Vous êtes sur la page 1sur 212
DAI HQC SU PHAM NGUYEN VAN DANG Bai giang HOA DAI CUONG 1 DA NANG - 2011 DAI HQC SU PHAM NGUYEN VAN DANG Bai giang HOA DAI CUONG 1 (CO SO’ LY THUYET CAU TAO CHAT) DA NANG - 2011 MUC LUC Chuwong 1 — M6t sé khdi niém va dinh ludt co bin cia hod hoc 1.1.Cac khai niém. 1.2.Cée din luat co ban eiia hoa 1.3.Cée phuong phap xée dinh khéi lvong phan tir, nguyén tit Bai tap. . Chuong 2 Cau tao nguyén tit hat nhan nguyén tie 2.1.C4u trac nguyén tir. 2.2.Su bién déi nguyén t6 hod hoe. Chuong 3 Bai cwong vé co hoc lugng tie 3.1.Thuyét Iugng tit Planek. 3.2.Dai curong vé co hoc lugng tit. — 3.3.Nghiém co hoc long tir cho m6 hinh electron chuyén déng trong giéng thé 1 chiéu. Bai tap. Chicong 4 Neuyén tit mpt electron : nguyen tic H va ion hidrogenoid 4.1 Nguyén tic phép giii phuong trinh s6ng Schrodinger déi véi nguyén tit H. 4.2.Nghiém ciia cde phurong trinh-céc két qua thu duge. 4.3.Quang pho phat xa euia nguyén tir H 4.4.Cac so long tir n, 1, m. 4.5.Ham xée suat phan bé electron, biéu dién AO va hinh ding AO 4.6 Spin cua electron. Bai tap. Chwong S$ — Nguyén tir nhiéu electron 5.1 Nhimg trang thai chung ciia l6p vo electron. 5.2.M6 hinh hat dc lap. 5.3.Gian d6 cdc mire ndng luong trong nguyén ti nhigu electron 5.4.CAu tao electron cia nguyén tit. 5.5.Phuong phap Slater xc dinh AO va nang lugng electron. Bai tap. Chuong 6 —_-H¢ thong tudn hon céc nguyén t6 hod hoc 6.1 Dinh luat tuan hoan.... 6.2.Su tudn hoan trong kién tritc electron ciia cdc nguyén td 6.3.Quan hé giita cau hinh electron va tinh chat cae nguyén t6. Bai tap. Chwong 7 — Khdi quit vé phan tie va lién két hod hoc 7.1 Sv hinh thanh phan tir tir nguyén tir, dic trung cua lién ket hod hoc. 7.2.Thuyét electron vé lign két edng hod tri 7.3.Céu tnic hinh hoc cita cc hop chat cng hod ti. 7.4.Mot sé tinh chat eta phan tr. 7.5.Su phan euc cia lign két cOng hod tr. Bai tap. Chuong 8 — Thuyét lién két hod tri 8.1 Phuong phap Heitler - London va phan tir Ho. 8.2.Ban chat cia lién két cOng hod tr theo VB 8.3.Hod tri cia cdc nguyén té. 8.4.Tinh dinh hudng cia lién két cong hod tri 8.5.Syr lai hod va edu trae lap thé cua phan ti Bai tap. Chuwong9 — Thuyét Orbital phan tir 9.1 Luan diém co ban ciia thuyét MO. 106 ze 15 17 20 21 23 23 25 26 26 28 29 31 31 32 32 34 36 37 38 39 a4 46 46 48 SI 54 55 56 58 58 59 60 66 68 9.2.Thuyét LCAO-MO....... 68 du hinh electron cia phin tr hai nguyén tir déng nhan, 2 93 9.4.Ciu hinh electron iia phan ttr gdm hai nguyén tir di nha... . voce 9,5.Thuyét MO va phan tir nhigu nguyén tir - m6 hinh lign két...... . vein 5 Bai tap. 7 Chuong 10 Tuong tac giita céc phan tir 10.1.Lue Vander Walls. 78 10.2.Lién két H..... : . : . seca Chwong 11 Lién két trong phin tie phuke chat 11.1.Dai cutong vé phite chat. 81 11.2.Thuyét VB trong phe... es . : . 82 11.3. Thuyét trudng phoi tr. 83 11.4, Thuyét MO cho phite 86 Bai tap. 87 Chwong 12 Cite ay ngung tH. Lién két va cdu trie ‘phan tie 12.1.Khai quat vé nhimg trang thai tap "hap ita chat 88 12.2.Trang thai Khi.....0........ sesceeeeeeeeee ee 88 12.3.Trang thai long 89 12.4.Dai cuong vé tinh thé. 89 12.5.Tinh thé ion........ : ce . : . cee 12.6.Tinh thé kim loai 99 12.7.Tinh thé nguyén tir. . voce cece ceteseeteeeeee woes ce LOL 12.8.Tinh thé phan ti 102 12.9.Chat rin v6 dinh hinh va tinh thé long. 102 Phy luc 1........ sess . ceseeeeenennenennnnneeee ecccessssees 103 Tai ligu tham khéo. 104 107 Chuong 3 : DAI CUONG VE CO HOC LUONG TU CHUONG 3 DAI CUONG V UONG TU Ly thuyét vé co hoc ¢6 dién khéng thé 4p dung cho hé vi m6. Vi vay cn phai cd mot ly thuyét mi ra di dé giai quyét nhimg han ché cia og hoe kinh dién, Bo la co hoe rong tr ‘Thé ky 19 c6 nhieu tién b6 ve khoa hoc - nhat la thyc nghiém - nhimg dung cy do dac 4a rit chinh xée - chinh no giip con ngudi phat hign nhiing thigu sot eo ban va dinh diém la cuéi thé ky XIX - trong mién bude song nho (img voi mign tir ngoai), trén co sé cdc dinh luat 6 dién, giita thye nghiém va I thuyét khéng phit hgp v6i nhau (goi la su Khing hosing ti ngoai). Dé dura vat ly ra khoi bé tic, Max Planck - nha Bac hoc nguoi Bite, di dua ra mot quan diém khac hin v6i quan diém eiia vat ly c6 dién 3.1. THUYET LUONG TU PLANCK : . 3.L.1.Bike xa dién tie vit dai cwong vé quang phé : Khi cho chim tia bite xa qua ling kinh, do chiét sudt cua ling kinh phu thuéc vio bude séng 4 nén khi qua lang kinh, chim tia bite xa.e6 A khée nhau sé bi phan Ii thanh mot dai, Buse s6ng cag ngin tia bie xa cing bi léch vé phia day lang kinh, Cing 2, tia bite xa tu vao mot ché. Dai nhan duge 46 goi li quang phi + Néu chiim tia bite xa duge phan li gom tit ca cae bude séng trong mat mién nao d6, quang phé thu duge gdm mét dai lién tue, goi la quang phé lién tuc. Néu chim tia bite xa chi gdm nhing bute xa véi nhiing bude séng gidn doan (cich hau), quang phé thu dge gdm nhing vach twong img voi nhimgA trén, goi la quang pho vach. + Néu chim tia bire xa duge phan li gsm nhing vach nim sat nhau tao thinh nhing dai hep, cach nhau (nhiig dai cach nhau), goi la quang pho dm. 6 phat xa : 1a quang phé thu duge khi chim tia bite xa di ra sau King kinh * Quang phé hap thu : c6 durge khi chiéu mot chim tia gdm mét dai lién tue qua mot chat nao d6, chat nay hap thy mot s6 bite xa, edn lai ede tia khong bj hip thu tao thanh quang pho goi li quang phé hap thy + Quang pho lién tue thu duge khi dun n6ng vat thé (rin), + Quang phé vach thu due khi dun néng chat khi trang thai nguyén ti, + Quang phé dam thu dug khi dun néng chat khi trang thai phan ti. M&i nguyén t6 hod hoc cé mt quang phé vach riéng, duge phan bigt nho sé vach va mdi vach c6 bude séng xae din. Quang phé vach nhur mét ly lich ca nguyén t6 hoa hoe. 3 Planck : Theo vat ly hoc ¢6 dign thi tw nhién khéng ¢6 nhiing bude nhay vot, trong moi truong hop thi cae dai Iuong vat ly déu c6 thé bién thién mét cach lién tue, tire 14 co thé nhan bat ky gi tri nao, nhu sy chuyén d6ng ciia mot vat thé nio dé ludn la mot dung lién tuc, vi vay ta £6 thé xe dinh chinh xe duge qui dao, xée dinh chinh xéc duge ning lwong cia vat - nang lugng ma vat phat ra hay thu vao bién thién lién tue, Ly thuyet nay khong con diing nita khi giai thich mot s6 hign tugng vat ly vira phat kién (vao cudi thé ky XIX), Dé dua vat ly ra kh6i su bé tie nay, Planck cho ring : Mér vat (dao d6ng tit) khi dao déng v6i tin sé v chi cé thé phat xa hay hdp thu nang long ting don vi gid doan, tig leon nho nguyén ven - goi ld heong te nang lcong e v6i © = hv (h: hang sé Planck = 6,62.107"J.s) Thuyét nay cing duge cing cé bing nhiing hign tuong ngay cing nhiéu nhu higu img quang dign, higu img Compton. Y nghia quan trong ciia thuyét nay la di phat hign ra tinh gidn doan con goi la tinh Iurgng tr nang long cia cae hé vi md. Nang eong ctia vat chi c6 thé nhdn nhitng gid tri gién doan : hv, 2hv,.... TteE=nhy (VéineN’) 15 HOA DAI CUONG I Chuong 3 : DAI CUONG VE CO HOC LUONG TU Suy cho ciing chinh ning Ivgng 1a thude do vat chét cing nhur bién hod cua n6. Vi vay nhiing gia thiét vé nang lugng sé c6 anh hudng sau rong dén rit nhiéu linh vuc. 3.1.3.Ludng tinh sing, hat ctia dnh sing | = Tir cudi thé ky thir 17 ngudi ta da tim hiéu ban chit cua anh sing, lic dy da 06 2 truéng phai : mét trudng phai cho ring anh sang cé ban chit song ma ngudi dimg dau 1a Huygens, truong phai khde cho ring ban chit cua anh sang la hat do Newton chi xuéng. Cue tranh lun vé ban chat ciia anh sing kéo dai mai dén gia thé ky thir 19 (1865) khi Maxwell - nha béc hoc ngutri Anh, lic khdo sat vé cée s6ng dign tir da chimg minh duge ring van tc lan truyén cia ede séng dign tir bing van te anh sing, ti d6 ng dng nhat énh sang vv6i song dign tir va xay dymg nén thuyét méi vé anh sang - Anh sing e6 ban chat la song dign tir Ian truyén trong khéng gian theo phuong thing géc v6i truimg dign tt, thuyét nay duge chimg minh mat cach ving cha bing hign tuong giao thoa, nhigu xa, phan cuc. Hién tong giao thoa ctia dnh sng : Tit thi nghiém khe Young, khi cé hai nguén sang két hop (Ja hai ngudn e6 eiing tan s6, 1geh pha nhau mot Iwong khéng d6i) giao nhau thi tao ra nhiing vin sing téi xen k& nhau déu dan, hinh anh nay giéng nhu sw giao thoa cia song co hoe. Nhu vay anh sang cé tinh chat song. . Hién tong nhiéu xa ctia dnh sng : Hign tugng anh sang lech khoi phuong truyén thing trong méi truéng déng chat khi c6 vat can trén dudng truyén cia n6. Hién tuong nay lai mét lan nia khang dinh tinh chat song cua anh sang. Hién tuong nhiéu xa c6 duoc khi anh sang di qua m6t khe hep ¢6 kich thuée eo bude sing. Cae hign tuong giao thoa va nhigu xa li dic thi ciia qua trinh séng, cae nha vat ly thuong néi 6 dau e6 xa ra nhigu xa va giao thoa thi 6 d6 e6 qua tri song. ~ én cudi thé ky thir 19 ngudi ta phat hign ra higu ting quang dign, higu img Compton ; cc higu tg nay khOng thé giai thich bing thuyét song dign ti. Higu tng quang dién : higu img nay gay ra khi c6 anh sang lam dong kin mach dign. Chiéu chim tia sing vio bin eye C bing kim loai, khi c6 higu img quang dign thi dign ké G hoat déng. Chim tia sang hv khi chiéu vao ban cue C trong ht digu kign thich hgp, cde electron sé bat ra khdi ban cue C di qua y ban cuc déi dign lim dong mach dién. Két qua thuc nghiém khi nghign ei vé higu img quang din nguts ta nhén thay © Déi véi timg kim loai xée dinh, mudn cé hiéu img quang c dign thi chim tia sng chiéu vao phai c6 mot tan s6 t6i thigu v = vo. Khi v< vp khong e6 higu img quang dién. ‘© Higu img quang dign kh6ng c6 quan tinh, nghia la khiv a 4] thich hgp thi lp ttre c6 higu img quang dign (khong phy thude vio thoi gian). ‘© Dong nang cia dién tir duoc phong thich ti 1é voi tan sé bite xa ma khéng phu thudc vio curing d6 bite xa. #86 electron duge phéng ra khoi dign cue trong mot don vi thoi gian thi ti 1é voi eudng 9 bite xa Thuyét song dién tir vé anh sdng khdng giai thich dugc hiéu mg nay. Vi theo thuyét nay, cuéng dé anh sing ti lé véi binh phuong bién dé séng. Néu chiéu chim sang vao ban ki Jogi, chim sing sé cung cp nhigt Igng (do séng mang) vao ban kim loai dén lite dign tir han di: nang lung thi dign tir sé bat ra, ngudsi ta tinh nang lueng do s6ng mang dé lim bat ign tir ra phai t6n mot thoi gian lau Con véi 2 nhan xét sau cing, thi thuyét song that su 1a bé tac vi theo thuyét song cudng d6 cng én thi dOng nang phai cang l6n, Dén nim 1905, Einstein dya vao thuyét long tir Planck da dura ra thuyét long tir anh sting. Anh sang (hay bice xa néi chung) diege phat xa, hdp thu va truyén di diéi dang nhiing hat riéng biét, goi la long tt anh sang (hay photon). Méi photon mang mét nang luong xée dinh le = hv 16 HOA DAI CUONG I Chuong 3 : DAI CUONG VE CO HOC LUONG TU Trén co sé ciia thuyét hat, Einstein da giai thich thanh cong higu tmg quang dign. Photon la hat mang ning long ¢ = hv. Hat photon rat nhé (m~0) do dé khi photon dén gap kim loai thi electron sé hap thy tron ven tiing photon cling véi nang lung ma photon 4 mang va khi Vv di lin (Vv > v,) sé thing ning Iugng Eo cia electron lién két trong kim loai. Khi v cing Ion electron bat ra cng manh : hv = Eo + mv Eg : nang Iuong can thiét dé téch electron ra khoi kim loai ; m, vo 18 khdi Iugng va van téc dau cia electron. Chinh phuong trinh hy lot iv Ey + mv a giai thich duge 3 nhan xét diu ca hign twong quang dign, con ‘han xét tit tu thi theo thuyét hat vé anh sang thi cudng d6 anh sing ti 1é véi 86 photon (s6 photon cing nhiéu cumg d6 cang lén), vi vay s6 photon cing nhigu thi va cham eang nhiéu electron, din dén s6 electron bat ra cing nhieu Cae nha bac hoc lai tranh cai vé ban chat eta anh sang. Dén nim 1924 Louis De Boglie, nha bac hoc Phap da dimg ra théng nhat hai thuyét va chém ditt sy tranh cai. Theo dng tinh hai mat 1a ban chat ciia anh sing : dnh sng viea c6 tinh chat song viea cd tinh chat hat. Ong cho ring chinh thuyét hat da thira nhan tinh chat s6ng ciia anh sang, vi hé thite « = hv, ma tan sé v la dai lugng dac trung cho ban my? LL 2 chit song. Vay: =) va E=hv Nhur vay : nh sing vita 6 tinh séng, vita ¢6 tinh hat. Ta néi ring dnh sng ¢6 lrdng tinh song hat. Trong mot s6 hign twong nay anh sng biéu hign r6 rét tinh chat song, nguoc lai trong mot sé hign tur tinh chat hat lai thé hign 19 rét hon Riit ra mot sb + Thuyét s6ng : cudng d6 anh sang ti 1é véi binh phuong bién 46 song |y/|* + Thuyét hat : curong d6 anh sang ti 1é véi s6 photon. Vay s6 photon tai mot vi tri ndo dé ti 1é véi binh phuong bién 46 séng - hay ni céch khae : Binh phuong bién d6 song xac dinh mat d6 xcic sudt tim thdy photon 3.2.DAI CUONG VE CO HOC LUQNG TU: Tir nhing van de trén, ching ta phai cd mét cai nhin mdi vé ban chat cua vat chat - nhat La he vi mé. 3.2.1.Séng vit chdt De Boglie (1924): Khi thong nhat tinh chat nhj nguyén eta énh séng, Louis De Broglie edn cho ring cée hat vat chat bat ky nhu electron, neutron, proton, hat vi m6, ...khi chuyén déng déu phai két hop vi mét qué trinh song - goi la song vat chat - Tinh chat nhj nguyén ceding 1a tinh chat ctia vat chat Theo De Boglie : Mét hat chuyén dong tie do v6i ndng long E va dong long p = mv déu két hop v6i mét qué trinh séng cb tin so v , bude sng i lién hé bing hé thie : E h vegan o Gia thiét nay da duge chimg minh ding din sau d6 3 nim béi hai nha bée hoe ngudi Mf la Davisson va Germer : chiéu chim tia electron qua mang tinh thé Ni va nhén duge hign tuong nhigu xa - mot hign tuong "6c quyén" cia sng Tir A= + + Ta thay khi m gidm thi 2 ting nhw vay déi voi hé vi mé 1a hé c6 m rit bé thi lic bay gid chi dé y dén tinh hat thi ligu co ding khong ? Thi du : Tinh buée song cho céc trudng hop 1) Mot chiée xe 6 kh6i Iuong | tin chay v6i van tbe 100km~/gi 2) Electron trong nguyén tir chuyén déng véi van téc 10° m/s (me = Gigi: Tih in dé 10°m/3600s 9,1.10 *'kg), Thé cac sé liu cho méi trong hop 7 HOA DAI CUONG I Chuong 3 : DAI CUONG VE CO HOC LUONG TU . = 1) Véi chide xe : 2 = = 6:62.10 5.358.198 ‘my 103(105 /3600) 9 19° 2) V6i electron : = A = 66210 5.97.10! m=7274 my 94.1071. 108 Voi trudng hop 1) ta thay bude song nay qua nho, khéng c6 dung cu nao c6 thé phat hign duge, vi vay dOi voi hé vi m6 tinh s6ng khOng quan trong. Con trong tring hgp 2) thi bude séng nay c6 c6 ctia bude séng tia X - hién nay van thudng sit dung, nhu vay déi voi hé vi mé, tinh song can phai chi y dén. 3.2.2. Nguyén Ij bat dinh Heisenberg (1927) Theo co hoc c6 dién, khi khao sat chuyén dng cita hat ta noi dén quy dao - la nghi dén su phu thuée toa dé vao théi gian tire 1a xde nhan rang tai mét thoi diém xac dinh hat co mét toa dé xac dinh va van toc xac dinh. ‘Va bay gity ta da biét hat vi m6 e6 tinh nhi nguyén tite 1a khai nigm quy dao déi voi hat vi m6 khdng con ¥ nghia. Thye vay Theo De Boglie : p= +. Tire la p ka m6t him theo % va ta thy 2 khéng thé nao 1a mit ham theo toa d6 hay thai gian (ta khéng thé noi : mot song xae dinh tai song li 2, duwge) => p kh6ng thé la mot him theo toa d6 duge. Néi khée di, vn t6c va toa dé x ciia hat khéng thé déng théi xdc dinh tri sé. Bang phuong phap ma tran Heisenberg da dua ra hé thie em x) c6 bude act 2 hay as 49, 3oh Voi Ax, Ap,, Av, lin lugt la sai sé vé vj tri trén truc x, sai s6 vé déng Iugng theo phuong x va sai sé vé van tc trén phuong x ‘Theo hé thite nay ta thy toa d6 cia hat cing duge xdc dinh ( Ax cing nhé) thi van téc cia hat cing kém xac dinh (Av cang lon) Vi du 1: Mot hat bui (vi m6) c6 m = 10? g= 10" kg, c6 d = 10°m, Ax = 10° m h 6.62.10 an. Ax 2.3,14.10°.10 1a chinh xae. Vay d6i véi hat bui (07 md) c6 thé xée dinh chinh xdc déng thoi vi tri va véin téc (chinh xéc) => Av, > = 10" m/s : sur sai sé nay qua nhé, ta co xem Vi du 2: Kich thudée nguyén tir = 10° m, d6 bat dinh (sai s6) vé vi tri cia electron 662.10 23,149.10 110 Két qua nay so v6i van téc anh sang c = 3.10* m/s, ta thay sai s6 nay qua lon, Do vay déi véi electron (vi md) khéng thé xdc dinh chinh xdc déng thoi vi tri va van toc. ‘Két luén : + Néu hat ¢6 dng long 1én (m lén) : tinh chat sng khéng quan trong, vi vay hé thire bat dinh khéng c6 y nghia thuc té, ta m6 ta chuyén déng ciia hat bing quy dao - tire 1a van ap dung due cae dinh lat kinh dién. ++ Nguoc lai - hé thire bat dinh la mot hé thie dc biét cho rigng vi mé, né la thude tinh cia vim. Vay déi voi hé vi mé, khdi niém qu¥ dao khéng cén ¥ nghia. 3. dé vé him séng vit phwong trinh Schrodinger ‘voi hé vi mé qua mét sO van de da ban ta thay hé vi m6 c mét sé dac diém + Tinh nguyén tir: tinh gin doan cia céc dai lugng vat ly (nding luong, dign tich,...) + Tinh théng ké : qua De Boglie va rdi Heisenberg, ta khéng the hinh dung duge electron cé mét quy dao nao d6 ma chi nén néi xéc suit tim thay electron tai mét vi tri nio dé 1a bao nhigu phan trim, Day la mét thude tinh ca hé vi md, nhiéu nhat: Ax = 10™m = Av, > =10° mis. 18, HOA DAI CUONG I Chuong 3 : DAI CUONG VE CO HOC LUONG TU + Va cling vi vay lai nay sinh dae diém thir 3 1a : Khi xy dung cdng cy cua co wong tir bao gid cing xudt phat tir ecr hoc 6 dién la gidi han cia co lugng tir khi h—> 0. Trong diéu kién bite thiét nhur vay phai cé mét nén co hoc méi ra dai - cho hé vi mé - dé 1a co hrong tit. Mot nén tang méi phai dua trén mot sé tién dé, nhu hinh hoe phang - trén tién dé Euclide. 3.2.3.1. Tién dé vé ham séng : MGi trang thai ctia hé vat bi vi mo duge dic trung boi mét ham xc dink phu thude vao toa dé va thai gian W (r, 1) duoc goi la ham séng hay ham trang théi. Moi thong tin vé hé luong tie chi cé thé thu duege tir ham song (r, t) mo ta trang thai ctia hé. Nhu vay phai higu la v6i 2 trang thai khéc nhau, sé c6 2 ham song khac nhau dic trung cho 2 trang thai d6. Voi co long tir ham song w (r,t) va ham cw (r,t) (c : hang s6) chi duge ké la 1 ham song 3.2.3.2.¥ nghia vé vét ly cia ham séng : W(r, ) chi cé ¥ nghia vé mat toan hoc, y nghia thuc té cua ham s6ng chinh la : |y|" nd biéu dién mat d6 xéc sudt tim thdy hat (vi mé) tai toa dé teong ing. 3.2.3.3.Diéu kign cia ham song : Dé cho ham s6ng y ma |y|>c6 ¥ nghia nhw trén thi phai cé mét sé diéu kign rang bude hod : Néu lay tich phan cua |y{? trong toan b6 khéng gian thi Lar 1. Vi ring xae sui im thay hat vi m6 trong toan b6 khéng gian phai bing 100% tire Ham s6ng thoa man diéu kién nay goi la ham chun hoa. + Tinh don tri : Vi |p|? biéu thi mat d6 xac suat tai mét diém nao d6, nén tai diém 46 phai chi c6 1 gia tri xac dinh duy nhat. Do dé w phai la m6t ham don tr. + Tinh hitw han : Vi xée suat ka 66 gidi han (khéng thé v6 han due) vi vay y pha li mot ham hatu han + Tinh lién tuc : Vi trang thai ciia hé lugng tit phai bién déi lién tue trong khong gian nén y phai 1d mt him lién tue (do y biéu dign trang thai ctia hé). Chi ¥ : tinh 1ién tue la cea him todin hoe, edn cée dai lueng vat ly vi mé thi khéng lién tue 3.2.3.4.Nguyén lj chong chat trang thai : . Day la mot trong nhimg nguyén ly co ban ciia co hoc Iuong tit : Néu mot hé lungng {tr ndo d6 6 thé 6 nhimg trang thai duwge mé ta boi nhiing ham song y,, Y,,..¥, thi né eting 6 thé & trang thai biéu dién bai mot ham séng y viét duéi dang t6 hop tuyén tinh ciia cae ham s6ng trén 2 Y= C\Y/, + OWy +. O,Wy Vai c1, ¢2,...,¢n Li nhiing hang s6 tham gia trong t6 hop. Hé qua ciia nguyén ly nay 1a mdi trang thai bat ky duoc biéu din bai ham séng y 6 thé coi la su chéng chit cla cac séng vat chit De Broglie dac trumg cho cac trang thai cca cdc hat. 3.2.3.5.Phucong trinh sing Schrodinger : Do thuge tinh ciia hg vi md, nén moi thong tin tir hé vi m6 chi c6 thé ly tir ham song. Schrodinger khi Khao sat tir mot hat chuyén dng e6 nang luong E, dOng lugng p, bai song phing De Boglie y (x, y, z, t). Dé don gidn van dé, khi thiét lap phuong trinh s6ng Schrodinger ta c6 thé di tir phuong trinh s6ng am diéu hoa aw + ay aw 4x? 19 HOA DAI CUONG I Chuong 3 : DAI CUONG VE CO HOC LUONG TU thé A =: p=mv = p?=2m(E - Ey). Voi E, Er lan luot la nang hong toan phan va thé nding cia hat. 5 e (ee Taco: |---| 2 +E w= ky (43 ay } ‘} «fa (ata? a?) 5 pat: fi=|- {2 427 27) | A: odin tir Hamilton (Hamiltonien) | 8a7m\ ax? ay? az? => Phuong trinh song Schrodinger duge viét gon Ay=Ey Phuong trinh nay 1a phuong trinh co ban cho hé vi md, nd khong nhiing khio sat cho nguyén tit ma sau d6 Heitler - Londons va Hund - Muliken cdn ding né kim céng cu dé khao sit cde phan ti: . Vige gidi phuong trinh song Schrodinger la mot vige rit phite tap va thong thuimg ngudi ta chi khao sat bing bai toan ap dung. 33.NGHIEM_CO_LUQNG TU’ CHO MO_HiNH ELECTRON CHUYEN DONG TRONG GIENG THE 1 CHIEU 3.3.1.M6 hinh gidng thé I chiéu : Ging thé mt chigu 1a mot md hinh tuéng tong. Hat chuyén dng tu do, khi né kh6ng chiu tac dung mot trudng lye mio khéc trong khoang OA = a trén phuong Ox, ngbia Li khi hat chuyén d@ng trong doan OA thi Er = const = 0 0 va A c6 Ex = © tite hat kh6ng thé vuot ra, lic ay phon trinh s6ng Schrodinger sé don gian : ¥, * Ed Vi viée giai phuong trinh séng Schrodinger cho bai toan vé nguyén tir rat phite tap. Do do trong co hoe long tir nguoi ta dua ra m6 hinh nay va giai bai todn trong trudng hop don gin 6 48 - Tap sir dung cdc nguyén ly, tién dé. - Cu thé hoa ¥ nghia va biét cach giai quyét vin dé cia co hoc luong tir. 3.3.2.Két qué ctia phép gidi, két lun : (Xem 10i giai & phu luc 1) Dang phuong trinh s6ng Schrodinger cho m6 hinh giéng thé mét chiéu, khi giai phuong trinh ta duge cdc két qua sau : L a o> a Ey-0 * Him song : lve)= sins ()] vein © N*(n 40 vikhin=0 thi y luén luén bing khdng, tic la |y/’= 0 = trong giéng luén Iuén khdng cé hat : vo IY) va (2) * Nang lugng : ‘Thi du nh + V6i trang thai n= 1, tir (I) > vy + Voi trang thai n = 2, tit (1) = ya(x)= J sin2% x va tir (2) > Ep = one + Voi trang thai n =3, tir (1) > vals)= [2 sin vv tir (2) > Es= =9E Sma + Tir dé ta c6 cde dé thj turong ting voi cdc ham sng y,, cde mat dé xéc suat tim thay hat vi mé y? va cde mite nang hrgng Ej twong img. O day ta chi vé cae dé thj img véi 3 trang thain=1,n=2van=3 20 HOA DAI CUONG I ‘Chuong 3 : BAI CUONG VE CO HOC LUQNG TU E Es n=3 ce v2 a 2 ws, a Wi \ la mx aa a Sua |? * E,pn=2 2 wpe 2 - |2 Ww a Ww a t mx + mx E,\ n= 2 2 Kétluan - . VJ. Voi hat vi m6 thi img véi mdi trang thai 6 mét su phan bé xéc sudt ca hat xae dinh va cé mét gid tri nang long E xc dinh. Vi du : Voi n= 2 ta thay xc suat cita hat cao nhat suat ciia hat = 0. 2/ Cac gid tri nding rong phy thude vao sé nguyén nén goi la sé nguyén lwgng hay sé Iurgng tr, n6 hop thanh phé r6i rae. Vi dy: Tit mite Ey c6 n= 1 sang mite E; c6 n = 2 la mét khoang cach nang luong. Gitta E; va E2 khdng 6 1 gid tri nang Iugng nao nita ca, chimg t6 nang long E khéng lign tue 6 a/4 va 3a/4, con Khi 6 a/2 thi xd 3/ Khi m I6n thi thira sé Z nhé nén céc mite nang Iuong E nim sat nhau, xem nding lugng bién thign mot cach lign tue. Cor hoe luong tir > car hoc ed dién. (Co hoe c6 dién ki mot trudng hop gid han cia co Iugng tr) 21 HOA DAI CUONG I Chuong 3 : DAI CUONG VE CO HOC LUONG TU BAL 1) Phat bigu thuyét Iuong tir Planck. Tinh Iugng tir nding luong duge phat ra tir mot ion dao dong véi (v = 104s", 2) Su pha vo cae lién két II trong mot mol iot doi hoi mét nang luong bing 36 keal. Nang lugng nay cé thé sir dung duréi dang anh sing. Hay tinh bude s6ng cua anh sang can sir dung trong qua trinh do, 3) Hay xc dinh nang Iuong va khéi luong cia photon tmg voi bude song phat xa mau do A = 6563 A 4) Tinh bude song De Broglie cia ede trong hop sau rdi nt ra két lun a) Chige xe ning 1 tin chuyén déng véi van téc 100 kmvic. b) Electron trong nguyén tir H voi van téc khong 10° m/s 5) Xée dinh te d6 va bude song De Broglie cia electron e6 dng ming la 1 keV (leV = 1,6, 10°77) 6) Khi chiéu mét chim anh sang véi tan s6 v = 2.10'° Hz xudng bé mat kim loai M thi thay electron bj bat ra khoi bé mat va chuyén déng véi déng nang 1a 7,5.10 “'S J. Hay xae dinh tn s6 ngudng quang dién v,, thidt : 7) Khi chiéu anh sing véi 2 = 4340.4 vao bé mat cd kim loai K, Ca, Zn thi kim logi nio st xy ra higu ting quang dign ? V6i truong hop xay ra higu tmg quang dign, hay tinh t6e 46 electron bat ra khoi bé mat kim loai. Cho biét Kim loa K Ca Zn Nguing quang dién v, (S. 5.10 | 7.1.10 | 104.107 8) Hat electron KhOng vin tc dau duge gia t6e qua mot higu thé U. Tinh U biét sau khi gia téc, electron chuyén déng img véi bude sng 1 4 9) Phat biéu nguyén ly bat dinh Heisenberg va cho biét nhimg hé quia duge rit ra tir do a) Tinh d6 bat dinh vé vj tri ciia electron trong nguyén tir biét Av = 10° mvs. b) Tinh dé bat dinh vé vi tri cia electron trong tia am cuc véi v = 10° m/s voi 46 chinh xéc (vé van t6c) 140,01%. . ©). Tinh d6 bat dinh vé van t6c ctia qua bong ban ¢6 khdi long 10g khi bay e6 vi tri duce xdc dinh chinh xac 0,01mm. Véi cdc sé ligu tham Khao : Kich thud ctia electron vao khoang 10 “'m, cia nguyén tir vao khoang 10"’m Kich thuéc ctia qua béng ban vao khoang Sem. 10) Hat vi mé c6 dé bat dinh vé déng long bing 1% déng luong cia n6. Tinh ti sé gitta bude song De Broglie va dé bat dinh vé toa dé Ax cia hat do. 11) Cho biét d6 bat dinh vé toa 46 cua hat vi mé bang bude séng De Broglie cia né. Tinh Apip cia hat . 12) Giai phuong trinh song Schrodinger cho hép thé 1 chiéu a) Hay cho biét § nghia cia cdc nghiém b) Cae nghigm déu phy thude vao s6 nguyén. Cho biét ngudn géc etia sé nguyén. 13) Hat é trong hé thé 1 chiéu voi chiéu dai : a véi khi 0 athi E a) Khi hat 6 trang thai n = 2. Xac dinh nhiing vi tri tg voi cuc dai va cuc tiéu cia mat 46 xc suat tim thay hat. b) Ung voi n = 2 hay tinh xc sudt tim thay hat c6 vi tri trong khoang : a/3 < x <2a/3. ¢c) Tim vj trix tai dé xde suat tim thay hat & cde trang thai n = 1 va n= 2 1a nh nhau. 22 HOA DAI CUONG I ‘Chuong | : MOT SO KHAI NIEM VA DINH LUAT HOA HOC CHUONG MOT SO KHAI NIEM —— va DINH LUAT HOA HOC 1.1.CAC KHAINIEM : ~ Tir thé ky V trude Cong nguyén, ngudi ta da e6 ¥ niém vé nguyén tir: 14 hat nhd nhat cu thanh nén vat chit. . ~ Vao cudi thé ky thir XIX nguyén tir d& tro thinh mot thye té thye nghiém. Céc nguyén tir c6 kich thuée = 14 (10 '® m) va c6 khéi Iuong vao khong 107° “'Cang vio le ny (cudi thé ky thi XIX) ngud ta cong da bit nguyén tr 6 clu tao phite tap - tir ec hat co ban khée nha. L lat co ban : L111. Electron (dign tii Con duge goi Ia negatron, la hat eo ban durge kham pha dau tién. Electron (e) mang mét dién tich so dang : - 1,602.10" Coulomb Va c6 khéi luong :m_, = 0,91.10°7 g= 9,110"! kg (=1/1837 dvC) 2.Proton : Li hat nhan nguyén tur H nhe (H"), ky higu }p ¢6 ~ Khéi luong : my = 1,672.10 g (= 1,00728 dvC) ~ Mang digntch duong so ding 1,602.10 Chay +1 Neutron (n): jn ~ Khéi long : my = 1,675.10 g = ~ Khéng mang dign tich. 1,00867 dve) Ngoai ra cin c6 cée hat : positron: “e ; antiproton :_!p ; neutrino : $v; photon : 97 L iguyén tit Tir 1807, Dalton cho ring : Nguyén nit la hat nhé nhdt cdu tao nén cdc chét, khong thé chia nhé hon nita bang cdc phin ting hod hoc. Phan bigt nguyén tir va nguyén 16 : Nguyén 15 la tép hop ede nguyén tir e6 cling dign tich hat nhan, do vay ~ Diie trung cia nguyén tie la dign tich hat nhan Z va khdi long nguyén tie A ~ Diic trung ciia nguyén 16 la dién tich hat nhan Z Vi vay moi nguyén tir e6 kh6i lung m va kieh thude (duimg kinh d) khée nhaw. Vé mat cdu tao, nguyén tir gdm 2 phin : nhan va lop vo nguyén tir - cde electron, nhan 6 giita, cc electron 6 chung quan, trong nhan c6 nhigu phan tir nho khae nhau. Nguyén tir c6 kich thuée va khéi long rat nho. 1,67.10%g c6 dy =14 Nguyén tir hidro 6 my chat hod hoc etia chat. . . hii § : Gitt nguyén tinh chat hod hoe chit khong phai tinh chat vat ly, phan tir khong ¢6 tinh chat vat ly. Chit duge dic trang boi hai tinh chat quan trong la ding nhat va e6 thanh phin c6 dinh. Vay 98, bé tng, ...khng phai la chat vi n6 1a hén hop cua nhieu céu tir Khdée nhau, Cdn nude dudng, rugu, bia,...cting khéng phai la chat vi thanh phan cia n6 c6 thé thay di chér khng 6 dinh, Chat dug tao nén tir phan tir - vi phan tir la phan tir dai dién ctia chat : chat con chia ra Iam 2 loai la don chat va hop chit. Don chat : la chat due tao tie mét nguyén t6 nhut Ho, O2, Hop chat : la chat durge tao tir it nhat hai nguyén t6 nhu HO, HCI, CI 11.4.Don vi do trong hod hy L14.1.Don vi do khoi cong : HO, 1 HOA DAI CUONG I ‘Chuong | : MOT SO KHAI NIEM VA DINH LUAT HOA HOC + Bon vj cacbon : Hign nay thuong goi la don vi khdi long nguyén tir. Vi efe hat vi mo e6 khdi Iwong qué bé nén dé tign dung ngudi ta quy use dom vi nguyén tir (u) bang 1/12 khai liong cia mét nguyén tie °C u= é me= a Ue. = 1,66056.107g (Véi N la sé Avogadro, bing 6,022.10” hat) _ + Nguyén tit khdi : 1a khoi long nguyén ui twong doi ctia nguyén t6 ndo dé so v6i (gdp bao nhiéu lan) don vi khdi licong nguyén tie. Vi vay no khéng cé don vi. Vi du : nguyén tir khdi ctia H : 1,0079 (u) ; cua C : 12 (u) + Phan tie khdi la khdi long phan tie acong déi, vi vay twong tw nh nguyén tir Khoi Vi dy : phan tir kh6i ctia Hp la 1,0079 x 2 = 2,0158 (u) + Mol : la lwgng chét chuta 6,022.10°? (= N) hat vi mé, vi vay dé chi 16 loai hat vi m6 nngudi ta ndi mol nguyén tit, mol phan te, mol ion. + Khdi lurgng mol : khéi ling ciia 1 mol : vé tri sé ding bing nguyén tir khdi (hay phan tir khOi) con don vi la g/mol (ky higu M), Vi vay sé mol: n e (s6 mol nguyén tir, phan ti, ion,... + Dwong lgng : khi nghién citu cac khdi long da két hop véi nhau cia céc nguyén 16 trong nhiéu hop chat hoa hoc. Dalton nhan thay cae nguyén t6 két hop vi nhau theo nhing ‘khdi long nhat dinh, chir khéng phai tuy y. Vi dw: HO duge tao thanh tir 16 phan khéi Ivong ctia Oxi va 2 phén khéi Iuong cita Hidro trong cée phan img hod hoe. Dalton goi ede phan khdi long tuong duong véi nhau 1a duong luong. Ngay nay qua thuat ngit mol tign dung, c6 thé néi 1 mol nguyén tir O tuong duong véi 2 mol nguyén tir H (hay % mol nguyén tir O tuong duwong véi 1 mol nguyén tir H), Nén nguoi ta phat biéu * Duong lugng ciia m6t nguyén t6 Id lwong nguyén t6 dé c6 thé ‘m6t mol nguyén tie H trong phan ting hod hoc. . . Vi du: trong HCl, NH, CHy duong lugng cia cae nguyén t6 Cl, N, C lan lugt la: 1 ‘mol nguyén tir Cl, 1/3 mol nguyén tir N va 1/4 mol nguyén tir C. * Mol duong luong : ld khdi lugng ctia 1 duong long nguyén td (ky hiéu D). Nhu vi du trén, mol duong lugng cita Cl, N va C lan luot la : 35,5 g/mol ; 14/3 g/mol va 12/4=3 g/mol (Thuat ngir nay tuong ty khéi lung mol) * $6 mol duong long : cing trong we nhue sd mol chat, dt hop hotic thay thé Vi vay sé mol duong long : n= 3 Do dé néu goi n la hod tri ciia nguyén t6 dé thé hign cu thé trong mét phan tg nao do thi ta luon co: = (V6i M 1a khéi long mol nguyén té 46) n Khai niém duong Ivong, mol duong Itong, cho ci hgp chat | - Ducong long ctia | hop chat la hong duong long cia ngyén tie hidro hay ctia mét cl mol durong lwgng con duge ap dung dé twomg téc (hay thay thé) vita dit v6i 1 tb. Vidu FeO; + 3H —"> 2Fe + 3H:0 Duong Iugng cia Fes0s bang 1/6 mol phan tir FesOs Mol duong long cia Fex03 = aa (g.mol') * Voi hop chit ta vin 6 = “4 (vein la hda tr, n6 phy thude vio timg phan img.) a Nhu véi phan img: H»$O, + 2NaOH —> NaSO, + 24:0 Trong phan img nay ta thay H;SO, trao doi (hode thay thé) 2 nguyén tir H. 2 HOA DAI CUONG I ‘Chuong | : MOT SO KHAI NIEM VA DINH LUAT HOA HOC Vay mol duong luong ctia H2SO, trong phan img nay : D = 2 = 49(g.mol') Trong khi phan img : HSO, + NaOH —> NaHSO, + HO Thi mol duong lugng ciia H2SOy trong phan img nay : D = % =98 (g.mot"!) Voi phan ting oxi héa khit : 2KMnO, + SSO + 2H,0 —+ 2MnSOs + K:SOs + 2H2S0. thi KMnO, ¢6 hoa tri 5 vi trong phan img nay mdi phan tir KMnO, da trao ddi 5 electron MnO; +5e +8H* — Mn +4H1,0 Vay déi véi phan ting trao déi hay trung hod thi hod tri n chinh la tong sé don vi dién tich ma cde chdt trao déi voi nhau. Cén déi véi phan ting oxi hod khit thi hod tri n chinh la sé electron ma mé6t phan tir (nguyén tit) trao doi trong phan img hod hoc. L14.2.Don vi do ning lwong, cong, Hé don vi hop phap va thong dung hign nay la hé SI. Tir eée don vi co sé Chigu dai m Khoi luong kg ‘Théi gian (gidy) s Nhigt d6 :K Larong chat mol Cuong d6 ding dign DA Tid F=my => donvictalyc F:kgms* Cong :A=Fs = don vicia céng A: kgms?.m=kg.m?s?=J (Joule) Ma cng, nhiét lugng, déu thude vé ning long nén don vi quée té SI cia céng, nhigt lugng, nang long déu la J Do tinh chat lich sir, ngudi ta con ding mét sé don vj phi SI erg. =1075 : calor (cal) = 4,184 J watt. gi Wh = 3600 J 5 eV = 1,602.10 J Neguédi ta quy wie: — - Khi hé toa nhigt : Q<0 = Khi hé thu nhigt : Q> 0 Ma Khi hg thu nhigt thi sinh e6ng nén khi sinh eng A <0, nhén cng A > 0 va ap suit p= © o8 don vi: kg. Pa (Pascal) Jatm = 1,013.10° Pa ; 1 bar = 10° Pa = latm ; ImmHg wan 1.1.4.3.Hé thite Einstein vé quan hé gitta khdi lwong vi nang bi Kh6i long m va ning long E [a nhiig thude tinh cia vat chat. No c6 thé chuyén hoa Jin nhau theo hé thie : E= m.c* (c: vin t6c anh séng trong chin khong =2,9979.10° m3 thurdng lam tran 1a 3.10'm.s") Tir hé thie nay (E = m.c’), néu n6i mot cich nghiém ngit thi dinh ludt Bao toan khdi Iugng khdng cdn chinh xéc, vi Khi mot phan img xay ra thi ludn kém theo sr trao d6i ning, lung voi méi trudng ngoai, khi d6 khdi luong chat sé thay di mét long la Am £ e Nhung vi c qua Idn, nén Khi c6 su trao doi nang Iuong E rit ln méi thay su bién doi cua khdi Iugng m. Trong cée phan tmg hod hoe, sy thu phat nang Ivong E rat nho nén sy bién thién vé khdi lugng m khOng thé quan sit bing thye nghiém. Vi vay hién nay dinh luat Bao toan khéi long van con hiéu luc trong cac phan img hoa hoc. 1.2.CAC DINH LUAT CO BAN CUA HOA HOC 1.2.1. Dinh ludt bio ton khdi long : hing phép tinh dinh long eda hod hoc 1a dua trén dinh luat nay. 3 HOA DAI CUONG I ‘Chuong | : MOT SO KHAI NIEM VA DINH LUAT HOA HOC Dinh luat nay do cde nha Bac hoc Lomonoxop (1756) va Lavoisier (1789) phat hign mot cach dc lap v6i nhau - nhé thi nghiém nung kim loai trong binh kin va can do binh trude va sau phan img, thay ring khdi lrong khéng ddi trude va sau phan img. Noi dung cia dinh luat duoc phat bigu Khéi long ctia cde chat tham gia phan tng bang khdi long cde chat tao thank saw phan ing. Dinh ludt nay ding véi céc phan ting hod hoe, nhumg la gidi han eiia phan img hat nhin, do su chuyén hoa vat chat thanh nang Iuong tir céng thire Einstein : E = me” da dé cap tir phan truéc. Bio toan nguyén t6 - mOt tén goi khéc cing ciia dinh luat bio toan khdi lung do Lavoisier tim ra, c6 thé phat bigu : Khoi long ctia nguyén 16 trong cétc phan img ludn diege bao toan. Khi giai toan héa, ngudi ta thudng ding : so mol nguyén tie durge bao toan trong phan img hoa hoe. Thi du : Dét chay mét chit hitu co X cin a mol O2 thu duge b mol CO; va c mol H20. Xe dinh c6ng thite don gidn ciia X. . Gidi : Bio toin nguyén t6 : ne = ncor = b ; ny = 2nyn0 = 2c. Cling bao toan nguyén 15 (nguyén t5 O) : nope + Noyo2) = Noxco2) * Nogi20) = Nog * 2a = 2b + ¢ => Noxx = 2b + c= 2a 2c: (2b +e - 2a) => Cong thite don gian etta X. 1.2.2.Dinh ludt thanh phan khéng doi : Vi du : 18g nude durge tao thanh tir 2g hidro (ly trdn) va 16g oxi. . Du nude duge digu ché theo bat cit cdch gi (tng hop tit H2 va O2, hay bat ky cach ndo khac) va bat ky ta diéu ché & noi chén nao thi thanh phan dinh tinh va dinh luong (my > mo = 1: 8) van khéng d6i. Ngay nay ta xem day 1 diéu hién nhién nhung cac nha bac hoc da bé rat nhiéu céng sire, may mo theo doi bing rat nhiéu thye nghiém (di nhién cae dinh luat déu tir thye nghiém ma ra), Dinh luat nay la do Proust tim ra vao nim 1799 : Méi mdr hop chdt hod hoc déu cé thanh phan dinh tinh va dinh long khong doi ma khéng phu thuge vao cach diéu ché chat do. Néu khao sat mét cach nghiém ngat thi dinh luat nay cing bi vi pham néu thanh phin déng vi cia chat thay déi. Nhu HO khac D2O (vi cé thé tai thoi diém nay, tai dia diém khac thanh phan dong vj cé thé khac nhau, dan dén thanh phan khdi Iugng khac nhau), Do vay dé chinh xc hon ta nén phat bigu : Méi mot hop chat hod hoc déu cé thanh phan dinh tinh va dinh lwong khong déi ma khéng phu thuge vao cach diéu c dé néu thanh phan déng vi ctia céc chat tham gia phan img khéng déi. ‘Trong nhiing phin img théng thug ta thurong bo qua su sai bigt nhé nay. t vé cdc nguyén t6 phan img véi nhau c6 thé tao thanh nhiéu sin phim khéc nhau, Dalton da dua ra dinh luat nay (1803) «hai nguyen 16 tao thank v6i mhau nhiéu hop chat od hoe, thi nhiing Ki i nha nhtemhng s6 nguyen nhs Dalton ciing la ngudi cé nhiéu déng gop cho thuyét nguyén tir, cing nhu dinh luat duong luong. Vi du : Trong oxit eacbon : 12g C két hop véi 16g oxi, ti 18 me : mp =3: 8 ; c6n trong cacbonic : thi ctr 12g C két hop v6i 32g oxi, ti 18: me : mo = 3 : 8 Ta thay sé phan khdi long oxi két hop voi cing mét phan khéi long C trong hai chat Ay (oxit cacbon va cacbonic) ti lé 1 : 2. Ciing nhu trong axit hipocloro, axit cloro, axit cloric, axit percloric : sé phan khéi hrong. ca oxi ket hop véi cling mt phan khdi Iugng ctia H (hay cua Cl) trong 4 hgp chit dy lan luot theo tilé:1:2:3:4 Dinh luat niy cing bi vi pham khi xét dén ning hidrocacbon mach dai. Vi du : C2oHs2 voi C2)Hay chiing han, ta thay 2 hop chat nay van ti 1é véi nhau, nhung khéng phai la sé nguyén nho. 4 HOA DAI CUONG I ‘Chuong | : MOT SO KHAI NIEM VA DINH LUAT HOA HOC ng nh thay thé tich ed chat khi tham gia phan tig (6 eting dieu kign nhigt d6, ap suat) va cae chat khi tao thanh ludn ti 1é v6i nhau. Nhu phan img gitta hidro va clo dé cho khi clorua hidro : cit mot thé tich hidro phan img. vita dit voi mdt thé tich clo cho 2 thé tich clorua hidro. ‘Ong quy két = cdc thé tich cdc chat khi tham gia phan tng ti lé voi nhau vd ti lé voi cdc thé tich khi cia céc sin phdm khi tao thanh nine nhieng s6 nguyén nho. . . Avogadro sau khi quan sat eée phan img khi di dua ra dinh,ludt : O cing diéw kién (nhi@t do, dp sudt) nhue nhau nhing thé tich bang nhau cia moi chat khi déu chita cimg mét s6 phan we, (1811) Dinh luat ctia Avogadro da dura dén mot s6 hau qua ~ Ong da dua ra khai niém phan tir (la phan tir nho nhat cia chét), Ngoai ra dng edn hin manh : phin tr etia don chat khong ddng nhat v6i nguyén ti ma thong gom mét sO nguyén tt = S6 nguyén t6 duge bao toan. . . ~ Va trén co so d6, ngudi ta gid thiét ring y6i eée chit Khi phan tir g6m 2 nguyén ti Dua vio dé o6 thé gidi thich d& dang dinh luat ti s6 thé tich (Gay -Lussac) Ciing tir dinh luat Avogadro két hop véi dinh nghia vé mol ta cé thé néi : Mdt mol cia bat ky chat khi nao cing déu chiém eting mot thé tich khi, khi n6 cing digu kign nhiét 46, ap suat. Va bang cach cén 1 lit cia bat ky chat khi nao 6 diéu kién tiéu chudn (latm, 0°C), ma ngudi ta da biét durge khdi lrgng mol ctia n6. Tir dé dé dang suy ra: J mol ctia bat kj chat khi nao 6 diéu kién tiéu chudn cting chiém mét thé tich la 22,4 lit. 1.2.5.Dinh ludt dwong lwong: . Tir dinh nghia cia duong luong ta théy : 1 duong lwong chat nay tée dung vira du véi 1 duong lugng chat khac, hay n duong long chat nay tae dung vira dit voi n duong lwong chit khae. Dalton dua ra dinh luat : Céc chdt téc dung voi nhau theo nhitng khéi lugng ti lé véi duong hong ciia ching. Vay néu my gam chat A tic dung vira dit voi mg gam chat B va néu trong ma gam chat A c6 n duong lugng chat A thi trong mp gam chat B cing c6 n durong lugng chat B. Néu ta ky higu Dg va Dp lin luot la mol duong lugng chat A va B. Dam Dp mp Ta da c6 : my =n-Dy va mp = n.Dp ; suy ra *Vidu ~ Hoa tan 16,86g kim logi cin 14,7g axit. Tinh mol duong lwong cua kim loai Dg, biét mol duvong Iuong ciia axit Dae = 49 Gidi : Tie P* uy ra Dy, ~49. 886 Dy, im, 147 - Xac dinh mol duong long ciia kim loai Dy biét MCls chita 28,2 % kim loai M va Dei 35,5. 28,2 Gidi ee 100-28,2 suy ra Du = 35,5, 13.CAC PHUONG PHAP XAC DINH KHOI LUONG PHAN TU - NGUYEN TU dinh kh chat khi va chat dé bay hoi Ching ta c6 2 cach, nhumg ca hai déu da trén dinh luét Avogdro : Theo phuong phap nay dé xae dinh khdi lygng phan tir M cia chat khi edn xe dink, dua vao kh6i long phan tir M cua chit da biét, Néu goi chat chua biét khdi Iwong mol la X, chat da biét kh6i lvong mol la A. Trong ciing digu kign nhiét 46, ap suat, cdc thé tich bang nhau ciia 2 chat khi c6 khoi Ivong 1a mx va my va c6 khéi lugng mol la 5 HOA DAI CUONG I ‘Chuong | : MOT SO KHAI NIEM VA DINH LUAT HOA HOC Mx va Ma. Theo Avogadro : = = hay ™ = x1) 1g khéi luong. My My ma Ma m4 diéu kign nhiét d6, 4p suat) goi la ti khi ctia chat khi X so véi chat khi A - thudng ky higu 1a ma ™ (6 cing dy, Viy dy = a Nhu vay néu bidt dy, vi Ma ta xée dinh due Mx A Ya M4 % Xd dinh Ma va dy, bing cach la Ya - Ma : chon chat nao da biét khdi lrong mol, théng thuéng la H2 (fy, = 2) hode khong khi (Mxx ~29), = dy,: can 2 thé tich bang nhau (6 cling diéu kién) cia chat khi X va khi A duge mx va Ya ma suy ra dy,= 7% Yam 1.3.1.2. Theo thé tich mol : . . _ Theo hé qua cia dinh lugt Avogadro : Mét mol ciia bat ky chat khi ndo 6 digu kign tigu chun ciing chiém 1 thé tich 1a : 22,4 lit, Nhu vay edn Vo lit khi edn xée dinh M 6 digu kign 224m Yo Hoc xc dinh V lit khi 6 didu kién bat ky (di nhién phai biét ap sudt p va nhiét d6 T luc tigu chun duge khéi long m, suy ra M = “= RT M Suy ra M (can nhé phuong trinh khi ly tuéng chi ding khi dp suat p nho). Ay) 1 m (g). Gi nhé vao phuong trinh trang thai khi p.V=nR 1.3.2.1. Phicong phip Kannizzaro (1858) : Phuong phap nay tién hanh theo 3 bude . . ~ Bude | : Xac dinh khoi long phan tir cic chat khi hofc cdc chat d8 bay hoi c6 chita nguyén t6 edn xée dinh cang nhiéu eang t6t (nho phuong php xée dinh khOi wong phan tir 6 phan /.3.1). - Bebe 2 : Bing phuong phép phan tich (thye nghiém), xéc dinh him lung etia nguyén 16 dé trong cac phan tir cia hop chat da xac dinh 6 bude 1 - Bude 3 : Dya vao cae s6 liéu. 6 bude | va 2, xdc dinh kh6i hrong cua nguyén t6 cn tim trong timg hop chat, con s6 nho nhat (chinh xde hon la uée s6 chung lén nhat) trong ede con sé nhan dugc chinh la khéi luong nguyén té can tim. Vi du : Xéc dinh khéi lugng nguyén tit ela C Bude 1 Bude 2 Buses Hop chat (Khéi luong (Ham luong (Khéi luong ciia nguyén t6 phan tir) nguyén td (%)) trong | phan tir) Cacbon dioxit 44 2727 12 ‘Cacbon (Il) oxit 28 42,86 12 Axetilen 26 92,31 24 Benzen 78 92,31 72 Dietyl ete 4 64,86 a8 Axeton_ 58. 62,07 36 Nhur vay khéi long ciia nguyén tir C phai la : 12. . Phuong phap nay chi cho phép xac dinh khoi lugng nguyén tit ma cae hop chat cia n6 phai & thé khi hode dé bay hoi. 6 HOA DAI CUONG I ‘Chuong | : MOT SO KHAI NIEM VA DINH LUAT HOA HOC Con cae nguyén t6 khong tao duge cde hgp chat khi (hode dé bay hoi) thi phai ding phuong, php khae nhu sau day. 2.2. Phuong phip Dulong - Petit (1819) Ki nde dab ne dung ciia cc kim loai khac nhau hai 6ng nbn thay ring tich s6 cia nhigt dung rigng eta don chit véi khdi luemg mol nguyén tir cua nguyén t6 dé nim trong Khoang tir 20 - 29 Jmol K", tie trung binh vio khoang 26 J.mol".K Tich nay : cM = C goi la nhiét dung nguyén tir, d6 1a luong nhiét can thiét dé dun nong | mol nguyén tir len 1° Nhu vay dé xéc dinh khéi long nguyén tir ctia cdc kim loai mét cach gin ding ta cin xae dinh nhigt dung rigng ¢ Taco: Q=me (T>- Ty). Do lugng nhiét trao d6i Q cita m (g) kim loai (cin xéc dinh M) dé kim loai dé tir nhigt 46 T, én nhiét d6 T> ta suy ra duge c. Suy ra khéi hrong Mx (gan ding) 2 Vi du : Dé xac dinh khéi long nguyén tir chinh xac cia nguyén t5 X, ngudi ta lim céc thi nghigm sau . + Bang phuong phap phan tich, ngudi ta nhén thay trong mot loai oxit ea X e6 chia 68,4% (theo khoi lugng) chat X. + Bang phuong phap do nhiét long, ngudi ta nhan thay khi nung 10g chat X nay tir 25°C 1én 30°C thi can mot nhiét lrgng 1a 23 J. Px = X suy raDx=Do. 84 Gidi : Tit dink twat duong lung Bo mo 100-684 Suy ra Dx = 17,316. TitQ=me (T2-T;) <= 23=10.c. (30-25) suy rac= 0,46 Vay khéi long nguyén tir (KLNT) gan ding (gd) cia X 1a Ax (gd) = 26 = 56,52. Suy ra ti s6 : KENT = 56.52 = 3 964 046 Dy ‘17316 Vay hod tri etia X trong phan tg véi oxi la: 3 Suy ra kh6i luong nguyén tir chinh xae ciia X : 17,316.3 = 51,948 g/mol. Phirong phép khdi ph (MS): Hign nay phuong phap nay la phyong phap 6 d6 tin cay cao va nhanh chéng nhat. Neguyén tac : Cho kim loai muén xac dinh KLNT vo budng ion hoa, cac ion dong tao thanh dusge dura qua bd phan chon loc sao cho nhiing ion (+) e6 te 49 gidng nhau vin tiép tue hoat dong. Khi dé céc ion (+) nay duge ting t6c bang dign trudg roi cudi cing di qua tir trum, Dudi anh hudng cia tir trudng, ding ion (+) nay chuyén dng theo duong cong. Va khi biet duge bin kinh ciia dudng cong, ngudi ta sé xée dinh duge khdi lvong nguyén tir theo cong 2 thite A=Kner 404 Voi: K: hing sé ; n: sé e bj tach ra khoi nguyén tir khi bj ion hoa. e:dign tich electron; r: ban kinh dudmg cong H: cutng dé tir trudng ; V : higu thé tir trong. Phuong phap nay xac dinh duge khéi lugng cac dong vi. 7 HOA DAI CUONG I ‘Chuong | : MOT SO KHAI NIEM VA DINH LUAT HOA HOC BALTAP 1) Ding dinh ludt dong lirong dé giai ede bai sau a) Oxit eta mot nguyén t6 hod tri S chira 43,67% nguyén t6 d6. Tinh khdi Iluong nguyén tir ciia nguyén 16 do. b) Xac dinh hod trj cia mét kim loai. Biét khdi Iugng nguyén tir cua kim loai bing 204.4 va clorua cia kim loai dé chtta 14,8% clor. ¢) Tir 5,7g sulfat kim loai ta diéu ché 2,6g hidrroxit kim loai dé. Tinh mol duong lugng kim loai 6. 2) Cho 220m! dung dich HNO, tae dung véi 5g hdn hop Zn va Al. Phin img giai phong ra 0,896 lit (dkte) hon hgp khi gom NO va N2O. Hén hop khi dé c6 ti khéi hoi so véi Hp 1a 16,75. Sau khi két thite phan img, dem loc thu duge 2,013g kim loai. Hoi sau khi c6 can edn than dung dich A thi thu duoc bao nhiéu gam mudi khan ? Tinh néng d6 HNO; trong dung. dich ban dau. 3) Can bing cac phuong trinh phan img sau theo phuong phap dai so a) Fey + Clp + 280s > HCI + b) Fe+KNOs— FeO; +N>+K30 ©), Al+ Fe;O;—> AlO; + Fe d) FeO+HNOs— Fe(NOs); +NO+ 4) Bé tic va cdn bang cdc phuong trinh phan img sau theo phuong phap ion- electron a) NaBr +NaBrO3 + H,SO4 > Br, + Na;SO4 + b) KsCrOr + FeSOs + H28Os > Cra(SO9)s +. ©) Mg+NOs +H" No+ Mg? + d) MnO’ + HC:0, + H” > Mn®* + CO: + e) FeS: +H" + NOs > Fe + SO,* + NO + 1) MnO¥ + CoHi:05— Mn** + CO2 + 8) Fe,Oy + SO; + H® > Fe + $O2 + h)__ As,S; + HNOs > H3AsO,+ NO + 5) Dét chay 5,6g bot sit nung do trong binh oxi thu duge 7,36g hdn hop A gom Fe:Os, FesOs ‘va mét phan Fe cén lai. Hoa tan hoan toan hén hop A bing dung dich HNO; thu duge V lit hén hgp khi B gdm NO, va NO cé ti khdi so voi Hp bing 19. a) Tinh th V (dktc). b) Cho mét binh kin dung tich khong d4i 4 lit chita 640ml nude (d= 1g/ml) va khong khi (dkte) (80% Nz va 20% O2 vé thé tich). Bom tat ea khi B vao binh va lic KI binh t6i hi phan img xy ra hoan toan ta thu duoc dung dich X 6 trong binh. Gia sir 4p suat hoi nude & trong binh khong dang ké. Tinh ndng d6 % cla dung dich X 6) A la hén hop 3 hidrocarbon 6 thé khi. B la hén hop gdm > va Os, Tron A va B theo ti lé thé tich Va : Ve = 1,5 : 3,2 rdi dot chay. Hén hop sau phan ting thu duge chi gsm CO» va hoi nude cé ti Ié thé tich la 1,3 : 1,2. Tinh ti khdi cua hén hop A so véi Ho. Biét ti khéi cia hén hop B so véi Hp la 19. 7) Hoa tan hoan toan 17,88g hdn hop X gém hai kim loai kiém A, B va kim loai kiém thd M vao nude thu duge dung dich C va 0,24 mol khi Hp bay ra. Dung dich D gdm H3SO, va HCI trong d6 so mol HC! gap 4 lin sO mol, HsSOx. Dé trung hia 1/2 dung dich C ean hét V lit dung dich D. Tinh tong khéi lrong mudi tao thanh trong phan ting trung hoa. 8) Cho hén hop kim loai gdm c6 0,03mol Fe va 0,01mol Mg phan (mg hoan tan voi HNOs (dur 20% so véi lugng can thiét) tao ra hdn hop khi gam NO va NOz c6 ting thé tich 1a 1,736 lit (dkte) va c6 ti Khdi so v6i Hz 1a 21,3226. Tinh s6 mol HNOs da phan ing 9) Khi hoa tan 1,148g kim loai vio axit sunfuric loang dur thu duige 645 ml khi hydro 6 27°C va 770 mmHg. Xac dinh khéi rong nguyén tir chinh xac ctia kim loai. Biét nhiét dung riéng ctia kim loai nay bang 0,11 cal.g".d6" 10) Hoa tan 16,35g kim loai M vio axit thu durgc 0,5g hidro. Cing kim loai M nay khi ly 5g 6 80°C nhiing vao 100g nuée & 25°C thi sau mét le thay nhiét d6 ca khdi Ia 25,25'C. Xae dinh kh6i lugmg mol nguyén tir cia kim loai M d6. Biét nhigt dung riéng eua nude 1d 4,18 Jgik" 8 HOA DAI CUONG I ‘Chuong 2 : CAU TAO NGUYEN TU - HAT NHAN NGUYEN TU’ CHUONG 2 CAU TAQ NGUYEN TU" HAT NHAN NGUYEN TU Tir cudi thé ky thir 19 vé trude, ngudi ta nghi ring nguyén tir la phan tir nho nhat cia chat va kh6ng thé chia edt duge. Nhung dén cudi thé ky 19 do phat hign hing loat hign tuomg hur: tia am eye, hign tuong phong xa,...ngudi ta biét ring nguyén tit c6 cdu tao phite tap. 2.1.CAU TRUC NGUYEN TU : Hiign nay, ¢6 thé xem nguyén tir duge tao bai 2 phan la nhan va lop v6 electron Vaio cudi thé ky 19 khi nghién ciru vé hién tong phéng dign trong khi lang, Crookes va Lenard da tim ra mot loai hat méi lite bay gic, nh thi nghiém sau + Mot dng thuy tinh kin dai khoang 0.5m, chtra khi, 6 hai dau éng gin 2 dién cue duoc ndi voi mét higu thé I6n (vai chuc KV). Ong duge ndi voi mét bom hit. Chong chong + Khi ap suat khi trong éng vao khoang 6 mmHg, trong dng xuat hién mét dai sang chay tir cue am dén cuc duong + Khi ap suat con 0,01 mmHg thi dai sang khéng cOn, nhung 6 thanh dng d6i dign lai c6 vet sang mau vang I + Néu trén duéng di dé mét chong chéng thi chong chéng bi quay, chimg t6 tia nay [8 mot thng Iugng vat chat (co dong Iugng p = m.v). Can khi trén dudng di cua tia dé 2 ban cuc thi tia bi léch vé phia cuc duong, chimg 16 dong hat nay mang dign tich am, nén goi né la tia am cuc. Perrin da chimg minh dugc ring tia Am cue 1a nhitng hat vat chat ¢6 khdi long m va dién tich xde dinh, goi né 1a electron, Vay electron phai la cu tir cua nguyén tit Vao nim 1911 Rutherford da lam thi nghiém la ban tiace (He”*) vao la vang dat mong (5.10% mm), éng nhan thay da phan a céc tia oe di thing (98 - 99 %), edn mot phan rat bé bi Ich hung so véi ban dau. Vi vay Rutherford cho ring nguyén tir gom 1 nhén & gitta mang, dign tich dong va xung quanh la eae electron mang dign tich am. Gitta eleetron va nhin la ‘mt khong chiin khong rat lin so v6i kich thude hat nhan va vi ring nguyén tr trung hod ve dign, do d6 trong nhan phai c6 s6 dign tich duong bing vi s6 electron chung quanh Sau nay ngudi ta da can do chinh xac durge mot sé théng s6 cla nguyén tir + Khéi long electron: 9,1.10°! kg + Electron c6 ign tich 1,6.10""? coulomb + MGi nguyén tir cé khdi luong va kich thuée khéc nhau, nguyén tir nhé nhat va nhe 673.1074g va dy = 1,06 4 Thanh phén va cdu tric hat nhan nguyén tir duge céu tao béi 2 loai hat co ban la : proton va neutron, goi nhat la H co: my 2 Hat nl chung la nucleon, 2.1.2.1-Proton : duge Rutherford tim ra vio nim 1919 khi bin chim tiaae (ola nhan cia nguyén tir He) vao hat nhan nguyén tir Nito, éng thay xuat hién hat nhan nguyén tir oxi va 1 hat e6 m= 1u (don vj khdi lung nguyén tit) va 6 dign tich co ban : 1+. Hat nay chinh 1a proton, tHe+"N —> "O+!p Dy ciing la Kin dau tién con ngudi da bién nguyén t6 nay thanh nguyén t6 khdc. 9 HOA DAI CUONG I ‘Chuong 2 : CAU TAO NGUYEN TU - HAT NHAN NGUYEN TU’ Proton c6 : mp 6725.10 g ign tich qe "Cate 2.1.2.2.Neutron : dura Chadwick tim ra vio nim 1932 khi bin chim tia: vao hat nhin nguyén tir Be, 6ng thay ngoai su xuat hién cla C cén ¢6 hat khac c6 m ~ Lu va khGng mang dién goi 1a neutron. jHe + {Be ——> %C + jn Neutron 6 : ma = 1,00865 u = 1,67482.10™ g., dign tich qn Z.:86 proton trong nhén. Vi im, = lunén khéi hrong ciia Z proton la Z. N = s6 neutron, tuong tur khoi long cia N neutron li N Vivay: A=Z+N_ goi la s6 khdi cua hat nhan, Vim, < E = 28,33 MeV. Nang luong nay rit lén so véi nang luong lién két hoa hoc (véi lign két hoa hoc vao khoang vai eV ). Nhu vay trén cing mét don vi khéi lvong, ngudn hat nhan cho nang long gap hing trigu lan so véi nguén hoa hoe. Nang luong lign két cho a hat nhan 1 E - 1a cd A hat trong niin, suy ra ning Iuong trung binh cho méi nucleon la E, 2 Trong dé E, goi la nang long lién két ring. lugng tir hat nhdn spin, N6 nhan nhiing gid tri nguyén Khi nang luong lién két E, cang Ién thi hat nhan cang bén. Cac s6 ligu mp, my, khéi long nguyén tir timg nguyén t6 da c6 vi vay dé dang tinh khéi long hut Am, tir dé tinh nang Iugng hat nhan E cho timg nguyén t6 suy ra nang Iugng riéng E;, roi vé duéng biéu dién cia E, theo A, rit ra mot sé diéu * E, bat dau tir 0 cho |H tang din dén A = 56 thi E, dat cue dai rdi gidm dan déi voi hat nhan ning * Nhing hat nhan c6 s6 chin proton va s6 chin neutron bén nhat rdi dén nhiing hat nhan cé sé lé proton va sé chin neutron (hay chin proton, lé neutron) va kém bén nhat déi voi nhiing hat nhan cé sé 1é proton va 6 1é neutron. * Cac hat nhan c6 khoi Ivong trung binh bén hon céc hat nhan nhe va cae hat nhan nang. Digu nay duge giai thich do cée hat nhan nhe ¢6 kich thude nho nén sie eang bé mat nhé nén kém bén, cdn hat nhén nang kém bén i do trong nhitng hat nhan nang nay e6 nhigu proton nén luc day tinh dign lon. E, cang ln thi hat nhan cing bén, tire nding lwong cia hat nhan dé cing thip. Ma ta bit khi vat chat tir trang thai nding Ivong cao vé trang théi nang Iwong thap thi ning wong duge gidi hong. Vi vay, dé khai thc nang Iweng hat nhan ngudi ta dya trén nguyén ly nay. Do dé 6 2 cdch dé khai thée nang lung hat nhin © Tir hat nhin nang chuyén thinh hat nhin nhe hon ; gidi phong nang Iugng theo kiéu phan chia goi la phan img phan hach - thyc té d& duge thye hign la bom nguyén tir, la phan img hat nhan. © Tir hat nhan nhe tng hop thanh cdc hat nhan trung binh : phan img nhigt hach. ‘Thue té sing dung 1a bom khinh khi - bom H. 2.2 SU’ BIEN DOLNGUYEN TO HOA HOC 2.2.1 Hién wong phong xa tu nhién : La kha nang cua chat chira nguyén tO nao d6, khéng cin cé tic déng bén ngoai, tur pha ra bite xa khdng trong thay va sén phdm c6 thanh phan phi tap. Tinh phng xa ty nhién Lin " HOA DAI CUONG I ‘Chuong 2 : CAU TAO NGUYEN TU - HAT NHAN NGUYEN TU’ dau tién duge khém phi vio nim 1896 béi nha béc hoc ngudi Phap 1a Antoine Henri Becquerel nhé hién tuong mudi urani lam den gidy anh Sau nay khi di su nghién ecru hign tong phéng xa, Marie Curie di chimg minh doe cucdng do phéng xa ciia mét nguyén 16 chi phu thudc vao khdi luong ctia nguyén tie cia nguyén 16 dé (tre ld sé nguyén tie cia nguyén t6) ma khéng phy thugc vio nhitng yeu t6 khac nhw dang hop chdt, nhigt a6, dp sudt. Vi vay tinh phng xa c6 tinh nguyén ti. Néu cho chim tia bite xa c6 tinh phong xa qua tir tru’mg thi né duoc tach thanh 3 phan + Tia ot hoi bj Iéch vé phia ban am, chimg t6 tiao. mang dign tich dong. + Tia bi léch manh vé phia ban duong, chimg to tia mang dign tich am. +Tia + di thing khéng bi lgch vé phia nio, chimg t6 tia khong mang dign tich, Cée tia o& sau nay duge Rutherford khim pha : né chinh la hat nhan cia }He””. Tiact c6 kha nng dam xuyén va kha nding ion hoa cao, Cée tia B 1a ding electron vi né gidng tia Am eye, né cing c6 kha nang dm xuyén va ion hoa Cie tia 1a dong cée photon ¢6 nang long I6n, N6 ¢6 ban chit nhur anh sing hay ede tia Roentgen Trong qua trinh phéng xa ra tiao (1 He), tiaB ($e) lam Z ciia nguyén t6 thay déi, nén trong khi phéng xa thi cdc nguyén t6 nay bién déi thinh cdc nguyén t6 khac theo mét dinh luat xe dinh goi la dinh luét chuyén dich phéng xa. Dinh luat chuyén dich phong xa duce Fajans, Soddy tim ra vio nim 1913 : Khi phéng xa tia « dign tich diong ctia hat nhdn giém di hai don vj va khdt licong nguyén tie gidm di bon don vj, vi vay trong hign tuong phong xa tia a, ta durge nguyén t6 dimg trude nguyén t6 cit hai 6 trong bang tuan hoan. Khi phéng xa tia B khdi leong hat nhdn khong déi nhung dién tich dicong cia hat nhan tang thém mot don vi, nhu vay trong hién tuong phéng xa B ta dugc nguyén té dimg sau nguyén td ci mét 6 trong bang hé théng tuan hoan. Con khi ph6ng xa 7 thyc té khéng lam thay déi dién tich cing nhu sé khéi cua nguyén tir. Dé dB higu ta c6 thé n6i dinh ludt déi chuyén ciing tudn theo sw bio todn cdc hat : A va Z. + Nhu phong xa. a: 3X —> jHe + SY Bio toan A: A=4+A' > A'=4-A Bio ton Z Vidu + Phong xa B sx —> Bio toin A A=0+A' SA Bio toan Z Z=1+2 >L=2+1 Vidw 8K —> te + fCa Phong xa 7: Vi tiay khOng c6 dign tich, khéng c6 khéi Iugng nén trong swr phéng xa ddi nguyén t6 khéng xay ra. Cac san phim phan 1a dén Iugt ching c6 thé lai c6 tinh phéng xa - lam, xuat hign nhimg day phéng xa - nguyén 16 nay sinh ra nguyén t6 khée. Tap hop eée nguyén t6 tao thanh mit day goi la ho phong xa. Nguyén t6 bat dau cho mot day phong xa goi li nguyén t6 goc cia hg phong xa. © C63 ho phéng xa ty nhign va mot ho phong xa nhan tao. +Houran : *$U_ languyén td géc, két thc: 8S Pb +Ho Thori: 3 Th la nguyén t6 géc, két thie: “SPb + Ho Acti 23U_ languyén t6 géc, két thie: Pb + Ho phéng xa nhan tao : Ho Neptun : nguyén t6 géc *3)Np, két thc : "8 Bi. ys 12 HOA DAI CUONG I ‘Chuong 2 : CAU TAO NGUYEN TU - HAT NHAN NGUYEN TU’ ‘rédéric Joliot Curie kham pha ra vao nam 1934. Ho da ban tia vao cdc nguyén t B, Al, Mg. Cac nguyén té méi tao nén rit khong bén va ¢6 tinh phéng xa Hign tuong nay durge goi la phong xa nhan tao. tHe +B—> (4N) —>8N + fn 3N—>"C + fe" (€% positron) ZAL + $He —> (?!P) —>8P + in; &P—>NSi + ie tHe + ¥Mg—>(*Si)—> Si + In; 7Si—> ZAL + Pet Mot trong nhiing ing dung cin hign tung phing xa la xée dink tnbi ob vét Vi du nine trong qué trinh trao d6i chat ciia cde sinh vat dang tén tai, ngudi ta biét duoc ring ti 1é gitta “C va °C luén 1a mét hing sé. Khi sinh vat bi chét ai, qua trinh trao déi chat ngung lai, trong khi qua trinh phong xa cua “C vin tiép dién : $C > N+ Se. Cho nén lie Ay ti Ié gitta “C va. !°C kh6ng con nhur khi dang séng, So sénh hai ti Ié nay (c6 vat va sinh vat dang ton tai) e6 thé biét duge nién dai cha c6 vat (vi ngudi ta biét duge thisi gian phan hity cho timg chat phong xa) Khi ban hat nhan (0 cée hat nhin khée, tao thanh hat nhan méi, hat nhan méi nay thuong khéng bén ty phan rd va thinh céc hat nhin khéc. D6 1a phan img hat nhan. Tuy theo diéu kién phan img ma cé nhiing két qua khac nhau va phan loai thanh 4 loai phan img hat nhén : phan img don gin, phan tmg phan tén, phan ting phan hach va phan tng, nhigt hach, Phan img don gian c6 duge khi hat bin vao cé nang lugng nho va tir hat nhan bj bin sé phong ra mét sé hat co ban, nhu thi nghiém lich sir cia Rutherford ‘He+ SN —> "0+ !p ‘Cén phan img phan tan c6 duge khi hat ban vao cé nang lugng Ién hon (vai trim MeV), lac dy hat nhan bi ban sé phan ra cho nhiéu hat co ban va mét s6 hat nhan nhe. ‘Quan trong hon ca la phan img phan hach va nhigt hach. 2.3.1.Phén ting phén hach : Loai phan img nay xay ra khi cho neutron cham vao cc hat nhan *}3U, 78U, * Pu. Cac hat nhin nay bi phan thanh 2 manh nbd hon. Béng thoi khi bi tich thanh 2 manh thi c6 2, 3 neutron duge giai phéng, ede neutron méi sinh nay s® bin vo eae hat nhan khde gly ra phan img day chuyén. Phan tig nay (phan hach) due gidi thich la do khi neutron bj hat nhin chiém, thi nang, Iuwong duge phan bé theo tat ea thé tich lim gay ra eae dao déng, lie ay cde proton do Ive dy Coulom gay dan xa hét mat, lim mat cn bang véi lye hat nhan - la luc c6 téc dung ewe ngén i vay hat nhan bi duit thanh 2 phan. Qué trinh phan hach do nang long lin két riéng ea cde hat nhan trude va sau phan img phan hach cé sur chénh léch rit én nén khi 4y mét nang luong rit lon duoc giai phong. Tuy thuée vao mite d6 con ngudi can thiép vio qué trinh, nguéi ta chia phan tmg phan hhach thanh 2 Ioai: phan img phan hach day chuyén e6 diéu khién hay phan img phn hach t ph. © Phén ing phan hach day chuyén cé diéu khién 6 la 1d phan img hat nhan, Neuyén tie ctia phan (mg nay 1a bin neutron vao7** U, trong qué trinh phan hach thanh 2 manh no giai ph6ng ra 3 neutron va bing cach nao dé ngudi ta hap thu 2 neutron va dé cho 1 neutron c6n lai ban vao nhan °° U khac va ctr thé phan img tiép dién. ‘Trong qua trinh phan img néu sé neutron bi hap thu hét (hay bi bin ra ngoai) thi day chuyén sé bj dirt va phan img dimg lai. ‘Cén néu sé neutron ban ra khéng dugc hap thu hét 2 neutron, thi cdc neutron sé bin vao cae nhan cn Iai va s6 neutron sé ting nhanh, str phan hach ting nhanh kim nang long durge tich luy rat l6n sé gay ra phan img nd. 13 HOA DAI CUONG I ‘Chuong 2 : CAU TAO NGUYEN TU - HAT NHAN NGUYEN TU’ © Phin tong phan hach day chuyén te phat : (bom nguyén tt) Nhu trén da dé cp, khi s6 neutron giai phéng trong qua trinh phan manh khéng duoc hp thu thi cée neutron d6 sé bin hét vao céc nhdn con lai va ett thé ede Kin phan hach sé tang, len d6t ngot, sau mot thoi gian cuc ngin sé c6 mot ning lugng khong 16 duge gidi phong - sé xay ra mot vu nd nguyén tir. Muén vay thi phai lam sao cho #°U (hoc 732 Pu) that tinh khiét vi néu In cdc tap chat thi cdc tap chat sé hap thy neutron. Ma trong thién nhién thi Uran & duéi dang 2 dong vi la 25U 2 8U_ trong dé ™*U khéng phiin manh khi nhan neutron lai chiém 99,8 %. Do tinh chat hoa hoc ciia cac déng vi hoan toan giéng nhau, vi vay viée tich 7° U (c6 ham luong cuc thdp) rakhoi 8U (lam giau *°U) la diéu rat khé khan. Day 1a tro ngai chinh va lén cho viée san xudt vi khi nguyén ti. . . Gia sir da e6 U 235 thi phai lam sao cho eée neutron khi giai phéng phai bin vao hét cdc hat nhan U 235 khac, muén vay phai doi hoi phai cd mét Ivong U 235 nhat dinh mai tac thanh vu no nguyén tir - Iuong t6i thiéu dé c6 vu né duge goi la khoi Iuong toi han (néu Kh Iugng uran it thi cde neutron sé bj mat bit ra ngoai, khong bin hét vao cde nhdn U 235 Khée) Vi vay dé tao mot qua bom nguyén tir thi ngudi ta chia khdi luong U235 (trén gidi han) ra lam nhigu khdi nho nam riéng 18 catch nhau, dé khi mudn tao mot vu né thi ngudi ta ich né mot khdi thude né thudng, cho cde khdi nhé U23S nay gop thanh mot khdi duy nhat vuot qué khéi Iiong t6i han. Nang Iirong hat nhan c6 thé thu duge tir sy tng hop cdc hat nhan nhe c6 nang long lign két riéng l6n (nhu He) tir cdc hat nhan don gian hon (c6 nang long lién két riéng bé hon) la |H, 7H, |H TH+ {H —> $He+ y +23,3 MeV 1H+|H —> }He+ y +19,7MeV {H+ 7H —> {Het jn+y + 17,6MeV (Cac phan img nay rat kh6 xay ra (dé nhat la phan img thir 3). Phan img chi xay ra khi nhigt d6 rat cao (Khoang hang chue trigu d6). Vi vay ngudi ta goi logi phan ting nay 1a phan img nhigt hach. Nhu vay mudn c6 phan img nhiét hach thi phai xay ra vu nd nguyén tir dé cung cp nhiét d6 cho phan img nhiét hach. Nén hign nay phan img nhiét hach chua diéu Khién durge, chi ding lim va khi - d6 1a bom H Trong khi nhién ligu dé diéu ché 7 H lai tir nude bién. Bang cach dién phan nude bién do H,0 bj dign phan true, sau khi ign phn hét HO thi khi dign phan tgp sé thu duge 7H. Nai ta ude tinh, néu phan ing tong hop duoc thye hign thi mot lit nude bién twong duong 400 lit diu hoa va 7H duge sin xuit ¢6 gi thinh vio khoang 1% gid than ! Nude bién lai Li ngudn nhién ligu v6 tan. 4 HOA DAI CUONG I

Vous aimerez peut-être aussi