Vous êtes sur la page 1sur 85
Chuong 3 Cac quy luat phan phdi xac suat thong dung Diém GMAT téi thiéu dé ding ky chuong trinh Executive MBA [9] M6t trudng dai hoc vita phé duyét Chuong trinh Execu- tive MBA mdi. Hiéu trudng trudng tin rang dé duy tri hinh anh uy tin cia trudng kinh doanh, chuong trinh moi nén ding mét sé tiéu chuan xét tuyén cao hon. Theo dé, Hdi déng Khoa quyét dinh rang mét trong sé nhitng tiéu chi xét tuyén dau vao la ting vién phai dat s6 diém sé GMAT (Graduate Management Admission Test) trong top 1% cao nhat. Giam déc biét rang diém GMAT thudng tuan theo phan phéi chuan véi gid tri ky vong 1a 490 va dé léch chuan la 61. Vay diém GMAT t6i thiéu cho hé so dau vao nén la bao nhiéu? Sau khi hoc chong nay, chting ta cé thé giai quyét tinh huéng néu trén. 149 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac sud 3.1 Cac quy luat phan phéi cua dai luong ngau nhién roi rac 3.1.1 Phan phéi déu (rai rac) Vi du 3.1. Dat X Ia dai luong ngdu nhién rai rac chi sé cham xudt hign khi gieo m6t vién xtic xac 6 mat cin adi ding chit. Khi 6, X nhén gid tri trong tap {1,2,3,4,5, 6}. Ta cd bang phan phéi xd sudt ctia X nhue saw xX|1 P Khi a6, ta néi X c6 phan phoi déu roi rac. Dinh nghia 3.2 (Phan phéi déu rdi rac). Mot dai luong ngdu nhién X duac xem la c6 phn phéi déu ri rac néu né nhén gid tri trong mét tap hitw han [a, b) va xdc sudt nhan ducac méi gid tri dé la bang nhau. Ky higu: X ~ U(a,b) Chi ¥-3.3. Cho dai lvong ngdu nhién ri rac X cé phiin phéi déu rai rac trén khodng (a, b], nhan n = b—a +1 gi tri roi rac. Khi 6, X c6 ham mat d6 xéc suat nhuc sau: 1 4 f)=\onand Exc (etl 0 néu x ¢ a,b] a dua biéu dién niu Hinh 16. Ngoai ra, ham phan phéi xéc sudt ctia X nhc sau: 0 néux b Dé thi ctia him phan phéi xac sudt cita dai long ngdu nhién tuan theo phan phéi déu roi rac duoc biéu thi & Hinh 17. 150 ido trinh Ly thuyét xac sudt Khoa Toan Kinh té F(x) sin : ' ' ee : hot ' hot ' to ' ro rot ot ro e 1 ' I ' ' { 4 0 a b x Hinh 16: Dé thi ham mat a6 xéc suat cita phan phéi déu roi rac ting voi n =5 Hinh 17: Dé thi ham phan phéi xac suat cia phan phéi déu roi rac 151 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat Chi y 3.4. Cho dai luong ngdu nhién X tudn theo phan phéi déu roi rac trén khong [a,b]. Khi d6, +b (b-a+1)?-1 E(x) = “=, var(x) = a 3.1.2 Phan phéi Bernoulli © Chuong 1, ta da biét vé phép tht: Bernoulli (xem Dinh nghia 1.32), nhac lai, mét phép tht T duge gol la phép thi Bernoulli néu chi cé mét trong hai bién cé cé thé xay ra: A hoac A. Tit dé, ta cé dinh nghia phan phéi Bernoulli duéi day: Dinh nghia 3.5 (Phan phéi Bernoulli). Trong phép thit Bernoulli, dit X la dai luong ngdu nhién roi rac, trong dé X = 1 néu bién 6 A xy ra, X = 0 néu bién ob A khong xay ra Khi dé ta néi X 06 phan phéi Bernoulli (hay X c6 phan phéi Khéng — m6t) v6i xac sudt p, ky higu X ~ B(1, p) Néu X ~ B(1,p) thi P(X = 1) = p;P(X = 0) = q. Do 6, bang phan phéi xac suat cla X Ia: X]°]1] Plate) trong dé, q = P(A) =1—p. Chi y 3.6 (Tinh chat cua phan ph6i Bernoulli). Cho dai long ngdu nhién X ~ B(1, p), Khi dé: 1E(X) = p, Var(X) = pq. Vi du 3.7. Xét phép thit la "Mét sinh vién mdi tt nghigp tham gia phong vin xin vigc.” Gid sit bién cé "sinh vién dé dugc nhan vio lam viéc” cé xéc suat xay ra 1a 0.8. Goi dai long ngau nhién X la két qua ctia cuéc phong vin, trong dé X = 1 néu sinh vién 6 dugc nhan lam viéc, nguac lai X = 0 néu sinh vién dé khong dugc nhén lam vigc. Khi dé, X ~ B(1,0.8). Bang phan phdi xac suét cita X la 152 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té xX| 0 1 P {02108 Ta cé thé tinh dugc trung binh cha bién ngdu nhién X: E(X) = 0.8, va phuong sai Var(X) = 0.16. 3.1.3. Phan phéi nhi thie Dinh nghia 3.8 (Phan phéi nhi thttc). Cho A la mét bién cb 6 thé xay ra trong phép thic Bernoulli, v P(A) = p. Thuc hign phép thit nay n lan. Goi X la sé Ian xudt hién bién cd A trong n phép thit a6, Khi dé X la mot dai luong ngau nhién lay gid tri trong tap {0,1,2,--- ,n}, va bang phan phéi xac suat cia X duroc bieu dién dudi dang: XPo[i[2[,-|*] P | po | pi | pz Pn | Bang 8: Bang phan phi nhi thttc cia X trong 6, Py(k) = py = Ckpkq”-*, vig =1- p, k= On. Ta n6i X cé phan phéi nhi thitc va ky higu: X ~ B(n, p). Cha ¥ 3.9. Gid tri B(x,n,p) = P(X < x) = LfoPk = Dh Chpk (1 — p)"-* 6 thé dugc tra & Bang phan phéi nhi thitc (Phu luc C.D). Chi ¥ 3.10 (Tinh chat ctia phan phéi nhi thtéc). Cho dai long ngdu nhién X ~ B(n, p), khi dé: E(X) = np, Var(X) = npq Vi du 3.11. Tung mét dong xu dong chat 10 lan. Méi phép thir c6 thé cho két qua la sap hoc ngita. Néu ching ta dat cuge vio sdp, ching ta sé gin nhan “sap” la thanh cong. Néu dong xu cing bang, xdc sudt mat sap la 50%, titc la, p = 0.5. Cudi ciing, ching ta chit ¥ ring cac phép tut la d6c lap bai vi két qua cia mét lin tung dong xu khong anh hudng dén két qué cha nhiing lan tung Khac. $6 lan thanh céng cé phan phéi nhi thitc. 153 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat Vi du 3.12. M6! nhan vién tw van bio hiém méi ngay tue vin cho 5 khch hang vdi xdc suat dé ky dugc 1 hop ding voi méi nguoi la 0.3. Véi mdi mot hop ding nhan duoc thi ngudsi dé duoc husng hoa héng la 200 000 ding. Néu méi thang nguoi a6 tu vin 20 ngay thi hoa hing trung binh méi thing nhan vién a6 nhan la bao nhiéu? Gili, Mét thang nhan vién dé tu van duoc 20 x 5 = 100 Khach hang. Goi X 1a sé hop déng nhan vién dé ky dugc tir 100 khach hang dugc tu van. Khi dé ta c6, X ~ B(100,0.3) Tar day ta tinh dugc s6 hop déng trung binh ngudi dé ky dugc trong mét thang 1a: E(X) = 100 x 0.3 = 30 Vay sé tién hoa héng ngubi dé cé thé dugc hudng trong 1 thang 1 200000 x 30 = 6000000 (déng). a 3.14 Phan phdi siéu béi Phan phéi siéu béi kha gan véi phan phéi nhi thttc. Tuy nhién, trong phan phéi siéu béi, cdc phép thtt khong déc lap, va xac suat dé bién cé A suat hién khac nhau 6 mdi phép thir. Dinh nghia 3.13 (Phan phdi siéu bai). Cho mét tap hop gm N phan tit, trong dé 06 m phan ti mang tinh chat T. Lay ra n phan tt tic tap hop a6. Goi X la sé phan tit mang tinh chat T trong n phan tie lay dugc, Khi dé X la mét dai lugng ngdu nhién nhan gid tri trong tip {0,1,2,+-+,min{m,n}}. Phan phdi xdc suat cia X duoc 394 a phan phdi siéu boi, ky higu X ~ H(N, m,n) Bang phan phéi xdc suat cita X duoc biéu dién dudi dang : X[O[1[- [kL [mint ny P {pol pil --- [ Pel: | Prninimn) 154 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Bang 9: Bang phan phéi xc sudt cua phan phéi siéu béi ck nak trong dé: P(X =k) = pe = a v6i0 =001487, PQ) = ce = 01402, PQ) = us 0.08924, pa) = © S _ 0.1388, Ps) = ee — 1606. vay: P(X <5) = 0.4457 Xac suat dé cé nhiéu nhat 5 16i chinh ta trong cuén sich nay 18 0.4457 3.1.5.3 Sir dung phan ph6i Poisson trong qua trinh quan ly day chuyén san xuat Hang ch rat phé bién trong cudc séng. Chang han, chting ta phai xép hang tai ngan hang, ctta hang tap héa va nha hang thtfc 4n nhanh. Trong hoat déng san xuat kinh doanh, ta nhan thay tén tai hang chi & cdc céng ty van tai khi xe can chi dé vao kho dé hang hay hang ché trén day chuyén lap rap sin pham noi ding ché dé chuyén qua bé phan ké tiep. Hién nay, cdc mé hinh toan hoc da phat trién dé hé try 159 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat cdc nha quan ly xdc dinh cdc dac tinh van hanh cla hang chi. Mt sé dac diém can tinh toan trong mét hang ché 1a: - Xdc suat khong cé don vi nao trong hé théng. - $6 luong don vi trung binh trong hang cho. Thoi gian trung binh mot don vi 6 trong hang ches - Xdc sudt ma mét don vi dén phai ché dich vu. Phan phéi xéc suat Poisson duge sit dung réng rai trong cde mé hinh hang ch. Nhiéu mé hinh cho rang su xuat hié ctia cdc su kién Ia dai long ngau nhién tuan theo phan phé Poisson ting véi mét gid tri trung binh cu thé p.. 3.2 Cac quy luat phan phi cua dai luong ngau nhién lién tuc 3.2.1. Phan phéi déu lién tuc © Phan 3.1.1 ta da tim hiéu cdc dai luong ngdu nhién cé phan phdi déu rai rac. Trong phan nay, ta sé tim hiéu vé dai luong ngau nhién cé phan phéi déu lién tuc. Vi du 3.22. Xét dai luong ngdu nhién X biew dién thoi gian bay ciia mot may bay tit SG dén HIN. Gia sit thoi gian bay o6 thé nhin bit ki gid tri nao tic 120 dén 140 phiit. Gid sit ring ta cé dit dit ligu dé két ludn thai gian bay trong 1 phiit nay bang 1 phiit Khac. Khi a6, ta c6 thé xem nluc phan phi trén moi phiit la nhuc nhau, va dai luong ngdu nhién X duoc goi la cé phan phéi dé tuc. Ham mat d6 xac sudt, duoc dinh nghia cho phan phéi déu cita thei gian bay la: f(x) = am khi x € [120,140] 0 khi x ¢ [120,140] Ta c6 thé biéu dién ham mat d6 xdc suat nay ¢ Hinh 18. 160 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té so 120 125; 130 135; 140) Hinh 18: Ham mat dé xdc suat cia thoi gian bay tir SG dén HN Dinh nghia 3.23 (Phan phéi déu lién tuc). Phan phéi déu lién tuc la mét phan phéi ma xac sudt xéy ra nhi nhau cho moi két cuc ctia dai wong ngdu nhién lién tuc. Phan phéi déu lién tuc adi Khi con duoc goi la phén phdi hinh chit nhat vi khi biéu dién bing hinh vé sé cé dang hinh chit nhdt. Ham mét d6 xéc sudt cia phan phéi déu lién tuc trén doan [a,b] c6 dang: 1 4 pla) — Lb MUX [eb] 0 néux ¢ [a,b] Ching han, v6i (a, ] la kKhodng [0,2], ta c6 thé biéu dién ham mat 6 xéc sudt cia phn phéi déu lién tuc 6 Hinh 19. Ngoai ra, him phn phi xac swat ciia X c6 dang sau: 0 néux b Ta cé thé biéu thi dé thi cia ham phan phoi xdc sudt ¢ Hinh 20, Chu y 3.24. Cho X la dai luong ngau nhién tudn theo phan phoi déu lién tuc trén khoang [a,b]. Khi do: E(X) = at, Var(X) = OraF 161 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xdc sua 0.6 4 04 0.2 —4 2 0 2 4 Hinh 19: Ham mat d6 xéc sudt cita phan phéi déu lién tuc trén doan [0,2] 0 a b x Hinh 20: Ham phan phéi xc suat cia phan phéi dau lién tuc 162 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Nhan xét 3.25. Tit dinh nghia, ta thay P(m < X < n), v6i ‘m,n C [a,b] chinh la dign tich hinh chit nhat c6 d6 dai 2 canh van—m. lan luot la ba Vi du 3.26. Ching han, quay Iai bai todn & Vi du 3.22, xde sudt dé mot ngudsi bay tit Sai Gon dén Ha N6i roi vao khoing 120,130] (phiit) chinh Ia phan dién tich duge biéu dién 6 Hinh 21, Nhu ody, P(120 < x < 130) = 0.5. re) P(120=x = 130) ~ Area~ 1/20(10)~ 10/20 ~ 50 Hinh 21: Xéc suat cia dai lrong ngdu nhién cé phan phéi déu lién tuc Vi du 3.27. Luong xing/ddu ban ra hing ngay tai mét ctta hang xing dau & Thu Ditc tuan theo phan phdi déu lién tuc trong Khoding (2000, 5000] (Iit) a. Tim xéc sudt cita hang dé ban duoc tit 2500 dén 3000 lit xing/dau? b. Xée sudt ma cita hang dé bin it nhét £000 lit mot ngay 1a bao nhiéu? Gidi. Dat X la dai hrong ngdu nhién chi sé lit xang/dau cita hang d6 ban duc trong mét ngay. Khi dé, X cé phan phéi déu lién tuc trén khoaing [2000, 5000]. Ham mat dé xc suat cua X nhur sau: 1 4 fla) — 4 Sma za NEU * € [2000,5000 0 néu x ¢ [2000, 5000] 163 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat hay fla) = {5x0 néu x € [2000, 5000) 0 néux ¢ [2000,5000} a. Xéc suat cita hang dé ban duc tix 2500 dén 3000 lit xing/dau a P(2500 < X < 3000) = (3000 — 2500) = i Ta cé thé biéu dién xac suat nay & Hinh 22 2,000 2,500 3,000 5,000 Hinh 22: P(2500 < X < 3000) b. Xac sudt ma ctra hang dé ban it nhAt 4000 lit mot ngay rey 1 0. r= | Chui y 3.34. Tinh chat cia ham ®(x) 1.0< ®(x) <1 2. @(x) li ham lién tuc, khong gidm theo x 3. B(—c0) = 0, &( Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té 5. &(—x) =1- (x) 6. B(x) = ; + 9(x). Nhan xét 3.35. Trong tinh todn, néu X ~ N(u,0?) thi ta cb thé dua vé phan phéi chudn tic N(0,1) bing cach déi bién Z = XE pnids,Z ~ N(0,1). Cu thé nue sau: Pa Xin) = Ta c6 thé minh hoa gi tri nay & Hinh 33 178 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té he OX-a xX Hinh 33: Céc gid tri x3, va x3_, 3.3.2 Phan phéi Student Phan phéi Student dug dé cap lan dau tién béi William S. Gosset vao nam 1908. Khi d6, Gosset da céng bé phat hién cla minh dudi but danh 1a "Student" va st dung f dé biéu thi bién ngau nhién, do dé, phan phéi Student con duge goi la phan phii f. No duac str dung rat phé bién trong théng ké suy dién. Trong thuc té, phan phéi Student thudng duge str dung trong trudng hop sau day: Gia str cé U 1a dai lxong ngau nhién cé phan phéi chuan tic N(0,1), V la dai hrong ngdu nhién déc lap véi U, c6 phan phéi Chi binh phuong (xem Phan 3.3.1) véi n bac tw do. Khi dé, dai hrong ngau nhién: T= sé tuan theo phan phéi Student véi n bac tu do, ky hiéu la Tw el), Dinh nghia 3.45. Dai long ngdu nhién lién tuc X ducgc goi la c6 phan phéi Student véi bac tu do n, ky hiéu la X ~ t), khi nd 179 Khoa Toan Kinh té a c6 ham mat d6 xdc sudt Chi ¥ 3.46 (Tinh chat ciia phan phéi Student). Cho X la dai luong ngiu nhién lién tuc cé phin phéi Student v6i bac tu do n Khi dé * E(X)=0, Vn>1 D6 thi cua ham mat dé xc suat phan phéi Student cing, c6 dang hinh chuéng, déi xtmg qua truc tung va nhan truc hoanh lam tiém can ngang giéng nhu phan phéi chudn tac nhung phan dudi cia phan phéi Student "nang" hon phan phéi chuan, nghia la no cé nhiéu gid tri phan bé xa gid tri trung binh hon phan phéi chuan. Trong khi phan phéi chudn mé ta toan bé téng thé, phan phdi Student mé ta mau dugc lay tir mét téng thé day dui, do dé vai méi cé mau khdc nhau ta sé c6 phan phéi Student cho mau khac nhau va khi c& mau cang 1én thi phan phéi Student sé cang giéng véi phan phéi chuan. Hinh 34 biéu dién dé thi ham mat dé xac suat cla phan phéi Student véi cdc bac tu do khdc nhau. Ta thay, véi bac tu do cng l6n, dé thi cla ham mat dé xdc sudt cua phan phéi Student cang nhon. 180 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Hinh 34: Ham mat dé xdc suat cua phan phéi Student véi 2 bac tu do (trai) va 20 bac tur do (phai) Trong théng ké, phan phéi Student duge ding dé xac dinh phan phéi cho théng ké trong dé: + Xa trung binh mau * 5,1 1a d6 léch chuan, Dinh nghia 3.47 (Gia tri ti han phan phéi Student). Gid tri t6i han Student, ky hiéu t©” la gid tri cia dai luong ngdu nhién T tuan theo quy luat phén phéi Student vdi n bac tu do thod man diéu kién: PIT > 1) = #f” 66 tinh chat: #0, = £0 3.3.3. Phan phdi Fisher Trong thuc té, quy luat Fisher - Snedecor thusng duge str dung dé xdc dinh phan phéi cia mét dai luong ngdu nhién a ti sé cua hai dai Iwong ngdu nhién khde c6 phan phéi 181 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat Chi binh phuong. Cu thé, néu U, V 1a hai dai long ngdu nhién déc lap véi nhau, ciing tuan theo phan phéi Chi binh phuong véi bac ty do lan Iuot 18 m, 19, khi dé dai long, ngau nhién: X= Isles sé cé phan phéi Fisher- Snedecor, véi bac tu do lin luot 1a 1,1, ky hiéu 1a: X~F (1,12) Mat khac, ta cé thé chting minh duge rang, néu X ~ 42 thi X? ~ F(1,7) Dinh nghia 3.48 (Phan phéi Fisher - Snedecor). Dai luong ngdu nhién X co quy ludt phan phéi Fisher - Snedecor véi bac tie do p va q néu ham mat d6 xdc sudt cita X cé dang: rt fle) = ATT) * (5) 0, néux <0 Ky higu: X ~ F(p,q). Chit ¥ 3.49. Kj vong va phuong sai cia dai luong ngau nhién X ~ F(p,q) I vq >2 2 q_\ p+q-2 var(x) =2(=55) aay I> 4 182 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Hinh 35 biéu dién céc ham mat dé xdc sudt cla phan phéi Fisher ting véi cdc tham sé khac nhau. — dy = 100, dz = 100 — 4 =5, dp=2 0 1 2 3 4 Hinh 35: Ham mat dé cia phan phéi Fisher ting véi cdc tham sé khdc nhau Cha ¥ 3.50. Tuong tue nue trong phan phdi Chi binh phucong, phén phéi Fisher - Snedecor ciing cé cdc gid tri toi han Fy nhim i ‘ic biti toan thing ké (xem Hinh 36). PP Hinh 36: F, trong phan phéi Fisher 183 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat Ke 2 ke 34 Xap xi gitta cac phan phoi 3.4.1 Xp xi gitta cdc phan phéi nhi thitc, siéu b6i va Poisson 3.4.1.1 X4p xi phan phéi siéu béi bang phan phéi nhi thire Néu X ~ H(N,n,m) van khé nhé so véi N thi dé tinh xdc suat P(X = k) , ta c6 thé x4p xi né bang phan phdi nhi thie: X ~ B(n, p) voi p = + Khi co mau kha nhé so véi kich thudc téng thé, thi viée lay mau cé hoan lai hay khéng hoan lai la nhu nhau. Vi du 3.51. Lay ngdu nhién 5 lo tit mét 16 thudc Idn cé ty Ié lo héng la p = 0.2. Goi X la sé lo hong trong 5 lo Idy ra. Tim bing phén phi xdc sudt ctia X. Gidi. Ta cé X ~ H(N,m,5) véi N la 86 lo trong 16 thuéc va ma sé lo héng. Do N lén va = = 0.2 nén ta c6 thé xp xi X 3 bang phan phi nhi thttc: X ~ B(5,0.2). Khi do: p(x) = P(X = x) = C3(0.2)*(0.8)°*, ¥x = 05. Bang phan phéi xdc suat clia X ¢6 dang : xX| 0 1 2 3 4 5 P [0.32768 0.4096 0.2048 0.0512 0.0064 0.00032 o 3.4.1.2 X4p xi phan phi nhi thttc bang phan phéi Pois- son Xét bién ngau nhién X véi phan phéi nhi thtic X ~ B(n, p) khi c6 mau n Ién va p khé nhé, ngudi ta thuring xp xi phan phéi cua X bing phan phéi Poisson: X ~ P(A) véi A = np. 184 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Hinh 37 biéu dién x4p xi cua phan phéi nhi thttc (véi n = 118,p = 0.26) - dudng mau dé va phan phéi Poisson (v6i A = 118 x 0.26 = 30.09) - dursng mau xanh. a Ce ee Hinh 37: X4p xi gitta phan phéi nhi thtfc (mau dé) va phan phéi Poisson (mau xanh) Vi du 3.52. Phan phdi nh thiic B(20;.05) c6 thé xap xi boi phan phéi Poisson v6i X = 20 x 0.05 = 1 Ta c6 bing so sanh céc xac sudt cia phan phoi B(20, 0.05) va P(1) nhwe sau: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 0.378 0.189 0.059 0.013 0.003 0.000 0.000 0.368 0.368 0.184 0.061 0.015 0.003 0.001 0.000 XI I P Két qua cho thay cdc sai sé kha bé khi ta xdp xi phan phéi ni thitc B(n, p) béi phan phéi Poisson P(np) 3.4.2 Xp xi phan phéi nhi thitc va Poisson bdi phan phéi chuan 3.4.2.1 Dinh ly gidi han trung tam Dinh ly 3.53 (Dinh ly gidi han trung tam). Cho X1, Xz, -., Xn Ia diy céc dai Iuong ngdu nhién déc lap cing phan phéi véi ky 185 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat vong va phucong sai hitu han: E(X,) =, Var(X,) = 07, Wk EN. Khi d6, quy ludt phan phéi xac sudt ctia dai lvong ngdu nhién di Un = Yo Xe kel sé hGi tu t6i quy ludt chudn tie N(0,1) Khi n — 00. Tiéc la 1p 2 lim P(US < x ==/ e-Tdt dim, P(Un <2) = Te J Nh§n xét 3.54. Trong tinh todn, ta cé thé dp dung dinh ly gidi han trung tam nlue sau: Voi n dit lon, thi P(US < x) = hoic Plath <)~o ($B) o£ Var(Un) at) Var(Un) ‘Vi du 3.55. Chon ngdu nhién 192 s6 trén doan (0,1). Xac sudt dé tong s6 diém thu duoc nim trong khoang (88, 104) la bao nhiéu? Gidi. Dat X 1a dai luong ngau nhién chi tong sé diém thu dugc. Khi dé ta 6, X = Y}% X;, trong dé cdc dai long ngau nhién X; déc lap va tuan theo phan phéi déu lién tuc tén khoang (0,1) Do dé, E(X;) =05, Var(X;) = 4 vi = 1,192 Tir day ta tinh duge: E(X) =96, Var(X) =4. 186 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Do 46, ap dung dinh ly gidi han trung tam & Nhan xét 3.54, ta cd: P(88 < X < 104) =@ (a) ® CG — *) 4 4 = 20(2) = 0.9544 a Ngoai ra, tir dinh ly gidi han trung tam, ta cd thé xp xi phan phi nhi thttc va phan phéi Poisson béi phan phdi chuan. 3.4.2.2 X4p xi phan phéi nhi thie béi phan phéi chuan Khi str dung quy luat phan phéi nhi thifc, néu m kha lon. thi viéc tinh toan sé gp khé khan. Luc dé, néu n kha lon va p khéng qua gin 0 hodc gin 1, thi ta x4p xi phan phéi nhi thifc béi phan phéi chuan véi p= np va phuong sai o = np(1—p) Tacé: P(X =k) = Chpk(1— pythw 1 k—np ) P(X =k) = Cyp'(1—p) aml “i ( apd =P) racx 160) = 1— P(X < 160) = 1—@ | ———_ ] = 2-0 (HH) 0.0179 o 3.4.2.3 X4p xi phan ph6i Poisson béi phan phéi chuan Néu dai lwong ngau nhién X c6 phan phéi Poisson voi A > 5, thi cé thé xp xi X béi phan phéi chudn véi # = A va o=A, Vi du 3.57. Sé tai nan lao dong trung binh trong mét nam ctia mét nha may la 6.5 vu. Tinh xdc sudt trong mét nim nao dé: a. C6 t6i da 7 vu tai nan lao déng. b. It hon 6 vu tai nan lao déng. Gidi. Goi X 1a sé tai nan lao d6ng trong mét nam cia nha may. Khi dé X ~ P(6.5). ViA > 5 nén ta ding xap xi phan phoi chuan véi p = A = 6.5 vao*=A= Ta cé: = P(Z <0.19) 0.5753 188 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té b. P(X <6)=0 ( = 0(-0.19) =1- (0.19) = 0.4247 189 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac sua 3.5 Thuc hanh voi Excel 3.5.1 Tao data ngau nhién theo phan phéi xac suat B6 sung thém thu vién ham cho Excel * Khoi déng Excel * Vao File chon Options * Chon Add-ins * Chon Analysis Toolpak/OK. Vi du 3.58. Tao 100 sé ngdu nhién cho dai Iugng ngdu nhién X théa X ~ N(50;5). Gidi. Dé tao ngau nhién 100 sé cho dai hrong ngdu nhién X ta lam nhu sau: Vao Data Chon Data Analysis Trong Analysis Tools chon Randon Number Genera- tion/OK Chon Analysis Toolpak/Ok sé hién ra Random Num- ber Generation Trong Random Number Generation chon nhu Hinh 38 190 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Hi Random Number Generation > x Number of Vriaties: i x ube of Rom Number: 10 canal Bieri erm 2] [ase sundardeaion= 5 sn se oupstopons Ooxpatrage FF © new onary Nana (new wontook finh 38: Cura sé Randam Number Generation * Sau khi chon OK sé ra két qua nhu Hinh 39 a 10 u 2 8 “ 15 fe | 58.9089985702785, A a 54.04806] 99853 50.08034 5.78963 9.22681, 47.58029 48.85738, 47.5633 '46.98169 51.50556 2.20065, 3.45714 5158162 0.12413, 4.30035, Hinh 39: Két qua tao ngdu nhién data 191 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat Bang cach trén ta c6 thé tao ra bd sé ngdu nhién tuong ty theo phan phéi xdc sudt khac. Oo 3.5.2 Méts6 ham tinh toan trong Excel Phan phi nhi thie. Cho X ~ B(n;p). * P(X =x) = BINOM.DIST(x,n, p, FALSE) * P(X < x) = BINOM.DIST(x,n, p, TRUE) Vi du 3.59. Cho X ~ B(10;0,5). Tinh P(X = 3) va P(X <5) Gidi. Ta tién hanh nhap céc Iénh sau dé tinh cdc xac sudt can tim: © P(X = 3) =BINOM.DIST(3,10,0.5,FALSE)= 0.1171875 * P(X <3) = BINOM.DIST(3, 10, 0.5,TRUE)= 0.171875 Tién hanh biéu dién sang Histogram ta duoc: pny THUG Hinh 40: B(10; 0.5) 192 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Phan phéi Poisson. Cho X ~ P(A) * P(X = x) = POISSON.DIST(x,A, FALSE) * P(X < x) = POISSON.DIST(x,A, TRUE) Vi du 3.60. Cho X ~ P(5/2). Tinh P(X =4); P(X <5) Gidi. Ta tién hanh nhap cdc lénh sau dé tinh cde xc sudt can tim: * P(X = 4) = POISSON.DIST(4,5/2, FALSE) = 0,133601886 * P(X <5) = POISSON.DIST(5,5/2, TRUE) = 0, 957978962 Biéu dién dudi dang histogram ta duge: Hinh 41: P(2.5) Phan phéi Siéu béi. Cho X ~ H(N;m;n). * P(X = x) = HYPGEOM.DIST(x,n,m, N, FALSE) * P(X < x) = HYPGEOM.DIST(x,n,m, N, TRUE) 193 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac sua Vi du 3.61. Tinh X ~ H(10000; 2000; 100). Gidi. Tién hanh nhp cac lénh sau ta tinh ra dugc cdc xdc suat can tim: HYPGEOM.DIST(24, 100, 2000, 10000, FALSE) Ta thu duoc két qua cia P(X = 24): = 0.057776166 Tuong ty, ta cting cé: IYPGEOM.. DIST(24, 100,200, 10000, TRUE) ta tinh duoc P(X < 24) = 0.869804505 oO Phan phéi chuan. Cho X ~ N(1;0?). * P(X E F a 4 1 J a PP CHUAN 11.86-10 2 3 4336410 5 62610 poe 6 132609 238 7 2603 8 35E00 9 6.26.09 10 11608 11 196-08 015 13, 2 32608 os 14) 13 54e08 15) 14 9-08 1s 15607 17) 16 24-07 Hinh 42: Phan phéi chuan N(65, 10) Vi du 3.62. Theo théng ké ciia Vién dinh duéng quéc gia, chiéu cao trung binh cita thanh nién Viét Nam Ia 163.7 cm déi v6i nam Git sit chiéu cao tuan theo ludt phan phédi chun véi dé léch chudn la 6.6 cm. a. Tinh xdc suat dé thanh nién cé chiéu cao nhé hon 1.7m. b. Chon ngdu nhién 5 nam thanh nién. Tinh xac sudt dé c6 it nhat 1 thanh nién cé chiéu cao nhé hon 1.7m Gidi. a. Goi X 1a chiéu cao cua nam thanh nién. => X ~ N(u,02) voi w = 163.7 vac = 6.6 P(X < 170) = P(z < WO=1637) _ pry < 0.98) = 6,6 0.8289 Néu str dung Excel ta duge két qua: P(X < 170) =NORM.DIST(170, 163.7, 6.6, TRUE)= 0,830096194 b. Goi ¥ 1a sé nam thanh nién c6 chiéu cao nhé hon 1.7m. 195 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac sud = Y ~ B(S,0.8289) Ta c6: P(Y >1) =1-P(Y =0) =1~C8 x 0.8289°(1 — 0.8289)> = 0.9996 Néu str dung Excel, ta durgc két qua: P(Y > 1) =1-—P(Y =0) = 1—BINOM.DIST(0,5, 0,8289, FALSE) — 0.000146639 = 0.999853361 Phan phéi chuan tac. Cho Z ~ N(0;1). * P(Z ft)= 1 - T.DIST(t,n, TRUE) Ta cé thé minh hoa phan phéi Student é Hinh 44. Vi du 3.64. Cho T ~ T(25) cé phan phéi Student. Tinh P(T > 1.81), P(T < 2.06) Gidi. Su dung Excel ta tinh duge: ¢ P(T > 1.81) =1-T.DIST(1.81, 25, TRUE)=0.041167003 * P(T < 2,06) =T.DIST(2.06, 25, TRUE)= 0.975023752 a Phan phéi x2(m). Cho X ~ x2(n). © P(X > a) -cHIDIST(a,n) 197 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat Sm Seat seas teas bitrate Hinh 44: Phan phéi Student ting voi n = 1, 2, 5, 10, 20. 2 Be | crs oisTa3 $851 FALe) 4sMmcio je |r i cinirisik tx, 5 Bl Sraad and 4) come cos PP CHI BINH PHUCING 5) 6 007 oom 7) 10 ore oes 8 12 co1 057 9 14 ans 00s 02 10) 15 0003 0029 os 12) 20 5604 0009 hoe 13) 22 26.08 0005 Oo, id) 24 sc06 000 Oo 15) 26 4-05 000 aa =e eo ° » ra % © % 18) 32 36-06 26-08 Hinh 45: Phan phéi x? ting véi bac tu do n = 5 van = 10 198 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Ta cé thé minh hoa phan phéi x? 6 Hinh 45: Vi du 3.65. Cho X ~ x2(25). Tinh P(X > 15). Gidi. St dung Excel ta tinh durge: * P(X > 15) = CHIDIST(15, 25)= 0.941382568 a Phan ph6i Fisher-Snedecor Cho X ~ F(p;q). ° P(X >a) = FDIST(a, p, a) Hinh 46 minh hoa phan phii Fisher. PP FISHER-SNEDECOR Hinh 46: Phan phéi Fisher Vi du 3.66. Cho X ~ F(3;7). Tinh P(X > 3.5). Gidi. St dung Excel ta tinh duge: * P(X > 3.5) = FDIST(3.5, 3, 7)= 0.078118515 o 199 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac sud 3.5.3 Méts6 bai tap thuc hanh 1. @ - a 200 . Mt dot x6 sé Mét gia dinh muén mua mét may sinh t6 dé ty ché bién dé uéng phuc vu cho gia dinh. Gia dinh dé dén mét siéu thi dién may dé mua va quyét dinh chon mua cia hang A. Tai siéu thi c6 25 san phdm may xay sinh 1di la 2%. Tim xc suat trong dé co it hon 5 may 1éi, Mét cong ty xtr ly méi ngay mét sé Iuong lén cdc don dat hang. Trung binh bé phan chim séc khdch hang ciia céng ty nhan duge 5 khiéu nai méi ngay. Goi X la sé luong khiéu nai cua cong ty nl duge mét ngay. Tim xac sudt ma céng ty nhan dutgc téi da 6 khiéu nai. phat hanh 10000 vé trong dé c6 100 vé trang thuéng. Chon ngdu nhién ra 100 vé trong 10000 vé. Tinh xac suat dé c6 nhidu nhit 2 vé tring thudng. . Trong mét 16 thudc, ty Ié thudc héng p = 0,003. Kiém tra 1000 éng. Tinh xac suat dé cé khong qua 10 éng héng. Thdi gian dé mét bénh nhan chi doi téi lot kham tai mét phong kham dich vu (don vi phut) la bién ngdu nhién phan phéi chudn véi trung binh 1a 17 phuit va phuong sai la 16 (phuit?). Tinh xéc sudt dé 1 khach dén quay chi it hon 20 phi. . Mét 16 hang cé 225 san pham, xdc sut dé 1 san pham 16118 20%. Goi X 1a s6 san pham 16i trong 16 hang. Tinh xac sudt dé cé nhiéu nhat 50 san pham 16i. Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té 3.6 Thuc hanh voi R Trong R, ta c6 thé khao sat cdc quy luat phan phéi ngau nhién nhu phan phéi chuén, phan phéi nhi thttc, phan phéi Poisson,... Ta str dung lénh dnorm() dé tao ra ham mat dé xac suat nh sa # Create a sequence of numbers between -10 and 10 incrementing by 0.1. x <- seq(-10, 10, by = .1) # Choose the mean as 2.5 and standard deviation as 0.8 y <- dnorm(x, mean = 2.5, sd = 0.5) # Give the chart file a name. png(file = "dnorm.png") plot (x,y) Ta duoc két qua nhu Hinh 47. Hinh 47: Ham mat dé xéc sut cia phan phéi chuan 201 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac suat Ta cling cé thé str dung ham pnorm() dé tinh gid tri cla ham phan phéi nhur sau: # Create a sequence of numbers between -10 and 10 incrementing by 0.2 x <- seq(-10,10,by = .2) # Choose the mean as 2.5 and standard deviation as 2. y <- pnorm(x, mean = 2.5, sd = 2) # Give the chart file a name png(file = "pnorm.png") # Plot the graph plot(x,y) Ta duoc két qua 6 Hinh 48 Hinh 48: Ham phan phéi xac sudt cla phan phéi chudn 202 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té Ngoai ra, ta co thé str dung ham qnorm() dé tra vé gid tri x sao cho P(X < x) = p cho true. Cu thé nhu sau: # Create a sequence of probability values incrementing by 0.02 <- seq(0, 1, by = 0.02) * * Choose the mean as 2 and standard deviation as 3. < qnorm(x, mean = 2, sd = 1) « # Give the chart file a name. png(file = "gnorm.png") # Plot the graph. plot (x,y) Hinh 49 mé ta két qua dat duge. x Hinh 49: Sir dung ham qnora() 203 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac sudt Hoan toan tuong tu, ta c6 thé str dung cdc ham dnorm() , pnorm(), qnorm() ndi trén déi véi cdc phan phéi khéc. Cu thé, ta c6 thé tm tat cong thttc 6 Hinh 50. Ham [Matd6 ‘rich lay Iphan hi [chudn [dorm(x, |pnozm(q, Janozm(p, _enormin, lean, sd) [nean, sd) |nean, sd) frean, sd) INhi phan |abinon(k, pbinon(q, Jgbinom (p, febinom(k, In, _p) [p, Pp) In, Pp) [n, prob) Poisson § |dpois(k, |ppois(q, lgpois(p, Icpois(n, lambda)’ [lambda)' _[lanbda) Lambda) lUniform |aunif (x, Jpuniftq, faunifip, frunifin, nin, max) [nin, max) |nin, max) foin, max) INegative |anbinom(x, [pnbinom(q, [gnbinon — Jebinom(n, h bac [M6 phong lbinomial_|k, p) ke pd (p,k,prob) |n, prob) IBeta ldbeta(x, |pbeta(g, |abeta(p, _|rbeta(n, shapel, _|shapel,_|shapel,__|shapel, shape2) _|shape2) __[shape2)__|shape2) [Gamma |dgamna(x, |gamma(q, |agamma(p, [egamma (n, shape, | shape, shape, shape, rate, Irate, rate, Irate, scale) scale) _[scale) _|scale) |Geometric|dgeom (x, [pgeom(q, lageom(p, Irgeom(n, Ip) Ip) [prob) [prob) [Ham phan|Mat 46_|Tich lay [Dinh bac [Mo phong hoi |Exponential|dexp (x, [pexp (q, jgexp (py, jrexp(n, lzate) Irate) Irate) rate) Weibull [dnorm¢x, Jonozm(a, Janorm(p, _fenorm(n, lnean, sd) |mean, sd) |mean, sd) |mean, sd) [Cauchy __|dcauchy (x, [pcauchy (q, Jgcauchy (p,|rcauchy (n, location, flocation, |location, [location, scale) [scale) _|scale) _|scale) F ae(x, dfi,|pt(a, dfi.Jat(p, dfi,[rf(n, dil, |ae2) lae2) |ae2) laezy iT [attx, at) Jota, dt) lati, af) frtim, aty (chi- ldchisa(x, |pchila, |achisa(p, [rchisa(n, Isquared _|at) lat) lat) lat) Hinh 50: Cac phan phéi xac suat trong R 204 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té 3.7 Bai tap co huéng dan 3.7.1 Ap dung cdc phan ph6i rai rac 3.7.1.1 Phan phoi nhi thie Bai 1: Hai xa thi tham gia thi bin sting, méi ngudi duge bin 3 lin. Xéc suat bin tring dich trong mdi lan ban cla nguéi tha nhat 1A 0.7 va cda ngudi thit hai la 0.8. Tinh xac suat dé sé lin tring dich cua hai xa thi bang nhau. Gidi. Goi X, Y lan luot 1a sé lan bin tring dich trong 3 lin ban ctia hai xa thi. => X ~ B(3;0, Goi A la bién c6 nhau". ~ B(3;0,8) 6 lan ban tring dich ciia hai xa tha bing P(A) = P(X = 0)P(Y = 0) + P(X = 1)P(¥ = 1) + P(X = 2)P(Y = 2) + P(X =3)P(Y =3) = 0.36332 3.7.1.2 Phan phéi Poisson Bai 2: Tai mét tiém tap héa, sé luong khach trung binh vao cita hang méi gid 1a 10 khach. Tinh xac sudt dé 1 gid mé cita c6 ft nhat 3 khdch vao cita hang. Gidi. Goi X 1a sé khach hang vao ctra hang trong 1 gid. => X ~ P(A) véi A = 10 205 Khoa Toan Kinh té Gido trinh Ly thuyét xac sud P(X >3) =1— P(X =0) — P(X = 1) — P(X =2) 10% 1Qle-19-yg%p-10 oO! 1 2 = 0.9972 3.7.1.3. Phan phéi siéu béi Bai 3: Mét ctta hang ban trai cay nhap khdu. Cita hang c6 dur dinh nhap mét gid hang co 65 qua téo Fuji, biét rang trong gid hang dé c6 13 qua bi hong trong qué trinh van chuyén. Chon ngau nhién ra 20 qua dé kiém tra. Tinh xae suat c6 it nhat 2 qua bi héng. Gidi. Goi X 1a s6 qua tao bi héng trong 20 qua lay ra => X ~ H(65, 13,20). Xéc suat c6 it nhat 2 qua bi héng 1a: P(X > 2) =1—P(X =0) — P(X =1) Cha CR Chace eo a = 0.9605 =1 3.7.14 Xp xi siéu béi bang nhi thirc Bai 4: Mét lang nghé san xudt th céng nhan duoc don dat hang 1a 1000 éng hit tre theo mét kich thuéc chuan. Trong qué trinh san sudt thi sé sin pham sai Iéch véi kich thuée chuan 14 50 éng huit. Chon ngau nhién 10 sin phim dé kiém 206 Gio trinh Ly thuyét xdc suat Khoa Toan Kinh té tra va don hang dugc chap nhan néu sé luong cac sin phim 1di trong dé nhigu nhit la 2. Tinh xéc sudt dé don hang duge chap nhan. Gidi. Goi X 1a sé san pham léi trong 10 sin phdm duge lay ra tir don hang 1000 éng huit nén X cé phan phéi siéu béi. X ~ H(1000, 50,10) Nhung vi sé san pham lay ngdu nhién ra nhé hon nhiéu so véi sé san phdm cia don hang nén: X ~ B(10,0.05) Dé 16 hang duge chap nhan thi X < 2. P(X <2) = P(X =0)+ P(X =1) + P(X =2) = Cy x 0.05° x 0,951 + Cy x 0.05 x 0.95" + Chy x 0.057 x 0.958 = 0.9885 Ta cé bang so sinh cdc xc suat ca phan ph6i B(10; 0, 0 va H(1000;50; 10) nhu sau: X|o 1 2 3 4 5 H [0597303174 0.0743 0.0101 879107 5.13.10 0.5987 0.3151 0.0746 0.0105 9.65.10 6.09.10? o 3.7.1.5 X4p xi phan phéi nhi thir bang Poisson Bai 5: Theo két qua diéu tra cia B6 lao déng thuong binh va xa hdi nam 2018 ty 1é hé ngh@o trén cd nude 1a 5.23%. Chon ngau nhién 100 hé gia dinh dé kiém tra. Tinh xée suat dé trong 100 hé duge chon c6 dting 1 hé nghéo. 207

Vous aimerez peut-être aussi