GVHD: Trin Tri Mai An Mén: Van héa Ding Nam A
Mé dau
Co thé ni
ing mudi thé ky cia thién nién ky thir nbat sau cong nguyén 14
ca mot thoi ky chuyén tiép va dinh hinh van hoa quan trong déi véi khu vue
Déng Nam A, Trén co so nhing truyén théng ciia minh, song song véi vige tiép
thu nhing anh huéng cua An Dé, cdc nén van hoa cia céc quéc gia cd dai noi
day 4a hinh thanh va phat trién, Chinh vi thé, cing trong khong thoi gian nay
An D6 duge coi 1a cOi nguén cam hing tn gido Balamon gido va Phat gido duy
nhat déi véi gin nhw ca khu vue Dong Nam A. Ciing tir An DO, nghé thuat tao
hinh cua cde eéng trinh tn gido nay cling dugc du nhap vao Dong Nam A.
Hon nita, tuy ra di c6 trude cé sau hode tén tai cé ngin, cé dai khac nhau,
nhung cac quéc gia cO dai da dé lai cho nén vin hod cua cae quéc gia thei trung
dai sau d6 va cho hém nay nhiéu di san vat thé va phi vat thé v6 cing quan
trong. Mot trong nhiing di sin dé 14 cd mot truyén théng vé nghé thugt tgo hinh
hét site dc déo, ma néi bat hon ca 1a 6 Tinh vue nghé thudt diéu khée va kién
tric. Khong it nhing céng trinh kién tric, diéu khac thii c6 da tro thanh nhimng
igt téc tgo hinh cua mot s6 quée gia Dong Nam A hom nay; e6 nhiéu cong trinh
ki
n tric da duoc UNESCO céng nhan va dua vao danh sch cde di sin van hoa
thé giéi, Duéi day 14 mét bie tranh khai quét vé nhimg anh huéng kién tric va
diéu khic cia khu vue Bong Nam A vira mang tinh ban dia dic thi vita thé
sur tigp thu 66 tinh chon loc cao ciia nghé thuat qo hinh An BO.
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 1GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héba Déng Nam A
NOi dung
1. Khai quat Dong Nam A
Ll. Vj tri dia iy
‘Déng Nam A 1a mét khu vue cua chau A, bao gom cae nude
6 phia
‘Nam Trung Quéc, phia Béng An Dé va phia Bac cia Uc véi dign tich khoang
4,523,000 km? Khu vue nay bao gém 1 quéc gia: Brunei, Campuchia, Déng
Timor, Indonesia, Lio, Malaysia, Myanma, Philippines, Singapore, Thai Lan
Vigt Nam véi sé dan cu tinh dén nam 2009 woe chimg khoang gn 570,000,000
ngudi,
Somse:C.1A 2008
Bain dé dia ty khu vie Dong Nam A
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 2GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héa Bang Nam A
[Eee
as
Philippines ong Timor Thai Lan
Vigt Nam Brunei Campuchia
cS
<<
Malaysia Indonesia Lio
om
Myanma Singapore
Quée ky 11 quéc gia khu vue Déng Nam A
Dong Nam A la khu vue c6 dia hink
nhau cia nhiéu mang dia chat c6 nai lira va ding dat hoat do
it site dac biét. Noi day
manh, Cae quée
gia ctia khu vye duge chia ra lam hai nhém chinh: Myanma, Thai Lan,
= Lop O7CVNH = Nim 9 TrangGVHD: Tran Tri Mai An Mon: Vain ha Dong Nam A
Campuchia, Lao va Vigt Nam nim & Déng Nam A luc dia, con ggi ban dao
Trang An, trong khi dé cdc nude cdn lai tao nén nhém Dong Nam A hai dao.
Nhém Déng Nam A hai dao nay duge hinh thanh bai nhiéu cung dao thuge vé
Vanh dai ni lira Thai Binh Duong va la m6t trong nhing khu vye e6 hoat dong
niii lira man nhat thé gidi.
Dia hinh Déng Nam A nhin tie vé tinh
Do diéu kign dia li cia minh, Dong Nam A chju anh hudng chi yéu ctia gid
mia, tgo nén hai mita tong d4i 10 rét: Mita kh6 lanh, mat va mia mua tuong d6i
nong va am. Vi thé, Dong Nam A con duge goi ld khu vue “Chau A gid mia”.
Chinh gié mia va khi hu bién im cho Khi hau ving Déng Nam A dang 18 6
thé tro nén khd cdin nhu mOt s6 khi vye luc dia khée 6 cling vi do da tro nén
xanh tt va tri: phi véi nhitng d6 thj dong dite va thinh vugng nhu Singapore,
Jakarta, Kuala Lumpur,... Gid mia kém theo nhiing con mua nhigt déi di cung
cp di mréc cho con ngudi diing trong déi séng va sin xuit hing nim, tao nén
nhing cénh rimg nhigt di phong phi vé thio moe va chim mudng. Dong Nam
A tir léu da tro thanh qué huong cia nhimg cay gia vi, edy hong ligu die trumg
nhu hé tiéu, sa nhdn, déu khdu, hoi, qué, trim huong,... va edy long thye dje
trung fa fia nude.
—~ Lop O7CVNH - Nhiim 9 — Trang 4GVHD: Trin Tri Mai An Man: Vain hba Bring Nam A
12.
+h sir hinh thanh,
Y nigm vé Déng Nam A nhu mét khu vue riéng biét da cé tir liu, Song
cling véi th
n, Khai nigm nay ngay cing duge hiéu mot céch day dit va ehinh
xde hon, Tir xa xua dé chi khu vye nay, nguéi ta da ding nhiéu tén goi khéc
nhau cho nhiing mye dich riéng bigt: Nguoi Trung Quéc xua kia thurdng diing tir
“Nam Duong” dé chi nhimg nuéc nim trong ving bién phia Nam; Ngui Nhat
goi viing ndy 1a “NanYo"; Nguoi A Rap xua goi viing niy 14 “Qumr”, ri lai goi
1a “Wag - Waq” va sau nay chi goi la “Zabag”. Con ngudi An BO tir xura vin goi
ving nay la “Suvarnabhumi” (dat vang) hay “Suvamadvipa” (do ving). Tuy
nhién déi voi cdc Idi budn thoi bay gio, Dong Nam A duoc nhin nhdn 1a mét
vung than bi, noi san xuat huong ligu gia vi va nhiing sin phim ki la khac, edn
sinh séng 6 day la nhiing con ngudi than thao va can dim. Tén goi “Dong Nam
AP duge
nhimg nam dau khi né ra TI
ie nha nghién etfu chinb trj va quan sy cua Ha Lan, Anh, My dua ra ti
hi fo lich sit véi
thir hai, nhung chinh thite di
¥ nghia 1a mot khu vue dia - chinh tri, va quan sw duge bat déu tir khi Tong
théng My Franklin D. Roosevelt va Tha tuéng Anh Winston Churchill tai H6i
nghj Québec lan thit nat vio thang 8 nam 1943 nhat tri thanh lip BO chi huy ti
cao quin Déng Minh 6 Dong Nam A.
Dén khoang nira dau thé ky 15, hau hét cae quéc gia tién thin & Dong Nam
A da ra doi, va bat
burée vio giai doan phat trién rye ris ma dién hinh 1a nha
nuée Dai Vigt dudi triéu nha Lé. Day 1A nha nude hoan thign va hing manh nhai
6 Dong Nam A thai bay gid. Nhung dén nita ddu thé ky 18, cdc nha nuGe trén
bat dau suy yéu va roi vao sy xm luge hode Ié thuge vio phuong Tay, bat dau
chiu anh hudng ciia vin héa chau Au, Sy quan ly thude dia cé mét anh hung
sdu sic voi Dong Nam A. Trong khi cc curing quéc thuge dia chiém hau hét cdc
ngudn ti nguyén va th)
rung rng lén eiia ving nay, thi ché d6 thude dia eiing
lam cho ving phat trién véi quy mé khée nhau. Nén kinh té néng nghiép thuong
mai, mo va xudt khdu da phat trién nhanh chéng trong giai doan nay, Nhu cdu
it tir thi tring An BO
cia Anh Quée va Trung Quéc, dan toi su thay d6i lin vé nhan khau hoc. Nhing
dinh ché cho mét quée gia dan te kiéu mot nha nude quan liéu, cde tod én,
tang cao vé nhin céng dan t6i nhap cu hing loat, dic
phuong tign truyén théng in dn va 6 tim hep hon la gido duc hién dai da gieo
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 5GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héa Dong Nam A
nhing hat gidng dau tién cho cée phong trio quée gia & nhting Hanh thé thude
dia.
Dén dau thé ky 20, cic phong trao dan t6c tai cdc quéc gia trén khu vuc da
Gc lap ty chit cho dan te; dong thoi cing tir d6
ra slic xy dung dé dat nude ngiy cang gidu manh hon. Va ciing ké tir dé khu
bing day manh mé dé gidnh |
vue nay di bude vao giai doan phat trién nhanh chéng cd vé mat quin sy cing
hw kinh té.
Nhin chung, trong suét qua trinh phat trién, khu vue Dong Nam A da gap
nhiéu khé Khan va thir théch. Tuy nhién voi sy chung tay dong long cia 11
nurée anh em da hinh thanh nén mét digén mao Déng Nam A méi. Hom nay
gidi biét dén khu vue Déng Nam A hign dai v6i dac trung & hoat dong kinh té
dién ra hét sire nang dong, mic dé ting trudng kinh té cao cua hdu hét cdc nude
thinh vién va sy két hop bén trong chat ché thong qua khu vue thing mai ty do
ASEAN. Day ciing li mét khéi c6 trién vong thanh céng trong viée héi nhap &
mite cao hon nita vio ving Chau A Thai Binh Duong thong qua H6i nghi
thugng dinh Dong A,
13. Van minh Dong Nam A
Néu nhu trude day, ngudi ta méi chi nhin thay tinh khu vue Dong Nam A
thé hign 6 vi tri dia 1
khang dinh
nhing trung tam van minh, mt khu vue dia li - lich sit - van héa traée khi tro
jén nay nhiéu nguoi da
ing it nhat cho dén thé ki 16, Dong Nam A da ndi lén nhw mét trong
chinh tri va quan sy cia nd
thanh mot khu vue dia Ii - chinh tri. Trong qua trinh phat trién lich sir, Dong
Nam A chju anh huéng cua cdc nén van minh bén ngoai, song sy tic dong dy
* hay “Han hod”. Cae
quéc gia da Iya chon nhing gi thich hgp trong van héa Dravid, ding thai phye
khong vi thé ma bién ving nay thanh khu ve “An BO hés
ting cdc dace diém cia minh, chi khong phai tiép thu tét ca. Chinh vi thé khi
ching ta nghién céru dic diém vé cae thanh t6 cdu thanh nén van minh Dong
Nam A sé thay phang phat nhitng nét vita la lai vira quen cla van minh An DO,
hay cu thé hon la ciia An BO gio va Phat gido.
Theo mét s6 nhit nghién extu thi ew dan Déng Nam A e6 nhimg nét chung,
théng nhat vé mat van héa, vi cu dan 6 day cé chung mot nén tang van hoa Dong
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 6GVHD: Trin Tri Mai An Man: Vain hba Bring Nam A
Nam A, ly sin xudt néng nghiép lia nude lam phuong thie hoat dong kinh té
chinh, Dong Nam A duge coi 1a “cai ndi” cua cay Ita nude va 1 mot trong 5
trung tam cay trong Idn trén thé gidi, Van hoa Hoa Binh da chtmg minh cu dan 6
day da thuan héa nhiéu gidng lia, thye vat khdc nhau, xuat hign nén ndng nghigp
so Khai v6i cée loai cay trong, dae biét la cdc logi cay c6 ctl va bau bi, ede cay ho
dau 6 ving thung King chan nai, C6 nha nghién ciru con cho rang chi nhén van
hoa Hoa Binh la ngudi biét tring trot dau tién trén thé gidi; nién dai néng nghigp
@ day 6 thé Ién dén hon | van nim TCN. Vi thé, Dong Nam A da la mt trong
nhimg noi ¢6 cude céich mang néng nghiép sém nhat tren thé gidi, Dén thoi dai
46 dong, trong digu kign cua ving nhiét Aéi, ew dan Dong Nam A da bude sang
inh té trong lia khé & nuong ray va hia nude & ving thung ling hep chau tho,
Cay Ida dau tién duge thudn dudng 6 ving thung ling theo chan néi dan dan
urge chuyén xudng ving chau thé thich nghi vi ving ngap nude, Cling vai vige
trong Ia nude, ngudi ta da thuan dudng tru bd lam stte kéo, xudt hién cde nghé
tha cong, dic bigt 14 nghé song bién, Tir 46, ndng nghigp hia nude da tr thanh
m6t co sé quan trong cia nén van minh khu vye, Dé li mot nén van minh mang
dit cdc sic thai cia ddng bing, bién, nia ddi nui, niza rig voi du cde dang két
cdu dan xen phifc tap,... co sé chung ctia nén van minh nay 1a néng nghigp trong
lia nuée, van hoa xém Rang,
Nhur vay, chting ta thay rng Van minh Bong Nam A da hinh than tir thei
tién sir li nén ting vig chic cho sy phat trign manh mé vé moi mat cua khu vec
nay trong hign fai eding nhw twong lai, Va sau niy khi du nhdp van hoa cba An
. Trung Quéc, cde nuée phwong Tay thi van héa céc nude Déng Nam A
khong dé gi
i lu mo.
2. Tim vé nghé thuat tgo hinh
2.1. Khdi nigm “Nghé thudt tgo hinh™
‘Nghé thuat tao hinh hay cn goi li nghé thuat hinh khéi, bao gém nhiéu
Tinh vye nhu: H@i hga, kién tnic, diéu khic,... Ngay tir khi moi xuat hign va trong
sudt qua trinh phat trién ctia ching, hai loai hinh nay ludn c6 sy lién quan chat
ché voi nhau, Véi nghé thuat tao hinh, chat ligu cd xua nhat va cling quan trong
nhat la d4, dat nung (g6m), g0, kim loai, sau dé la gidy va vai,.
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 7GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héa Dong Nam A
2.2. Khai quat nghé thuat qo hinh An DO
au tir thoi va
Nén nghé thuat tao hinh An D6 vi dai va hoanh trang khé
‘A Duc (Ashka) khoaing nam 272 - 231 true CN. Dién hinh ciia nghé thudt ther
nay phai ké dén nghé thugt Pht Giéo véi nhiing “chige cSt vi try” Ia st hod
digu_kién tric, diéu khdc Phat Gido va yéu ly kinh Vé Da. Trén nhiing chiée c6t
nay, nhiing bai kinh Phat, hinh Phat, bénh xe Iuén hdi, mai Tu Di, tod sen va
nhiing biéu tugng Phat Gio la ndi bat nhat.
Bén canh dé la kién trac chia thap véi cdc hinh cham khée tinh té Nghé
tao cae Tinh xé (Vihara), Chanh dign
(Chaiya). Theo giéi nghé thuat An, hinh thap la biéu trung Dai Niét Ban cuia dire
thuat tao hinh An Dé 10 net trong vige kié
Phat (Pari Nirvana). Trong céc bao thap dang nay, ndi tiéng nhat la bao thap
Sanchi, bio thip Bharhurt va bio thip Amaravati, Digu khic & bio thip Sanchi
trinh bay hinh tugng tién than dite Phat, da theo Tie Sanh Truyén. Bao thép
Bharhurt nang vé nghé thugt tao hinh cach digu, trong khi dé thi bao thép
Amaravati thé hign tugng Phat Tugng Tam Thé: Qué khif, hign tai, vi lai (dite
Phat A Di Ba, dite Bon Su Thich Ca Mau Ni, dite Duong Lai Ha Sanh Di Lac
‘Ton Ph§t); Di Pa Tam Ton: Pht A Di Da (Amitabha) 6 gitta; dire Dai Thé Chi
BS Tit(Maha Sthanaprata) &bén tréi; dircQuan Thé Am Bd Tat
(Avalokitesvara) & bén phai; trgng Thé Tn: Dire Bon Su Thich Ca Mau Ni
(Cakyamonni) 6 gitta; dite Van Thi Su Loi BS Tét (Manjueri) & bén tréi; dite
Dai Hanh Phd Hin Bé Tat (Samantaghadha) 6 bén phai,
‘Vao tridu dai Gupta, khi Phat Giao An D6 Idi vé phat trién néng thén thi
kién trite “hang dng”. Cong trinh tiéu biéu nhdt 18 hang loat hang dong Ajanta,
Ja m6 hinh tinh xa truyén théng An D6 duge bao hru dén ngay nay. Kién tric
n tinh da than, theo phong cach “tién Phat, hau Thin” hay “tién
niy biéu
Tl
chju anh huéng manh mé cua Phat gido. Nhiéu tac phim mang dam tinh chat
a khic va hdi hoa
. hju Phat”. Do 6, cae chit dé cling nhu ndi dung cia
Phat gido ra doi, ca vé hinh thir lan noi dung. Hang loat cac tac pham tranh trén
tuéng, tranh trén gidy, 26, vai... 6 muc dich tén gido li minh hga cho eae kinh
sdch Phat gido.
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 8GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héa Dong Nam A
Nhin chung, nghé thuat Phat Gido g6p phan cing cé nhiig nguyén ly bat
digt cia t6n gido, cing véi sy phat trién va phong céch cia nd, duy tri toan bo
cho lich sir tin gido, 2 dc tinh nay khéng thé tich roi nhau, Voi tin dd, xay
chia, dic chudng, dic tugng va nhing cling dudng cho céc dén chia A mot
trong nhiing phuong tign edn ban cho ngudi tu tai gia c thé tao duge mot nhan
1h quan va nhén thite quan hung Phat. Trong nén nghé thuat nay, phai ké dén
nhimg kién trac chita thap, diéu khac, trang tri, dé hoa trong chita cl
tao céinh quan can thiét trong cing duéng, Ié bai
Nhimg hinh trong nghé thuat cia tao hinh theo An Dé gio la cac tong
Brahma, Siva, Visnu, nit than Bhagavati hay Uma - vg cua than Siva. Mét trong
nhimg chi dé rit phé bién & An BG nita dé 1a hinh tuong thé hign quy Ravana
lay dng nai Kailasa, vi digu Tanvanda ctia than Siva. Vi véy cdc hinh trong An
mn diéu kh:
D6 1a nguén chinh cho cae trén thé gigi, Trong lich sir o
Déng Nam A, da tn tai nhiéu nén diéu khac chiu anh hong cia nghé thuat An
‘D6, ndi bat Ién 1a ba nén diéu khac tim c@ thé gidi: Nén diéu khac Java, nén digu
khac Khmer va Cham pa.
2.3. Khai quat nghé thuat (go hinh Dong Nam A
Nén nghé thuat tao hinh Dong Nam A duge ra doi tir rit som, Trai qua
nhiéu giai doan phat trién, bén canh nhimg yéu t6 ban dia thi nghé thuat tao hinh
@ day con anh hudng tir nhiéu nén nghé thuat tao hinh cia cdc trung tam van lon
trén thé gidi.
Nhimng téc phim xua nhat ma cae nha khoa hge biét 6 nién dai cach
day téi mudi nghin nim. Ban dau li nhing hinh khic cham don so trén da.
Nhitng bite vé trén da duge tim thay tai rit nhiéu noi & khip Dong Nam A hai
dao cing nhur luc dia. Trén dao Kalimanta, ngudi ta ti
vé hinh thuyén, hinh mat tri, mat tring, hinh c4, thin ln va cdc dng vat khac
nita vio thii ky dé dé gitta. Sang thoi ky dé d méi, bite vé con Ign rimg & hang
Leang patteh (phia Nam dao Sulavesi) durge coi ki mét trong nhiing bite tranh
néi tiéng nhat ma nhiéu nha khoa hoc thudng nhac dén béi tinh chat chan thye va
sinh d§ng cita cdc hoa tiét trén da,
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 9GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héa Dong Nam A
Vao hau ky dé méi & Dong Nam A xuat hign rit nhidu cOng trinh cy thach.
C6 thé coi day la bude dau tién ctia nghé thuat tgo hinh Déng Nam A. Céc cong
trinh cy thach nay phan Ién gin lign véi tin ngudng ban dia ciia cu din Dong
Nam A, Ngu@i ta tim thay nhigu dign thir bing da, tru da, ghé da, thim chi ca
hinh sinh thye khi bing dé.
Giai doan tiép sau la sy xudt hign ciia trong ngudi va tugng déng vat bing
4, Pho tong ngudi cé nhat 6 Vigt Nam c6 18 La tung ngudi Van Dién - d6 1a
hinh m6t ngudi dan Gng mii thing, mat nhd, thin dai. O Indonesia & hau ky van
héa cut thach, cu dan ving Pasemak da tae mot bite tuomg ngudi cui tréu kha
on. Su gidng nhau, dae diém chung cita cdc pho tong nay la ching déu due
tac mot cach ude 18. Néi chung “6 eae tong da kin nay, ede ty 16 khong ean déi
khong thé
chit yéu, biéu hign rat sinh dng va thye”.
ién 16 timg chi tiét nhung nhimng nét chinh, nhimg mang khéi lon,
Noi vé sur phat trién cia nghé thudt tao hinh Dong Nam A, ngudi ta khong
thé khong néi téi sy xuat hign cua do gém, Dd gom Dong Nam A xuat hign cach
day t6i mot van nam va Dong Nam A la mét trong nhiing nai c6 dé gém sém
nbat thé gidi, Digu dang noi 6 day la trén dé gém, nguoi Dong Nam A da trang
tri nhigu hoa vin, tiét hoa, hinh dong vat, hinh mat trdi,... Trén dd gdm
Philippines, ngay tir thoi hau ky dé moi da xudt hign hang loat hoa van thé hign
hinh nhing con thuyén. Tir gém moc dan dn xuat hién gém tring men, va cling
voi sur phat trién cia dé gém cing dong théi 1a sy phat trién cia hOi hoa Dong
Nam A,
‘Théi ky kim khi, nghé thuat Dong Nam A c6 mOt sy nhay vot ding ké.
Hang loat tac phim nghé thuat tao hinh cé gia tri duge phat hién thay &
Campuchia, Lao, Thai Lan, Myanmar, Indonesia, Malaysia, Vigt Nam,.... Nhidu
hoa van dic s
ic trén dd gém Viet Nam, Campuchia nhu nhiing trong dé hinh
5 nhing:
ngudi, hinh vat kim, nhiing hinh vé tén chum, vai da va dae bigt la v6 »
tac phim cham khic tinh té trén nhitng dung cu bang ding (qua, riu, dao gam,
trong déng....). Vao thoi ky nay anh huong cia van héa Déng Son da lan ra toan
khu vue, Trong déng Déng Son co mat khdp noi, Trong dong Dong Son tro
thanh biéu trong cao nhat cua sur phat trién nghé thudt tao hinh Dong Nam A
trong thoi ky nay. Cé thé néi mét cdch khéng qué déng ring Tréng déng Dong
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 10GVHD: Trin Tri Mai An Man: Vain hba Bring Nam A
Son chinh 1d sy phan 4nh trung thye va sinh dng cue sng cia cu din ndng
nghigp Dong Nam A biing nghé thuat tgo hinh.
Bude vao thién nhién ky thir nhat, déng thai véi viéc bao tén va phat tri
nghé thuat tgo hinh ban dia, cde quée gia Dong Nam A c6 dai cdn tigp thu nhiéu
thinh ty cia nghé thugt tao hinh nude ngoai ma trade hét 1a nghé thudt tao hinh
An BO. Nén nghé thugt nay dén Dong Nam A cing véi hai tn giéo chinh 1 An
DO gido va Phat gido.
Anh hudng cia nghé thuat tgo hinh phuong Tay déi voi Dong Nam A ban
dia von rat phat trién tir théi kim khi cng véi Déng Nam A cing khéng phai
hd, dae bigt Ia ti dau thé ki XX. Anh hudng ciia nghé thuat tao hinh phuong
Tay dén Dong Nam A xuat hign G nhiéu mat: chat ligu, but phap, phong cach,,
Xét vé mat chat ligu, tranh son dau 1a mét thé loai méi dugc du nhap tir phuong
Tay cua hGi hga Dong Nam A, Xét vé mat phong cach, anh hung cia nghé
thuat tao hinh phuong Tay hét site da dang. Tai Indonesia chang han, ngay tir
nhimg nm dau thé ky XX, phong cach ta thye ctia phuong Tay da duge mét sb
ngh@ sj bat chuée va hg coi 1a chun cho ede bite tranh phong canh.
Da cé str tigp thu nhimg thinh tyu ctia nghé thuat tao hinh An BO, phurong
Tay (va cd Trung Quéc, Arap), nén nghé thugt tao hinh ctia cic dan te Dong
Nam A van bao tin duge gid trj truyén théng va tgo duge ban sic rid
phong cach tinh tiy dc bigt ctia minh,
1g, mot
‘Nghé thudt tao hinh Bong Nam A cé mét dae diém chung, khéc wéi nghé
thuat tao hinh phurong Tay, la tinh biéu trmg, wéc Ig va cach digu. Cac nghé si
Dong Nam A muén huéng ngwéi xem dén ndi dung biéu dat séu kin 6 bén trong
hon Ia hinh thite bén ngoai, do dé, déi véi ho, dudmg nét ti thyc theo kiéu
phuong Tay thudng khéng duge chi y. Chinh vi thé, déi véi mgt tic pham tgo
hinh Bong Nam A, ban than ngudi xem cling “dong digu” voi tée gid, nghta 1a
ngudi ta khong bat bé nhitng chi tiét phi logic, nhitng chi tiét khong thye lim &
tac phim. Diéu ma ngudi ta cdn quan tim hon ca chinh 1a “cai thin” ciia tic
pham, Tat nhién sau nay, khi tiép xc véi nén nghé thuat phuong Tay, phong
cdch ta thye da duge dua vio Dong Nam A nhung d6 Ia sy tigp thu tir bén ngoai
chir khéng phai la truyén théng
xura cia vin héa khu vue nay.
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 1GVHD: Trin Tri Mei An Mén: Van bia Ding Nam A
3. Anh hudng ciia nghé thugt tgo hinh An BG déi véi kién tric va digu khie
cia cde nwéc Dong Nam A
Nhu chung ta déu biét nghé thuat tao hinh cia cdc nude Dong Nam A duge
¢ cham so khai
ra dai tir rat sém, Cac nha khoa hge da tim thay nhieu hinh khi
trén da, trong cdc hang dng vio thai ki nguyén thiiy. Hay nhiing céng trinh ey
thach, tong ngudi va tugng dong vat bing dé... Bén canh dé cn ¢6 nhiing
hinh cham khac trén mat trong déng ma tiéu biéu Ki trong ding Déng Son.
Nhitng thinh tyu cia nghé thudt tao hinh nguyén thiy nay da tao nén nghé thudt
tao hinh Déng Nam A ban dia, day cing chinh la mét nhan t6 quan trong dé khi
tiép thu nghé thuat tao hinh cia cde nén van héa Ién thi cdc nuée trong khu vec
Déng Nam A vin bao tén duge cac gid tri truyén théng va tao duc mét ban sic
van héa riéng, mot phong each tinh tty dae biét ciia minh.
Nghé thuét tao hinh hay cu thé 1a diéu khdc ctia cdc nuée Déng Nam A
chju anh huong cua nhiéu nén van hoa khde nhau. Dé déu la trung tém van hoa
cua khu vye nh An D9, Trung Hoa, hay sau nay [a cde nude phat trién 6
phuong Tay. Bude vao thién nién ki thir nhdt, déng thoi véi vige phat trién va
bao vé nén nghé thuat tao hinh ban dia, cdc quéc gia Dong Nam A cé dai tiép thu
trade hét a nghé thuat tao hinh ctia quéc gia An DO. Nghé thuat nay du nhap dén
cde quéc gia Dong Nam A cing vdi hai ton gido chinh 1a An Bg gido va Phat
gido, do d6 nghé thugt nghé thut to hinh cua Dong Nam A chi yéu thé hign
trén cde eng trinh 6 lién quan d
hut tao hinh An D9 dén kién tric va diéu khic ching ta sé tim
hai tin giéo In nay. Dé tim hiéu sy anh
huong cia nghé
higu sau ve
gi
¢ cong trinh kién trie va diéu khic cla hai An DO gido va Phat
o & khu vue Dong Nam A.
3.1. Anh hung tir Phat gito
Nhu ching ta déu biét, Phat gido 1a mdt tn gido 1én trén thé gidi xudt hign
tir trade céng nguyén va tdn tai cho dén ngay nay. Trong qué trinh phat trién
Phat gido da tré thanh quéc giéo cia nhiéu quéc gia trén thé gidi. Trong s6 46 c6
cdc quéc gia ¢ Déng Nam A, ma tiéu biéu nhat la & cdc nuée Viét Nam,
Myanmar, Thai Lan, Indonesia, Campuchia. D§c diém néi bat nhat dé ching ta
6 thé nhan biét durge Phat gido cé anh hudng lin dén cae quéc gia nay dé la hé
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 12GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héa Dong Nam A
théng chia chién di cing vi nghé thuat digu khdc mang dam dau dn cia nha
Phat.
* Vier Nam
‘Vao dau céng nguyén, khi Phat giéo duge truyén vio Viét Nam da duge
cic vi thién su ngudi Vigt ban dia hoa, khién Phat gido hoa minh vao long dan
tc tao nén mot sic thai dae bigt cita riéng Vigt Nam. Phat gido da sinh ton cing
dan t6c, Diém nay dé dang nhan thay trong nhimg thoi dai hung thinh cia dat
nu6e nhu Dinh, Lé, Ly, Tran déu la nhiing lie Phat gi
fing song hanh hung
dai dé. Dit duge ban
dia héa dé quyén minh vao long dan tc nhung tam tang kinh dién Phat gido Viet
thinh va cae vi thién su ed vi tri quan trong trong cdc t
Nam van durge truyén thira trong sudt hon 2000 nam lich str Phat giao Vigt Nam.
Phat gido da thdm nhuin vao céch suy tir
inh hoat ctia nguoi Vigt nén dau vét
Phat gido trong van héa Viét khé dém nét,
M6t vi du
May - Mua - Sim - Chép thanh hé théng tir php. G day xét vé mat nghé thudt
stt dung hoa nay la vige ngudi Vigt chuyén nhém nit than
tao hinh, ngwéi ta phai ké dén bon pho trgng durge tac bang g6 dau vaio dau cong
nguyén, dé la Phap Van (than May) & chia Ba Dau, Phap Vai (thin Mua) 6 chia
Ba Dau, Phap L6i (than Sam) th & chia ba Tudng va Phap ign (thin Chop)
tha & chita Ba Dan.
Tuong Php Van chia Déu, phia trude li hép dat Thach Quang Phat
—— Lip O7CVNH ~ Nhim 9 == Trang 13,GVHD: Trin Tri Mei An Man: Vain hba Bring Nam A
Mot trong nhang dn tugng khd c6 thé quén duge cia tugng Phap Van 1a
tugng c6 gong mat dep véi nét rudi to dém gidta trén goi lién trong ti nhing
nang vii nit An D6, ti qué huong Tay Tric. O hai bén la tugng Kim Dong va
Ngoc Nit. Phia trude 1a mt hép g6 trong dat Thach Quang Phat la mét khéi da,
tuong truyén ld em it eta Tir Phip.
Hinh anh ngéi ip néc 6 gin 1a dé trang tri réng, phugng va tugng dau
rong, dau phugng... dugc ding dé gin trén mai cung dién nha Ly. Nhing hién
vat trén c6 hinh dang nhu 14 b} dé thudng ¢6 con réng bé nhd nim gon trong
chiée 14, m6t thir hoa van gan giéng nhu chit ky di nha Ly, hoa sen duge thé
hign trong nhiéu hinh thai va thuéng cing ¢6 hinh cia nhiing con rong nho trong
nhing cénh hoa nay. Chinh nhimg hinh rong dae bigt ctia dai nha Ly eting 1a sir
phéi hgp hinh ring phuong bic va hinh rin cua nhig dan tc theo nén vin
minh An B6. Nhitng biéu tugng Phat trong thai ky nay khéng nhieu logi; ein ett
vao nhitng hign vat, di tich khai quat duge con nhimg logi nhur sau: (1) Tung
Phat A Di Da va dite Bon Su Thich Ca Mau Ni; (2) Tugng dite Quan The Am
BO Tat (chudn dé hay tong tir); (3) Tugng chu vi Kim Cuong va H6 Php; (4)
Tugng dau ngudi hinh chim; (5) Tugng cdc con vat huyén thogi nhu rong,
phugng, ln va céc con vat c6 thye nu: su tir, trau,
Cac théi dai tigp theo cia Viét Nam, kién tric cua Phat gio thién vé tinh
ban dia va cé su giao lu anh hung Phat gido Dai thira tir Trung Quéc sang. Do
46 cac tac phim diéu kh’c vé tugng Phat, cdc vi thin, chi tiét hoa van da khic va
mang nhiéu ¥ nghia dan toc hon.
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 14GVHD: Trin Tri Mai An Mén: Van bia Ding Nam A
Dic bigt, tac pham duge xem la dep va tiéu biéu ctia nghé thugt tao hinh
Vigt Nam hic nay li “Thién Thi Thién Nhan Quin Thé Am” ti chiia Bitt Thap,
1656, Dai nha Mae (1527-1592) va nha Hu Lé (1533-1788) durge xem 1a thoi ki
vang son cia nghé thuat Phat gido. Tugng Quan Thé Am nghin tay nghin mit tai
chia Bat Thép duge nghé nhin Trrong Tho Nam dic vio nim 1656 12 mot
trong nhing téc phim nghé thudt Phat gido quan trong nhit cia Vigt Nam. Tuy
6 khac chat it vé chi tiét, nhung tugng Quan Thé Am tai chia But Thap c6 thé
duge xem 1a duge dic theo mét mé hinh An D6. Day 1a bite tugng duge trigu
dinh cung ti
cho chia, nén c6 su dau tur Ién va la bire twong duy nhdt trong hé
théng twong ¢6 Vigt Nam c6 ghi nién dai nim tac, danh tinh ngudi tac.
Trén tugng c6 ghi: “Tué thir Binh Than
tao. Nam Dong ‘Tho nam tién sinh phung khdc”. Tugng phéi hgp ca hai
dang xuat hign ctia Quan Thé Am, dé la Quin Thé Am Thap nat dign dai bi thé
tu tai (zh |i AARWEENZE, sa, ekadaSamahakaruika-lokesvara) voi 8 tay va
Thién thi thién nhan thé ty tai (zh. FF FALE A FE, sa. sahasrabhuja-lokesvara)
Voi gin 1000 canh tay, dong théi, trong long mai ban tay déu ¢6 cham mot con
thu nguyét, cdc nhat doanh
mit, kim cho bite trgng mang y nghia kép. Nhing canh tay o day vira la anh hao
quang d9 Iugng cua Phil, vit tong trmg cho nhimg bin tay dang ra eit vét
doi, vita 1a nhimg con mit théu suét coi s6e dén chiing sinh, (Riéng tugng Quan
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 15GVHD: Trin Tri Mai An Mén: Van bia Ding Nam A
Am 6 chia Mé $6, Hung Yén thi cé hon 1000 canh tay va mit). Truyén thuyét
ké lai ring, khi nhin ndi khd cia ching sinh trong dia nguc, ngai kinh hoang dén
mite dau va tung thanh 10 manh. Adida, vj Phat dé dau eta ngai, bién mdi manh
dau vo d6 thanh m6t dau (hoe guong mat) nguyén ven, 9 guong mat hién hau,
guong mat thir 10 14 hung ton vi ngudi ta cho ring, véi mot guong mat hung ton
BO Tat dé xua dudi céc logi tf ma. Gurong mat thir 11 (hoe nguyén hinh trong)
la Phat A-di-da. Trong tugng “nghin tay nghin mat” (mét con sé li tuong khong
thé thyc hign dugc) thi mdi tay cla Quan Thé Am cim mét con mit, tong tung
cho long dai bi cia ngai, von khéng loai ching sinh néo ra; cho biét li long quan
tém cia ngai di dén moi noi va ngai e6 du phuong tign dé citu do tat ca ching
sinh dung theo Idi nguyén cua mot vi Bo Tat.
Nha diéu khic Lé Dinh Quy da viet: Tac gid Truong Tho Nam da tigp thu
‘va nang nghé thudt cla pho tugng nay én dinh cao béi giao Iuu véi nén nghé
thuat digu khac An BO, va
nhimg cénh tay vi nit thanh kl
su khiic Cham, nhat la nhimg céinh tay cia Phat nhur
ét cia nguéi Cham. Trang phuc cia Quan Am
dugc tac gid chuyén sang hinh khéi, bé cuc dung nét rit lang man theo phong
cach Vigt Nam ma 6ng da tiép thu duge tir nén nghé thugt Ly - Trin qua cach
migu ta sen, Sen thei Ly duc cham réng trén cdc cénh hoa, sen thoi Lé dure
cham kha theo nhitng nét lira Lé - ngon lita ctia truyén théng chéng ngoai xam.
Chau A Ia noi dao Phat khoi nguén nén chit dé “Quan Am nghin mdt
éu nude, nhung tac phim do nha diéu khic thién tdi
‘Truong Tho Nam sang tac cé ndi dung hoan chinh bac nhdt vé thé giéi quan va
nghin tay” duge tac & nh
nhan sinh quan theo quan diém Phat gido truyén théng, cé hinh thite nghé thugt
dat duge sy hoan my tuyét voi. Pho tugng nay da dat gidi ét khi tham gi
trién lim nghé thuat Phat gido Quéc té tai An Dé nim 1958.
Bén canh tac pham tugng nghin mat nghin tay con c6 tugng Phat 6 Dong
Duong, la tic pham tiéu biéu cia Phat ido khi du nhgp vao Cham pa Day la
cha Bé tat
tugng bing ding lén nhat cia nghé thugt Cham, thé hign hoa than
Avalokitesvara dudi tén goi Tara, Bé tét durge thé hign dimg thang, hai tay dra ra
phia trude, tay trai cm ti va de, tay phai cm hoa sen né, bén trong ¢6 guong
sen. Dau téc tugng Tara duge tét lim nhidu tét tée nh6é bai cao trén dinh dau,
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 16GVHD: Trin Tri Mai An Monn: Vin héc Bing Nam A
duge chia lam hai ting bing mot tét toc. G trrdc ting trén 1a hinh anh tugng phat
A di da ngoi xép ban, la chi tiét dé nhan biét nhiing tic pham thé hign Bo tat.
Tuomg Phat Tara
* Myanma
‘Trong nhimg quéc gia Nam A chiu anh huéng An Dé, m¥ thuat Mién
ign thim nhudn sau sic nhat. Nhiing von 1a mét nuée da ching, véi chinh sich
khép kin, cho nén kién trie va diéu khiée tai day kho pha ve dang thite ci. Cho
dén thoi ky “Pagan ruc ro” (thé ky XI - XID, thd
gido méi tao duge ban sic dc dio. Khong c6 nhing kién tric quy m6 nhw
hoang kim ctia my thugt Phat
Campuchia hay Indonesia, nhung céc céng trinh phat gido day rit da dang, chi
tiét va phat trién toan dign. Nhin chung, my thuat Mién Di
n thé hign trén 2 dang
c6ng trinh: Chita (stupa) va dén, Stupa 6 day thang bé cue theo cic loai_hinh
try, hinh chém, hinh chung, chin thip mérdng, tren chp khiie cham
hinh Hrina
Nhiing stupa moi nhat c6 kich thude Ién, tro thanh trung tam cua nhing
quan thé kién trac phite tap; dién hinh 14 khu chia chién Shwe dagon tai thi 6
Rangoon. Con nhing ngéi dén thé tun thi theo 2 bink dé: mOt binh dé hinh,
vudng ding lam dign thé, voi nhiéu phi diéu ndi tiéng; mot binh dé khac kién
trite hang déng, bé cyc hinh chit thp. Phan diéu khic chiém phan lén cde tran
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 17GVHD: Trin Tri Mai An Monn: Vin héc Bing Nam A
lang vom hinh cung hay vom cudn bin nguyét. Be tai dya theo kinh
“Bén sanh” (Jataka) vé tién thin dite Phat, BO Tat, nhat la dice Quan Thé Am
(Avalokitesvara).
nha e6
Shwe dagon, Mvanma
Toan b9 khudn vién chiia ving Shwe dagon 6 kich thuée hinh chit nhat,
cao hon mat bing thanh phé 20m, Tir 4 hung chinh c6 4 day cau thang c6 mai
ngéi che phi. Day cau thang dai nhat c6 175 bac, day ngan nhat 104 bac. Hai
ben céc day bie thém 1a hing loat cée nha nghi cho khdch hanh huong, Céng
phia Nam cé mét déi tugng su tir khdng 14 cao 9m, huéng vé trung tim thanh
phé. Thép chinh cao 99m, thuge truéng phai kién trac thip “Ha Mi
hon kid
",¢6 hinh
thi vuon cao va tinh
tric thap “Thugng Mién”. Thép Ha Mién
duge
thug duge bao quanh bing 2 hoac 3 hang thap nhé. Thap Thugng Mig
bao quanh bing 4 108 thip kha lin 6 4 géc.
Trong tat ca 1,000 don thé bao quanh thép vang trung tam, c6 72 ngdi
chiia bing da cé thy tong Phat bén trong. Xen gitta cic ngdi chia 1a v6 sé bite
tugng va hinh khac sur tir, voi, thin Nat va quy dit. Tang nén dudi cing 1a hang
oat tuong quii vat minh ngudi dau thi, canh gite 64 toa thép cao 4m va cae Idi
len ting trén, Thap trung tém Ki mot tuyét tae nghé thugt, khong chi to Kin ma
con rat cn déi vé mat ty 18, chudn x4c trong chi tiét, uy nghi, hai hoa trong hinh
dang. Trong chiéu cao 99m, ¢6 phan dinh cao 10m li b6 phan cé cau tric rit
céng phu, gém 7 ving dai duge dat ving. Toan than 10m 46, ngoai phan dat
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 18GVHD: Trin Tri Mei An Mén: Van bia Ding Nam A
ving, fon khdi thap cdn duge phi kin bing 9.300 Ii ving e6 kich cd 30em voi
téng khdi lrgng 500kg, va duge trang diém bing hang ngan vién dé quy, hang
trim vién kim cuong, héng ngge (ruby) véi hang trim chiée chudng ving. Trén
cling li 1é cd dudi nheo, c6 buip tron 1 mot qua clu vang, dudng kinh 2Sem.
Rigng cd dudi nheo duge lam hoan toan bing vang, kham kin 5.448 vién kim
cuomg, 2.317
chiéc chudng bac.
sn da quy. Dinh thap treo tat ca 1.065 chiée chuéng vang va 421
Chia Vang Shwe Dagon la niém kiéu hanh cia dat nude Myanmar, 1a
thanh twu vi dai cia con ngudi trong céng cudc lao déng va sang tao, la niém
vinh quang cita thinh phd Yangon, Dé li mot trong nhitng cng trinh kién trae
ton gido ky vi nhat trén thé gidi, c6 thé sinh voi Angkor 6 Campuchia va cung
dign Potala ky bi trén dit Tay Tang.
* Thai Lan
Phat giao duge truyén vao Thai Lan vao dau thé ky thir 3 trée Tay Lich
(khoang nam 241 tr.CN) theo sau cuéc truy
‘vua Phat tir Asoka (A Duc) dén Tich Lan va Mién Dign, Phat gido Thai Lan vé
sau c6n tiép nhan thém nhiéu nha truyén ba dén tir Mién Dign vao nim 1044 va
cde phap su dén tir Tich Lan vao nim 1155, Hau hét la theo truyén théng Phat
ba Chanh phép quy mé cua nha
gido Theravada. Tuy vay, Phat gido chi thye sy dat lai nén méng, phat trién va
anh hugng sdu rng vao xA hoi Thai Lan tir triéu dai Sukhothai (1237 - 1456).
Trong thi ky nay cé rat nhiéu vi vua tin nguOng Phat Phap, xay dung chia
chign, ting hd vige do tao tang tai dé phat trién Chinh php, thim chi e6 nhiéu
vi xudt gia tu hge luén, nhu Vua Ramkhamheng va Vua Lithai, Phat gio phat
trién moi mat. Nhat la Vua Rama V (vua Mongkut) da xuat gia tu hoc 6 Chia
Bovoranives, dng da t6 chic bién tap tai Tam Tang Thanh Dién Phat giéo, bing,
tiéng Pali vao nam 1888, dén nam 1893 hoan thinh v6i 39 quyén
Chita va tang st déng mt vai trd rit quan trong trong x2 Oi Thai trén 700
nam qua. Khi du nhap vio Thai Lan, nghé thudt cla Phat gido da phat trién theo
huréng ban dia héa, Tuy nhién, nhiing ngdi chita 6 day van thé hign kién tric dc
trung dé la chia van hinh thap - biéu tong ngon mi Menu trong phat gido An
DG va nhiéu tugng phat duge tac voi nhieu kich cf.
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 19GVID: Trin Tri Mai An Mon: Van héa Ding Nam A
‘Thai Lan - nude Phat do vang, voi 95% déin sé theo dao Phat. D6 cling 1a
ly do vi sao Thai Lan la quéc gia c6 dén 2 van 7 ngan ngdi chia, La mot mién
dat Phat nén nhing ngdi chia 6 day mang kiéu kién tric dc déo va c6 phn dic
trung cia Thai Lan: nhitng ngéi chia dat vang, nhimg ngon thap hinh xodn de,
nghé thuat cham trd tinh vi,... Tat ¢@ tao nén vé rye ro dén sing sb, thé hign
durgc phan nao phong cach kién tric ctia ngwdi Thai ndi chung va kién tric chia
‘Thai noi rigng,
Chita Donmuang
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 20GVHD: Trin Tri Mai An Mon: Van héa Ding Nam A
Bén trong khudn vién mdi ngOi chia Phat gido 18 mot vai khdi nha va cde
nggn thap, Ng6i nha Ién nhat, mét dai sanh hinh chit nhat c6 mai géc chi thing
én cao ggi la “bot", day 18 noi dé tung kinh vi hoi
“viharn”, noi tién hanh cae nghi Ié the phung hang ngay.
19 cc str Sai
Ngoai ra, néi dén chita Thai Lan khéng thé khéng nhic dén tang kinh cae,
nam trong mét cai nén cao vugt so voi mat dat, day 1 noi ding dé cat gidr nhimg
kinh sich ¢6 xua.
Khuén vién chia cin cé m@t vai Chedi, la nhimg nggn thap hinh x:
v6i dé rong va dinh thap thon nho lai tréng giéng nhur cay try trdn nhé len tei
cao, day cling Li mot nét dae tung trong kién tric chia 6 Thai Lan,
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 21GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héa Dong Nam A
* Indonesia
Néi dén_Indonesi
At nude Héi gido nay lai
, ngudi ta thing nhac dén Bali nhu mét mac
inh,
mét céng trinh kin tric Phat giéo thude
nhung,
hang lon va thé gidi. Day 1d cOng trinh thé hign rO nhat anh huéng
nghé thudt Phat gido An D6 di
hur déa sen rye 16 néi gi
voi que dio nay, C6 hoa si di vi Borobudur
long hé. Diéu dy qua khéng ngoa khi Borobudur cé
kién trac, hinh dang va canh quan khac xa nhitng dén tho truyén théng cia
Indonesia. Céng trinh nay néi bat gitta ngon déi xanh must trén ving ding bing
Kedu tri pha vén duge bao boc bai nhimg day nai mau lam tuyét dep.
Cai tén Borobudur c6 nghia la “dén thé Phat trén ngon ni”, duge ngudi
Java dat m6t cdch don gidn theo diing hign trang ciia nd. Céch Yogyakarta (thanh
phé nim 6 mién trung dao Java, Indonesia) 42 km vé phia tay bac (40 phut di xe
6 16 hode mira git di xe bus), Borobudur duge xy dung trong khoang 75 nam tir
thé ky thir 8-9 duéi triéu dai vua Sailendra sing dgo Phat. Tam anh huong cua
hoang gia nay kéo dai dén mién dong An D6. Dén thé ky thir 10, khi vuong triéu
Sailendra lyi tan, ciing lic vuong trigu An giao noi lén tri vi va Hoi gido bat dau
tham nhap mién trung Java, Borobudur bi lang quén nhw bao dén thar Phat gido
khac, Bén canh 46, cée migng nii lta khdng ngimg hoat dong khién cur dan phai
bo di noi khdc sinh séng, khéng ai cham chit cénh quan, ding thoi dgng dat va
thign tai da Ch
cOng trinh nay nhanh chong tre thanh pl
Nhin ti trén xudng, cé thé nhan thay Borobudur 1a biéu chimg hing hén
cho quan nigm “tdi tron dit vudng” cia Phat gido vé va try véi cdu tic 2 phan
10 rét: 3 ting tron 6 phia én va 7 ting vudng 6 phia dudi. Nhing hgc gia An DO
cho ring téa thap nay duge thiét ké theo thuyét Tam gidi ciia Phat gido: 2 ting
day li “duc gidi”, 5 ting gidta la “sac gidi”, 3 tang én 1a “v6 sic gidi”. 10 ting
cua Borobudur tugng trung cho 10 pham hanh tuyét di ma mét vj BO tat phai
hoan thign
Toan b6 ngdi dén cé chiéu cao 42 m, chiéu dai méi mat chan dén 123m;
néu di hét cdc bac thang, hanh lang dé lén dén dinh thdp thi ban da trai qua quang
during dai 5 km, Céc tudmg thanh & méi ting duge pha kin béi 2.672 bite phit
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 22GVHD: Trin Tri Mai An Mon: Van héa Ding Nam A
diéu, 504 tugng Phat duge cham td céng phu, mé ta cude aii cde dire Phat va bd
tat, phac thao nhiing cau chuyén vé thign dudmg, dia ngue,..
Dén the phat Borobudur
Ba ting tron 6 trén khng c6 tudng thinh, lan ean, twong trimg cho sw v6
bién, xoay vin cua vi tru cing voi 72 thép chudng bén trong ¢6 72 trong Phat
ngoi, huéng ngudi tham quan dén trang thai yén tinh tuyét doi. Neon thap
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 23GVHD: Trin Tri Mai An Man: Vain hba Bring Nam A
chudng Ién nhat & ngay vi tri déng tim cla ngéi dén chinh 1a biéu trung ciia sit
siéu thoat, Ngudi tham quan khi lén dén 3 tang tron thudng dua tay vao trong
cde mat cdo cia thép chudng, chi dé mdt lan duge cham vao vai tugng Phat,
nhim mat tuéng thudng sy binh an ty tai dang cé va cdu nguyén cho site khée,
an anh etta ban than va gia dinh, Trén dinh ngoi dén cing li noi ly tong dé ban
phong tim mat bao quét canh quan xung quanh, ngim nhin tim tham xanhi
khéng 1d trai dai tre mat, huong tron bau khéng khi hoan toan trong sach, an
binh, Ding ¢ phia bac cia dén, ban c6 thé nhin thay hoi boc lén tir migng mui lira
Merapi va & phia tay Lin trong dém may tring la néi lta Sumbing con hoat déng.
Negay nay, Borobudur khong chi la mt ky quan dng nguéng m6 cua Indonesia
ma con [a céng trinh nghé thuat
-n tric vi dai nhat va gid trj nhat cua thé gid
Phat gido va cia cd nhin logi.
* Campuchia
Mt s6 thuyét cho ring dao Phat da du nhdp vao xi Campuchia vao thé ki
thir 3 TCN do két qua cia cde nha truyén dao Phat giéo duge vua Asoka ctr di
khap noi, Tuy nhién, thuyet dang tin cay hon 1a dgo Phat da du nhap cing lic véi
go Ba La Mon qua vige mo rong giao thuong véi An D6 sém nhat la vao thé ky
thir 1 TCN. Nhung lie dé, trong sudt théi gian dai cua vong quéc Pha Nam,
dgo Ba La Mén da hung thinh hon dgo Phat. Dén thé ky 12, vua Jayavarman II
da cho xéy dung ngoi dén Hindu khéng |
Angkor dé ther thin Vishnu, Bén nay
mé rng thanh Angkor Wat. Nhung dén trigu yua Jayavarman VIL, tri vi tir 1181
dén 1215, Phat gido da gd
Angkor Wat chuyén sang thi Phat va vua Jayavarman VII da x4y nhiéu dén the
in nh thay thé hoan toan vai tr cia An D6 gido,
Phat khac trong thanh Angkor Thom (6 gin Angkor Wat) ma ndi tiéng nit dén
Bayon
Kiéi
tric cia Bayon duge xem nhu cé phong cach cia trong phai
baroque, trong khi Angkor thudc phai cé dién. Sy tong déng cua vo sé khuén
mt khéng 18 @ trén cée thap cia dén Bayon véi eae bite tugng khic ciia vua
Jayavarman VII khign nhiéu hoe gid di dén két lun day chinh 18 khuén mat eta
nha vua, Ngudi khac thi cho la cia Quin Am BO Tat (Avalokitesvara hay
Lokesvara). Nha hoc gid chuyén vé Angkor hoc Coedes: y luan ring
Jayavarman VII theo truyén théng cia céc vua Khmer ty cho minh 1a vua thin
= Lop O7CVNH = Nim 9 Trang 24GVHD: Trin Tri Mai An Man: Van héa Dong Nam A
(devaraja), khde véi cée vua tnrée theo An BO gido ty cho minh Ia hinh anh cba
thin Shiva, trong khi Jayavarman VII 1a mot Phat tir nén cho hinh anh Phat va
BO tat 14 chinh minh. C6 tit ca 37 thap dén dé tac hinh nhiéu khudn mat nhin
xudng va nhin di bon hudng nhu thé quan sat ching sanh va che ch cho dat
née.