Okres 20-lecia midzywojennego jest jednym z najkrtszych okresw literackich.

Jednake ten ograniczony czasowo przez pierwsz i drug wojn wiatow literacki moment dziejowy obejmuje rnorodne zjawiska, prdy i mody artystyczne. Pierwsze starcia wojenne na skal wiatow sprawiy, e zmieni si ukad si w Europie. Wielkie, silne, liczce si i mocarne pastwa straciy na progu XX wieku dotychczasow pozycj. wiatow si i kapitalistycznym przywdc zostay Stany Zjednoczone Ameryki. Powane zmiany dosigy carsk Rosj, ktra zostaa przeksztacona przez Rewolucj Padziernikow w pastwo socjalistyczne. Polska po wieloletnim zniewoleniu przez zaborcw odzyskaa upragnion wolno i znowu pojawia si na europejskiej mapie. Polacy nie zdyli si nacieszy niepodleg ojczyzn - 21 lat pniej dostali si pod hitlerowsk okupacj.
REKLAMA czytaj dalej

Dla literatury by to zbyt krtkotrway moment, by wyksztaciy si charakterystyczne rysy epoki, okrelony wzorzec postaci czy te typowe formy wypowiedzi. Rne take byy podejmowane przez artystw tematy wypowiedzi literackiej. Pocztkowo pisarze skupiali sw twrczo wok przey pierwszej wojny wiatowej, z czasem rozszerzali krg zainteresowa - starali si obj kolejne przeobraenia wspczesnoci, podali za cywilizacyjnym rozwojem myli, techniki, stylu ycia. Std artystyczne realizacje na tematniezwykego aeroplanu albo cudownego kinematografu. Nurty filozoficzne Intuicjonizm - teori filozoficzn zapocztkowa H. Bergson, wedug ktrego wiat naley poznawa uywajc intuicji i yciowego instynktu jako gwnego narzdzia zamiast rozumu. Rozwj wiata kierowany jest przez irracjonalny pd yciowy. wiat rzdzony jest prawami nieuchwytnymi, dlatego poj go i wyraa potrafi jedynie artysta poprzez sw intuicj. Materializm dialektyczny to teoria filozoficzna, ktrej autorem jest Karol Marks i Fryderyk Engels, rozbudowa j Wodzimierz Lenin. Wedug twrcw tej myli poznawanie rzeczywistoci jest procesem cigym, w czasie ktrego gromadzone s prawdy wzgldne, co pozwala zbliy si do prawdy absolutnej. Pierwotno materii oraz wtrno wiadomoci - to byy gwne tezy tych mylicieli. Kierunek ten poznanie utosamia z praktyk i zakada, e toczy si nieustanna walka przeciwiestw, czego efektem s przemiany czasowe i przestrzenne. Materialici uwaali, e w literaturzeodwzorowywane s stosunki spoeczne. Pragmatyzm - uksztatowany w 2 poowie XX wieku, w Ameryce. Za twrc tego kierunku uwaany jest Wiliam James. By filozofem i psychologiem, stosowa metod rozsdku krytycznego oraz nauki dowiadczalnej. Jego postulaty propagoway praktyczne mylenie i dziaanie. Pragmatyci dyli do zblienia filozofii z yciem. Gosili zaleno prawdziwoci twierdzenia od praktycznego skutku. Uwaali, e charakter poznania ludzkiego jest wycznie praktyczny. Proces poznania mia zaspokaja ludzkie potrzeby, dawa praktyczny efekt, a nie skupia si na obiektywnym zblieniu czowieka do prawdy.

Nurty artystyczne
Ekspresjonizm - nawizywa do filozoficznych zaoe Bergsona, ktry gosi intuicyjny proces poznania. Wyznawcy ekspresjonizmu pragnli wyraa siebie w sposb intuicyjny i spontaniczny. Myli i przeycia wewntrzne wyraali najchtniej poprzez kontrast, karykatur, grotesk. wiadomie dyli do deformowania obrazu rzeczywistoci, ktra wedug nich bya polem do walki dla dobra i za, duchowoci i materii. Twrczo ekspresjonistyczna to zapis niepokoju cywilizacyjnego, buntu wobec spoecznych krzywd, wiadomych wystpie w obronie idei humanizmu. Ekspresjonici sprzeciwiali si rwnie tradycyjnym kierunkom artystycznym, atakowali realizm i naturalizm jako dziaania odtwrcze wobec wiata. Negowali zamiowanie do estetyki, pragnli zastpi j deniem ku prawdzie.

Przejawy ekspresjonizmu uwidoczniy si szczeglnie w formach dramatu i liryki. Ponownie poecie nadano status niemale na rwni z Bogiem. Cechy charakterystyczne dla stylu ekspresjonistycznego to miae obrazowanie, kontrasty i dysonanse, hymniczny ton wypowiedzi - "krzyk duszy" artysty, co miao wstrzsn odbiorc, pozostawi w nim niepokojce doznanie. Stany emocjonalne miaa wyraa abstrakcja, przedmioty ulegay antropomorfizacji, logika okazywaa si drugorzdna w przekazie. Futuryzm by awangardowym kierunkiem, ktry rozwin si na pocztku XX wieku w literaturze i sztuce. Za twrc teoretycznego podoa tej myli uznaje si woskiego poet, Tomassa Marinettego, ktry ogosi manifest futurystyczny. Anarchistyczny bunt mia by wedug niego form sprzeciwu wobec tradycyjnej kultury oraz ukadu spoecznego. Wyznawcy futuryzmu fascynowali si przyszoci i nowoczesnoci, zachwyca ich postp techniczny i rozwj cywilizacyjny, wychwalali dynamik ycia wielkich aglomeracji miejskich. "Mocny czowiek" Nietzschego oraz zdobycze techniki zostay przez futurystw otoczone kultem, tak samo jak sia, przemoc, czy wojna. We Woszech na futurystw silnie oddziaywa ruch faszystowski. Polscy twry sympatyzowali z rewolucjonistami i walecznym proletariatem. Literatura realizowaa futurystyczne zaoenia poprzez nowy jzyk poetycki, ktry odrzuca zasady logiczne, ortograficzne i skadniowe. Nowy sposb wyrazu tworzony by do kreowania obrazu ruchu, wieloplanowoci, rwnoczesnoci zjawisk. Odrzucone reguy jzykowe zastpia gra sw, oparta na brzmieniowym podobiestwie, ktrej efektem by zwykle utwr bez konkretnych znacze. W Polsce do futurystw zaliczano B. Jasieskiego, S. Modoeca, T. Czyewskiego. Surrealizm (nadrealizm) - za autora manifestu surrealistw uwaa si Andre Bretona. "Nadrealna rzeczywisto" miaa by celem artystycznej kreacji. Artyci zmierzali do uniezaleniania procesu tworzenia od zasad logiki. Sztuka miaa powstawa poza normami estetycznymi i etycznymi, rozumowym uporzdkowaniem. Na etapy tworzenia miay wpywa skojarzenia, mechanicznie przekazywane bodce z podwiadomych sfer jani. Surrealici wykorzystywali zupenie przypadkowe, lune pomysy, idee, sigali po absurd, parodi, grotesk. Na przedstawicieli tego kierunku mocno oddziaywao dowiadczenie wojenne - byli przekonani, e cywilizacja Zachodu przeywa kryzys, tak samo jak racjonalizm, ktry ley u jej podstaw. Uwaali, e jednostka potrzebuje, by wyrwa j z regu obowizku. Pomc w tym miaa poezja, nieskrpowana wyobrania i mio, ktre miay zjednoczy jaw i sen, by czowiek mg osign stan harmonii. Neoklasycyzm to nurt typowy dla poezji. Charakterystyczne dla tego kierunku byo siganie do przeszoci kulturowej, wzorem byo dziedzictwo antyczne, pojawiay si odwoania do twrczoci Grekw i Rzymian, ceniony by take barok iklasycyzm. Za wybitnego artyst - neoklasyka uwaa si Paula Valery'ego. Francuski poeta jest autorem programu twrczoci intelektualnej, ktra jednoczy literackie tradycje i wspczesne osignicia poezji z symbolizmem. Jego lirykaczy intelektualn abstrakcj z filozoficzn aluzj. Typowa cecha formalnego uksztatowania wypowiedzi neoklasycznej to rygorystyczna forma, nawizujca do wzorw klasycznych. Wiersze pisane byy jzykiem poetyckim tak, aby obrazoway "czyst poezj", bez odwoywania si do prozy ycia. Zaoenia neoklasykw mona odnale rwnie w niezwykej twrczoci Thomasa Eliota. Stefan eromski - "Przedwionie" Czas powstania "Przedwionia" to rok 1924. Polska zmaga si wtedy z narastajcym bezrobociem, zastojem w gospodarce oraz kryzysem politycznym. Powie jest wyrazem rozczarowania autora, ktry musia zrezygnowa z wiary w odrodzenie Polski jako kraju nowego, sprawiedliwego adu. Walka z ndz spoeczn zostaa przegrana. Na jej drodze stana walka o moliwo sprawowania wadzy w odrodzonej ojczynie. Wsparcie wojska i policji doprowadza do przelewania krwi manifestujcych robotnikw. Ksztatowanie nowego pastwa, zawarte w tytule powieci "przedwionie" odradzajcej si Polski jest okupione krzywd i cierpieniem, skoczyo si klsk, zanim jeszcze zdyo rozkwitn. Bohaterem, ktry musi odegra rol wiadka przemian dziejowych, jest Cezary Baryka. Urodzony w Baku, gdzie wychowywany by przez kochajc matk Jadwig i ojca Seweryna, urzdnika. Czarek szybko zostaje pozbawiony opieki ojca, ktry to wyjeda na wojn i trafia w szeregi legionistw Pisudskiego. Do rodzinnego miasta dociera natomiast rewolucja. Cezary jest oczarowany rodzc si rewolucj, wykrzykuje grnolotne hasa rewolucjonistw, powtarza puste slogany, nie dostrzegajc prawdziwego krwawego obrazu przemian. Na matce spocza troska o los syna. Traci siy, podupada na zdrowiu,

wyprzedaje rodzinne pamitki, byle tylko zdoby jedzenie, przey kolejny dzie koszmaru, ktry zatacza coraz szersze krgi. Z oporami, ale jednak do Cezarego dotaro, jak wyglda ich codzienne ycie. Powoli uwiadamia sobie, czym jest rewolucyjny przewrt dla zwykych ludzi. Zaczyna pomaga matce, razem z ni kadego dnia idzie do portu i czeka na powrt ma i ojca. Zamiast Seweryna przyprowadzaj do domu zrozpaczon ksin i jej crki. Po przeprowadzonej rewizji za ukrywanie wrogw rewolucyjnego adu Jadwiga zostaje skazana na cikie roboty. Wycieczony organizm szybko odmwi posuszestwa i Cezary musia pochowa matk, zostajc sam, bez adnych wieci o ojcu. Bohater take musi pracowa transportuje ciaa ofiar konfliktw etnicznych. Momentem przeomowym staje si dla niego chwila, gdy patrzy na twarz modej dziewczyny, ktrej ciao wiezie. Pikno zmarej kae mu przyj do wiadomoci okrutny wymiar rewolucji. Zaamanego syna odnajduje Seweryn. Zabiera go w podr do Polski. Stary Baryka roztacza przed synem wizj "szklanych domw", ktre czekaj w ukochanej ojczynie. Schorowany ojciec nie zdy powrci do kraju lat dziecinnych, zmar w drodze. Cezary sam przekracza granic kraju, o ktrym sucha w domu rodzinnych opowieci, lecz ktrego nigdy nie widzia. Ju pierwsze kroki po botnistej ziemi, spojrzenie na ndzne miasteczko uwiadamiaj mu gorzk prawd - czyste, nowoczesne, szklane domy to wytwr chorej, stsknionej wyobrani Seweryna. Mody bohater trafia do stolicy. W Warszawie spotyka si z dawnym przyjacielem matki. Szymon Gajowiec, urzdnik ministerstwa skarbu, otacza Cezarego opiek. Wypeniajc wol rodziny Baryka zaczyna studiowa medycyn. Szybko jednak zawiesza nauk i biorc przykad z "wszystkich innych", walczy jako onierz polski w wojnie z bolszewikami. Kiedy powrci z frontu, postanowi skorzysta z zaproszenia onierza, ktrego ocali. Hippolit Wielosawski zabiera swego wybawiciela do Nawoci. Cezary poznaje ycie polskich arystokratw, razem z nimi bawi si poluje, bierze udzia w piknikach i rnych spotkaniach towarzyskich. Mieszkacy wiejskiego majtku yj od jednego do drugiego posiku, w przerwie korzystajc z innych uciech wielkopaskich. Mody go staje si obiektem podania Laury Kocienieckiej. Romansowanie z zamon wdow koczy awantura, ktr wywoa narzeczony. Cezary przyprawi te o szybsze bicie serca dwie mode krewne Hippolita. Zakochana w nim kuzynka gospodarza z Ukrainy nagle umiera. Koczy si wiejskasielanka w Nawoci. O spowodowania mierci dziewczyny jest podejrzewana druga dziewczyna, Wanda - take zakochana w Cezarym. Jego te obarcza si odpowiedzialnoci za tragedi. Bohater wyjeda i zamieszkuje w rodowisku chopskim. Jego domem staje si chwilowo Chodek, gdzie ycie daje mu kolejn, gorzk lekcj prawdziwego obrazu rzeczywistoci polskiej.

Polskie grupy poetyckie

SKAMANDER Czonkowie grupy skupieni byli przy pimie "Pro arte et studio". Skamandryci byli poetami, zajmowali si take kabaretemliterackim. Zosta zaoony w roku 1919. Miejscem spotka bya kawiarnia "Pod Picadorem". Rok pniej ukaza si pierwszy egzemplarz "Skamandra". W 1924 roku zaczli prezentowa swoje zaoenia poetyckie na amach "Wiadomoci literackich". Artystyczne dziaania nie zaowocoway spjnym programem, sama grupa take nie bya podporzdkowana skonkretyzowanej wizji poetyckiej. Bo "programy s zawsze spojrzeniem wstecz, s dzieleniem nieobliczalnego ycia przez znane" - twierdzili w pierwszym wydaniu "Skamandra". Wsplnie jednak dyli do czenia poezji z codziennoci, pragnli wprowadzi wspczesne ycie do poezji. Adresatem ich twrczoci mia by niemal kady. Kierowali swe wypowiedzi poetyckie do przecitnych ludzi. Tworzyli wic nie tylko wiersze, napisali wiele tekstw do piosenek i kabaretw, szopek politycznych, felietonw czy utworw satyrycznych. Ich artystyczn postaw cechowao konkretne obrazowanie, wychwalanie ycia, radoci z codziennych chwil, bohaterem ich wierszy sta si prosty czowiek, uywalijzyka potocznego do poetyckich kreacji. Polemizowali z tradycj, ale te z awangard poetyck. Najwaniejsi skamandryci to: Julian Tuwim, Jan Lecho, Jarosaw Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyski, Antoni Sonimski. FUTURYZM

Nurt rozwija si ju na pocztku XX wieku w Europie Zachodnie. Polscy futuryci aktywnie wystpowali przede wszystkim w okresie od 1919 do 1921 roku. Futurystyczne zaoenia opieray si kulcie tego, co nowoczesne. Technika i rozwj cywilizacyjny byy ulubionymi tematami twrczoci tej grupy. Dzieo sztuki wzorowali na maszynach, ktre "przez doskonae poczenie ekonomicznoci, celowoci i dynamiki" ucieleniay futurystyczne fascynacje artystw. Uwielbienie dla przyszoci sprawio, e negowali tradycj i wszelkie pomniki przeszoci. Fascynacj technik potrafili czy z umiowaniem siy pierwotnych instynktw. Ufali naturalnym odruchom ludzkim, rwnoczenie wychwalajc nowoczesn technologi. Program obejmowa czczenie z jednej strony ywiow natury, a z drugiej geniuszu cywilizacyjnego. miaym przejawem odwrcenia si od tradycyjnych wartoci by jzyk, a waciwie pismo futurystw, ktrzy ogosili wolno zapisu, czyli "dowolnoci form gramatycznych, ortografii i przestankowania". Synni futuryci to: Bruno Jasieski, Anatol Stern, Stanisaw Modoeniec, Adam Wayk. AWANGARDA KRAKOWSKA Krakowskie czasopismo "Zwrotnica" skupiao poetw awangardy. Za twrc teoretycznych zaoe grupy uwaa si Tadeusza Peipera. Wedug niego wiat w XX wieku przybra zupenie nowe oblicze. Zmieni si i spoeczny, i cywilizacyjnyobraz wspczesnej rzeczywistoci. Pieper postulowa, e zadaniem ludzi jest wczanie si w przemiany. Wielki nurt zmian powinien wcign kady przejaw ycia ludzkiego, wpywa na przemiany odczu i wyobrani czowieka. Nowy wzr ludzkoci , nowe formy ycia miay by wsptworzone przez sztuk nowoczesn. Artyci mieli za zadanie zniwelowa przepa, ktra dzieli cywilizacyjne osignicia od psychicznych moliwoci czowieka, ktry nie potrafi si dostosowa do nowego wiata. Peiper gosi haso "3 x M" - Miasto, Masa, Maszyna. Zaawansowane technologie, nowoczesne maszyny, postp urbanizacyjny oraz industrialny stanowiy wzr dla spoeczestwa, ktre powinno sta si doskonale dziaajcym organizmem i funkcjonowa jak ten optymistyczny model wiata. Dla Peipera najwaniejsza bya praca. Poeta winien pracowa jak rzemielnik, ktry z wielkim trudem ksztatuje swoje dzieo. Zanegowa natchnienie i woln gr wyobrani jako sposb artystycznego tworzenia. Podstaw nowego ksztatu liryki miay by rymy - regularne, ale oddalone o kilka wersw, by wykorzystana zostaa metoda kojarzenia odlegych od siebie poj. Najwaniejsi przedstawiciele awangardy to Julian Przybo, Jan Brzkowski, Adam Wayk. POEZJA REWOLUCYJNA "Trzy salwy" - tak brzmia tytu zbiorku poetyckiego, ktry zosta wydany w roku 1925 przez Stanisawa Stande, Wadysawa Broniewskiegi i Witolda Wandurskiego. Trjka poetw nie sprecyzowaa poetyckich zaoe programowych. Skupiali si tylko na tym, by podczas bezlitosnych walk proletariatu i buruazji stawa zdecydowanie po lewej stronie barykady.