Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
DIREITO ROMANO
CRONOLOGIA
permite condenados
que
os morte
Perodo da monarquia (753aC-510 aC) (Diviso jurdica: 753aC-242 aC: poca arcaica) Tambm se indica a data de 130aC em funo da lex Aebutia de Formulis (representativa do novo processo judicial) 451-450 aC decenvirato legislativo
449aC: horatiae
Leges de
valeriae o
plebiscitis
Repblica (510aC a 27aC) Critrio jurdico: 130aC-230 dC :: a)130 aC-30 aC: intenso desenvolvimento do Ius Romanum; b) 30 aC-130 dC: fase de maior esplendor do Ius Romanum; c)130 -230: inicio da decadncia ; Fontes do direito: mores maiorum; leges rogatae; edictos dos magistrados 400 (?) aC
ter
fora
matrimnio entre patrcios e plebeus (poderes Roma comea a expandir-se pela A administrao da justia Pennsula Itlica principia a sentir
510 aC
dos magistrados (potestas, imperium e iurisdictio); povo, das c.450 aC 443 aC 390 aC
necessidade de ter um magistrado prprio Criao da questura Criao da censura Os Gauleses invadem Roma Destruio das leis das XII tbuas (??????) 367 aC Compromisso patrcio-pebleu Leges liciniae sextiae criam
pretor;
senado,
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
os
edis
curus
310 aC
magistratura dos pretores 304 aC lex licinia de magistratibus: permite cnsul ao plebeu ser 300 aC
Ius Flavinianum
Criao do pretor urbano. o verdadeiro incio da repblica com a diviso de poderes 287 aC lex Valeria sobre a
provocatio ad populum lex Hortensia de plebiscitis determina que quer quer patrcios pelos
356 aC
plebeus esto
vinculados
A plebe atinge a censura A plebe atinge a pretura leges publiliae philonis ( a aprovao da proposta de lei por parte do senado passa a ser concedida a existncia de sbditos de Roma que so non cives cria problemas srios ao ius civile (ius quiritium) 268 aC 275 aC Roma domina a Itlia a sul dos Apeninos
plebiscitos
antes de ser votada pelos comcios ) 334-264 aC Gradual expanso de Roma em Itlia , a sul do vale do P
326 aC
(313?)
264-241 aC
1 guerra pnica
O ano em que Roma inicia a fase em que se revela uma grande potncia
323 aC 312 aC
Tibrio
Coruncnio,
primeiro
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
pontfice mximo plebeu, pronuncia responsos memorveis 253 aC 242 aC aC-130 Criao da ditadura poca arcaica (2 135 aC 146 aC Destruio de Cartago e anexao da Grcia (Acaia) 1 revolta dos escravos na Siclia Reconhecimento de certos direitos aos escravos, v.g, o ius sacrum, direito de pretor 130 aC aC-30 participar no culto domstico. poca clssica: 1 etapa, pr-clssica 130 aC: lex aebutia de formulis
242(?)
Instituio peregrino
do
urbano
131 aC
Lex
papiria
tabellaria:
establece o sistema de voto escrito e secreto face ao legislativo c.130 aC Edictum Perpetuum: procedimento
218-201 aC
206 aC
Incorporao da Hispnia
Principiam a surgir alguns jurisconsultos de que cabe destacar Sextus aelius 91-88 aC Guerra social e concesso cidadania a quase todos os habitantes da pennsula itlica 95 aC
lex Plautia Papiria (ano 89) Quintus Mucius Sacevola autor de uma construo
204 aC
lex cincia sobre as doaes, uma das leges imperfectae 88-31aC Guerras civis:
sistemtica,
metdica
cientfica do direito
184 aC
149-146 aC
3 Guerra pnica
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
2 Pompeu e Csar (49-48) 3 Octvio e Marco Antnio (44-31) 31 aC 80 aC Pompeu e Jlio Csar tentam assumir o poder 79 aC Sila abdica do poder 30 aC
Antnio e Lpido
Derrota naval em Actium e tomada de Alexandria (ano 30 aC) Incorporao do Egipto poca clssica: 2 etapa , clssica central (30 aC-130 dC): um perodo de
73-71 aC
revolta
dos
escravos
dirigida
por
poltico, 98-118
Espartaco. O sangue e o martrio de milhares de escravos impem ao ius romanum alteraes condio jurdica de servus, pelo que comeam a ser tratados mais como pesoas e menos como res , embora juridicamente ainda sejam meras res 67 aC Lex cornelia de edictis praetorum: impe ao pretor a vinculao do seu prprio edicto. 63 aC Conjurao de Catilina reprimida por Ccero 60 aC Constituio do 1 triunvirato (Csar, Pompeu e Craso) 44 aC Csar assassinado a 15 de Maro, o Ccero dedica os Tpica ao cnsul Antnio controla Roma jurista C. Trebcio Testa 27 aC Principado (27aC-284 dC) 28 aC 29 aC O Senado confirma o ttulo de
Critrio
jurdico:230-530:
perodo
ps-clssico;
renascimento
justinianeu
Augusto , princeps, inaugura uma Princeps; Senado; Povo. poca de paz (pax augusta)
Esplendor poltico
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
37-41 41-54 Surgem os grandes jurisconsultos: Labeo e Proculus que constituem a escola proculeiana; e, Capito e Sabinus que formam a escola sabiniana. 69-96: dinastia flvia Vespasiano (69-79) A iurisprudentia no sc. I alcana nova importncia social e jurdica com o ius respondendi ex auctoritate principis; no sc. II, passa a fonte imediata de direito. Aparecem os grandes mestres: Iavolenus, Iulianus, Africanus, Marcellus, Q.C.Scaevola 27-14 aC: Principado de Augusto 98-117 Cinco primeiros volumes das Histrias de Tito Lvio 117-138 Adriano Trajano Esgota-se comicial 27-25 aC a legislao 96-98 Nerva 96-192: Tito (79-81) Domiciano (81-96) poca dos Antoninos 54-68 62 Calgula Nero Sneca compe as epistulae morales
18 aC 17 aC
lex
Iulia
de
maritandis
130-230: 130
perpetuum
processo privado e pblico 9 aC 14-37 22 Tibrio Tibrio concede o ius respondendi a Masrio Sabino, autor dos libri III iuris civilis 33 Suicdio de Nerva pai, a quem sucede Prculo na direco da escola Gaio ocupa-se da redaco das lex Poppaea nuptialis 138-161 146 Antonino Pio Sexto Ceclio Africano, discpulo de Slvio juliano e Favorino de Arles debatem as XII tbuas
Institutiones
10
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
(161-180) 192
Marco Aurlio Incio da crise politica com o A iurisprudentia tambm a decair. H 230-530
acentuar-se extraordinariamente em ainda um jurista de valor 235, depois da morte do ltimo Papiniano; os restantes j Severo (Marco Aurlio severo no so dotados de
Alexandre). Tambm nos fins do sc. intuio penetrante nem II tem incio a crise da desvalorizao daquele da moeda gnio subtil e Decadncia jurdica.
criador dos prudentes da etapa anterior. Dedicam-se a trabalhos de compilao cuja figura mxima
reduzem-se a trabalhos de mera reedio, resumos e compilaes de as tituli os obras Pauli ex os etc.
Sptimo Severo (195-211) 212 A Constitutio Antoniana ou edicto de A concesso da cidadania Caracala cidadania (211-217) romana a estende todos a a todos os habitantes do os imprio provocou um
vg
Ulpiani, vaticana,
habitantes do imprio
simultaneamente fazem-se coleces de constituies imperiais desde promulgadas Adriano surgem a o que
Diocleciano; Codex
Gregoriano
contm as constituies at ao ano 292 e o Cdigo Hermogeniano contm constituies que sobretudo de
11
12
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
284-305:
Diocleciano
reorganiza
o Cdigo gregoriano
Enquanto os estudos de Direito Romano diminuem no Ocidente, no Oriente continuam numa fase de esplendor. 222-235 Alexandre Severo 286-305:
unies
Augusto
228
Assassinato de Ulpiano, prefeito do pretrio pelos soldados pretorianos. Modestino o ltimo jurista clssico 306-337: Constantino Augusto) (Csar
Fragmenta vaticana
Epitome Ulpiani Mximo, o Trcio (235-238) Gordiano III (238-244) Dcio (249-251) 337-361: Constncio II, augusto do oriente governa sobre todo o imprio (351-360) O imperador Valeriano derrotado em Edessa e aprisionado por Shapur I, rei da Prsia (260) 360-363 Aureliano (270-275) 364-375: Dominado (284dC-476dC) 364-378: Critrio jurdico: 530-565: poca justinianeia 375-383: Graciano no ocidente Valente no Oriente Valentiniano I, no Ocidente Juliano, o Apstata
13
14
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
425 375-392: Valentiniano II no ocidente 426 379-395 Teodsio I, o Grande, augusto do oriente domina sobre todo o imprio de 388 a 394, imperador nico no perodo de 394-395 395 Diviso definitiva do imprio realizada por Teodsio I face aos seus dois filhos: Arcdio e Honrio 476 395-408 Arcdio (oriente) 474-491 475-476: Zeno (Oriente) Rmulo Augusto 430 438 429
Escola
jurdica
de
Constantinopla Lei das citaes Primeiro realizado Teodosiano Morte de Santo Agostinho O cdigo teodosiano entra em vigor em todo o imprio projecto do no Cdigo
395-423
Honrio (ocidente)
compilaes
jurdicas
no
so j de direito romano 423-425 Joo (ocidente) puro, mas de direito romano vulgar 408-450: Teodsio II (oriente) (leis romano-
425-455:
410:
Alarico, rei dos Visigodos toma Roma (o mundo inteiro morre cidade, 486: Clodoveu , rei dos Francos, elimina as ltimas posies imperiais na Glia
burgundionum, etc.
numa Girolamo)
nica
15
16
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
489-493
Conquista
da
Itlia
por
534
codex
(repitae
praelectionis)
Teodorico, o Ostrogodo
(const.Cordi) Novellae
Reinado de Teodorico lex romana visigothorum (Breviarium Alarici) Na Glia os francos vencem os visigodos
535-565
535-540:
Belisrio,
general
de
Justiniano conquista a Itlia 565-578: Justino oriente Os estudos de direito 578-582: Tibrio II (Tibrio II imperador do
Justino I (Oriente)
Constantino), imperador do oriente (574-578: Csar) 711: os muulmanos invadem a Pennsula Ibrica 632: os francos derrotam os
muulmanos em Poitiers
Sc. VI (527-565)
Esplendor poltico . Corpus Iuris civilis codex vetus Digesta (const. Deo auctore de 530 e Tanta e omnem de 533) Institutiones (const.
529
530-533
533
Imperatoriam maiestatem)
17
18
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
6) Problemas de ordem econmica Leis de Slon: Cdigo de leis: 1) Delitos privados: a. Assassnio, homicdio e ofensas corporais b. Atentados contra a propriedade; c. Atentados contra a moralidade; d. Injrias verbais; e. Indemnizao por danos; f. Entraves ao direito judicial de acesso a bens; a. Interdies exportao de gneros alimentcios; b. Restries aquisio de bens em elevada escala; c. Sobre a seisachtheia; d. Taxas de juro; e. Amnistia a favor dos devedores insolventes; 7) Leis sumpturias a. Limitaes ao enxoval da noiva; b. Restries pompa dos funerais; c. Proibio do fabrico e comrcio de perfumes; d. Sobre a pederastia; 8) Constituio e instituies a. Direito de cidadania; b. Autonomia das associaes de cidados; c. Averiguao do censo; d. Naucrarias 9) Culto a. Disposies sobre as vtimas sacrificiais; b. Calendrio de sacrifcios; c. Parasitein, alimentao no Pritaneu 10) Legislao vria 11) Leis em defesa da prpria legislao
2) Crimes contra a comunidade a. Alta traio; b. Fuga s responsabilidades cvicas; 3) Procedimento judicial a. Restrio autoridade legal; b. Processos populares; c. Provas d. Votao dos juzes; 4) Direito familiar a. Proibio do casamento entre irmos; b. Definio de filhos legtimos e leis sobre a engyesis; c. Direito de herana; d. Disposies sobre a epikleros; e. Disposies sobre a garantia de sustento na velhice; f. Adopo;
5) Direito de vizinhana a. Distncia entre estremas; b. Serventia predial; c. Direitos sobre os excrementos animais
19
20
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
outrem, era livre. Senatusconsultum de advocationibus Senatusconsulta Senatusconsultum de Iudaeis Senatusconsultum de philosophis et rhetoribus 132 aC 161 aC Sobre a situao dos judeus No permite que os filsofos gregos residissem em Roma. Senatusconsultum de Asclepiade 78 aC Atravs desta foi concedida a trs cidados gregos que, durante o perodo da guerra civil, auxiliaram Roma, a qualidade de amigos do povo romano. Senatusconsultum de Iudis saecularibus Senatusconsultum de aquaeductibus Senatusconsultum de aedificiis non diruendis 17 aC e 47 dC 11aC Relativo aos jogos seculares Sobre a proteco dos aquedutos 44 dC Sobre os edifcios. No permitia que fossem adquiridos edifcios para posterior demolio. Senatusconsultum Velleianum 46 dC Determinava que as mulheres podiam praticar actos para garantir os compromissos assumidos por terceiros. Senatusconsultum Claudianum 52 dC Determinava que o filho nascido de uma mulher livre e de um escravo de Senatusconsultum de agnoscendis libertis s/d 55 dC Proibia que os honorrios do advogado fossem pagos antes da realizao do julgamento. Senatusconsultum Calvisianum 61 dC Estabelecia que, mesmo os casamentos realizados entre pessoas cuja idade ia alm dos 60 anos (para homens) e 50 (para mulheres) , mantinham-se ligados Lex Iulia de maritandis ordinibus. Acerca do reconhecimento da paternidade.
21
22
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
2) Coniectaneorum libri 3) Digestorum a Paulo epitomatorum libri Sc. I dC a) M. Antistus Labeo (10?) Sc. III aC a) Apius Claudius (Caecus? aC) b) Tiberius Coruncanius (251? aC) c) Q.Mucius Scaevola (290 aC). Sc.II aC a) Sextus Aelius Paetus Catus (185? aC), Tripertita b) M. Porcius (Censorius) 149 aC Commentaria Iuris Civilis c) Manius manilus (134?aC Libri Actionum d) M. iunius Brutus (118 aC) De iure civili libri III e) P. Mucius Scaevola (115aC) Sc. I aC a) Quintus Mucius Sacevola (82 aC) Iuris Civilis Libri XVIII; b) C. Aquilius Gallus (59? aC) c) Servius Sulpicius Rufus (43 aC): 1) De dotibus liber singularis 2) Ad edictum (ad Brutum) libri II 3) Reprehensa Scaevolae capita 4) De sacris detestandis d) P. Aufidius Namusa (30?aC) Digestorum libri CXL; e) F. Alfenus Varus (28? aC) 1) Digestorum libri XL f) 1) Ad XII Tabulas libri 2) Ad edictum praetoris peregrini libri 3) Ad edictum praetoriis urbani libri 4) Epistolarum libri 5) Posteriorum libri 6) De iure pontifcio libri XV 7) Pluresve responsorum libri b) C. Ateius Capito (22) 1) Coniectaneorum libri IX 2) De pontifcio iure libri VII c) Proculus (47?) 1) Epistularum libri XI 2) Notae ad labeonem 3) Ex posterioribus Lebeonis libri d) Massuris Sabinus (48?) 1) Ad edictum praetoris urbani 2) De furtis liber singularis 3) Iuris Civilis libri (?) e) C.Cassius Longinus (70?) 1) Iuris civilis libri X C.Nerva pater (33) 1) De usucapionibus libri h) Plautius (76) 1) Libri ad edictum g) C. Nerva filius (75?)
23
24
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
i)
Iavolenus Priscus (98?) 1) Ex cassio libri XV 2) Ex Plautio libri V 3) Epistolarum libri XIV 4) Ex posterioribus labeonis libri X Sc. II
o) L. Flavius Aburnius Valens (171?) 1) Fideicommissorum libri VII 2) Actionum libri (?) p) Sextus Pomponius (172?) 1) Ad sabinum libri XXXVI 2) Ad edictum libri CL 3) Ad plautium libri VII q) Veneleius Saturninus (173?) 1) De stipulationibus libri XIX 2) Actionum libri X 3) De Interdictis libri VI 4) Disputationum libri VII 5) De iudiciis publicis libri III 6) De officio proconsulis libri IV 7) De poenis paganorum liber singularis r) Gaius (180?) 1) Institutiones 2) Ad edictumprovinciale et aedilicum curulium libri XXXII s) Volusius Maecianus (181?) t) Ulpius Marcellus (185?) u) Florentinus (190?) v) Q. Cervidius Scaevola (195?) Sc. III dC: a) Aemelius Papinianus (212) 1) Quaestionum libri XXXVII 2) Responsorum libri XVII 3) De adulteriis libri II 4) Definitionum libri II b) Iulius Paulus (226?)
j)
Neratius Priscus (125?) 1) libri epistolarum 2) Membranarum libri VII 3) De nuptiis liber singularis 4) Libri ex Plautio 5) Regularum libri XV 6) Responsorum libri III
k) Iuventius Celsus (Celsus filius) 140? 1) Digestorum libri XXXIX 2) Libri epistolarum 3) Libri commentariorum 4) Libri quaestionum l) Salvius Iulianus (168?) 1) De ambiguitatibus uber singularis 2) Digestorum libri XC 3) Libri ad edictum 4) Ad Minicium libri VI 5) Ad Urseium Ferocem libri IV m) Terentius Clemens (169?) 1) Ad legem Juliam et Papiam libri XX n) Sextus Caecilius Africanus (170?) 1) Quaestionum libri IX; 2) Epistolarium libri XX
25
26
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
1) Ad Edictum Praetoris libri LXXVIII 2) Ad edictum Aedilium Curulium libri II 3) Quaestionum libri XXVI c) Domitius Ulpianus (228) 1) Ad Edictum libri LXXX ( e mais 3 libri ad edictum Aedilium Curulium) 2) Ad Sabinum Libri LI 3) Ad Legem Iuliam et papiam libri XX d) Herennius Modestinus (240?) 1) Responsorum libri XIX; 2) Regularum libri X; 3) Pandectarum libri XII; 4) Differentiarum libri IX. Sc. IV dC a) Hermogenianus (sc.IV) 1) Iuris Epitomarum libri VI; 2) Fideicommissorum libri (?)
Imperadores romanos
Dinastia Jlio-Claudiana: Octavius Augustus (27aC-14dC) Tiberius (14-37) Gaius (37-41) Claudius (41-54) Nero (54-68)
Principais representantes da escola proculeiana: a) Labeo; b) Proculus; c) Nerva (pai e filho); d) Neratius Prisius (mestre de Iulianus); e) Celsus. Principais representantes da escola sabiniana: a) Capito; b) Sabinus; c) Cassius longinus;
Otho (69) Vitelius (69) Dinastia dos Flavios (69-79) Vespasianus (69-79) Titus (79-81) Domitianus (81-96)
Nerva (96-98)
27
28
DIREITO ROMANO
DIREITO ROMANO
Trajanus (98-117) Hadrianus (117-138) Antoninus Pius (138-161) Marcus Aurelius (161-180)/Lucius Verus (161-169) Commodus (180-192)
Tacitus (275-276) Florianus (276) Probus (276-282) Carus (282-283) Carinus (283-285)/Numerianus (283-284) Diocletianus (284-286) Dinastia dos Severos (193-235)
Pertinax (193) Septimius Severus (193-211) Caracalla (211-217) Macrinus (217-218) Elagabalus (218-222) Severus Alexander (222-235) Tetrarquia Imperial (286-337) Imprio Ocidente Maximus Hrcules (286-305) Constantinus I Chlorus (305-306) Governantes da anarquia militar ou imperadores militares e usurpadores Severus Alexander (222-235) Gordianus I Africanus/ Gordianus II Africanus (238) Pupienus/Balbinus (238) Gordianus III (238-244) Philippus I, o rabe (244-249) Trajanus Decius (249-251) Treboniaunus Gallus (251-253) Aemelius Aemilianus (253) Lucius Verus (253-260)/Marcus Aurelius (253-268) Claudius II (268-270) Quintilius (270) Aurelianus (270-275) Constantinus II (337-361) Julianus (361-363) Jovianus (363-364) Reunificao do imprio (337-364) Maximianus Hrcules (307-308) Constantinus II (306-337) Maxentius (306-312) Imprio Oriente Diocletianus (286-305) Galerius Maximianus (305-311) Galerius Maximianus (305-311) Maximinus II Daia (308-313) Licinius I (308-324)
29
30
DIREITO ROMANO
364-375: Valentiniano I, no Ocidente 364-378: Valente no Oriente 375-383: Graciano no ocidente 375-392: Valentiniano II no ocidente 379-395 Teodsio I, o Grande, augusto do oriente domina sobre todo o imprio de 388 a 394, imperador nico no perodo de 394-395
395-408 Arcdio (oriente) 395-423 Honrio (ocidente) 423-425 Joo (ocidente) 408-450: Teodsio II (oriente) 425-455: Valentiniano III (ocidente) 474-491 Zeno (Oriente) 475-476: Rmulo Augusto
518-527 Justino I (Oriente) 565-578: Justino II imperador do oriente 578-582: Tibrio II (Tibrio Constantino), imperador do oriente (574-578: Csar) 582-602: Maurcio I
31