Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
1. Wstp
Dzi mwimy, e yjemy w erze komputerowej, niektrzy zaliczaj j jeszcze do ery elektrycznoci. Wszystko to jest prawd, ale rwnie dobrze mona by nasz wiek nazwa er betonu. Uzasadni to mona tym, e gdzie by nie spojrze widzimy bloki, szkoy, kocioy, banki, itd., a wszystko to zbudowane wanie z betonu. Moe nie kady z nas si nad tym kiedykolwiek zastanawia, ale gdyby nie wynaleziono kiedy cementu, a potem nie doskonalono by go, nie byoby dzisiaj tych wspaniaych drapaczy chmur i innych budynkw... Tak si skada, e temat ten jest mi szczeglnie bliski, gdy od czterech lat uczestnicz czynnie w budowie mojego przyszego domu i od pocztku zastanawia mnie pewien problem zwizany wanie z cementem i jego waciwociami. Widziaem czsto, jak murarze (a nawet sam tak robiem) robi zapraw, jak wsypuj do betoniarki worek cementu, kilkanacie opat piasku i kilka wiader wody. Widziaem jak to wszystko si mieszao. Cao okazywaa si czsto zbyt gsta. Wydawao mi si wtedy, i naley doda jeszcze 23 wiader wody i wszystko bdzie dobrze, ale ku mojemu zdziwieniu p wiadra wody sprawiao, e mieszanina naraz zmieniaa swoj konsystencj i zaprawa bya gotowa do uycia. Dugo nie mogem poj tego zjawiska. Dziao si to dlatego, e ograniczaem si cay czas do zjawisk i przemian czysto fizycznych, a przecie w tym przypadku kluczem do rozwizania problemu bya przemiana chemiczna. Kiedy to zrozumiaem, zaczem si interesowa jeszcze bardziej problemem cementu i dlatego wanie w mojej pracy postanowiem zaj si cementem od kuchni.
strona 2/10
byy okrge jamy o rednicy 39 m, wykopane w ziemi na gboko okoo 1 m i otoczone cianami z kamienia. Aglomeracje jednak rozrastay si i czowiek musia wymyli taki typ domu, ktry w atwy sposb mgby powiksza. Porzucono wic dawne wynalazki na rzecz wielkich domw lepionych z gliny wzmacnianych chrustem. W kolejnych wiekach czowiek wynalaz co, co mona nazwa ceg, tyle e nie wypalan. W dalszych okresach ludzko odkrya, e owe cegy mona wypala w ogniu i w ten sposb wzmacnia konstrukcj domw. Cegy takie zlepiano coraz to lepszymi spoiwami, a w kocu w staroytnym Rzymie wynaleziono spoiwo budowlane o bardzo dobrych waciwociach. Wci doskonalone dao w rezultacie cement taki, jakiego dzi uywamy w budownictwie. Jestem pewien, e tak dugo, jak czowiek bdzie y, bdzie wci doskonali techniki spoiw budowlanych. W dalszej czci artykuu zajm si wanie cementem znanym i wykorzystywanym dzisiaj w budownictwie. Wybraem cement portlandzki i hutniczy jako przedstawicieli najczciej stosowanych spoiw budowlanych.
strona 3/10
Znajc skad chemiczny cementu, mona obliczy stosunek iloci tlenku wapnia do sumy tlenkw: krzemu, glinu i elaza. Stosunek ten nosi nazw moduu hydraulicznego i oznacza si symbolem MH. MH = CaO SiO2 + Al2O3 + Fe2O3 = 2 2,2
W powyszym wzorze CaO, SiO2, Al2O3 i Fe2O3 oznaczaj procentow zawarto tych tlenkw w cemencie. Warto moduu hydraulicznego (MH) powinna by zawarta w granicach od 2 do 2,2. Oprcz moduu hydraulicznego istniej jeszcze dwie wielkoci charakteryzujce cement. S to: modu krzemianowy (MK) i modu glinowy (MG). Modu krzemianowy oblicza si ze wzoru: MK = SiO2 Al2O3 + Fe2O3 = 1,7 3,5
gdzie tak jak poprzednio SiO2, Al2O3 i Fe2O3 oznaczaj procentow zawarto tych tlenkw w cemencie. Warto moduu krzemianowego powinna si mieci w granicach 1,73,5. Modu glinowy oblicza si ze wzoru: MG = Al2O3 Fe2O3 = 1,5 2,5
gdzie podobnie jak w poprzednich wzorach Al2O3 i Fe2O3 oznaczaj procentow zawarto tych tlenkw w cemencie. Warto moduu glinowego powinna si mieci w granicach 1,52,5. Caa filozofia przygotowywania cementu portlandzkiego polega na tym, aby tak dobra skad surowcw chemicznych podanych powyej, aby wartoci moduw mieciy si w podanych granicach.
strona 4/10
2. Metoda mokra jest znacznie bardziej rozpowszechniona w produkcji cementu. Pozwala ona bowiem na dokadniejsze wymieszanie surowcw. Jej wad natomiast jest wiksze zuycie energii, potrzebnej do odparowania wody. Mona wyrni trzy kolejne etapy tej produkcji: przygotowanie surowcw, proces wypau, przemia klinkieru i dozowanie gipsu. Rozdrobniony wstpnie w specjalnych amaczach wapie oraz mieszanin gliny z wod mieli si w mynach kulowych. W ten sposb uzyskuje si szlam, ktry w specjalnych zbiornikach zostaje dokadnie wymieszany za pomoc spronego powietrza. Ze zbiornikw szlam kierowany jest do piecw obrotowych. Nowoczesny piec obrotowy stanowi rura z blachy stalowej o dugoci ponad 100 m i rednicy do 4 m, wyoona ogniotrwa ceg szamotow. Piec ustawiony jest pod ktem o okoo 5 do poziomu, obracany jest za pomoc k zbatych. Okres obrotu wynosi okoo minuty. Jako materia opaowy stosowany bywa zazwyczaj py wglowy, ktry wdmuchiwany jest wraz z powietrzem dolnym kocem pieca. Szlam wprowadzany jest do pieca grnym kocem i przesuwa si w kierunku przeciwnym do kierunku przepywu gazw spalinowych. Wypalenie 1 kg klinkieru wymaga okoo 400 kcal (1674,72 kJ) energii cieplnej. Klinkier chodzi si, a nastpnie przerabia na cement tak, jak w poprzednio opisanej metodzie.
strona 5/10
Poniej zosta przedstawiony orientacyjny skad chemiczny klinkieru portlandzkiego: 3CaO SiO2 2CaO SiO2 3CaO Al2O3 4CaO Al2O3 Fe2O3 5065% 1525% 515% 515%
Krzemian wapnia o skadzie 2CaO SiO2 moe wystpowa w kilku odmianach polimorficznych. Wasnoci hydrauliczne ma odmiana beta zwana belitem trwaa w wysokich temperaturach. W temo peraturze poniej 675 C belit przechodzi w odmian gamma, ktra nie wykazuje wasnoci hydraulicznych. Stosujc szybkie ozibienie klinkierw, mona zapobiec tej przemianie i nie dopuci do obnienia wasnoci hydraulicznych cementu.
strona 6/10
Poszczeglne skadniki cementu reaguj z wod z rn szybkoci. Gwny skadnik cementu alit, reaguje energicznie z wod, natychmiast po zarobieniu cementu wod. Im wiksza jest zawarto alitu w cemencie, tym proces wizania spoiwa zachodzi szybciej. Reakcja hydrolizy alitu przebiega zgodnie z rwnaniem: 3CaO SiO2 + nH2O 2CaO SiO2 (n 1)H2O + Ca(OH)2 Powstajce pocztkowo uwodnione krzemiany o strukturze wyspowej, jak hilebrandyt Ca2[SiO3(OH)]OH, wytwarzaj bardziej zoone struktury acuchowe. Na przykad powstaje tobermoryt 4CaO 5SiO2 4H2O, ktrego budow mona przedstawi wzorem strukturalnym:
OH Ca4 HO Si O O OH Si O O OH Si O O OH Si O O OH Si OH (OH)2 O
Analogiczne produkty o strukturze acuchowej lub wstgowej tworz si w wyniku zachodzcej znacznie wolniej hydratacji belitu 2CaO SiO2. Uwodnione krzemiany wapniowe w znacznej mierze decyduj o wytrzymaoci i trwaoci tworzywa cementowego. Glinian wapnia 3CaO Al2O3 reaguje pocztkowo z zawartym w cemencie gipsem zgodnie z rwnaniem: 3 CaO Al2O3 + 3CaSO4 + 31H2O 3CaO Al2O3 3CaSO4 31H2O Produkt tej reakcji (3CaO Al2O3 3CaSO4 31H2O) nosi nazw soli Candlota. Dopiero po zwizaniu zawartego w spoiwie gipsu mog powstawa uwodnione gliniany wapniowe. Na tej zasadzie gips spenia rol opniacza procesu wizania spoiwa. Glinian wapnia, ktry nie przereagowa z gipsem, ulega hydratacji zgodnie z rwnaniem: 3 CaO Al2O3 + 6H2O 3CaO Al2O3 6H2O Budow powstajcego zwizku mona przedstawi wzorem, ktry lepiej wyjania jego waciwoci: Ca3[Al(OH)6]2. W strukturze tego zwizku wystpuj izolowane grupy Al(OH)6 poczone za pomoc jonw Ca2+. Glinian wapnia reaguje rwnie z Ca(OH)2 powstajcym w wyniku hydrolizy alitu: 3 CaO Al2O3 + Ca(OH)2 + 12H2O 4CaO Al2O3 13H2O Braunmilleryt 4CaO Al2O3 Fe2O3 reaguje z wod i wytwarza uwodnione gliniany i elaziany wapniowe: 4CaO Al2O3 Fe2O3 + 7H2O 3CaO Al2O3 6H2O + CaO Fe2O3 H2O
strona 7/10
Szybko wizania cementu moemy regulowa, stosujc odpowiednie dodatki. Jako opniacze, oprcz gipsu, uywane s Al2S lub auny, a jako przyspieszacze Na2CO3 lub K2CO3 oraz chlorki i azotany(V) wapnia lub magnezu. Szybko zachodzcych przemian zalena jest rwnie od stopnia rozdrobnienia cementu i od temperatury. W wyniku tych wszystkich procesw fizyko-chemicznych, dotychczas jeszcze dostatecznie niewyjanionych, powstaje stwardniae tworzywo, w ktrym wystpuj: uwodnione krzemiany wapnia, uwodnione gliniany wapnia, elaziany wapnia, sole podwjne, wodorotlenek wapnia. Wasnoci tworzywa, zaprawy lub betonu zale nie tylko od rodzaju wytworzonych zwizkw, ale rwnie od si dziaajcych midzy spoiwem a kruszywem. Siy te, nazywane dawniej siami przyczepnoci lub adhezji, wyjani mona tworzeniem si mostkw tlenowych czcych ziarna kruszywa i cementu. Na przykad, gdy kruszywem jest kwarcyt, tworz si nastpujce wizania:
Si O Si
strona 8/10
4. Cement hutniczy
Cement hutniczy naley do rodziny cementw ulowych. Jest on zarazem najwaniejszym ich przedstawicielem. Produkowany jest przez przemielenie mieszaniny zasadowego ula4 granulowanego, klinkieru cementu portlandzkiego i gipsu. uel wielkopiecowy powinien mie modu zasadowoci wikszy od jednoci, przy czym aktywno jego zalena jest nie tylko od skadu chemicznego, ale rwnie od struktury. Wiksz aktywno wykazuje uel o strukturze szklistej. uel, ktrego poszczeglne skadniki tworz struktury krystaliczne, trudniej ulega przemianom, a wic jest mniej aktywny. Klinkier portlandzki powinien zawiera moliwie duo alitu, ktry energicznie reaguje z wod i, wytwarzajc Ca(OH)2, przyspiesza proces wizania skadnikw ula. Zawarto ula w spoiwie moe wynosi od 20 do 80%. Dodatek gipsu w iloci 3% reguluje szybko procesu wizania. Cement hutniczy ze wzgldu na swoje waciwoci nie moe by stosowany do robt prowadzonych w temperaturach niskich. W porwnaniu z cementem portlandzkim wykazuje on jednak wiksz odporno chemiczn, zwaszcza na dziaanie siarczanw. Cement hutniczy stosowany jest do produkcji betonw i zapraw naraonych na dziaanie wd agresywnych, np. wody morskiej.
5. Korozja betonu
Zjawisko korozji spotykamy nader czsto. Zjawisko to wystpuje take przy betonach. Korozja powoduje stopniowe obnienie wytrzymaoci i niszczenie betonu. Moe ona by spowodowana dziaaniem na beton rozpuszczonych w wodzie zwizkw chemicznych, a rwnie procesami fizycznymi, jak np. zamarzaniem wody w szczelinach i porach betonu. Rozpatrzmy kolejno szereg procesw powodujcych korozj betonu: Jednym ze skadnikw betonu najatwiej ulegajcym korozji jest Ca(OH)2 powstajcy w wyniku hydrolizy alitu. Ca(OH)2 mimo swej maej rozpuszczalnoci zostaje z betonu czciowo wyugowany w wyniku dugotrwaego dziaania wody. Proces ten powoduje stopniowe zwikszenie porowatoci betonu i obnienie jego wytrzymaoci. Ca(OH)2 moe reagowa z rozpuszczonymi w wodzie kwasami (np. kwasem solnym, ktry mona spotka chociaby w kwanych deszczach). Zachodzi wwczas reakcja, w wyniku ktrej powstaje atwo rozpuszczalna sl CaCl2: 2HCl + Ca(OH)2 CaCl2 + 2H2O Proces ten, tak jak i poprzedni, zwiksza porowato i zmniejsza wytrzymao betonu. Jeeli w wodzie zawarty jest kwas siarkowy(VI), to produktem reakcji z Ca(OH)2 jest gips CaSO4 2H2O, ktry posiada znacznie wiksz objto od Ca(OH)2.
strona 9/10
Zachodzcy proces powoduje pcznienie betonu i powstawanie napre, ktre dziaaj destruktywnie na jego struktur. Z Ca(OH)2 mog reagowa rozpuszczone w wodzie sole, jak np. MgCl2: MgCl2 + Ca(OH)2 Mg(OH)2 + CaCl2 Powstajcy w wyniku tej reakcji CaCl2 jest atwo rozpuszczalny w wodzie. Niszczco dziaaj na beton wody zawierajce tlenek wgla(IV) CO2, gdy powstajcy kwas wglowy H2CO3 reaguje z CaCO3: CaCO3 + H2CO3 Ca(HCO3)2 W wyniku tej reakcji powstaje rozpuszczalny w wodzie wodorowglan wapnia, ktrego wyugiwanie osabia struktur betonu. Szczeglnie niebezpieczne s wody zawierajce sole kwasu siarkowego(VI), jak np. siarczan(VI) wapnia, ktry reagujc z CaO Al2O3, wytwarza sl Candlota, powodujc pcznienie betonu, a co za tym idzie jego pkanie: 3CaSO4 + 3CaO Al2O3 + 31H2O 3CaO.Al2O3 3CaSO4 31H2O W betonie moe wystpowa CaO, zwany wolnym wapniem, ktry w wysokiej temperaturze wypau klinkieru cementowego zosta nadtopiony i utraci zdolno energicznego reagowania z wod, skutkiem czego nie ulega hydratacji w procesie wizania spoiwa. Dziaanie wody na beton moe spowodowa dogaszenie wolnego wapna. Proces ten jest przyczyn pcznienia betonu, powoduje odpryski i uszkodzenia.
strona 10/10
7. Podsumowanie
W powyszym artykule opisaem szczegowo proces wytwarzania i pniejsze procesy zwizane z wykorzystaniem cementu portlandzkiego i hutniczego oraz najczstsze przypadki korozji i sposoby jej zwalczenia. Cement portlandzki i hutniczy to nie jedyni przedstawiciele cementu, ale po pierwsze s to najczciej stosowane rodzaje spoiw, a po drugie gdybym pisa o wszystkich rodzajach cementu, artyku ten przeksztaciby si w gruby podrcznik budowlany, a to nie byo moim celem...
Przypisy
Spoiwo hydrauliczne jest to spoiwo, ktre twardnieje na powietrzu i w wodzie dziki przyczaniu wody i powstawaniu struktur krystalicznych. Mog by one stosowane na powietrzu, w atmosferze wilgoci i pod wod. 2 Gips to minera o wzorze chemicznym: CaSO4 2H2O. 3 Kaolinit to minera o wzorze chemicznym Al2O3 2SiO2 2H2O. 4 uel wielkopiecowy jest produktem odpadowym przy produkcji surwki. Jest to pynna masa wytworzona z domieszek rudy oraz wapienia lub dolomitu, stosowanych w procesie wielkopiecowym jako topniki. Skad chemiczny uzla moe si zmienia w granicach: SiO2 3040%, CaO 3548%, Al2O3 718%, MgO 38%, Fe2O3 poniej 1%.
1
W porwnaniu z cementem uel zawiera znacznie mniej CaO. Skad ula mona scharakteryzowa za pomoc wskanika zwanego moduem zasadowoci okrelonego wzorem: MK = CaO + MgO SiO2 + Al2O3 .
w ktrym: CaO, MgO, SiO2 i Al2O3 oznaczaj procentow zawarto tych skadnikw w ulu. Jeeli Mk>1, wtedy uel nazywamy zasadowym, gdy Mk<1 kwanym, a jeli Mk jest bliskie jednoci obojtnym.
Podzikowania dla Fundacji PrO CHeMiA przy Wydziale Chemii UJ za zgod na przedruk artykuu z czasopisma Niedziaki (rdo: Niedziaki 4/99(32), s. 7177).