Vous êtes sur la page 1sur 736
PGS. TS. HOANG VAN BiNH Gis. 902 Oc CHAT HOC CONG NGHIEP VA DU PHONG NHIEM DOC (Xudt ban lan thit 2 cé sta chita va bé sung) VAUENG But oF T | THUMPIEOAT HAN non oc vA xt mst a SARTO 74 22 L61 NOI DAU Dé6e chat hoc la mén khoa hoc nghién citu vé cdc chat déc cd nguén géc thién nhién hode nhan tao. Trude day déc chat hoc (BCH) duge ung dung nhiéu trong nganh phép y, goi !& déc chat hoc phap y, véi duéng 161 la héi cutu, huéng vé qué khi. Khi nén san xuat céng nghiép phat trién, cdc chat déc duge sit dung nhiéu duéi dang cdc héa chat, yéu cdu bao vé luc lugng san xuat trd nén cap bach, do dé déc chat hoc c6 linh vie ting dung rat rng fén, trong dé cé déc chat hoc céng nghiép voi duéng 16i du’ phéng, huéng vé tuong lai. Theo théng ké, trén toan thé gidi hang nam 6 hang ngan héa chat dugc dua vao san xual lam cho cac héa chat céng nghiép ngay cang phong phu. Trong qué trinh phat trién san xudt, cdc héa chat déc od thé tac d6ng dén hé sinh théi va méi truéng, vi vay anh hudng téi moi sinh vat, trong dé quan trong nhét la con ngudi. Vi vay linh vue nghién cutu déc chat hoc duge md réng : Déc chat hoc sinh thai hay doc chat hoc méi truéng, chi yu la khéng khl, nuéc, thy phém, dat, sinh vat... Co th8 ngudi cd thé duge xem nhu mét hé théng md trao d6i chat va nang lugng véi méi truéng xung quanh (ndi méi, ngoai mé6i), qua nhiéu qué trinh phan tng, méi phan dng ném trong mét trang thai can bang déng. Chat déc trong méi truéng xm nhap co thé, tuc la xm nhép vao céc edu tric phic tap da dugc can bang 6n dinh béi cdc chat song, cde chat déc nay gay ra cde r6i loan véi mite dé khdc nhau, 06 thé phuc héi hay khéng thé phuc héi, Bd la tac dung d6c hai cla héa chat. Trong c&c méi trudng khéc nhau, chat déc c6 thé tac dung xéu tdi stic khée cia mét ca thé hodc mét céng déng nh mét dich bénh. Do d6, déc ch&t hoc 1a co sd khoa hoc cia dich t& hoc méi trudng, gidp xée dinh nguy co d6i vdi siic khde, t dé dé xuat cdc bién phép du phéng, bao vé stic khée c6ng déng, bao gdm moi d6i tugng dan cu. 3 Dat nuéc ta dang ngay mét déi mdi va phat trién theo huéng céng nghiép héa va hign dai héa nén nhiéu héa chat, vat liéu mdi, céng nghé mdi dang va sé dude Ung dung, cé thé tac déng dén suc khéde va méi truéng. Vi vay, hiéu biét dé bdo dém an toan cho suc khée va mdi truéng |a rat can thiét va c&p bach. Cu6n sdch nay dugc bién soan diya trén cdc bai ging, két hop vdi kinh nghiém céng tac thyfc t& cla ching t6i, nham dap ung yéu cdu cia ban doc, nh&t la cdc can bé lam céng tac vé sinh - an toan lao déng tai céc cd sd san xuat céng nghiép. Nam 2006 téc gia da bién soan lai c6 bé sung thém chudng 6 va chinh sita théng tin cla chuong khéc theo tai liéu hién hanh. Phan cuéi Sach duge tac gid soan thém phdn muc tw tra cdu gidp ban doc thudn |gi trong viée nghién ctu. Viée bién soan cuén sdch nay chde chan con co nhOng thiéu sdét, chung t6i rt mong duge sy dong gop y kién cia ban doc, dac biét la cée déng nghiép dé cuén sach cé thé hoan chinh hon. Xin cam on Nha xuat ban Khoa hoc va Ky thuat d& nhiét tinh gitip 46 va déng vién ching t6i bién soan va xuat ban cuén sach nay. TAc GIA Mc Luc Léi noi dau 1.1, 1.2. .. Phan loai cdc chat déc cong nghiép 14. 15, 16. 17. PHANI DAI CUONG VE BOC CHAT HOC CONG NGHIEP CHUONG 1 CAC KHAI NIEM TONG QUAT Dinh nghia, muc tiéu cia déc chat hoc céng nghiép Nhiém déc va ngat Néng d6 t6i da cho phép (NDTBCP) ctia cdc chat déc trong khéng khi noi lam vic Gidi han tigp xtic vé sinh hoc hay chi sé sinh hoc trong tiép xuic nghé nghiép véi chat déc Néng d6 t6i da cho phép ctia cdc chat déc hai trong khéng kh{ m6i truéng xung quanh Dac diém va y nghia dy phong cia DCHCN CHUONG 2 CAC NGUYEN LY CHUNG TRONG DOC CHAT HOC CONG NGHIEP . Bung x4m nhap co thé ciia chat déc céng nghiép . Qua trinh tac déng cia chat déc déi véi co thé va cia co thé déi véi chat déc . Doc tinh ctia cdc khi va hoi . Nhéng diéu ki@n lam co thé dé bj nhi&m déc . Cac thé nhiém déc trong sdn xudt cong nghiép . CAc méi quan hé va cdc kiéu tac dung ctia chat doc Trang 25 27 36 43 49 55 3.1 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. CHUONG 3 HON ME DO NHIEM BOC HOA CHAT . Dai cuong . Nhang truéng hgp hén mé do nhiém doc nghé nghiép . Mic dé tram trong cia hon mé . Hudéng xi tri y té trén hién trong noi xdy ra tai nan (hon mé do nhi&m déc) Huéng xt tri d co sé héi stfc (tuyén trén) CHUONG 4 CAC TAC NHAN HOA HOC GAY UNG THU HOAC C6 KHA NANG GAY UNG THU TRONG CONG NGHIEP 4.1, Dai cuong 4.2, 5.1, C4c chat gay ung thu hodc cé kha nang gay ung thi CHUONG 5 BAI CUONG VE BYI VA TAC HAI SUC KHOE CUA BUI TRONG CONG NGHIEP Bui trong sinh hoat va cong nghiép 5.2. Su x4m nhap co thé va tac hai cua bui 5.3. 1. 2. 6 Nguyen tdc du phdng tac hai cla bui PHAN II NHIEM BOC DO CAC TAC NHAN HOA HOC CHUONG 6 NHIEM BOC KIM LOAI, A KIM VA CAC HOP CHAT CUA CHUNG KHAI NIEM TONG QUAT VE KIM LOAI TRONG MOI TRUONG CONG NGHIEP Déc tinh cia cdc kim loai trong céng nghiép Nhiém déc cap tinh 57 62 62 EA} 75 87 88s Nhiém déc man tinh Banh nghé nghiép do kim loai Bénh mdi trudng do nhiém déc kim loai tit nude thai céng nghiép NHIEM DOC KIM LOAI, A KIM VA HOP CHAT CUA CHUNG Antimon (Sb) Asen (As) Bac (Ag) Bari (Ba) Beryli (Be) Bo (B) Cadimi (Cd) Chi v6 co (Pb) Chi hau co (chi tetraetyl [Pb(C2Hs)4]) . Coban (Co) . Crom (Cr) . Déng (Cu) . Kém (Zn) . Luu huynh (S) . Magié (Mg) . Mangan (Mn) . Nhém (Al) . Niken (Ni) . Niken cacbonyl [Ni(CO),] . Osmi (Os) . Photpho (P) . Photpho dé va c4c hgp chat photpho khéc . Platin (Pt) . Selen (Se) . Tali (Tl) . Telu (Te) . Thi&e (Sn) . Thay ngan (Hg) . Titan (Ti) . Tungsten hay vonfram (W) 91 92 92 6.31. Vanadi (V) 6.32. Vang (Au) 6.33. Bui kim loai cting gay ra cdc bénh phé quan - phdéi 7.1, 7.2, CHUONG 7 CAC KHI VA HOI KICH UNG Dai cuong C4c chat khf va hoi gay kich ting 7.2.1. Amoniac (NH3) 7.2.2. Clo (Cla) 7.2.3. CAc oxit cua nito 7.24. Luu huynh dioxit (SO2) 7.2.5. Flo (F2) va axit flohidric (HF) 7.2.6. Formaldehit (HCHO) 7.2.7, Photgen (COCI) 7.2.8. Ozon (O3) CHUONG 8 CAC KHI GAY NGAT . Dai cuong . Cacbon dioxit (CO2) . Cacbon oxit (CO) .. Axit xianhidric va cdc xianua CHUONG 9 MOT SO KHi BOC THUGNG GAY TAI NAN BAT NGO TRONG CONG NGHIEGP . Nhiém d6c hidr6é sunfua (H2S) . Nhiém déc hidré asenua [Asin (AsH3)] . Nhiém déc hidré antimonua [Stibin (SbH3)] . Nhiém déc hidr6é selenua (H2Se) . Nhi8m déc hidré photphua [Photphin (PHs)} . Nhigm déc metyl bromua (CH3Br) 239 242 245 249 251 252 257 263 272 278 282 286 291 299 310 319 326 330 332 333 10.1. 10.2. 10.3. 10.4. 105. 10.6. 10.7. 10.8. 109. 10.10. 10.11. 10.12. 10.13. 10.14. 10.15. 11.1. 11.2. 11.3. 12.1. 12.2. CHUONG 10 NHIEM BOC CAC DUNG MOI CONG NGHIEP Benzen (C6He) Toluen (CgHsCH3) Xylen [CéHg (CHs)2] Metyl clorua (CHCl) Metylen clorua (CH2Ch) Clorofom (CHCl3) Cacbon tetraclorua (CCl4) 11,222 - Tetracloetan (CHCl, - CHCl) 1,1 - Dicloetylen (CH = CCly) Tricloetylen (CICH = CCl) Tetracloetylen (ClxC = CCl) Cén métylic (CH30H) Xiclohexan (CgHj2) Cumen (CgHs - C3H7) Cacbon disunfua (CS) CHUONG 11 NHIEM DOC TRONG CONG NGHIEP DAU MO Nhiém d6c dau tho Nhiém déc cdc thanh phan ty nhién cia ddu thé Nhiém d6c cdc san phdém dau mé CHUONG 12 NHIEM BOC CAC HOA CHAT BAO VE THYC VAT (CAC HOA CHAT TRU SAU) Dai cuong Nhiém déc cdc héa chat bdo vé thifc vat chinh 12.2.1. Nhiém déc cdc chat diét cén trang (DCT) 12.2.2. Nhiém déc cdc chat diét cd 12.2.3. Nhiém déc céc chat diét ndém. 12.2.4. Nhiém déc cdc chat diét loai gam nhdm 348 358 368 369 370 371 372 376 377 379 380 380 386 391 405 431 431 464 469 473 13.1. 13.2. 13.3. 14.1. 14.2. 14.3. 15.1. 15.2. 15.3. 16.1. 16.2. 16.3. 16.4. 16.5. 10 CHUONG 13 NHIEM BOC TRONG CONG NGHIEP CHAT DEO Dai cuong vé cdc chat déo va cdc tdc hai stic khée trong céng nghiép chat déo 477 Cac polyme téng hop chi yéu va déc tinh cia chting 488 D6c tinh ctia cdc chat phu gia stt dung trong cong nghigp chat déo 508 CHUONG 14 TAC HAI'SUC KHOE CUA CAC CHAT KIEM, CAC AXiT VO CO VA HOU CO Tac hai cia cdc chat kiém 513 Tac hai cia cdc axit v6 co thong thudng 516 Tac hai cia mét sé axit hitu co 522 CHUONG 15 NHIEM BOC TRINITROTOLUEN (TNT), NICOTIN VA POLYCLOBIPHENYL (PCB) Nhiém doc trinitrotoluen (TNT) 526 Nhi&m déc nicotin 533 Nhiém dé6c polyclobiphenyl (PCB) 541 PHAN THU BA DY PHONG NHIEM DOC TRONG CONG NGHIEP CHUONG 16 CAC NGUYEN TAC DY PHONG NHIEM DOC TRONG CONG NGHIEP Bign phép ky thuat 549 Bign phdp y hoc 550 Bién ph4p phong h6 c4 nhan 551 Bién php dinh dung hop ly 553 Bign ph4p hanh chinh - phdp luat 555 17.1. 17.2. 17.3. 17.4. 17.5. 18.1. 18.2. 18.3. CHUONG 17 CAC TRANG B| BAO HO LAO DONG TRONG TIEP XUC V6I CAC CHAT DOC CONG NGHIEP Bao vé co quan hé hap Bao vé da Bao vé dau va da ddu Bao vé mat va mat Bao vé co quan thinh gidc CHUONG 18 PHONG TRANH TAI NAN NHIEM BOC KHI VAO VA LAM VIEC TRONG KHONG GIAN KIN Khéng gian kin (hay khong gian td ham) Cac nguy co c6 thé xdy ra C&c yéu cdu than trong vé mat an toan " CHUONG 19 567 570 570 571 572 574 574 KiEM TRA GIAM SAT CHAT BOC TRONG KHONG KHI NOI LAM VIEC, BANH 19.1. 19.2. 20.1. 20.2. 20.3. GIA TIEP XUC VI MOI TRUONG NGHE NGHIEP Kiém tra, gidm sat cic ch&t doc trong khong khi méi tring lao dong Céc thi tuc danh gid tiép xtic véi méi trudng nghé nghiép CHUONG 20 PHUONG PHAP XAC BINH CAC CHAT BOC TRONG KHONG KHi BANG ONG PHATHIEN Dai cufong, Phuong php si dung 6ng phat hién Ung dung cia 6ng phat hién 579 582 11 Phu luc 1. Phu luc 2. Phy luc 3. Phu luc 4. Phu luc 5. Phu luc 6. Phu luc 7. Phu luc 8. Phu luc 9. Phu lyc 10. Phu luc 11. — Muc ty: PHY LUC Tiéu chudn cho phép vé héa chat d6c trong khéng khi cia co sé san xudt Kh6ng khi ving lam viéc. Bui chifa silic Néng d6 chat d6c khéng nguy hiém trong khéng khi Bang tinh chuyén don vi néng dé cdc chat d6c trong khéng khi Bang chuyén déi don vi ppm va mg/m? cia cdc chat ddc cong nghiép & 25°C va 760 mmHg Tri s6 giéi han ngudng (TLV) cia My, 1998 Cac thay d6i vé TLV (du kién) Chi s6 tiép xuc vé sinh hoc (BEI) cia My, 1998 Cac chat dy kién thiét lap hodc thay déi chi sé BEI Cc chat c6 kha nang gay ung thir nghé nghiép duge NIOSH thita nhan Hoa chit - Gidi han cho phép trong khong khi ving lam viéc Doc chat hoc céng nghiép va dy phong nhiém déc — Tai ligu tham khdo 12 610 612 614 615 619 667 673 679 702 727 PHAN I DAI CUONG VE DOC CHAT HOC CONG NGHIEP CHUONG 1 CACKHAI NIEMTONG QUAT Trong chuong nay chung ta cin ndm ving mt sé khéi niém quan trong nhat cla déc chat hoc céng nghiép, gsm dinh nghia, phan loai, néng dé téi da cho phép cua chat déc trong khéng khi noi lam viéc va trong méi tru’ng xung quanh, gidi han tiép xtc sinh hoc va ¥ nghia du phong cia déc chat hoc céng nghiép. 1.1. Dinh nghia, muc tiéu cia d6c chat hoc cong nghiép 1.1.1. Dinh nghia Déc chat hoc 14 mot tap hgp cdc nganh khoa hoc nghién cctu toan dién vé chat déc. Doc chat hoc céng nghiép (BCHCN) nghién ctu ede chat déc trong san xudt céng nghiép, cdc héa chat doc trong m6i trung lao dOng néi chung va trén ngudi tiép xtic ni riéng. Chat déc duge dinh nghia nhu mét chat gay tac dung cé hai cho sy séng cia sinh vat, cé thé lam chét sinh vat dé véi mot lugng rat nhé. Dé 1a su nhiém doc. 1.1.2. Muc tiéu cha doc chat hgc cng nghiép Muc tiéu chi yéu cia doc chat hoc cong nghiép 1a nghién ctu méi quan ‘hé phifc tap gitfa cdc chat déc trong méi trudng lao déng va co thé ngudi lao déng, thong qua thuc nghiém trén dong vat va trén ngudi tinh nguyén. 13 C4ec nghién ctu vé chat déc bao gém cdc dac diém vat ly, hoa hoe, néng dé tiép xuc, co ché tac dung, triéu ching nhiém déc, phuong phép gidi déc, diéu tri... va cdc bign phép dy phdng nhiém déc. Gitta déc chat hoc cong nghiép va bénh nghé nghiép c6 méi quan hé nhan qua. Nhiém déc nghé nghiép cé tinh chat man tinh goi la bénh nghé nghiép. 1.1.3. Nhigm vu Déc ch&t hoc céng nghiép cé ba nhiém vy chinh : 1) Nghién cutu déc tinh cia cdc chat doc céng nghiép bing phuong ph4p thyc nghiém véi déng vat. Trong trudng hgp can thiét va cho phép thi thuc hién trén ngudi tiép xtc hodc ngudi tinh nguyén. 2) Phan tich, xdc dinh néng d6 cdc chat déc trong khéng khi méi trudng lao dong (MTLD), chi yéu la trong khong khi va xdc dinh néng d@ cdc chat chuyén héa trén ngudi tiép xuc (test tiép xtc) trén cc mAu sinh hoc : khéng khi thé ra, nuéc tiéu, mau, phan, tée, v.v... 3) Xdc dinh néng d6 cdc chat chuyén héa trén céng nh4n nhiém déc. Diéu nay cdn thiét cho cdc nha dgc chat hoc 14m sang, cdc bac si diéu tri bénh nghé nghiép va cdc bac si vé sinh lao dong. 1.2. Nhiém déc va ngat Nhiém déc va ngat cé méi quan hé nh4n qua vdi nhau. Da sé cdc hién tugng ngat 1a do co thé bi nhiém déc. Nhiém déc 1a do chat déc tac dong trén m§t co quan hay mét hé théng cdc co quan d&n téi tit vong do céc hoat d6ng sinh hoc cia cd quan bi nhiém déc khéng phuc hdi. Ngot 1a do mét hoac nhiéu co quan cia co thé thiéu oxi din téi ti vong do co thé thiéu oxi. Léon Dérobert cho ring hién tugng nhiém déc va ngat chi 1a mé6t va cé 4 loai ngat : 1) Ngat do thiéu oxi cho huyét s&c té do nhiéu ly do, vi du do nguyén nhan cg hoc nhu that cé, phir phdi cap, té liét ho h&p. 14 2) Ngat do huyét sdc to khong cdn kha nang lién két véi oxi, nhu do huyét s&c té chuyén thanh cacboxihemoglobin (COHb) trong nhiém déc CO (cacbon oxit), hoac chuyén thanh methemoglobin (Met Hb) trong nhiém déc NOz, nitrit... 3) Ngat do tudn hoan bi cham, nhu bi nhiém déc do cdc dan xuat eda clo, do mdu dac lai trong bénh suy tim. 4) Ngat do oxi khéng dug dua tdi té chic lam nhiém vu hé hap té bao, nhu trong nhiém déc axit xianhidric (HCN) va xianua (CN") (trong cdc tru’ng hgp nay men hé h@p 1a xytochrom oxidaza bi phong bé g4y nén hién tugng ngat té bao). Quan niém trén day ding cho da sé cdc trudng hgp. 1.3. Phan loai cac chat doc cong nghiép Cae chat déc céng nghiép chinh 1a cdc chat gay 6 nhiém méi trutémg sdn xudt ma ngudi céng nhan phai tiép xc hang ngay. Theo quy trinh san xuat, cdc chat 6 nhiém cé thé la cdc nguyén liéu, cdc san pham, cdc chat trung gian, cdc dung méi, cdc chat phy gia, ede chat thai hoac phé phdm, v.v... C6 nhiéu cdéch phan loai tiy theo cde tdc gid, nhung vé téng qudt cé thé phan loai theo trang thai vat ly cua chat gay 6 nhiém khéng khi, theo céu tao héa hoc hodc theo tac dong sinh hoc. 1.3.1. Phan loai theo trang thai vat ly 1. Khi va hoi . ~Khi la trang thdi cha mt chat ma 6 diéu kién nhiét 46 va ap sudt binh thudng né luén ludn 6 thé khi. Trong san xuat, cdc khi déc thudng khéng cé mau sdc, néu cé mau cé nghia la khi dé néng do cia khi hét stic cao, nguy hiém dén tinh mang khi tiép xc. Khi doc hit phai sé dugc dan truc tiép vao mdéu va theo mau tudn hoan di kh&p co thé. ~ Hoi la trang thai khi cia chat léng hodc rin ma 6 nhiét dé va 4p sudt binh thutng (25°C, 760 mmHg) no 6 trang thai léng hoac | ran. Su phn biét gitta khi va hoi khéng ro rét, chang han hidroxyanua 15 si 6 26°C, thudng goi 1a khi, trong khi hidroclorua séi 6 - 83,7°C lai goi 1a hoi axit. 2. Céc hat ran hay gigt Iéng Khi dung 1a cdc hat chat rn hoc cdc giot chat long, c6 téc do roi khéng dang ké, lo lig trong méi trutng khéng khi hod khi, cé kich thuéc thay déi. Cac hat chat rin tao ra khi dung hat rin (khéng goi 1a khf dung rn), cdc giot (hoc hat) chat léng tao ra khi dung giot léng (kchéng goi la khi dung lng). Ngudi ta phan bigt khi dung v6i cdc loai bui, khéi, mi... — Bui 1a cdc hat chat ran, nguén géc khdc nhau, kich thuée c6é thé tir 0,1 dén hang 100 ym, cé thé 6 trang thai lo limg trong khong kh{ trong m6t thdi gian. Bui hé hap la cdc hat chat r&n lo limg trong khong khi c6 thé bj hit vao phéi va dong lai duge trong phéi. Theo nhiéu tac gia, kich thuée cia bui hé hap 1a duéi 5 pm. - Khéi 1a cdc hat chat rin c6 kich thuée duéi 0,1 pm béc lén cao hay lo limg trong khéng khi, dugc tao thanh do nhiéu qué trinh khéc nhau nhu dét chdy, béc hoi, ngung tu... Khéi nhe 1a nhimg hat chat rdn, thudng do két qua cia su dét chdy khéng hoan toan cdc vat liéu chifa cacbon va cdc vat liéu chay duge khdc, vi du khéi thuée 14 bée 1én cao va tan bién trong khong khi. Khoi nang 1a nhimng hat chat rdn, thudng dugc tao thanh tit cdc hat chat v6 co trong qué trinh héa hoc hodc do ngung tu cdc hoi kim loai néng chay trong luyén kim... Chang han khéi han dién la do cdc vat ligu vé co béc hoi ngung tu lai, thudng lo ling trong khéng khi. — Ma la khf dung giot léng lo limg trong khéng khi, mat thuong 6 thé thay dugc... 1.3.2. Phan loai cdc chat d6c céng nghiép theo tinh chat héa hoc Ngudi ta c6 thé phan loai cdc ch&t déc theo ban chat vé co hodc hitu co, theo c&u tao héa hoc ciia ching, v.v... 16 1.3.3. Phan loai theo tac dong sinh hgc Céch phan loai nay dya trén tac dong cia chat déc déi véi co thé vé m&t sinh hoc, nhung cing chi 1a tuong déi vi mét chat déc c6 thé c6 nhiéu tac déng dén cdc co quan khdc nhau hodc tiy theo néng dé cia ch&t déc (néng dé thap va néng dé cao) c6 thé gay hau qua khac nhau trén co thé... 1. Cée chét kich ung: La nhitng chat c6 tée déng 4n mdn va gay phéng rép. Chung gay viém cdc bé mat 4m uét hodc niém mac. Hau qua tén thuong trén dong vat va trén ngudi ché yéu tuong ty nhau, yéu t6 néng d6 thudng ft y nghia hon Ia yéu té thdi gian tiép xtc. Mot s6 dai dién ciia cde chat kich img la : ~ Cée chat kich tmg tée dong chi yéu trén dutmg hé hap trén nhu cdc aldehit (axetaldehit, amoniac, acrolein, formandehit...), cdc bui vA mi kiém, amoniac, axit cromic, etylen oxit, sunfua trioxit. — C4e chat kich img tac déng cd trén dudng hé hap va cdc mé phéi : brom, clo, xianogen, xianogen clorua, dimétyl sunfat, diétyl sunfat, flo, iot, ozon... — Céc chat kich img tac dong déu tién trén cdc phdn tan cing cdc dut’ng hé hap va cde phé nang : asen triclorua, nito dioxit va nite tetraoxit, photgen. Cac chat nay c6 thé gay tit vong do ngat. “2. Céc chét gay ngat Céec chat gay ngat tdc déng bing cach lam réi loan sy oxi héa trong té bao cdc mé cia ngudi cing nhu cia déng vat. Cac chat gay ngat c6 thé chia lam hai nhém nhé 1a ede chdt gay ngat don thudn va ede chdt gay ngat héa hoc. Cac chat gay ngat don thudn 1a cde chat tro vé mat sinh ly hoc, tac déng chinh 14 lam lodng néng d¢ oxi trong khéng khi dén mic thép hon dp sudt riéng phdn c4n thiét dé duy tri su bdo hda oxi trong méu di cho qué trinh hé hap té bao binh thutng. Céc chat gay ngat héa hoc bang cdc tac déng cia ching ng&n cén sy van chuyén oxi tit phéi dén ede m6, hodc ngin can sy 17 2.BCTCN bdo hda oxi binh thudng cia cdc mé du cho mau da dugc bao hda oxi. Vi du: — Cée chat gay ngat don thudn : cacbon dioxit, étan, héli, hidré, métan, nito. - Cc chat g&y ngat héa hoc : cacbon oxit, xianogen, hidré xianua va cdc nitril, anilin, métylanilin, dimety] anilin, toluidin, nitrobenzen, hidro sunfua. 3. Cac chat gay mé va céc chat gay ngd Téc dong chinh cia nhém nay 1a gay mé don thudn khong cé hu qua toan than nghiém trong. Mét sé chat c6 tac déng lam suy gidm trén hé théng than kinh trung wong do chung chiém uu thé vé Ap suat riéng phan trong mau cung cap cho ndo. Vi du : cdc hidrécacbon axetylen (axetylen, alylen, crotonylen); hidrécacbon olefin (tir etylen dén heptylen); étyl ete va isopropyl ete; cdc hidrécacbon parafin (tit propan dén décan); cdc xéton (tif axeton dén octanon); cdc rugu (etylic, propylic, butylic va amylic)... 4. Cac cht déc toan than ~ Céc chat gay tén thuong cho mét hoac nhiéu co quan ndi tang (phén 16n 1a cdc hidrécacbon cé chifa clo). - Céec chat phé huy hé théng tao huyét (benzen, c4c phenol...). ~ C&e chat déc thén kinh (sunfua cacbon, rugu métylic, thio- phen...). - C4e kim loai déc (chi, thiy ngan, cadimi, antimon, mangan, beryli...). — C&c 4 kim déc (asen va hgp chat, photpho, selen...). Ngoai céc cht doc gay ra cdc tdc d6ng sinh hoc ké trén cdn c6 nhimg chat gay ra cdc tac hai dac biét, vi du cdc chat gay ung thu, c4c chat gay quéi thai, cdc chat gay d6t bién gen, cdc chat gay xo hoa phdi, cdc chat gay di ung... 18 1.4, Néng dé tdi da cho phép (NDTDCP) ciia cac chat déc trong khong khi noi lam viéc 1.4.1. Tip xtic nghé nghiép véi chat doc Trong san xudt cong nghiép, nhiéu quy trinh hoac thao tac c6 thé lam phat sinh va lan téa cdc chat déc trong khéng khi noi lam viéc cha céng nhan. Do yéu cau nghé nghiép, ngudi céng nhén khi lao déng c6 thé phai hit thé khéng khi chtfa chat déc lam anh huéng téi stic khde hoc gay nhiém déc. Dé 1a su tiép xtic nghé nghiép. Nam 1968, Té chic Y té thé gidi (WHO) va Té chttc Lao déng quéc té (ILO) da théng qua bang phan loai tiép xtc nghé nghiép vé mat sinh hoc véi cdc chat déc trong khéng khi nhu sau : — Loai A (ving tip xtc an toan) : Su tiép xtic khéng gay ra bat ky m6t bién déi nao cé thé phat hién duge vé mat site khde hodc kha nang thich ting cla ngudi tiép xtic trong suét di ho. - Loai B : Su tiép xtic gay tac hai dén stic khée hoc kha ning lao déng, nhung cé thé phuc héi nhanh chéng va khéng géy bénh ré rét. - Loai C : Su tiép xtic gay bénh c6 thé phuc héi duge. — Loai D : Sy tiép xtc gay bénh khéng thé phuc héi duge hodc gay tit vong. Nhim bdo vé stfc khée ngudi lao déng, phdng ngita nhiém déc trong san xudt, ngudi ta da nghién ciu thiét lap néng d6 téi da cho phép (NDTDCP) cia cdc chat déc trong khong khi noi lam viéc va NDTDCP da tré thanh m6t trong cdc céng cy dy phdng téc hai sic khée cia ngudi lao déng trong san xuat. 1.4.2. Nong d6 tdi da cho phép va tri sO gidi han nguéng Phuong ph4p thiét lap néng d6 téi da cho phép cia chat déc trong khéng khi noi lam viéc lién quan dén nhiéu bé mén nhu déc chat hoc, sinh héa hoc, duge déng hoc, té bao hoc, huyét hoc, ung thu hoe, v.v... Cac sé liéu duge sit dung dé thiét lap néng d6 cho phép bao gém cdc két qua thuc nghiém trén dong vat, c4c nghién ctu dich 19 t& hoc, cdc hé so stic khde cong nh4n, cdc két qua nghién cu trén ngudi tinh nguyén... Theo Té chic Y té thé gidi (TCYTTG - WHO) néng dé téi da cho phép (NDTDCP) la néng dé chét dc ma véi kign thie y hoc hién dai ngudi céng nhan tiép xtc 8 gid trong mot ngay (40 gid trong mot tudn 18) ma khéng gay ra anh hung gi cho stic khée ciia ho. Lién X6 (cd) 1a nuéc dau tién trén thé giéi cong bé NDTDCP cia mé6t s6 ch&t déc trong khéng khi tit cuéi nhimg nam 1930 va dén nhimg nam 1980 da thiét 14p ban danh myc NDTDCP cia gén 800 chat déc céng nghiép. Theo quan niém cia Lién X6 (ci). NDTDCP 1a néng d6 chat doc khong gay ra tdc hai nao déi véi co thé cong nhén trong suét thdi gian lam viéc lau dai cia ho. Dé 1a nhimg gi¢i han tuyét déi kh6ng duge vugt qué trong sudt thdi gian lam viéc. 6 néng d6 d6, bat ky ngudi nao tiép xtic cing khéng gay ra diéu gi baét thutng hode bénh tat nao do nhitng phuong php y hoc hién dai nhét c6 thé phét hign duge. Dénh gid vé quan niém trén, mt nha y hoc lao déng phuong Tay cho ring, v6i néng 46 quy dinh nhu thé, chat déc chi di qua co thé céng nhén ma khong dé lai dau vét gi. Ngoai ra, trong mét sé cong bé, Lién X6 (cii) cing quy dinh NDTDCP trong tiép xtc ngtn han (15, 20, 60 phut) déi véi m6t sé chat doc nhat dinh. Néng d6 cho phép cia chat déc trong khéng khi cia My goi la tri 86 gidi han nguéng do Héi nghi cc nha vé sinh chinh phi My viét t&t la ACGIH (American Conference of Governmental Industrial Hygienists) céng bé. Trj sé gidi han nguéng viét tét 1a TLV (Threshold Limit Values) duge chia lam ba loai : Néng d6 trung binh theo thoi gian viét t&t 1a TWA (Time weighted average) la néng d6 tiép xtc 8 gid/ngay, 40 gid/ tudn, ngay nay qua ngay khéc ma hau nhu tét cd cong nhan khong bj téc hai gi; néng dé gidi han tiép xuic ngdn han STEL (Short -Term Exposure Limit) 1a néng d@ khi tiép xdc ng&n han khong gay ra hau qua gi déi vai co thé; va néng dé gidi han dinh C (ceiling) 1a néng d6 Khéng duge vugt qué bat ky Itic nao trong qué trinh tiép xuc nghé nghiép. Ba loai néng d@ duge viét tét la TLV-TWA, TLV-STEL va TLV-C. 20 Quan niém NDTDCP cia Lién X6 (cil) va tri 86 gidi han nguéng cda My déu duge cong nhan tai "Hi nghi Quéc té dn I] va NDTDCP" tai Paris nim 1963. Gidi han dinh (My) dugce xem nhu tuong tu NDTDCP (Lién X6 ci). Tuy nhién, véi cing mét chat déc, tri sé cho phép cia My cao hon Lién X6 (ci) tix 1 dén 90 ldn, nén Uy ban hén hgp Té chitc lao dong quéc té va Té chic Y té thé gidi vé Y hoc lao dng (1968) chon duge 24 chat c6 néng dé cho phép xdp xi nhau va khuyén cdo 4p dung trén pham vi quéc té (xem phy luc 3). Don vi biéu thi néng d6 cho phép 1a néng d6 chat déec tinh ra trong lugng miligam trong mét mét khéi khong khi (mg/m*), ho&c don vi khéng khi tinh ra lit (mg/l). Tri sé giéi han ngudng cia MY truéc day déi véi cdc hoi khi déc tinh theo phan triéu ppm hay PPM (Parties Per Million), la néng dé chat déc tinh ra em® trong mét mét khéi (1 m’) khéng khi. Hién nay nguéi ta sir dung cA hai loai don vi mg/m vA ppm, tie 1a 6 chat duge tinh ra mg/m? va ¢6 ch&t duge tinh ra ppm. 1.4.3. Ung dung NDTDCP Viéc img dung NDTDCP tity thuéc méi quéc gia, truéc hét theo kh4i niém vé stic khée cha méi nuéc. Céc diéu kién ky thuat dé thuc hién NDTDCP va cdc yéu té kinh té nh&m tuén tha NDTDCP thudng doi héi nhiéu chi phi tén kém. Khi nghién ctu thiét lap NDCP thutng sit dung cdc chat 6 dang tinh khiét, nhung trong thuc té sén xudt cdc chat déc trong khéng khi kh6ng bao gid 6 dang tinh khiét va thudng 1a hén hgp céc chat déc. Do 46 phuong phdp lay mau, théi han l4y m4u, phuong phép phan tich... can phdi thich hgp va phai duge tiéu chudn héa cho timg loai chat déc, vi du cdc chat déc c6 tac dung tich lay can phai lay mau trong ca ca lao déng, cdc chat cé tac dung cap tinh cdn duoc phat hién néng d6 dinh trong thdi gian ng4n hodc cdc ch&t thém qua da, mac du néng 46 trong khéng khi cia chting chua dén mic bdo déng, nhung vi thém duge qua da nén ching da c6 thé tré nén nguy hiém. Khi tinh tofn va.xem xét_néng d6 cho phép cia chat dc cdn phai luu (7 Rid @pagcvidhy cla Gilg chat, di chting 14 hén hop. Cac THU VIEM : x fa ee eae aa i khi hoc hén hgp khi trong dé mdi chat c6 tac dung déc lap vé mat d6c chat hoc thi 4p dung céng thitc : Dy ne gj, 2 Ny No Trong d6: nj, ng 1a néng dé ch&t ddc do dude, Nj, Np 1a NDTDCP cia tig chat. Vi du : Néng d¢ chi do duge 0,05 mg/m? (NDTDCP = 0,01 mg/m*) va néng d@ axit sunfuric 14 0,7 mg/m*® (NDTDCP = 2 mg/m*) 0,7 5 27 0,35 <1 Nhu vay néng dé chi vugt NDTDCP 5 ln, néng d6 axit sunfuric thdp hon NBTDCP. Céc hén hop khi ma méi thanh phdn déu cé téc dung tuong tu nhu nhau vé mat déc chat hoc (goi la tde dung cong) thi 4p dung cong thitc tinh két qua hén hgp sau day : Di D2 3 No + No +81 Trong d6 ny, ng, ng... lA néng dé do duge cia timg chat trong hin hgp va Nj, Ne, Ng... la NDTDCP tuong img véi timg chat. Vi du : Hén hgp khi chtta 400 ppm axeton (TLV cia My = 500 ppm), 150 ppm sec-butyl axetat (TLV = 200 ppm) va 100 ppm metyletyl xeton (TLV = 200 ppm). Néng dé hén hgp trong khéng khi 1a 400 + 150 + 100 = 650 ppm 400 150 100 500 * 500 * 200 = 0,80 + 0,75 + 0,5 = 2,05 Nhu vay néng d6 hén hgp da vugt qué giéi han ngudng. Cée tri sO gidi han nguGng cia My ddi héi ngudi sit dung phai dugc dao tao vé vé sinh céng nghiép. Té chitc lao déng quéc té khuyén cdo rang néng dé cho phép phai do nhimng ngudi duge dao tao vé déc chat hoc, vé sinh céng nghiép, y hoc lao déng... sit dung va ho cdn 22 thay sy han ché cia tiéu chudn, viée sit dung khéng thich hgp thutng Jam hai hon 1a lam lgi va khéng duge 4p dung cho nhimng noi thiéu kién thie can thiét va diéu kién thuan Igi. 6 Viet Nam, NBTDCP duge img dung tir nam 1964 (nghi dinh sé 194-CP, 31/12/1964). Van ban do Bé Y té céng bé nam 1992 (ban hanh kém theo QD sé 505 BYT/QD, ngay 13/4/1992) hién nay duge thay thé theo Quyét dinh 3733 QD-BYT nam 2002 (PL 10). Néng d6 cho phép duge dinh ky xem xét lai duéi 4nh sdng cia cAc phét minh khoa hoc va cdc tién bé chung vé doc chat hoc, vé vé sinh hoc. Diéu quan trong 1a lam thé nao dé néng dé cho phép khéng bi vugt qué va vé mat vé sinh can biét xem muic d@ tiép xtc that su véi chat déc cia ngudi lao dong. Viée thu thap va danh gid cdc sé liéu lién quan dén tiép xtic va tac dung vé sinh hoc tuong ting 1a c4n thiét dé hop thitc héa néng dé cho phép duge dé nghi hodc trudng hgp can thiét dé xdc dinh lai. Cac s6 ligu dé cing rat c6 gid tri cho cdc nghién ctu dich té hoc. Viée gidm sat sy tiép xtic 6 noi lam viée cing cho phép ddnh gid hiéu qua cia chuong trinh khéng ché chat déc vé mat ky thuat va y hoc. 1.5. Gidi han tigp xde vé sinh hoc hay chi sé sinh hoc trong tiép xtc nghé nghiép véi chat doc Giéi han tiép xtc sinh hoc hay chi sé sinh hoe tiép xtc cdn duge goi la néng d@ téi da cho phép cia cdc cht trong méi trudng sinh hoe. 1.5.1. Giém sat sinh hoc (GSSH) Gidm sat m6i trudng lao déng cho phép danh gid chat lugng mdi trudng lao déng néi chung so véi tiéu chudn vé sinh. Gidém sét khong khi noi lam viéc 1a dénh gid sy tiép xtc véi héa chat trong khong khi do hit thé qua viée dinh lugng néng dé héa chat d6 va cdc tri sé vé NDTDCP hay tri sé gidi han nguéng cia ch&t déc trong khéng khi noi lam viée duge ding dé tham khdo nhu 1a sy chi dan vé vé sinh cong nghiép. 23, Gidm sdt sinh hoc la danh gid moi tiép xuc ca co thé céng nhan véi héa chat cé mat 6 noi lam viée cé thé vao co thé bang moi dutng (hé hap, tiéu héa, da...) qua dinh lugng cdc chat trong cdc mau sinh hoe (mé4u, nuéc tiéu, hoi thé ra...) thu lugm dugc tir céng nhan tiép xtic & thai diém nhat dinh. Cac tri sé gidi han tiép xc sinh hoc hay chi sé sinh hoc duge ding dé tham khao. Cac chat trong cdc mau sinh hoc goi la cdc ch&t cAn xe dinh, c6 thé 1a chinh héa chat trong tiép xtc nghé nghiép nhv nicotin trong nuéc tiéu céng nhan san xudt thuéc 14, hodc chat chuyén héa cia hoa chat d6 nhu phenol trong nuéc tiéu céng nhén tiép xtc véi benzen, ho&e mé6t su bién déi sinh héa hoc dac trung do héa chat d6 gay ra cé thé phuc héi duge nhu hoat 46 cia men cholinesteraza trong mau cha ngudi tiép xtic véi cdc hop chat lan hitu co hodc cacbamat... Ky thuat dinh lugng cdc ch&t cAn xée dinh duge goi la test tiép xtc. Cac chat cn xc dinh cdn duge goi 1a cdc chat chi bdo (indicators) hay cAc chat biéu thi sinh hoc (biomarkers). Cé4c giéi han tiép xe sinh hoc (GHTXSH) hay chi sé sinh hoc (CSSH) 1a cdc tri sé tham khéo huéng dan cho viéc danh gid kha nang nguy co déi véi stic khée cia cong nhan tiép xtic, duge thiét lap dya trén méi quan hé gitfa cuéng dé tiép xc va mic dé (néng dé do duge) chat cdn x4c dinh hodc dya trén mic dé chat can xdc dinh va tac dung trén stic khée. Chi c6 cdc két qua thu duge trén ngudi tit cdc nghién citu trong phdng thi nghiém va trén thuc dia méi duge sit dung dé tim cdc méi quan hé ké trén, cdn cdc nghién citu trén dong vat thudng khéng cung cp duge cdc sé ligu thich hgp cho viéc thiét lap céc GHTXSH hay CSSH. Cac GHTXSH 4p dung cho 8 gid tiép xtie/ngay, 5 ngay trong mét tudn. Trong sé khodng 800 héa chat da duge thiét lap NDTDCP trong khéng khi noi lam viéc méi chi c6é khoang vai ba chuc chat duge thiét lap GHTXSH. 1.5.2. Ung dung GHTXSH qua viée GSSH GSSH thutng duge xem xét bé sung cho gidm sét khéng khi (GSKK), nhat 1a khi thay c6 Igi hon GSKK don déc. Muc tiéu ting dung cia GSSH 1a dé chtmg minh cho GSKK, thir nghiém hiéu luce 24 eda trang bi bao vé c4 nhan, xdc dinh kha nang hap thy qua da va hé théng tiéu héa hode dé phat hign cdc tiép xc véi héa chat khong do nghé nghiép. Ciing nhu gidi han tiép xtic véi chat doc trong khong khi, GHTXSH khéng phai 1a ranh gidi gitta ving nguy hiém va ving an toan. Do tinh bién déi sinh hoc cia con ngudi nén c6 thé cé cé nhén thay két qua cao hon tri sé quy dinh ma khong thay tang nguy co vé stic khée. Tuy nhién, néu cdc két qua dinh lugng cia cdc méu sinh hoc léy méu trong céc didu kign khdc nhau trén cing mot ngudi, hoa néu phaén lon cdc két qua cia mét nhém céng nhan 6 cing noi lam vige, trong cing diéu kién, déu vugt qué cde trj sé quy dinh thi edn phai diéu tra nguyén nhan va phdi c6 bién phap hanh dong thich ding dé gidm tiép xtc, Két qua gitta céc cé nhan c6 thé khée nhau do khéc biét vé thong khi phéi, huyét dong hoc, cu tao co thé, hiéu luc cia cdc co quan bai tiét, hoat tinh cia cdc hé théng men lam trung gian cho su chuyén héa cia chat déc... Vé cudng dé tiép xtic cé thé khéc nhau gitta GSKK va GSSH 1a do bién thién cua cdc yéu té nhu : tinh trang sinh ly va site khée cada céng nhén (vé co thé, An uéng, hoat tinh enzim, thanh phan dich co thé, tudi, gidi tinh, c6 thai, ding thu6c, tinh trang bénh...), nguén tiép xuic nghé nghiép (cudng dé lao dong thé luc, tiép xtic qua da, vi khi hau, tiép xtic déng thdi véi nhiéu héa chit...), nguén méi trudng séng (6 nhiém trong nha, tit cong ddng, tit nuée, thyc pham...), cAch séng cé nhan (hoat dong sau lao dong, vé sinh c4 nhan, théi quen An uéng, hut thudc, rugu, duge phdm...) va cdc nguén do phuong phép va ky thuat thc hién (éy mdu, bdo quan, phan tfch, theo doi déi tugng...). 1.6. Nong d6 t6i da cho phép cita cdc cht dc hai trong khong khi mdi trudng xung quanh Trong khéng khi méi truéng xung quanh c6 thé chtfa nhiéu chat la so véi thanh phén binh thubng ty nhién cia khong khi, chung cé nguén géc khdc nhau, duge goi 1a cdc chat 6 nhiém khéng khi, ching 25 1a déi tugng cia viéc dénh gid chat lugng khong khi va duge xem la cdc chi sé vé su trong sach cia khong khi khu vue dan cu. Nam 1963, Té chitc Y té thé gidi da thong qua 4 mc chi sé vé su trong sach cia khong khi nhu sau : Muc 1 : Néng dé va thdi han tiép xtc bing ho&c thap hon cdc tri sé ma v6i kién thie hién thdi khéng gay ra tée dung nao truce tiép hay gidn tiép cé thé quan sat dugc (trong d6 bao gém cd su bién déi phan xa hoae phan tng thich nghi hode phong vé). Mite 2 : Néng dé va thdi han tiép xtc bang hode cao hon céc tri sé ma 6 mitc dé 6 thé quan s4t duge sy kich img cdc co quan cam gidc, cde téc hai trén thyc vat, gidm tdm nhin hodc cdc hau qua khdc bat Igi cho méi trudng. Mic 3 : Néng d6 va thoi han tiép xuc bing hodc cao hon céc tri sé ma ¢ mie dé cé kha nang gay ra tén thuong cdc chite ndng sinh ly trong yéu hoe cdc hu bién cé nguy co din dén cdc bénh man tinh hoae chét yéu. Mic 4 : Néng d6 va thdi han tiép xtc bing hode cao hon cdc tri sO ma 6 mtic dé cé kha nang gay ra bénh cp tinh hodc chét yéu déi v6i cdc nhém dé bj tén thuong trong dan cu. Bén mite chi sé ch&t lugng khong khi trén day tuong ty nhu 4 loai tip xde nghé nghiép da néu, nhung dp dung cho céc déi tugng khdc nhau. Gidi han cho phép ciia cdc chat déc trong khéng khi noi lam vige 4p dung cho cde déi tugng cong nhén cé site khée binh thudng, tiép xc 8 gid/ngay, cdn tiéu chudn vé chat Iugng khong khi 4p dung cho moi di tugng dan cu, trong dé cé nhitng ngudi rat nhay cam vdi chat doc nhu tré em, ngudi gia, phu ni cé thai, ngudi dm... v6i thai gian tiép xtc la 24 gid/ngay. Do dé gidi han cho phép cia cdc chat 6 nhiém khéng khi thudng thap hon 10 lan so véi gidi han tiép xtic nghé nghiép va phan én thude mu 1. Cac kién thie va kinh nghiém cia doc chat hoc céng nghiép gitip ich cho viée diéu tra, nghién ctu anh hudng cia cde chat 6 nhiém khong khi trén ngudi tigp xtic. Mat khdc, trong quan ly stic khée céng nhan cing can biét méi trutng sinh séng cia ho sau git lao déng cé bao dam vé sinh hay Khéng, nghia la xem ho c6 s6ng trong ving 6 nhiém hay khéng. 26

Vous aimerez peut-être aussi