Vous êtes sur la page 1sur 26
Chwong 1. BONG HQC CHAT DIEM Déng hoc la mét phan cia nginh Co hoe, nghién ctu chuyén dng cia vat thé (vi mé) ma khong chi y dén nguyén nhan cua chuyén déng dé. Chuong nay nghién iru cdc tinh chat tong quat vé chuyén déng cua chat diém. Vi thé khi ndi chuyén dong At, ta hiéu vat dé 1a chat diém. cla mét vat hay van téc, gia téc cia 1.1, Nhimg khai nigm mé dau 1.1.1. Chuyén déng co hoc - Chat diém: Chuyén déng co’ hoc (chuyén déng ca) la su thay déi vi tri ctia vat thé trong khéng gian theo thoi gian, Chuyén dng cia vat cé tinh tong adi. Do vj tri ciia vat 66 thay déi déi véi vat nay, nhung lai khong thay déi déi véi vat khac, Nghia la vat c6 thuyén d9ng so véi vat nay, nhung Igi 1a dimg yén so véi vat khdc. Vi dy: Nguai ngéi trén xe lia, d6i voi nha ga thi ngudi dé dang chuyén d6ng cing véi xe lira, nhung 6i véi hanh khdch bén canh, thi ngudi dé lai khéng hé chuyén d6ng. Khi ta néi “vat A dang chuyén dng” ma khéng ni 13 chuyén dng so voi vat nao thi ta ngam hiéu ld so voi Trai Dat, Moi vat déu c6 kich thuée xdc dinh. Tuy nhién, néu kich thuée ciia vat qué nhé bé so véi nhiig khoang céch ma ta khdo sét thi vat duge coi nhu mét chat diém. Vay, chat diém la mét vat thé ma kich thude cia né c6 thé b6 qua so véi nhitng kich thudc, nhing khodng cach ma ta khéo sat. Chat diém Li mét khdi nigm triru tugng, khéng cé trong thyc té nhung rat thudn tign trong vige nghién etru chuyén déng cua cée vat. Khai niém chat diém cing mang tinh tuong di. Nghia 1a trong diéu kign nay vat duge coi la chat diém, nhung trong diéu kign khdc, né Iai khong thé coi la chat diém. Vi du: Khi nghién oiru chuyén déng cua Tréi Dat quanh Mat Trai, ta 66 thé coi Trai Dat 1a chat diém, nhung nghién ctu chuyén déng tyr quay quanh truc cita né thi Trai Dat khng thé coi la chat diém. 1.1.2. Quy dao, quang dung va 49 doi Quy dao cia chit diém 14 tap hop ede vi tri cha chat trong qué trinh chuyén d6ng. Noi mét céch khac, khi cht diém chuyén d9ng, né sé vach ra trong Khdng gian mét dudng goi 1a quy dao. Can cit vao hinh dang quy dao, ta cé thé phan chia chuyén dng cia chat diém Ia thang, cong hoe tron, ‘Xét mét chat diém M chuyén déng trén quy dao cong bat ky tir vi tri Mi qua diém A dén vj tri Mp (hinh 1.1). Ta goi dé dai cung M,AM, 1a quang dudng vat di tr Mi dén Mp va durge ki higu la s. Va ta goi vée to dt diém tir M; dén Mo. (, la vée to d6 doi (hay 46 doi) Nhu vay quing duong s la mét dai lrgng v6 huéng luén dirong: con d9 doi A mét vée to. chuyén dng trén during cong kin hoae d4i chiéu chuyén déng sao cho vi tri dau va cudi Quang duing s tring nhau thi d6 dii sé triét tigu nhung quing dung la khac khong. Khi vat chuyén dng trén Mi duéng thing theo m6t chiéu duy nhat thi quiing ‘9 doi MM, dudng vat di duge bing véi d6 Ién cia vée to d6 Hinb 1.1. Quan hé gitta doi. quing duémg va d6 dai 1.1.3. Hé quy chiéu, phuong trinh chuyén dong — phwong trinh quy dao Muén xée dinh vi tri cia vat trong khéng gian, ta phdi chon mot z vat lam méc, gin vao dé mét hé toa 46 va mét déng ho dé do théi gian. H@ théng dé duge goi 1 hé quy chiéu. Tai méi thoi diém t, vi tri cia chit diém M sé duge xdc dinh béi vécto vj tri (hay véeto tia, véeto ban kin): 7) = OM (1.1) Phuong trinh (1.1) cho phép ta xdc dinh vj tri cia chat diém 6 timg x thoi diém, nén goi 1a phwong trinh chuyén dng tng quat ciia chét diém. Trong hé ta a6 Descartes, (1.1) 6 dang: a diém M trong hé toa dé Descartes poxityjtck (1.2) Trong 46 (x, y,z) la toa d6 cua diém M va i, j,& la cde véeto don vi trén cae true Ox, Oy, Oz. Vi vi tri ctia chét dim M thay ddi theo théi gian nén toa d6 ctia né 1a ham cua théi gian: x = f(t); y= g(t); z= h(t) (3) (1.2), (1.3) fi cde phuong trinh chuyén dong ciia chat diém trong hé toa 46 Oxyz. Néu khtr tham sé t trong cdc phuong trinh (1.3), ta duge: (1.4) ém sé di qua trong qua trinh chuyén dgng nén duge goi li phuong trinh quy dgo cua chat diém Vay, phwong trinh chuyén déng cho phép ta xdc dink dugc vi tri cia chat diém & mét thoi diém t bat ki; phuwong trinh qiii dao cho biét hinh dang quj dao ctia vl. 10 Tiy theo viée chon hé qui chiéu va méc théi gian, phwong trinh chuyén dong va plurong trinh quy dao ciia chat diém sé e6 dang twing minh khée nhau. Trén thuec té, khi gidi oie bai todn vé chuyén déng, ngwéi ta thwéng chon hé quy chiéu va géc théi gian sao cho phuong trinh chuyén déng 6 dang don gidin nhdt Trong trudng hop da biét truéc quy dao ctia vét, ta c6 thé chon diém méc O la mét diém nie ‘ M nao dé nm ngay trén quy dao va vi tri cia vat L NUS duge xdc dinh theo hodnh dé cong. oO sj = OM (1.5) Hinh 1 duge Vj tri ca chit did ic dinh theo hoinh d9 cong s s Phuong trinh (1.5) duge goi la phuong trinh chuyén dng cia vat trén quy dao. Vi dy 1.1: Chat diém M chuyén déng trong mat phang Oxy voi phuong trinh, J x= Acos(@t+9,) Ly = Acos(or +9.) Hay xéc dinh dang quy dao khi: a) pr - @2=k2n byor-g2= 2k + DF Giéi a)Tacé:g1-@2=k2n = => gi =q2+k2n => x= Aicos(at + 92 +k2x) = Aicos(at + g2) a=*LY A, A, Vay quy dao 1d dong thing y = ax, voi -A) — Quy dao a elip. 1.2. Nhimg dai lng dic trung ctia dong hoc chat diém 1.2.1. Tée a6 va van tée: 1.2.1.1. Téc d6 trung binh va van téc trung binh Xét chat diém M chuyén dng trén qui dao cong bat ki. Gia str 6 thoi diém ti, chat diém 6 vj tri Mi duge xéc dinh béi vecto vi tri 7; : 6 thei diém ty vat & vi tri M2 duge xée dinh béi vecto vi tri Goi s 1d quang dudng vat da di va joi tir M; dén Mz. Ta dinh nghia téc d6 trung binh va van t6c trung binh cua chat diém nhw sau: Téc a6 trung binh v. trén mét doan duéng nhdt dink cia mét chat diém chuyén déng la dai luong do bing thwong sé giita quang dudng s ma chat diém di dugc véi khoang thai gian t dé chat diém diém di hét quang dudng do. i vot 6) Néu quang dudng s gdm nhiéu quang duong nhé S1, 82, ..., Sa Va théi gian tuong tng dé vat di het cde quing dung 46 1a ti, th, ..., te thi (1.6) duge viét duéi dang: (7) ttt, t..+t, D6i khi téc d6 trung binh con duge ki hiéu bai vs hode V. (18) Téc d6 trung binh 1a dai long vo hudng, khong am, die trumg cho mie d6 nhanh, chém ciia chuyén ddng trén mt doan duéng nhat dinh; con van téc trung binh 1 mt dai lugng vecto dic trung cho sy thay Adi cia vecto d6 doi trong mét khong théi gian nhat dinh. Khi vat chuyén déng lién tuc trén duéng thing theo mét chiéu duy nhat thi téc 46 trung binh bang véi d6 Idn cia vecto van téc trung binh. Trong hé SI, don vi do tc 46 trung binh va van téc trung binh la mét trén gidy (m/s); trén thyc 18, ngudi ta thing ding don vj kilémét trén gig (km/h). Tir (1.8) suy ra, khi chat diém chuyén déng doc theo truc Ox thi ta cé thé tinh duge gid tri dai sé ctia van téc trung binh theo céng thire X,-X, AL t,t (19) Trong trudng hop téng quit, ta c6 thé chiéu (1.8) Ién cée truc toa d6 can thiét dé tim céc thinh phan cua vecto van téc trung binh, tir d6 tim duge d6 Ién cia van téc trung binh. nghi ; cdn déi véi van téc trung binh, ta quan tam dén vj tri va thdi diém diu va cuéi, khéng quan tam dén qué trinh dign bién cia chuyén déng. Bé phan bi ching ta khdo sat cde vi dy sau day duge hai khdi nigm téc dé trung binh va van téc trung binh, Vi dy 1.2: Mét 6t6 dy dinh di tir A dén B v6i téc d6 30kmy/h, Nhung sau khi di duge 1/3 doan during, 6t6 bj chét may. Tai xé phai dimg 30 phut dé stra, sau dé di tiép v6i téc d6 40knv/h va dén B ding gid qui dinh. Tinh tc d6 trung binh cua 6t6 trén doan dudng AB va thdi gian du dinh ban du. C6 thé tinh duge dé Ién cla vecto van tc trung binh trong khoang thdi gian tir A dén B hay khong ? Gia Gia str 6 t6 chét may tai C. vi = 30km/h v2 = 40km/h Goi t, t 1a thai gian 6 t6 chuyén dong =—§ ——> —_- trén cdc doan AC, CB. Téc do trung ea binh cia 6 16 trén dogn duéng AB la: c B AC+BC AB 3.30.40 = oat SS = 36 km/h t +t, AB | KAB 2.30 + 40 y, v Vi 6 t6 dén B ding gid quy dinh nén thoi gian dy dinh bing thoi gian thyc té: AB _ %AB AB ta = tee => +054 ‘ ‘i Ya = AB=90km Vay thai gian dy dinh ban dau la: t= Véi gia thiét ciia bai toan trén, ta khéng thé tinh duge d9 lén cia véc to van tée trung binh, vi khéng biét quy dao tir A dén B 1A thing hay cong, Néu quy dao la duéng _ [ade AB 90 thing thi |v, x == =30 mvs; néu quy dao 14 duéng cong thi chua du dit kign dé tinh van téc trung binh. : Mt 6 t6 di tir A dén B véi téc d6 v1 = 30 km/h rdi quay vé A voi téc inh téc 46 trung binh va van téc trung binh trén 16 trinh di - ve. Giai Vi dy 1. 46 v2 = 50 km/h. Téc d6 trung binh trén 16 trinh di — AB+BA 2AB 30.50, titty ABYy+ AB, vty, 30450 Van téc trung binh trén 16 trinh di — ve: 1B 1.2.1.2. Téc 46 tire thai va van téc tire thai ‘Téc 46 trung binh dic trmg cho tinh chét nhanh, chdm cia chuyén déng trén mét doan dung s xc dinh. Dé dic trang cho tinh chat nhanh, cham cia chuyén dng 6 timg diém trén qui dao, ta ding khai nigm tée dé tte thei. 7ée dé tite thai (hay tbe 6) tai mét diém da cho trén qiti dao la dai luong do bing thuong sé giita quang duéng di rat nho tink tit diém da cho va khodng thai gian rdt nho dé vat di hét quang duang dé: (1.10) Ki higu: ds la vi phan cua duing di, dt a vi phan cua thdi gian va ti s6 ds/dt 1 dao ham cia quang duéng theo théi gian. Vay tde 6 tie thoi bing dao ham ctia quang duéng theo thai gian. M6t cach twong ty, vector van toc tic thoi (hay vecto van téc) 1a dao ham cia vecto 6 déi theo thai gian: ut Hinb 1.5 (11) Dé hiéu rd y nghia cia vecte van téc tite thai, ta xét chuyén d6ng cia mét chat diém trén mét qui dao cong (C) bat ki (xem hinh minh hoa 1.5). Gia sir thoi diém t, chat diém vj tri M duge xéc dinh béi vecto vi tri 7 va & thoi diém t + dt, chét diém & vi tri M’ duge xdc dinh béi vecto vi wi r'=r+dr . ‘Theo dinh nghia (1.11), veto van téc ludn c6 huéng ciia 46 doi 7, nghia Ib 6 huéng cia cat tuyén MM’. Khi thoi gian dt rat nho thi diém M’ rt gan voi diém M. Luc 46 giéi han ciia cat tuyén MM? chinh 1a tip tuyén véi quy dao tai diém M. Vay vecto van téc tite thai tai méi diém cé phueong tiép tuyén voi uy dao tai diém dé va cé chiéu la chiéu chuyén déng ca chat diém. Mat khéc, médun ctia 4 dai dr chinh 14 d9 dai day cung MM’ va quang dung ds chinh 1a 46 dai cung MM’. Khi M’ tién dén M thi |dr] = ds. (1.12) Nghia 14 d6 I6n ca van téc tire thdi chinh bing téc d6 tire thd. 14 Vay, vecto van téc tire thai v 06 dic diém: - Diém dit: tai diém khao sét. - Phuong: 1a tiép tuyén véi qiii dao tai diém khao sé - Chidu: 1a chiéu chuyén déng. - DG lon: ba ing dao ham cia quiing dudng di véi thai gian. Téc dO tire thoi 13 dai lugng vo hudng khéng am, dje tung cho mie dé nhanh, chim cita chuyén d6ng tai mdi diém trén quy dao; con van téc tite thai 1a dai lugng vecto, dic trung cho ca phuong, chiéu va d6 nhanh chim cia chuyén d6ng tai méi diém trén quy dao. Khi néi vat chuyén déng véi téc d6 khéng déi, ta hiéu vat chuyén d6ng déu trén quy dao thing hoic cong bat ki, trong dé vat di duge nhing quing dung bing nhau trong nhiing khoang théi gian bing nhau bat ki; nhung khi néi vat chuyén déng véi van téc khéng déi thi ta hiéu chuyén déng cua vat la thing déu. Qua cde khdi nigm trén ta thay ring, t6c d6 trung binh ¢6 ¥ nghfa vat ly cu thé hon van téc trung binh nhung téc d6 tite thoi lai khéng 6 y nghfa vat ly diy di bing van toc tre théi. Do dé, khi nghién cwu tinh cl A a chuyén dng trén quing dung dai, ngudi ta thudng str dung khai nigm téc d6 trung binh; con khi nghién cu tinh chét cua chuyén d6ng tai timg vi tri trén quy dao, ta sir dung van tdc tite thoi. 1.2.1.3. Bigu thite gidi tich cita véeto vn tc Trong hé toa dé Descartes, tacé ¢ = xi + yj + 2k = dr dx+ dy dz> =F 549545) Suy ra: (1B) Hay: (1.14) Trong dé: v, = 115 rong dé: v, = 7 (1S) => D6 Idn cia véeto van tbc: v= (1.16) 1.2.1.4. Quang ding vat 43 di Tir (1.12), suy ra quing dudng vat di duge trong khoang thai gian At la > s Jvat (ain _ / ry i Trong dé: v 1a d6 In cia van tbe. | t & t trong khodng thoi gian At, d9 1én cia van Hinh 1.6: Y nghia hinh hoc téc khdng déi (vat chuyén d6ng déu) thi: cita duimg di 8 .At=v.(t—to) (1.18) 15 Trong mét sé trdng hop, ta c6 thé tinh quang during dya vao ¥ nghia tich phan (1.17): Quang didng vat di dugc bing tri sé dién tich hink thang cong gidi han bai dé thi v = v(t) voi truc Ot (hinh 6). at chuyén d6ng trong t phiing Oxy véi phuong trinh: Tinh quang duong vat da di tir hic t = 0 dén Ide t = 2s. Giai 1s? +(10rY ov? +2,25 (m/s) = fra =10f IP 2, 25at = w) 3 fF 42,25 +235 q a 3 Thay sé vao ta tinh duge quing dudng 1d s 37,4 (m). Vi dy 1.8: Vat chuyén d6ng_trén bién déi theo qui uat cho bai dé thj hinh bén. Tinh quang duéng vat da di ké tir Ide t = 1s dén lute t = 7,5s. Suy ra téc d6 trung binh trén quang duéng nay va 46 Jon cia van téc trung binh trong khoang thai gian 46. Giai Dua vio ¥ nghia hinh hoc ctia tich phan (1.17), ta suy ra qung dung phai tim 1a: s = tr] sé (dign tich hinh thang ABCD + dign tich tam giée DEF). s- 165425304212 2 2 Vay s = 130(m) Suy ra téc dé trung binh trén quing dung dé: ‘s__130 At 7,5 20 (ns) Vi vat chuyén déng trén dung thing va cin ctr dé thi, ta thay, tir t = 1s dén t= 6,5s vat chuyén dng theo chiéu duong cia quy dao (do v > 0) con tir t = 6,53 dén 7,5s vat chuyén dong nguoe chiéu duong cua quy dao (do v <0) nén médun ctia do doi tinh tir thé diém t = 1s dén t= 7,5s la: 16 [ar = tri sd dién tich hinh thang ABCD - dign tich tam giée DEF = 120-10= 110m, &@ Im otia van th, . (10 Suy ra dé lén cia van téc trung binh: vy, = Fy 7169 (mis) 1.2.2. Gia toe: 1.2.2.1. Dinh nghia: Gia tc la dai lugng dic trang cho sq bién thién cia van téc, do bang throng sé gidta 46 bién thién cla van téc va khoang thdi gian xay ra sy bién thién do (thyong sé nay con duge goi la téc d6 bign thién cia vecto van téc): Gia téc trung binh: a,, =—~ (1.19) Gia t6c tire thai: @ ima (1.20) Veeto gia téc tite thai dic trung cho su bién thién ctia vecto van téc 6 timg thoi diém; cdn vecto gia téc trung binh dic trung cho si bién thién ca vecto van téc trong khodng thdi gian At khé lén. 1.2.2.2. Bigu thire gidi tich ctia vécto gia tée: Trong hé toa d6 Descartes, twong ty nhu vécto van téc, ta ci pita, jak (1.21) av Voi a,= y" (1.22) Suy ra, dO lén cia véeto gia t a l= faz ab +a? (1.23) Vi dy 1.6: Mét chat diém chuyén d6ng trong mat phang Oxy voi phuong trinh: 2 4p =H 3 (Sd y=8 a) Xée dinh véeto gia téc tai thoi diém t = 3s. 7 b) Cé thai diém nao gia téc trigt tiéu khéng? Giai fa, =x"=6-8t coe J a- faa = Ta 06: fg -y'=0 => a= falta; = [6 - 8 a) Lite t= 3s thi: @=(-18; 0) va d6 lon a= 18 m/s*. b) a=06-8t=00t= Vay hic t = 0,75s thi gia téc bing khéng. 1.2.2.3. Gia téc tiép tuyén va gia tée phap tuyén: Trong chuyén dng cong, ngoai biéu thie gidi tich cla vecto gia téc, ngudi ta con m6 ta vecto gia t6c theo thanh phn tip tuyén va php tuyén é trén tiép tuyén cia quy dao, nén ta cé vecto van toc luén vevir Trong d6 7 1a vécto don vi nim trén tidp tu Ma r nam trén tiép tuyén nén vécto de a nam trén php tuyén cua quy dao. Do it 6, thanh phan: 1.27) nim trét " 46, than phin: a, =v. (1.27) nim trén trén Hép tuyén quy deo phép tuyén quy dao nén duge goi la gia toe phap tuyén. Mat khde, vécto 4t = t' - TJudn hudng vao bé 16m cit quy dao (hinh 1.7), suy ragia téc php tuyén lun huéng vé bé lém ciia quy dao. T ds ap ds 5 > R “ dt le} as_v Suy ra: = — = = — 1.28) a mead Rd oR (128) v Va a, =v~ = véi R18 ban kinh chin Hanh 18. Quan he gia |de| va dp Khe cia quy dao. ‘Tom lai, trong chuyén dng cong, vécto gia téc @ duge phan tich thinh hai thanh phan (hinh 1.9) vudng gée nhau: thanh phan tiép tuyén a, va thanh phin phap tuyén a, . Vay ta viét: a=a, +a, (1.29) dv v > Trong dé: a, = va a, = 130 4 es a DR (1.30) a, Va dé lén cia vécto gia téc la: a= Jap +a? (1.31) Gia toc tiép tuyén déc trung cho sue bién doi vé = 6 Ion cia vecta van téc; gia toc php tuyén dac trung a cho su bién adi vé phuong cia vecto van téc. Gia tée tiép tuyén ludn nm trén tiép tuyén quy dao va huong theo chiéu chuyén déng, néu chuyén déng la nhanh dan va huéng ngwac chiéu chuyén dong, néu chuyén dong la chém dan; gia téc phép tuyén luén nam trén phap tuyén ctia qui dao va hiéng vao bé lom ciia qui dao. Hinh 1.9 Trudng hop dic biét: : chuyén dng thing dé huyén dgng thang bién déi déu. *ay~ const ; a) 0: chuyén dng tron déu. ty chuyén d6ng nhanh dan. salty : chuyén déng cham dan. Vi dy 1.7: Mt chat diém chuyén dong trong mat phiing Oxy véi phuong trinh: x= 10+ 50t { 40t - St? GD a) Nhan dang quy dao.. b) Xéc dinh tung d6 lén nhat ma vat dat duge. c) Xée dinh céc thanh phan va d6 lén tia vécto van téc, gia téc tai thoi diém 19 t= 2s. Tinh gia tic tiép tuyén, gia tc phap tuyén va ban kinh chinh khiie cia quy dao 46. Giai a) Ta cé:x=10+50t= t- * » VGi x= 10(m) wt => Quy’ dao li m6t phan Parabol véi x > 10 (m). DY Yona, Khi v, & 40-101 =0 = t= 4 (8) => yu, = 40.4-5.4? = 80 (mn). It c) Cac thanh phan cia vécto van téc lac t = 2 (s) v, == 50 ms v, = 40-101 = 40 - 10.2 = 20 (m/s) at at = (viv = 50° +20" = 53,8 (mvs) Tuong ty, véi vécto gia tc ta ciing c6: D6 lon cia vécto van téc: 10 (m/s*) = a=,Jaz +a = 10 (m's’). Gia téc tiép tuyén lite t= 2 (s): wd dt dt —10(40—10t) 450? +(40—1ot Gia téc php tuyén lic t= 2 (s): a, = fa” -a? =/10° -3,7° = 9,3 (ms) 2 53.97 Ban kinh chinh khuic ciia quy dao Itic t= 2(s); R= = =311 (m) a, ( su? +(40-101) |= 3,7 (mis?) 1.2.3. Van téc, gia téc trong chuyén d6ng tron: Chuyén d9ng tron 1d chuyén ddng cé qiii dao 1a m6t dudng tron. Khi chat diém chuyén d6ng tron quanh tam O, ta con noi: “chat diém quay quanh diém O”. 20 1.2.3.1. Toa d@ géc— gée quay: Trong chuyén déng tron, vi tri cia chat diém cé thé xac dinh theo toa d6 géc: @ = (Ox, 1) = géc dinh huéng gitta truc gée Ox voi vécto ban kinh r=OM (hinh 1.10). Néu tai thoi diém t. chat diém 6 vi tri Mo £6 toa d6 géc go va tai thoi diém 1, chat diém 6 vj tri M c6 toa dé géc g thi géc ma chat diém da quay 1a: 8 = @ - @ (1.32) va quing duéng ma né da dila:s=6.R (1.33) Hinh 1.10: Vj tri ca chat diém M 6 thé xac dinh theo géc (cung) @. voi R la ban kinh qiii dao tron. Dé mé ta tinh chat cua chuyén dng tron, ta thuong ding cde dai long: van tée géc, gia téec géc. Do a6, vecto van téc ¥ cita chat digm trong chuyén dong tron cdn duge goi la “van téc dai”, dé phan bigt voi van téc g6c @ 1.2.3.2. Vin tée g Khi chat diém chuyén dong tron, vecto ban kinh + OM sé quay theo va quét duge mét géc Ag nao dé, Dic trung cho sy quét nhanh hay chim ctia OM, ta ding khai nigm van téc géc. Van tée géc la dai lugng dac M trung cho sw quay nhanh hay chém cia chat diém, cé C os gid tri bang géc ma né quay duge trong mét don vj thoi ui Hinh 1.11: Vécto van téc gée gian ‘ A - Van téc géc trung binh: ©, = 2 (1.34) = Van téc géc tite thai: = limo =F = (1.35) o Van téc géc cing 14 mét dai lugng véeto. Vécto © - Diém dit: Tai tam quy dao. . - Phuong: vuéng géc voi mat phing quy dao. inh 1.12: Quan hé gita van g6c va van toe dai - Chi ¢ dinh dinh dc vuéng géc voi mat phang qi Dit cdi dao, xoay tudn theo quy cdi dinh éc theo chiéu chuyén déng thi chiéu tién ctia dinh bc Ia chiéu ca 0”. 21 - DG lon: bang dgo him cua géc quay theo théi gian. Trong hé SI, don vj do gc li rad (kh6ng thir nguyén). Do dé, van téc géc 06 don vj la rad/s hay s * Quan hé giita van téc dai va vin téc géc: ds _ do at dt Do céc vécto ¥, @, R déi mot vudng géc nhau, nén ta viét (1.36) dudi dang Tacé:ds=Rdg — suyra hay v=oR (1.36) tich vécto: v =[ oR | (1.37) Céng thite (1.37) li méi lién hé gidta vécto van téc dai va vécto van téc géc. Két hp (1.30) va (1.36) suy ra trong chuyén d9ng tron, gia téc php tuyén duge tinh bai: a, = = =oR (1.38) Vi dy 1.8: Mét vat chuyén déng trén quanh diém cé djnh O véi géc quay 0 1a ham cia van téc géc Trong d6 oo va a la hing sé duong. Lic t= 0 thi © = @. Tim 0) va (0). Gia Tacd @=a,—a0 = 29 asf 80 fa dt” @,—a0 Jo,—a0 4 Vay bigu thite thiée tudng minh ca géc quay va van téc géc theo thai gian 1a: 0="80-e*) va @=0'= 0,0 a 1.2.3.2. Gia tée géc: V, vecto van téc géc w cting cé thé bién thién theo Gia téc gée la dai lugng dic trung cho sy bién thién cia vecto vin t6c géc, do bang téc d6 bién Tuong ty nhu vecto va thin thoi gian. Dic trung cho su bi y, ta dig khai niém gia téc g6 thién cia vecto van téc gx B= tim 2 (1.39) Vi © cé phuong khéng déi (ludn vung géc véi phing quy dao), nén B//a. Néu B To thi ta cé chuyén dng tron nhanh dn (hinh 1.13), néu B Wo thi ta cé chuyén d6ng tron cham dan (hinh 1.14). 22 o ; ae 6 Cc 1D 3 Hinh 1.13 Hinh 1.14 * Quan hé giita gia téc tiép tuyén va gia toc géc: Ta 06: ~ dv _ d@R) _ do —=—— = —R=§R (1.40) dt dt dt 8 i ) Vi cdc vécto a,,B, R déi mét vudng Z géc nhau nén ta viét (1.35) dudi dang tich ‘ véeto a, [AR] 4p | Hinh 1.15: Quan hé gita véeto gia t6e Céng thite (1.41) biéu dig méi quan tigp tuyén va gia téc géc, hé gitta vécto gia téc tiép tuyén va vécto gia téc géc. Trong hé SI, don vi do gia téc géc la rad/s”. Vi du 1.9: Mét chdt diém quay tron quanh mét truc cé dinh. Phuong trinh chuyén dGng cé dang: g = bt - ct’, voi b = 6 rad/s; ¢ = 2 rad/s®. Hay xdc dinh van t6c géc, gia téc géc Ie t = 0 va lac chat diém dimg lai. Tinh gid tri trung binh cia van tée g6c, gia 6c géc trong khodng thdi gian d6. Giai Ta cé: o= b—3ct? = 6 - 61; B=o' =-12t. Lic t= 0 thi @ = 6 rad/s; Bo = 0 rad/s”. Lite dimg: @ = 0 > t= 1s > B= Bi =-12 rad/s*, 4 1 Goo ma chat diém da quay: 6 = fodt = [ (6—6r?)dt = 4 (rad) . 8 an the 06 , 04 Van tdc géc trung binh: @,, = — =~ =4 (rad/s) At 1 ‘ Ao _ 0-6 2 Gia téc géc trung binh: B, -3 Ao =-6 (rads?) 23 3. Cae dang chuyén dong co dic bigt Trén day 1a cdc qui luat, cdc tinh chat tong quat vé chuyén dong. 6 mot sé didu &, duge biéu dign tuong minh theo thai gian bing céc céng thite todn hge don gidn. Ta goi dé 1a tén thye ic tinh cf kién nhdt dinh (citing thudng gi fe chuyén d6ng don gian. Do dé cdc phuong trinh biéu dién tinh cl ic chuyén dng don gin dudi day chi | 48 dang (néu eGng thite chua durge chitng minh). Ong thie trén ma théi. Ban doc c6 thé ty nghiém Iai 1.3.1. Chuyén dgng thing aéu: Chuyén dong thing déu li chuyén dng trén dudng thing véi van téc khong cs =const = dr = vdt => far = [vat a ts) (1.42) Néu chon true Ox tring véi phurong chuyén déng thi ta c6: x=x0+v(t—to) (1.43) Tom lai, chuyén d6ng thing déu cé cac tinh chat: - Gia téc: a = 0 (1.44) - Van téc: v = const (1.45) - Quang dong : s = v(t — to) = vt (néu chon to = 0) (1.46) ~ Toa d6: x = x0 + v(t - to) hoe x = x0 + vt (néu ty = 0) (47) Phuong trinh (1.47) I phwong trinh chuyén dng cla chuyén déng thing déu, trong d6, xo 18 toa 46 ban du cia vat, v 14 hinh chigu ciia vecto van téc Ién truc Ox ; khi vat di theo chigu duong cia truc Ox thi v > 0, trai lai v < 0. Trong (1.46) thi v 1a 9 lon van téc hay téc 46 cia vat. Vi dy 1.10: Lic 6 gid, mét 6t6 khéi hanh tir A chuyén d6ng thing véB fn téc 40 km/h. Lite 7 gid, mOt mété chuyén d6ng thang déu tir B vé A véi van téc SOkm/h. Biét khoang cich AB = 220km. nh chuyén dng cia 2 xe. a) Viét phuong b) Xéc dinh vi tri va thoi diém 2 xe gap nhau. c) Xde dinh théi diém 2 xe cdch nhau 60km. 24. Giai v, = 40kmih V2 = 5Okm/h — 6h — 7h Ooo A 220km 8 a) Chon truc toa d6 Ox tring véi AB, géc toa dé tai A, chiéu duong hudng vé B; géc thdi gian lic 6 gid. Ta cé phuong trinh chuyén déng ciia: Xe Gt6: x1 =xo1 + vi (t= tox) = 0 + 40(t - 0) = 40t (don vi ciia t: gid; x: km) Xe mtd: x2 = xo» + v2 (t - to2) = 220 - 50 (t- 1) = 270 - $04 (gid; km). b) Khi gap nhau: x1 ~ x2 > t~ 3 gid. Vay hai xe gap nhau luc 9 gid, Voi t=3 => x1 =x2= 120km. Vay ché gip nhau céch A 120km, c) Hai xe cach nhau 60km => | - x2 |= 60 = | 90t - 270] = 60. => t= 2h 20° hodc t= 3h 40" Vay hai xe cach nhau 60km tai cde thdi diém: 8h 20° va 9h 40° 1.3.2. Chuyén dong thing bién doi déu: Chu Khdng déi (a = const). dng thang bién déi déu 1a chuyén d6ng trén duong thing voi gia téc Voi diéu kign dé thi yay, ta(t—ty) (1.48) Gaerne bt) + Lat)? (1.49) Phuong trinh (1.48) va (1.49) la phuong trinh van téc va phuong trinh chuyén dng téng quat cia chuyén déng thing bién déi déu. Néu chon truc Ox tring (hoge song song) voi quy dao va géc thai gian 1a lie bat dau khao sat chuyén déng thi cdc phuong trinh cia chuyén déng thing bién déi iu cé dang: = Gia téc: a = const (1.50) - Van téc: v= vo + at (1.51) 1 = Toa d9: x= x04 vot + > at? (1.52) ~ Céng thite dc lap thoi gian: v?- v2 = 2a(x — xo) (1.53) 25 Céng thite (1.53) thu duge bang cach khir tham sé t trong (1.51) va (1.52). Trong céng thie (1.51) va (1.52), céc gia tri v, vo, a la hinh chiéu ctia cde vector Y, Vor @ Ién truc Ox. Ching cé gid tri duong hay 4m tiy theo cée vecto tuong tmg cit vao ede gid tr} dai ching cling chiéu hay nguge chiéu duong cua truc Ox. ava v ta sé suy ra tinh chat cia chuyén dng, cu thé: Néu a va v 1a hai sé cing ddu (aT? v) thi chuyén déng 14 nhanh din; Néu a va v 1a hai sé tréi ddu (a NL v) thi chuyén déng 1a cham dan. Trudng hop chat diém chi chuyén déng theo mét chiéu duy nhat, ta chon chiéu dé la chiéu duong cia truc Ox, khi d6, ngoai cdc phuong trinh tir (1,50) dén (1.53), ta con 6: * Dudng di: s ~ xo = vot + ze (1.54) * y? -vi =2as (1.53a) Trong (1.54) va (1.53a), gia wi vo va v luén duong; cdn gid tri a > 0 néu chuyén d6ng 1a nhanh dan va a <0 néu cham da Vi dy 1.11: M@t xe dua bit ddu chuyén déng thing nhanh din déu tir O, lan lugt di qua hai diém A va B. Biét AB = 20m, thai gian xe di tir A dén B la 2 gidy va van tc cia xe khi qua B la vp = 12 ms. Tinh a) Van téc cia xe khi qua A. b) Khoang cach tir noi xuat phat dén A. c) Téc a6 trung binh trén cdc quang duéng AB, OA, OB. Giai a) Chon chiéu duong tir O dén B. . va= 12 m/s Ap dung céng thite duéng di 20m — (1.54), ta 06: ———_ 0 A 2s B OA = vot: + Lat? = dae 2 2 (vo = 0; t 1a thai gian di tir O dén A) OB = volt +2) + fat +2) 5a +2) Ma OB -OA= AB = 20m => za +2) - zat =20a+a=10 (*) Mt khdc: va = vo + (tr + 2) => 12 =a(ti +2) cy Tir (*) va (#*) = a=2 mis?; tr =4s > va=vo + ati =8 mis, 26 b) OA= dat = 16m ¢) Téc 46 trung binh trén doan AB: Vayan = Téc dé trung binh trén doan OA: Vyyjg, =—— = Téc dG trung binh trén doan OB: Vigo = 1.3.3. Sy roi ty do: Su roi tu do la sy roi cua céc vat trong chin khéng, chi dudi tac dung cua trong luc. Céc vat roi trong khéng khi ma hang ngay ching ta quan sat duge c6 thé xem nhwr roi ty do - néu bé qua anh hung cia khéng Kh. V6i quing duémg roi khéng qué Ién thi moi vat déu roi theo phuong thing dimg véi cing m9t gia tc a = g = 10 m/s? (goi 1 gia tbc roi ty do). Do dé, phuong trinh vé chuyén dng roi ty do 14 hé qua eta cée phuong trink chuyén ong thing bién déi déu. Mat khée, van téc fu cua vat roi la bing khéng, nén ta c6: * Quing duéng di tinh dén thai diémt: s = zee (1.55) * Van téc tai thoi diém t: v= gt (1.56) * Thoi gian roi: troi = : (1.7) * Van téc ngay trade lic cham dit: v= /2gh_ (1.58) Trong dé h 1a 46 cao ban dau ciia vat. Vi dy 1.12: Tha m6t vat tir dinh toa thép cao 20m thi sau bao lau né cham dat? Lic cham dat, van téc ca vat 14 bao nhiéu? Bé qua site can khong khi. Thoi gian roi: t= [74 — [220 _ @ 10 ‘Van téc khi cham dat: v = /2gh — J2.10.20 = 20 mis. 27 1.3.4. Chuyén dong tron déu: Chuyén dong tron déu la chuyén dong trén duong géc khéng déi. Twong tu nhu chuyén dgng thing déu, tong chuyén dGng tron déu, ta c6 cae Lay N phuong trinh: tron, véi vin * Gia tbc gic: B=0 (1.59) * Van téc géc @ = const. (1.60) M * Toa d6 géc: = go+ ot (1.61) * Géc quay: 0 = ot (1.62) Chuyén d6ng tron déu cé tinh tuan hoan véi chu (Khoang thai gian dé chat diém quay hét mét vong): po 2k 2k (1.63) v0 va tan sé (Ii sé vong quay duge trong mét gidy): (1.64) Trong hé SI, chu ky c6 don vj la gidy (s); tin sé c6 don vj la Hertz (Hz). Vi dy 1.13: Tréi Dat quay quanh truc cia né véi chu ky 24 gid. Hay tinh van téce géc, van téc dai ctia mét diém 6 xich dao va diém nim @ vi d6 60°, bidt ban kinh Trai Dat 1a R = 6400 km. Giai Vin téc géc cha Trai Dat: © = 2m __2.3,14 T 24.3600 7,3.10° (rad/s) Van téc dai cia diém M trén xich dao: vi = @R = 7,3.105.6400.10° = 466 mis. Van téc dai ciia mét diém N 6 vi d6 @ = 60°: v2 = wr = @Reose = 233 m/s. 1.3.5. Chuyén dong tron bién dai déu: Chuyén dng trdn bién di déu 14 chuyén dong trén dudng tron véi gia tée gée khéng di. Twong ty nhu chuyén déng thing bién ddi déu, ta c6 cde phuong trinh: * Gia téc géc: B = const (1.65) * Van téc géc: @ = oo + Bt (1.66) * Toa dé goc: o= 9) totes pe (1.67) 28 * Goc quay: 0 = @,t+ 3ee (1.68) * Céng thite déc lip véi théi gian: @ —@; = 280 (1.69) Vi dy 1.14: Mét méto dang quay véi van tc 480 vong/phiit thi bj ngat dign. quay chim din déu, sau dé 2 phut, vin téc cdn 60 vong/phiit. Tinh gia téc géc, s6 vong quay va thdi gian quay ké tir lac ngit dién dén hic ngimg lai. Giai Ta ©6: oo = 480 vong/phut = 8 vong/gidy = 167 rad/s 1 = 60 vong/phiit = 1 vong/gidy = 2n rad/s; ti = 2phit 120s. ‘ Tn => Gia téc gée: — (rad/s? 8 oo & ) Ma o= oy + Br khi ding @= = 1=- Sa 9°0 e137. () Vay thai gian quay 1a t= 137,1 (s). 1 1(_72) Géc quay: 8 = wot += Bt? = 167.137,1 + sl-a 37,1)? = 10977 (rad) 2 2\ 60) < 0 Sé ving quay: N = — = 548,5 ving. 2n 1.3.6. Chuyén dong ném xién: Chuyén d6ng ném xién 14 mét dang chuyén dong dudi tac dung cua trong lye. Day 1a mét chuyén déng thudng gap trong cuéc séng, & dé, vat duge ném lén véi van téc diu v, tao véi phuong ngang mét géc a. BO qua anh huéng cia site can khong khi, chon hé true Oxy nhu hinh vé, géc thi gian 1A luc ném vat, thi chuyén déng cua vat c6 thé phan tich thanh 2 chuyén dng dong thoi: * Theo phuong Ox, vat chuyén d6ng déu theo quan tinh véi Hinh 1.16: Chuyén déng ném xién ~ Van téc: vx = Vox = vocost (1.70) ~ Phuong trinh chuyén déng: x ~ vs.t = vocosa.t (L711) * Theo phuong Oy, vat chuyén dng véi gia téc a= g, nén ta cé: 29 ~ Van téc: vy = vesina - gt (1.72) - Phuong trinh chuyén dng: y = vosina.t— % gt? (1.73) Khir t tir (1.71) va (1.73) ta thu duge phuong trinh quy dao: Boe 5 Wie y=xtana— (174) Vay qiii dao cia vat 1a m6t Parabol. Khi vat 1én dén diém cao nhat cita qui dao thi vy = 0. Tir (1.72) va (1.73) suy ra, 46 cao lén nhat ma vat dat duge (goi 1a tim cao): jsin?a, 28 (1.75) Dos = You = Khi vat cham dat thi tung 6 y = 0. Diém cham dat cach diém ném mét doan L goi li tim xa. Tir (1.71) suy raz 2 visinda g L= Xeux = (1.76) Tir (1.76) suy ra: - Véi cing mét van téc ban dau vo , c6 2 gée ném ay va a , Voi a = 90° - a sé cho cing mét tim xa. a - Vat sé di xa nhét néu géc ném a= 45°. Khi dé: L=Xmax=2" (1.77) g Trén thye 18 Iudn c6 anh huéng boi lye can cia khong khi, nén quy dgo 1a mot dudng cong khéng aéi xing, Céc phurong trinh tir (1.70) dén (1.73) la ede phuong trinh ctia chuyén dong ném V6i a 1a géc nhon, Trong trudng hop a = 0 va a = 90°, ta thu duge cae phuong trinh cia chuyén déng ném ngang va ném dimg. Vi dy 1.15: Tau cuép bién dang neo 6 ngoai khoi cdch ba bién 800m, noi co 43t phdo dai bio vé. Sung dai bac d4t ngang mat nude bién, bin dan voi van tbc dau nong 100m/s. Hoi tau cudp bién cé nim trong tim bin ciia sting khéng? Néu c6 thi phai dit nghiéng ndng sting mdt géc bao nhidu dé ban tring tau cuép? Giai Tam ban cia sing duge tinh theo céng thite (1.75): 2 Xaux = 2 = 107 _ 990m > 800m 2 10 Vay tau cudp nim trong tam ban cta sing. 30, Dé bin tring tau cudp thi: Xeax = 00 m Suy ra: sin2a = 0,8 = a= 26°30" hode a = 63°30". Vay ndng sing phai nghiéng m6t géc 26°30" hode 63°30" thi ban tring tau cusp. 31 BAI TAP TRAC NGHIEM CHUONG 1 1.1. Trong mat phing Oxy, chat diém chuyén dng véi phuong trinh: x=5-10sin2/ “ (sb y=4410sin20 Quy dao cia chat diém la duéng: A, thing B. tron C. clip D. sin 1.2. Trong cdc chuyén d6ng sau, chuyén d6ng nao duge coi la chuyén d6ng cita chat diém? A. 6 16 di vao garage. B. Xe 6 t6 tir Cin Tho téi Tp HCM. C. Con siu rom ba trén chiée lé khoai lang. D. Cai ving du dua. 1.3. Muén biét tai thai diém t, chat diém dang 6 vi tri nao trén quy dao, ta dua vao: A. phuong trinh quy dao ciia vat. B. phuong trinh chuyén d6ng cia vat. C. ding théi a vab, D. hoge a, hoge b. {x=4.e" 1.4, Xe dinh dang quy dao ciia chat diém, biét phuong trinh chuyén déng: p- ps5. a (sl) A. dung sin B. hyberbol C. clip D. dung tron [ x= cost 1.5. Mat chat diém chuyén d6ng trong mat phing Oxy véi phwong trinh: { 5 (sD Ly = cos2t Quy dgo la: A. parabol B, hyperbol C.elip D. dung tron 1.6. Chon phat biéu ding: A. Phuong trinh chuyén déng cho phép xée dinh tinh chat cia chuyén d9ng tai mét thai diém bat ky. B. Phuong trinh quy dao cho biét hinh dang dudng di ciia vat trong suét qua trinh chuyén déng. C. Biét duge phuong trinh chuyén déng, trong mét sé truémg hgp, ta c6 thé tim duge phuong trinh quy dao va nguge Iai D. Ca A,B, C déu ding, 1.7. Vi tri cua chat diém chuyén déng trong mat phing Oxy duge xdc dinh béi vecto bin sinh: Asint)i+(4sing).j (SI). Quy dao ciia né 1a dudng: A, thing B. clip C. tron D. cong bat ky 1.8. Déi tugng nghién ctu ciia Vat LY Hoe 1a: A. Su bién déi tir chat nay sang chat khéc. B. Sy sinh trong va phat trién cia cdc su vat hién tuong. C. Céc qui luat ting quat cua cdc su vat hién tugng tu nhién. D. Ca A, B, C déu ding. 32 1.9.Vat ly dai cuong hé théng nhimng tri thire vat ly co ban vé nhiing Tinh vue: A. Co, Nhiét, Dign, Quang, Vat ly nguyén tir va hat nhan, B. Dong ho , Dign. C. Dong hoe, Dong luc hoc, Vat rin, ign, Nhiét. D. Déng hoc, Déng luc hoc, Vat rin, Dién, Chat hru, Nhiét. 1.10. Déng hoe nghién ctru vé: A, Cac trang thai ding yén va diéu kign can bang ctia vat. B. Chuyén déng ctia vat, cé tinh dén nguyén nhan, C. Chuyén déng ctia vat, khéng tinh dén nguyén nhan gay ra chuyén déng. D. Chuyén dong cia vat trong mdi quan hé véi cae vat khac. 1.11, Phat biéu nao sau day 1a sai? A. Chuyén déng va dig yén 1a cé tinh tuong déi. B. Can ett vio quy dao, ta c6 chuyén déng thang, cong, trin. C. Can cif vao tinh chat nhanh cham, ta c6 chuyén dong déu, nhanh dan, cham dan, D. Chuyén d6ng tron luén cé tinh tuan hoan, vi vi tri cia vat duge lap lai nhiéu lan. 1.12. Néu biét téc d6 v cia mét chat diém theo thi gian t, ta sé tinh duge quang duémg s ma chat diém da di trong thai gian At = tp - t) theo céng thie nao sau day? A.s=v. At B.s= J vdt C.s= ve. At D. Ca A, B, C déu ding. , Dong lye hoe, Vat ri 1.13. Gia téc cia chat diém dac trung cho: A. su nhanh cham ciia chuyén déng. B. Hinh dang quy dao B. Tinh chat cia chuyén déng D. Sy thay déi cia van toe 1.14, Gia toc tigp tuyén dae trung cho: A. Sy thay ddi vé phuong ctia van tc B. Sy thay déi vé d6 Ién cua van téc C. Su nhanh, chim ctia chuyén déng D. Sy thay déi cia tiép tuyén quy dao 1.15. Chat diém chuyén déng thing vai 46 1én cia van téc bién adi theo qui luat: v = vo - kt? (SI), trong dé vo va k 1a nhing hing sé duong. X4c dinh quang duéng chat diém da di ké tir Ide t= 0 cho dén khi dimg. 1.16. Chit diém chuyén déng trong mat phing Oxy véi phuong trinh: y Gia téc ciia chat diém trigt tiéu vao théi diém ndo? A.t=0,75s B.t=05s C.t=0,25s _D. Khdng c6 thai diém nio. 1.17, M@t chat diém bat dau chuyén dong nhanh dan déu. Néu trong gidy dau né di duge 3m thi gidy tiép theo né sé di duge’ A.6m B.9m C.12m D.1Sm 1.18. Trong chuyén déng tron, cde veeto van téc dai ¥, vin tée gée @ va bin kinh R cé méi lién hg nao? A.o=Rxv Boy=axR c D. Ca A,B, C déu ding 1.19, Trong chuyén déng tron, cde vect ban kinh R, gia téc géc f va gia téc tiép tuyén a, 6 moi lién hé: D.C A,B,C déu ding A Bxk B. 1.20. Mét chit diém chuyén d6ng tron déu, sau 5 gidy né quay dugc 20 vong. Chu ky quay iia chat diém 1a: A.T=0,25s B.T=0,5s C.T=4s D.T=2s 34

Vous aimerez peut-être aussi