CHUAN ISA VA CAC LOAI
SO DO THUONG GAP
TRONG BAN VE HE THONG CONG NGHIEP
BUI THANH TUNG, NGUYEN VAN HUNG
Trang tam nghién cfu va trién Khai cng nghé cao HiTech - BH Bach Khoa
ude ta buée vao thdi ky hoi nhap, truée
sur canh tranh ngay mét khéc ligt trén.
thj trudng, céc nha sin xudt ludn phai
cai tién day chuyén san xudt, img dung
nhing céng nghé tu déng hod nhim ting nang
suét va giam gid thanh san phdm. Tuy nhién c6
mét thyc té can nhin nh4n 1a di nga ky su méi ra
trudng rat it duge tiép xtic voi thuc té va phai mat
mot thoi gian dai dé nam bat cng nghé va cac hé
théng san xuat. Trong m6t cudc diéu tra nhé duc
tin hanh voi céc sinh vién sép ra trudng cia mot
86 trutng dai hoc ky thudt tai Ha Noi thi t6i hon
80% sinh vién sdp tot nghiép nganh dién, dién tir-
ty dong hod - diéu khién cdm thay xa voi va la lim
voi cdc Khai niém hé théng diéu khién phan tan
DCS - mét trong nhimg hé thdng digu khién dang
phé bién tai cdc nha may sn xuat; céc so dd P&ID,
so d6 ISA hay SAMA thutng dugc ap dung trong
ban vé hé théng digu khién qué trinh cia nha may.
Trong khuén Khé bai bao nay chi xin duge giéi
thigu vé mét s6 chudn trong cdc ban vé so 45 hé
théng, nhat la trong linh vuc digu khién, thudng,
dung trong céc nha may cOng nghiép.
Chuan ISA - The Instrumentation, Systems, and
Automation Society - trong cong nghiép dugc thiét
lap tir nam 1945, 1a-mot t6 chife phi gi nhuan, di
dau trong viée thiét lap cdc chudin trong linh vuc tur
dong hoa céng nghiép trén toan thé gidi. TS chute
nay da gitip cho hon 30.000 td chite thanh vién trén
toan thé gidi giai quyét nhimg khé khan vé chuyén
mén, dua ra céc gidi phap hang dau'vé ty dong.
hoa cong nghiép. Déi v6i cac hé thong phitc tap va
hién dai nhu cdc hé théng digu khién DCS,
SCADA, hé lai phai phéi hop rat nhiéu cdc thiét bi
do luong va dieu khién khac nhau, thuge céc ting
hac nhau. Hau hét cdc thiét bi duge cé thé duge
lap trinh va hoat déng tu dng. Voi téc dé phat
156] AUTOMATION ToDAY S67 (83) 2007
trién cong nghé 1
nhu hign nay, rét
nhiéu cdc thiét bj
va cong nghé cia
mot hang khong,
dap img duge § {§
nhu cdu ma phai
phéi hop cia
nhiéu hang, Cac
chuyén gia ky
thuat cong nghé
cang gap nhigu
khé khan trong,
vige tigp can
nhiing cng nghé
méi_néu ho chi
hoat dong hay
Logo ciia ISA
nghién ctu don ova Sa nin nay
18. Chinh vi vay, ISA gitip ho c6 duoc tiéng néi
chung, ciing la cich nhanh nhat dé téng hop thong
tin va tich hop hé théng. Ngoai ra, viée dao tao va
chuyén giao céng nghé cho céc nha may cing
thuan tién va higu qua hon rat nhiéu. Khi moi ra
doi, ISA duge phat trién dua trén chudn cia My
v6i tén goi la Instrument Society of America, phdi
hop cang mét sé chun chau Au tao thanh mot
chudn chung. Nhigm vu cia ISA gitip cho cac
thanh-vién, nhing ngudi str dung va céc t6 chite
trén toan thé gidi phat trién va img dung khoa hoc
cong nghé, chia sé thdng tin; lién két cong nghé,
cde thiét bi, céc hé théng hién dai nhdt, ty dng
hoa trong tat ca cac nganh cng nghiép va tng
dung. ISA tré thanh ng6n ngit chung cho tat c cdc
qua trinh cong nghigp, né déng vai trd nhur soi da}
lign két gitta cdc dinh nghia, co s6, chi dan va kién
thuic vé cic hé théng do ludng va digu khién khi
tich hop hé théng,
ae
Logo ciia ISA khi moi thanh lp‘Céc chuan chinh trong ISA thudng gap:
ISA-5.1-1984 - Instrumentation Symbols and
Identification - Thiét lap chudn céc biéu tung va céc
ki higu thiét bi, hé thong thiét bi trong thiét ké hé
théng do Iwong va diéu khién.
Giao dién van hanh phy cia thiét bi hién thi man
hinh video két ndi bd diéu khién loggic hoc ham logic
tuinty
Vi dy biéu tugng va so dé cia ISA-5.3-1983
: 22
sex | aes | SRP
Ae) eT a?
canoe
ISA-5.2-1976(R1992) - Binary Logic Diagrams for
. Process Operations - cung cap mt phuong phap lién
két cdc khdi logic, tuin ty hoat dong tir khoi dong,
hoat dng, bio déng, dimg cia cac thiét bi va qua
trinh trong cac linh vue céng nghiép. Cung cap céc
ham logic co ban va cée ham logic phéi hop thong
dung trong hé théng.
Hoc & Lam
wor
Fea
ott
Fads
ut ont
Pua
Ho.1 00
Ho, 20|
Aan:
No.1.
i,t
Ho. 1 0
Ne.20
—
eee
gaagiidi
Vi du so dé va phan ti logic chudn ISA-5.2
Hai chudn nay thudng img dung trong cOng nghiép
‘hod chit, dau khi, san xudt dign ning, ‘dieu ‘hoa khong,
khi, luyén kim va mét s6 qué trinh cOng nghiép khac.
ISA-5.3-1983 - Graphic Symbols for Distributed
Control/Shared Display Instrumentation, Logic and
Computer Systems - thiét lap tai liéu cho lop cac thiét
bj c6 chita may tinh, cdc bé diéu khién kha trinh, cdc
6 vi xit I ctia cdc hé thdng 06 chia sé didu khién, hién
thi va mét sé giao dign khac. Céc biéu tugng duge
cung cdp cho cac thiét bj trudng, thiét bi phong diéu
Khign va mot 96 phan cing cap trudmg trong. mang
truyén thong cia hé thong.
|
KY
Giao dign van hanh Higin thy man
phu cua thiét by Ky hinh video
Két n6i b6 diéu khién logic hodc ham logic tudn ty
Teen
ii gw |
mk
Vi du biéu tugng va so dé cla ISA-5.3-1983
ISA-5.4-1991 - Instrument Loop Diagrams - Chuan
nay thudmg duge sit dung trong thiét ké, xay dung,
van hanh, bao dudg, va tai lap hé théng. Qui dinh
967 (83) 2007 TY DONG HOA NGAY NAY [57|Hoc &
cho céc thiét bj c6 didu khién vong kin hog didu khién
néi tang. Trong cdc ban vé Pé&ID thudng gap céc biéu
tung va ki higu thudc chudn nay.
Anstrument terminals or
‘numbers or both. (tis
‘suggested that identifying
numbers or leners be the
‘mannfactarer’s designations)
Vi du biéu tugng va so dé chudin ISA-5.4
ISA-5.5-1985 - Graphic Symbols for Process
Displays - Hé théng biéu tugng dé hoa cho hién thi cic
qué trinh thudng duge sir dung boi ngudi van hanh
Oo
Vi du biéu tugng va so dé chudn ISA-5.5
158] AUTOMATION Towa 55 7 (83) 2007
hay nhan vién ky
thuat vao viée didu
khién va gidm sét qua
trinh,
Trong céc nha
may, cdc biéu tugng.
nay thudng ding nhu
chun dé xay dung
giao dién van hanh,
cac ban vé ky thuat,
Panel van hanh diéu
khién, cdc ban vé xa
dung va lap dat thiét
bj, cc chi thich,..
MOt kiéu ban vé
kha phé bién dac bigt
4p dung trong cic hé
théng c6 dong chay é
cia chat long hoje = Yu mbt ban v6 PAID
chat khi la ban vé P&IDs - Piping and Instrumentation
Diagrams. Mot ban vé P&ID la mot ban ve chi tiét cia
qué trinh bao gdm ca phan cig va phan mém (vd: cde
dubng dng néi, cdc thiét bj, cic dung cy do va hién
thi...) can thiét cho thiét ké, xay dung va van hanh. Co
ba loai ban vé P&IDs la EFDs (Engineering Flow
Diagrams), UFDs (Utility Flow Diagrams) va. MFDs
(Mechanical Flow Diagrams). Ban vé duge thiét ké dé
mé ta thong tin chitc nang vé hé théng hay thiét bi. Vi
du nhu so dé duimg Ong, dong dan, bom, van, thiét bi,
bd bién déi tin higu, bO didu khién va lién dong didu
khién,... khéng c6 til chi thé hig quan hé va thir
turcac thanh phan cia hé théng.
Cac ban vé P&ID cting tuan theo chudn ANSI/ISA
hodc theo chudn DIN 19227 nén céc biéu tugng thiét bi
nhu cc loai van, cdc co céu chap hanh, cam bién, bd
diéu khién, cc loai dung din, b6 chi thi,... dang
trong ban vé cing giéng nhu 6 trong ban vé ISA. Trén
ban vé P&ID thudmg 06 cac thiét bi va chtfe nang; co
cdu co khi vai tén va sé hiéu; cdc kiéu van, hé théng
6ng véi c6 va tén, cdc tin higu vao/ra va lién dng; cac
giao dién; vi tri dat, dau vao hé théng may tinh diéu
khién; thir ty vat ly cdc thiét bi
Dé doc duge ban vé P&ID ddi hdi phai nim chic
cdc biéu tugng va cac ki hiéu chun, céc diéu kign
trang thai hoat déng hay trang thai Ii cua thiét bi. Cac
van thuy khi thudng la céc biéu tugng phitc tap nhat
trong ban P&ID vi né mé ta chinh xac hoat dng cia
van. Khi doc ban vé nén chia ban vé thanh céc ving
nhé, trong mdi ving c6 nhang thiét bj lién két chat che
v6i nhau va it dudng néi véi cdc ving khac. Sau dé
tién hanh cac bude phan tich timg ving, diéu kién hoat
dong va 16i, anh hudng cia mai ving t6i cdc ving
khéc nhu thé nao dé c6 thé hiéu toan bé ban vé.
Ngoai céc ban vé thong thuimg ding céc biéu
tung va ki higu ciia chun ISA, ban vé P&ID con 6
m6t s6 ban vé dang anh (pictorial) va ban vé dang cat
SnoM6t loai van thay luc
trich (cut-away) thudmg img dung trong giao dién van
‘hanh va céc ban vé mé ta va lip dat hé théng.
Riéng adi vi céc hé théng diéu khién trong cong.
nghiép dc biet trong nganh cong nghiép nang lugng,
noi ma hé théng didu khién phitc tap, phéi hop nhiéu
déi tugng cing lic thi SAMA diagrams lai duoc str
dung rat phd bién. Trong rat nhiéu cac cuén sich va tai
ligu vé nguyén ly digu khién 1d hoi déu st dung da:
so dé nay. Cac biéu tugng va qui ude biéu dién so d
cia SAMA duge phat trién béi Scientific Apparatus
Makers Association. Vé mat dinh nghia cho céc biéu
tugng va thiét bj cia chudn SAMA 6 nhiéu diém
tuong ty nhu véi chudn ISA nhung cac biéu tuong thi
hac nhau.
Biéu tuong céc khéi chiic ndng trong SAMA
Tuy nhién, chudn SAMA PMC 22.1-1981 so dd chitc
nang cia thiét bj va hé thong diéu khién khong cdn
duge phat trién boi SAMA hay bit ky t6 chttc vé tiéu
chuan nao khac ma sé duge tich hgp vao trong chudn
ISA v6i tén SP7.40 WG1 Functional Diagram du dinh
sé céng bé vao nim 2007, nhung SAMA sé vin tiép tuc
duge str dung trong tuong lai. Mot 56 hang lon nhw
‘Siemens, MicroMod....thuing sit dung so dé nay trong
cc tai ligu lién quan téi diéu khién 10 hoi nhu mét
céng cu hu dung va higu qua dé chuyén giao cong
nghé, dao tao va cung cap théng tin. Trong c4c nha
may nhiét dign tai Viet Nam 6 rat nhidu tai ligu vé he
théng diéu khién dang so dé SAMA.
Function ‘Symbol Senet
Some rar —
rr
Dierence Bor 2
oF
Tier For
Dera wit
x
1
‘Bigu tuong qua trinh xi tin hiéu trong SAMA
So sanh so dé ISA va SAMA biéu dién mot vong
diéu khién don ta thdy: bidu tuong transmitter uu
lugng FT-xx la tugng tu trong ca hai so dd. Trong sod’
ISA, ngudi doc chi biét ¢6 b6 diéu chinh va hién thi hu
FIC-xx, cdn trong so 46 SAMA cung cap chi tiét
b6 diéu chinh dé diing bé diéu chinh PI voi gid tri dat
567 (63) 2007 TY BONG HOA GAY MAY [59]Hoc & Lam
ra
on
Pd
ro0 [rvo\
So sinh so dé ISA va SAMA
chinh bang tay va cé thé chuyén switch gitta bing
tay/t dong. Déi tuong diéu chinh 6 so dé ISA ta chi
hin biéu tung c6 thé xéc dinh [a van chinh ru
lugng, nhung & SAMA thi phai tra tir ki higu FCV-xx.
SAMA sti dung cdc biéu tugng khac nhau cho méi
khéi chit nang, di lién v6i biéu tugng cdc khéi chic
nang biéu tugng qué trinh xt ly tin higu. C6 cdc khdi
chiéc nang cho ca tin higu tuong ty va tin higu logic, c6
thé bigu dign do lign tyc cia tin higu.
Vi dy véi cdc biéu tugng, bé diéu chinh PID thuong
gap sé cé mét s6 cdch mé ta nhu trén so dé hinh bén.
Cac so d3 2A, 2B, 2C chi la cdc cach biéu dién khéc
nhau cia khéi didu chinh ding thuat ton diéu chinh
PID, thuat todn nay sé tac dng lén sai Iéch tin higu dat
va tin higu phan hdi. Riéng so dé 2D, chi ra cu tric
chuan ciia thuat toan PID do Siemens bé sung. Trong
cdu tnic nay, khdu vi phan sé téc d6ng truc tiép vao tin
higu phan héi vé bo digu khién thay vi tac dong vao
“ay es
ae
Ls
De
Céc so dé b6 diéu chinh PID
[60] AUTOMATION Tooay 56 7 (83) 2007
sai Iéch tin higu dat va tin higu
phan héi, digu nay sé giip
tranh duge céc téc dong lam
thay adi gid tri dat, Nhung hau
hét cdc truéng hop, khéng nhat
thiét phai vé khdc nhau nhwr
vay trong so dd SAMA.
So dé SAMA duge sir dung
mé ta cdc phan bir thuc hién chic
nang nao d6 trong chién luge
didu khién. Cac biéu tugng duroe
ding chung va khéng cu thé cho
bat ky phan cig diéu khién dic
bigt nao cing nhu khong phan
diet thiét bi cia mot nha cung
cap cu thé nao. Vi vay, trong
mét s6 trudng hop cin phai them céc chi tiét di ke véi
thiét bj nhim lam 16 hon chién luge diéu Khién.
Vi dy: thém céc bé chi thi duge biéu dién bai kt higu
() trong biéu tuong hinh tron nhu trén hin 4A.
Ching hién thi ba bién chinh cia vong dieu chinh (qua
trinh, gid tri dat, van). Ngudi van hanh dua vao ba
bién nay dé xéc dinh trang thai hoat déng cia vong
diéu chinh. Hon nia nguéi van hanh cé thé quan sat
gid tri dat va gid trj tai thyc té dé diéu chinh 6 ché do
bing tay hay ty dong. Trong mét sé trudng hop, cdc
thiét bi dc bigt c6 nhung dc tinh dc bigt ma khong
thé ding cc biéu tuong chung dé biéu dién hodc biéu
dién qua phiic tap 06 thé chti thich va biéu dién trén.
mét so dé riéng. °
‘Trong mét so dé SAMA, ISA hay I&ID c6 thé sy
phong phi vé mét thiét bi hay cac tinh nang wu viét
cia thiét bj khong duge thé hign nhung do ding
chung mét chuén céc biéu tuong va ki hiéu chung nén
hé théng tr nén don gidn va dé ndm bat hon. Déi véi
ngudi chua cé nhiéu kinh nghiém, can ndm chic cic
biéu tugng, ki higu va cdc qui dinh trong cdc ban ve ky
thuat true khi tigp can hé théng va céc fai ligu chuyén
giao céng nghé cia cac nha cung cAp. Diéu nay giip
cho vigc tim hiéu nguyén ly hoat dng, van hanh hé
théng nhanh chéng va higu qua, lam chi duge hé
théng, xt ly sy c5 hay c6 thé thiét ké va cai tién he
théng khi can.
Cac s0 dé be diéu
chinh PID
Tai ligu tham khéo
1. Professor D.P.Atherton, Professor G.W.lrwin, “Power-
plant control and instrumentation - The control of boilers
and HRSG systems”, The institution of Electrical Engineers,
Lodon, United Kingdom, 2000.
2. Dukelow, Sam G ,”The control of boilers’, instrument
Society of Americal 1986
3. wwwisa.org
4. www.sea.siemens.com
5. www.documentation.emersonprocess.com
6. resource.invensys.com