Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
emm ....................................... 77
Byendm 46 : Knkana «dy», «my», «sy» ........ 78 Sab n tyes- byenskab
Byendm 47 : Knkana «ty», «py», «ny» .......... 80
Byendm 48 : Knkana «cw», «hw», «yw»....... 81
Byendm 49 : S
rm............................................ 82
50 : Yaam dwonsm ........................................... 83
Knk'n' d knk'nde
by'l
hy'h (L’alphabet
byal
)..................................................................... 85
Toyena hana ................................................... 86-88
et
SIL Togo-Bénin (Matéri)
B.P. 45 ; Tanguiéta ; Rép. du Bénin
88
Byendm 19 : S
rm............................................ 53
Tm-kab : ICCO
SIL (3ème édition préliminaire)
Byendm 20 : N
u mandm ................................ 54
Bailleurs de fonds :
Byendm 21 : Knkandou «o» ........................... 55
Byendm 22 : Knkan
«k» ................................. 57
N dem-u d œ sab, John Berthelette
Byendm 23 : Knkan
«t».................................. 58
u hr : Byendm 24 : S
rm............................................ 59
Auteur :
Byendm 25 : Knkan
«n» (n bou-
nubwon
N twags-b GNAGO Kouandi was hau) ............................................................ 60
d œ sab, b hra : SAMBIENI Antoine Byendm 26 : Knkan
«c» ................................. 60
Traduit par : GNARIGO Nathalie (Matei) Byendm 27 : Knkande
«
e»............................ 61
KIATTI D. Pascal
Byendm 28 : Knkan
«w» ................................ 62
Sab ut : Me del Carmen AVILERO Byendm 29 : S
rm............................................ 63
Illustrations par : Byendm 30 : Knkana «bw»............................. 64
Byendm 31 : Knkan
«m»................................ 65
N twags-u mansn GNARIGO Nathalie (Matei)
Byendm 32 : Knkana «kw» ............................. 66
hyah :
Dactylographes : Byendm 33 : Knkana «hyw»........................... 66
Byendm 34 : S
rm............................................ 68
1ère édition, 1er tirage 2004 : 1 (75 expl) Byendm 35 : Knkande
«uo
».......................... 68
2ème édition, 1er tirage 2005 : 1 (100 expl)
3 ème édition, préliminaire, 1 er tirage 2008 : 1 (100 expl) Byendm 36 : Knkana «dw»............................. 69
Byendm 37 : Knkan
«:».................................. 70
2004, 2005, 2008 Tous droits réservés par SIL Byendm 38 : Knkana «:y»............................... 71
Togo-Bénin sur tous les contenus – y compris les textes et Byendm 39 : S
rm............................................ 71
les images – de ce livre.
Byendm 40 : Knkana «by».............................. 72
T twamb PAD2C Mate
y
eb n t t
m-b t Byendm 41 : Knkana «sw», «mw», «nw» ..... 73
kar dwopdyeb. B wagnu S2L Mate
n t t
m-b Byendm 42 : Knkana «tw», «pw», «:w»........ 74
d œ8 sab
ye
m hyah. Byendm 43 : Knkan
«l» .................................. 75
Byendm 44 : S
rm............................................ 77
87
Toyena hana Cam byensm n nwam km:
Cam byensm n nwam km :............................. 3 Cam de n nag-b b; byend. ¿B byensm d b
s
Twagsm d
emm n nwam km :...................... 6 byensm d yœ8 n kaam ? N dyeb d
em sab
ad
b
D
byensm buru n nwam km : ....................... 8
maam b yag cam byensm d b
s
byensm d p
Byenskau n kwandnu b; paa-
b; hyuom
byendkab yamaa u n tn byens san
: ......... 11 wag. Cam d b
s
d dapeb, b n
ns
cesm p
Pyampyans
bhu hya;h d
emm n nwam km wag bwos
hyah. D de n mwanm d byenskau
:............................................................................. 13 kwandnu b; mand cam bwos
n nwam km.
Byendm 1 : «
», «u», «b», «s» .......................... 15
Cembm, cam tn :wa b; byend n
ng n dyeg yœ8 :
Byendm 2 : Knkandou «» ......................... 29
Byendm 3 : Knkandou «'» ............................. 37 t
m b bwos
de. B kwandnu b; pug b tpu
. B
Byendm 4 : S
rm............................................. 38 p nag saam der yen
te
b; de
d b p nua b n
Byendm 5 : Knkan
«y» ................................... 39
paa-
. T nag :
g cam n byens-b b; t byend
Byendm 6 : Knkan
«d»................................... 40
Byendm 7 : Knkande
«au», «a
» ................... 41 yaam d d
emm, d su
b; mwana b bwos
, b
Byendm 8 : Knkan
«g» .................................. 42 kwanaru, b kuru twamm, b yaandu, ba b yamm
Byendm 9 : S
rm............................................. 43 narkm.
Byendm 10 : Knkan
«m» (n bou-
nubwon
Ama t sa kwandnu b; n hya; b; t twamm twam b
was hau) ............................................................ 44
Byendm 11 : Knkan
«p»................................. 45 bounu. B kwandnu b; me
saga, b; dyah kuru, b;
Byendm 12 : Knkandou «e» ........................... 46 pug b
s
, b sag sah n
n-d
ghu. T kwandnu b;
Byendm 13 : Knkan
«r».................................. 47
mand t nm paa km b; mwan b n c
rn
Byendm 14 : S
rm............................................ 49
Byendm 15 : Knkan
«n»................................. 49 byendm, d œ8 twamm sag p b twahk
. D de n
Byendm 16 : Knkan
«h»................................. 50 mwan-
d byenskab p kwandnu b; twe;
Byendm 17 : Knkan
«hy»............................... 51 byensm n kwandnu b; was san
n dyel
. B dyem
Byendm 18 : S
rm............................................ 52
86
b; hya; bwos
suu b sag tou cags
; yaam d
Knk%n% d knk%nde by%l hy%h
d
emm ba de n b por-
. (L’alphabet byal)
Dyakm, t kwandnu b; n syelku byendkab. T Knk'n' Knk%n-cet% Nw%nm
(knk'nde
)
p kwandnu b; n b d
u :e
. B sa
, b yœ8 ya b; pyet, (lettres miniscules) (lettres majuscules)
4 85
Kaamm byensm toyen hyah: mwan nandoum p kor, n twah-b yaam d
¿ D; t p nag bwam-turkam t kor, t yœ8 paa d
emm.
bar ? Cam sag tou mand
twal
: b byendm hyah na;ru
¿ D; h
rau bwam do-duum d m
ndurhu, u kwandnu kwa b nwanu b
s
tah
. A p yens bƽɳ yœ8 n s
em b
b; te
man t ?
dah bƽɳ nwanu b
s
tah
. Cam pyens byendm
¿ N
n-mans
t n nm fi-si b; dwóns h
rau s
dau ?
kwagu hyah de.
B; :
b; was, t yœ8 byark toyen
b; t : a yœ8 n
syelku byendkab b nwanu a n nag b n a
syelku km.
84 5
Twagsm demm n nwam km :
Demm (6) :
H
rb twab maam b yag a n twagsu km, a ba
D;
hyamb :usm manss
tar
,
n hya; b; t
d
em k hyam de. D; h
rb y
tn d
em b n
kwandnu b; dwons nuyena n por-ha b; :
toyen
n
twagsu km de, yaam d d
emm y
n duum magr.
des b tou hau. D su
d byendkab yœ8 d
em
¿ D tou mand kandm d n p mwam ?
sunswoh
nas, toyen
n dyel
sa
hyah.
Cembm: T tn twagsu b pyens magr. H
rb
tn you t n nag ya b; tm. D; b p ces, b yœ8 :
D; pw
gnu kwarns
num twe;
, tuou yœ8 he
u n d
em n
kaa;m n twags-u b; ces suu. Yaam hyamm, d; a
dyel
u dyaktuou. D; byendkab mangm nag ya,
yuum sab
b p ces, a pwa :
kaa;m n dyeu d
em d œ8
b yœ8 :
b; ya b n d
em n dyel
dako-d
hyah h
rb
sab
b; ces suu. N de n mwanm d d
emm
sa
ces.
kwandnu b; n des.
Dyakm: T n tn twagsu san
, nubwona twaa p
yerku. B nwanu, d; twagsm hyah a nag ya b; Byendm 50: Yaam dwonsm
t : «D u nag b te,» b sag nag ya b; t : «D
dau nag b te,» a yœ8 n nwam nuyena “d” dyeb Kaamm n tnu-mm nara:
hyam, b yaam p nwanu. ¿ Kandm bou man t ? « ¿ A hya; h rb n tou-b s dau bwamm ?
yerku. D emm hyah, t nag b; n d em nubwona ¿ A ces d b yag bwam-turkam twam bou bwos
bea term n dyemm n de: «T nag b; n d
em b ¿ A yœ8 pug km a hy
m d a tpuu d œ8 bwam-turkam
p
kor ?
6 83
¿ Dau d u pwahau, we
t n kwandnu-u b; n nwanu, a n tn twagsm yam:um, d nuyena yerku
syelku tuou ? a sa
.»
D; nubwona p bwonsu, t sag hyamb b; t
D; hyamb :usm manss tar , n hya; b; t m yaam pyese. D ba sa dwos b ywonu knkana
kwandnu b; dwons nuyena n por-ha b; : toyen n «m» d «n.» D; m ya b; t : «M me m sag ,» d; t t
des b tou hau. D su d byendkab yœ8 d em d , t yœ8 hyamb nwam, «m» dyeb bou b d a de, b
sunswoh nas, toyen n dyel sa hyah. ba ywonu h rau cerau de, ama, b yaam kaam. «M»
D; pw gnu kwarns num twe; , tuou yœ8 he u n d em n cembau tah , t ba you «m» de, ama «m» dyakau tah ,
dyel u dyaktuou. D; byendkab mangm nag ya, u wusm nag b; yat «n» hau de. D nag cag b;
b yœ8 : b; ya b n d em n dyel dako-d hyah h rb t «m» dyakau n bwasm hyam nuyen , «sag », n de
8 81
Byendm 47: Knkana ty, py, ny Wond a hyamb nwanm :
80 9
A n hya; b; t: d; a byens byensm mangm, d su
Kaamm byensm toyen hyah :
d byendkau yœ8 n tou san
b yœ8 be
nubwona wagm ¿ D; h
rau nag u b
g n tou bansm u kwandnu b;
b; kwans nuyen
. D; u ce
paam u cerau, u yœ8 :
ya paa bar ?
tuou u t
m. D; b d
esu b ce
, b wus b ¿ We
t n :wa-u u b
twomm ?
byenskau (myat
) b t
m. ¿ D; h
rau nwar
kwand nwar-cet
, u kwandnu b;
Byendm mangm hyah, t sag yœ8 byensa nuyen- te
man t ?
ceces
, d :usm tyembs
. Nuyen-ceces
p :
g
n
ng n
ng. D sag p nwam paam nwa. Demm (6) :
Byendkab p pyens d œ8 n
ns
mandm. T tn D;
hyamb :usm tyembs
tar
,
n hya; b; t
twags san
, t tn p bea yam:um. T n tn p bea kwandnu b; dwons nuyena n por-ha b; :
toyen
n
ama yan:um, t pwa :
b; byend b; s ya suu ; t n des b tou hau. D su
d byendkab yœ8 d
em
tn s hyamb san
, t kwandnu b; s byend san
sunswoh
nas, toyen
n dyel
sa
hyah.
cer
tuntwom. Nuyen-ceces
d :usm tyembs
, t p D; pw
gnu kwarns
num twe;
, tuou yœ8 he
u n d
em n
s byensu nuyen-pea y
em. dyel
u dyaktuou. D; byendkab mangm nag ya,
D; t byensu nuyen-ceces
, t nag byendkab n b yœ8 :
b; ya b n d
em n dyel
dako-d
hyah h
rb
yuum d d des b tou hau. Byendkau n tn byend sa
ces.
san
yaam, b; nam p byend b cande, d tn u
muans hogm. U tn mands b; t h
rau yœ8 :
byend yaam.
10 79
b yœ8 :
b; ya b n d
em n dyel
dako-d
hyah h
rb Nyoskau n kwandnu b paa- b hyuom
sa
ces. byendkab yamaa u n tn byens san :
1. D; byendkab d
s b; n nua b parse,
byendkau yœ8 :
b; paa kwansm kunkwang d; n nwa
Kwansm n kwansu km: yun:.
Kwansm tah
ala, t nag
mand nuyena n kwa-ha. 2. Nyoskau kwandnu b; n tou; buo-twans
b
p n twagsu b buusu byendkab hya;h ba d; b
Nuyen
n bou-
kog hau, d pyesu han
n bou-
yugu tou; yampuom. U kwandnu b; hog b; mwana b
hau e. D;
hyamb sunswo-ceces
d nu-bwon
bou cah b p y
ska b swara.
3. Nyoskau yœ8 :
san
twal
b tn maanu
d car
,
yens n
ns
n por-s
b yœ8 kwansa nuyen
. D;
swomb-kunkwang hy
ng d; n nwa toyen-
a n hyamb :ur
twa, a n hya; nubwona wosu n nwam kunkwang hy
ng kwansm hyah.
km hyam. 4. Nyoskau yœ8 :
mwana byendkab hogm
dwanda.
5. Nyoskau kwandnu b; n byensu d d t
m
Byendm 46: Knkana dy, my, sy byendkab.
78 11
byendkau n ba dyeu sa
, b; n hya; n dyel
mwan-
u Byendm 44 : S
rm
p maan.
10. Nyoskau p kwandnu b; :
g u candu
byendkab d
su hyah. B; :
u cet byensm, u yœ8 :
Kaamm n tnu-mm nara :
b; twags d byendkab, b nara n
ns
twas
hya;h.
¿ D; a sebk d; n nwa a hywambk nag b
g b
11. U p kwandnu b; wond byendkab b
s
y
em ; hy
m, b; cwor h
rau carau byendkab hyah nam p dounu, a yœ8 :
b; k mwana ce-manh
t ?
b; t u tou; u n
ns
b; hura. Kaamm byensm toyen hyah :
12. Nyoskau p kwandnu b; kaam byensm b; ¿D; a nag wua n
n-:ugb
b
nwar
hyah, a yœ8 paa km t ?
y
s daa-hyau. D; u sag paan byensm, u p
kwandnu b; dyem b; hya daam. ¿ Hun-:yatu, t
-bya d dwonsu bar h
rau kwanu hyah ?
Byendm 45
Dsm :
D;
hyamb :usm tyembs
tar
,
n hya; b; t
kwandnu b; dwons nuyena n por-ha b; :
toyen
n
des b tou hau. D su
d byendkab yœ8 d
em
sunswoh
nas, toyen
n dyel
sa
hyah.
D; pw
gnu kwarns
num twe;
, tuou yœ8 he
u n d
em n
dyel
u dyaktuou. D; byendkab mangm nag ya,
12 77
Kaamm byensm toyen hyah : Pyampyansbhu hyah demm n nwam km :
¿ Swambu hywambk y
tou nwar
man t ? N
ns
nas bou :
Cembm a bea yam:um b p n d
em d m p
¿ Sar
dƽɳ d pwahau b y
bou man t ?
sa;h.
¿ We
t n :yer-u u :
r
b; kog ? Dyakm a yas a d
emm n t
ng m p n nwam
pwar-pwar.
76 13
byenskau n twagsu u cerau, d sag p kwandnu u Kwansm n kwansu km :
n tum wus h
rau cerau. D su
d byendkab ssa
Kwansm tah
ala, t nag
mand nuyena n kwa-ha.
yœ8 n twagsu. Nuyen
n bou-
kog hau, d pyesu han
n bou-
yugu
Han
-yand
, demm byendm. hau de. D;
hyamb sunswo-ceces
d nu-bwon
bou
Byendkau p bou b nag byend yaam nwa m d cer
,
yens n
ns
n por-s
b yœ8 kwansa nuyen
. D;
cerm. U kwandnu b; byend d
emm. a n hyamb :ur
twa, a n hya; nubwona wosu n nwam
T nag :
g byenskab b n kwandnu b; :
g n km hyam.
dyel
byensm hyah. D; t paa nuya;am, nubwona, d
nuyena saga hyah, (d
d
ga hyah), t nag cag Byendm 43 : Knkan
l
byenskab b n kwandnu b; byens-km de, b; :
Nuyaam mandm:
byendkab byend suu.
Nwar
, per
, ppe
, nalag
Dsm :
«pwa» :
g n
ng n nam p paa-k e, d; n nwa n
ng
a n maam-k d pwa paa.
14 75
Kaamm byensm toyen hyah : Byendm 1 :
, u, b, s
¿ We
œ8 b
g t n tou-k nwar-cet
?
D œ8 byensm duum magr. T nag byendkau n
¿ D; a nag wos, a kwandnu b; paa bar ?
yuum dƽɳ d tou hau. D hya;h, t kwandnu b; :
g
¿ We
t n tou-u cer
d
wos magr?
san
cer
knkana d
a, knkande
œ8 d
a. Byenskau
kwandnu b; mwan byendkau n d
em n
ng cerk
Byendm 42: Knkana tw, pw, w cerk. U p kwandnu b; mwan byendkau ham b;
74 15
Nuyaam “
” mandm : Kaamm n tnu-mm nara :
¿ Dako-b
s
kwandnu b; n nwam km t dako-d
byenskau yœ8 wus nuyena pwompwom d «
» bou
hyah ?
hyah : ts, , d, su. D; u was, u mwan
¿ B byensu km t dako-b
s
?
byendkab, b ya d œ8 nuyena. Byenskau yœ8 n tesu
Kaamm byensm toyen hyah :
h
rau cerau cerau b; n yuum d b twang b c
gu; b;
¿ F
r
tn bou man t yagu ssa
?
te
kwana h
rb mangm. Byenskau yeg ya
¿ Sabu b
g bwam u paa bar ?
nubwon
«
» n bou tah
.
¿ D; u p nag u b
g bwah, u yœ8 paa bar ?
«Nuyen-yuo
mandm»
Byensm amm m hyah, nuyena bou a d
a: «u» d
«b
s
» d wag b; n nwam «u b
s
.» 2 mwana Byendm 41: Knkana sw, mw, nw
byendkab wond suu :utu n bou-hu sab
hyah.
« ¿ Nuyen ad , d de man t ?» U ya b; t : «U bs». ¿ Bar n tn mwan- , d; nwar kor h rau, d n cungu ?
Byenskau sa yeg t ng tuou b sag u kaa;m k ¿ T yœ8 tyend d œ8 n ns buru p n t kogu ?
hyam.
16 73
¿ Pbaru d t sebs
b y
yuum bar ? D;
hyamb d œ8 nuyen-yuo
,
sa cet knkana d
¿ Pbaru sahru bar t hundu hyah d t b
g hy
m ? knkande
byensm.
D; a nag byens knkana d knkande
, a tut
Kwansm n kwans km (8) : nuyen-yuo
hyan
, nubwona pwompwom.
Nubwona n bou-ha t
h, a ssa
bou pyampyans
bhu A p
r tyepuo
b; d
em «u b
s
» pyampyans
bhu
hya;h, a kwandnu b; a yens b; a d
g. 2 hyambse, hya;h.
b d
gse « psa» d «buus». Nubwona twaa cet A cag h
rb b; t : «D œ8 nuyena, b tn a wag de
hya;h b; s
nd t
h, twaa cet kog b; te
yugu. b wus b; t u bs »
B; b t : «T wag b; ya b; t: u bs.»
B; b kaa;m d; b yœ8 :
b; hyamb d œ8 nuyen
han
Byendm 40: Knkana by
twal
d œ8 sab-:ehu hya;h.
Nuyaam mandm :
Byensm amm, m hyah,
yœ8 p
r nuyena n bou-ha
Byar
, byensa, byos
, byer
:utu tah
; «u bs», b; a tut nubwona pwompwom.
D knkandou, b n kwandnu b; byend-hu bou
Dsm :
hyah. Wond kog hau
hyamb d œ8 nwanm.
«hyamm» wagsu yamaa d
a de. B sag cag b
yag yama-dyakm ye
katam tah
de b :
g n
ng n
u bs
paas-k.
s
2 wond h
ra b n d
em-ha d; a bou hya;h
paa
sunsuom b; :
g h
r
n hyamb-
.
72 17
Knkandou «». Byendm 38 : Knkana y
2 cet b wagnu knkandou «». Nuyaam mandm :
Byenskau yœ8 d
em «u b
s
» pyampyans
bhu hya;h. :yer, :yg, :yer
, :yor
B; t hyam, b; d
em «s» «u bs» th.
Byenskau ya b; t : «u b
s
» hyah, nt b n wus-
Kaamm n tnu-mm nara :
b yag «s.» ¿ B wos b p
gu t
-mans
t, d; n nwa :ya-mantu t
B; t h
rb: yasn
t wag b; ya b; t «s
». b byeru h
rb ?
«S
» t
h u sag d
em «
». Kaamm byensm toyen hyah :
B; cag b; t : «s
» hyah, nt b n wus-
b yag ¿ P
ta
y
eb wus wak
b nag cag bar ?
«
.» ¿ D; a nag h
r bwamm, a yœ8 paa bar ?
b; t : «Yasn
t wag b; ya b; t «
» ¿ D; a p a nuo
yang, a yœ8 paa bar ?
D œ8 byensm hyah, byenskau sag hog b; mwan
b s b; yeg d em «b ; b; t «u b s » hyah b ¿ D; paa kara mangm dako-d hyah, tn hyamb
18 71
¿D; hywangtu bou a yah, a kwandnu b; paa bar ?
¿ Bar d
ru n su-tu ? Nuyaam «u» mandm :
70 19
«» t
h u d
em «s». ¿D; bwogtwola bou, h
rb maam b yag d su
n
Byenskau :
g «» b; kaa;m byendkab d; b: ¿ 2
d; d p su
?
hya; d œ8 knkandou b n u wus b yagm ?
B sag :
g «s» b; kaa;m b; t, «¿2 mands amm ¿Ba yem t ?
b m wus bƽɴ yag bar ?»
Byendkau ca;nd kunkwang b sag d
em «u» b c
«»; pyampyans
bhu hya;h. Kaamm byensm toyen hyah :
B; sag d
em «su», «u» th. ¿Pbaru bamb t b
g b; te
t kuhu hyah b nag
B; :
g «u», b; t: «2 dyem b; hyambs kankandou-
paa bar ?
ahu.
¿We
œ8 b
g t n bou-k b bwam ?
¿B u wus b yag bar?».
¿D; a nag a b
s
n hy
m suu, a kwandnu b; n sahru
B; :
g «su»
d
-mantu t ?
b; kaam b; t : «¿ Bar ala ?»
¿ D; m nd g bou a yah, saam ssa a kwandnu b; «s» t h, u d em «su».
¿ D -mantu t n nm : -tu b; me b g kwanu suu ? B sag : g «su» b; kaa;m b; t: «¿ Bar ala ?»
Byendm 35 : Knkande
uo han
twal
b n dyem b; hyamb tah
«s».
Byenskau p
h knkande
;
Nuyaam mandm :
b; b cag b; t : 2 p nua d œ8 nubwona d
esu a celu
nuo
, nuo
, buo
, kuo
b wagnu knkana buru ceru de.
Dsm :
«ama» wagsu toyena n hunsu-ha a twaa.
Twamdyahkam bwagnu «bu»:
Byenskau nag h
rb n mansu «bu».
B; yeg d
em «bu».
Kaamm n tnu-mm nara :
B; :
g «bu»;
¿Bar n mwan-
d bwogtwola bou ?
b; kaa;m b; t : «¿Bar ala ?»
68 21
B; :
g «b», Dsm :
b; kaa;m b; t : «¿Bar ala ?». « œ » :
g n
ng b n dyem b; yasu-k de, b k s
su.
b; b cag b; t : 2 p nua d œ8 nubwona d
esu a celu B nwanu s
rm, h
rau n yag-u «
» u twagsnu
b wagnu knkana buru ceru de. h
rb d
a d; n nwa b pwompwom. U yœ8 wus b; t
22 67
Byendm 32 : Knkana kw
Nuyaam mandm : Nuyen-kunkwans byendm :
1.B; :
b; cet, t yœ8 :
g byenskab nuyen
«u», n
kwana, kwamb, kwa, kwanaru
dyel
c
gu h
rau h
r
han
. B nwanu d; a twagsu dau
h
au toyen
, a pwa n tum wusu b yag «dau» nwa ;
Kaamm n tnu-mm nara :
a yœ8 :
b; t «u» b ywonu d œ8 dau.
¿ D; t p nag b; bwah, t kwandnu b; pug km
D; a nag byens h
rb «u», a ba paa b tn paa-
t t kwan
?
km b; byens knkande
.
¿ T n
n-d
ghu kwandnu b; n nwam km t ?
Kaamm byensm toyen hyah : 4 bs
¿ P
ta
y
eb wus wak
b nag cag bar ? u bs u
u su
¿ P
ta
y
eb cag h
rb b; t bar ?
Nuyaam mandm : Byenskau yœ8 cag byendkab b; t: B; :
yaam p n
hywam, hywamb
, hywangtu, hywahk duum, t tn kwandnu, d
em san
, b; yas :wona n
bou b s
eb p mwam nuyena dacah. D; a twagsu
d nwanu nuyena tab tab a twaa de; ama, d
emm
hyah, nuyena p kwandnu b; n tab a twaa. D;
nuyena p tab a twaa, d yœ8 t
m byendkab yaam.
66 23
D; byenskau nag byens :wona n kwandnu b; n ¿ Naru sebs
du man t n
m ?
bou km nuyena dacah. U yeg p
r «u bs» d «u ¿ B sahru man t h
na d yans
hundu ?
24 65
Yegm:
Kaamm byensm toyen hyah : B t b
s
su
. U b
s
su
, s su
.
¿ Naru b s u wus b; u ya b; t bar ? D œ8 kaa;mm yegm bou yaam hyah
64 25
Byenskau s : «D; a nag d
em «u,» a yousa a nou Kaamm n tnu-mm nara :
hya;h b; paa do-t
ngu b; s
ndn t
h, b; :wagr a ¿ Kandm bou man t, t buru waka, d dapwos
œ8
yugu hau, waka n bou-ha t syel
hyah ?
b; yat dou; hya;h b; paan dou t
ngu b; maan b; ¿ Mamb t n kwandnu-b, b yœ8 te
wak
?
cour. ¿ B yœ8 :
ya bar wak
hyah ?
Byenskau yœ8 :
g nwanm yaam hyah b; kwana Kaamm byensm toyen hyah :
:wagsm tar
d byendkab twang. ¿ D;
nag
b
s
n c
em suu,
kwandnu b; n sahru
Byenskau te
b; m d
em pyampyans
bhu hya;h. bar?
Byenskau mwan h
rb mangm te
b; m d
em ¿ D; pwahau puum, u kwandnu b; n hy
m km t ?
pyampyans
bhu hya;h. ¿ T
hu tou we
t d u n
u sag duum?
Byenskau mwan byendkab d
em b; tyens, b
saba hyah. Byendm 29 : Srm
Byenskau b cag b; t sunswoh
tar
dacah, «u»
yœ8 p
r han
cehu e.
Kaamm n tnu-mm nara :
Byenskau s : «D; a nag d
em «b,» a yousa a nou
¿ Wak
hyah, b yœ8 ter bar b; :
n dyeu sa
n hund
hya;h b; paa do-t
ngu b; s
ndn t
h.
d u yamm nar ?
B; yat b; yousa a nou kunkwang b; cet dou t
ngu
¿ Pwob kwandnu b yœ8 n c
ru waka?
dacah b; paa n
n-kukwark yugu hau b; :wagr
¿Ba yem t ?
taba do-t
ngu t
h.
¿ Wak
hyah, b tou cou; b yœ8 twags?
Byenskau yœ8 :
g nwanm yaam hyah b; kwana
¿ H
rkwos
kwandnu b; paa bar b; :
bwamm p n
:wagsm tar
d byendkab twang.
wos ?
26 63
Byenskau te
b; m d
em pyampyans
bhu hya;h. U
Kaamm n tnu-mm nara : mwan h
rb mangm te
b; m d
em
¿Bar n mwan-
d t kwandnu b; byend d
emm ? pyampyans
bhu hya;h.
¿ D; a twah d
emm, d yœ8 a t
m km t a bwos
Byenskau mwan byendkab d
em b; tyens, b
hyah? saba hyah, nyoskau b cag b; t sunswoh
tar
¿ H
rau yœ8 :
byend d
emm cncan
? dacah, «b» do-t
ngu yœ8 p
r sunswoh
sa
, n
n-
Kaamm byensm toyen hyah : kukwark p
r han
cehu.
¿ Pbaru d Naru, we
t n puum-u b hyah ? Byenskau s : D; a nag d
em «s,» a cet a yugu
¿ We
t n nag-u u yah n des ? hau, b; paa n
n-kukwark b; :wagr a kog hau b;
¿ S p
r s sahr-n
ns
b; paa bar hyah t ? yat a yugu hau b; :wagrn a kog hau, b; was.
Byenskau yœ8 :
g nwanm ya;am hyah b; kwana
:wagsm tar
d byendkab twang.
Byendm 28 : Knkan
w
Byenskau te
b; m d
em pyampyans
bhu hya;h.
Byenskau mwan h
rb mangm te
b; m d
em
Nuyaam mandm:
pyampyans
bhu hya;h.
wak
, wag, wos, we
Byenskau mwan byendkab d
em b; tyens, b
saba hyah, byenskau b cag b; t sunswoh
tar
Dsm :
dacah, «s» yœ8 p
r han
cehu e.
«!» :
g a n tn cagm hyam h
rau n
ng san
car
, u
«s» d
emm bans, u nwanu wo: de.
n y
p be
n dyeg. B sag :
g harm.
Byenskau kwandnu b; p
r san
b; t
m h
rb b
byend suu.
62 27
D; byenskau was d œ8 han
, u :
g h
rb b d
em Dsm :
knkana d knkande
b wagnu yugu nandamb
n H
rau n yag-u «
» u twagsnu h
rb d
a d; n nwa b
c
-
nandamb
-da
. B yœ8 d paa b; yand pwompwom. U yœ8 wus b; t «
».
pyampyans
bhu hya;h, d; hyamm nwa b saba «
» pyesu n
ns
pwompwom n was-s
d «
».
hyah.
Byenskau yœ8 :
g nandamb
b n d
em km knkan
Kaamm n tnu-mm nara :
d; hyamm nwa knkandou, :wagsm n tar
. ¿ D;
pwa :
b; nund cebu,
yœ8 paa bar ?
Byendkab twang b yœ8 d
em sab
hyah d sab- ¿ B dwosu km t cebu ?
pas-dou. Byenskau kwandnu b; d
em knkan
Kaamm byensm toyen hyah :
nwanm byendkau n ba dyeu sab
hyah. Hyamm ¿ Naru d u sebs
b te
man t yagu ?
byendkab yœ8 n wonsu d œ8 nwanm b d
em. ¿ D; a sahr-n
ns
p dees a yœ8 paa bar ?
Byendkab kwandnu b; m d
em cou; n pw
g, b ¿ We
t n buusu-u b yag u n
u duum ?
saba hyah.
Fwon
p wos byal
sab
al
d hyah. Ama, d
emm
Byendm 27 : Knkande
e
byendm su
suu. D d hya;h, d su
d byendkab
yœ8 n tou saba b n nm byensu-ha hyah knkana d Nuyaam mandm:
su», byendkab a d em b saba hyah b; was b; «tn» : g n ng n pwahu-k san ssa b sag
d em b tyens katse.
28 61
Byendm 25 : Knkan
n Kaamm n tnu-mm nara :
Nuyaam mandm : ¿ 2 be
, b yag bar b
g su
?
yong, pwond, byensa, kwandnu ¿ Bar nwan suum ?
¿ Sunswam œ8 b
s
as
, s tou nwan-suum ?
Dsm: ¿ T kwandnu b; s byens km t s tou nwan
«m» pyes n
ng n was-k d «m.» B nwanu s
rm, suum?
«m» twam :
g n twags-u
Kaamm n tnu-mm nara: Kaamm byensm toyen hyah :
¿ B yœ8 :
sah bar b wagnu yan-b
ru ?
¿Toyen
cag bar b
s
hau ?
Kaamm byensm toyen hyah:
¿ We
t n cag-u Naru b yag u n hy
m suu ? Byendm 2 : Knkan-dou «»
¿ We
œ8 b
g t Sar
?
Byendm n nm tou-mm knkandou ceru d; n nua
¿ Sar
bwam mand ?
knkan
cer
, n de n nm wos-mm.
60 29
. Kaamm byensm toyen hyah :
30 59
Nuyen-yuo dsm :
Byendm 23 : Knkan
t Byenskau d
em nuyen
«bus» pyampyans
bhu bus
hya;h. s
Nuyaam mandm :
Bƽɴ t, d œ8 nuyen
b d wus b yag « bus »
Tuna, tan
, Tance
, to
T wag ya b; t : « bus ».
«t» pyesa n ng n was-k d «tu» d; n nwa «ru» d; b; ya b; t: Wond hyamb «bus» hyah, han n
« : » : g :us-cetm, m paanu «,» yem, ama m p A d em «» «s» t h b; ya b; t: Wond hyamb
n nd «.» yem. « : » : g h rau n twags-u cet b «s» hyah, han n dyel b n wus- «».
hau n ns d a s tar . «:» sag yœ8 : b; n bou b cet T wag ya b; t «».
58 31
«» byensm was tah: Byendm 22 : Knkan
k
Byenskau d
em knkandou «» Wond 1
knkandou b n wus-hu b yag «». T s b Nuyaam mandm:
wag ya b; t «». kokou, kag
, kang, kug
A d
em «s» «» t
h, b; t: 2 dyem b
hyambs knkandou «», ahu b u wusu Dsm :
b yag bar? b d wusu b yag «s». «k» pyesa n
ng n was-k d «k» d; n nwa «g.»
Byenskau yeg hyand yugu hau
kunkwang b; d
em «», b; kaa;m Kaamm n tnu-mm nara :
byendkab b; t:
dyem b; hyambs ¿ B yag bar, b; sah kokou suu ?
ad
«». B d wusu b yag bar? T ¿ Bay
a kokou d y
a koko-manhu t n nar-hu ?
wag ya b; t «». ¿ B pwahu kokou d n
-mamm t ?
A d
em «b» «» t
h, b; t: 2 dyem b ¿ Ba yem t ?
hyambs ad
«b», b d wusu b yag Kaamm byensm toyen hyah :
bar? b d wusu b yag «b». ¿ Soya tou kokou ?
¿ Sar
b
s
sar man t ?
¿ D; sabu p
s b dou, a yœ8 paa bar ?
«» Mandm :
(A wur pyampyans
bhu hya;h, b; d
em 2 s
«s», «s» t
h, a d
em «b»; b
32 57
« » :
g b; t nuyena aha, a nwam nuyen-magra de, bƽɴ kaɴam byendkab b; t: d œ8 nuyaam
b ywonu n twagsnu-b b twab. Byal
hyah,
n d
esu, a bou yugu hau de.)
hya; b; t :usm tyembk bou hyah. A :
g «s» b; kaa;m b; t: ¿Nubwon
ad
b d wus
Ama, t sag hyamb « » d d d
g nuyen
cer
, d; n b yag bar ?
nwa nuyena d
a. d; n nwa b; cag kagsa, nubwon
A :
g «b» b; kaa;m b; t.¿Nubwon
ad
b d wus
hya;h. D œ8 toyen
buru hyah, :usm tyembk tn b yag bar ?
bou tumu de. (A soa kankana, b; sand «» b n byensu hya)
2 n hya; b; t nubwon-dyaka aha, a wasku d «».
Kaamm n tnu-mm nara : A d
em byensm han
tar
ad
3 s b
¿ Bar n mwan-
d num n
-suum ? pyampyans
bhu hya;h. s b
¿ D;
num n
-suum, ba yem t ? su bu
Bƽɴ :
g «s», b; kaa;m b; t ¿Bar ala ?
Kaamm byensm toyen hyah :
Bƽɴ :
g «b», b; kaa;m b; t ¿Bar ala ?
¿ Sar
duu d soru we
yah t ?
Bƽɴ :
g «s», b; kaa;m b; t ¿Bar ala ?
¿ Naru p
r bar b; paa bay
a hyah b; naam ?
¿ Pbaru dau ham man t b yuum h
rb saba ? Bƽɴ :
g «b», b; kaa;m b; t ¿Bar ala ?
56 33
Nuyena kwansm : bwa;r
(yuo
hya;h). «a» hya;h, n
u bou hya;h de. «
»
hya;h, b; kaa;m b; t ¿T yuum km s u Tarm, d su d byendkab yœ8 : mand d; n u bou
t d œ8 knkandou ?
34 55
Byendm 20: N
u mandm Fusm tyembk d nuyen-ceceg d byendm (5) :
T d
em «.» b maa :us-cetm tn bou toyen
was
tah
de. D a n
u sag tn s
ndse. D sag tn :
gu
Nuyaam mandm:
yamaa was tah
de. A kwandnu b; byegr a n
u
Dsm :
suu b; mand d; :us-cetm bou. D; nuyena wos,
Byal
twagsm hyah, n
u dou;m hya;h d suu
:usm tyembk «.» tn a t
m d a yœ8 :
b; a kans
magr. D; nuyena d
a wag nuyaam, d a n
u
suu.
pyesm sa kaam,
n hya; a p wag a n cag b
Byal
twagsm hyah, d; a twagsu n
ng hy
ng
yagm. D san
n hya; b; t n
u pyesm cag nuyen
toyen
, a yœ8 wus k h
r
hy
m n cerm de. N kwar-
cag yagm de.
mm, a sa yœ8 ; n wusu nubwon
n wask-
k h
r
. B
B d
em b; t n
u pyesm kaam a n tn d
em san
tyembk knkandou hya;h. D; nuyen
yœ8 :
b; nwan nwanu dƽɴ a dyem b; wus b; t bus
; d; a nag b;
nuyen twal d d wag hau, t yœ8 paa tyembk yeg wus a yœ8 : b; t «s» (bus , s hyaas).«s»
hya;h), b; ya yam:um b; be b; mand d; n u pyesu cet byendm) :
knkan-de hya;h. D; h rb pwa : b; ces n u D; byenskau nag byens hyamm, u d em tyemb -
pyesm, b yœ8 : b; ywons nuyen . b m pyampyans bhu hya;h Nwanm: «b». D; u
Dyakm, d; n u pyes, byendkab kwandnu b; was, u cag byenskab b; t : D; toyen cet b
mand d; n u dou;se d; n nwa, n u s ndse. B; yat wagnu «b» de, kwandnu b; pyes «b» hyau u
b; p r nuyen hyan , b; cag d; n u n paa- . Nwanm : d emm. 2 yœ8 d em «B».
54 35
U yœ8 d
em knkan-cet
b; :
g h
rb b; t : «b» b
m Kaamm n tnu-mm nara :
de ala, «B» cet
n hyam. B nwanu m nm
cag ¿ Kunkundu, bay
a d y
a : n
n-mang t n su-k
«b», sag kwandnu b; d em «b» cetau «B». D Kaamm byensm toyen hyah :
Byenskau cag b; t :ut ssa tah nuyen-cemb , ba ¿ H rb ham we œ8 p s hya;h t b yuum b saba ?
D; hyan twe; , u tyand byenskab b d em toyena. ¿ Sebs hyamb we t b; u s mb suu ?
36 53
D sag yœ8 :
n nwam toyen
n n
ndn-
da
h
n
a
Kaamm n tnu-mm nara : bwos
hyah, a d d
em b; nag n d s
. Bwos
hyah,
¿ D; h
rau hwam daam magr, d tn u paa bar, yaam byendm su
. D
emm byendm sag ba su
k
hyau d u yah tpuu ? hyam de.
¿ D; tpuu hyah h
rau bou b hywam daam magr,
a yœ8 tyend b; u t
m u kaa da-hyau ?
Byendm 3 : Knkandou %
Kaamm byensm toyen hyah :
Nuyaam mandm :
¿ D; h
rau nag hya, u yœ8 hand n
-mamm t ?
aha, saba, yaam, paa
¿ Yagu, m yau y
sah bar u sebs
p
r ?
Dsm :
¿ Sabu y
s
mb we
t saam ?
T d
em «,» b maa :usm tn bou toyen
dacah
kunkwang, d a n
u sag s
nd kunkwang. D; a
Byendm 18: S
rm
hyamb «,» a n hya; yamaa p was. A kwandnu b;
byegr a n
u suu b; mand d; :usm bou. D; nuyena
Dsm :
wos, :us-kunkwang tyembk «,» nwanu :us-
Byal
twagsm hyah, nuyena d
a nwanu : «hya;h d
cetm tyembk «.» s tn a t
m d a yœ8 :
b; a kansa
hyah.» Hya;h nwam a n tn dumbm hyam n
ng,
suu.
hyah n nwam a n tn kwondm. Hya;h tou tyembk
«a» hya;h b maa b; t n
u dou;se hya;h.
52 37
Kaamm n tnu-mm nara : Kaamm n tnu-mm nara :
¿ Bar n paa-
d h
rb p :wa h
na hwobm ?
¿D su
d b
s
yœ8 byend yaam ? Ba yem t ? S
¿ D; a t
m b
s
kwanaru, t yœ8 tyend b; mwana h
rb
kwandnu b; byend dapwo
n
, d; s sag ba
hogm b n a hy
m ?
kwandnu b; byend byal
?
Kaamm byensm toyen hyah :
Kaamm byensm toyen hyah :
¿ Yagu, m yau y
p
r bar b; sah ?
¿We
t n pug-u saba d a sub
?
¿ Sebs
p
s b yag t ?
¿B
s
saba buru nwam km t ?
3. T s r nuyena n p sa;h-ha b nwanu nuyena n A d em «-» a n nag san b; cag desm n ng hyah.
4. Knkandou n bou-hu yuo , a u yas. Ama, d; a ba n ng n nwam km, d; n nwa h rau n nwam km b
sa yeg u hyamb tah d œ8 sunswohu hyah, a d em wagnu «-.» Nwanm : sab-cet , n -deesm, h r-
38 51
b wagnu «-.» Nwanm : B
g n y
bou-k kuhu 5. D;
hyamb :utu n bou-hu sunswohu cet tah
,
hyah, k pa dakoru. wond b; hyamb d œ8 sunswohu hyah h
r
n dyel
Nwanm (kaa;mm pwompwom hyah): ¿Bar n paa-
cagu d œ8 :utu han
b; d
em n
n-d
d
g
b; d cara.
a p te
kar
? Kaamm n tnu-mm nara :
Kaamm n tnu-mm nara : ¿H
r-c
au yœ8 bus km t b
s
? B
s
kwandnu b; paa
¿ Pwob yœ8 tyend b; kar pe
b; te
mans
n
? bar h
r-c
au ? San
ssa
, s ba kwandnu b;
¿ Dab kwandnu b; b t
m km t b pwob ? kwamb ?
Byendm 16 : Knkan
h
. Byendm 5 : Knkan
y
Nuyaam mandm: Nuyaam mandm :
han:, hangu, hambag
, h
na yau, yaam, y
ya
, yang
Dsm :
D; a dwons «n» toyen hyah, «n» cag desm paam hyah, d; a twagsu n ng hy ng toyen , a yœ8 wus k
hyah. «n» : g b; t n ng bou b h r h rau n nag h r hy m n cerm de. N kwar-mm, a sa yœ8 : ; n wusu
50 39
“b;” :
g h
rau n paa-u n
n-dyakk, u de n y
paa-u Byendm 14: S
rm
n
n-katag. B sag :
g b; t n
n-dyakk twang
n
n-katag de.
Kaamm n tnu-mm nara :
Kaamm n tnu-mm nara :
¿ B tn tyend b; n twah yaam suu ?
¿2 be
: Bar sab-su
?
¿ H
rb tn yag san
e n m por-
, han tah
n
ndse
¿A yœ8 pug km t a saba ; b ba dwos b ywonu
d b yœ8 a ces ?
sab
a n :wa n dyel
de a?
¿ A yœ8 tyend b; hyamb san
b; yœ8 ya saba ?
Kaamm byensm toyen hyah :
Kaamm byensm toyen hyah :
¿ B
s
n ya san
saba b; was, s paa bar ?
¿ M b
g y
s b; ya we
t œ8 sab
t ?
¿ Sabu paa bar ?
¿ Sabu bamb u b
g b; paa bar ?
Byendm 6 : Knkan d
Byendm 15 : Knkan
n
Nuyaam mandm :
Nuyaam mandm :
d
a, d
d
g
, dou, de
Naru, Nambyeu, nuo
, nou
Dsm :
«b» pyesa n
ng n was-k d «b.» Byal
twagsm
Dsm :
hyah, d; a twagsu n
ng hy
ng toyen
, a yœ8 wus k
D; a nag b; cag n
ng desm, «n» twang n
ng
h
r
hy
m n cerm. N kwar-mm, a sa yœ8 :
; n wusu
aka e, d a sag kwandnu b; dwonsa nuyen-
nubwon
n wask-
k h
r
hywamb
, paam was tah
, a d wag paam was tah
T nag b; :
g b; t «b» «b;» d nwanu de, ama,
«b;» tou n
-magsk tyembk «» hya;h. Nuyen
n
40 49
«d» pyesa n
ng n was-k d «
.». D sag :
g b; tou-
tyembk, d :
g b; t n
u tn dou; hya;h de.
t d; toyen-yuo
kwa desm. (Byal
twagsm hyah, Byenskab kwandnu b; bea yam:um. B
s
sa
n
a n tn ywonu san
n
ng, a wus k h
r
. Ama, d; a sa nm d
em km, «b;» :
g h
rau n paa-u n
n-dyakk u
nag twags, a wus b wagnu nuyen-hywamb
.) de n y
paa-u n
n-katag. B sag :
g b; t n
n-
T nag b; :
g b; t «d» «d» «d;» b tar-su b dyakk twang n
n-katag de.
nwanu de ama, «d;» tou tyembk «» hya;h. B;
Kaamm n tnu-mm nara :
¿ Dab kwandnu b; paa bar tpuu hyah ?
s
sa, nuyen
«dƽɴ» n tou-
tyembk, d :
g b; t n
u
¿ Pwob kwandnu b; paa bar tpuu hyah ?
tn dou; hya;h de. Byendkab kwandnu b; bea
¿Twam-mamm t n bou-mm t san
?
yam:um.
¿ K hyamm su
?
Kaamm byensm toyen hyah :
Kaamm n tnu-mm nara : ¿Sabu b
s
y
bus we
t ?
¿ Bar n mwan-
d h
rb saagu daa ssa
? ¿Dab bus b
s
b; was b; tyend ?
48 41
Dsm : Kaamm n tnu-mm nara :
D
emm hyah, d; yamaa wos d h
rau n d
em-u ¿ D; a nag a sebk n tou nwan-suum, a yœ8 k
nag pyesa toyen-yuo
, u :
g d œ8 pyesam b; yas byensa bar ?
:won
« » b; :
cet u toyen-yuo
u n nag ya-
. ¿ B ceru km t sebk ?
Kaamm n tnu-mm nara : ¿ A yœ8 tyend b; pug a sebk, k p twang bwo-
¿ Bar n mwan-
d yau toum su
bwos
hyah ? y
yos
?
¿ Ye-suau kwandnu b; paa bar u hywambs
? Kaamm byensm toyen hyah :
Kaamm byensm toyen hyah : ¿ M yau b
s
y
p
s man t b buusu ?
¿ Sabu yau paa bar ? ¿ Sabu b
s
yuum saba ssau suu ?
¿ B
s
paa bar ?
Byendm 13 : Knkan
r
Byendm 8 : Knkan g Nuyaam mandm :
Nuyaam mandm : nara, soru, Sar
, bar
bug, yag, sag
, Saagu
Dsm : Dsm :
“g” p cet nuyen
byal
twagsm hyah. r p cet byal
twagsm hyah.
T d
em «y
» n
ng n tn dyem-k b paase d d Kaamm tyembs
as
«¿ ?» s :
gu b; t toyen
taam kunkwang. B d
em «yœ8» n
ng n nam p paa- hyah kaa;mm.
k. «yœ8» tou tyembk «
» hya;h. Nuyen
n tou-
Dƽɴ a sag hyamb «Bar» toyen
hyah, a n hya
tyembk, d :
g b; t n
u tn dou; hya;h e. kaa;mm de. «Bar» bou kaamm pwompwom hyah.
Byendkab kwandnu b; bea yam:um.
42 47
¿ B
s
p kwandnu b; paa bar, d; pwedyeb dou ?
¿ D; t p wonsu t b
s
suu, d su
? Kaamm n tnu-mm nara :
¿ We
t n kwandnu-u b; wond u b
g suu ? ¿ D; tpuu hyah b
g bou, b kwandnu b; k cer km
Kaamm byensm toyen hyah : t ? Kaamm byensm toyen hyah :
46 43
Byendm 10 : Knkan m (n bou- ¿ B
s
kwandnu b; paa bar s pwedyeb n tn hun
san
kuhu ?
nuyen was hau)