ter unha nota media de 7,5 no curso pasado.
Hai dous anos participou un alumno deste Centro.
O curso pasado os nosos alumnos non foron selec-
cionados (haba moi poucas prazas); pero este ano
non se animou ningun a participar, polo que vos
animamos a participar o prximo curso, porque
pdese aproveitar esta experiencia, non solo a nivel
cientfco, senn tamn persoal.
Pero solo.Yo, que he sido el mejor soldado del
ciberespacio, el mejor granjero, el lder mas
valorado , el alcalde con mas votos, el mejor
deportista, el personaje que acapar todos
los rcords. Sin salir de casa. Pero he sido el
mejor. El rey de los reyes. Sin salir de casa.Mis
peticiones de amistad se incrementaban cada
da exponencialmente. Yo he sido el mejor. Sin
salir de casa. Y me siento solo. Pasan las horas
y ni una sola llamada, ni un mensaje. Sigo
aqu, solo, abrazado a mis nios , a los que
alimentaba todas las noches,a los que he visto
crecer , a los que cada vez que se calentaban,
los apare con las mejores maquinas, siempre
con control y siempre con las mas avanzadas
tcnicas de reproduccin y apareamiento...
sin correr riesgos.Yo que siempre utilic el GPS
para llegar todos los das a tiempo al trabajo...
lo utilic para cruzar la alameda sin miedo a
per-derme, da tras da. Ahora estoy perdido.
Adivino el futuro. Condecoraciones para los
hroes. Solidaridad con las victimas. Ayudas
internacionales. Me emociona la solidaridad.
Sniff... Las O.NG tomando el mando: Con-
traseas sin fronteras Passwords del mundo
Cruz Roja Virtual .Todas las ONG montando
campamentos para salvar todas mis vidas,
todos mis personajes, todas mis contraseas.
Lo pienso y me emociono. Me emociona la
solidaridad. Sniff... Hoy y ya han pasado 20
horas, he estado toda la noche abrazado a mis
nios , he visto hipar a mi ipod, mi porttil
no dej de sollozar.Los abrazo, los arropo , los
protejo...a mis nios ,pero ya no puedo mas.
Oigo sirenas.Me siento dbil ..me muero. Ya
no resisto. Muero..pero muero feliz. Mis nios
est a salvo. Estn vivos.Oigo sirenas. Vienen
por nosotros. Ya llegan . Oigo sirenas. Cada vez
mas cerca.
Foro de profesores
Terremoto en Internet
CHERE
La destruccin de su proyecto
para el palacio real lo llen
de amargura
Respondiendo probablemente a una
memoria dbil y caduca, Cen Ber-
mdez, en su Diccionario Histrico, lo
hizo nacer en Circa (quiz le sonaba
Cerquides), all por el 1711. De familia
de labradores, l, por cuestiones com-
prensibles en los inicios del siglo XVIII,
se confes hijo de una pareja de clase
media; ms tarde vendra el insulto
proferido por algn enemigo en la corte
respecto a un posible padre clrigo.
Una ta postiza lo ilustr en torno a la
literatura oral y sus maravillosos cuentos
y consejas de bosques brumosos y gue-
rreros de cabellos claros y tierras lejanas.
Sin embargo, su experiencia defnitiva
parece haber acontecido en ocasin de
una promesa y un ex voto familiar que lo
llevaron a Santiago de Compostela y en
la catedral pudo olvidar su cuerpo infan-
til y entumecido por el incmodo viaje
al contemplar la majestuosidad y alegra
del prtico.Hay quien habla de un
abuelo tallista, vecino de Pontenafonso,
y de algn otro maestro menor en la
zona, pero en esos tiempos de niez iba
detrs de los canteiros y esa tierra roja
arcillosa que mezclaban con caoln y
con la que l fabricaba fguras variadas.
Onde estiveches? Andas a perde-lo tem-
po, le deca su padre, pero l ya haba
visto con claridad lo que quera. Un fn de
ao hizo para la parroquia un nacimiento
en el que se perciba la espontaneidad y
la frescura de sus personajes e incluso de
los animales. El cura le dijo De dnde
los copiaste?. Se me ocurrieron as, con-
test. Te voy a mandar a Santiago para
que estudies, porque veo que el Seor te
otorg cualidades que sera un pecado
no desarrollar. Su padre necesitaba
mano de obra masculina, pero el cura
don Onofrio lo convenci. S generoso:
Dios te dar ms hijos, le dijo.Estuvo
un tiempo en Santiago estudiando
con orfebres y santeros que no satis-
facan sus necesidades, su curiosidad,
y se march, muy joven an segn
Cen a Lisboa. Hay quien piensa que
ocurri ms de un lustro despus y hua
de algn lance caballeresco, una muerte,
tal vez, unos amores perseguidos. Pero
todo esto son suposiciones ms o
menos plausibles; en verdad l segua
aprendiendo. Antes de 1730 estaba en
Sevilla colaborando con un tal Duque y
Cornejo que ornamentaba la Iglesia de
San Salvador. Con los dineros escasos
que all gan se dirigi Italia en donde
viva la escultura desde siempre. All se
postr ante el Perseo, el David, Moiss, la
Piet, bebiendo durante horas, das, su
atrevimiento y determinacin, jurando
no vender su arte jams as estuviera
en juego su vida. Conoci en Roma a
Mengs, al leve y colorido Tipolo y logr
algunas de sus fguras ms conseguidas
y el respeto de sus colegas italianos. Ya
muy lejos de sus vacas y aquellas tierras
arrendadas de su infancia vea un mundo
que tambin era suyo, aunque no de
aquella manera tan directa, aquella
montaa y sus derivaciones, su ro y
sus valles. Nunca consigui representar
aquellas vacas, aquellos bueyes que
llenaban de paisajes realistas sus sueos.
Su madre lo aoraba con la urgencia
del moribundo y l fue a verla antes de
radicarse en Madrid a la sombra del mon-
arca. Su madre lo sobrevivi unos aos
pues muri en el 1781, con 95 aos
apenas cumplidos. Ella no supo de la
muerte de Felipe.El Padre Sarmiento,
incondicional y, probable benefac-
tor directo del artista en su niez,
lo vincul decisivamente a la deco-
racin del Palacio Real. Tena menos
de cuarenta aos. Los presupuestos lo
doblegaron cambiando oro por dorados
Biografa imaginaria
J. MANUEL GARCA REY
50
ENTREPONTES
y los encargos concretos le impusieron el
nmero y las manos ingobernables. Aun
as sus fguras destacan por su aire grave,
sus trazos fnos y un mnimo manierismo
trado de Italia. Despus fue director y
maestro en la Real Academia de Bellas
Artes de San Fernando, recin fundada, y
no era lugar ese para representar toros ni
jabales. Sin embargo, alguien aconsej
a Carlos III reformar la esttica del palacio
y desaparecieron casi todos sus trabajos
de los lugares para los que haban sido
hechos que se desperdigaron, y toda la
afanosa tarea del artista se la llevaron
viento, los caprichos. Por cierto, su nom-
bre, que haba sonado como merecedor
de la Orden de Carlos III, result obli-
terado. Por ese tiempo conoci a Goya,
a quin apreciaba si bien no entenda.
Probablemente coincidieron en las
tertulias librepensadoras del conde de
Campomanes. Aquel refej su carcter
en un retrato misterioso pues no parece
coincidir el momento de su estilo con
los aos del pintado: una falacia, un
arreglo imparcial del destino? Hay quien
sospecha que fue pintado de memoria
y que el aragons quiso refejar en l su
falta de rencores para quien fuera alguna
vez un competidor. La destruccin de
su proyecto para el palacio real lo llen
de amargura y supo que el artista no
debe confar en los poderosos, y se culp
de no haberlo observado en Miguel
ngel. Sin embargo, se hizo cargo de
la enseanza en la Academia de Bellas
Artes de San Fernando y de la traduc-
cin de un libro de lecciones de un
maestro italiano que de alguna manera
lo justifcaba. Su muerte ocurri en
1775, fue tranquila y el escultor no dej
descendencia. Existe un testamento
suyo que recuerda a Noia, y que enva
su biblioteca a Santiago; haba hecho un
busto del padre Feijoo, a quien admi-
raba. Aquellas vacas y aquellos bois,
con los que soaba y haba modelado
tantas veces en barro, se convirtieron en
leones.
FELIPE DE CASTRO, escultor
Miscelnea
Actividades do centro
Saman
Recital de poesa
Na celebracin do Saman
o venres 29 de outubro tivo
lugar a entrega de premios do
concurso de Contos de Medo.
No medio da inquedante
decoracin de cabazas-caveira
e morcegos, co susto da aparicin dun fato de pantasmas terrorfcos que
resultaron ser o alumnado da Aula Especfca e arrepiando despois de ver a
curta Medode vinte10, anda quedaron azos para entregar os premios:
1 premio: A medalla, por Adriana Mayn Prez, de 2 de bacharelato.
2 premio: A man, por Iria Iglesias Martnez, de 4 de ESO.
3 premio: A bsqueda, por Nerea Somoza Ribadulla, de 2 de ESO.
No outono celebrouse tamn o Recital de poesa na biblioteca do centro coa
participacin de alumnado de 1 de ESO e da Aula Especfca.
51
52
ENTREPONTES
Mes cultural
Jorge Mira
Fsico e divulgador cientfco
a ciencia que non coti
Jorge Garca -Valenciano
Vdeoartista
Paula Carballeira
Actriz
Conta contos
Organizan Equipo de Normalizacin Lingstica e Biblioteca
Todos os mares
53
ENTREPONTES
Do libro s letras
Ramn Carredano
Escritor
Abrahan Carreiro
Debuxante
Xavier Vence
Economista
Charla sobre Unha de cobre para Martio
Taller de Cmic
a crise econmica
Exposicin de
Libro Antigo
Durante os meses de abril e maio
levouse a cabo unha exposicin de
libro antigo na que participaron con
prstamos o alumnado, o persoal non
docente e profesorado do centro.
Un total de 57 libros de temtica
distinta anteriores ao ano 1950, na
que,sobresaen pola antigidade dos
mesmos dous exemplares do sculo
XVIII: ATLAS ABREVIADO (1725) e
ARITMTICA O CIENCIA DEL NMERO
(1797).
O contraste entre os libros quedou
patente tanto na sa composicin:
tipos de papel, encadernacins,
impresins grfcas (gravados,
litografas, etc.), como na lnguaxe,
onde se pode apreciar a evolucin.
54
ENTREPONTES
Mes cultural
A Subela
Liceo de Noia
Salvador X. Bara
Profesor de ptica e optometra
Organizan Equipo de Normalizacin Lingstica e Biblioteca
Ricardo Paz
Asociacin para o interese solidario
O Peto
Taller de msica tradicional
Mira o ceo: que ves?
a banca tica
55
ENTREPONTES
Equipo de dinamizacin
Deseos Grundtvig
Se as pedras falaran
56
ENTREPONTES
Da das Letras Galegas
Lois no chan
Traballos artsticos sobre o homenaxeado
na Alameda
Lois Pereiro
Xos Manuel Pereiro
Xornalista e irmn do poeta
Falando sobre seu irmn
57
ENTREPONTES
Teatro
Superespeciais.com
Representacin de O Vello ciumento
Adaptacin do entrems de Cervantes
feita para as Xornadas do programa
Caixaescena de La Caixa
Monte do Gozo (Santiago de Compostela)
Debalde.com
Representacin de O achado do castro
de M. Nez Singala
Sociedade liceo de Noia
Por Europa adiante
Viaxe ao Reino Unido
Seccins bilinges de 3 e 4 de ESO
Programa Comenius
Proxecto europeo Do It for the Future
Viaxe a Polonia
Proxecto Grundtvig
We are diferent, we are similar...we are European
(Italia, Grecia, Portugal, Irlanda e Noia)
O alumnado participante do nivel 2 de educacion de adultos e visitou a
illa de Madeira dentro do proxecto europeo Grundtvig. Na foto estn en
Santana,na zona central da illa, na que se visitaron tamn as localidades de
Canio, Santa Cruz, Ribeiro Fro e Camacha.
Na capital, Funchal, inauguraron a exposicin Se as pedras falaran..., na
que expuxeron traballos sobre as laudas gremiais noiesas, os petroglifos e
as pedras con historia da nosa zona. A exposicin ir medrando durante os
dous anos de vida do proxecto. Dende o 14 19 de xuo exponse en Ballina
(Irlanda).
O alumnado das seccins bilinges de 3 e 4 curso de ESO realizou unha
excursin dunha semana de duracin na primeira semana de novembro
do presente curso. A actividade, encamiada a potenciar o aprendizaxe de
linguas estranxeiras no noso centro foi levada a cabo polos profesores do
departamento de ingls Mariela e Vicente, que foron acompaados por
Claudina e a lectora norteamericana do centro, Beverley Borum.
Os alumnos residiron no hostal xuvenil Palmers Lodge e durante a semana
visitaron os lugares emblemticos da capital britnica; tales como o Big Ben,
Waterloo, o palacio de Buckingham, o British Museum, Camden Town,
o barrio de Soho ou Leicester Square. Tamn se fxo unha visita a cidade de
Oxford, paseando por algn dos seus mis representativos Colleges.
Os alumnos e alumnas viaxaron a Polonia xunto con varios profesores, entre
eles o coordinador do Proxecto, Chema Albn.
Do it for the future o lema do proxecto desta edicin. Comenius un
programa europeo no que xunto co IES Campo de San Alberto participan
centros educativos de Alemania, Italia, Eslovaquia e Polonia.
Medio ambiente e consumo responsable de recursos foron os temas
arredor dos que xiraron as actividades deseadas para o desenvolvento do
programa.
58
ENTREPONTES
59
ENTREPONTES
Medio Ambiente
O IES Campo de San Alberto participa por cuarto ano consecu-
tivo no Proxecto Climntica. Xa en anos anteriores resultaron
premiados diferentes traballos presentados. Este curso,os
premiados foron tres.
Trtase dun programa medioambiental sobre o cambio
climtico promovido pola Consellera de Educacin e no que
participan no noso centro alumnado de varios nivis educa-
tivos, ESO e Bacharelato.
Obra de teatro escrita e realizada por alumnos de 1 e
3 de ESO: O futuro xa est aqu.
2 vdeos musicais: Water cycle. 1 ESO.
Chora o vento. 1 BAC.
O rap do cambio climtico. 1 ESO.
Caderno de relatos e poesas. 1 ESO.
Sete relatos largos. 1 ESO.
Vdeo-entrevista sobre os terremotos. 1 BAC.
Accesibles na web do Congreso de Climntica:
http://congresovirtual.climantica.org/
Traballos presentados:
Este o segundo ano que o noso centro participa na Axenda
21 Escolar de Galicia, un programa das Conselleras de Medio
Ambiente e Educacin para a concienciacin sobre o desen-
volvemento sostible.
O traballo presentado nas xornadas de alumnado de secunda-
ria, que tiveron lugar o 26 de maio en Pontevedra, e nas de
profesorado, que se celebraron en Santiago de Compostela,
titlase Xeorreferenciacin de puntos de recollida selectiva.
Trtase dun proxecto de identifcacin dos puntos de recollida
selectiva do lixo na vila de Noia utilizando a ferramenta Open
StreetMaps, un recurso libre que permite a participacin de
calquera na mellora de mapas online.
Recollida de informacin dos puntos de reciclaxe.
Coecemento de Open StreetMaps e introducin de
datos
Deteccin de necesidades sobre a recollida selectiva de
residuos
Visita planta de compostaxe de Lousame e ao punto
limpo do concello.
Elaboracin dun vdeo sobre a experiencia.
Actividades realizadas:
Presentacin da experiencia nas Xornadas de A21EG en Santiago de Compostela.
Certame literario
LETRAS GALEGAS 2011
ENDL IES VIRXE DO MAR
ENDL IES CAMPO DE SAN ALBERTO
POESA
NIVEL 1 Deserto
NIVEL 2
1: Nuria Castelo Prez (IES Virxe do Mar)
2: Lorena Fernndez Boulln (IES Virxe do Mar)
NIVEL 3
1: Ismael Ramos Castelo (IES Virxe do Mar)
2: Alba Souto Rodrguez (IES Virxe do Mar)
3: Natalia Pieiro Frojn (IES Virxe do Mar)
NARRATIVA
NIVEL 1
1: Ana Romero Garca (IES Campo de San Alberto)
2: Aitor Alonso Mndez (IES Virxe do Mar)
3: Cinthya Martnez Lorenzo (IES Campo de S. Alberto)
NIVEL 2
1: Nuria Castelo Prez (IES Virxe do Mar)
2: Iria Iglesias Martnez (IES Campo de San Alberto)
3: Elisa Soutullo Garca (IES Campo de San Alberto)
NIVEL 3
1: Maria Fernndez Reino (IES Virxe do Mar)
2: Marta Freire Vilas (IES Campo de San Alberto)
3: Ismael Ramos Castelo (IES Virxe do Mar)
60
ENTREPONTES
61
ENTREPONTES
Entrepontes premiada
Por segundo ano consecutivo, o IES Campo de San Alberto
participa no Programa Prensa-Escuela, que proporciona
diariamente xornais para o alumnado do comit de redac-
cin de Entrepontes.
Entre os traballos presentado ao concurso Mellor Xor-
nalista Xuvenil resultou premiada a entrevista feita por
Paula Martnez Moledo ao ex-director xeral da UNESCO
Federico Mayor Zaragoza. Un premio que foi recoller a
alumna acompaada polos seus pais a principios de xuo
en Acea de Ama (Culleredo - A Corua).
Este curso unha parte do equipo de redaccin de
Entrepontes participa na 10 Edicin do concurso de
xornalismo escolar El Pas de los Estudiantes.
Este xornal online compite cos traballos de mis de
40.000 alumnos de toda Espaa e, como primeiros
fnalistas autonmicos galegos, o equipo de redaccin
acudir fnal na sede do diario El Pas en Madrid o 22
de xuo.
Os premios para os 3 mellores equipos son de 12.000,
9.000 e 6.000 euros respectivamente, que utilizarn
nunha viaxe. Ademais, os 3 primeiros centros recibirn
cada un 6.000 euros adicionais para material.
Esta versin online pdese ver na pxina de El Pas de los Estudiantes:
http://estudiantes.elpais.com/EPE2011/Periodico/visitaperiodicos/default.aspx?prov=AC
O equipo de redaccin fnalista no concurso de El Pas de los Estudiantes: (De p, de esq. a der.) Mriam Lpez Romero, Paula Martnez Moledo,
Ana Beln lvarez Creo, Paula Gmez Gonzlez, Noelia Moledo Queiruga e Alba Patio Daz. (Abaixo) Martn Garca Pais e Aurora Samuel Firmino.
62
ENTREPONTES
Entroido
63
ENTREPONTES
Contra a violencia de xnero
El hombre que me ame
deber saber descorrer las cortinas de la piel,
encontrar la profundidad de mis ojos
y conocer lo que anida en m,
la golondrina transparente de la ternura.
II
El hombre que me ame
no querr poseerme como una mercanca,
ni exhibirme como un trofeo de caza,
sabr estar a mi lado
con el mismo amor
con que yo estar al lado suyo.
III
El amor del hombre que me ame
ser fuerte como los rboles de ceibo,
protector y seguro como ellos,
limpio como una maana de diciembre.
IV
El hombre que me ame
no dudar de mi sonrisa
ni temer la abundancia de mi pelo,
respetar la tristeza, el silencio
y con caricias tocar mi vientre como guitarra
para que brote msica y alegra
desde el fondo de mi cuerpo.
V
El hombre que me ame
podr encontrar en m
la hamaca donde descansar
el pesado fardo de sus preocupaciones
la amiga con quien compartir sus ntimos secretos,
el lago donde fotar
sin miedo de que el ancla del compromiso
le impida volar cuando se le ocura ser pjaro.
VI
El hombre que me ame
har poesa con su vida,
construyendo cada da
con la mirada puesta en el futuro.
VII
Por sobre todas las cosas,
el hombre que me ame
deber amar al pueblo
no como una abstracta palabra
sacada de la manga,
sino como algo real, concreto,
ante quien rendir homenaje con acciones
y dar la vida si es necesario.
VIII
El hombre que me ame
reconocer mi rostro en la trinchera,
rodilla en tierra me amar
mientras los dos disparamos juntos
contra el enemigo.
IX
El amor de mi hombre
no conocer el miedo a la entrega,
ni temer descubrirse ante la magia del enamoramiento
en una plaza llena de multitudes.
Podr gritar -te quiero-o hacer rtulos en lo alto de los
edifcios
proclamando su derecho a sentir
el ms hermoso y humano de los sentimientos.
X
El amor de mi hombre
no le huir a las cocinas,
ni a los paales del hijo,
ser como un viento fresco
llevndose entre nubes de sueo y de pasado,
las debilidades que, por siglos,
nos mantuvieron separados
como seres de distinta estatura.
XI
El amor de mi hombre
no querr rotularme y etiquetarme,
me dar aire, espacio,
alimento para crecer y ser mejor,
como una Revolucin
que hace de cada da
el comienzo de una nueva victoria.
(Gioconda Belli)
Ista pxina est adicada
loita contra a violencia de xnero
e quere ser unha sentida home-
naxe memoria da tristemente
desaparecida Gloria Garca.
64
ENTREPONTES
Comit de redaccin
Proxectos TIC no centro
http://blogs.prensaescuela.es/entrepontes/
O IES Campo de San Alberto par-
ticipa no Proxecto Abalar dentro
das iniciativas de desenrolo das
Tecnoloxas da Informacin e da
Comunicacin.
Ademais de ser centro Abalar, nu-
merosos proxectos teen o blog
como recurso educativo.
Entre outros, Entrepontes ofrece
todos os materiais de traballo
desta revista, includos os vdeos
das entrevistas, gravacins e fo-
tografas. Sae da cuncha, pola sa
parte, o espazo comn creado
polo Equipo de Normalizacin
Lingstica. Nas sas direccins
web poderedes atopar inter-
esantes artigos e entradas que
mostran o traballo multimedia
realizado polo alumnado durante
todo o curso.
http://saedacuncha.wordpress.com/
I.E.S.
Campo de
San Alberto
CENTRO
Aula de Primeiro de ESO dotada con equipamento do programa Abalar.
65
ENTREPONTES
I
.
E
.
S
.

C
a
m
p
o

d
e

S
a
n

A
l
b
e
r
t
o

OFERTA EDUCATIVA PARA O CURSO 2011-2012

Ensino Secundario Obrigatorio
1 Ciclo (1 e 2 ESO)
2 Ciclo (3 e 4 ESO)
1Bacharalatos L.O.E.
Humanidades e Ciencias Sociais
Ciencias e Tecnoloxa
2 Bacharalatos L.O.E.
Humanidades e Ciencias Sociais
Ciencias e Tecnoloxa
Seccin Bilinge (Programa CUALE A1, A2 e PROF)
Bioloxa, Filosofa e Cidadana, Historia da Filosofa,
Ciencias do Mundo Contemporneo e Msica
Ciclos Formativos de Grao Medio
Instalacins de Telecomunicacin (2.000 h)
Xestin Administrativa (1.300 h)
Ciclos Formativos de Grao Superior
Administracin e Finanzas (2.000 h)
Laboratorio de Diagnstico Clnico (2.000 h)
Educacin Permanente de Adultos
F.B.I. (Formacin Bsica Inicial, Niveis I-II)
E.S.A. (Educacin Secundaria de Adultos, Niveis I-IV)
Aula Mentor
I.E.S. Campo de San Alberto
Ra Egas Moniz 6
Telfono 981 82 28 00 Fax: 981 82 28 87
15200 NOIA (A Corua)
e-mail: ies.campo.san.alberto@edu.xunta.es