BAI HOC Y DUOC THANH PHO HO CHI MINH
BO MON Y DUC - XA HOI HOC
Dao dirc Y hoc
Cha bién: PGS.TS.BS. Tran Digp Tuan
\¢/ NHA xUAT BAN Y HOC
2020CHU BIE!
PGS.TS.BS. Trin Digp Tuan
THAM GIA BIEN SOAN
GS.TS.BS. Tnrong Phi Hing
PGS.TS.BS. Dé Vin Ding
PGS.TS.BS. Nguyén Thi Bay
PGS.TS.BS. Dé Dinh Cong
PGS.TS.BS. Cao Ngge Nga
PGS,TS.BS. Tran Thiga Thuan
TS.BS. Ha Manh Tun
TS.BS. Nguyén An Nghia
TS.BS, Trin Nguyén Quée Vuong
ThS. Mai Khinh Linh
THU KY
ThS. Mai Khénh Linh
HOI DONG THAM BINH
1. PGS.TS. Chau Ngoc Hoa, DHYD TP.HCM Chi tich
2, TS. Nguyén An Nghia, DHYD TP.HCM Uy vin TK
3, PGS.TS. Hoing Quéc Hoa, Neuyén GD BVND Gia Binh = Nh xét 1
4, TS, Huynh Thi Duy Huong, P.CT H@i Chu sinh va So sinh Nhgnxét2
5, PGS.TS. Nguyén Ngoc Khéi, DHYD TP.HCM Uy vién.
Quyét dinh Iya chon va sir dung gido trinh “Dao dite y hoc” tai Dai hoc ¥ Duge TP.
H@ Chi Minh s6 1015/QD-DHYD ngay 09 thing 6 nim 2020 cia Higu truéng Dai hoc
Y Duge TP. Hé Chi Minh.LOI NOI DAU
Y hoc c6 mot lich sir phat trién lau dai trong tién trinh phat trién cia xa hOi loai
ngudi, Cing véi sy phat trién cia y hoc, thyc hanh y khoa ngay tir diu dit & phuong
Dong hay phuong Tay déu huéng dén mye tiéu lam giém ndi dau bénh tét cho con
nguéi. Tir g6c d6 cia ngudi bénh, thay thuée 18 ngudi giip ho trénh duge bénh t&t, chita
lanh bgnh va those khdi edi chét. Chinh vi vay, thy thube Iudn duge ngué tin
‘turéng va trao quyén mOt‘céch tuyét d6i dé quyét dinh ste khde va tinh mang cia hg. Vi
1é 46, xuyén suét chiéu dai lich sir phat trién cia y hoc, thc hanh y khoa ludn hung
én myc tiéu xée dinh nhimg digu gi la nén va kh6ng nén lam, Dé chinh la khia canh
go dite cua thyc han y khoa, hay cdn goi la dao dite y hoe.
Dao dite trong y hoc 18 mot bo ce nguyén tc vé dao dite qua dé cdc gid tri - su ton
‘trong tinh ty chi, khéng gay hai, mang lai Igi ich va sy cdng bing - duge dp dung trong
thye hanh va nghién ciru y khoa. Day 1A nhiing nguyén tie cho phép bac si, céc nhan
vign y t8, bénh nhan va gia dinh thao Iudn va lén ké hoach digu trj nhiim dat duge myc
tigu chung. Céc nguyén the dao dite trong thyrc hinh y khoa la co sé dé cde nhan vién y
16 c6 thé tham chiéu khi giip phai nhimg tinh huéng mau thudn va khé khin.
Da cé nhidu quy téc img xir duge hinh thinh va phat trién nhu Loi thé Hippocrates
(thé ky thir 5 trade céng nguyén), Quy tée Nuremberg (1947), Tuyén ngOn Geneva ciia
Higp h6i Y khon thé gi6i (1947 va 2017) va Tuyén ngn Helsinki (1964) ... Cae b@
nguyén tic nay da phat trién cing voi sy phat trién ciia y hoe va tip trung vao 3 chi dé
chink, dé 1a (1) trach nhiém dao dite eta ban thin ngudi thay thude véi tu céch 1A ngudi
hanh nghé y, (2) trich nhigm dao dite clia ngudi thay thude trong méi quan hé vi bénh
han va cOng ddng, va (3) trach nhigm dao dite cita ngudi thdy thudc trong méi quan hé
v6i ddng nghiép.
Dao dite y hoc da va sé tip tuc phat trién cling véi sy phat trién cita x3 hdi loai
ngudi va y hoc nhim dap img nhu clu chim séc site khde cia con ngudi 6 timg giai
oan phat trién cia lich sit. Cling can hu ¥ ring, dao dire y hoo 1a mét nhanh ciia dao
tie hye va tiét hoe, do dé chiu anh hung cia tén giéo va van héa. Diéu nay di hoi
nhan vién y té su nhay cam can thiét trong cdc tinh hudng lém sing khée nhau. Sé con
46 nhting tranh Iudn chua cé loi dap 16 ring nhw diéu gi la diu tt trong thye hank y
Khoa? didn gi la dién tét cho ngudi bénh va cong déng? Quyén séch “Bao dite y hoc”duge viét nhiim cung cp cho sinh vién, hoc vién va nhdn vién y +6 nhiing hiéu biét vé
triét ly va nguyén thc co ban vé nghia vy dao dite trong thye hanh y Khoa.
“Pago ire la biét phan biée gitea cdi gi ta cb quyén lam var edi gi la dring md ta nén
Iam.” - Potter Stewart.
PGS.TS.BS. Tran Digp TuanMUC LUC
Chuong 1. Lich sir dgo dite va dao dite y ho
Bai 1, Lich sit cia dgo dtc
TS. Tran Nguyén Quée Vuong
19
Bai 2, Khai nigm va lich sit cla dao dite trong y hoa... ran
TS. Nguyén An Nghia
Chuong 2. Cac nguyén ly co bin ita y dite. 29
Bai 3. Céc quan diém y dite phuong Dong va 9 nguyén te lim thay thuéc ciia Hai
Thugng Lin Ong.. 30
PGS.TS. Nguyén Thi Bay
Bai 4. Bén nguyén tic co ban cita y dire phuong Tay .... 48
GS.TS. Truong Phi Himg
Chwong 3. Méi quan hg thay thuéc — bénh nhan...
Bi 5, Cée mo hinh mi quan he gitathiy thode va bénh nhan..
ThS. Mai Khanh Linh
TS. Nguyén An Nghia
Bai 6, Bao mat thong tin ngudi bénh.. = 79
PGS.TS. Dé Dinh Cong
Bai 7. Cac chit dé lién quan khéi dau cudc sing... 88
PGS.TS. Dé Dinh Cong
8
POSTS. Dé Dinh Cong
Bai 9. Trach nhigm dao dure giam nhg con dau va ndi khé ciia ngudi bénh...... 109
PGS.TS. Cao Ngoc Nga
Bai 10. Noi that voi bénh nha, théng béo tin xu, gidy dng thufn va
xir ly sy cé y khoa..
Bai 8. Y dite va cdc chu dé lién quan két thc cude séng..
118
TS. Ha Manh Tuan
Chuong 4. Méi quan hé thiy thude - ding nghi
Bai 11, Méi quan hé gitta thay thuéc va ding nghié
131
32
PGS.TS. Nguyén Thi BayChurong 5. Méi quan hé thay thude— cng ding.
Bai 12. M6i quan hé gitta thy thude va xa hdi
151
1.152
PGS.TS. Trdn Thién Thudin
Chuong 6. Y dite trong nghién ciru y sinh hye.
Bai 13. ¥ dite trong nghién cifu Khoa hoe ...
165
166
Vain DiingDANH MUC CAC TU VIET TAT
‘TIENG VIET
‘Tir viét tit Nghia
BYT BOY Té
cssK Chim Sée Site Khoé
HA Huyét Ap
KTC Khoding Tin Cay
NC Nghién Céru
ND-CP Neghi Dinh —Chinh Pha
NVYT ban Vien Y Té
QD-BYT Quyét Dinh Bo Y TE
SCN Sau Cong Neuyén
SXH Sét Xudt Huyét
TCN Tarée Cong Nguyén
TT-BYT ‘Thong Te -B6 Y TE
XHCN XA Hoi Chit Nghia
YHCT Y Hoc Cé Truyén
YHED 'Y Hoc Hign DaiTIENG ANH
‘Tir viét tit
ACP
AIDS
AMR
cpe
CoV
CRISPR-C9
DNR
HIV
IcsI
Icu
MCQ
‘ERS
NEIM
OsRD
PHS
PM
SARS
WHO
WMA
‘Tiéng Anh
Advance Care Planning
‘Acquired Immunodeficiency Syndrome
AntiMicrobial Resistance
Centers for Disease Control
and Prevention
Corona Virus
Clustered Regularly Interspaced
Short Palindromic Repeats
CRISPR Associated Protein 9
Do-Not-Resuscitate
Human Immunodeficiency Virus
Intracytoplasmic Sperm Injection
Intensive Care Unit
Institutional Review Board
In Vitro Fertilization
Multiple Choice Question
Middle East Respiratory Syndrome
‘Magnetic Resonance Imaging
New England Journal of Medicine
Office of Scientific Research
and Development
Public Health S
Particulate Matter
Severe Acute Respiratory Syndrome
‘World Health Organization
World Medical Association
Tiéng Viet
Ké hogch chim séc durge lap trudc
Hi chimg suy gidm mign dich
mic phai
Khang khéng sink
Trung tim kiém sodt bénh tat
Vi rit Corona
Ban ddng thudn khéng hdi site
Vi rit gay suy giam mién dich 6
gud (vi rét HIV)
Kj thugt tiém tinh tring
vvao bao trong notin
Khoa Cham séc tich cue
di ddng dao dite cdp co sé
‘Thu tinh trong éng nghiém
(Cau héi tric nghiém
‘Hoi chimg hé hap Trung Dong
Chup céng hnréng ti
Tap chi Y khoa New England
‘Van phong nghién cifu khoa hoe
‘va phat trig
Vuy té cong cng
Byi min
Hi chimg h6 hap cp tinh ning
Té chite ¥ té thé gidi
Higp hgi ¥ khoa thé gidiCHUONG 1. LICH SU DAO DUC
vA DAO BUC Y HOCBAI 1. LICH SU CUA DAO BUC
TS.BS. Tran Nguyén Quoc Vuong
MUC TIEU HQC TAP
Sau khi hoc bai nay, sinh vién ¢6 thé:
1. Trinh bay va gidi thich deg khdi nigm dao dee
2. Trinh bay duge ode nét chinh ctia qué hinh thanh Khai nigm dao dee
3. Trinh bay va gidi thich duoc sw gidng va khée nhau giita dao dite va phép ludt
1. GIGI THIEU
ining ta nén séng nhur thé nao? Ching ta nén huéng toi mye dich nao trong cude
sng cita minh: sy hanh phiic, su thong théi, su dite hanb, hay vige tgo nén Ahtmg diéu
tbr dep. Léy vi du nhs mot ctu hoi ow thé ma rét nhigu ngudi trong ching ta cé thé da
Jam né rt thuimg xuyen: vige n6i bi v6i mgt mye dich t6t ding hay sai? Hay nbiing
vi du khéc thude cde vin dé “vi mé” hon: ching ta nghf thé nao vé vige séng trong sy
xa hoa trong khi & m6t noi nao dé trén trai dit ngudi khéc dang chét d6i? Cac cudng
quéc phét déng chién tranh chéng khiing bé 1a dling hay khong, khi Iu6n ¢6 kha ning
hing nguéi dan v6 t6i bj sét hai trong ede cuge tin e6ng? Hay nhing eau hoi gin voi
ching ta hon, 6 lién quan dén y Khoa: vige nbn bin v6 tinh con ngudi 6 hop ly dit
véi muc dich dé ldy tang cy ghép? Céc phong thy tinh nhfn tgo hay nghién ciru pha
hily ce phoi thai ngudi khOng sit dung 18 dling hay sai?.. Ki ban ban Khosn v6i cée
cu héi trén, ban dang tim cau tra 1di cho ede vin dé thude pham tri triét hge ma ching
ta sé tim hidu trong bai viét nay: dao dite.
Xoay quanh vin 48 dgo dite, ludn c6 nhidu cau hoi duge dit ra & nhiéu mite 45
Khe nhau, tir céc vin dé co ban nhu ra quyét dinh d6i voi mot sy vige cu thé nao dé,
én cée méi quan tam I6n hon nw céc gid tri ty nhién va cde chun myc ctia con ngudi.
rong tiéng Anh, hai tir “ethics” va “morals” déu durge dich sang tiéng Viét 14 “dao
dito”, Tuy nhién, theo tir dién Cambridge, “morals” 1 cdc chudn myc dé phan dink mét
tinh céch hay mét hinh vi ld ding hay sai, trong khi 46 “ethics” 1a mOt hé théng ede
niém tin, chudn mye duge cOng déng cong nhdn, hé théng nay duge phat trién. dura trén
cc “morals”, Nghia khi djch hai ti nay sang tiéng Vigt va géc tir ciia hai tir nay s& duge
8 cp cy thé hon 6 phiin sau.
‘Nhu vay, higu mot céch don gidn, “dgo dite ~ ethics” 1A m6t tép hop ede chun mye
48 phan djnh mét tinh céch/hanh vi ding/sai duge xii hoi céng nhin.
10Mie dit dgo dite hoc thing duge xem 1a mt nhénh cla triét hoc, mén hee nay c6
1ién quan va duge lbng ghép mot céch ty nhién véi rét nhiéu Tinh vue khéc, bao gdm:
nhan ching hoc, sinh hoc, kinh t6, ch sit, chinh tr, x8 h6i hoc... Tuy vay, dao dite hoe
vin khac biét so véi céc chuyén nganh khéc do cée vin dé dgo dite khéng thé kiém
chimg bing céc Iy thuyét thye t8 nhu ede khoa hoc khéc. Trong bai nay, ching ta sé
cing luge qua khéi niém vé dao dite, sau d6 tim hic gudn gdc cita dao dite. Cudi
cing, ching ta diém qua céc c6t méc chinh trong lich str vé cdc tur tuémg va triét hoc cita
dao die.
2, KHAI NIEM BAO BUC
Véi tu edch 1a m6t b6 phan cia tri thitc triét hoc, nhimg tu trémg dao dite hoc di
xuit hign tir hon 26 thé ky truéc day trong triét hoc Trung Quéc, An D6, Hy Lap cé dai.
Day ld thoi ky’ céc hoc thuyét dao dite chua thye sy tré thinh khoa hoe.
Danh tir dao dite bit ngudn tir tiéng Latinh 18 mos (moris) - 1é théi, (moralis nghia
14 c6 lign quan dén Ié théi, dao nghia). Con “luan ly”, tha’mg xem nhu déng nghia véi
“dao dite”, 06 géc & chit Hy Lap 1a éthicos nghia 14 1é théi, tap tuc. Hai danh tir dé
chimg 16 ring, khi ta néi d&n dao dite, tite 14 néi dén nhiing 1é théi tap tue va biéu hign
méi quan hé nbét dinh gitta ngudi va nguéri trong sy giao tip voi nhau hang ngay.
Sau nay, ngudi ta thuémg phan bigt hai khdi nigm, “moral” 1a dao dite, cdn “ethics” 1a
go dite hoe.
G phuong Déng, cdc hoc thuyét vé dgo dire cua ngudsi Trung Quée o6 dai bit nguén.
tir cdch hiéu vé dgo va dire cha hg, Dgo 18 mét trong nhimg pham tri quan trong nat
cia triét hoc Trung Quée ¢4 dai. ao (iif) c6 nghia 14 con dudng, duong di. Vé sau khai
nigm dao duge van dung trong triét hoc dé chi con dudng cia ty nhién. Dao con c6
nghia 18 con duéng, 1a cdch sng cia con nguéi trong x3 hoi. Khai nigm dgo dite diu
tién xudt bign trong kinh van déi nha Chu va tir d6 tré diné duge ngudi Trung Quée c6
dai thudmg xuyén sit dung. Dite (7) ding dé néi dén nhin dite, dic tinh va nin chung,
dite 1a bigu hién ciia dao, 1a dao nghia, 1A nguyén tie Iudn ly. Niu vay, 6 thé néi dao
dite cia ngudi Trung Quéc oé dai chinh 14 nhiing yéu cau, nhimg nguyén tie do cue
séng dat ra ma mdi nguwéi phai tudn theo.
Negay nay, dao dite duege dink nghita nhue sau: dao dite la mét hinh thai ¥ thie xa
bi, Id tap hop nhimg nguyén tac, quy tac, chudn myc x hoi, nhdm diéu chinh céch
diimh gid va.céch tmg xir ciia con ngudi trong quan hé véi nhau va quan hé véi xa hi,
ching duge thec hién béi niém tin cd nhén, boi sike manh cia truyén thong va strc
manh ctia due ludn xa hoi.
‘Nhu vy, o6 thé phan tich Khai nigm dgo dite thimh cée diém cn hu ¥ sau:
"1Dao dive la mt hinh thai ¥ thite xa hoi phan énh t6n tai x4 h6i, phén dnh hin thyc
dai séng dao dice xd hgi. Didu nay st duge ban luda chi tiét hon & phan ngudn géc cha
go dite va sé gitip gidi thich vi sao quan diém dgo dite 6 cdc x4 hi khéc nhau Iai e6 swt
Kchée nhau.
Dao dite Ic mét phuong thite diéu chinh hank vi ciia con ngwéi. Loti ngudi ching
ta cé nhigu phurong thie diéu chinh hanh vi: phong tue, tip quén, ton gido, phap lat,
dao dite,..Déi vi dgo dite, sy Génh gid han vi con nguéi theo khudn phép chudn mye
vva quy tie dgo dive bigu hign thanh nhiing khdi nigm vé thign va 4c, vinh va nhye, chinh
ghia va phi nghfa, Bit ky trong thoi dai lich sir ndo, nguéi ta cfing du duge dénh gid
‘nit vay. Céc Khai nigm thién dc, khuén phép va quy tie hanh vi cia con ngwéi thay adi
tir thé ky nay sang thé Icy khde, tir diin tc nay sang din tc khéc. Nhing khuén phép
(chudn myc) va quy tie dao dite 1a yéu cau cia x8 hoi nat dinh dé ra cho hanh vi mdi
cé nhiin, Né bao gdm han vi cla cé nhin d6i véi xi hoi va d6i voi ngudi Khée. Ba 1a
mét thinh vién cia x4 hGi, con ngudi phai chiu sy gido dye nhat dinh vé ¥ thite dao dite,
Ot stt dénh gid 46i v6i hah vi cba minh va trong hodn cénh nao 46 edn chju sy khién
tréch cia long tm. Do vay, su digu chinh dao dite mang tinh ty nguyén, va xét vé ban
chat, dgo dite 1a sy Iva chon ciia con ngudi.
3. LICH SU BAO BUC
Dao dite 1A mot hinh thai ¥ théte x4 hGi, 1a mot b6 phan cia kién tric thugng ting xa
hoi. Khi con ngudi bat du lich sir cia minh, tr tich ra khdi ty nhién thi mét trong
nhimg dau hiéu chi béo 1a gid tri dgo dite, Vi nlu cfc thi Hinh, th truég trong cOng
déng duge bau ra bao gid cing dya trén uy tin cla ho voi cGng dong. Do 46, dé xc
@inh ding hon thi lich sit loai ngudi bit dau tir dau, lich sit dao dite ‘bat dau tir do,
Lich sit dao dire gin lign v6i lich sir lodi ngudi, Khi nto Khong cdn dao dite thi cting
Khéng con con ngudi va nguge Iai. Trong méi giai dogn phat trién khéc nhau cita xf héi,
bidu hién cia dgo dite cfing khéng hoan toan nhu nhau. Sy xudt hién sém cia dao dite
0 véi cde hinh thi ¥ thite x8 hdi khée nhau 1a mOt diu higu quan trong 48 nhan thiy
‘vai trd quan trong ciia dao dite d6i voi sy tOn tai va phat trién cha xa hOi. Tin nguéng,
tn gido cing xudt hign sm nhung bin thin né khéng tich ri dao dic.
Khi tu duy loai ngudi phat trién (triru tugng héa cao), con ngudi xdy dung cae hé
‘théng khai nigm, pham tri 6 tinh gid thiét, 1y luin 48 giai thich thé gidi dong thoi ly
gidi, oft nghia chinh cdc quan hé gitta ngudi véi ngudi va gid tri ngudi. Tir day, dao dire
hoe duge hinh thanh.
123.1. Thoi ky c6 dai
3.1.1. Ving Trung Déng cé dai
Tit hon 3.000 nam truée céng nguyén, di cé nhiing ban thio ghi chép vé cdc loi
gido hudn dé day cho céc bé trai thudc tang 1ép théng tri. Cée ldi giéo hun nay bao
gdm céc 1di khuyén khén ngoan vé lam thé nao dé séng hanh phtic, tranh cic xung dot
Khong dang c6, phat trién céng danh, cing véi céc Idi giéo hudn danh cho ting 1p
théng tri nhur déi xir cong bing voi ngudi din, d6i xir tir té voi ké thdp, hay khong duge
cudi nhao ngudi mi va ngudi lim. Céc ldi day di nghe rit sing suét nhung lai him
chita nhigu didu khéng r6 rang va thiéu cdc suy xét thyc 18, vi nhur sy cng bing duge
nhic dén nhung lai khéng 6 céc Iai chi din cu thé vé thé nao 1a céng bing va khong
cong bing Khi cd céc sy bat dng xuat ign,
Tuong ty vay, bo lugt Hammurabi cia nguéi Babylon, duge xem 1a b6 ludt thinh
‘vin cé xa nhét, véi nguyén ly “mit d3n mit, ring dén ring”, Tuy nhién, sy céng bing
cfing khéng duge thé hién binh ding, mang nang tinh giai c4p, vi dy nhw viée mot quy
tOc lim mit cia m6t thuémg dan bj tn thuong, hinh phat 18 mét lung dong bac.
Ké dén, céc didu Iudt trong vin héa cia ngudi Do Thai ciing ké thira cdc nét cita
ngudi Ai Cap va Babylon, dic bigt trong Kinh Thanh Cyu Uée, Mudi Diéu Rain ndi
tiéng trong Kinh Thanh cia ngudi Do Thai khéc bigt so véi ede ving khéc 6 diém n6
nhan manh vao tréch nhiém voi Chita.
3.1.2. Phuong Déng cé dai
6 phurong Déng cd dai, dao dite cfing thudng gin lién véi céc triét ly tn gido nhw
‘Nho gio, Dgo gido va Phat gido.
3.1.3. Hy Lap c6 dgi
Hy Lap cé dai la noi khai sinh ra triét hoc dao dite phuong Tay voi cde tu tuémg cita
Socrates (470 - 399 trude cong nguyén), Plato, va Aristotle (384-322 trrde cong nguyen).
Socrates, nhu duge mé ta bdi Plato - hgc trd cia ng, la mét hinh thé cia nhing gi
tt dep. Theo Socrates, didu tt cing nhur mit tri, néu mat tdi cho Anh sang va sw
séng, didu tét dep cing cho kién thite va dire hanh. Trong khi 46, dao dite hoc theo
Aristotle duge xéy dymg dya trén nén ting ctia Plato vi Socrates. Tuy nhién, Aristotle
phé binh dao dite hc ciia Plato 18 16i cudn con ngudi di qué xa khoi thyc tai minh dang
séng. Aristotle cho ring ban chit (hinh thite) cia syt vat khong & trong thé gidi céch
(¥ nigm) ma 6 trong chinh vat chit. Aristotle ding m6 hinh sinh hoc: biét diéu gi nghia
1A nha ra céc b6 phan cia né hoat dng nhur thé nao trong mét toan thé dé né phat trién
hodn toan chite nang cia n6.
133.2. Thdi ky Trung cé
Dao dite thoi ky Trung 08, duéi anh huéng ning né cia tn giéo, xoay quanh van
4 gta die tin va Iy te Iy te ndng a hay can ro die tin trong Khi tm xkiém nbn thie
vé digu ding hay sai. Véi hai dai dign tiu biéu 1a Thin Augustine (354-430) va
‘Thomas Aquinas (1225-1274).
Duéi quan diém cia thinh Augustine: 41 sing ly tri (hung dén hanh phic tam
thoi, didu thién ty nhién va chéng qua) va 43i sng dite tin (dura dén sy ctru ri va hanh
phtic vinh ciru, iu thign siéu nhién). Vi vay, nhén dite o6 thé luyGn tap due nhung gid
trj thyre sw phai duge thie day boi niém tin. Con ngudi séng nhu khéch lit hanh trong
thé gidi nay. ,
‘Thomas Aquinas khém phé va dua triét hoc ciia Aristotle vao géc nhin cia tn gido
(do thoi ky nay site anh huéng cita ton gido rit rong Ién), tao nén mot sit hai hoa gitta
nén dao dite ty nhién va dgo dite huéng than. L¥ tri dua dén cae nhén dite tri tug; nhung
dite tin dua dén nhan dire d6i than, Ly tri 1a tiéng n6i ca long tam, Mét minh ly tri
‘thong thug c6 thé dat dén hidu biét quy lust ty nhién. Dao dite ty nhién bao gdm vige
phat trién kha nding ola IY tri dng thoi thye hanh adi sng tuin ly; dao diet nhién
dua con ngudi dén hanh phic. Dgo dite huéng thin bao gém vige dat duge ede nhén
dire huéng thin, dat duge céc 4n sing cita thin lin.
3.3. Thai ky cn dai
3.3.1. Luin If “Tye ve” so v6i lun If “Dong cam”
Hobbes (1588-1679) - Nha tur tugng dau tien tgp ef do dite mot cach hg théng
theo quan diém khoa hge. Trong ty nhién, ty bin chat con ngudi tim kiém sy bio toin
cho chinh minh. Trong tinh trang ty nhién, ding hay sai khéng tdn tai, khOng co Indn ly.
Chi khi x4 hoi dén sy hinh thanh va khi moi ngudi sin sing dong ¥ céng hién tron ven
long trung thinh cho dt nuse thi dao dite méi c6 thé thye hign duge. Nha mude o6 thé
trimg phat nhimg hanh dng ngén tré hoe ban thudng cho ahiing hinh dong cb vi
céng ich va sy an todn cia nguvi din, Do 46, dao dite hoe abi véi Hobbes xuat phat tir
hu cdu ty vé,
David Htime (1711-1766) - Nguge lai véi céi nhin dgo dite mang tinh co hoc va
duy vat cla Hobbes, Hume cho ring cim gic vvé sy dau dén dua chiing ta dén vige suy
fu va hinh thinh nén nhimg quan nigm vé cong ly va diéu thign, tir d6 tao nén mot he
théng cdc phén doan luin ly. Luan ly c6 cfc khia canh khéch quan (két qua cia hanh
dng) va chi: quan (cim gide vé mite 49 hai long ma ngubi khée ¢6 durge). Mot mink ly
tri khong thé tra 103 hét nhtng van nan Iuén Iy, nhumg cin mot “sy déng cém ludn ly”
trong vige chon Iya diéu gi hu ich hay hai ldng dé hanh d6ng.
143.3.2. Dgo dice hoc “Bén phan” so voi dao dice hgc “Hé qua”
Immanuel Kant (deontology, bn phén) - Con ngudi mun duge tyr do theo dudi ly
tudng dgo dite ciia minh ma khong bj tr6i bude béi bit cit dp hye gi tir bén ngodi. Do dé,
ching ta cam th4y c6 bén phan va tréch nhiém lam “ding” hay lam theo “Ig phai” di
digu dé mang Igi Igi ich hay khéng lgi ich cho minh, Vi muén duge ty do va dat dén
hanh phic thye sy, chting ta tuan theo “ménh lénh tuyét d6i”. Diéu cao thugng nat trén
ai nay chinh la y chi muén thyc hinh didu ding bat ké nd cé mang lai két qua tt cho
minh hay kh6ng - “The highest good is the good will”.
Jobn Stuart Mill (consequentialism, chi thuyét hé qui) — Hé qua 1 nguén géc ciia
dao dite hoc vj Igi. Dao dite nhdim vao nhiing gid tri cé thé gia ting t6i da hé qua “tot
nhat” cho moi ngudi. Hanh vi dao dite 18 hanh vi mang lai lgi ich t6i da cho nhiéu ngudi
nhét. Dao dite vi loi 18 syr dung héa gitta vi tha va vi ky, Iuén tim hanh vi mang dén hg
qua “t6t” thay vi “ding”, cho nén nhiéu khi hé qua cla “hanh vi” vj loi va hg qua cia
“nguyén tie” vj Igi cé thé mau thudn nhau. Do 6, cn phai ¢6 sy cén bing gitta hai khia
canh nay cita vi oi. “Ludn luén phi chon hinh vi mang Iai gi ich tt nhat cho nhiéu
ngudi nhée”,
3.4, Cée Khuynh hwéng trong dao dite hgc hign nay
3.4.1. Doo dite gidi tinh (gender ethics)
Kham pha nhig nguyén tic dao dite “v6 hinh” nhung bat céng déi véi phy ntt hay
ngudi ddng tinh dang tiém ting trong sinh hoat cia nhiéu ting lop x hdi, wée khé lao
dong, t6 chitc tén gido va céch d6i 20 gitta con ngudi voi nhau. Dao dite hoc giéi tinh
muén tim nhing tiéu chudn dao dire céng bing hon vé giéi tinh va t6n trong nhan phim
cia moi ngudi trong moi béi canh van hoa, x4 hgi, tén gio va ng6n ngit.
3.4.2. Dgo dite méi sinh (environmental ethics)
‘Trong tién trinh phat trién kinh 6 va x4 hGi, méi trrong da bj khai thée va lam dung
dén mitc gay tn hai lau dai dén site khoe con ngudi va sy séng trén hanh tinh nay. Dao
dire hoc méi sinh cé ging tim nhimg nguyén tic dao dire c6 kha nang héi phuc lai sw
quan binh gita phat trién kinh té va nhu cdu cia con ngudi v6i su sinh tén cla cde sit
séng khdc trong ty nhién.
3.4.3, Dgo dire y sinh hoc (bio-ethies & medical ethics)
Nhtmg tién bO gin day trong nganh y khoa (céng nghé sinh san IVF, ligu php gen,
chon Iya tin sin, nhén gidng v6 tinh, kéo dai sy sng, kha nang tgo ra nhimg hén hop
ngudi-d6ng vat...) da thir théch quan niém y dite theo Hippocrates va cdc Iudn ly thuge
tén gido cé dién. Nhitng tién bé y khoa trong chim séc, cing véi nhimg khéc bigt quan
15diém trong két thie sx s6ng aX bién quyét dinh gitta bac sf va bénh nhén thanh nhimg,
tranh ci cong déng vé céc vin dé mang tfnh nhan bén nhu sy séng con ngudi Tic ban
dau cing nhur gid tri ola cude sdng cia ngudi khuyét tét. Van 48 tro nén phitc tap hon
Ichi ta xét khia canh bio vé dng vat va sinh thdi hoc, Ba cé rét nhiéu nd lye nm tim
ra nhimg nguyén tie dao die khong chi trong link vue y khoa néi chung ma cdn trong
cde thi nghigm, nghién ettu khoa hoc néi riéng.
3.44, Siéu hoe thuyét vé dgo dite (meta-ethics)
‘Trong thé ky gin day, céc triét gia biit du chi tam dén khia canh logic, ngén ngit
cia ly lugn, tién trinh suy luda va hanh dng trong nganh dgo dite hoe. Chuyén gia
ghién cfu siéu hge thuyét v8 dao dite khong dra ra khuyén efo vé vige chiing ta nén
phn dodn nhur thé nao, nhung tréi lai tim kiém tri thite vé ban chét cia ngén ngit dao
dite, vé co edu cita phin dodn ago dite vi méi trong quan cia céc Logi dao dite hoc.
4, SU KHAC BIRT GIU'A DAO DUC VA PHAP LUAT
C6 mét digu quan trong c&n duge nbc Iai: ning diéu thuge pham tri dao dite
khéng nbft thigt phai luén phd hyp voi php lust va nguge Iai. Vi dy, bac si e6 cam két
va trach nhiém vé mat dao dite véi bénh nhdn d& khéng gay hai, n6i sy that va didu tr}
ngudi bénh véi sw t6n trong. Phép Iuét khong 06 quy dink vige bgnh nhan nhan durge st
t6n trong hay théu cim, phap Iuét chi quy dinh vige bénih nhin duge diéu trj nhimg didu
t6t nhit theo tigu chudn hin tai, C6 nhing ludng ¥ kién cho ring dao dive t6t bat ngudn
tir nhimg quy dinh cia phap Iugt, That ra, nhimg giao uéc vé dao ditc thursng vuot qua
nhig tigu chuan cia ludt phéip,
Luft php 1a he thing cae nguyén the xir sw mang tinh chit bit bude chung, do Nha
nude ban hanh dé digu chinh cde méi quan hg xa hi nhim bao vé trét ty ky cuong xa
hi. Luft phap duge thé hign & x4 h9i cia ching ta thong qua Hién phiip va cdc quyét
inh cit tba én, Mot quy ché v8 cae chun myc img xit phai duge dp ting va cfc quyét
dinh cia tda an cin duge thi hanh véi tit ca cd bén Tién quan.
Dgo dite, mt khéec, la nhiig chi din, bao gbm nhting quan diém, quan niém, nhiing
nguyén tc, chudn mye xa hi. Nho 46, con ngudi ty nhfn thie, ty gide diéu chinh hinh
vi clia minh cho phi hgp trude nhiing Igi ich dit ra. Cac vi pham vé mit dao dite
thudng khéng vi phem vé mat phdp lugt, mc dit Khi c6 vi pham Ién, ngudi vi pham c6
thé phai chju hinh phat tir cdc td chite hay higp h6i (y khoa) khéc nhau.
16LUQNG GIA
Cau héi trie nghigm
1. Dao dite hoc bén phan (deontology) la chi thuyét cita ai?
‘A Immanuel Kant
B. John Stuart Mill
'. Plato
D. Socrates
2. Dya vao khai nigm cia dao dite, ¥ kién nio KHONG phi hop khi néi vé dao dire?
A. G cdc x8 héi khde nhau, quan diém vé dao dite sé 6 su khdc biét
B. Dao dite bit bude tit ca moi nguéi phai tuan theo
C. Dao dite 1A mét phuong thire diéu chinh hanh vi con ngudi
D. Dao dive phan anh hign thye d6i séng xa hdi cla con ngudi
3. Dic diém Dao dite 6 thdi ky Cé dai va Trung od 06 dc diém gi?
A. O phuong Déng, dao dite chwa duge phat trién
B, Cac quy dinh dgo dite kha r6 ring
C. Dao dite 6 thai ky nay khéng dé cao vai trd giai cap théng tr]
D. Tén gido anh huéng nhiéu dén dao dite & thoi ky nay
4, Bing xét nghiém di truyén hign dai, cde bac st ghi nhén mét cp vo chéng cé nguy
co sinh con bj dj tat nang (em bé van cé thé séng sét nhung chim phat trién va kem
nhiéu bénh ly khéc). Béc si 2 nghi cép vo chéng nay Iya chon thy tinh trong éng
nghiém dé cé thé loai bd céc phdi mang bénh va chi Iya chon cdc phéi khong mang:
bénh dé mang thai. Van 8 dgo dite trong tinh hudng trén thude vé linh vac ndo?
A. Dao dite gigi tinh
B, Dao dite moi sinh
C. Dao dite y sinh hoe
D. Van dé nay khéng lién quan dgo dite
5. Didu nio phi hop khi so sdnh gitta dao die va phap Iuat?
A. Phap lat 43 bao gdm Iuén pham tri dgo dire
B, Pham tri dgo dite a bao gm lu6n phép ludt
C. Cae sai pham vé dgo dite nhung khdng vi pham phap luft sé khong bj xir phat
D. Phép luét mang tinh bat bude chung, duge ban hanh va thi hanh 16 rang
Cau héi ngin
Cau 1. Néu va phan tich cdc nét chinh trong khéi niém dao dite.
Cau 2. Ké cdc dae diém cia dao dite trong thoi ky o6 dai va Trung cé.
7Cau 3. Ké tén mot s6 trudng phi va cdc dic diém cita dao dite trong thoi ky can dai.
Cau 4, Mé ti cdc khuynh huéng dgo dite hoc hign nay,
Cau 5, So sénh sy giéng va khéc nhau gitta dgo dite va phap Inat.
DAP AN
1A 2B 3D 4c sD
TAL LIEU THAM KHAO TIENG VIET
1. BO Y té (2010). Zam I hoc ¥ hoc - ¥ diée. Nha xudt ban Gido duc Vigt Nam.
2, Dinh Ngoc Quyén, Hé Thi Thio, Lé Ngoc Triét (2005). Dao dite hoc Mac ~ Lénin.
‘Trung Dai hoc Cin Tho.
TAI LIEU THAM KHAO TIENG ANH
1. Bernard G, Joshua G (2017). "The Definition of Morality". The Stanford
Encyclopedia of Philosophy.
2, Singer P (2020). "Ethic". Encyclopedia Britannica
18BAI 2. KHAI NIEM VA LICH SU CUA DAO DUC TRONG
Y KHOA
TS. Nguyén An Nghia
qué kit va hign tai sé c6 6 twong lai va nhiing gi é twong lai cing dat
— ‘Thomas Stearns Eliot (1888-1965), gidi Nobel vin hoc 1948.
“Nhting gi 6
img cé trong qué kh
MUC TIEU HQC TAP
‘Sau khi hoc bai nay, sinh vién ¢6 thé:
1. Trinh bay va gidi thich dege Khai nigm dao dite y hoe
2. Trinh bay duoc cdc kai niém dao dite y hoc theo déng thai gian
3. Trinh bay va phan tich diege ¥ nghia ciia vig nghién cttu lich stk dao dite y hoc
1, GIOL THIEU
Bit ky nginh nghé nao trong x8 hoi, dit ho hay 16m, dit don gidn hay phic tap, dt
tn tai lau dai hay ngén ngii déu c6 nhiing nguyén ly dao dite riéng cho minh. Trong s6
46, nghé y 18 mot trong nhimg nginh nghé khong nhimg 6 ljch sit Mau dbi ma cdn 4di
hoi nhing ngubi hinh neh y phii dm bio duge nh tiéu chudn dao dite khit khe.
“Bthics” bit ngudn tir tiéng Hy Lap 6 - “Ethikos”, c6 ngbia la phong tuo, théi
quen, Bao dite hoe 1d. mon hye lién quan dén dao dite va nghia vu dao dite, mén hoc
mang tinh triét ly nghién otfu vé cdc gid tri dao dite cita con ngudi ciing nhu cic nguyén
1, quy the gitp dat duge nhtig gia tri niy. Bao dite y khoa (medical ethics) 48 cap dén
nhimg nguyén tic vé dao de trong nghé y lién quan én quyén va ngbia vu eta nhdn
vvign y 06 461 véi chinh ban than minh, véi bénh nhén, véi déng nghigp, cing nhwr nhimg,
hhinh vi chim s6c bah nbn vi ngui than trong gia din ng enh.
Xuéi theo dong thoi gian, cdc khai nigm vé dgo dite y khoa ciing tréi qua nhiéu bién
adi. Hau hét cdc xa hGi loai ngudi ddu thn tai nhiing céu chuyén giai thogi gidi thich
ngudn géc cia dgo dire. Dgo dite 6 An DG gin lién véi triét hoc. Trong kinh Vé Da
(2.500 TCN), deo dite 1d mot khia canb khong thé thiéu trong nhiing suy dodn mang
tinh triét hoc va tOn gido vé ban chat cia thin nhién. Day fing ¢6 thé xem la ban mé t8
dau tién vé dao dite triét hoc oia Lodi ngué
Trai qua mot quing dudng lich sit lau dai, dit & phuong Tay hay phuomg Déng, da0
dite y khoa du hudmg t6i mye tiéu xéc dinh nhing diéu gi lé ding va nén lam trong qué
trinh thye hanh y khoa, Xuyén suét tir nhiing théi ky dau Kkhi lich sit dao dite y khoa
phat trién song song véi lich sir triét hoc cho d&n sy hinh thanh dao dite y khoa hign dai
19ngay nay, linh vyc dgo dite y khoa da dat duge nhing tién b9 giip gidi dép nhiéu van dé
vuéng mic, thé nhung vin cdn dé nhimg c4u héi co ban vin cdn géy nén nhiéu tran
cai, ching han nhu: Diéu gi la “diéu 161” trong the hanh y khoa? va Lam thé nao
ching ta biét duege diéu gi la “diéu t6t” di voi con ngudi hogic nhém nguci?
Bude chan vio nginh y, vige nghién cit lich sir dao die y khoa la m§t co hoi gitip
ching ta nhin lai nhing diéu quen thuge gin lién véi nganh nghé &n chita nhiing ¥ nghia
su se, 14 co hi 6n lai nhiing didu da bidt va hoc héi rit nhiéu diéu chwra biét vé chudn
mye y dite 44 duge diic két trong sudt chiéu dai lich sir nginh y, 18 co hoi dé hiéu biét
hon vé nhing tim guong sding cho ching ta trong thyc hanh nghé y.
2. CAC KHAI NIEM VE DAO DUC NGHE Y THEO DONG LICH SU’
2.1. BO nguyén tic dao dite cia Hammurabi
Luring Ha (Mesopotamia; Meso-. & gitta, -potamia: sng) la ving dat tra phi, mau
m@ nim gitta hai con s6ng Tigris 6 phia Déng va Euphrates 6 phia Tay. Trong nén van
minh Luéng Ha, dit cén nhidu han ché do nhing niém tin vao ma quy va than thinh, véi
hig van ty sém nhét nhan loai, ngudi Sumer (3700 - 1000 TCN) 4a c6 nhiing quy
dinh khéi ngudn lign quan dao dite y khoa: “toin thé din chting la thay thudc... ké di
dudng c6 bn phan thiim héi bénh nhan va kh6ng duge lam thinh, ling ling bé di”.
én thoi ky Babylon, Hammurabi (1728-1686 TCN) la vi vua thir 6 cla triéu dai
Babylon dau tién tai Mesopotamia (hign nay thude Iraq). Ong da gidi thigu h thuyét
v8 chiém tinh hoc va todn hoe trong thoi gian cai tri cita minh, fing ding thoi 1a ngudi
ban hanh b6 luét Hammurabi v6i 282 didu, chia thnh 12 chuong — lién quan dén xa
hGi, cude séng gia dinh va nghé nghiép. BO luét duge phd bién rong rai trong x4 hoi va
ln dau tién duge tun lai trong lich sit. Nhimg diéu lat lién quan dao dite y khoa mang
thong tin hung din dao dite ciia ngudi lam nghé y. Nhiing hanh vi cdu tha, kém chuyén
mon trong diéu trj sé bj trimg phat rit nghiém khdc. Chi phi diéu tr} va hinh phat khi
trj thét bai thay d4i thy theo dja vi xa hi cia ngudi bénh, ching hgn nu: “Néu
thay thudc tién hanh mét cude mé 1én cho ngudi trong hoang te véi dung cu md bing
dng va thanh céng, sé duge nhgn mudi déng bac, nhung néu that bai gay tir vong, d6i
ban tay sé bj chat di. Mt thay thuéc diéu tr] chét m6t ngudi nd 1g sé phai thay vi tri cho
ngudi né 18 Ay”.
2.2. Tae phim “Protagoras” ciia Plato
Plato (428 - 347 TCN) la hoc trd ciia Socrates (469 ~ 399 TCN), mot triét gia ndi
tiéng ngudsi Hy Lap va la thy cia Aristotle (384 — 322 TCN), ngudi sau nay tré thinh,
thay ciia Alexander Dai dé (356 — 323 TCN). Trong téc phim “Protagoras” néi tiéng
20cia minh, Plato 44 dua ra mét céu chuyén than thoai ké vé cdch ma Zeus — chiia té ciia
cdc vj thin Hy Lap — thuong hai cho lodi ngudi sng trong nhing bd lac nbd, yéu dudi
so V6i thi dit. Dé bi d&p cho nhting khiém khuyét nay, Zeus da ban ting cho con ngudi
¥ thite dgo ite cling kha ning séng tao Iudt phép va thye thi cng bing, nko dé ma con
ngudi cé thé séng va hop téc trong nhig cOng ding lin hon.
Trong tir dién Atreya (Atreya Samhita, mét téc phim ota nha hién triét vi dai
Atreya & An D6, khoang 500 TCN), c6 mét lai nbn nha danh cho céc thay thude tong
lai: “ngudi thay thude nén cé ging nd lye véi ca trai tim dé chim séc cho ngudi bénh,
chit khong phai vi Igi ich vat cht thu duge tir ho”.
2.3. Loi thé Hippocrates
Hippocrates (460-377 TCN) sinh ra 6 dio Cos, éng la thiy thude vi dai, 6 anh
huéng dén toin bé nén y hoc phuong Tay, Hippocrates duge coi la éng td cia nghd y
boi céc dng gép sau cia éng:
- Ong da téch y hoc ra khoi thin hoc thanh mét khoa hoc déc lap, tach vige chtta
bénh khdi viée thé cling, tach noi chita bénh ra khdi cde dén thd.
- Ong da hé théng héa tri thire y hoc va xy dung ly thuyét cho y hoe trén quan
diém thé dich.
= Ong da dgt n&n méng cho viée xy dung tiéu chun dao dire nghé y vé co ban La
Ging dén tin ngay nay.
Lai thé Hippocrates duge xem 14 m6t chudn mye vé dao dite y hoc va duge mac
nhién céng nhén trong giéi y khoa trong xuyén suét nhiéu thé ky (tir khoang 600 nam
TCN), va do dé da gay anh hudng rit lon dén thai 49 cita nhting thé hé thay thude khi
hanh nghé trong hon 2.500 nim. Loi thé Hippocrates con duge sir dung & budi Ié t5t
nghigp Lin dau tién tai mét truéng y khoa, dai hoc Whittenberg vao nim 1508, va lan
ta dén cdc trudng y Khoa khée trong nhiéu thé ky sau a6, Di Idi thé Iudn mang tén
Hippocrates ~ cha dé cita y hoc dua trén ly tri, phin noi dung van e6 lién quan nhiéu dén
quan diém dao dite cia Pythagorean, m6t hoc gia triét hoc néi tiéng o Hy Lap (530 ~
498 TCN) va dén nay, 1oi thé ciing da ¢6 nhiing chinh sita so v6i phién ban dau tién.
2.4. Khdi niém dgo dire y khoa tai An DO
tu dién y khoa viét béi Charaka, mot thay thuéc néi danh bie nhat 6 An D6 vao
Khodng thé Ic) thir [-IT sau céng nguyén, dén nay vin cén duge ngudi An sir dung.
Trong bé téc phim nay, 6ng c6 dinh 16 nhigm vy cia ngwoi thay thude: “Tri bénh thi
img nghi t6i minh, dimg vj Igi ma chi nén nghi dén nhiém vu otra ngudi thé théi”, hay
“Nguoi thy thude kh6ng nén bé roi hay 1am t6n thuong bénh nhén cita minh vi tr gi”.
2Nam 1981, trong héi nghi y khoa quée té cng déng Héi gio, bin tuyén ng6n
Kuwait vé dao dic nginh y 48 duge thong qua. BO nguyen the may quy dinh rit 10 va
chi tiét cde nguyén the trong dgo dite y Khoa,
2.5, Khai nigm dgo dite y khoa tai Trung Quéc
han vat dai dién cho dgo dite y khoa xuit hign sém nhét trong van hoc Trung
Quéc 1A Tén Tur Mgc (581 - 682 SCN), cdn duge t6n xung 1d Duge Vuong Tén Thién
Y, 1a mét thay thude rat néi ting tai Trung Quéc. Ong ciing IA téc gid cia nhiéu b9
saich, o6 thé ké dn Thién kim yéu phueong, Thién kim dec phuecmg, Dai y tink thank.
Trong 46, Dai y tinh thank Vién quan rit nhiéu dén dao aise y Khoa, ching han nhu:
“Chita bénh can phai lam yén ldng bénh nhan, khong tham clu, dau tién phai c6 long
tréo an, thé nguyén ciru nguoi thoat khd. Néu 06 ngudi bénh tat dén cdu ctu, khong
duge hoi xem sang hén giau nghéo, gid tré, hoc st hay néng dn, ngwoi than hay ké thi,
ngudi Hoa hay ngoai quéc, ké tri hay ngudi ngu, tht ca déu binh ding, xem nh 1d nguéi
thin thiét nhdt...”. Ong cfing nhfin manh Jong ¢hcong cém va long nhdn la nhing gid tri
co ban cia thye hanh y khoa,
Bao dite y khoa Trang Quéc c6 dai duge hinh thanh dua trén nén ting dgo die Nho
sido, trong sudt hon 2.500 nam, kinh sich Nho gio la tii ligu chinh yéu ding dé ging
day cho ngudi hoc nghé Y va triét ly chit dgo 1a dao dite Nho gido. Tiéu chun dao dire
d6i v6i mot thay thudc cfing tuong te tiéu chudn danh cho mét ngudi ly trong theo Nho
gio, véi long nba 4i 14 nguyen tie dgo de déng vai td trang tm, Bén canh 46, Bao
gido cling c6 nhiing quy dinh vé dgo disc y khoa. Lio Tu, mét triét gia ndi tiéng cia
Trung Quéc, da mé ta ban chit cita y khoa Ia citu ngudi, cai dire cba ngudi thdy thude 1a
cru ngudi ma khéng théy ring minh efru ngudi, vi day 14 16 duong nhién nhu chim bay,
cA lin, gié théi, Chir dén léc vi nhan méi lam, o6 nghia méi lam, vi Ié hay vi phép méi
1am, thi da cé phan biét thin so, c6 chuyén tra an, ¢6 s¢ phép nude. Bite htc ndy mong
qué va khéng cdn la Dao ntta.
Deo dite y khoa Trung Quéc cb dai da cho thdy bén phan dgo dite cia ngudi thy
thude thong qua viée nhfn manh trich nhigm phai chim séc ngudi bénb, gitp 40 ngudi
bénh chir king phi tim kiém Joi ich va dant tién, cling nhs pha bd qua nhing mong
muén tr loi cho ban thin, Bén canh 46, céc dje diém nhu: long nin ai
thuong cim, khiém tén, biét kiém ché, quyét don, khén ngoan, cong bing, chin
thanh... déu dirge Ip lai nhiéu lan trong ning b6 nguyén tie y dite qua céc thoi ky
lich sir Trung Quéc.
King tin cy,
222.6. Khai nigm ago dite y khoa tai Anh
Nam 1792, Thomas Percival (1740-1804), mot bac sf lam sing lim viée tai bénh
vigén Hoang gia Manchester, Anh, 4% sogn thio ban thio cho mét trong nhiing bo
nguyén tic vé dao dire y khoa hién dai dau tién. Ban thao nay luu hanh tai noi 6ng Jam
-viéc, gitta céc ding nghiép cla éng va duge thao lufn trong khoang 10 nim. Dén 1803,
phién ban chinh sita 66 t@n goi “Dao dite y khoa” da duge xudt ban va sau d6 cOn duge
chinh sia thém hai lin ntta, BO nguyén tie nay cho d&n nay vin duge xem la mot chudin
myc va cé nh hudng 1én dén bO nguyén tic cia Higp hoi Y khoa Hoa Ky duge thong
qua vio nim 1847. Trong cuén sich cla minh, Percival khuyén céc bac si; “nén két hyp
‘mét céch tinh té gitta nhe nhing va kién dinh, khong lam dung dc quyén” dé bgnh nhén
6 thé thdy duge su tén trong va dim bio bao mét théng tin.
2.7. Chan ngon Georgetown (Georgetown Mantra)
‘Ton trong quyén tr quyét, khong gay hai, long nhén di va cong bing ~ hay con goi
la “chain ngén Georgetown” — 18 bon nguyén te co ban déng vai tr chinh yéu trong syr
phat trién dgo dire y Khoa hign nay va duge thé hign qua én phim phién ban thir nbat
"Cie nguyén tée dao dite y sinh hoc" cia Tom L. Beauchamp va James F. Childress,
xudt ban nim 1979.
= Quyén tr quyét da duge dé ofp tir thé ky 18 trong lugn thuyét ca triét hoc gia
ngudi Bie Immanuel Kant (1724-1804): nghia vu dao dire cta ngudi thy thude phai
xem muc tiéu digu tri cudi ciing 18 ngudi bénh chit khong phai 1a cin bénh, hay la
phuong tign digu tri. Quyén ty quyét doi hdi su tén trong quyét dinh hop ly cia bénh
nhan hode ngudi gidm hO va duge thé hign qua bién bin déng thugn, néi su that va gitr
li ita,
~ Lang nhan 4i 1a nghia vy cia ngudi thay thuée phai cung cdp Ii ich cho ngudi
bénh va can bing gitta Igi ich voi cdc nguy co.
- Khong géy hai chinh 1 nguyén téc an sau céu cham ngé6n “Primum non nocere”,
mét nguyén tic ma ¥ tuéng da duge nn manh trong Idi thé Hippocrates.
~ Nguoi thiy thuéc cing phai dim bao su céng bing trong didu tr). Neuyén
céng bing thuéng lién quan r6 rét voi phan bé ngudn lye. Nhu cu duge chim séc site
khde 1a mt quyén co bin cla con ngudi trong xa hgi va_y khoa voi trich nhigm dao
dite phai dim bio cung cép quyén nay cho tat cd moi ngudi, bat ké ching t§c, mau da,
t6n gido, gidi tinh, vin ha, va tinh trang kink 8.
Chan ngon Georgetown, vi én nguyén te néu trén, that sw da thé hién quan diém
od dién va dgo dite y hoc, ching han nhu thuyét vi Igi hay ludt cha ty nbién. Téc gid
Gillon da thém vao yéu t6é thir nim, yéu t6 vé pham vi 4p dung bén nguyén the; daychinh 1a diém giao thudng gap ca céc van dé nan giai trong dgo dite y khoa. Mot sé vi
dy dién hinh nhu: pha thai trong y khoa, tr
2.8. Cae thi nghi¢m cia phat xit Dire trén con ngudi
Céc nghién ctu trén con ngudi duéi thoi phét xit Bite (1939-1945) 06 thé xem Ia
céng kich bi thim nhét vio hé théng dao dite y khoa. Duge tién hanh trén td. nhan tai
cat tr tip trung cia Bie trong chin tranh thé gis thi Iva do chinh cfc bie si thude
phat xit Bite tién hank, nhiing nghién cu nay vé ban chét la t6i 4c chdng lai loai nguoi
kkhdng thé tha thir, M@t vi dy, dy dn ngm - ha than nhiét duge tién hinh tai Trai tip
trung Dachau tir 08/1942 dén 05/1943 véi myc dich giép tim céch digu trj higu qué cho
nhimg ngn han bi ha than nhigt, dc biét 1d nhtng phi cOng thudc Iyc lwong khéng
quin Dite - Luftwaffe, bj bin roi vio ving nuéc Ignh 6 bién Bac, Trong thi nghigm nay,
46i tugng nghién et bj nbiing vio cée thing chia dy 4a tanh, Mot s6 nan nhan durge
gay mé, 6 cdn Iai van tinh téo; mot s6 mac quin 4o, nhumg s6 cn Iai thi khdng. Mot
vai phurong php lim 4m nan nan cing duge ép dung trong lie nghién et, Nam tién
hanh nghién ciru 44 thu thap 96 ligu vé sy thay di thin abit, biéu hign lam sing, cde
chi sé vé thé chét va héa sinh va cuéi cling nan nhén sé bj tr thiét.
‘pé ngin chin su lip Jai nhing thi nghigm man rg nhw trén, bO nguyén thc
‘Nuremberg véi céc quy dinh lign quan nghién ciru trén con ngudi da duge soan thio va
c6ng bé vio nim 1947. Digu ludt dau tién cia b6 nguyén the phat biéu: “Su ddng ¥ mot
céch tyr nguygn cia ch thé con ngudi la digu tdi cin thiét”.
2.9. Dao dite y khoa tai Vit Nam
Trong lich sity hoc Vigt Nam, cdc bac danh y du cho ring y dire quan trong khong
kém gi y thuat.
Danh y Tué Tinh, cdn duge xung tung 1a “Ong Thinh thudc Nam”, tén tht 1a
Nguyén Ba Tinb, sinh tai tinh Hai Duong vao thé ky 14. Ong da danh tron tam ste va.
cugc ddi minh d& nghién ciru vé thuée, tring cay thude, digu ché thude va chtta bénh
cu ngubi. Bén can dé, nbting kién thie y doe dén te 08 truyéa cling voi nhting Io:
day quy bau v8 y IY, y dite duge thé hign qua nhig b9 séch gid tri cia Ong nbw: Nam
dugc than hiéu, Hong nghia gide te y the...
Ké thita sy nghiép “Nam duge trj Nam nbn” ca Tug Tinh thién su, danh y Lé
Haw Tréc (1720-1791) véi higu danh Hai Thugng Lan Ong, sinh ra tai Hai Duong, la
mit dai danh y e6 déng gop to lin cho nén y hoc dn te Vigt Nam thé ky 18. Ong la
mOt thay thude 1én ela Vigt Nam, 1A ngudi xay dung he théng chuin mye va y dite cho
ngudi hanh nghé y & Vigt Nam trén co sé cdc tu tung vé y dite va van héa phuong
Déng nhung phd hop véi vin héa Vigt Nam va Ong ciing la tic gid ctia bO sich Hai
24Thuong y tong tam Tinh gdm 28 tap, 66 quyén, duoc bién soan trong 40 nim, bao gdm.
day dui cdc Tinh vue vé y hge: y dite, y ly, y thuat, duge, dinh duéng, BO sdch 1a mot tic
phdm hé théng héa cae céch chita bénh théng qua ly luin, dya trén co sé thira ké y
phuong Dong va cic thay thudc truéc Sng tai Viét Nam. Mé dau cho b6 aYhn
ctich ngén véi chin cfu céch ngén v8 y dite, thé hign tm long cao cé cia mot neu
thay thuéc. Nhtng nguyén tic y dite cita ngudi thy thude duge Ong Lip di lip lai nhiéu
Lin trong Hai Thong y tong tdm linh nbw: “Suy nghi that su xa toi hiéu ring nguvi
thay thudc 1a bao vé sinh mang con ngwdi, séng chét mét tay minh nim, hoa phic mot
tay minh gitt, Thé thi dau cé thé kién thite khéng day dd, dire hanh khéng tron ven, tim
han khéng rong lon, hanh vi khéng thn trong ma dam liéu Tinh hoc ddi cai nghé cao
qui d6 chang”, “Bgo Lim thude 14 m6t nhan thudt, chuyén bio vé sinh mang con ngudi.
Phai 1o cdi lo cita ngudi, vui cdi vui cia ngudi. Chi ldy vige ciru mang séng cho ngudi
b@nh Lim nhigm vy cia minh, khéng nén céu lgi, ké cng”; hay qua nhting suy nghi ma
‘éng chia sé “Khi mét thay thuéc khoanh tay truée mét bénh hiém nghéo thi 6 1
thuée chi nghi dén danh tiéng c4 nhan. Chinh 1A vi sy chét ma bénh nhan toi tim thay
thudc, bay gid dimg trudc trrdng hop v6 vong ma thay thuéc lai khoanh tay, thi lam.
thay thudc dé lam gi?”
3, DAO DUC Y KHOA HIEN DAL
Negay nay, cdc nguyén tic va gid tri dao dite y khoa da dat duge nhiéu déng thudn
trong cong déng y khoa, Cé thé chia 1am bén linh vue chinh: dgo dite trong méi tring
bénh vign, dgo dite trong céc co sé thye hanh tu, dao dite trong nghién cir lim sing va
dao dite trong linh vue site khée céng déng. Di nim trong linh vue nao, dao dite y khoa
cing cin dim bio mét sé nguyén tic chinh duge quy dinh trong bin Tuyén ngén
Geneva cia Higp hoi Y khoa thé giéi (World Medical Association, WMA) va BO
nguyén tic quéc t8 cia WMA vé dao dite y khoa.
Ban Tuyén ngén Geneva duc WMA soan thao lan du vao nim 1947, tinh dén nay
a trai qua rét nhiéu lan diéu chinh nhé va 16n, lan digu chinh cudi cing dién ra 6 Dai
hoi WMA Lan 68, Chicago, Hoa KY, vio thang 10 nfm 2017. Hign Ban tuyén ngén bao
gém 12 1di thé lién quan trach nhigm cla ngudi bac si.
Déi véi cdc nghién citu trén déi tugng con ngudi, mot bs nguyén tic dao dite danh
cho cée nghién cttu y sinh véi tén goi Tuyén ngén Helsinki durge phat trién boi Higp hoi
Y khoa thé gidi da duge céng bé vao nim 1964. Ban tuyén ng6n nay duge chinh sira
mot s6 Lin, ln gn nat vao nim 2013.
254, KET LUAN
Lich sit luén 1A kho bau quy gi vé kinh nghiém, vé kién thitc cho nhén loai. Lich
sit cing ld ngudn cdm hig 4é con ngudi phat trim hon nita nhimg diém 16¢ va tranh di
nhiing digu x4u trong hién tai va tong lai.
Dao dite y hoc véi mot chiéu dai lich sir lau ddi gitp ching ta niéu 8 hon quan diém
nguyén tie y dire trong qué khif; gitp ching ta higu hon nhiing khai nigm vé y dite, nhting
tm guong sing v@ y dite cd trong va ngoai nude qua timg thoi ky; gitip ching ta theo kip
hig thay 46i cia théi dai méi ma vin git duge cée nguyén I¥ dao dite co ban cia nghé
y. Dé cling 14 dong lye a8 ching ta can rén Iuyén ban than c vé chuyén mén Vin y dite
lién tuc khong ngimg, boi 1 “Nghé y khong phai 1a mot ning khiéu, ma nghé y 1a mot
nhigm vy” (Madame Teresa, 1910-1997, giai Nobel hda binh 1979).
LUQNG GIA
Céu héi tric nghigm
1. Bén nguyén tic y dite co bin theo chan ngén Georgetown 1a gi?
‘A. Tén trong quyén ty quyét, khéng gay hai, long nhan i va cong bing
B. Tén trong quyén tyr quyét, bao mat, long nhan di, trung the
C. Tén trong céc ranh gidi gitta thay thud — bénh nhan, céng bing, bio mét, trung
thye
D, Tén trong ede ranh gidi thay thube— bénh nhan, khong gay hai, long nhén di, cOng
bang
2. ¥ nao sau day ding nhit khi néi vé dao dite y hoc?
A. LA mén hoc vé linh vue phép luat trong y khoa
B, Lamén hoe vé linh vue dgo die trong y khoa
C.LA mén hoe vé cdc bé nguyén the dao dite trong y khoa
D. La mén hoe nghién citu vé lai thé Hippocrates
3, BO nguyén tc Nuremberg 4 duge soan thio sau sy kign nao sau day?
‘A. Bac si Jack Kevorkian hd trg bénh niin ty tt
B, Nha khoa hoc Ha Kién Khué cing nhém nghién ctru 4a thye hign nghién ctu
chinh sira gen nguoi
C. Céc thi nghiém ciia phit xit Dire trén con ngudi
D. Nghién cru Tuskegee trén nhém déi tugng ngudi My géc Phi mic bénh giang mai J
4, AilA ngudi durge xung tung "Ong thank ‘thudc Nam"?
A. Danh y Tug Tinh
B. Danh y Lé Hitu Tréc
C. Thién su Nguyén Minh Khéng (Ly Quée Su)
26D. Danh y Pham Cong Ban
5, BO nguyén tic nao sau day dinh cho céc nghién cima y sinh hoe hign nay?
A. Ban tuyén ngon Geneva ctia WMA.
B. BO nguyén tic quéc t6 cia WMA vé dao dite y khoa
C. Ban tuyén ng6n Helsinski
D. BO nguyén tic Nuremberg
Cfiu héi ngin
Cau 1. Tai sao cdn phai tim hiéu vé lich sir y dite?
Cau 2. Nhting die diém nao n6i bat trong lich sity dite phuomg Tay?
Cau 3. Nhting 4 nao néi bat trong lich siry dire phurong Bong?
Cau 4. B6 nguyén thc Nuremberg cé nhtng han ché nao?
Cau 5. Dao dite y khoa hign dai da khéc phye duge nhing han ché gi so véi cae b6
nguyén tic y dite truée d6?
pAP AN
1A 2B 3c 4a 3c
TAI LIEU THAM KHAO TIENG VIET
1. Lé Hitu Trac (2005). Hai Thuegng y tong tém link, tdp 1. Nha xudt ban Y hoe tai ban.
2, Lé Hitu Tréc (2005). Hai Thuong y tng tam Tinh, tap 2. Nh xuit ban Y hge tai ban.
3, Nguyén Quéc Trigu, Pham Manh Hing, Nguyén Thj Van Anh (2011). "Gigi thigu
lich sit dao dite y hoc", Trich tir: Dao dite y hoe ~ Tredng Dai hoe ¥ Ha Noi. Nha
xudt bin Y hoe.
TAI LIEU THAM KHAO TIENG ANH
1. Clements CD (1992). "Systems ethics and the history of medical ethics". Psychiatric
Quarterly, 63(4), pp.367-390.
2. Gillon R (1994). "Medical ethics: four principles plus attention to scope". BMY, 309,
pp. 184-188
3. https://www.academia.edw/17931902/The Hippocratic Oath_in_Ancient_Context,
Medical_Ethics_in Historical Perspective.
4, Majumdar SK (2003). "History of evolution of the concept of medical ethics".
Bulletin of The Indian Institute of History of Medicine, 33, pp.17-31.
or28
Risse GB (2006). "The Hippocratic Oath in ancient context: medical ethics in
historical perspective". In Conference: Green College Public Lectures. Green
College, University of British Columbia.
. Tsai DEC (1999). "Ancient Chinese medical ethics and the four principles of
biomedical ethics". Journal of Medical Ethics, 25, pp.315-321.
. World Medical Association (2017). "WMA Declaration of Geneva".
World Medical Association (2006). "WMA International Code of Medical Ethics",CHUONG 2. CAC NGUYEN LY
CO BAN.CUAY DUCBAI 3. CAC QUAN DIEM Y DUC PHUONG DONG VA
CHIN NGUYEN TAC LAM THAY THUOC CUA HAT
THUQNG LAN ONG
PGS.TS. Nguyén Thi Bay
Myc Tifu HOC TAP
1. Néu duege cdc dc trumg ctia nén van héa Dong phwong
Trinh bay diegc énh huedng cila Nho gido lén nén viin héa phwong Dong
Phan tich degre cdc quan diém y dive phwong Déng
Trinh bay dueoc chin nguyén tac lam thay thuée cha Hai Thuong Lan Ong
Van dung doe cdc quan diém y dite phuong Déng vao viée hinh nghé ctia
thdy thude
PAN
1. GIGI THIEU
Cé hai khia canh néi bit & phuong Déng ma 6 théi dai nao cée nha khoa hoc cling
6 nhigu nghién ctu cung cp cho nhan loai, dé la vin héa va y hge phuong Dong.
‘V8 vin héa, néi dén phuong Déng, vé mat dia ly va lich sit c6 thé hiéu 1a khu vue
bao phi toan b chau A vi Déng Bac chau Phi va vé vin héa khéng thé khong nhc dén
nhimg nén van minh néi tiéng nhu: Ai Cap, Lung Ha, An Dé, Trung Hoa... cling
Khéng thé khéng nhiic dén Nho gido, Héi giao, Phat giéo, An D6 gido va hang loat tin
nguing bin dia mang mau sfc phong Dong, pha trOn Lin nhau dura ra nhtg tinh ty
nhét hinh thinh nén tinh céch con ngudi phuong Déng. Ngudi phuong Déng chi trong
noi tai ban than, thim kin chju dug. Nhimg nét nay déu mang dém tinh edch cia cée
ving, dja hinh duge trai dai phite tap niti non. hiém tré, con ngudi xua khé gan nhau vé
giao tiép. Tay thude vio céc giai ting x4 hdi, sy giao tigp va img xir trong xf hOi gitta
ngudi vi ngudi o6 sy khéc bigt tgo nén su ty ton va ty ti trong cude séng khép kin.
‘Vigt Nam nim trong khu vyo, va mang day di thuge tinh cia nén vin héa nay.
1.1. Anh hudng cita triét hge va ton gido Ién vin héa phwong Déng
Neoai tri nn vin minh Ba Tw — Ai Cap mang mot sfc thai ban dia khé riéng bigt,
con lai 6 khu vue chau A gin nhw chju anh huéng chung cia triét hoc Bong phuong va
ton gido.
Khi xd hOi loai ngudi nguyén thay xudt hign trén tréi dt, con ngudi te phat trién,
du tranh 4@ sinh tdn, hinh thinh nén x hGi, tao ra cfc phong tue tap quan trong giao
30tip ting xi, tty 46 hinh thanh nén mét nén van héa, trong dé cdc hoc thuyét triét hoc va
t6n gido gép phin tao nén tinh céch con ngudi va xa hGi ciia phuong Dong.
Cac hoc thuyét nhu thuyét Tam tai (Thién — Dia — Nhan), thayét Thién Nhan hop
nhét (Con ngudi 1a tiéu vii try; tdi - van vat va con nguéi dng nbdt thé) thuyét Am
Duong (Luéng nghi: vi tru - van vat - con ngudi Iuén tn tai hai mat déi lap nhung
Jun quan bin va théng nbdt), Ngt hanh (vai tra, van vat va con ngudi déu ton tai nim
dang vat chat: thay, hoa, méc, kim, thé, nZim dang vat chat nay tac dng lén nhau khéng
ngimg dé tgo ra va duy tri sit séng). Cac hoc thuyét nay duge tmg dung vao trong moi
mit ciia ddi séng, tir chinh tri dén kinh té, dén vin héa, xd hdi va y hoc, Cac hoc thuyét
day cho con ngudi ta cach séng va céch img xir trong moi méi quan hé.
Trong qué trinh phat trién cia x4 hOi phuong Déng, quyén sach can phai duge néi
dén 1a kinh Dich (kinh: nhig nguyén tic, luén ludn ding; dich: bat dich, bién dich,
giao dich) 1a tac phdm cé xua nhat cita loai ngudi, theo Nguyén Hién Lé day 1 mot “ky
thu”, vi tac phdm chi la nhimg nét vach ngang, dit ngang, chéng xép lén nhau tao thinh
ccée qué, qua dé mo ta - phan tich - tign Iugng vé nbn sinh quan va vi tru quan. Nhing
nét vach ngang vach dift nay cfing 1a biéu twgng cho sur hinh thinh vii try va con ngudi.
Nhu khéi dau thai eye sinh luOng nghi la dm dong, tudng nghi sinh ti trong (dung cia
‘tt tugng 14 thuyét Ngii hanh), Tir twgng sinh bét quai (tém qué dich tién thién va héu
thién bat qu4i) .... kinh Dich duge (mg dung trong hau hét moi mat cla xa hi tir chinh
trj, dn adi séng, dén y hoc, moi dn sé duge nghién ctu va img dung, cho dén hién nay
vin 1a tac phim c6 dng luc manh mé cho cdc nha khoa hoc.
Bén canh d6, cdc ton gido nhu: Phat giéo, An D6 giéo, Khéng gio, Lao gido... tat
day cho con ngudi lam Linh linh dot trong cuge séng, nhén lén tinh thién, long
bac Ai, dite liy sinh trong moi con ngudi. Trong 46, Nho giéo cita Khéng Tit la phé bién
va e6 quan h¢ mét thiét véi con ngudi va x4 hGi phuong Dong. Nho gido d& cao tam
cuong (quan, su, phy) va NgG thudng (nhan, nghia, 18, tri, tin) 4 nim céch séng va déi
aban xtt thé.
Tam cuong chi tén tai trong x4 hOi phong kién, cdn ngii thuéng van tén tai va duy
tri cho dén nay. Trong mdi con ngudi ciia ching ta c6 thé c6 tén gido nhu Phit gido -
H@i gido - Cao Dai - Tin Linh - hay Thién chia gido, cling cé thé khong theo tn giéo
nao nhung trong long méi ngudi déu t6n trong va duy tri viée thé cfing éng ba, diéu dé
néi lén Nho gido anh huéng va in sau vao tiém thite trong moi con ngudi & chau A néi
chung va nude ta néi riéng.
Nho giéo 1A mét hé théng dao dite, triét ly gido duc, triét hoc x4 hGi, va triét hoe.
chinh tri do Khéng Tir 48 xuéng va duge cic mén dd cita éng phat trién véi myc dich
xfiy dymg mét xa hi thinh tri. Nho giéo rit c6 dnh hudng tai 6 cdc nude chau A nhw
ca
34Trung Quéc, Dai Loan, Nh§t Ban, Trigu Tién, Han Quéc va Viet Nam. Nhimg ngudi
thyc hinh theo céc tin diéu cita Nho gido duge goi la cée nha Nho, Nho si hay Nho sinh,
Nho gido la mét thuat ngtt bat du tir chtt Nho, trong Hn ty cht “Nho” gm tir "Nhan"
(agus) kem bén canh chr "Nhu" néi lén ban cht con ngudi hién Iwong va nhu thudn.
Nho gia cén duge goi 1 nha Nho ngudi da hoe séch thanh hién, 06 thé day bao ngudi
di An & hop nan thudng, dgo ly. Nhin chung, "Nho" la mt danh higu chi ngwoi c6 hoc
thie, biét I8 nghia, Myc tiéu cia Nho gido la phat huy tinh thign ciia con ngudi, Khién
ngudi dan biét bd de theo thign, giip moi ngudi dat dén trinh 46 dao dite cao nhft, Dé
lam duge diéu nay méi ngudi phai khong ngimg rén Iuygn nhén céch va dao dite etia
ban than. Sach Dai Hoc viét: "Dao hoc cét 48 phat huy dite sang, dire t6t dep cla con
ngudi, dbi méi khién long dan b6 cil theo méi, bd dc theo thién, khién moi ngudi dat
én mite 46 dgo dite hoan thign nhat. Cé hiéu durgc phai dat dén mite 49 dao dite hoan
thign nhdt thi méi kién dinh chi hung, Chi hung kién dinh ri, tam méi yén tinh, Tam
yén tinh ri, long méi én dinh, Long én din ri, suy nghi sy viée méi ¢é thé chu todn.
Suy nghi sy vige chu toan rdi, méi cé thé xir ly, gidi quyét céng viée duge théa ding.
Van vat du c6 dau c6 duéi, 06 g6c 06 ngon. Van sur déu o6 bit dau va két thic, biét Lim
cAi gi trurée edi gi sau, tie 1a da tiép cn nguyén tio cia dao r8i",
Nho giéo bao gém nhigu n6i dung co ban nhu: 6 chite x8 hoi; 18 nghi; quan hé xa
hi; thuft Hanh dgo; vai trd gia dinh; vai tro c4 nbn (trong 46.48 cao tam cong, neti
thudng); tu tung vé thé gidi dai déng va tridt ly gido duc. Trong 46, quan hé xa hoi
cfing nhu vai trd c& nhén trong xi hoi die bigt gin gli véi dgo dite cia ngudi hanh nghé
y. Theo Nho gio, trong xf hdi cé nim méi quan h@ co ban la: vua - t6i, cha - con, vo -
chéng, anh - em, ban b&. Dé thyc hign t6t nim méi quan h@ nay cin c6 ba dite tinh: tr,
ding, nhn, Trong céc méi quan hé xA hdi, con ngudi phai a6i xi tat voi ngudi khéc,
"minh khéng muén bj ngwdi khée déi xtr thé nao thi cling khéng nén d6i xi voi ngudi
khac nhu vay". Ngudi chi biét lim vige vi loi fch cia minh nhit dinh sé chude May nhidu.
‘oan hn, Nhan chi so, tinh bén thign vi vay méi nguéi hay 46i nbfn xir thé phi hop voi
tinh thign tri ban cho minh, xir thé phai hét sitc cfm than, chu toan, thanh that. Sach
Trung Dung viét "Phai hét site rin minh cdn than vé nhing digu khéng ai nhin thy, e sg
nhiing vige khdng ai nghe thdy. Khong gi dé hign ra bang digu gidu giém, kh6ng gi dé
ra bing digu nhé nbat. Cho nén ngudi quan tir khi xir thé mét minh, tir loi an tiéng ndi
én vige lam cy thé cng phai cdn than, chu d4o hon bao gid hét", Trong moi hoan canh,
con ngudi cin kiém ché cdm xtc, lam chi ban than, khéng biéu hién cam xtic ra ngoai
mét cach thai qué, 46 goi 18 trung hoa, Biét trung héa cém xéc thi con ngudi ta méi ew
xir ding mye, Nho giéo quan nigm trung dung la sy 6n hoa, cén bing, khéng thai qué,
khong thién lgch vé bén niy hoge bén kia.
321.2. Vai trd ngudi thy thude trong x4 hGi theo dong lich sir
Trong xi hoi phuong Déng néi chung va nude ta néi riéng, Ké tir Khi o6 con nguéi
trén tréi d&t va xuyén suét trong qué trinh hinh thinh lich sir va van héa, x hoi luén 48
cao ngudi thy thude. Dé tré thanh ngudi thay thuée cdn thém nhuan ¥ nghia cia vide
hoc va the hanh nghé nghiép ti Y DAO dén Y DUC rdi moi dén Y THUAT va Y
LENH. Mie dit y thudt va y Iénh o6 vai trd v6 cing quan trong vi day chinh 14 nfing lye
chuyén mén gitip chim séc va digu tr tt cho ngudi bénb, tuy nhién mot thay thude gidi
cn phai dim bio gidi cd chuyén mén lin tét trong tg xit
YY dao: trach nhigm va nghia vu cia ngudi hanh nghé y.
Y dito: cach séng, giao tiép va img xir trong cdc méi quan hé v6i ngwdi bénh, véi
déng nghiép, véi gia dinh va xa hdi.
Y thuat: ky thuat y Khoa.
Y lénh: phuong php diéu tri, don thud
‘Trong vin héa phong Déng, méi cd nhan d6i voi quan hé x hdi duge thé hign
trong Nga thudng nghia 1a nam phim chat dao dite théng thudng cia con ngudi bao
gdm: nhan, nghia, 18, tri, tin. Ngudi thy thude duge ngudi bénh giao phé site khée,
niém tin va ca sinh ménh cia minh, nén dae biét cng phai gitt gin cde phim chit nay.
Nhan: 1A tinh thi , 1a tinh yéu thuong déng loai, khoan dung
49 Iuong. Nhin tée 18 tinh ngudi, la kinh yeu ngudi trong than te, yéu niin dan cia
minh, Dé la digu 1én nit trong chit niin. Nhin 1A phim chét dao dite dau tin ma
ngudi dao dite phai 06, 18 cu xir cho hyp Ié phai, dudng hoang, hao higp. Hanh vi cia
con ngudi phii chinh ding, chi trong quy tic, tiéu chudn, trong tm la nghia vy va tréch
nhiém. Trude khi lim gi phai xem xét hinh vi dé c6 huéng dén digu "thign" hay khong,
cé thé hién tiéu chudn dao nghia, y thitc tréch nhiém véi cng déng hay khéng.
L&: sy tén trong, hoa nha trong khi cur xir voi moi ngudi, mé rng ra la vige twin
thi cde quy tic, nguyén tic dao dite xa héi va phap luat.
Neha: thé hign vai t, trich nhigm gitta ngudi v6i ngudi, gitta ngudi véi di, gitta
ngudi v6i xf hoi, Biét tri om khi minh da nhan duge nhing diéu may min trong cue
séng ciing 1a mét biéu hign cia nghfa. Nghia cing la séng cho moi ngudi chit khéng chi
séng cho riéng minh,
‘Tri: 6c khén ngoan, sdng sudt, théng suét chuyén mén. Cam gide ding va sai
Biét tién ligu, tinh ton dé hanh dng hop dao ly. Nguoi 6 dite tri khong bao gid
nhdm Ian, Bdi voi ngwoi hanh nghé y thi day 14 tiéu chun va thude do chuan ning
lye trong hanh nghé.
‘Tin: gitt diing loi, dang tin cy. Tin 1a thuée do, 18 su phan dh bén gid trj trén.
in 6 ciia con ngui
33G bit cit thai dai lich str x8 hOi ndo, ngudi bénh fing 1a d6i trong quan trong dé
ngudi thay thudc chim séc va didu tr, méi quan hé gitta thay thudc va ben nhan
inréc hét Id hogt déng chuyén mon (y thudt, y Iénh), tuy nhién ngwéi bénh bao gdm ca,
thé cht va tinh thin, mdi ngudi di cé bénh giéng voi ngudi khéc nhung chua chic
din bién bénh tir thé chét dén tinh thin giéng nhau, do vay vige chim s6c va diéu tri
ciing cé phn khéc nhau, diéu nay ddi héi tri va nhan. Bén canh dé, céc méi quan hé
Khéc cia nguii thay thuéc nhu véi ding nghigp, voi gia dinh, voi x8 hgi... cfing 1a
nhiing d6i tung minh ching cho gid trj lim ngudi cha ngudi thay thudc 6 14 nhan,
nghia, 16, ti, tin
2. CAC QUAN DIEM Y DUC PHUONG BONG.
2.1, Thoi Trung Hoa cb dai
Thoi ky true khi 06 chit viét, céc traydn thuyét vé nhing thay thudc 43 duge la
truyén. Truyén Thin Néng mi ngay phan loai hang tram thao duge, ném hon 70 loai
dc tré nén néi tiéng, digu nay chimg minh ngay tir thoi xa xua, vige hy sinh ban than,
6 ctru ly mang séng cia con ngudi, phat trién y hoc da duge nhfn thite va duge ton
trong. Dén thoi ky chinh sit, 431 Chu (khong 3.000 nm trxéc), da c6 ede vain ban ghi
han c6 nhiing cuge kiém tra k¥ nang va dgo dire hanh nghé hang nim dinh cho cdc
thiy thudc va ho dugc déi xir khée nhau tiy theo két qua kiém tra ndy. Sau khi Nho
gido xudt hién, cdc khéi niém vé dgo dite va ludn ly cia né 44 anh hung sau sfc dén
nghé y qua nhigu tridu dai Khée nhau va hinh thinh nén dgo dite y khoa trong y hoe quiin 4o tring, thom tho, méng tay phai ct cn than va
sach sé.
- Thay thudc khi ra dong phai luén mang 6 va gay.
+ Trinh cudi dda voi phy nt.
= C6 long tric an va nhan héu.
- Kham bénh ky ludng, diing hen, gitt bi mat.
2.3. Dgo dite y hge tai Vi
Dao dite y hoc Viét Nam ti xa xua mang mau sée tir bi, bac di. Cée thay thude
thuéng vita la nha Nho ~ day hoe, vita chta bénh ciu ngudi, sng ho%e nuong nhé eita
Phat lam didu thign nur nui trdng cdy thude, béc thudc chtta bénh khéng ly tién cho
ngudi nghéo.
‘Thoi nha Tran (1225 — 1399), nude ta da c6 Vign Thai y chim lo site khe cho vua
quan trong tridu dinh, ddng thoi cé nhigm vy quan ly y té trong cd nude, Ter nm 1261,
nha Trin mé khéa thi dé tayén long y vao lim vige & Vign Thai y. Vign théi y da chi
go vige dao tgo thiy thudc va c6 ké hoach thu gitt cfp phat duge ligu, phyc vu chtta
ben cho vua quan va quan di,
‘Dudéi thdi Trin, xudt hién cdc thay thudc tiéu biéu nhu:
Pham Cong Ban (Cam Binh - Hai Duong) gitt chite Thai y 1€nb, tir nim 1278 -
1314, ngoai viée cham séc stie khée cho dan, Ong edn bé tién riéng mua sim thude men,
dumg nha nu6i dudng bénh nhén nghéo bj tan tit, hoxe tré mé cdi.
Chu Vin An (1292-1370) la thy thuée, thay giéo c6 ban linh, trong sing, 6 dire
6 va tai n’ing, Chu Vin An qué King Thanh Liét, huygn Thanh Tri, Ha NOi ngdy nay,
dau Thai hoc sinh (tién sf) duge bé nhigm 1am quan tu nghigp quéc tir gidm nhung 4 tir
quan v8 nha mé trudng day hoc, nghién ctu y hoe, van dung ding y sing tao ché nhigu
Nam
38phuong thudc méi, ting két nhiéu bénh an va bién soan nhiéu sich (trong dé 6 quyén Y
he yéu gid tap cit dich bien. V8 dao dire, Chu Van An rit coi trong nbén, minh, tri,
trong 46 méu chét cia nghé Lim thude 18 nhén, Phai o6 nbin ri méi c6 minh, tri. Bite
6 1A didu cn nbét ca thay thude.
‘Tué Tinh (Nguyén B4 Tinh), Tién si hoing gidp, nha su, long y néi tiéng da cO
quan diém “Nam duge tri Nam nhdn”, néu lén ¥ thite dc lap dan t6c trong vige tri bénh
cho ngwi dan, thiy tai ché thude tai ché.
‘Tué Tinh dé lai nhiéu tac phim y hoc nhu: Nam duge quéc ngit phil, True gidi chi
Nam deege tinh phit, Thap tam phuong gia gidm... va duge ngudi d6i sau tip hgp lai
thanh tap Hang Nghia gidc te y thie, Ngoti ra, theo Lich triéu hién chuong loai chi cia
Phan Huy Chi, Tué Tinh c6 tie phim Nam duge than hiéu. Trong loi twa Héng Nghia
gide te y te cha Thai y vign trigu Lé bién sogn néi: “Dat nude tri Nam, ngudi lam
nghé y, c6 dén trim nghin nha. Di tim nhting trade tic cia ho, lam bén bs cho ké hgu.
hoe, thi nhwr ed trén ngon cy. Tw Khi c6 Tie Ifo higu Tug Tinh, ngudi xa Nehia Phi,
huyén Cim Giang, phit Thugng Héng, thude ding tu thién, hiéu rng bi an am duong,
nghién ettu tudng tén, viét ra ban thao bing quéc am, gém hon 630 vj. Lai dem nhiing
digu da timg chita tri c6 higu nghigm tap bénh 13 phuong, thuong han 37 chiy, dich
phurong ngén, tip hop Iai thin timg thign e6 th ty, chi ranting ch edn lim Vin, bé
ttc, Con ngudi gide ngé Ay, 06 tim long nhar day din vay”.
Sau khi Lé Loi dénh tan quén Minh va lap nén triéu Lé (1428 ~ 1788), triéu dink
quan tam dn sc khée nhan dn, dg quan hg trao 6i sin vat lly thuée Bac eta Trung
Quée. Luft Héng Bite da dura ra quy ché nghé y, triing phat nhting thiy thude vu loi, e6
tinh chtta bénh day dua hoe chita khodn, c6 quy ché vé sinh xa hoi, nghiém tr] nhing
ngudi ché va ban thude dée.
Lé Hitu Tréc (1724-1791)
Lé Hitu Tréc (con goi Lé Hau Husn), bigt higu Hai Thuong Lan Ong, qué lang Ligu
Xé, huyén Dug Ho, Hai Duong, song ong sinh ra va qua di tai qué me 1a thon Bau
‘Thuong, xi Tinh Digm, huyén Huong Son, tinh Ha Tinh, Xuét than trong mot gia dinh,
dong doi Nho hoe, Lé Hitu Trac sém c6 co hGi 6i kinh 46 theo ge va néi tiéng véi von
ign thire rong cfing nur tai tmg khdu tho nhanh. Khong may, nam 6ng 20 tuéi thi cha
qua ddi, Ong danh dimg nghigp dn sach dé tré vé chu tang cha va chim s6c me. Khong
chi cé tai vé thi thu, éng cén tham gia quan ngii vi phyc vy trong hang quan chiia Trinh
vai nim. Tuy nhién, 6ng da tin mit chimg kién t4t cd nhimg ndi dau mi ngudi dan phai
hnimg chju do cudc chién tranh Trinh-Nguyén gay nén. Sy thyc 46 deo riét ém anh 6ng
cho t6i mét ngay 6ng mc phai cin bénh kinh nién do suy tar qué nhiéu, Chi cho téi khi
duge chita khéi bénh bai mét thay thude gidi vén 1a nha Nho - bay gid da lui vé 6 an,
396éng méi thyo sy hidu duge sy cdn thiét cua nghé nay. Tir 46, éng bit dau dé tam doc y
thu, Sau 46, anh trai 6ng qua adi. Lay c6 phai phung duong me gid, éng xin roi quén
ngii va thye sw chuyén tam vao nghé y.
‘Tae phim Hai Thuong y téng tém link: Day 1A bd sach dd sO nbét trong s6 sdch y
duge cB truyén Vigt Nam. Voi s6 lung 28 t8p (66 quyén) né bao gdm ca “ly, phap,
phuong, duge va bign chimg Iuén tr] vé n6i khoa, ngogi khoa, phy khoa, sin khoa, nhi
khoa, du sdi, nhiin khoa, cfp citu..., dao dite y hoe, vé sinh phéng bénh...”.
Qua tie phim Hai Thuong y téng tim Tinh, 6 thé thay néi bat 1én tu tuéng chin
cla Lé Hiiu Trée nur sau:
(1) Hoe tép nhung khong bit chuéc, ké thita duge cdi hay cha ngudi di trude, van
dyng, phét huy, thém va bét, sao cho phi hgp voi hoan canh thdi tiét va con
ngudi Vigt Nam.
2) Quan nigm vé nhan sinh quan khéng theo dao ly théng thuéng clia nha Nho li
theo duéi danh Igi bing con duréng quan nghiép, ma hét long véi nghé y, quyét
tm dua nghé y ngang tim véi yéu cu xf hi, Lim cho moi ngudi thy duge sx
cao quy cia nghé y “dao lim thuée 18 m@t nhan thudt, chuyén gift gin mang
séng con ngudi, phai lo céi lo cla ngudi, phai vui cdi vui cia ngudi, chi lay
vige os ngudi lam bén phn cia minh, KhOng nén cdu igi ké eBng”.
(3) Phin du dé dgt dén trinh 9 y hoc cao nhét vi ndi dau dém va mong duge sing
cia ngudi bénh: “toi 44 hita v6i minh sng chét voi nghé y thi hic nao cing
muén lam hét moi viée tot trong nghé, trudc thugt that su rng, dé c&im cd 46
gitta trudmg y”.
(4) Viet b8 tam Iy ich key gifu nghé, Ong dem nhig digu tim dic ciia minh bién
soan thanh sich, mong muén phé bién va truyén bé nhting kién thie, nhing
kinh nghiém cia nhing ngudi tdi gidi cho nhiéu nguéi. Ong chi truong cho
Khic in dé Inu hanh rng rai,
(5) Tét ca vi ngudi bénh, Ong cho ring: “lam thudc thi phai nghi dén vige ci
ngudi”. Long nhdn dgo cia 6ng thé hién tir ¥ thite t6i hanh dng, khong sg
vit va, gian nan “dém hom mua gié, phai ty than dén noi xem bénh”, “oiru
ngudi nur otru héa”, “khdng phan biét sang hén”, “Ichi chtta cho ai khoi bénh
thi ché ¢6 miu cdu qua cép”. O Lé Hitu Trac, lam thign ma khong cau dén on
dip nghia, lam thign 1a vi nguéi chit khong phai vi minh, cha nghia nhén dao
6 éng da dat dén dinh cao nhdt. Tét cd néi lén tinh truyén théng, trong con
ngudi Vigt Nam
403, CHIN NGUYEN TAC LAM THAY THUOC CUA HAI THUQNG LAN ONG
3.1. Dao y ld nhan thuat, hoc nghé y phai thu suét dgo Nho
‘Hanh nghé y 1a khém chtta bénh, 1a giai quyét— stra chita nhimg réi loan chite ning
hay thyc thé trén ngudi bénh do bénh tat gay ra, dé thuc hign digu nay can phai hiéu bidt
-va thm nhudn trong quan hé (mg xir va nhan, nghia, 18, tri , tin ctia dao Nho.
‘Vé y thuat, cy Hai Thuong quan nigm: “ngudi hoc thuée nhiing Iie nhan r6i, pl
siéng ning tim hiéu, nghién citu céc sach thudc xua nay, néu thrdng xuyén chu khd
hc hi, phat trién, sing tao, nhdp tim cée van d8, mit thay 16 duge nghia Ii thi tit nhién
tay s@ lim ting va khong pham phai sai lim”.
3.2. Quan tam dén sy wu tién cip ciru ngwoi bénh, khong phan bigt sang hén,
gidu nghio
‘V8 tur cach, dao dite cita ngudi thay thudc, Hai Thuong Lan Ong thuing néi: “thay
thudc nm tinh mang cia ngudi bénh, ngudi ta giti tinh mang cho minh, phai hét sito
cin trong, phai nghién ctu sich vo ky cang, Ki chta béab phi fin than, phai nan 15
duge bénh chimg rdiméi lip phuong, tuyét d6i khong duge so suét, xem thong. Nghé
thude khéng phi 18 nghé cdu dan true Ioi, khOng phai théy newt gitu sang ma xu phy
dé kiém tien, thy ngudi-nghéo khé, ¢6 don ma khinh migt. Newéi giiu sang khng
thiéu gi thay, thiéu gi thude”. Khi chtta bénh cho ngudi nghéo Kkhé, chita duge bénh ri
cy con gitip tién dé bdi bd. Véi quan diém nhin dgo dé trong thai ky lam thude, hé 6
ngudi nha bénh nhan t6i goi, Hai Thuong Lan Ong cé khi phi vot 04 giéng 16, vurgt
qua ca day néi Thién Nhfin dé dén voi ngudi bénh kip thai. Khong quan ngai gian khé,
cu hudn Iuén chi ¥ dén bénh nban, Cy thudng néi: “lim nghé thay thuée khong nén vy
Igi. Khéng nén cdu béo on. Khéng nén khinh ngudi nghéo. Déi voi déng nghiép phai
khiém nhwéng, phai hoc tp nhting ngudi hon minh, gitp 3 ngudi kém minh, khong
duge khinh ré in nhau”. Day la yéu t6 nhan céch cia ngudi lam thude va dao Ly lam
thay cita Hai Thugng Lan Ong.
3.3. Long da ngay thing, khéng van dye ta dam
‘Thm kh4m cho phy nit phai dimg din, luén phai cé ngudi nha bénh nhan va digu
dung bén canh. “Khi xem bénh cho phy nf, ni c6, dan ba géa phai c6 ngudi nha ben
canh méi vao phéng thim bénh, dé tranh sy nghi ng’. Di cho dén ché con hat, nha
thé cing vay, phai dimg din, coi ho nhw ngudi tir té, ché nén dia cot ma mang tiéng
bit chinh”.
a3.4. LAy ¥ thir trach nhigm JA quan trong, ly Ii ich bgnh nhan Lim dau,
khong nén tay ¥ cdu vui ma rdi khdi vj tri lam vige, phong khi cp evru khong
xir tei kip thoi
“Lam nghé thay thuée phi toin tim, toan ¥ nghi dén vige gitp do ctu nguéi.
Kh6ng nén choi bi bé tha, chénh mang véi cong viée ctu gitip bénh nhan, gay bat
hanh cho ngudi adi, Thy thuée phai ludn tuén biét nhiém vy cia minh quan trong
nhu thé nado”,
3.5. Khi gip chting bénh nang, nguy cdp; tuy hét long eifu chira nhung cin phai
n6i ré cho gia dinh ngwdi bénh biét va ding thugn véi vige digu tr]
“Gap bénh nguy cp, nén dem hét site mink ra ctfu chita. Song truée khi cho thude,
phi néi cho gia dink bénh nhan biét va tiy kha nding cla ho ma ké don béc thudc. Nh
vay, néu két qua tt dep thi ngwoi ta sé cm phye minh, néu bénh nhan khong khdi cing
Ikhdng c6 sy ofn tréch va ty minh cing khéng hé then”,
3.6. Chuan bj ede phuong tign, thudc men digu trj that t6t dé kip thdi tign dung,
khong khinh suit dua ra nhimg phwong thudc nhim dé thir nghigm
“Thudc men ding dé chita tri bénh nhén thi nén mua thuée tét, bio ché, ct gitt clin
than, Khi Ifp phuong méi phai phéng theo ¥ ngudi xa, ché nén lp nhting phuong bia
bai dé chita bénh. Nén ché sin nhieu loai thude va ¢6 ca thude sic, thude tin. Nhu thé
hi gp bénh nhan nguy cp méi khong bé tay va c6 thude ding ngay”.
3.7. Gitt long dite hau v6i ding nghigp phai khiém tén hda nha, kinh trén nhuring
dui, gidp 4 diu dit ngwoi yéu kém hon minh
“Khi gp ban déng nghigp, cn phai khiém tin hoc tap kinh nghiém, hda nha kinh
nhudng, khéng nén kiéu nggo, khinh nhén. Phai kinh trong ngudi 16n tudi hon minh.
Coi nguéi gidi nhur bac thy, nhén nhugng ngudi kiu cng, diu dit ngudi con cén thua
kém minh, Gitr duge long dite hau nhw thé, nghé im thay thude sé duge thanh than va
hhanh phic”.
3.8. Clin quan tim chiim séc dec bigt ngwdi nghéo ting, md cdi, ¢6 ge, eo nh
“whi dén xem bénh ¢ nhiing nha nghéo ting hay nhiing ngudi mé céi, c6 ase cing
nén uu i chim séc dic biét. Bai vi nhiing ngudi gidu sang khéng lo thiéu thay, thiéu
thuéc, Chi nhiing nguéi nghéo khé méi khong cé diéu kign dén thy thudc gidi Néu ta
thanh tim ciru chtta nhimg ngudi bgnh mot gid thi c6 thé ho duge oifu séng ca mot dai.
Déi voi nhiing ngudi con hiéu théo, vo hin, nghéo ma c6 bénh, ngodi vige cho thude
42con nén tly cdnh va diéu kién cia minh ma chu cp cho ho. Vi cé thude ma khdng cé in
thi cting di dén ché chét, Phai cho ho duge séng toan dién, méi dang goi lA nhan thuat”,
3.9. Nghé y lA nhain thudt, khi ty nguyén hanh nghé phai x4y dyng cho minh kh
tiét thanh cao, gitt long tir thign, dive hiéu sinh, khong mwu cu Ié hau, qua cdp
“Khi ctu chita cho ai rdi ché nén cé muu cdu d&n on. Nhan qua biéu xén cilia ngudi
Khe thuémg sinh ra né nang. Cu canh nhiing ngudi gidu sang, tinh khi that thuong,
minh sé bi ho khinh ré. Tang béc ngudi ta dé loi thdng hay sinh chuyén. Nghé thay
thudc 14 nghé thiéng liéng cao quy phai gitt dire cho trong, gift long cho sach”.
4, Y DUC NGUOI THAY THUOC VA THOI DAI NGAY NAY
é tré thinh thay thuée, ngudi sinh vién y khoa cdn nhfn thite siu s&c vé y nghia
cao quy cia nghé nghiép, day 1a mot dang lao dong dc bigt, gin trach nhiém cao trude
strc khée va sinh ménh con ngudi, cdn hiéu biét nén ting cia quan hé bénh nhan - thay
thudc dya trén nghfa vu va trich nhiém truée sy dy thac niém tin cla bénh nhan. Nghia
vu nay duge xy dung béi bén dite hank — tinh quén minh, tinh hy sinh, tinh vj tha va
tinh chinh trac. Tét cd du nim trong chin nguyén tic ma Hai Thuong Lan Ong &
ra, Tuy nhién, vige hign thire héa céc dite hanh nay hodn toin khéng don gién boi vi con
nhidu théch thie ma nui thay thuée cn phai vugt qua.
4.1. Thdi dai kinh ¢é thj trudng va sy phan héa xi hOi eich biét giau nghéo
‘M6t sé ngudi 06 ¥ kién cho ring y dite tai Viét Nam hién dang suy thodi. C6 nhiéu
ly 18 duge dura ra dé ly gidi sy viée nay nhu:
- Kinh té thj trudng lam tha héa quan hé bénh nhan-thay thudc, bién quan hé nay
thanh quan hé dich vu - khach hing thudn tay v6i ddng tién chi phéi tat
- Bénh nhén tha hoa nbn vién y té bing “phong bi”, “qua biéu”, va nguge Iai
nhén vién y t8 cho chuyén nay 18 duong nhién nhw trong cdc nganh nghé khac khéch
hang cho ngudi phuc vu tién tip.
Luong cén b6 y t8 qué thap trong khi vat gid leo thang hing ngiy.
ic co so y 18 bj qué téi do bénh nhan vuot tuyén khién nhén vién y té phai lim
vige qué site
- Bau vao khéng tuyén Iya duge cdc sinh vién o6 tam huyét véi nginb y vi chi thi
06 céc mén ly thuyét ma khéng cé phéng van tryc tiép dé biét duge tim ty, nguyén
vong cita cdc thi sinh nay; dio tao chay theo sé lung hon la chit Luong.
= Cc nhan vién y té khong biét cdch giao tiép voi bénh nhén va gia dinh, néi ning
thé 18, Ge cin véi bO mat lanh ling, hiém khi cé ny cudi trén mOi. XA hOi bao gid cting
6 canh “Con sau lam rau ndi canh”, nganh y cting khéng ngoai Ié.
43