881 (26) - 2009 - Di edn vn hba pi vat thé van dé t va van hoa tam Tho nhat, khat nigm ‘tam tinh” Lai mot cau chuyén vé thap Babel. Nhiing nam gan day, néi cho ding la ti thap ky 90 1rd i, tis trong sch vO cho dn dei séng thuting nhat, t “tm tinh” da td ran vo cing quen thuéc, tham chi né duge ding nhiéu dén mite hu mét_théi quen inham chédn ciing giéng nhu ngudi Chau Au tia nao ciing a tig i (ing vai tit modernity, dit rang ban than tirnay luén luén lam khé ho va khéng déft ra khdi nd duce. G nuéc ta dén nay, cling 48 c6 nhigu kigu inh nghia tam fin, Tu nhiing cudn tit dién ma vé mat tir * NGUYEN VIEN TRUONG vigN TON GIAO au Ui Tugng Phat Ba nghin mat ngkin tey, Bao tang MY thuat Viét Nam - Anh: MA ih link hién nay 68.18. DS QUANG FENG nguyén, nhiém vy cia 1n6 phi dem dn cho gud doc nhiing kh nigm c6 dong va ban chat hat. Nhung trong khéng it cudn tir Gign gan day dai loai ngudi ta chi 06 duge sv gidi thich nh sau: la trai tim, 1a sang sudt thiéng liéng, “Tam link? 18 ling da sang sudt thiéng liéng. Dn dn trong céc tir dién cing tién dén cum Khai niém gn ai tam tinh, tam ly in ngudng, t6n giéo. Hay gac sang mot bén sy “khdc biét” gid tin ngudng va tén gido, dinh rnghia khai nim tén gido vén lé mét cau chuyén l6n va lau dai hon vé “thép Babel” so véi vie tim kim din nghia Khai nigm t&m fin, thi dén nay trong tiéng Viét ta c6 thé tim thy “nhing inh nghia tam tinh” theo hai eéip 66 sau day. Chang han nhu Vii Ngoc Khanh trong Tiépén kho tang Folklore Viét Nam khi ban vé “tam thie Vigt Nam’, theo the gia g&n nhu déng ghia véi “tam inh" (siéu trdn, ©6 su can thiép cita mét lye long linh thiéng hay huyén diéu) va xéc dinh: tém linn Ging déng nghia voi *y thite, tinh than, t&m ly, tam tinh, tam oo, tam tri...”. Tac gid cling cho rang, tam linh cing nhut tam thie du bat nguén ti ban tinh tu duy eta ccon-nguéi. Vi thé, khi tigp xiic voi cae sy vat xung quanh 4a ny sinh ra cam thé, c&m tinh tién t6i mét co cau tém. than (hit thie ho&e vo th(fc). Co cu tam thén nay la co sd cho dic tin, tin nguéng, ton gido. Tit dién tam ly cla Nguyén Khae Vién (Nxb. VHTT, 2001) 06 n6i vé chit "tam" (tam bénh, tam than, tam c&n, tam canh, tam dia, tam cchét, tam Iyo, tm nang, tam kich, tam phap, ‘tam thé, tam the va tam thé). Nhung rat tiée Nguy&n Khac Vién khéng cho ta nghia ciia hai chit “tam linh*, Nhung qua su ly gidi 6 cdc tir gn giii tiép theo thi éng khéng cho rang, “tam linh’ gidng tam ty. Gn day nh, cusn sch Tam linh Viét Nam ila PGS. Nguyén Duy Hinh (Nxb. Ty dién Bach khoa, 2007), tir nay duge dinh nghia: “Tm inh 18 linh cdim vé hin tugng v6 hinh © nh hung dén d@i séng con nguéi cm nan duge qua séng trai nghiém lau dai ca mot c6ng dong nguéi. Linh cam vé cai Thiéng tac dong dén s6ng chét cia con nguti... Mt s6 nha nghién ctu khée ofing nghiéng vé quan niém tm linh [a cai thiéng liéng cao ca trong ddi séng thuténg nhat cling nhu trong tin nigu@ng - tén giéo. Vi thé, tam linh fa cai v6 thé tritu tugng, ©6 phan huyén bi... Cé tac gia cén néi thém rang, mé tin cling thude vé tam tinh rnhung mé tin la hién tugng mé, mudi mi quan cia tinh thé, 1a hign tugng eye doan oda 6 sng tam tinh (déng cét, phd phép, uéng tan tri thife-trong cc ton gido.cling khong ing ngoai.“cude tranh: luan’ nay. Dai Bac Thich Défe Thién che rang: "nhiéu ngudi thuding 18n Ign t6n gido voi tam linh. Tén gido c6.nhiéu yyn-d6 lién: quan.dén tam. linh,-nhung tam tinh, khdng phdi chi:dinh dén t6n-gido: Thi-dy kha ning ngoai cam tién tla tam linh nhung khong phai t6n gido. Hién nay tm linh a d6i twang 8 Quang Hung: Vil df tm Ih va vn dat nh nghién city cla mét nganh Khoa hoc, goi 1a khoa hoc tam linh. Khac véi cae khoa hoc ‘hung thie nhur oan, IV, héa, sinh, y, duge Khoa hoc tam linh nhiéu khi khéng sit dung cac phép tinh, céng thie, dung cu thi nghigm ma chi nghién cétu bang lap lun gid thiét” (b40 Site kide va Boi sng s6 27/11/2006). Nhiing cap 46 “dinh nghia tam linh" trén day di 06 khdc nhau nhung diém chung nhét 18 luon gn tém linh véi cai Thiéng. Cai Thigng (Sacré) la m6t phat hién lGn ctia loai ngudi voi ¥ nghia né la nhiing gid tr thang hoa cia “eal pham tuc tran thé” va tir lu duge coi la tiéu chi quan trong bac nhat 4é nay sinh tin nung, ton gido. Biéu dang n6i a cai Thiéng trong thé gidi duong dai nhut duge tai hign vai nhiing sc thai va gid tr] mdi C6 vé nhu bat dau ty nim 1930 khi Einstein néi rang: "Cai dep 48 nhdt ma ching ta trai nghiém a cai bi an, Dé la cdm thife nén tang trong cai n6i ala nghé thuat va khoa hoc chan chinh, Ngudi nao khéng biét dén n, khong oan kha nding ngac nhién hay kinh ngac, nguéi d6 coi nhur da chét, da tat ngon Ita sdng trong minh” (Th8 giéi nh {61 nhin théy, 1930). Einstein. khéng ding tw tam tinh, nhung éng Anh bao cho loai ngudi can phai biét gift lay cho minh “tinh thiéng liéng’, "cai bi n’, “cai siéu viet’, Bé 1a nhan dinh c6 tinh c&ch tién tri bai vi, trong thé gidi hign dai déy lo au va bién dong hién nay, con nguéi duéng nhu da éanh mat "tinh thiéng liéng” cla chinh minh, cia déng loai va cia thé giéi xung quanh. Vigo tra lai v6i tinh thiéng liéng ma trong nhiéu nguéi duige hiéu [a tam linh khéng chi fa.m6i ban t&m ‘ca nhiéu t6n gido Ién trén thé gidi hién nay ma con nhut Malreaux, nha “tién tri" ola van hoa ii Php 43 timg dy bao oubi thé ky XX : “THE ky XI 18 thé ky ca t€m linh. hodic 88 chang la gi ca. V6i nhimg.ngudi nghién cu, vé t6n gido.thi tam linh, ngoai cam, kha nang dc biét clla con gui... ti lau ofing duge coi Ia. c€n t6n giéo. Bigu do c6 nghia la, dd ban than tam linh ty n6 cchufa: pha. la t6n_gido.va tin. ngu@ng hung lei rat gén gO voi cdc khai niém nay va di khi déu la nhimg méi ban tam ién cia nhan loai khé ‘ich biét :961 (26) - 2008 - i sn vin héa pvc thd N6i nhiing diéu nay dé ching ta thay tinh, phic tap ca mét hién tuong thuée nhan thie, tam ly, cm rghiém cla con nguéi hién nay. Mot mat ban than con ngudi cting c6 nhiing thao théte muén c&t nghia, mudn hinh dung cu thé trang thai tam ly ac biét nay, vi né da va dang t8 ra hét stic cn thiét cho vige lay lai quan binh trong ddi song duong dai, tir Bng ‘sang Tay dung nhu déu 6 trang thai “cheo leo gidta hai ban thé", Mat khdc, trong thu tién d3i s6ng, nhiéu ly do tam ly va x2 h6i hoc khéc nnhau, tai trong van cénh théng tr cla "kinh t& thj trudng’. Vige “s&n xuét’, “sir dung” nhiing gid tr tm linh d6i khi rat nhiéu phign toai dang pha phan, Cling cé ngui cho rang, cdc x4 héi Chau A, cc dan tc phuong Béng vin 6 truyén théng “huéng néi”, col trong cae gi tri “minh triét” nén vide “st! dung’ gié tr tam linh 6 vé thuan loi, mac di vé mat dinh nghia né thi rat r&c r6i, day mau thug. Thyc ra, trong thé giéi phuong Tay ofing khong d& dang gi phan biét duoc cac tit Spirituel (tam linh), Religion (t6n giéo) va Mystique (than bi. 6 Chau Au, Kité gido tir thai trung 06, ti spirituel (tinh ti cfia danh ti quen thude Esprit - tinh than) durgc ding véi nhiéu y nghiia kha co gian cing giéng nhu tiv tam finh trong tiéng Vist: tinh than, thiéng liéng, linh thiéng, Ki thigng, hén thiéng, Biéu nay khién cho mat sé téc gia nguéi Cong gido c6 nhan xét: céc tr tam linh, tén gido, than bi... cling d& duge ding vé rat nhiéu y nghia khée nhau va nhiéu lic “ham hé" Khdng kém tinh trang ding tirtam linh, tin nguéng, ton gio trong tiéng Viet (Linh myc Phan Tén Thanh, Bai sng tm linh, Roma, 2001) Van héa tém fink Nhu mot h qua cia vige “phye sinh” cdc tir tam linh, nhn van 6 nuéc ta tir du thap ky 90 {rd lai day, van héa tém linh ciing [a khai niém. duge sit dung ngay mét réng rai va xem ra cchua 6 kha nang ding Iai L8 dinhiér, dai séng tam linh (bao gém ai sng tam thie dac biét clia mdi c4 nhan, “cn tén gido” 46 chuyén thanh tin ngudng, ton gido) gan b6 chit ch néu khéng muén néi cling la mt déng luc cla van héa Viet Nam nhu khiitac {gi VO Ngoc Kin ban vé “tam thi Vigt Nam* (wong ducng véi y nghia tém inh) trong Folklore Vit Nam. Chting tdi cling nghi rang, khéng thé d&t “adi sng tm linh” ra khéi dei sng xa héi cing nhu adi séng van héa cla dn téc. Néi céch khéc, t8m linh cfing la mét thanh t6 ciia van hda dan téc. Mét cudn sch lin quan dén van dé nay, cudn Tim vé ban van héa Viét Nam (Nxb. TP. H6 Chi Minh 1697) ca GS. Tran Nggc Thém, Tac gid khi ban 3én van dé cdu triic cla hé théng van héa, da coi tin ngudng (véi Vigt Nam a tin nguéng prén thyc, tin ngudng sing bai ty nhién va tin Ingung sing bai con ngudi) va duge co ahur hinh thie t6 chic adi séng c& nhan. Mac di khéng dua ra “dinh nghia” vé tin nguéng nhung tac gid 68 rét nhdn manh dc tinh cilia tin nguGng [a mét nhu cu tinh than cla con ngudi hhuéng t6i cai thiéng liéng cao 4 va mau nism. Nhiéu t4c gid cfing khang dinh, tam linh gan. bé véi thude tinh suy ty cla con ngudi va qua thyc tién cla déi sng da trd thanh mét thir “van héa tém finh” trong nén vn héa noi chung. (Van héa tém link, Nguyén Bang Duy, 1996). Cé ngudi cdn manh dan dua ra nhimg yéu t6 cu thanh van héa tm linh, trong 6 bao gém phong tuc (hdn I8, tang ché, 1é tiét); 16 hoi va tin ngu@ng- t6n gido. C6 diéu khi dua ra cac thanh t6 cia ‘van. hoa tam linh" ré rang con nhiéu vain dé chua thé ly gidi duge. Chang han, trudng hgp ‘thé ing t6 tién” la thé du dign hinh, Véi hign tuyng nay hién nay, trong khi s6 déng do thi co 46 chi 1a "mét thi tin nguéng phong tue mang tinh ao ly, mang tinh tam ly uéng nuéc nhé nguén, én dn dap nghia” (Hoang Quée Hai, Van hoa phong tuc, Nxb. Phu ni, 2007) va khang dinh, 6 khng phai 14 mét tén giao hay ma tin di doan, nhu mét vai tac gia dén nay van khing inh tha cing 66 tin lé mét Bao, mét t6n gido dan tcl Chiing tdi nghi rang, day la mét vn 48 kha phic tap lién quan dén danh gia “cp d6 tam linh” trong hanh vi thd cting t6 tién, Ching ta cling biét rang, khéng phai v6 cd ma hang nnghin nam nay trong cae gid tri vé tinh than, tam linh, nguéi Viét cB cling da hinh thanhnhimg khdi niém vé hén, via, phach... rét do 40 phan anh nhiing cd ning cla, “cube séng sau céi chét" ola nguéi Viét Nam, Ching ta cing kh6 66 thé rach roi néi rang, hianh vi the citing t6 tién chi don thudin 1a hanh vi nhé on ngudi d& khuat, bai vi, cling véi hanh vi dé nnguti ta luén luén tim nig *d6i thoal", “edu xin’ sy phil hd, d6 tri oa tinh hén ngudi da mét.;:; Rat nhiéu hoc gid phuong Tay néi tiéng 6 nude ta trude day nhu Cadiére, P. Huart, M. Durand,... 63 ting dua ra nhiing phan tich tuong ty, 06 gia tr Nhiing gi tri cia vain héa tam linh cdn gan 6 chat ché véi gid ti cla van héa ton giéo, tin nnguéng, nhiéu khi khong thé tach biét duge. C6 vé nhu nhiing gid ti van héa tam finh [& cal hén, c6t, Ia déng lye va nhiéu khi déng nhat véi van héa tén giao néi chung. Va, nhu vay, n6 cling khéng thé chi & van dé cila ddi sng ca nhan, cang khéng phai f& pham trd. cia tm ly nha. Cai hay nhung ctng la cdi phiéc tap cia vibe nha thc “van héa tam linh’ chinh a d ch &y. Hign nay, khéng chi phat trig m6t céch kha x6 6 nhiing sinh hoat 6 hdi (mét b6 phan quan trong cla van héa tém inh, tin_ngudng, t6n giéo, dii khong phai tt ca cac 18 hoi déu 06 phén | véi y nghia tén giéo) thi nhiing biéu hign cia sinh hoat tam linh, cla c& nhan, cdc inhém x4 h6i d6i Kh cfing c6 sy ln IGn va lam sung. nude ta hién c6 t6i 8.902 18 héi, trong 46 6 han 7.000 18 hdi cén gian, 407 18 hai lich st, 1,399 18 hdi ton gido va 64 18 héi van héa du lich, ngay héi van héa. Ay la chua ké 25 18 héi “nhap khdu' tir nuée ngoai... Chi on lam phép tinh don gin cting cho thay, mét ngay & nuéc ta cé tai trén 20 [8 h6i, khéng mot ngudi nao cb “can déng” véi 18 héi c6 thé di 16 xué. Nhiing sinh hogt tam fin nhy. thé lai “ién két" véi nnhimg sinh hoat tn giéo khién cho vén dé cng trd nén da dang va phic tap. Ngay nay, nhiing ngudi di | chia khéng chi la nhiing ngudi Kin tudi va phu nér ma cdn 6 Gidi tr8, hoc sinh sina vign va dc bist téng lin doanh nhan, nguéi budn ban... B& cb mot ghién oft sinh cia Vién Nghién citu Tén giéo trong luan an "Dign thd tu nn & Ha N6i* cho BB Quang Hung: Wh ts inv vin hb ti lin Lara Tugng Phat chia Vinh Nghiém, Bac Giang (98, TK. 17)- Anh: TL ray, dén nay (2008), trong Thanh phd nay 4a 6 khoding trén 500 dién thd nh’ thé, c6 cai gia tri ddu tu hang t) déng. Nhu cu théa man dai sng tm finh trong diéu kién cugc séng dy lo au va bién ding hign nay 18 66 thy, Nhumng sy phat trign o6 tinh cach "bing né* va chdc chin khéng trénh khi si Igi dung oa kinh t thj trading va cae déng co tam ly x8 hGi phic tap khac khién cho van 66 nay khd néi cém hién nay. Tam fink va dal sing x8 hot Mét trong nhiing hién tugng séi déng tién quan d&n ddi sng tam linh trong xa hi ta hién nay 1a cau chuyén “gi hén’, “tim m6” ‘BA qua réi cai thal ma tam ly x4 hi chinh théing Iuén tun muéin khang dinh vai trd chinh thong tuy@t d6i ciia chit nghia v6 thén trong xa hoi va tam ly nhan thie cia mét thir cha nghia96 (26)- 2008-1 sn vin nba ph vac thd “duy khoa hgc’. Thu ra tam If va phuang phap suy nghi &y cla mét théi chi 1 m6t thir “cha nghia duy vat oo gidi", hoan toan chua phai la mat thai d6 bién chitng dich thyc, Noay hém nay con ngudi da thyc sy biét tran trong nhitng ai c6 nhimg “tiém nang con gut” dc biét, kha nang ngoai cdm, tham chi rnhiing “nha tién ti méi. Khong mdy ai 6 nuéc ta con xa la cau chuyén “tim mo" ola cae nha rngoai cdi cé danh tinh (gan day, thay vi thai 46 len n, nghi ky, rat nhiéu 18 bdo 4a gianh od nhiing trang bao |én, rat trang trong néi vé vic “ni chuyén vii nguai 2m* va dc biét la kha nang tim m6 cla ho). gc biét, khinhimg truting hgp dy lai roi vao nhizng nhain vat lich sit dc biét nhu Trén Pha, Nguyén Buc Canh, hodic nhu nhing nha van liét si tén tudi nh. Duong Thi Xuan Quy, thi kha nang tin cy c&ng a0. Banh rng vige “tim m6" hién nay, ngoai ghia tam Ij, tam linh cén o6 ¥ nghia x8 héi réng I6n vi hang nghin trang hgp nhs vay lal le cc li8t sf, arh hing cla lye luong vi trang trong hai cuéc khéng chign vita qua, nhung ding sau higr tugng nay lai chita dung nhimg bn khodin lén khac. Tu nhitng két qua dae biét cla vie “tim m6", phai ching da co thé két Iuan vé mét “dang vat chat méi", cling nhu cé thé tam két luan rang, hén 1a 06 thuc, “cuéc séng” sau cai chét I& c6 thyc, diéu ma hang nghin nm nay han loai van tran tr vé mdi quan hé gia "xac va "hén"? Vn 46 tam linh, ngoai cam, goi hén, tiém ning dc bié: clla con nguéi... véi ching ta hign nay chia dung nhitng “nghich Iy" nhan thite rét co ban, Mét mat nhiing ngudi Macxit hom nay cha chén phai doan tuyét véi thir “chi nghia duy vat co gidi" (Lénin), gido diéu, xa cfing trong nhan thic véi biét bao tai hai ma cchiing ta 48 hai ganh chiu, Nhung mat Khéc, vige di tim nhing gia tri dy ma Ive cuén hat, méi goi cla ‘thé gidi bén kia” sé dyng dén nhitng nguyér ly, nhitng dan vi nha thiéc rét oo ban cia chil nghia Mac, chang han mot dinh ghia vé “vat chat" ma ching ta van can phai sif dung (dinh nghia tiéu bigu van la dinh nghia vé vat chét cia Lénin hign van tén tai trong céc sch triét hgc od ban 4 bac dai hoc 6 nuécta). B6i véi nganh tén gido hoc, dit khéng phi la “kinh_ hi vién chi’, ‘nhung nhitig ngudi Iighién cfu tén gio thuéing chi quan niém cdc pham tri nay chi fa “can t6n giao". Tat nhién ‘trong cai nhin “md rong dinh nghia” vé ton giao, ce nha khoa hoc vé tén gido cing dang phai tinh dén diéu nay, dic bit Ia vide nghién ou sv chuyén bién vé tam linh tin nguéng, dite tin trong thé gidi hién dai Mot cu chuyén kha dign hinh ma ching téi mun nhac lai. Cu chuyén "Thanh vat song T6 Lich” méi day 48 gay chén rén trong mét b6 ph&n oy dan Thanh phé, ké c gidi thanh nién, sinh vién, tri thétc khi loat bai cla Nguyén Hing Cuting véi edi t8n Chuyén khé tin: Thanh vat song T6 Lich (dang 4 s6 lién trén 16 Bac vé phép luat, he 2006). Vu vige da duge khép lai, tai khu vc dén Quan B6i nay da yén ang, néi sq “Thanh vat" c6 vé da ngudi di & mot sé cur dan sinh séng lau déi ben dong séng Té Lich, médt trong nhimg diém néng cia Thanh phé Ha INGi khi tinh dén vige ci tao méi truéng cia dong sng den vén than quen véi nguéi Ha Ni, nay 44 dat dén d6 6 nhiém cue diém. Nhung chiing téi che rang, y nghia va anh hudng cla vy viée chua thé 8 hoan toan khép lai. Khi duoc phéng van vé van dé nay cla s6 bao dac biét “téng két vu viée nay otia bao Van héa thuée BO Van héa Théng tin of (nay 18 BS ‘Van héa, Thé thao va Du lich), cling véi mét s6 nha nghién citu sit hoc, Khao cd hoc, van hoa dan gian, t6i 06 dua ra mét logic danh id sy vat la nhur sau: mét m&t, ching ta phai col trong nhu cu tam tinh - cfing nhur nhu edu tén gido tin nguéng cia mét bo phan ngudi dan - chua 1n6i dén vé mat hoc thuat, né la mét thit"“eén tén ido" hay mét “dang thifc ton giao méi ctia thé ky XX! cin phai nghién ofty hign tung méimé nay mot céch nghiém tic. Nhung mat khdo, cin thdy r& kha nang ila khoa hoc loai nguti hign nay. Dii con ngudi da dat van dé nghién ctu vé nhiling tiém nang dc biét ola con nguti ‘ma hang chye ném qua ching ta quen goi la ngoai cém, théu thi, than giao cach c&m... (6 Viét Nam nhing nam gén day thi diém tap trung nh&t l& v4n dé goi hén, tim mé). Ngay & phuéng Tay, may chyc nam qua ngudi ta cing© gdng di tim mét dinh nghia ca tém tinh (spiritualité), né cfing khé khan chang kém gi ngudi A Déng di tim mét dinh nghia vé tan giéo vy. Nhitng tir nhu thé céc nh khoa hgc d& n6i vui d6 [a mét cud hanb trinh di tim nhing dinh nghia 6 “thap Baber’. Vi thé, t6i.06 dua ra hinh nh nhiing hién tuong cla thé gidi him nay lién quan dén van 46 tam linh, ngoai cém ging nhur mét cAi-hop Gen, rat khd khang dinh rach roi ch nay ding, ché kia sai, rat kh6 ¢6 thé Ia chon gitta c6 va khong. Vitthé, logic tip theo, theo t6i nghila: ching ta khéng cn quan tam lam dén nhiing yéu t8 ca Gu vao (d6i khi ching ta lai sit dung nhiing gia tri theo nhan quan cia chii nghia duy vat véi nhiing kha nang cdn rat giéi han cla n6, a8 danh gid cdc yéu t8 nay). Chung ta nén quan tém dén du ra, nghia I& nhiing higu ing x8 hdi cla né nhu thé nao. Thuting thi c6 hai chiéu kich, o6 nhding hin tugng thude "thé giGi tam linh’, nhur nhimg higu qua xa hdl va tam Ij khé c6 thé bac bé ola hién tugng “tim m6" ngay hom nay & nue ta (ngoai nhiing ‘tung hgp ndi tiéng da ndi d trén, méi day nhat la vige tim thay m6 (#8 cd nai chén cat thi cp) iia ligt si Phing Chi Kién, vi tuéng chi huy du tién clla doi Citu Quéc quan, mét tién than cla ‘Quan d6i Nhan dan Vigt Nam hign nay). Nhiéu higu Gg tich cuc khac vé tinh than, van héa Iéi séng clia con ngudi hign dai ma hién twang nay dem lai cling v6 cling to Ién. Nhung mat khac cing phai tinh tao 48 thay rang, mot thai 66 sling bai qua mffe rhiing kha nang cla “tam linh’, *ngoai cm” cing rét d8 dua con nguéi En mat thai d6 ma ti lau loai ngudi tién b6 cling rét c€nh gid, dé chiing dé Ia sy mé tin Tom Iai, chiing ta on c6 mét huang phdp P5 Quang Hung: Wh tes int vl vn ha tis ln nhan thie méi vé vén dé tam linh, van héa tam linh, khi ma ban than van dé nay cdn dang ta nhiing &n sé lén ola nhan loai, nhung “trudng x hi va tam ly" cla n6 thi khéng thé bac bé. Trd Iai chuyén Thanh vat séng Té Lich. Trong bai tra Idi phéng vn néi trén, ching tdi cing khang dinh rng, chuyén trén yém, chuyén thanh vat, bdo ting... 6 vi te rat thap trong sir quan tam, trong danh gid 18 thuc hay la bia, Biéu ching téi quan tam fa, khu vue song Té Lich éting la 66 vai tr quan trong trong khéng gian tam inh - t6n giéo ca Ha NOI ighin nim, mét khdng gian thiéng ma chung ta rét tran trong. Nhung vé mat xa hdi thi phai rd rang vé thai d. Than thanh héa *khéng gian thing’, tham chi tuyén truyén cho vige "Thanh {"r6 rang la khéng én trén moi phucng dién: UBND Thanh phé Ha N6i cling dang cb ké hoach lan nao vét long séng 6 Lich, tang lu lugng ding chay, lam cho nuéc sach tré lal, phye vu dan sinh va du lich, dp cng nguyén vong nhiéu thap ky nay cla nguéi dan Thanh phé, chang |é vi kiéng ky "Thanh vat" ma ding lai sa0? Céu chuyén vé tam tinh, vn ha t&m tinh vv6n o6 tildu véinhan loai di hinh thite.c6 khdc nhau giita cac nén van minh Béng va Tay. Trong béi canh cia thdi dai hién nay van dé {am linh cang tré:nén mét méi ban tam lon cla con nguéi true nhiing thach 46 ca that ky “hau hién dai", xa hdi théng tin va toan cau héa, C6 diéu khign ching ta c6 thé tin tuéng duge ring, con ngudi ¢6 aii ban finh va tri thie 6 Iya chon cho minh nhitng gié tri tém linh ding dn va hu ich, dem Iai hanh phic cho chin minh va céng déng, Dan PROF.DR. 86 QUANG HUNG: ISSUES OF SPIRITUALITY AND SPIRITUAL CULTURE NOWADAYS Based on the notion ‘spirituality’ proposed by some national and international people, the’ author uses his own point of view on ‘spiritual culture" to analyze current transformations of folk beliefs‘in' Vietnam today through'some’case studies that caught great attention from society.