Vous êtes sur la page 1sur 37
TS. Ngo Viin Nhan — Chuyén dé 2: Ban thé lun Chuyén dé 2 BAN THE LUAN 'M BAN THE LUAN VA NOI DUNG BAN THE LUAN TRONG LICH SU TRIET HOC i¢m ban thé luan Ban thé ludn (ontology) la li luan nghién eétu vé ban chat cia tén tai. Vé mat tir nguyén, trong tiéng Hy Lap, khai nigm nay 1a mét tir ghép gidta “on” (ontos) la “hiru thé, tén tai” voi “logos” (logia) 1a “khoa hoc, nghién citu, hoc thuyét”, co nghia 14 mét hoc thuyét vé tn tai ty than, Nhin chung, khdi nigm ban thé ludn duge ding trong céc trong phai triét hoc phuong Tay truée Mac cé nghia rong va nghia hep. Ban thé lun theo nghia réng dé chi ban chat t6i hau cia moi tn tai, ma ban chat nay phai théng qua nhan thite lun méi cé thé nhan thite duge. Do dé, nghién ciru ban chat t6i hu cia moi tén tai 1a ban thé lun, con nghién ctu nhén thire nhur thé nao la nhén thire lun. Cach tiép cfin nay tgo ra sy déi lap tuong déi gitta ban thé Iugn va nhén thite lugn, Ban thé ludn theo nghia hep, titc la trong ban thé luan theo nghia réng iai co hai ngi dung, mét la nghién ctu khéi nguyén va két cdu ca vi try, hai 1a nghién ciu ban chat cita vii try, céi thir nha 1a vi try lugn, cdi thir hai la ban thé Iudn. Cach tiép cn nay tao ra sy d6i lap tong déi gitta ban thé lun va vi tru lun. Hai nghia cia ban thé Iuan nay van duge déng thdi sir dung trong triét hoc phurong Tay hign dai. Phan 1én céc trubng phai triét hoc trade Mac thuréng hiéu “ban thé lugn” theo nghia rong, tir dé xay dug nén hoc thuyét ban thé lun va nh§n thite Iuén cla minh, tuy nhién gitta ban thé ludn va nhén thite lugn c6 méi quan hé tong hd véi nhau. 2. M@t sé ndi dung vé ban thé lugn trong lich sir triét hoc phuong Déng 2.1. Ban thé lun trong triét hoc Phat gido An D6 Phat gido An Dé tir Phét gido b6 phai tro vé sau, dic biét 1a Phat gido Dai thita ché trong ban luan va phat trié cac van dé vé ban thé cudi cing cia van vat trong vi tru, ban tinh chan thye cila tat ca tn tgi, ban chat cia ching sinh cling nhir cae cn cit dé thanh Phat... tir dé hinh thanh hoe thuyét ban thé lugn c6 ndi ham phong phd. Phat gido An D6 trai qua mt qué trinh lich sit lau dai, tur tuéng ban thé lun cing cé sy phat trién khéng ngimg, tao nén sur khdc biét lon gitta thoi ki dau va vé sau, song vé cin ban hoc thuyét ban thé Iuan nay c6 ba ni dung chinh: thuyét ban thé “Thyc hiu”, thuyét ban thé “Tinh khéng” va thuyét ban thé “Tam thite”, TS. Ngo Van Nhén —Chuyén dé 2: Ban thé ludn Thuyét ban thé “Thee hieu": Khi Thich Ca Mau Ni sdng lép Phat gido, 6ng khong quan tim, edng khong bin én ci 161 (“nga”) véi tur céch 14 mot thuc thé c6 tn tai hay khéng. Ong chi truong “v6 nga”, yéu clu khong duge chap nga 1a chi khong duge chp truée vao quan nigm vé “cai ti” hay quan niém vé “cdi ciia t6i”, yéu cau giai thoat tir trong quan niém ty nga. Chui yéu 1a éng yéu cdu “v6 nga” v6i nghia la chimg ng6 khi tu tap dao dire ton gido chtr khéng hé cho ring cAi t6i (“nga”) véi tr cach thye thé khéng tén tai. Trong Phat gido thoi ki bd phai, mét s6 trudng phai dua nhau dua ra cée li thuyét ban thé luén khéc nhau, trong dé quan trong nhat 1a li thuyét ctia phai Nhat thiét hiru b6 véi ménh dé’ “nga khéng phap hifu” (cdi ta 1A khdng cdn van phép 1a c6). Ménh dé nay cho rang sy tn tai cua dvi séng con ngudi la do “ngii uan” (sie, thy, tudng, hanh, thirc) tir 1a nam yéu t6 trén cde phuong dién vat chat, tam li va ¥ thite hoa hop véi nhau ma thanh, hodn toan khéng ¢6 ban chat thy tai chén chinh MOt trong nhiing ludn diém quan trong ciia phai nay 1a mi tai déu cé thé phan chia thinh hai phuong dign 1a ban thé va hign tugng, dem céc loai tn tai khéc nhau quy vé hai yéu t6 cudi cing Ia thé tinh va céng nang. Vi dy nhur lay cing, am, néng, déng lam ban tinh ca dat, nude, lita, gid (“tr dai”), nhiing nhén t6 cudi cing nay chinh la “php thé” mang tinh vinh citu, Con ban thé vi tu cach yéu t6 da dang cia ban thé thudng hing thi khi phat sinh tac dyng sé hién hién ra thanh hién tuong. Ban thé 1a vinh hing bat bién, bin thé c6 khi phat sinh téc dung, co khi khong phat sinh téc dung, tir d6 ma khién cho tan tai cé cée hinh déng va vi tri khée nhau. Ban thé da phat sinh téc dung la “qua khtt ph4p”, dang phat sinh téc dung 1a “hign tai phdp”, s& phat sinh tac dung la “vj lai phap”. 2.2. Ban thé lugin trong triét hoc Trung Quéc cé dgi Trong triét hoe Trung Quéc cé dai, ban thé lun duge goi la “ban cin luan”, ding d& chi mét hoc thuyét nghién cit vé cde nguyén nhan can ban cing nhu nhimg cn eit cain ban ciia sy sinh thinh, tén tai va phat trién eta vi try van vat. Nhin chung, céc triét gia Trung Qué cé dai déu quy ban can tia vi tru van vat vao nhiing thir v6 hinh, v6 tuéng, khéng phai 1A cdc sur vat hign tugng cy thé cém tinh. Cé thé tam phan chia ba quan nigm vé ban cin trong triét hoe Trung Quéc 6 dai nhu sau: mér /a, ban can 1a vat chat khong cé hinh dang 6 dinh (vi du: “khi”); hai 14, ban can 1a khdi niém hay nguyén thc triru tugng (vi dy: “v6” hay “Li”); ba /a, ban can 1a tinh than chi quan (vi dy: “tam”. Theo Kinh Dich, ban thé cia vii try li Thdi ewe. Thai eye chinh 1a khéi diém cita vi tru, 1a nguyén nhan dau tién, 1a nguyén If t6i hdu cia trdi dat mudn vat. “HE tir thugng” cé vit: “Dich c6 Thai eye, Thai cye sinh Ludng nghi, Luong nghi sinh 2 TS. Ngo Vian Nhén — Chuyén dé 2: Ban thé lugn Tir tuong, Tir tuong sinh Bat quai”, Su dién tién cua vi try van vat duge mé hinh hod theo phép nhj phan, bat dau tir ban thé ddu tién 1a Thai cuc, rdi sinh ra Luong nghi, tite Am va Duong, tit dé tao thanh Tit tugng - tire Thiéu am, Thai am, Thiéu duong, Thai dong va cudi cing [a Bat quai - tite 8 cdu trac dong thai bién co ban, dai biéu cia moi tén tai trong vi try - dé la: Can, Kham, Can, Chan; Tén, Ly, Khén, Doii. Vai tru van vat van dong bién hod theo mot vong khau khéng bao git ngimg nghi. Sy bién hod dé khéng phai la ngdu nhién, ma la t&t nhién, tat yéu phai nhur v vi Dich If quan niém ban thn trong vii try van hit, khong mét gidy phiit ndo 1a khéng cé su tuong tac qua lai gitta Am va Duong. Trong Dich truyén, Am Duong duge quan niém a hai mat ciia sy vat hoc hai sy vat déi lap nhau. Duong cuong thi 4m nhu, Duong thing thi m giéng, Duong trudng thi am tiéu. Am Duong trong Dich li duge quan niém 1a hai khi, hai khia canh... vi n6i chinh xéc hon, Am Duong la tat ca nhing cdi 46. “Am Duong bat tric vi chi thin” (Am Duong khéng Iuing duge nén goi 1a than digu). Am Duong tén tai khip noi trong vii try, khong & dau, khéng cdi gi khéng phai Ia hign dign cia Duong va Am: trii - dat, ngay - dém, mat tri - mat tr’ing, giéng dye - giéng cdi, thién - 4c, quan t nhan... Vat nao cing 1a do Am va Duong tao nén, va do dé vat nao cing 6m chita Am Duong trong nd. “vat vat hau nhét Thai cue” (Van vat, vat nao cing déu c6 mot Thai ewe - Thai eye bao ham Am Duong). Dich li quan niém 4m duong khéng phai 14 hai m§t cling dd, tach réi riéng re véi nhau, ma la théng nhét v6i nhau, dya vao nhau dé tén tai. Am va Duong luén tim vé nhau, qué Truan viét: “Am 1a cdi Ditong van tim, mém 1a céi cing vain Idin” (hao Luc nhi). Van su van vat, cdi gi ciing phai tén tai trong né hai mat d6i lap, Khéng thé chi cé thudn 4m hay thudn duong. Trong vii try cdi gi cling thé “Cé duong bat sinh, c6 am bat truéng”. Dén dao t i cting phai co Am Duong trong dé: “Trai dat 1a gbc muén vat, vo chéng 18 dao ngudi” (qué Ham). Am va Duong phai nhu trong hinh thai cyc: tuy céch biét nhau nhung Am va Duong 6m dy nhau, xoan ldy nhau. Néu chi c6 mét minh Duong hay mét minh Am thi sé khéng thé sinh thanh bién hod duge. Néu mot mat mat di thi mat d4i lap kia cfing phai mat di theo huéng: “duong c6 thi am tuyét”. Am va Duong phai léy nhau lam tién dé tén tai. Chinh vi vay ma Djch li quan nigm khéng thé kiy Duong dé trir tuyét Am hay lay Am dé trtr tuyét Duong. Néu chi cé mét mat (Am ho&e Duong) thi khéng thé tén tai duoc, luén luén phai c6 hai mat di d6i véi nhau. Nhung Am véi Duong khéng chi théng nhét véi nhau, hoa hop véi nhau ma chung cdn téc dGng qua Iai ln nhau. Dich Ii i, dao ngw 3 TS. Ngo Vin Nhdn - Chuyén dé : Ban thé lugin quan nigm su tac dng gitta Am va Duong 14 dng lure cia moi su bién hod trong va tru. Sau nay, dén thoi Téng Nho (Trung Quéc) thé ki XI - XII, quan nigém vé Thai cue cua Kinh Djch khong chi phat trién thinh “Thai eye dé thuyét” cia Chu Liém Kh@, ma con anh huéng dén tugng sé hoc cia Thigu Ung, quan niém vé Khi cia Truong Tai/Tai, hoc thuyét Li Khi cia Trinh Hao, Trinh Di va ca Li hoe cia Chu Hy. Chu Hy quan nigm ring trong vii try c6 Li va Khi. Khi la cde sy vat hién tugng mé ta thdy, ching tén tai trong khéng gian va thoi gian, cbn Li 1a cai tiém dn, vurgt lén trén kh6ng gian va thoi gian. Khoi diém ciia vi try khong c6 sy vat, ma chi c6 Li, khi m6t vat duge tao ra thi mdi vat déu c6 Li ctia nd, nghia a Li tén tai trude sy vat va quyét dinh hinh thire va ban chat cia sy vat. Voi Chu Hy, Thai cye 1a tng hoa cde Lf cia van vat trong vii try. Thai eye la diém khdi déu va tén tai vinh vign, bat digt, khéng dng ciing khong tinh, vurgt lén trén khOng gian va thsi gian, 1a tiéu chudn téi cao cia van vat, trdi d4t. Gin véi nhing tu tuéng tiét hoc ve Am - Duong 1a thuyét Ngii Hanh (déu thuge vé Am Duong gia). Theo thuyét Ngd Hanh, van vat trong vii try dirge tgo nén tir n’im 16 chdt co ban 1a Kim, Mée, Thuy, Hoa, Thé. Céc t6 chdt co ban nay khéng tén tai biét ldp ma 1a tn tai trong méi quan hé chi phéi va chuyén hod Iain nhau theo bén nguyén tic co ban la: tong sinh - tuong khic - tong thita - tuong vii. 3. Mét sé ndi dung co ban vé ban thé lun trong triét hoc phuong Tay 3.1. Ban thé ludn trong triét hoc Hy Lap cé dai (dai dign: Demécrit, Platén va Aristét) 3.1.1. Democrit (460 - 370 TCN) Theo Democrit, ban nguyén ciia thé giéi gdm cé hai thir la nguyén tir va chén khong. Nguyén tt (atomon) 1a vat tén tai nhé bé nhdt, né khéng thé bj chia cét, khong thé bj huy hoai va do dé 1a vinh citu. Chan khong duge hiéu nguge véi tin tai, 1a cdi khéng t6n tai, Democrit néu lén ba buée Iudn chimg dé ching minh nguyén tir va chin khong li ban nguyén cia thé gidi: i vat c6 thé cém gide duge lim tiéu chuan thi sw vat la c6 nhiéu, v6 cing, v6 tan va luén van dong, Xuat phat tir kinh nghiém thi ching ta thay 6 thé chia tach céc vat tin tai, do dé gitta cde vat phai cé mét khoang khéng, va vi 6 khong khéng thi cée sy vat méi cé thé sinh thanh va bién hod duge. Thit hai, chia tach phai c6 digu kién, diéu kién dé chinh la chén khéng. Vi néu khéng cé chan khéng thi gitta céc vat sé khong cé khéng gian, néu khéng 06 khong gian thi khéng nhing sy vat khéng thé chia tach durge ma cdn khéng thé phat trién duge. Do 46, chan khéng la tién dé cho sy vat ton tai va van dong. Tén tai va 4 TS. Ngo Van Nhin —Chuyén dé 2: Ban thé luan chan khong c6 quan hé mat thiét véi nhau, khéng téch rdi nhau, Tén tai giai thich nguyén téc hign hu cla sy vat, chan khOng giai thich nguyén tac tinh da dang va van dé cia su vat Thit ba, nguyén ti 1a don vi nhé nhat cia tin tai. KhOng phai vat nao eting c6 thé lam ban nguyén duge, ma ban nguyén phai 1 t6n tai bat sinh, bat digt. Moi sit vat déu cé thé chia tach, nhung khéng mit di vi tén tai khong thé bién thanh phi tén tai. Sy vat c6 thé chia tach nén né khéng tl thé chia tach lam ban ngw la ban nguyén, né phai lay cai khong Céi duy nhat khong thé chia téch, bat sinh bat diét chinh li nguyén tt, vi vay nguyén ti ld ban nguyén ciia thé gigi. Nguyén tir c6 nhiing tinh chat sau: Mot la, ic ban dau, nguyén tr luu dong khdp noi thed moi huéng trong khdng gian va ti nhimg don vj don dc, ching va cham véi nhau, gin két voi nhaw ma hgp thanh van vat. Hai 1a, sw hu dong cia nguyén tir duge Democrit gii thich 1a “tinh tit : “Moi vat déu sinh ra dya trén tinh tét nhign”. Tinh tét nhién 6 day duge hiéu nguge vi nghia “tuy tién” chir khéng phai nguge voi nghia “ngdu nhién”, vi sy hru dng ciia nguyén tit 1A khong theo mt trat ty, nguyén téc nao ca. Ba 14, nguyén tit c6 hinh cdu, vi “hinh cdu 1a trang thai van dng dé dang nat”. Bén ia, vi tri va trat ty sdp xép cdc nguyén ti khdc nhau sé quyét dinh nén cc su vat khde-nhau. Nam 1d, ching ta khong thé quan sat duge nguyén tit. Bing quan niém nay, nguyén ti véi tur cdch ban nguyén thé gidi da duge trima tng hod dén cao 46. 3.1.2. Platon (428/427 - 348/347 TCN) Plat6n chiu anh huéng cia Pythagor khi dua ra hoc thuyét ¥ nim: nigm 1a su két hop con sé hai hoa. Véi Platon, tri thie e6 bén cdp d6: Anh tugng - Hign tuong - Tri thie ton hoc - ¥ niém. ¥ nigm 1a tri thite 6 cAp 49 cao nhat, chinh vi vay nhigm vy ciia nha triét hoc 1a phai di tim cdi tuyét déi - dé chinh 1a y niém. Platén cho ring cdc hinh thire hay ¥ niém 1a nhimg ban chét hoge kiéu mau bat di bat dich, vinh ctu va phi vat chét ma nhiing sy vat cy thé chting ta nhin thay chi 1a nhiing ban sao nghéo nan ciia ching. C6 mét thé giéi ¥ niém nim ngoai thé gidi cdm gic. Thé gidi kinh nghiém khéng thé cho ta tri thite chén that. Trong khi cde triét gia true Socrates suy nght vé thyc tai nhur 1 mt loai nguyén vat ligu nio 46, thi Platén mé ta thye tai dich thye nhu 1a nhing y niém hay hinh thite phi vat chat. Tuong ty, trong khi cdc nha triét hoc thude phai nguy bign coi moi tri thire la tuong déi vi trat ty vat chat (14 tt cd nhing gi ma ho biét) luén bién ddi khéng 5 TS. Ngo Vin Nhéin — Chuyén dé 2: Ban thé luén ngimg, thi Platén li ludn ring tri thie la tuyét déi vi déi twong thye cia tr duy khéng phai 1a trét tyr vat chét, ma 1a trat ur vinh ettu cia cée y niém hay hinh thtte. Céc hinh thite tén tai “biét lap” véi cdc sy vat cy thé; ching tén tai “tach roi” khéi nhiing sy vat hi hinh ma ching ta thay. Tén tai “biét lap” hay “tach rdi” phai c6 nghia 1a céc hinh thite c6 mOt sy tén tai ddc IGp; chiing vin con tén tai cho di cée sy vat cu thé tiéu tan. Voi Platén, vé mat logic, y nigm 14 khai nigm chung, phd quét nbd; vé mat ban thé luén, ¥ nigm 1a nguyén Ii tén tai cho van vi higa tugng chia s& hod thign tuyét 46i 6 thé gi6i 9 nitm. ¥ nitm cao nbét la “Thin”, 1A can nguyén ctia moi tn tai, nhgn thite va gid tri. Platén goi la “Mt”, la “Tuyét déi”, Platén cdn déng nhat né véi Cai dep va Tinh yéu. Ong quan niém con ngudi cé linh hén bat ti, sau khi tai sinh s@ ldy lai hdi ite tir thé gidi ¥ niém. C6 thé coi Platén 1a ng t6 cia chi nghia duy tam khdch quan. 3.1.3. Aristot (384 - 322 TCN) Aristot khong dng tinh v6i Platén trong quan nigm vé link hén bat ti, 6ng cho ring khéng chi con nguéi ma moi thyee thé sng déu cé linh hén va khéng phai linh hdn nao ciing bat ti. Trong Triét hoc thir nhdt cia minh, Aristot lun suy tu vé thé no la tén tai, lam cho siéu hinh hoc trénén “khoa hoc vé moi tén tai xét nbur la cAi tin tai”. Aristot cho rang thy thé la ban chit so ding ctia sy vat, song cai gi lam cho mét thyc thé la mét thyc thé; cdi gi IA cdi nén cia n6, vat chdt hay hinh thitc Mic di Aristot phan biét gitta vat chat va hinh thiic, nhung éng cho rang trong ty nhién chung ta khéng bao gid gap thay vat chat ma khéng cé hinh thite, hay hinh thie ma khéng c6 vat chat. Moi sw vat tén tai déu ld mot su vat cd thé va cy thé, va moi sy vat déu 1a mot thé théng nhit cia vat chat va hinh thite. Ong néu lén hoe thuyét bén nguyén nhan nhu 1a mét khung rong 1én dé giai thich toan dign vé moi sur vat. Bén nguyén nhan cla Aristot 1a: Thie nhat, nguyén nhan chat liu, li gidi sy vat duge lam bing vat ligu gi; Thiz hai, nguyén nhan hinh thite, xd¢ dinh mét vat c6 hinh dang nhu thé nao; Tht ba, nguyén nhan téc thanh, tim ra céi lam nén sy vat; Thié tw, nguyén nhan muc dich, néu lén cdi dich ma sw vat hudng dén. Trong bén nguyén nhan thi nguyén nhan muc dich la nguyén nhan cudi cing, cing 1a nguyén nhan quan trong nhat, vi Aristot quan niém ring tat ca sy vat trong giéi ty nhién déu cé muc dich cia minh. 3.2. Ban thé lu@n trong triét hoc phwong Tay, trung dai (dai dién: Thomas Aquinas) Thomas Aquinas (1225 - 1274) TS. Ngo Van Nhan - Chuyén dé 2: Ban thé lu@n Quan diém siéu hinh hoc ciia Aristot 6 anh huéng manh mé dén Thomas Aquinas. Aristot nghién ctu “hitu thé voi tu cach 1a hitu thé? (being as being), cdn dén triét hoc cla Thomas Aquinas, “hitu thé” (being) cé hai ting ¥ nghia, thit nbd la hu thé gidng nhu cua Aristot, nghia 1a mét khdi niém triu trong pho tang ¢htt hai thi mang nghia ng6i vi, tire 1a, ty than hitu thé la chi Thuong dé, ho&e néi cach khéc, Thuong dé chinh 1a hiru thé. Tiép néi quan diém vi try lun cia Aristot, Thomas Aquinas cho rang hién thyc hiu han déu cé sinh 6 diét, déu c6 bat dau. Cai bat dau, tat phai co nguyén nhan, Vay cdi gi ld nguyén nhan cudi cing ca van vat trong vi try? Theo Thomas Aquinas, khing dinh gid trj cia ut nhan qua méi cd t6i v6 han, méi c6 thé dua ra sur chtmg minh Ii lugn d4i véi sy tn tai cla Thuong dé, Cai goi la Thugng dé, theo Thomas Aquinas, tite 1a chi Thurgng dé tdi thugng, 1a nguyén nhan dau tién ota tat ca. Tong in an than hoc cia Thomas Aquinas néu ra ndm con dudng luan chimg khac nhau dé chimg minh cho su tén tai cia Thugng dé (Five ways of argument). du tién 1a chi ra cach thire giéng nhau cia cdc con dubng khong gidng nhau. Pham 1a ci tén tai, cdn phai logi trir mau thudin, Theo Thomas Aquinas, thé gidi kinh nghiém khéng phai IA toan 6 hign thye, cAn c6 sy tén tai cia mot hign thye khée khién cho né tra thanh c6 thé Ii giai duge, tite 1a cdi khong mau thuan, Lun ching thit nhdt: chimg minh xudt phét tie van d6ng. Loai luan ching nay duoc bit nguén tir quan niém vé nguyén nhan thie day trong li ludn cia Aristot. Thomas Aquinas cho ring loai lun chimg nay 1a rd rang va hién nhién nhét, béi vi tir géc 46 kinh nghiém, vii tru van vat ludn ludn van déng la diéu khéng ai 6 thé chéi bd duoc. Thomas Aquinas cho ring moi vat van dong la do ©6 vat khéc thite day, 1A qué trinh di tir tiém nang dén hign thy, Pham thude vé bién hod, déu ngdu nhign cé, ban than sy vat bién dong khong cé Ii do day di ca sw van déng, can dén mot hign thy khéc 6 bén ngoai lam co sé. Néu theo nguyén tac nhén qua, trong sy thiic day qua lai cla cdc sur vat van dong, thi cé thé truc tiép suy luan rang phai cd mét vat thie day dau tién, vat thic day nay 14 nguyén nhan cho moi sy van dong. Thomas Aquinas goi vat thiic day dau tién nay 1a Thurgng dé, Lugn chitng thit hai: chimg minh tie nguyén nhdn tac thanh. Lug chimg nay duge bit nguén tir tu tuéng sdng tao tir khong dén c6 ctia triét hge Ardp. Pham 6 déu 1a ngdu nhién cé, cin dén nguyén nhan, cin dén m@t hign thye khédc, & ban than n6 khéng cé li do day dit cia tén tai. Thomas Aquinas cho ring sé di c6 cae vat tn tai 1 do duge céc vat khdc sinh ra ho§e tac thanh nén, ging nhu a dita tré do cha me sinh ra. Can ctr theo nguyén li cia ludn chimg thir nhét, mét vat van dng 1a do 7 TS. Ngo Van Nhén —Chuyén dé 2: Ban thé luain hign thyc khéc tac dng, thi tuong ty, mOt vat s6 di tn tai 1a do mot hign thye khée pha bam cho sy tn tai day. Cir suy ludn theo nguyén nhan tac thanh nay thi sé khéng thé khéng tim thdy mét hiu thé dau tién, vi néu kh6ng c6 hitu thé dau tién thi sé khong cé moi sy t6n tai, Thomas goi hau thé dau tién nay 1a Thugng dé. Luén ching thit ba: ching minh tie hitu thé khé nding va hitu thé tdt yéu. Luan ching nay ciing duge bat nguén tr triét hoc Arp. Hién thy c6 thé c6, c6 thé khéng, 6 ban than né khéng c6 Ii do cda tén tai, cin dén mét hién thy khéc & bén ngoai lam co s6. Can cif theo luan chitng thir hai thi dai da s6 cae su vat so di tin tai 1A do cée nguyén nan tée thinh bén ngoai khéc, nhting tén tai nay d&u goi 14 tn tai kha ning (possible beings). Tén tai kha nang déu can nhting nguyén nhan khée 4é tn tai va néu truy nguge lén thi chiing ta sé thdy mot nguyén nhan dau tién, nguyén nhan dau tién nay tén tai khong boi vi bat ki mot nguyén nhén nao khée, béi vi néu nhu tat cd déu dya vao cdc nguyén nhan khac nhau di vai tru sé khong cdn bat cir vat gi tén tai, Nhu vay, c6 thé suy ra mét nguyén nhén dau tién, nguyén nhan dau tign nay hay hitu thé nay t6n tai do nguyén nhan ty than chit khong béi bat cir mOt nguyén nhan bén ngoai nao, goi la hitu thé tat yéu (necessary being). Hiu thé nay 1a nguyén nhan cho tat ca tén tai va Thomas Aquinas goi day 14 Thugng dé. Ludn ching thie te: chimg minh tit mie d6 hodn mi. Luén chimg nay duge bat nguén tir Augustine. Thomas Aquinas cho ring mgi vat thy tgo déu tén tai 66 muc dich, nhimg myc dich nay khién chiing c6 dic tinh tét, dep... Nhiing sw vat khéc nhau 06 d6 t6t, dep khdc nhau, ching hinh thanh m6t hé théng trét ty, trong 46 vat hoan mi hon 1a nguyén nhan cho vat chua hoan mi, nguge lai, vat cha hoan mi lai chia sé vat hoan mi hon. Suy ludn theo trét tyr nay thi sé tim thay m@t sy hoan mi tuyét déi lam nguyén nhén cho moi sy hoan mi khéc. Thomas Aquinas goi sy hoan mi tuyét déi nay la Thuong dé, Ludn ching thie néim: ching minh tie tri tué tuyét aéi. Vii try v6 cing phong pha, phite tap, song lai trat ty va hai hoa, cde sy vét trong vi try cé thé van hanh theo ding dic tinh ciia minh mét each c6 quy luét. Thomas Aquinas cho ring mot guy luat nhur vay nhdt dinh phai do mét dinh cao tri tué tao ra chit li tri ca con ngudi khong thé nao lam duge nhu véy. M6t If tri c6 han khéng thé nao hoan thign. duge mét céng trinh vi dai nhu vay. Thomas Aquinas cho ring li tri sang suét nay phai la mt Ii tinh cao nhat ma éng goi la Thurgng dé Nam con duémg cia Thomas Aquinas, sé di lA nim, khéng phai la do chi ra If do phé bién cia nim con dudng khéc nhau, ma 1a chi ra nim loai hinh thie khée nhau cia tinh ngau nhién cé: c6 bién hod, cé bit dau, c6 thé c6, cé thé khéng, ding 8 TS. Ngo Vin Nhan — Chuyén dé 2: Ban thé lufin cp ctia tinh hoan toan, tinh mye dich cua hién the mang tinh v6 Ii. Mai con duéng Iugn chtmg ctia Thomas Aquinas déu dé thé hign ra mot thuge tinh etia Thuong 48 Con dung thir nhat chi ra ring Thuong 4 con during this hai chi ra ring Thuong dé la nguyén nhin thes nhét, con durdmg tht ba chi ra ring Thuong dé 1a tn tai tét yéu, con dug thir tw chi ra ring Thuong dé la tn tai hoan toan nhdt, con dung thir nim chi ra ring Thugng dé la tri tué cao nhat dé diéu khién van vat. Do thuge tinh dé ma cé thé dan t6i nhimg thude tinh Khe, thi du: toan nang, toan tri... ctia Thuong dé. 3.3. Ban thé lugn trong triét hoc nwée Anh va Phdp cn dqi (dai dién: Bacon ve Descartes) 3.3.1, Francis Bacon (1561 - 1626) Bacon mic du la mét tin dé Kité gido, song “Thuong dé” khong cé trong bat ki tac phdm triét hoc nao cia éng, ma khdi nigm nay chi xuat hién trong khi éng ban vé than hoc, béi vi véi ong, chan If cia triét hoc khée véi chan Ii cia than hoc. Quan diém thit nhdét cia Bacon vé ban thé luan La: do cdc phan tir mang tinh vat chat cu thinh. Quan diém nay ké thira va phat trid quan diém moi vat déu duge cdu thanh béi nguyén tir ca triét gia Hy Lap 6 dai Democrit. Thtt hai, Bacon cho ring ban than ty nhién ¢6 quy luét mang tinh khdch quan, khéng bi tée déng bdi y chi con ngudi, thém chi dén Thuong dé efing khong thé tée déng dén quy lut nay. Néu gidi ty nhién khong cé quy !uat nay thi ching ta khong thé nhgn thite durge ty nhién. Khi ching ta ding phép quy nap tim ra chén li thi quy luat ty nhién duge thé hign 6 chan If nay ludn cé sy bién dong, thay ddi; vi vay, theo Bacon, loai chan li nay khéng cé ¥ nghia nhigu lim. Do 46, dé nhén thire m6t céch tét hon ban cht ca ty nhién, Bacon dua ra mot gid dinh 1a phai cho ring ty nhién 6 quy luét bat bién, mang tinh phé bign va tét yéu va néu nhu vay thi tri thite méi 6 site manh. Thit ba, con nguvi c6 thé nhén thire duge hinh thite va ban chat cia gigi ty nhién. Mac di ¥ chi chit quan eta con ngudi khéng lam thay déi duge hinh thite va ban chét nay, song bing li tinh, théng qua phuong phép khoa hoc, con ngudi c6 thé nhfn thite, Ii giai va néim bat duge nd. Cudi cig, Bacon cho ring ban than vat chat va cdc hinh thai van dong cia n6 mang tinh da dang. Quan diém nay trai véi quan diém chit nghia duy vat may méc ciia Thomas Hobbes ring vat chat chi c6 tinh mé rng (chiém hitu khéng gian), con tat ca cae thude tinh khde khdng c6 quan hé chat che véi vat chat, cdc thude tinh nay thay déi lién tuc va cing khéng c6 anh hudng gi dén vat chat. Bacon cho ring toain thé thé giéi van vat la 9 TS. Ngo Van Nhan - Chuyén dé 2: Bén thé lun néu nhu vat chat chi e6 tinh mé rong nhu Thomas Hobbes quan niém thi tét cd cde thuée tinh khéc chi t6n tai trong cém gide chi quan ciia ching ta. Cir suy tu theo chiéu huéng nhu vay thi cudi cling sé c6 mét van dé khong thé giai quyét durge - dé 1a phi nhan vat chat véi tu céch 1A mét thy thé, thém chi tinh mé réng cita vat chat ciing chi la y thife cha quan cua con ngudti ma théi. 3.3.2. René Descartes (1596 - 1605) Nhing van dé ban thé Iudn cia Descartes duge xuét phat tir phuong phép hoai nghi cia 6ng, Ménh dé néi ting cita Descartes la: “TOi tu duy, vay t6i tén t (Cogito, ergo sum). G day, méi quan hé gitta “t6i tr duy” va “t6i tén tai” khong phai la két qua ciia suy Ii hay cia dign dich, vi cd suy Ii va dign dich déu cin mot tién 48 hoge mot chan li da biét trude. Descartes coi “tdi tu duy, vay ti tén tai” la nguyén li thir nhat cia triét hoc, thuan tay 1a mét sin pham “trye quan”. Tir “ti tu duy” méi dan dén “toi tn tai”, vi vay “t6i ton tai” 6 day hoan toan khéng cé sy tén tai vé mat than thé ma thuan tuy 1a ton tai vé mat tu tudng. Descartes quan niém ban than “t6i” hay linh hén chinh 14 thye thé tinh than thuan tuy. Trong quan nigm vé “toi” & ménh dé “t6i tu duy”, Descartes phét hién ra rang con c6 mot quan nigm sém hon nifa, quan trong hon nifa: dé 1a mét quan niém tuyét déi hoan mi va v6 han, tie 14 quan nigm vé Thugng dé. Descartes dua ra ba luén chimg dé chimg minh sy t6n tai ctia Thuong d Luén ching thir nhat: t6i cé mét quan niém chi thién. Descartes néu lén quan diém ring tdi cé mt quan niém chi thién, ma “t6i” thi khéng phai chi thién, vi vay “toi” khdng thé nao tao ra quan nigm chi thién nhu vay duge. Song trén thye té, t6i hign dang cé mét quan nigm chi thign nhu vay; do d6, bit bude phai co mot t6n tai chi thign, biing khéng t6i sé khong thé c6 m@t quan nigm nhu vay. Ludn chig tht hat: “t6i” v6i quan niém chi thin do déu ma cé. * kh6ng phai chi thign, song t6i Iai c6 m6t quan nigm chi thign, “T6i” khéng thé tyr sinh ra durge, tt yéu phai do mdt bac chi thign hoan hao sang tao ra. Cing do quan hé nay ma “t6i” chi ¢6 duge quan nigm chi thign chit kh6ng tré thanh chi thién, Ludn ching thit ba: quan niém chi thién bao gém tén tai. Sy tén tai va ban chat ctia Thuong dé khéng thé téch roi nhau, giéng nhu quan niém vé hang déng trong niii khéng thé téch rdi quan nigm vé ngon nui. Vi vay, Descartes cho rang néu nhu Thuong dé (tite bac chi thign) khong ton tai (thiéu di sy hoan mi) thi khéng hop Ki, gidng nhur la m6t cai hang nui ma khéng 06 nti. V6i Descartes, Thuong dé la thytc thé t6i cao, tin tai khéng phy thude vao bat cit thit gi. Descartes chimg minh Thuong dé t8n tai véi muc dich tim mot can cit ‘ving chiic tuyét déi, khéng chi lim nén tang va nguén géc cho chan Ii, ma cén c6 10 TS. Ngo Van Nhin —Chuyén dé 2: Ban thé luan thé lim nén tang cho thé gidi vat chat khéch quan. Chinh vi vay ma Descartes ha tac dung ciia Thuong dé xuéng th4p nhat, thuan tuy chi con thude tinh chi thién hoan mi ma théi chit khéng cdn nhiing thude tinh khdc nhu cée quan niém trude 6. Thre thé Thuong dé chi mang ¥ nghia sfng tao mang tinh ban thé luan chit khéng c6 tae dung thyc té déi véi tri thire con ngudi 3.4. Ban thé ludn trong triét hoc cé dién Bite (dai dién: Kant, Hegel) 3.4.1. Immanuel Kant (1724 - 1804) ‘Tru6e thoi ki phé phén, trong tée phdm Théng sit te nhién va thién thé ludn, Kant da dua ra thuyét tinh van lim khéi nguyén cho hé Mat Troi, cho ring hé Mat Trdi la sin pham cla cdc hat vat chat do luc hut va luc ddy tap hop ma thanh. Ong néu én quan diém: “Cho t6i vat chat, t6i s@ ding né dé tao thanh va try”, Quan diém vé su van dong ty than cia hat vat chét da lim nay sinh nhiéu van 48 moi trong thé gigi quan siéu hinh hoc, Tir nim 1770 tré di, éng dua ra hé théng chit nghia duy tam tién nghiém, luan ching cho sy tén tai cla Thugng dé, linh hon bat ti va ty do ¥ chi, Sau nay, do chju anh huéng béi hoe thuyét kinh nghigm cia David Hume, éng thodt khéi anh huéng cia thuyét duy li, bat dau néu 1én hé théng hoe thuyét két hop gitta chat ligu kinh nghiém va hinh thite tign nghiém. Hé théng nay duge trinh bay chu yéu trong b6 ba tac phdm phé phan néi tiéng: Phé phan li tinh thudn tu, Phé phan li tinh thee tién va Phé phan nang lec phan dodn, Van a8 ban thé luan cing duge hoa quyén chat ché voi vn dé nhan thite lun, dao dire hoc va mi hoc trong bé ba téc phdm nay cia Kant, Kant dua hé van dé cua siéu hinh hoc Dire va toan bé ban thé luan truyén thdng vao thanh phan cia triét hoc méi - triét hoc “siéu nghigm”. Kant goi nhan thie “siéu nghigm” 18 nhgn thite ma d6i tugng oiia né khéng phai la edi thyc tn noi chung va toan ven, ma la tri thire vé cdi thye tén dy, chinh xée hon la nhimg diéu kign cho tinh c6 thé cia tri thite “tién nghigm” vé khdch thé, Tri thite “tién nghi¢m” Ja tri thre khéng bat ngudn va khéng thé bat ngudn tir kinh nghigm, thm chi cd khi né c6 quan hé véi déi tuong cia kinh nghiém, tuyét d6i khong phy thude vao kinh nghigm, Khai nigm “tién nghigm” bao ham tét cd moi hinh thite nhfn thitc siéu hinh hoe - cd ban thé lun, thn hoe va tam i hge duy If. Nhiing chti dé siéu hinh he nhu cai chung tuyét déi, thé gidi nhur chinh thé, Chita va sy bat tir khéng thé duge nhan thite theo con duéng “khai quat kinh nghigm” va khdng bao gid duge “dem Iai” nhu ty than ching tdn tai. Ching “bién mAt” khdi chting ta, ra bén ngoai moi gidi han. Do vay, cé thé ndi hoat d6ng nhn thire ctia ban than chi thé lA nguén géc cia tri thite tién nghiém. TS. Ngo Vin Nhéin - Chuyén dé 2: Ban thé luan Trong tée pham Phé phan Ii tinh thudn tuy, Kant cho ring siéu hink hoe 18 “tri thie thye tign cila con nguéi” chit khong phai 1a tri thite véé Chua, vi “moi thir déu gin lién véi con ngudi” va moi tri thire vé bat ki céi gi déu la tri thie cua con ngudi. Hon nia, theo Kant, siéu hinh hgc 1a cu thé hoan toan chi vi con ngudi la mét thyc thé dao dire, vi cai tur v6 diéu kién dugc dem lai cho con ngudi trong ¥ thire vé ménh Iénh tuyét déi. Sit ménh va mye dich ca siéu hinh hoc khong phai la nhén thire mt linh vue hign thye “tdi cao” dic biét, khong phu thude vao con ngudi, ma li khai sing con ngudi, gép phan hinh thanh ty ¥ thie phd hop véi ban chat riéng cia con ngudi 6 trong ban than con ngudi, 6 trong loai ngudi, 1a hoe thuyét vé cdc mye dich ti hau cia tén tai ngudi, vé cde myc dich ma con ngudi “dinh truéc” cho minh va ty minh thye hign. Kant phén chia siéu hinh hoe ra thanh hai b phan 1a siéu hinh hoe ty nhién va siéu hinh hoc dgo dite, tuy nhién gitta hai b} phn van cé mOt co sé chung dé théng nhét ching mét cach phi mau thuan. Khai niém “tw do”, “sy kign duy nhat cia Ii tinh thudn tuy”, dem lai co sé nhu vay. Ty do ty béc 16 minh trong dgo dite la sur ty Ip php, con trong trong nbn thire né thé hign nang lye tyr hoat déng cita gide tinh va cdc ¥ nigm. Néu con ngudi ty do, thi né ty sng tgo ra ban than minh va do vay, khéng thé a tao phéim clia thy thé khéc. Tuy nhién, Kant kh6ng bao gid quén ring, nhimg diéu kign khéi thuy cho sy tn tai cla con nguéi hitu han & bén ngoai tri thite va site lye eta né. Tén tai ty than né “den t6i”, khéng tu duy duge, khong twéng tugng duge 1a co sé va nim ngoai gidi han cia thé gidi van hod nho bé va yéu 6t. Kant cing hiéu r6 ring, moi thir nghiém tham nhgp “than bf”, bang cam himg, “sigu Ii tinh” vao tén tai dy trong truémg hop tét nhat cing chi 1a mét sy ty lita déi. Khéng dimg lai 6 ban thé luan nhan thitc, Kant chuyén sang ban thé luan dao dite. Déng g6p quan trong nhat cia Gng chinh la 6 vige trién khai b6 phn thir hai ctia ban thé lugn - nhu Kant goi - dé Ia siéu hinh hoc dao dite véi tur céch a ban thé khac cia tn tai ngudi, C6 thé néi, day chinh la phat hign o6 tinh chat d6t pha ciia Kant (ngay 6 cudi tae phim Phé phdn li tinh thudn tuy, ong d& vap phai van dé la tén tai ngudi khéng chi duge trién khai qua nang lye nh§n thite If luan, khéng quy vé duge khoa hoc twong img cia né la nh§n thite lua). Xét dén cing, Kant coi muc dich cuge séng cla minh la di tim gidi dap van 8 con ngudi phai lim gi dé xing ding véi vi thé cia né trong thé gidi, dé lam ngudi phai nhu thé nao, con ngudi hi vong vao cai gi. Vi thé, dng ting tuyén bd ring, muc dich téi hau ctia triét hoc “khng gi khdc hon Ia todn bO van ménh cla con ngudi va nén triét hoc vé van ménh con ngudi chinh la dao dite hoe”. Vi Kant, 12 TS. Ngo Viin Nhéin — Chuyén dé 2: Ban thé ludn dao dite hoc khéng phai la hoc thuyét vé viée ta phai Lam thé nao dé cho minh duge hanh phic, ma 1a lam thé nao dé ta xtmg dang duc huéng hanh phic. ‘Theo Kant, con ngudi phai hanh déng tuan theo nhimg quy luat bat bude, v6 diéu kign, thodt li khoi moi co s6 vat chét, tinh cdm, due vong. Dé chinh 1 ménh enh tuyét déi, Kant trinh bay ndi dung ménh lénh tuyét d6i nhur sau: M6t 1d, ménh lénh tuyét 46i 14 nguyén Ii phd quét quy dink moi han vi cia con ngudi, né ddi hoi méi ngudi “hay hanh dong nhu thé nhiing cham ngén cita hanh vi ctia ban théng qua y chi phai tré thanh nhimg dinh lugt ty nhién phé bién”; Hai la, ménh lénh tuyét déi yéu cdu mdi ngudi “hay hanh d6ng sao cho tinh ngudi khéng nhing noi nhan cach ciia ban ma ca trong nhan cach cia bat cit ai lie nao cling duge ban sit dung nhw ld myc dich chit khéng bao gid chi nhw la phyong tign”; Ba la, ménh lgnh tuyét d6i ddi hoi m6i ngudi “hay hanh dong theo ¥ chi ty do cia riéng minh, nhung ¥ chi dé khéng vugt ra ngoai khuén khé cia phép ché phd bién”. Didu nay 6 nghia 1a khi 48 cao ¥ chi ty do cia minh, mdi ngudi déng thoi cing phai t6n trong quyén ty do ¥ chi cia ngudi kh: Ménh lénh tuyét déi khong tach roi ty do vi, voi Kant, su ty quyét cilia ¥ chi 1a nguyén tic cao nhat cita tinh chat dao dite va ciing 1a ty do. Kant khiing dinh: “Y chi ty do va ¥ chi tuan theo cdc quy luat dgo dite 18 mét”. Ty do la co sé cla phim gid con ngudi. Kant cho ring trong linh vuc hign tugng, tat ca nhting gi tao nén t6i va tat cd nhing gi tdi lim chi 1 mgt mat xich nhé bé trong méi lién hé tat yéu, nhung ding thdi t6i Iai thude vé vuong quéc ty do siéu cdm tinh, vugt khdi théi gian va khong gian. Co thé thy, Kant nhan thy rét 16 khé khiin trong vige hgp nhat hai thé gidi va 6ng cé ging tim ra giai phap cho viée hp nhit Ay. Vi thé, Kant viét nhing dong bat hit nhw sau: “Hai didu tran ngép tm tur voi sy ngudng mé va kinh sg Iuén lun moi mé va gia ting mai khi nghi dén, dé 1a: bau trdi day sao trén dau t6i va quy Iuat lun li 6 trong 161”. Con ngudi, xét vé ban tinh cia minh, khéng ngimg dit cau hoi: Vay cai dang 1a va cai phai 1a, tu nhién va tr do rit cyc duge ndi két lai voi nhau nhu thé no? Kant giai quyét van dé nay trong téc phim phé phan cudi cling - Phé phan nang lec phan doén, trong dé, 6ng tin tuéng ring, minh da tim ra “nhip cau” két néi ching trong nang lye phn doan phan tur ctia con ngu Theo Kant, yéu té tién nghiém trong bat ki ning lye nao (nhén thite, ¥ chi, tinh cam vé sy vui suéng hay khéng vui sudng), phai dap ting doi héi vé tinh phd quat va tét yéu, Thot nhin, c6 cam gide doi hdi nay khé duge dap img trong inh 13 TS. Ngo Vin Nhén - Chuyén dé 2: Ban thé lun vye tham mi, vi vui suéng hay khong vui suéng, hai long hay khéng hai long thuc ra la trang thai chi quan cia chi thé. Mét mat, cai tién nghiém thim mi khong déng nhat v6i cde nguyén tac ciia nhan thite hay ciia hanh déng, cho nén cae van dé tham mi khéng thé duge chimg minh bang li Juan hay dao dite. Mat khée, tuy khéng thé chimg minh hay bién Iwan, song phan doan thim mi van doi héi phai duge moi ngudi chia sé va dng tinh. Do d6, dé phan biét véi nhimg phan doan hay ménh d& khoa hoc va dao dite, Kant khéng gan cho ching tinh phd bién khdch quan ma 1a mt tinh phé bién chi quan. Kant vira khang dinh tinh cht quan ctia phan doan tham mi, vira cho ring trong phan doan tham mi, nhimg d6i tugng vin duge thim dinh dya theo mét quy the, tie mt cai phd bién, nhung khéng phai dya theo cac khai niém khoa hoc hay cée nguyén tic dao dite. Véi cach dat van dé nhu vay, Kant xem xét phan dodn so thich trén bén phuong dign tong img vai bén nhém pham tri cia gide tinh: M6t Id, vé phuong dign chat, phan doan sé thich dua dén cho con ngudi sy hai long, cdi dep va diéu thign, sy hai long dé c6 tinh chat v6 te, khong vu lis Hai 1a, vé phuong dign lugng, phan doan sé thich dua Igi cho con nguiti gid trj dep, 6 tinh phé bién, nhung day chi la tinh phé bién chi quan; Ba ld, vé phuong dign tuong quan, Kant phan biét “tinh hop muc dich” va “tinh hgp myc dich khong c6 mye dich” cing nhu cdi dep “ty do” va edi dep “don thuan phu thudc”... Vé dep tu do khong ly khai niém vé déi tung nhu thé nao lam tién 8, vi dy nhu: hoa, chim, hoa van, am nhac khéng ldi...; cn vé dep phy thudc ldy khéi nim vé déi tuong va tinh hoan hao cita déi tugng twong ting véi khéi niém dy lam tién d&, ching han nhu vé dep ciia con ngudi (gém ca dn éng, dan ba va tré em), vé dep ciia mOt con ngya hay cia mOt toa nha; Bén la, vé phuong dign hinh thai, “dep 1a cai gi duge nhan thire nhu 1a déi tugng cia mot sy hai long tat yéu, nhung ddc lap voi khdi nigm”, Kant cho ring phan dodn sé thich thude finh vye tinh cam, né xudt phat tir “cm quan chung” ctia moi ngudi, béi vay, né tét yéu gay nén sy hai long ma khéng can déi tuong hign thy hay khdi nigm. Tigp theo, trén co sé cai dep, Kant phan tich cdi cao ca va chi ra diém tuong ding va dj biét gitta chiing. Cai dep va cai cao cd cé diém chung 1a “du lim hai long trén co sé ciia chinh minh”, song gitta ching cé nhttng diém khéc bigt chinh: Mé6t Ia, néu cdi dep gin lién véi cdc biéu tugng vé chit, thi cdi cao ca gin lién véi cdc biéu tong vé lion; Hai la, ci dep lam hai long ta mdt cach truc tiép, con nguge lai, su vui suéng 6i véi cdi cao ca 1a sy vui suréng gin tiép va durge trung gidis 4 TS, Ngo Van hn — Chuyén dé 2: Ban thé ludin Ba la, néu cai dep thé hién 6 dang vé bén ngoai cia cdc déi tugng ty nhién, 1né mang lai sy vui sting hinh thitc, thi c4i cao ca lai 18 c4i thé hign trong tm hdn con ngudi. Kant nhén manh ring, “tinh cao ca dich thye phai duge di tim 6 trong tam thite ca chi thé phén doan, chit khéng phai & noi d6i tuong tu nhién...". Tom lai, gidc tinh va Ii tinh tim thdy sy théng nhdt cua chung 6 trong ning luc phan dodn, c6 nhigm vu nghién ctu kha nang tinh cm thudn tuy va mong muén cia con ngudi thoa man nhiing uée mo, khat vong cdn phai 06 va cé thé 6 trong doi séng hign thye cling nhwr tuong lai. RO rang, ba céng trinh lén tra Ii cho nhiing, nhiém vu triét hoc ciia Kant va ciing chinh 14 cho ca loai ngudi - dé la ba mat déy dicta lang kinh con ngudi va ling kinh xa hdi loai ngudi. Ba céng trinh 1a ba mat Chan - Thign - Mi, 1a edu tric hoan thién ctia con ngudi va xa h6i loai ngudi va vuon téi nhimg gid tri 4y 14 vuon téi thé gidi van hod, vuon t6i gid trj ciia ban thé Ngudi. Tu tuéng xuyén sudt trong toan b6 hé théng tu tuéng triét hoc Kant thé hién 6 ché tri tué cin két hop voi chét nhan van, tat ca thing hoa trong cam thite téng hop sy hai hoa, yuon t6i con ngudi va x hdi tuong lai. Khéng chi dimg lai ¢ nhiing gid tr] cao cd déng vai trd ban thé cia dao dite cd nhan, Kant cdn chuyén sang xay dung tu tuéng con ngudi toan thé gidi, véi tu céch 1a “c6ng dan toan cau”. Ong da trinh bay co sé luat phap cong dan toan thé gidi trong téc pham Huéing 161 mét nén hoa binh vinh citu, cng trinh khing dinh nhu cdu hoa binh thyc sy va vinh ctu gitta cée dan tc. Tam voc, su sau sac va tinh déc déo ctia triét hoc siéu nghiém Kant chi bdc 16 ra khi n6 dure hiéu nhu 1a ban thé lun cht khéng don thudn 1a nhgn thife luan nhur méi thoat nhin, vi triét hoc siéu nghiém khi duge hiéu nhu 1a ban thé ludn da cho thay tu duy sau sc cia Kant vé ban chat cia ton tai ngudi. Triét hoc siéu nghiém kh6ng dé c@p t6i mét quan nang rigng biét nao dé ciia con ngudi, ma dé cép tdi toan 6 tén tai ngudi theo ba phuong dién: cdi né 18, cdi né cin phai 1A va 06 thé la. Triét hoe siéu nghiém xudt hién tir trong ban thé ndi tai nhat, sau xa nhat cia con ngudi va sau d6 né lai quay lai truy van vé c6i nguén Ay, vé ban thé sau xa nhat ay cita con ngudi, chinh 6 day, ba cau hoi: 1) Tdi cé thé biét gi?; 2) Téi can phai lam gi?; va 3) Toi duge phép hi vong gi? da gin két thanh mét cau héi triét hoc siéu nghiém co ban. Dé 1a cau hdi vé toan bé tdn tai ngudi (“Con ngudi 1a gi?”). Voi cach dat van dé nhu véy, ban thé lugn Kant cé anh huéng dai lau va manh mé t6i cde trao Iu tw tuéng sau nay. 3.4.2. Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 - 1831) Hegel cho ring su déi lap, théng nhat gitra tr duy va ton tai la chit dé trong tam cla triét hoc hign dai. Xudt phat trén nguyén tie cor ban ctta sy théng nhat gitta 15 TS. Ngo Van Nhin — Chuyén dé 2: Ban thé luan tur duy va tén tai, ong phé phan quan diém nhj nguyén ludn va thuyét bat kha tri tach roi tu duy va t6n tai, ban chat va hién tugng cita Kant. Ong néu lén quan diém théng nhat gitta ban chét va hign tuong, vi gitta ching c6 mét nén téng 1a tu duy. Tu duy 1a khach quan, chit khéng phai tw duy cha quan, ding théi dé cfing chinh 1a ban thén sy vat, hoc 14 ban chat ciia “vat mang tinh déi tong”, tw duy théng nhit tat ca. Loai tu duy khach quan nay chinh la “tinh than tuyét 46i”, né chinh 1a nén tang va hat nhan cia ca thé gidi, tat cd moi sy vat, hin tuong trén thé gidi chi la biéu hién bén ngoai ciia né ma théi, “Tinh than tuyét 46i” [a mét logi ste séng tao tich eye nang dong, né khéng nhiing sinh ra chinh minh ma cdn phat trién ra bén ngoai tré thanh déi twong cia chinh minh, déng thdi cing cé thé x04 bé d6i tugng do minh ty tao ra dé quay tré lai véi chinh minh. Theo Hegel, siéu hinh hoc phai xudt phat tir chd cho ring ban chat cla céc d6i tung chinh 1a tu duy va céc tinh quy dinh cua tu duy. Do vay, tham nhap vao linh vue cc khai nigm cé nghia la di sau vao ban chat ca déi trong, Day la co sé 8 Hegel ding nhdt logic hoc véi ban thé ludn. Chin vi thé, dé nm bat duge ban thé lugn Hegel, cin nhdn manh ring, nguyén tac dong nhat gitta ton tai va tu duy 1a co so dé Hegel xay dung quan diém ban thé lun cua minh, Xuét phat tir nguyén tac nay, trong Khoa hoc logic, Hegel d& hinh thanh tu tuéng vé sy tring hop gitta légic hoe véi ban thé ludn, Hegel bat dau hé théng pham tri ban thé luan cla minh tir khai niém “ton tai thudn tay. N6 thyc sy thé hign la pham tri triru trong nat va khéng thé duge suy didn ra tir cdc tinh quy dinh triru tugng hon nao dé. Nhung tinh tryc tiép nay khong cé nghia ring, Hegel dinh ra mét cach gido diéu “tn tai thuan tuy” nhu diém khéi dau cia hé théng pham tra ban thé luan. Vén di 1a diém khoi dau cia hé théng pham tri logic hoe, “tn tai thudn tuy” xét trén phurong dién chung hon, la két qua (giéng nhu toan b6 légic hoc Hegel) cita ¥ thite tén tai truée phat trién légic (tu duy thudn tuy) da duge chi ra va chimg minh trong Hién twong hoc tinh than cia Hegel. Tac phdm nay cing duc Hegel viét truée Khoa hoc légic. Qua 46 can phai hiéu tinh tryc tiép mot cach bién chimg, tite 1a tir goc 46 théng nat gitra tinh truc tiép va Tigp theo, yéu cdu “bao ham trong minh nguén géc néi tai cla van déng” cé nghia 1a gi? Phép bién chimg nhén thay ngudn géc nay 1a mau thuan, con mau thun duge hiéu li “théng nhdt va déu tranh gitta cde m§t d6i Ip”, chinh xée hon khong phai la “ddu tranh”, ma 1a phi dinh ln nhau, loai trir lan nhau cita cde mat doi lap. Nhu ching ta biét rat rd, trong cde mye dau tién ca thién dau tién “Tén tai” trong Khoa hoc légic, Hegel phan tich ti mi va sau sic sy théng nhat va phu dinh lan nhau 16 TS. Ngo Vin Nhan — Chuyén dé in thé Lug gitta cdc mat déi lap. Khong tén tai 1a mat d4i lap mang tinh pho dinh cia tin tai thuan tuy. Nhung su pho dinh 4y déng thai cing lai la méi lién hé qua lai gitta khéng tén tai va tén tai thuan tuy, 1a sy thim nhap lan nhau gitta chimg, la sy tham nh@p ln nhau gitta hai qué trinh: xuat hign (bude chuyén tir khéng tn tai sang ton tai) va bién mat (bude chuyén tir tn tai sang kh6ng tén tai). Sy théng nhét ciia hai qué trinh déi Ip nay cau thanh ngi dung ciia pham tri cy thé tht nhat trong Khoa hoe légic - sinh thinh (cdi cu thé 1a sy thng nhét cia céc tinh quy dinh triru tong), tire 1a tén tai thuan tuy va khéng ton tai déng vai trd cdc vong khéu trira tuong ciia sinh thanh, D6 Ia hinh thai bién ching cu thé thir nhAt cia pham tra “ton tai” voi tw céch pham tri xudt phét va co ban cia ban thé Iudn Hegel. Thém vao d6, cach tiép can bign chimg voi viée phan tich tn tai tir goc d6 théng nhat cha cdc mat doi lap (t6n tai thuan tuy va khéng tén tai) cho phép xéc dinh ban than tén tai khéng phai mét céch tinh, ma la mt céch dng - nhur [A qué trinh sinh thanh. Mot van dé chung hon vé sw die tha cua vige din nghia ede pham tri tiét hoe da xudt hign nln xem xét m6i quan hé gia tn tai va khéng tén tai. Vi ede pham tri nay ld cdc tinh quy dinh phé bién, chung nhat cua tén tai, nén khong thé Ap dung quy téc logic hoc hinh thite (x4c dinh qua loai va khéc biét giéng) dé dinh nghia ching, vi cdc pham tri triét hoc khong c6 loai gén va lodi xa. Nhung ching 6 thé duge dinh nghia nhéx mét quy tac légic kde (bign chimg) thong qua viée vach ra quan hé vé ndi dung cua pham tri dang duge dinh nghia véi pham tra khac 6i lap véi nd, voi “cdi khéc cia minh”, “Khéng tén tai” thé hign 1a “cdi khdc cia minh” déi véi pham tro “t6n tai”. Ban than quy trinh xac dinh quan hé ve mat ni dung gitra chiing Oi héi phai lam sang t6 nhong quan hé da dign gita tén tai va khéng tén tai va chinh Hegel da thy hién céng vige dé trong Khoa hoc légic. Khi dinh nghia “tn ti” nhu vay, ching ta cing dinh nghia cd “kh6ng ton tai”. Nhu vay, dinh nghia 6 day tré thanh dinh nghia lin nhau Hegel coi han ché cua siéu hinh hoc truyén théng 1a sir dung phuong phap nam bat nhiing déi tung cia Ii tinh bing nhimg quy dinh tri tuong, hitu han cia gide tinh va léy tinh déng nbdt triru trong lim nguyén tic. Ca tr duy va tén tai, theo Hegel, déu c6 cing mt 36 tinh quy dinh nhu nhau, do vay, khde vi ban thé luén truyén théng, ban thé lugn Hegel c6 quan hé véi sy ddng nhat cia tan tai va tu duy 6 dau va cudi hé thong. Vi Hegel, chi c6 khoa hoc ldgic hay ldgic hoc méi la siéu hinh hoe “dich thyc”, cén siéu hinh hoc trude éng khéng phai 1a “dich thye”. Twong Ging voi tién trinh phat trién cia ¥ nigm tuyét déi: Tén tai - ban chdt - khdi niém, Khoa hoc ldgic durge phan chia thanh ba bd phan 1: 1) Hoe thuyét vé tén tai; 2) Hoc thuyét vé ban chat va 3) Hoc thuyét vé khdi niém. 7 TS. Ngo Vin Nhan — Chuyén dé 2: Ban thé luan Vé co ban, Hegel phan biét bén cdp d9 hay bén loai tn tai. C6 d6 thuc tai nhiéu nhat 1a nhiing gi da dugc légic chiéu sing hoan toan ré rang, cé nghia la tw duy khach quan hay légic ty than nd. Dimg vj tri thir hai li nhting gi ma 6 d6 © thé nhén thay tinh cé quy luat, tite tinh hop Ii - dy 14 hign thy. Tiép theo cé thé la nhing su kign va hign tuyng ma trong dé nhiing tan dur cia sur hén loan chiém wu thé, Day don gian la sy thy tén, 1a cai khong 6 co sé, phi logic, cdin phai ty pha huy va ty huy digt. Cudi cing 1a nhing gi hoan toan hén loan, khéng cé logic va nhip digu, néi chung kh6ng t6n tai trén thyc té va chi ld do tuéng, la vé bé ngoai. Bén loai t6n tai trén cho phép hiéu duge cau néi ndi tiéng cba Hegel: “Cai gi hop li thi hign thye, cai gi hign thyc thi hgp Ii”. Can chu ¥ ring, 6 day, Hegel khong n6i t6i tén tai néi chung ma str dung thudt ngir “hién thyc”. Hién thy khng phai 1a tat cd nhiing gi dang thy tén, ma chi ld mot b6 phan cia nd. Day 1a b6 phn cia cdi thyc tn ndo ma 6 dé cé thé nhan thay sy biéu hign cia tinh 6 quy lua, tinh ¢6 trat ty. Do vay, chi c6 bd phan nay méi 1a “hop li”. Do “chan Ii la chinh thé” nén tri thitc, theo Hegel, phai i mot hé théng va d6 ciing la cach trinh bay duy nhdt cd thé cé cla khoa hoc. Véi quan niém nay, ong da trinh bay hé thong triét hoc cla minh mét cach c6 dong va hoan chinh trong Bach khoa the cdc khoa hoc triét hoc, bao gbm ba phan: M6t la, légic hoc - khoa hoc vé ¥ niém ty nd va cho nd; Hai la, triét hoc ty nhién - khoa hge vé y nigm trong ton tai khée cua nd; Ba id, triét hoc tinh than - khoa hoe vé tinh than véi tu cach ¥ niém ty tro v8 v6i ban thén minh tir t6n tai khée cia minh. Tuy nhién, theo Hegel, sur phan chia dé chi c6 ¥ nghia tuong déi, béi ca ba “Khoa hoc dac thi dy” déu chi la cdc “tinh quy dinh cla ¥ niém”. Y niém, vé ban chat, 1a mét qué trinh thuong xuyén gidi quyét mau thudn trong ban than minh dé vuon toi ¥ niém tuyét déi. Phan thir nhat cia Bach khoa te 48 duge Hegel két thie 6 su nhén thie ¥ niém tuyét déi véi tu cach légic hoc va siéu hinh hoc. Gidi tw nhién khéng phai la cai dimg i dign” voi ¥ nigm va gitta ¥ nigm voi ty nhién khong ¢6 mét hé sau ndo ngan céch ching. Triét hoc tinh than phai néi tip triét hoc tu nhién vi tinh than 1a “muc dich” lia qué trinh ty nhién, Hegel coi myc dich cia giéi tyr nhién a tré’thanh tinh than. Tuy nhién, bude chuyén tir ty nhién sang tinh thn khéng phai 1A bude chuyén sang mé6t cai gi dé khdc, ma chi la “sy quay tré lai chinh minh cia tinh than dang tn tai 6 bén ngoai minh trong ty nhién”. Nhén thie vé tinh than 1a nhan thite “cu thé nhat va do vay, la cao nhdt va kho khan nat”. Kho khan xuat hign 1a do chang ta khong cdn 6 y niém logic tru 18 TS. Ngo Vin Nhdn — Chuyén dé 2: Ban thé lugn tugng va don gidn nia, ma da 6 hinh thie cu thé nhét va phat trién nhdt khi ¥ niém hign thyc hod ban than minh. Voi éng, nhén thie vé tinh than chinh 14 nhan thie vé ban chat cia con ngwéi, vé ban than con ngudi. Boi vay, triét hoc tinh than, theo Hegel, con cé y nghia la “tri thite vé con ngudi”. Déi voi Hegel, tinh than c6 giéi ty nhién lam tién dé, nhung tinh thin méi la “chan Ii cia tw mhién”. Do vay, ng da bac bd moi sy phat trién cia gidi ty nhién va cho ring trong Tinh vue dy chi ¢6 “sy van dng tun hodn ma théi". Noi edch Khée, chi trong tinh than méi c6 su phat trién, cdn giéi ty nhién “phi tinh than” thi khéng c6 kha nang ty van déng va ty phat trién theo dang nghia cia cdc tir nay, Sy phat trién cia tinh than trai qua ba thang bac tir th4p dén cao, thang bac sau bao ham tron ven thang bac truéc: 1) Tinh than chu quan - tinh than trong quan hé véi chinh ban than minh, 1 46i tugng nghién cifu cia nhan hoc, hién tugng hoc va tim li hge. Hoe thuyét vé tinh than chii quan ban vé cuge séng ciia tig con ngudi don le; 2) Tinh than khéch quan - tinh than duéi hinh thire thye tai thé hign trong php luét, Iudn Ii va dao dite, Vuong quée cia tinh thin khéch quan la gia dinh, x héi céng dan va nha nude. “Vi nha nude la tinh than khach quan, nén ban than cd nhan chi c6 duge tinh khéch quan, chan li va doi sng dao dite khi 14 m6t thanh vién cua né”; 3) Tinh than tuyét déi 1a sy théng nhdt (tén tai ty nd va cho n6) gitta tinh khach quan cia tinh than va khdi nigm eta n6, 1a tinh thdn trong chan li tuyét di cia minh, biéu hign 6 nghé thuat, tn gido va triét hoc. Trong triét hoe ciia Hegel, sy khae biét gitta khdi nigm va hign thye cua tinh than di dugc vugt bo va tinh than tuyét d6i khéng c6 mot cdu tric gi khde so véi ¥ nigm tuyét d4i. Noi cach khdc, ¥ nigm tuyét d4i khong con 1a “cai logic” ntta, ma da bao chita n6i dung cu thé cua hign thyc trong ban thén minh va nhu vay, da tro thanh tinh than tuyét déi. Theo d6, khi n6i é triét hoc Hegel néi chung, ban thé luan Hegel ndi riéng, ngwdi ta thudng siz dung hai khai nigm try edt - “Y nigm tuyét d va “tinh thdn tuyét déi” - nhu nhiing tir déng nghia. Tuy nhién, néu xét tir goe do thuan tuy logic, thi y niém tuyét d6i khong phai la tinh than tuyét déi. Do xuét phat tir Kip trudng duy tam khéch quan nén cai chung (¥ niém, tinh than) la chi thé dich thyc trong triét hoc Hegel, con chu thé dich thy - cd nhén con nguoi ring biét - chi la sy hign thye hoa nd. Vi vay, C. Mac phé phan: 6 Hegel thye thé than bi da tro thanh cho thé hign thyc, cdn cho thé hign thyc lai duge hinh dung thinh mOt cai khée, thanh mOt yéu t6 cita thye thé than bi. TS. Ngp Vin Nhdn —Chuyén dé 2: Ban thé lug Ngay tir nhimg td phm dau tay, Mac da phé phén manh mé vige Hegel coi cae pham tri ldgic hoc déng thdi cé tinh chat ban thé luan, dugc Hegel dign té nhu mOt qué trinh ty van dong ti tn tai don gidn, thuan tuy, phi d6i tong cho téi hé théng hoan thién vé toan b6 thé gidi. Khée véi Hegel, Mac cho ring ban than nhing triru tugng tu bién, nhing “y nigm”, “y nigm tuyét 46i”, “tinh than tuyét déi” chi lA san phdm, 1a sy thé hign cia nhing diéu kign san xuat va giao tiép nhat dinh cla con ngudi. Tat cd nhiing sur thin bi dang dua li ludn dén chi nghia than bi, déu durge giai dap mét cach hop li trong thye tién cla con ngudi va trong sy hiéu biét thyc tién dy. Nhdn manh vai tro cla thy tign, Mac 44 viét mt cau bat hi, dugc coi 1d tuyén ngén cua triét hoc méi: “Cae nha triét hoe da chi giai thich thé gidi bing nhiéu cach khdc nhau, song van dé 1 cai tao thé gigi”. II. NOI DUNG BAN THE nee cua TRIET EOS MAC - LENIN tai nay chinh 1a vat ae oa da néu lén céch ie can méi quyét van dé vé ban chdt, ngudn géc va tinh théng nhét cia moi tén tai trong thé gidi theo lap trudng duy vat hign dai, dé 1a sy tin tai cia thé gidi 1a tién dé cho sy théng nhat cia nd; song sy théng nhét cia thé gidi khong phai o sy tén tai cia nd. Angghen viét: “Tinh théng nhat cia thé gici khéng phai 6 su ton tai cla né, mac di tén tai 1a tién dé cua tinh théng nhat cia nd, vi trude khi thé gidi od thé 1a m6t thé shdng nhdt thi trudc hét thé gidi phai tén rai da”. Biém khée nhau cin ban gitta cht nghia duy vat véi chi nghia duy tam khéng phai @ vige thira nhan hay kkhéng thira nh@n tinh théng nhit cia thé gidi; ma 6 chd chi nghia duy vat cho ring co sé cho su théng nhét cia thé gidi Ia 6 tinh vat chét cia n6, Angghen viét: “Tinh. théng nhdt thyc sy cia thé gidi 1 6 tinh vat chat cia né, va tinh vat chat nay duge chimg minh khéng phai bing vai ba ldi I khéo Iéo ciia ké Lim tr do thuat, ma bang mot sy phat trién léu dai va khé khiin cia triét hgc va khoa hoc ty nhién”, Quan nigm nay thé hign nhat nguyén Iwan duy vat triét dé, n6 dura trén su tng két thanh tyru nhan loai da dat dutge trong hoat dng thy tin, trong triét hoc cing nhu trong Khoa hoe. Triét hoc Mac - Lénin ching minh ban chat cita thé gidi 1a vat cht, thé gidi théng nhdt 6 tinh vat chat. Diéu nay thé hién & nhiing diém co ban sau day: M6t la, chi cé mét thé gidi duy nhdt va théng nhat 1a thé chat. Thé gi6i vat chat tin tai khach quan, c6 trude va déc lp véi ¥ thire con ngudi. CMe va Ph. Angghen, Tod idp,t tp 20, Nxb. Chink trj qube gia, Ha Ni, 1994, tr. 67 2, Mac va Ph. Angghen, Todntdp,t tip 20, Nxb. Chinh ti quéc gia, HB NGi, 1994, wr. 67. 20 Hai ld, moi b6 phan cia thé gidi vat chat déu c6 méi lién hé théng nhat voi nhau, biéu hién 6 ché ching déu 1a nhiing dang cu thé cua vat chat, 1a nhimg két cdu vat chat, do vat chat sinh ra va chiu sy chi phdi cla céc quy luat khach quan phd bién cia thé gidi vat chat. Ba ld, thé gidi vat chat tén tai vinh vién, v6 han va v6 tan. Vat chat khong duge sinh ra va khéng bj mat di ma chi chuyén hod tir dang nay sang dang khéc. Trong thé gidi khdng c6 noi nao va lie ndo ¢6 gi khée ngoai nhiing qué trinh vat chat dang bién déi va chuyén hod lin nhau, la ngudn géc, nguyén nhan va két qua cia nhau, 2. Quan nigm cita triét hoc Mac - Lénin vé vat chat Trén co sé tong két nhiing thanh qua méi nhat ciia khoa hoc ty nhién duong thai, cling véi sy phé phan nhiing quan diém duy tém, siéu hinh vé vat chat, Lénin 44 dura ra mét dinh nghfa hoan chinh vé pham tra vat chat. Lénin dinh nghia “vat chat” v6i tu cach la “pham tra triét hoc”, 1A mét pham tri “rong dén cing cy, rong nhat, ma cho dén nay, thy ra nbn thite lugn van chua vuot qua duge”. V6i pham tra nay, phuong phap dinh nghia théng thudng - quy pham tri can dinh nghia vao m6t pham tra khéc rong hon, dong théi chi ra dae diém cita né - tr thanh bat lye. Ngudi ta khéng thé quy vat chdt vao mot pham tri nao rong hon né. Do vay, chi c6 thé dinh nghia var chdt bing cach d6i lap v6i ¥ tito, khing dinh vat chét khéng c6 gi khéc hon la “thyte tgi khéch quan t6n tai d6c lép véi ¥ thiée con ngudi, va duge ¥ thite con ngu’i phan anh”, Pham tri vat chat duge Lénin dinh nghia nhu sau: “Vét chét lA mét pham tri triét hoc ding d& chi thy tai khdch quan duge dem Iai cho con ngudi trong cm gide, duge cm gide cia ching ta chép Iai, chyp Iai, phan anh va tn tgi khong 1é thude vao cém gic”, G dinh nghfa nay, nhu Lénin da chi ra, khi vat cl lap véi ¥ thite trong nhfn thitc luén, thi edi quan trong dé nhfin biét né chinh 1a thude tinh khéch quan. Khach quan, theo Lénin, nghfa 1a “cai dang tn tai dc Ip v6i loai ngudi va véi cam gide cla con ngudi”’, Trong ddi séng xa h6i thi “khéch quan khéng phai theo ¥ nghfa 1a mt xa hdi nhing sinh vat c6 y thie, nhiing con ngudi cé thé tén tai va phat trién khong phy thudc vao su tn tai cla nhimg sinh vat c6 ¥ thife (...), mA khéch quan theo ¥ nghfa 1a t6n tai xa hOi khéng phu thude vao ¥ thike xa héi ctia con nguai. Nhu vay, dinh nghia vat chit cia Lénin bao gdm nhting n6i dung co bin sau: Thie nhdt, vat cht 1a thyc tai khéch quan, tite 18 cdi tin tai khdch quan bén ngoai ¥ 3 VL. Lenin, Tod dp, tp. 18, Nxb. Tién bp, Matxcava, 1980, t. 172, 322. 4 VIL Lénin, Todn tp, ip 18, Nxb, Tibn bby Matseava, 1980, F181 $V Lénin, Tod dp, tp 18, Nab, Tién bp, Matxeava, 1980, tr 151,374, 21

Vous aimerez peut-être aussi