&
Herpes zoster: dac diém dich té hoc, biéu
hién lam sang, cac cach diéu tri & du phong
Nhiém virus herpes zoster dang ngay cang tro
1nén phé bién ciing véi su gia di cla dan sé.
C4n chan doan phan biét cc trigu chuing mun
nude khu trd mét bén, biéu hién ngtia da hoac dau
trudc khi xuat hién phat ban.
‘Viée diéu tri sém bang céc thudc khang virus va
thudc giam) dau d6ng vai trd rét quan trong. Cac
thude nay c6 thé gitip lam gidm ty 18 dau than kinh
sau herpes.
Tiém vaccin phong herpes zoster la cach t6t nhat
46 tranh dau than kinh sau herpes va cac bién ching
khac cia bénh,
Gidi thigu
Herpes zoster cn c6 tén goi khac la shingles (co
nguén géc ti tiéng Hy Lap: herpein c6 nghia la leo
va zoster c6 nghia la vanh dai).
Virus varicella zoster nhiém tién phat khi con nho
gay bénh thay dau véi biéu hién myn nuéc lan rong.
Ongudi trudng thanh, varicella zoster tiém an trong
cc ré than kinh cam giac 6 ving lung hodc céc hach
than kinh so c6 thé duoc tai kich hoat thanh herpes
zoster va bing phat thanh ban myn nuéc gay dau va
khu tri thanh dai trén da.
Dich té hoc
Varicella zoster rat dé lay lan. MOt nghién cttu cho
thay ty lé bi ly nhiém thiy dau do nhiing giao tiép
sinh hoat gia dinh la 75%. Hon 90% s6 ngudi truéng
thanh bi nhiém virus nay nhung phan nhigu khong,
nhé da tiing bi bénh hoac khong c6 biéu hign lim
sang. Chinh vi vay, da s6 ngudi trudng thanh déu c6
nguy co bj herpes zoster.
Cac nghién ctu chi ra rang khoang 1/3 dan s6 6
thé bi nhiém virus herpes zoster véi ty /@ mac ting 16
rt sau 60 tudi. Ty [é tai phat bénh cé thé cao han so
\véi nhéing nhan dinh truéc day. Mot nghién cttu cho
Nguén: Australian Prescrber, Oct 2012, 35(5), trang 143-147,
Nguéi dich: Tran Thuy Ngan
thay ty lé tai phat benh d nam la 4% va 6 nila 7% sau 8
nam. Nhiing bénh nhan suy giam min dich c6 nguy co,
nhiém herpes zoster va gap bién ching cachon. Trong
mét nghién cit thudn tap trén nam giéi cé quan hé
tinh duc déng giéi, nguy co tuang d6i bi herpes zoster
¢6 hiéu chinh theo dé tudi la 16,9 so véi nhiing bénh
nhan nhiém HIV khéc va ty 1 tai phat lén toi 22%.
Nhiing ngudi bi herpes zoster & quin thé 6 nguy co,
cao dugc khuyén cdo lam xét nghiém phat hign HIV.
Trong khi nhiing dir ligu hién co con nhiéu mau
thudn, nhiing bang chting gan day cho thay su gia
tng ty Ié cdc ca nhiém herpes zoster lién quan dén,
vic tiém phéng thiyy dau rong rai étré em. Vic tiém
vaccin réng rai lam gidm kha nang tai phoi nhiém vai
virus viracella zoster 6 ngudi truéng thanh v6n la yeu.
t6 can thiét dé tang cuéng mién dich qua trung gian,
té bao lympho T 6 ngudi truéng thanh,
Tai Uc, vaccin phong thiy dau cho tré em dugc
chinh phi tai tro tiy cuéi nam 2005. Trong 3 nam tiép
theo, ty lé st#dung thudc khang virus véi iéu diéu tri
herpes zoster hang nm é ngudi truéng thanh tuéi
ti 20 trd len tang 2-3% mdi nam. Cac bao cao lién
quan dén herpes zoster tifcac khoa cp ctu va kham
bénh hang nam ciing tang 2-6%. Bén canh a6, cdc
difligu tir bac si gia dinh cing cho thay s6 ca nhiém,
virus herpes zoster tang gép d6i tl’ 1,7/1000 nam,
2000 lén 3,4/1000 nm 2010. Cac con sé thdng ke
nay nhan manh sy can thiét cia viéc hiéu biét toan
dién vé vaccin herpes zoster diing trén ngudi truéng
thanh. Ty lé nhiém herpes zoster dang tang dan co
thé bat nguén tinhiéu nguyén nhan nhu:
~ Sugia di cua dan sé
= Tinh trang gia tang st dung cac thudc Uc ché
mién dich
-Vigc tiém vaccin phong virus varicella zoster pho
bién 6 tré nhd.
1013 Nghien cu dudeThong tin thudc 115THONG TIN THUOC - CANH GIAC DUOC &
ju hign lam sang
Bénh nhan bi herpes zoster thuting bat dau véi
met trigu chuing bao trudc nhu dau, nga hoac dau
nhéi than kinh & viing bi nhiém. Trigu ching nay.
C6 thé xay ra trudc khi phat ban mét vai ngay tham,
chi mét vai tudn nhung day khéng phai la biéu hién,
lam sang duy nhat cua tinh trang tai kich hoat virus
varicella zoster. Bénh nhan thuding gap triéu ching
dau dau, khé chiu va c6 thé c6 biéu hign s¢nh sang.
Cac cdm giac bat thudng hoac dau duge mé ta bao
gém cam gidc nhu Ida dét, dau nhdi hay dot ngot
nhu dao dam gap & khoang 75% bénh nhan. Day la
nhing biéu hién cn chu y dau tién. Ving bi nhiém
thudng gap cim gidc nguia, ngoai ra bénh nhan co
thé bj tang cam gidc dau (allodynia) hay con goi la
“dau do nhiing tac dong nhe". Tiry thudc vao vi tri
nhiém, truéc khi phat ban ciing cé thé gap phai triéu
chiing dau tuong ty nhu dau do thiéu mau cuc bé,
viém tui mat hoc con dau quan than.
Phat ban
Hién tugng phat ban thuéng chi xuat hin mot
bén va co thé anh hudng tdi cac dermatomes (ving
dado khoanh ty thap han chi phéi) ké can, phé bién,
nhat la ving ngyc, c6 va mat. Vé mat hinh thai hoc,
thuéng khdi phat tir dang ban san, sau dé chuyén
sang myn mi, loét va hinh thanh vay trong véng,
7-10 ngay (nh 1), sau dé khéi trong vong 2-8 tuan.
Mun mil sau khi da déng vay dugc cho la khéng
con kha nang gay lay nhiém. Seo va thay d6i sic 16
da tai ché xay ra tong d6i phé bién (anh 2). Khi co
phat ban mét bén do herpes zoster, can chan doan
phan biét véi virus herpes simplex, viém da tiép xtic,
én tring can, vier nang léng, chéc Id, nhiém nam
Candida va ghe.
Bién ching
Bién chting xay ra trén mot lugng nhé bénh nhan
va thudng gap hon ¢ nhting bénh nhan Ién tudi
hoc suy gidm mién dich,
Bau day than kinh
au thén kinh sau herpes la bién chting phé bién
nhat vai ty Ié xay ra tng dan theo a6 tuéi va gap phai
6 30% bénh nhan nhiém herpes zoster trén 80 tudi,
au than kinh sau herpes dugc dinh nghia chung [a
dau 6 mtic dé vita tré len, kéo dai trong vang 3 thang
hoac dai han. Ngoai ra ciing c6 nhiéu dinh nghia khéc
116 Nghien cu dugcThong tin thuoc si
va nhiéu phuong phap danh gia muic dé dau duce
sl dung trong cac thi nghiém lam sang. 6 mot sé
truéng hgp, dau thén kinh sau herpes kéo dai trong
nhiéu nam. Bau than kinh co thé thudng xuyén hodc
khéng thuéng xuyén, thuéng nang, cé cam gidc nhur
lia dét va nhc nhdi va xy ra hau nhu hang ngay.
Tang cim giéc dau gap trén hau hét bénh nhan va
tham chi co truéng hgp khién viéc mac quén do cling
tr thanh met viée khé khan. Bién chting nay lam
gidm chat lugng cude séng 6 céc miic d6 khac nhau.
Cac triéu chting gidp dy don tinh trang dau than
kinh sau herpes bao gém dau nang ngay ty du, phat
ban dién rong mtic dé nang va tudi trén 50.
Bién chiing trén mat
Herpes zoster mat gap trén 10-25% cdc ca bénh
voi biéu hién viém nhanh day than kinh sinh ba
tai mat va gay ty Ié bién chting cao (50% trong cac
truéng hop khdng str dung thuéc khang virus). Céc
tén thong 6 mat khd da dang, bao gém viém giéc
mac (gap trén 2/3 56 ca bénh), ngoai ra c6 thé gap
viém mang bé dao, viém két mac, viém vong mac
va tng nhan dp. Céc mang mun mi d mai (dau higu
Hutchinson) do bién chting trén day than kinh sinh
ba tai mai cé thé gidp dy doan khé chinh xac bién
chuing trén mat.
H6i ching Ramsay Hunt va cdc héi ching thén
kinh khac
Mét trigu ching it gp hon cia zona la hoi chting
Ramsay Hunt (lién quan dén hach quap - geniculate
ganglion ctia than kinh mat), biéu hién la mun mo &
ng tai ngoai va vom miéng gay mat vi gidc 2/3 IU6i
va ligt mat. Hiém gap viém mang nao v6 tring, viem
tly, bénh than kinh van déng ngoai vi, hdi ching
tiéu nao, dot quy do bién chting trén dong mach nao
(bénh mach mau do virus varicella zoster).
Zona lan toa
Hau hét nhiing ngudi nhiém herpes zoster déu
6 cdc mun mii n’m ngoai dermatome ban dau.
Zona lan t6a duac dinh nghia khi cé 20 mun mit
hoac nhiéu hon nam ngoai dermatome nhiém virus,
thudng chi xay ra trén nhéing bénh nhan suy giam
mién dich va c6 thé anh hudng téi mét s6 co quan
1ndi tang (gan, phéi, rudt va nao).
Nhiém khudin
Néu nghi ngé cé nhiém khuén nding, co thécan nhac st dung cac khéng sinh digu tri nhiém
Staphylococcus aureus va Streptococcus pyogenes
nhu dicloxacilin hoc flucloxacilin 500 mg méi 6 gigs
trong ving 7 ngay.
Chan doan
chan doan herpes zoster thuéng tién hanh
trén lam sang véi cdc xét nghiém cho cac truéng
hop khéng dién hinh, Bénh phém ly tuéng nhat la
manh gac ti’ mun mai méi biing phat 6 vung lay lan
virus, Sau d6 mau nay c6 thé duge xt ly dé lam test
khang thé huynh quang truc tiép (direct fluorescent
antibody testing) (trong vong 1-2 gid), test DNA
bang PCR (trong 1 ngay nhung c6 dé nhay cao
hon, dac biét déi véi nhiing tén thuong cd) va nudi
céy virus (trong 1-2 tudn, kém nhay cém hon PCR).
Larh huyét thanh hoc dé tim khang thé khang virus
varicella zoster thutng it coy nghia chdn doan vi c6
thé gap truéng hop am tinh gid trong giai doan dau
do khang thé IgG duéi muc c6 thé phat hién duac.
Cac thudc khang virus
Valaciclovir, famciclovir va aciclovir, ba déng
dang nucleosid la céc thuéchién c6 dé diéu tri nhiém,
virus herpes zoster dling duéng udng, Cac thude nay
lam giém mic d6 va théi gian bi ben, ding trong
vong 72 gid sau khi phat ban. Tuy nhién, mat téng
quan hé théng dif ligu Cochrane dua ra két luan,
rang chufa ¢6 dui bang chting dé khang dinh xem
liu ning thuéc khang virus c6 lam giam ty lé dau
than kinh sau herpes hay khong va két luan con phy.
thudc vao vic dinh nghia thé nao la “dau than kinh,
sau herpes’. Tat cd nhiing bénh nhan bi zona mat
nén strdung cc thudc khang virus ngay ca khi da cé
phat ban qua 72 gid. Ben canh do, can can nhac khi
diéu tri trén nhiing bénh nhan suy giam mién dich,
hoacnhiing benh nhan mac bénh lan ta.
Huéng dan diéu tri ctia Uc khuyén cdo uu tién str
dung famciclovir (250 mg, 3 lén/ngay trong vong 7
ngay, trong truéng hgp suy giim mién dich dung
ligu 500 mg, 3 lan/ngay trong vng 10 ngay) va
valaciclovir (1g, 3 lin/ngay trong vong 7 ngay) do
ac thuéc nay cé sinh kha dung cao hon va khéng
phai ding ligu thuéng xuyén nhu aciclovir. Diéu tri
herpes zoster cén diing thuéc lidu cao hon va ding
lau hon so véi diéu tri herpes simplex. Aciclovir
duang tinh mach (10 mg/ka, 3 lan/ngay) dugc str
e
dung trén bénh nhan suy giam mién dich maczona
lan téa toan than, zona mat hodc dau than kinh
trung Yong nghiém trong nhu héi chting viem tay
gang. Can hiéu chinh ligu thuéc khang virus va chi
y bé sung nuéc trong trudng hgp suy than dé giam
gay déc than va déc than kinh cila thudc. ft khi gap
tinh trang khang thuéc.
Kiém soat triéu ching dau
Vide diéu tri trigu chting dau lién quan dén herpes
zoster, dic biét trong giai doan cp tinh la rat can thiét
8 kiém soat bénh va c6 thé gidm ty I@ mac va mtic d6
dau day than kinh sau herpes. Viéc diéu tri cén tuan
theo tién trinh thing buéc dua trén huéng dan diéu tr
dugc tom tat trong bang 1. Mét diém cén luu y la mot
thi nghiém mu déi, ngau nhién c6 adi ching cho
thay ty I€ cdc truéng hop bi dau than kinh trong vong
6 thang sau herpes sé giém 50% néu thuéc duac sti
dung sém (trong vang 48 gid sau phat ban), khéi dau
bang amitriptylin liéu thap 25 mg va ding vao budi
tudi (trong 90 ngay). Tuy nhién, can than trong khi
sit dung thudc 6 bénh nhan cao tuéi. Biéu tri chung
dau than kinh sau herpes bang thuéc ciing theo mét
tién trinh tiing buéc tuong ty va cé thé ding them,
gabapentin hoac pregabalin va capsaicin ngoai da
Bign phap ding xung dién kich thich than kinh qua
da (TENS) cting cé thé cé hiéu qua.
Trung hgp can tham khao y kién cia bac sy
chuyén khoa
Tatcd bénh nhancozona mat cén trao déi voi bac
synhan khoa dé loai tritcac bénh vé mat. Benh nhan
gap hoi ching Ramsay Hunt can trao déi vai cac bac
sy chuyén khoa tai mai hong, Cén nhap vign khi co
bign chtng than kinh nhu vim mang nao hoacviém
ty (it gap); hoac trong cac truding hgp khéng dap
ing véi cc thuée giém dau ban dau hoac cé dau
day thén kinh sau herpes khong dép ung,
Tiémching
Vaccin chia ching herpes zoster s6ng, giam dc
luc 6 hiéu qua lam gidm s6 truéng hop nhiém virus
i mot nifa va giém ty 1é mac bénh trén quan thé
Agudi cao tudi trén 60 tudi khoang 60% (nghién ci
thy hién trén 38.546 ngudi). Vaccin tiem phong khi
con nhé 6 chia ching varicella zoster c6 higu Ic
cao hon gép it nhat 14 lan. Trong nhém dugc tiém
vaccin, ty és6 ca gap dau than kinh sau herpes giam
2013 Nghlen cu dugc Thong tin thuoc 117THONG TIN THUOC - CANH GIAC DUGC é
16 r8t so voi nhém déi chting [27/315 (8,6%) so voi
80/642 (12,59%)]. Mot téng quan hé théng difliéu ctia,
Cochrane dua ra két luan chua cé di bang ching
khang dinh vaccin cd hiéu qua trong ngan ngtia
dau than kinh sau herpes trit hiéu qua lam gidm ty lé
nhiém herpes zoster.
Két qua ti mot nghién cu thuan tap héi cutu lén
tai Hoa Ky trén 75.761 bénh nhan tiém vaccin cho
thay ty [@ nhiém herpes zoster gidm 55% (trén tat c&
ac nhém tudi, ty Ig mac zona mat gidm 63% va ty
é nhap vign gdm 65%, Gan day, mot nghién ctu da
trung tam trén 22.439 bénh nhan dé tuéi 50-59 cho
thay ty 1@ nhigm virus gidm 70%.
Vaccin phéng virus zoster dugc khuyén céo béi
Hoi déng chuyén mon Hoa Ky cho chuong trinh
tiém chting ti nam 2006 vac Uc tix nm 2009 cho
di tuang tl 60 tui trd len. Thang 3 nam 2011, Co
quan Quan ly Thyc phém va Dugc phém Hoa Ky
(FDA) phé duyét viée str dung vaccin 6 Hoa Ky cho
d6i tugng trong dé tudi 50-59. Cé thé diing vaccin
trén nguai cé benh man tinh hoac nguéi c6 tién str
tuing mac zona trudc day, tuy nhién theo khuyén
40, nén diing vaccin sau it nhat 1: nim tinh tir dot
nhiém zona cudi cling. Hién vaccin nay chéng chi
dinh trén benh nhan suy gidm mién dich tram trong
nhu dang diéu tri bang corticoid liéu cao hoac benh,
nhan nhiém HIV cé sé luong CD4+ duci 200 té bao/
uil. Vaccin nay con duoc chéng chi dinh cho phu nit
cé thai.
Vaccin c6 thé dung déng thei véi vaccin phong
im nhung phai ding cach vaccin polysaccharid
chtfa 23 typ phé cdu (23-valent pneumococcal
polysaccharide vaccine) it nhat 1 thang. Vaccin dugc
ding dudng tiem duéida, dung nap tétva khong can,
thiét phai tiém nhc lai. Khong cén lam xét nghiém
huyét thanh hoc dé kiém tra tinh trang mién dich vei
varicella zoster truéc hoac sau khi tiém vaccin do vigc
lam nay khéng ¢6 y nghia trong truéng hop diéu tri
herpes zoster cap.
Vaccin herpes zoster nén dugc ding dinh ky cho
ngudi trén 60 tudi va c6 thé can nhac déi voi dé tudi
50-59,
Phang chéng lay nhiém
Lay nhiém virus varicella zoster tu ngudi mac
qua nhiing tiép xic dé gay lay lan bénh (susceptible
118. Nghien ctu dugcThong tin thuoc 0
contacts) duoc cho la thép hon nhiéu so véi thay
dau. Tuy vay c6 bing chting gan day phat hién sco.
mat clia virus trong nuéc bot cia hu hét bénh nhan
nhiém herpes zoster cho thay nguy co co thé cao
han so vi nhiing nhan dinh trudc day. Viée phong
chOng lay nhiém qua tiép xuc tryc tiép co thé dude
thuc hién bang cach thudng xuyén tam bang nude
mudi dé loai bé dich mui va lép vay bén ngoai, sau do
che ving mun mii chua déng vay bang miéng dan
‘chéng dinh nhe. Bénh nhan can dugc huéng dan dé
tranh nhiing tiép xtic lam lay bénh, dc biét déi véi
d6i tugng cé thai hoac suy giam mién dich.
Ket
Cac thude khéng virus c6 hiéu qua trong viée
kiém sot herpes zoster néu diing trong vong 72. gi
sau phat ban. Bau do herpes zoster nén duoc diéu tri
sém, néu bénh nhan dap Ung kém can trao déi véi
bac si chuyén khoa dau.
Vaccin ngifa zoster la cach tét nhat dé ngita
herpes zoster va nhiing bién ching nhu dau than
kinh sau herpes.
ig 7: Cc tude
(et)
Up do hee aster theo hug cn
KKhuyén | Thudcdiéu
Go
Loi khuyén kh ké don
Thudc | Paracetamol: 1 g mdi Téida 4 g/ngay
wutién
| Wien giai hong cé kiém
soat ding iéu1.33.4
Prednis(ol)on Ding trong tung hgp dau
50mgmoingay trong nang
ng 7 nay va idm dn Gidm con dau cp ki ding
fiéu sau 2 tudn | ‘cung cc thud khang virus,
(nung khang otc dung
gidm dau than kinh sau
herpes)
La Amitriptylin: Tylé dap ting 40-65%
chon | 10-25mg ding buditéi Than trong trén ngudf cao
hac | (liéu téida75mgding tuoi, c6 ben tim do thiéu
bud mac bo
| Nortiptylin it gy an thn
| fon
| oxycodon Ahi dat liu dn dinh chuyén
| Smgimbi4.gis(tida30 sang ding oxyodon”
‘mg/ngay) ‘morphin giai phong cham
Néu 6 thé, viec st dung
‘ac opioid cn duoc gidm
| sityté