Vous êtes sur la page 1sur 14

Ocultar automaticamente: ativado

Ac ta Ci rrgic a B rasile ira - Vol 18 (Supl 5) 2003 - 47 INTRODUO A incontinncia urinria pode ser definida devrias formas. E n t r e t a n t o , p a r a q u e p o s s a m o s c omparar re sultados de di ve rsos trabal hos c ien-t f i c o s e r e a l i z a r e s t u d o s p o p u l a c i o n a i s c o n f i veis, necessrio uniformizar conceitos e defini-es. A Sociedade Internacional de Incontinnciad e f i n e i n c o n t i n n c i a u r i n r i a c o m o a c o n d i o n a q u a l a p e r d a i n v o l u n t r i a d e u r i n a u m proble ma soc ial ou hi gi nic o e obj etivamente de monstrada. A incontinnci a urinria muitas v e z e s e r r o n e a m e n t e i n t e r p r e t a d a c o m o p a r t e natural do e nve lheci me nto. Al te raes que c om-p r o m e t e m o c o n v v i o s o c i a l c o m o v e r g o n h a , depresso e isolamento, freqentemente fazemp a r t e d o q u a d r o c l n i c o , c a u s a n d o g r a n d e transtorno aos paci ente s e famil iare s 1 .E s t u d o s r e v e l a m q u e a p r e v a l n c i a d a i n c o n - t i n n c i a urinria no idoso varia de 8 a 34% 2,3 .E s s a v a r i a o d a p r e v a l n c i a p o d e s e r p a r c i a l - mente explicada pelos diferentes tipos de questio-n r i o s a p l i c a d o s , p e l a s a m o s t r a s populacionaisd i s t i n t a s , p e l a f a l t a d e u n i f o r m i z a o n a s de fi ni es, pela ausnci a de segui me nto a longop r a z o d a s p o p u l a e s e s t u d a d a s e p e l o d e s c o - nhec imento da hi stria natural da incontinnci a u r i n r i a . N os Estados Uni dos, a popul a o com 65 anos de idade ou mais cresceu 22% nos anos 80. Nosanos 90, o censo realizado revelou a presena de31,1 milhes de pessoas com mais de 65 anos e1. Re vi so fei ta no Hospi tal das Cl nic as de Ri be iro Pre to - USP 2 . Mdico Assistente da Diviso de Urologia da FMRP-USP; Responsvel pelo Setor de Neurourologia e Incontinncia U r i n r i a d o U r o c e n t e r Ribei ro Preto-SP; Re sponsve l pel o Se tor de Ne urourologi a e I nc onti n nc ia Urinria do Hospital da Mulher e Mate rnidade Si nh Junque ira R i b e i r o P r e t o - S P 3. Prof. Doutor da Di viso de Urol ogia, De partame nto de Ci rurgia da F MRP-USP4. Prof. Ti tular e C he fe da Disci pl ina de Urologi a, Departame nto de Cirurgi a FMRP-USP5 . Psgraduando do Departamento de Ci rurgia FMRP- USP 18REVISO Incontinnciaurinrianoidoso 1 Rodolfo Borges dos Reis 2 , Adauto Jos Cologna 3 , Antonio Carlos Pereira Martins 4 Edson Luis Paschoalin 5 , Silvio Tucci Jr 3 , Haylton Jorge Suaid 3 Re is RB , C ol ogna AJ, Martins AC P, Tuc ci Jr S, Suaid HJ. Incontinnci a urinria no idoso. Ac ta Cir Bras [serial onli ne ] 2003 vol 18suppl 5. Disponvel em www.scielo.br/acb RESUMO A prevalncia da incontinncia urinria no idoso varia de 8 a 34% segundo o critrio ou mtodo de avaliao. A principaisc ausas so: alte raes te ci duai s da senil idade que c omprometem o trato uri nri o i nferi or e o assoal ho

p lvi co, do siste ma ne rvosoc entral e peri f ric o, alte raes hormonai s como a me nopausa, poli ria noturna, al tera e s psic ol gic as, hi pe rplasi a prosttic a benigna,doe n as conc omitante s e efei tos colate rais de medic amentos. A i nc onti n nc ia pode se r transitria ou pe rmanente . Alm da anamne se cuidadosa para caracterizao das perdas urinrias, a busca de causas associadas ou concomitantes e o dirio miccional, recorre-se comfreqncia a exames especializados como a urodinmica. O diagnstico preciso importante para o manejo adequado que pode requerera p e n a s m e d i d a s c o n s e r v a d o r a s b a s e a d a s e m orientaes e mudanas de hbitos, como o uso de m e d i c a m e n t o s , o u e n t o m t o d o s i nvasivos que i ncl ue m proc edimentos ci rrgic os espe cfic os. DESCRITORES: Incontinnci a uri nri a. Idoso. N oc tri a. Urg nc ia.as proje e s indi cam que no ano de 2050, 21 %d a p o p u l a o , a p r o x i m a d a m e n t e 8 7 , 4 milhesd e p e s s o a s e s t a r o c o m 6 5 a n o s o u m a i s 4 . Oavano da medicina, aliado melhora das condi-es de vida, so por esse aumento da expectativade vida. Os gastos re laci onados incontinnci auri nria, nos Estados Uni dos, so estimados em10 bilhes de dlares ao ano 5 . Com o envelheci-mento da populao, os gastos devero aumentar.Pre cisamos estar atentos para a nova re ali dade ep r e p a r a d o s p a r a m e l h o r e n t e n d e r e t r a t a r a s e nfe rmidades da te rc eira idade. O IMPACTO DA IDADE NAINC ON TINNCI A URIN RIA Deve mos le mbrar que a incontinnci a urinria u m e s t a d o a n o r m a l e que se realizarmos umaa b o r d a g e m a d e q u a d a , n a m a i o r i a d o s c a s o s resolvida ou minorada. Em qualquer faixa etria,a continnci a uri nri a no depende somente dainte gridade do trato urinrio infe ri or. Altera e sda motivao, da destreza manual, da mobilidade,da luci de z e a existnci a de doe n as assoc iadas(di abe te s mel litus e i nsufic i nc ia c ard ac a, entreo u t r a s ) e s t o e n t r e o s f a t o r e s q u e p o d e m s e r responsveis pela incontinncia urinria, sem queh a j a c o m p r o m e t i m e n t o s i g n i f i c a t i v o d o t r a t o urinrio infe rior. Embora essas al te raes sej amraras nos pac ie ntes j ove ns, so freqe ntemente encontradas no idoso e podem agravar ou causari n c o n t i n n c i a u r i n r i a . O t r a t o u r i n r i o i n f e r i o r a p r e s e n t a a l t e r a e s relacionadas ao envelhecimento, que ocorremm e s m o n a a u s n c i a d e d o e n a s . A f o r a d e contrao da musculatura detrusora, a capacidadevesical e a habilidade de adiar a mico aparente-m e n t e d i m i n u e m , n o h o m e m e n a m u l h e r . C ontra e s i nvol untri as da musc ul atura ve sic al e o v o l u m e residual ps-miccional aumentamcom a idade em ambos os sexos. Entretanto, ap r e s s o m x i m a d e f e c h a m e n t o u r e t r a l , o comprimento uretral e as clulas da musculaturae s t r i a d a d o e s f n c t e r a l t e r a m - s e p r e d o m i n a n t e - mente nas mulheres 6,7 .A l m d a s a l t e r a e s d e c o r r e n t e s d a s e n i l i d a d e dos tecidos, doenas prprias do indivduo idosotambm c ontribue m para o de senvolvimento dei nc onti n nc ia uri nri a. A hi pe rplasi a prostti cabeni gna, que est pre sente e m aproximadame nte 5 0 % d o s h o m e n s a o s 5 0 a n o s d e i d a d e , e m metade dos quais causa obstruo ao fluxo urinrioe a c a r r e t a a l t e r a e s s i g n i f i c a t i v a s d o t r a t o urinrio inferior 8 , como a instabilidade do msculodetrusor. A pre sena de instabil idade de trusorae m muitos i ndivduos idosos continente s sugereque a relao entre urge-i nc onti n nc ia e i nstabi - lidade detrusora seja mais fraca em pessoas idosasdo que em jovens. Uma possvel explicao paraeste fato que, nos idosos, a c arac te r stic a dasc o n t r a e s i n v o l u n t r i a s , d e m e n o r

a m p l i t u d e , ne cessi tem de al te raes estruturai s e funci onai sd o e s f n c t e r u r e t r a l p a r a q u e o c o r r a a u r g e - i nc onti n nc ia. Fatore s c omo o trofi smo vagi nal 48 - Acta Ci rrgic a Brasi leira - Vol 18 (Supl . 5 ) 2003 e a pre sena de di stopias tambm infl ue nc iam ap r e s e n a d a u r g e incontinncia.Uma das alteraes mais freqentes do hbitou r i n r i o n o i d o s o a n o c t r i a . Alteraeshormonais decorrentes do e n v e l h e c i m e n t o , c omo o aumento na se cre o de vasopre ssina ed o h o r m n i o n a t r i u r t i c o , p o d e m r e s u l t a r n a eli mi nao preponde rante dos lqui dos inge ri dos( d u r a n t e o d i a ) n o p e r o d o noturno, mesmo naausncia de insuficincia venosa, i n s u f i c i n c i a cardaca, doenas renais ou obstruo prosttica.E s s a s m u d a n a s , a s s o c i a d a s o c o r r n c i a d e di strbi os do sono faze m c om que pe ssoas c ommais de 65 anos apre se ntem 1 a 2 episdios den o c t r i a m e s m o n a a u s n c i a d e q u a l q u e r e nfe rmidade 9,10 . C omo essas al te raes tambm s o e n c o n t r a d a s e m indivduos idososcontinentes, no podemos apontar n e n h u m a de las como causa da i nc onti n nc ia uri nri a, masfatores predispone ntes que , associ ados mai orprobabilidade dos indivduos idosos apresentarema l t e r a e s p s i c o l g i c a s , e f e i t o s c o l a t e r a i s a medic a e s e doenas conc omitantes, expl ic am a maior susceptibilidade incontinncia urinria.A i d e n t i f i c a o d e f a t o r e s q u e p r e d i s p e m incontinncia urinria no localizados no tratourinrio inferior de fundamental importnciap a r a q u e p o s s a m o s a b o r d a r a i n c o n t i n n c i a urinria de maneira adequada. C L A S S I F I C A O D A I N C O N T I N N C I A URINRIA NO IDOSO P a r a f i n s d i d t i c o s , a d o t a r e m o s a s e g u i n t e subdi vi so: 1 . N o c t r i a 2. Incontinncia urinria transitria3. Incontinncia urinria persistente 1. N oc tri a L e v a n t a r - s e m a i s d e u m a v e z p o r n o i t e p a r a urinar uma queixa comum que incomoda muitaspessoas de todas as faixas etrias, porm, maisfre qente dos 50 anos e m di ante . D e f i n i o Vri as de fi ni es t m si do propostas:1 . a nece ssidade de le vantar- se da cama maisde uma vez, com o intuito de urinar, aps terido deitar com a expectativa de s se levantarpe la manh (defi ni o mai s acei ta); 2 . p r o d u o d e u r i n a , n o p e r o d o n o t u r n o , mai or que 0,9 ml /min 10 ;3 . p r o d u o d e u r i n a n o t u r n a s u p e r i o r a 3 3 % da produ o di urna (10). P r e v a l n c i a A prevalncia de noctria na populao adulta de ce rc a de 10% quando considerados os i ndiv-duos aci ma de 20 anos, aume ntando para 16% ap a r t i r d a q u a r t a d c a d a , 2 6 a 6 6 % a p a r t i r d a q u i n t a d c a d a e chegando a 55% nos homenscom mais de 70 anos de idade. Apesar da altap r e v a l n c i a e m i n d i v d u o s i d o s o s , 6 3 % d o s homens e 59 % das mulheres no procuram auxliomdico 11,12 . Avaliao clnica A noctria, por si, no sugere nenhum diagnsticoespecfico. A histria clnica e o dirio miccionaldo pac ie nte so fundamentais para di re cionar ainvestigao e o tratamento. As principais causasde noctria so a diminuio da capacidade vesicale/ou o aumento na produo de urina no perodonoturno. A noctria pode tambm estar

associadaa o u t r o s s i n t o m a s d o t r a t o u r i n r i o i n f e r i o r , a distrbios do sono ou relacionar-se ao tempo emque o pac ie nte pe rmanec e na cama 13 .As princi pais causas de aumento da fre qnci au r i n r i a n o t u r n a d e v i d o d i m i n u i o d a c a p a - ci dade vesic al usual so: di mi nui o da compla-cncia vesical, hiperatividade detrusora e envelhe-c i m e n t o . A s p r i n c i p a i s c a u s a s d e p o l i r i a s o : di abetes i nsipidus ou melli tus produze m mai surina nos perodos diurno e noturno -, insuficin-c ia c ard ac a congesti va, hipoalbuminemia, insu-f i c i n c i a v e n o s a e d o e n a s r e n a i s . A i n g e s t o noturna de grande quantidade de lquido, cafenae / o u l c o o l , a s s i m c o m o o u s o d e d i u r t i c o s , dependendo do horrio em que so administrados,merecem destaque na histria clnica. O aumentod a produo de vasopressina, que observadoem algumas p e s s o a s c o m m a i s d e 6 5 a n o s d e idade, pode tambm aumentar a produo de urinan o t u r n a . Tratamento A - Conservador O p r i m e i r o p a s s o d o t r a t a m e n t o c o n s e r v a d o r consiste e m listar as me di caes que o pac ie ntef a z u s o , n a t e n t a t i v a d e d e t e c t a r a l g u m a q u e contri bua para a noctria. Nesse c aso de vemos t e n t a r s u b s t i t u - l a o u a l t e r a r a p o s o l o g i a . N o s pac ie ntes com e dema peri f ric o e i nsufic inci acardaca congestiva, os lquidos acumulam-se nosme mbros infe riore s e so re absorvidos noite. D e v e m o s p r o m o v e r a r e d i s t r i b u i r o d o v o l u m e durante o dia atravs do uso de meias elsticas eda eleva o dos membros i nfe ri ore s no fi nal da manh e no final da tarde. Dessa forma, o lquidoser re absorvido de manei ra uniforme durante odi a, diminui ndo a produ o de uri na no pe r odonoturno. A i ngesto hdri ca de ver se r monitori- z a d a , n o p e r m i t i n d o i n g e s t o h d r i c a 3 h o r a s ante s do paci ente se deitar. B - Medicamentoso O e mpre go da de smopre ssina, de diur ti cos, dealfa-bloqueadores e a terapia de reposio hormo-nal nas mulheres so as op e s farmac ol gi casmais uti li zadas. A a l t e r a o d o r i t m o d e l i b e r a o d a d e s m o - pressina verificada em pessoas idosas e a sensibili-dade dos tbulos re nais a e sse hormni o, levou-nos ao e mpre go de formas si nttic as do mesmo(DDAVP), visando reduzir a produo de urina ea f r e q n c i a u r i n r i a n o t u r n a s . O s r e s u l t a d o s obtidos at h o j e n o s p e r m i t e m c o n c l u i r q u e o emprego do DDVAP no de ve ser roti ne iro nospac ie ntes idosos portadore s de noctria. Emboraexistam ind ci os de mel hora da si ntomatologia,os efei tos c ol aterai s de reteno h dric a e hi po-natremia, observados com o emprego da apresen-t a o e m forma de spray nasal, podem serperigosos em p a c i e n t e s i d o s o s p o r t a d o r e s d e outras doe n as. L ogo, rec omendado o uso doDDVAP em sua apresentao oral nos pacientesi d o s o s q u e e s t e j a m e m b o a s c o n d i e s d e sade 14,15,16 .Os di urtic os so boa opo teraputi ca, pri nc i-pal me nte para aquel es paci ente s que apre se ntam edema perifrico 17 . O s diur ti cos de al a pode mser usados a qualquer hora do dia, desde que sejammonitorizados os efeitos colaterais de hipotensopostural e distrbios hi droe letrol ti cos. O uso de alfa-bloqueadore s de ve ser re servado p a r a p a c i e n t e s d o s e x o m a s c u l i n o , n o s q u a i s acreditamos ser o componente prosttico a causamais importante do quadro de noctria. Devemosa d v e r t i r o s p a c i e n t e s d o s e f e i t o s h i p o t e n s o r e s d e s s a m e d i c a o , q u e o c o r r e m e m 1 8 % d o s pacientes h i p e r t e n s o s . A t e r a p u t i c a d e r e p o s i o h o r m o n a l b a s e i a - s e na exi stnci a de te cidos se nsve is ao estrge no no assoalho plvico, na bexiga e na uretra femi-n i n a . S a b e m o s q u e a s m u l h e r e s menopausadasapresentam atrofia desses tecidos, com conse-

q e n t e s a l t e r a e s e s t r u t u r a i s e a n a t m i c a s . Apesar de de fi ni do o pape l da re posi o estro-gnica associada fisioterapia do assoalho plvi-c o n a s p a c i e n t e s p o r t a d o r a s d e i n c o n t i n n c i a urinria, os resul tados at agora obti dos para ot r a t a m e n t o d a n o c t r i a s o c o n f l i t a n t e s , s e n d o n e c e s s r i o s m a i s e s t u d o s p a r a a d e f i n i o d a efi cci a de sse tratame nto 18,19 . 2. I nc onti n nc ia Urinria Transi tri a Muitas causas de incontinncia urinria em idosost m o r i g e m e m l o c a i s f o r a do trato urinrioinferior. O risco de incontinncia u r i n r i a transitria aumenta se ocorrerem, somadas s mudan as fi si ol gic as do trato uri nri o i nferi or,a l t e r a e s p a t o l g i c a s c o m o i n f e e s , i n g e s t o hdri ca exce ssiva, consti pao i ntesti nal c rni ca,depre sso e dific ul dade para l oc omo o. D e f i n i o A incontinnci a urinria transitria c arac te ri -zada pela perda involuntria de urina, precipitadap o r i n s u l t o p s i c o l g i c o , m e d i c a m e n t o s o o u orgnic o, que ce ssa ou mel hora aps o c ontrol edo fator de sencade ante . P r e v a l n c i a Apesar da esc asse z de dados, ac re di ta-se que aincontinnci a urinria transi tri a sej a respons- vel por 35% dos c asos de i nc onti n nc ia urinria em asilos de idosos, podendo corresponder a 50%dos c asos de incontinnci a em paci ente s idososhospi tal izados nos Estados Uni dos 7,20 . Avaliao clnica A inve stiga o da i nc onti n nc ia uri nri a transi- tri a basei a-se na aval iao c r ti ca da anamnese e d o d i r i o m i c c i o n a l . P a c i e n t e s e m r e t e n o urinria que apresentam perda de urina por trans-b o r d a m e n t o ( i n c o n t i n n c i a p a r a d o x a l ) p o d e m ter como fator desencadeante o emprego de medi-caes anticolinrgicas na presena de obstruoinfravesic al ou hi pocontrac ti li dade do msc ul od e t r u s o r . J o a p a r e c i m e n t o o u o agravamento

Ac ta Ci rrgic a B rasile ira - Vol 18 (Supl 5) 2003 - 49 da urge -incontinnci a pode m de corre r do uso ded i u r t i c o s d e a l a ou da ingesto excessiva del q u i d o s p o r p a c i e n t e s j p o r t a d o r e s d e hiperatividade vesic al. C a u s a s As principais causas de incontinncia urinriatransitria s o : A - Consti pao i ntesti nal - fec al omaB - Medic amentosC Infec oD - Vaginite atrficaE - Distrbios psic ol gic osF - Di fi culdade de locomooG - Ingesto de lquidos em excesso A - Consti pao i ntesti nal A presena de fezes i mpac tadas na ampola re tal pode ser responsvel por at 10% dos quadros dei n c o n t i n n c i a u r i n r i a a t e n d i d o s e m c l n i c a s ge ri tri cas 7 . A presena de incontinncia urinriae fecal, associadas com o achado de fezes impac-tadas no reto, comum nos pacientes portadoresd e i n c o n t i n n c i a u r i n r i a d e s e n c a d e a d a p o r constipao intestinal. A normalizao do hbitoi ntesti nal e o esvazi amento do fec al oma mui tas v e z e s m e l h o r a o s s i n t o m a s d e i n c o n t i n n c i a urinria nos pac ie ntes i dosos. B - Medicamentos Os sedativos e hipnticos de longa durao, comoodiazepam,podemalterarapercepodos pacientesi dosos, levando a e pisdios de incontinnci a. Os diurticos de ala,

como a furosemida, podemaumentar a produo de urina, funcionando comofator predispone nte para perdas uri nri as. A s d r o g a s b l o q u e a d o r a s dos receptores alfa-adrenrgicos podem bloquear os r e c e p t o r e s p r e s e n t e s n o c o l o v e s i c a l , o c a s i o n a n d o p e r d a s por estre sse nas mulheres i dosas 21 , j que estasa p r e s e n t a m c o m o f a t o r e s p r e d i s p o n e n t e s a diminuio do comprimento da uretra e da pressod e f e c h a m e n t o u r e t r a l . Os bl oque adore s de canal de c l ci o, comume nte u t i l i z a d o s n o c o n t r o l e da hipertenso arterial,l e v a m a o r e l a x a m e n t o d a m u s c u l a t u r a l i s a , ocasionando o aumento do volume residual psm i c c i o n a l , p o d e n d o g e r a r i n c o n t i n n c i a d e estresse ou de transbordamento devido retenou r i n r i a . Outra classe de droga utilizada no tratamento dah i p e r t e n s o a r t e r i a l , q u e p o d e l e v a r i n c o n t i n n c i a u r i n r i a , a d o s i n i b i d o r e s d a e n z i m a c onve rsora da angi otensi na. Tai s drogas podemcausar tosse c omo efei to colate ral, prec ipitando as perdas urinrias de estresse.D r o g a s c o m o t r a n q i l i z a n t e s , a n t i d e p r e s s i v o s , anti park insoni anos, anti espasmdi cos e opi c eospode m apre se ntar efei tos c olate rais anti coli n r-gic os, di mi nuindo a c ontrac ti li dade do msculode trusor e causando re teno urinria, que pode p r e c i p i t a r o a p a r e c i m e n t o d e i n c o n t i n n c i a d e estre sse ou de transbordame nto. O Quadro 1 lista as principais drogas e seus efeitosc o l a t e r a i s q u e p o d e m l e v a r i n c o n t i n n c i a urinria. C - I nfe c o As infees do trato urinrio podem levar incontinncia urinria, assim como infeessistmicas podem levar confuso m e n t a l , ocasi onando perdas i nvol untrias de uri na. E - Distrbios Psic ol gic os A depresso e a ansiedade podem levar disfunomic ci onal e incontinnci a urinria. O s estados d e d e l r i o , a o c o n t r r i o d a d e m n c i a , l e v a m o p a c i e n t e c o n f u s o m e n t a l p o r p e r o d o s q u e variam de horas a dias. O delrio pode ser causadopor medicaes ou injrias agudas ao organismo.Mui tas doenas podem se apre se ntar de manei raatpica nos idosos. Se o paciente entrar em estadode confuso mental, muitas vezes a incontinnciaurinria a pri me ira al te rao a se r notada 22 . F - Dificuldade de Locomoo A dificuldade de locomoo um obstculo quedificulta a chegada do paciente ao banheiro. Se oi ndivduo e st ac amado por longo pe rodo, pode o c o r r e r hipotenso postural e ps prandial quei m p e d e m q u e o p a c i e n t e c h e g u e a o b a n h e i r o quando ne cessi ta uri nar. Depende ndo da doe n ade base h associao com alteraes da sensibili-dade, que pode m levar i nc onti n nc ia urinria. N o s p a c i e n t e s c o m hiperatividade vesical, adificuldade de locomoo pode gerar urge-incontinncia. G - Inge sto de l quidos e m e xce sso A i n g e s t o e x c e s s i v a d e l q u i d o s p o d e c a u s a r incontinncia urinria pelo aumento da produode urina, principalmente em pacientes acamados,desmoti vados ou c om di strbi os c omportamen- tais. A associao dessas situaes com a hiperati-vi dade vesic al aume nta a ocorrnci a de i nc onti nncia urinria. O dirio miccional pode nos for-ne cer i mportante s pistas quanto quanti dade del qui do i ngerido, a hora da inge sto e a rel a ocom as perdas uri nri as. Mui tos paci ente s apre - s e n t a m melhora drstica do quadro de inconti-n n c i a u r i n r i a a p e n a s c o m a m u d a n a d o s hbi tos rel ativos inge sto h dric a. 3. I nc onti n nc ia Urinria Pe rsiste nte D e f i n i o

O termo i nc onti n nc ia uri nri a pe rsi stente deve s e r e m p r e g a d o q u a n d o a p e r d a i n v o l u n t r i a d e urina no c ausada por nenhuma comorbidade e x i s t e n t e , n o d e c o r r e n t e d o e f e i t o c o l a t e r a l d e alguma droga e persiste por pelo menos 3meses. Avaliao clnica A abordage m cl ni ca ini ci al de ve ser re al izada a t r a v s d a h i s t r i a clnica minuciosa, visandoe x c l u i r c a u s a s m e d i c a m e n t o s a s e c o m p o r t a - mentais, alm de detectar doenas sistmicas quepossam se r responsve is pel a pe rda uri nri a. Odiri o mi cc ional fundame ntal para quantific ar- mos as perdas e correlacion-las com os hbitosdi rios dos paci ente s. C l a s s i f i c a o Existem 3 tipos de incontinncia urinriapersistente:A - Urge -i nc onti n nc ia B - I n c o n t i n n c i a u r i n r i a r e l a c i o n a d a a o esvazi amento vesic al i nade quadoC - Incontinnci a uri nri a de esforo D R O G A S E F E I T O Antagonistas alfa-adrenrgicos Diminuio da resistncia uretralO p i i d e s C o n s t i p a o i n t e s t i n a l A n t i c o n v u l s i v a n t e s C o n f u s o m e n t a l / A t a x i a A n t i h i p e r t e n s i v o s H i p o t e n s o a r t e r i a l m o b i l i d a d e d i m i n u d a A n t i p a r k i n s o n i a n o s C o n f u s o m e n t a l / H i p o t e n s o p o s t u r a l A n t a g o n i s t a s H 2 C o n f u s o m e n t a l Diurticos potentes de ala Aumento da freqncia / Urgncia miccionalS e d a t i v o s / H i p n t i c o s S e d a o e x c e s s i v a Anestsicos, raquianestesia, peridural Paralisia detrusoraAntagonistas dos canais de clcio Constipao intestinal / reteno urinriaR e l a x a n t e s m u s c u l a r e s C o n s t i p a o i n t e s t i n a l / r e t e n o u r i n r i a Inibidores da enzima conversora Tosse Incontinncia urinria de estresse l c o o l / C a f e n a P o l i r i a a u m e n t o d a f r e q n c i a e u r g n c i a m i c c i o n a l Quadro 1: Princi pais drogas e se us e feitos col aterai s que podem levar incontinnci a urinria. D - Vaginite atrfica A atrofi a do epi tl io vagi nal, se cundria di mi - n u i o d o s n v e i s e s t r o g n i c o s d e c o r r e n t e d a me nopausa, re sponsve l por si ntomas do trato urinrio inferior nas mulheres. Aproximadamente80% das mulheres i dosas ate ndidas em cl ni casd e i n c o n t i n n c i a u r i n r i a a p r e s e n t a m e p i t l i o vagi nal fi no, friabi li dade da musc osa e erosesvagi nais. A incontinnci a urinria rel ac ionada vagi ni te atrfi ca ge ralmente ac ompanhada de urg nc ia mi cc ional e sensao de dor ao uri nar. A vaginite atrfica responde muito bem a baixasd o s e s d e e s t r g e n o t p i c o . E s s e t r a t a m e n t o tambm leva melhora da dispaurenia e reduodos episdios de cistite senil 13

50 - Acta Ci rrgic a Brasi leira - Vol 18 (Supl . 5) 2003

A - Urge -incontinnci a O termo bexiga hiperativa refere-se aos sintomasc l n i c o s d e p o l a c i r i a , u r g n c i a m i c c i o n a l , noctria e urge-incontinncia. uma d e n o m i - n a o s i n d r m i c a , b a s e a d a e x c l u s i v a m e n t e n a s quei xas cl ni cas dos paci ente s, no depende ndodos achados urodinmi cos. N os Estados Uni dos, a bexiga hiperativa afe ta mais de 17 milhe s de p e s s o a s . N a E u r o p a , 1 7 % d a p o p u l a o a c i m a dos 40 anos de idade aprese nta essa s ndrome .Mui tos pac ie ntes re fere m prej u zo si gnific ativoda qualidade de vida.A o c o n t r r i o d a b e x i g a h i p e r a t i v a , a a p l i c a o de outros termos relacionados urge-incontinn-c i a n e c e s s i t a d a c o n f i r m a o u r o d i n m i c a d a presena de contraes v e s i c a i s i n v o l u n t r i a s . C ontra e s ve si cais i nvol untri as so os princi - pais fatores determinantes de urge-incontinncia.O te rmo be xi ga instvel re laci ona-se demons- t r a o o b j e t i v a d e c o n t r a e s i n v o l u n t r i a s vesic ai s, que podem ser espontne as ou ocorrere m resposta a est mulos provocati vos nas fase sd e e n c h i m e n t o e a r m a z e n a m e n t o , d u r a n t e a cistometria. As contraes d e v e m s e r a c o m p a - nhadas de vontade de urinar. O termo instabilidadedetrusora reservado para os pacientes que apre-s e n t a m c o n t r a e s i n v o l u n t r i a s d o c u m e n t a d a s na aval iao urodi nmic a e que no apre se ntam d o e n a n e u r o l g i c a a s s o c i a d a . N a p r e s e n a d e fator ne urol gic o desencade ante , deve mos usaro termo hiperreflexia do msculo detrusor. Muitasv e z e s , n o s p a c i e n t e s i d o s o s , n o p o s s v e l adistino entre hiperreflexia e i n s t a b i l i d a d e detrusora.D e p e n d e n d o d a i n t e n s i d a d e d a s c o n t r a e s involuntrias e da integri dade dos me cani smos de continncia a perda involuntria de urina podeoc orre r, sendo c hamada de urge -incontinnci a. A urge-incontinncia a causa mais freqente deincontinnci a urinria pe rmanente nos pac ie ntesidosos 23 . A hiperatividade detrusora pode ocorrerquando a fora de contrao da musculatura vesicalest preservada ou quando est diminuda. Apesard e a s d u a s s i t u a e s p o d e r e m l e v a r i n c o n t i - nncia, os mecanismos envolvidos so diferentes.A hi pe rati vi dade detrusora assoc iada hi pocontractilidade vesical pode levar urge-inconti-nncia e ao a p a r e c i m e n t o d e o u t r o s s i n t o m a s relacionados obstruo urinria, incontinnciau r i n r i a d e e s f o r o o u i n c o n t i n n c i a p o r t r a n s b o r d a m e n t o . A o n o s d e p a r a r m o s c o m pacientes idosos que apresentam resduo ps-m i c c i o n a l e l e v a d o , o b r i g a t r i o f a z e r m o s a avaliao da fora de contrao d e t r u s o r a p a r a que possamos di fe renci ar obstruo i nfrave si cal de hipocontractilidade do msculo detrusor. Nessas i t u a o e s p e c i a l , o d i a g n s t i c o d e c e r t e z a obtido atrav s da avali a o urodinmi ca. A hiperatividade detrusora tambm est presenten o s p a c i e n t e s portadores de obstruo infrave-sical. Trinta e dois porcento d o s h o m e n s c o m obstru o do trato uri nri o bai xo de corrente de hiperplasia prosttica benigna, estenose de uretrao u n e o p l a s i a prosttica apresentam hiperativi-d a d e d e t r u s o r a . M u l h e r e s podem tambmapresentar quadros de obstruo a s s o c i a d o s hiperatividade. Nesses casos, os principais fatoresdesencadeastes so os prolapsos genitais ou causasi atrog ni cas cirrgi cas. Fatore s i rri tati vos locais c omo tumores vesic ai s,l itase urinria, divert culos e i nfe es do tratou r i n r i o p o d e m t a m b m l e v a r h i p e r a t i v a d e de trusora, c om c onse qente urge -i nc onti n nc ia. Nesses casos, acredita-se que os impulsos nervo-s o s d i r e c i o n a d o s a o s i s t e m a n e r v o s o c e n t r a l , gerados pela hipersensibilidade dos r e c e p t o r e s sensitivos do trato urinrio, causam desequilbrioe n t r e o s estmulos inibitrios, desencadeando acontrao vesical.O tratamento farmac ol gi co da urge-i nc onti n n- cia baseado na utilizao de drogas anticolinr-g i c a s . J o t r a t a m e n t o c o n s e r v a d o r c o n s i s t e

nam u d a n a d o s h b i t o s d e i n g e s t o h d r i c a , n a r e a l i z a o d e f i s i o t e r a p i a d o a s s o a l h o p l v i c o , na eletroesti mulao e no biofee dbac k . O Quadro 2 lista os principais agentes anticolinr-gi cos e se us efei tos colate rais. B - Incontinncia urinria relacionada a o esvaziamento vesical inadequado A perda involuntria de urina pode estar associada i n c a p a c i d a d e d e e s v a z i a r c o m p l e t a m e n t e a bexiga. As principais causas de esvaziamentov e s i c a l i n c o m p l e t o s o a a c o n t r a c t i l i d a d e e ahipocontractilidade da musculatura detrusora,assim c o m o a o b s t r u o a o f l u x o u r i n r i o . O dficit contrctil da musculatura detrusora e ao b s t r u o a o f l u x o u r i n r i o podem estarpresentes isoladamente ou em conjunto. E m situaes extre mas, a hiperdi steno vesic al fazc o m q u e o c o r r a i n c o n t i n n c i a u r i n r i a p o r transbordamento, t a m b m c h a m a d a d e i n c o n t i - n n c i a p a r a d o x a l . Nos paci ente s idosos do sexo masc ul ino a prin-ci pal c ausa de esvazi amento vesic al de fi ciente a hiperpl asia be ni gna da prstata e, me nos freqente me nte, o ade nocarc inoma prostti co e ase s t e n o s e s d a u r e t r a . A o c o r r n c i a d e o b s t r u o em mulheres menos freqente que nos homense , d e c o r r e m d a p r e s e n a d e g r a n d e s p r o l a p s o s genitais ou de complicaes das cirurgias para ac o r r e o d e i n c o n t i n n c i a u r i n r i a . E m a m b o s os sexos a constipao intestinal, o efeito colate-ral de drogas como as anticolinrgicas e algumasn e u r o p a t i a s ( p r i n c i p a l m e n t e a d i a b t i c a ) s o causas freqentes de incontinncia r e l a c i o n a d a ao esvazi amento vesi cal de fi ciente .A i n v e s t i g a o p a r a o d i a g n s t i c o d a i n c o n t i - nncia urinria relacionada ao esvaziamento vesical inadequado baseia-se no dirio miccional, nahi stria cl ni ca e nos achados urodinmi cos. O tratamento di re cionado causa base, podendo ser simplesmente a interrupo de alguma drogaque o paciente esteja utilizando, ou procedimen-tos cirrgicos que visem a desobstruo do fluxou r i n r i o . C - I nc onti n nc ia urinria de esfor o A incontinncia urinria induzida pelo estresse uma das causas mais comuns de perda involun-t r i a d e u r i n a n o s p a c i e n t e s i d o s o s d o s e x o feminino 24,25 . A causa mais freqente de inconti-n n c i a u r i n r i a d e e s f o r o a h i p e r m o t i l i d a d e uretral decorrente da fraqueza do assoalho plvicoo u c o n s e q e n t e a procedimentos cirrgicos. Ad e f i c i n c i a e s f i n c t e r i a n a i n t r n s e c a t a m b m freqentemente observada e est geralmente associada desnervao do assoalho plvico, radio-terapia prvia, diminuio dos nveis estrogni-cos e a procedimentos cirrgicos. A instabilidadeuretral, que consiste no rel axamento esfincteria-no na ausncia de contrao vesical, uma causar a r a d e i n c o n t i n n c i a u r i n r i a d e e s f o r o e d e difc il di agnsti co. P a c i e n t e s i d o s o s d o s e x o m a s c u l i n o r a r a m e n t e a p r e s e n t a m i n c o n t i n n c i a u r i n r i a d e e s f o r o . Quando isso ocorre, a principal causa o funciona-me nto i nade quado do me cani smo esfincterianode corrente de radiote rapi a prvia ou de proce di -me ntos ci rrgic os, pri nc ipal me nte as prostatec -tomias, quer re al izadas para doenas prostti cas benignas ou malignas.O tratamento da incontinncia urinria de esfor-o depende da causa base, das condies clnicasdo pac ie nte e da expec tati va e m re lao aos re -sultados. Atualmente existem 3 formas de aborda-g e m t e r a p u t i c a : l Tratamento farmacolgico; l T r a t a m e n t o c o n s e r v a d o r c o m p o r t a m e n t a l e fisioterpico; l T r a t a m e n t o c i r r g i c o A forma de tratame nto deve se r dec idida c orre lacionando-se os dados da avaliao clnica e dosa c h a d o s u r o d i n m i c o s ,

q u a n d o e s t e s e s t i v e r e m dispon ve is. As modali dades te rap utic as ci tadasacima no so obrigatoriamente utilizadas indivi-dual me nte. A combina o de difere ntes estrat-gias muitas vezes proporciona resultados melho-re s, com menor agre sso ao pac ie nte. Quadro 2: Princi pais anti coli n rgic os e se us efei tos colate rais. D R O G A S E F E I T O S C O L A T E R A I S A n t i p s i c t i c o s B o c a s e c a / c o n f u s o m e n t a l Antidepressivos tricclicos Constipao intestinalA n t i p a r k i n s o n i a n o s C o n f u s o m e n t a l Sedativos / antihistamnicos Fadiga / sonolnciaAntiarrtmicos disopiramida TaquicardiaA n t i e s p a s m d i c o s I n i b i o d a c o n t r a o d e t r u s o r a O p i i d e s R e t e n o u r i n r i a / v i s o t u r v a / A u m e n t o d a p r e s s o o c u l a r

Ac ta Cirrgi ca Brasilei ra - Vol 18 (Supl 5) 2003 - 51 C O N C L U S O

A incontinncia urinria erroneamente vistacomo um p r o c e s s o n a t u r a l d o e n v e l h e c i m e n t o . As mel hori as dos i ndic adores de sade , como oaumento da expec tati va de vida, assim como oavan o da me di ci na faze m c om que obse rvemos o f e n m e n o d o e n v e l h e c i m e n t o d a p o p u l a o . Cada ve z mais de vemos estar atentos e aptos at r a t a r a s d o e n a s d o i d o s o , m e l h o r a n d o d e s s a forma sua qualidade de vida. REFERNCIAS 1 . W y m a n J F , H a r k i n s S W , F a n t l J A . Psychosocial impact of urinary incontinencein the community dwelling population. J AmG e r i a t r i c S o c 1 9 9 0 ; 38:282-8.2 . H e r z o g A R , F u l t z N H : P r e v a l e n c e a n d i n c i d e n c e i n c o m m u n i t y - d w e l l i n g populations. J Am Geriatric Soc 1990; 38:2 7 3 - 8 . 3 . H o l s t K , W i l s o n P D . T h e p r e v a l e n c e o f fe male uri nary i nc onti ne nc e and reasons forn o t s e e k i n g t r e a t m e n t . N Z M e d J 1 9 8 8 ; 9 : 7 5 6 - 6 1 . 4. US Bureau of the Census. Si xty-Fi ve Pl us i nA m e r i c a . C u r r e n t e P o p u l a t i o n s R e p o r t s , Spe ci al Studi es, P23-178. Washington, DC, U S G o v e r n m e n t P r i n t i n g O f f i c e , 1 9 9 2 5 . L e g a c e E A , Hansen W, Hickner JM.Prevalence and severity of u r i n a r y i n c o n t i n e n c e i n a m b u l a t o r y a d u l t s : A n n UPRNet s t u d y . J F a m P r a c t 1 9 9 3 ; 3 6 : 6 1 0 - 5.6. Diokono AC, Brown MB, Brock BM. Clinicala n d c y s t o m e t r i c c h a r a c t e r i s t i c s o f c o n t i n e n t e a n d incontinentnoninstitutionalized elderly. J Urol 1988;1 4 0 : 5 6 7 - 7 1 . 7. Resnick NM. Voiding dysfunction i n t h e elderly. In Yalla SV, McGuire EJ, ElbadawiA , B l a i v a s J G : N e u r o u r o l o g y a n d Urodynami cs: Princi pl es and Practic e. NewY o r k , M a c M i l l a m P u b l i s h i n g C o m p a n y , p 3 0 3 , 1 9 8 8 8. Resnik NM, Elbadawi A, Yalla SV. Age andt h e l o w e r u r i n a r y t r a c t : W h a t i s n o r m a l ? N e u r o u r o l U r o d y n 1 9 9 7 ; 1 2 : 3 2 2 - 3 0 . 9. He rzog AR, Diokono AC , Ful tz NH. Uri nary i n c o n t i n e n c e : m e d i c a l a n d psychosocialaspects. Annu Re Gerontol Geriatr 1 9 8 9 ; 9 : 7 4 - 1 1 9 . 10. Miller M. Nocturnal polyuria in older people:P a t h o p h y s i o l o g y a n d c l i n i c a l i m p l i c a t i o n s . J Am Ge riatr Soc 2000; 48:1321.1 1 . P e r r y S , S h a w C , A s s a s s a P , D a l l o s s o H , Will iams K. Ann e pi de mi ol ogic al study toe s t a b l i s h t h e p r e v a l e n c e o f u r i n a r y symptoms and felt need in thr communi ty:The lei ceste rshi re MRC i nc onti ne nc e study: J Pub He al Me d 2000; 22:427.1 2 . P i n n o c k C B , M a r s h a l l V R . Troublesomelower urinary tract symptoms in t h e community: a prevalence study. Med J Aust1 9 9 7 ; 5 6 : 7 2 . 1 3 . P r e s s m a n M R , F i g u e r o a W G , K e n r i c k - MohamMed J, Greenspon LW, Peterson DD.N o c t r i a : a r a r e l y , r e c o g n i z e d s y m p t o m o f sleep apnoea and other occult sleep disorder.A r c I n t M e d 1 9 9 6 ; 3 4 7 : 2 7 0 . 1 4 . A s p l u n d R , S u n b e r g B , B e n g t s s o n P . De smopre ssin for the treatment of noc turnal polyuria in the elderly: a dose titration study.Br J Urol 1993; 72: 38.15. C hanc el or MB, Atan A, Ri vas D, W atanabe T, Tai HL, Kumon H. Bene fi cial effe ct of intranasal desmopressin for men with benignp r o s t a t i c h y p e r p l a s i a a n d n o c t u r i a . Tec hnique s in Urol ogy 1999; 5: 191.1 6 . S e i l e r W O , S t a h e l i n H B , H e f t i U . Desmopressin reduces night urine volume ing e r i a t r i c p a t i e n t s : Implications fortreatment of the nocturnal i n c o n t i n e n c e , Clin Ivest 1992; 70: 619.17. Reynard JM, Cannon A, Yang Q, AbramsP. A novel therapy for nocturnal p o l y u r i a : a d o u b l e b l i n d r a n d o m i z e d t r a i l o f furosemide against placebo. Br J Urol 1998;8 1 : 2 1 5 . 1 8 . K o k A L M , B u r g e r C W , Van De WeijerPHM. Micturition complaints inpostmenopausal women treated withcontinuously c o m b i n e d h o r m o n e replacement therapy: a prospective study.M a t u r i t a s 1 9 9 9 ; 3 1 : 1 4 3 . 19. Fantl J, Bump R, R o b i n s o n D , M c C l i s h D , Wyman J. Efficacy of stogen suplementationi n

treatment of urinary incontinence. Obs& Gyn 1996; 88: 7 4 5 . 2 0 . B r a n d e i s G B , B a u m a n n M M , H o s s a i n M , Morris JN , Re snic k NM. The pre valence of pote ntiall y re me di able uri nary incontinence i n f r a i l e l d e r l y p e o p l e : A s t u d y u s i n g t h e Minimum Data Set. J Amer Geriatr Soc 1997;4 5 : 1 7 9 . 21. Marshall HJ, Beevers DG. Alfaadrenoceptorb l o c k i n g d r u g s a n d f e m a l e u r i n a r y i n c o n t i n e n c e : prevalence and reversibility.Br J Clin Pharmacol 1996; 42:507.2 2 . R a z R , S t a m m W E . A c o n t r o l l e d t r i a l o f i n t r a v a g i n a l e s t r i o l i n p o s t m e n o p a u s a l women with recurrent urinary tract infection.N Engl J Med 1997; 329: 753. 2 3 . D i o k o n o A C , W e l l s T J , B r i n k C A . Comparison of se lf-re ported voi de d volume w i t h c i s t o m e t r i c b l a d d e r c a p a c i t y . J U r o l 1 9 8 7 ; 1 3 7 : 6 9 8 . 24. Dikono AC, Wells TJ, Brink CA. U r i n a r y i n c o n t i n e n c e i n t h e e l d e r l y w o m e n : urodynami c evaluation. J Ame r Geri atr Soc 1 9 8 7 ; 3 5 : 9 4 0 . 2 5 . W e l l s T J , B r i n k CA, Dikono AC. Urinaryi n c o n t i n e n c e i n e l d e r l y w o m e n : clinicalfindings. J Ame Geriatr Soc 1 9 8 7 ; 3 5 : 9 3 3 . Reis RB, Cologna AJ, Martins ACP, Tucci Jr S, Suaid HJ. Urinary incontinence in the elderly.. Acta Cir Bras [serial online] 2003 vol18 suppl 5. Available in www.scielo.br/acb AB STRACT The prevale nc e of uri nary incontinence in the el derly varies from 8 to 34% ac cording to the crite ri a or method of i nvesti gati on. The e tiology or mai n assoc iate d fac tors are: aging tissular degene rati on that compromise the lower uri nary trac t andpel vi c floor, c hange s of pe ri pheric and ce ntral ne rvous system, hormonal al terations suc h as me nopause , noc turnal polyuria, benignp r o s t a t e h y p e r p l a s i a , concomitant diseases and side effects of medical drugs. The i n c o n t i n e n c e m a y b e t r a n s i t o r y o r p e r m a n e n t . Besi de s a crite ri ous medic al history for a be tter c haracterization of the urinary loss, a se arch for assoc iate d or conc omitant causesand the mi cc ional di ary, one oftenly may rel y on spec ialized exams such as urodynami cs. A spec ific di agnosis i s of utmost value forc orre ct manage me nt that may re quire only conservati ve measure s base d on c hanges of be havi our or c ounc ei li ng, drugs pre sc ri ption, or i nvasive methods incl uding surgi cal proce dure s. KEY WORDS: Urinary i nc onti ne nc e. Elderly. N oc turi a. Urge nc y. Correspondncia Rodolfo Borges ReisDepartamento de Ci rurgia e Anatomia HCFMRPUSP, 9 Andar A v . B a n d e i r a n t e s , 3 9 0 0 , C E P : 1 4 0 4 8 - 9 0 0 Ribei ro Preto, SP Incontinncia urinria Baixar este documento gratuitamenteImprimirCelularColeesDenunciar documento Informar sobre este documento? Diga-nos a(s) razo(es) para denunciar este documento Parte superior do formulrio
42fa56c95a07a5
doc

Spam ou lixo eletrnico Contedo pornogrfico adulto

Detestvel ou ofensivo If you are the copyright owner of this document and want to report it, please follow these directions to submit a copyright infringement notice. Relatrio Cancelar Parte inferior do formulrio Este documento particular.

Vous aimerez peut-être aussi