Untitled

Zacznik do Uchway Nr 72/10 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 27 padziernika 2010 roku
Opracowanie: Magdalena Kuczyska Opracowanie: Magdalena Kuczyska
GminnyProgram OpiekinadZabytkami GminyStrzegomna lata20102013

Opracowanie: WydziaOwiaty,KulturyiSportu MagdalenaKuczyska
Strzegom2010
Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013
Spis treci: I. UWARUNKOWANIA FORMUOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI..5 1. 2. 3. 4. Podstawy prawne opracowania Gminnego Programu Opieki Zabytkami.5 Cele programu w wietle ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami...6 Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce......................7 Uwarunkowania zewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego12 4.1. Strategiczne cele polityki pastwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami.....13 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie wojewdztwa..18 4.3. Dokumenty programowe powiatu widnickiego a ochrona dziedzictwa kulturowego20 CHARAKTERYSTYKA ZASOBW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY STRZEGOM.25 1. Gmina Strzegom wczoraj i dzi..25 2. Uwarunkowania wewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego...28 2.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy......28 2.2. Gminny Plan Ochrony Zabytkw , a zabytki o najwikszym znaczeniu dla gminy.47 3. Charakterystyka zasobw Gminy Strzegom...49 3.1. Zabytki Strzegomia..49 3.2. Zabytki wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytkw62 3.3. Zabytkowe obiekty maej architektury.....91 3.4. Zabytki objte prawnymi formami ochrony.92 4. Charakterystyka wybranych instrumentw finansowania opieki nad zabytkami96 4.1. rda finansowania opieki nad zabytkami ze rodkw Unii Europejskiej..96 4.2. Dofinansowanie opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego z budetu pastwa i budetu wojewdztwa Dolnolskiego.98 4.3. Dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy Zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw Gminy Strzegom...104 III. POLITYKA GMINY STRZEGOM W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKW...117 1. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy Strzegom..117 2. Instrumentarium realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.129
II.
Dziedzictwo kulturowe, to dorobek materialny i duchowy poprzednich pokole. Najczciej utosamiamy dziedzictwo kulturowe z archeologi, architektur i sztuk. Dziedzictwo kulturowe to take, a moe przede wszystkim zabytki, ktre s nie tylko materialnym ladem przeszoci, lecz take cennym elementem kultury. Musimy pamita o bogactwie nieodnawialnych rde, informacji o yciu i dziaalnoci naszych przodkw oraz o potrzebie zachowania tych rde dla przyszych pokole. Coraz powszechniejsza wrd mieszkacw naszego miasta i regionu jest take wiadomo potrzeby ratowania i ochrony zabytkw. Bogactwo i rnorodno dziedzictwa kultury moe bowiem w istotny sposb przyczyni si do rozwoju spoecznego i gospodarczego gminy, a zatem rwnie do poprawy jakoci ycia jej mieszkacw. Dbanie o naleyty stan i atrakcyjny wygld naszych zabytkw, aby nie byy kojarzone tylko z obiektami o zym stanie technicznym, jest naszym obywatelskim obowizkiem. Rewitalizacja poszczeglnych obiektw, jak rwnie caych zespow zabudowy, jest szans na ich uratowanie. Koniecznoci jest rwnie stworzenie Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. Formuujc Gminny Program Opieki nad Zabytkami zaoono, e zasoby lokalnego dziedzictwa kulturowego s zasadniczym czynnikiem wpywajcym na ksztatowanie tosamoci lokalnej spoecznoci. Zasoby te wyznaczaj w duym stopniu uwarunkowania rozwoju Gminy Strzegom i stanowi szans jej promocji. Zabytki to przecie atrakcyjne miejsca, pamitki przeszoci, ktre powinny przyciga turystw. Miasto nigdy nie bdzie atrakcyjne dla turysty, jeeli jego zabytki bd zaniedbane, niewaciwie promowane czy eksponowane. A zatem urok miasta to zadbane zabytki, uliczne zauki, place, parki i skwery. To wanie one posiadaj nie tylko warto historyczn, ale rwnie artystyczn, naukow i emocjonaln. Wszystko to tworzy razem niepowtarzalny charakter danego miejsca, do ktrego z chci powraca turysta. Kultura i tradycja Strzegomia, malownicze pooenie geograficzne oraz zabytki tworz niepowtarzalny produkt turystyczny, ktry moe sta si znaczcym elementem rozwoju miasta, ktry warto pokaza i eksponowa. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Strzegomia na lata 2010-2013 jest dokumentem o charakterze uzupeniajcym w stosunku do innych aktw planowania w gminie. Nie stanowi aktu prawa miejscowego. Dokument zawiera oglne zaoenia co do realizacji celw programu. Gwnym za jego celem jest denie do poprawy stanu zasobw lokalnego dziedzictwa kulturowego, a przez to zachowane pikna krajobrazu kulturowego 3
Ziemi Strzegomskiej i Dolnego lska. Jest to dokument polityki administracyjnej w zakresie podejmowanych dziaa dotyczcych inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytkw i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program stanowi podstaw dla wsppracy midzy samorzdem gminy, wacicielami zabytkw, organizacjami pozarzdowymi, placwkami owiatowymi, Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw i innymi podmiotami wymienionymi w dalszej jego czci. Gwnym odbiorc programu jest spoeczno lokalna, nie tylko waciciele i uytkownicy obszarw i obiektw zabytkowych, ale wszyscy mieszkacy Miasta i Gminy Strzegom. Zachowane i naleycie pielgnowane dziedzictwo kulturowe wyrnia obszar gminy i ma ogromny wpyw na jej atrakcyjno. Program powinien suy rozwojowi gminy poprzez denie do poprawy stanu zachowania zabytkw, eksponowania walorw krajobrazu kulturowego i wykorzystania zabytkw na potrzeby spoeczne, gospodarcze i edukacyjne. Reasumujc, przedmiotem niniejszego opracowania jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych gminy, a celem jest okrelenie zasadniczych kierunkw dziaa i zada na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.
Gminy program opieki nad zabytkami gminy Strzegom na lata 2010-2013
I. UWARUNKOWANIA FORMUOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI
GMINNEGO
PROGRAMU
1. Podstawy prawne opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Obowizek sporzdzania programw opieki nad zabytkami oraz programw ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych wynika z Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162 poz. 1568 z pn. zm.). Ustawa wprowadza obowizek sporzdzania programw przez samorzdy zarwno wojewdzkie, powiatowe oraz gminne. Naley wykaza podstaw prawn obowizku wykonania Programu Opieki nad Zabytkami okrelon w przepisie art. 87 wyej wymienionej ustawy. W myl art. 87 ust. 1 zarzd wojewdztwa, powiatu lub wjt (burmistrz, prezydent miasta) zobowizany jest do sporzdzania na okres
4 lat programu opieki nad zabytkami. Jest to odpowiednio wojewdzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Program gminny jest zatwierdzany uchwa Rady Gminy, po uzyskaniu opinii Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw, a nastpnie jest ogaszany w wojewdzkim dzienniku urzdowym. Wykonywanie zada w zakresie kultury i ochrony zabytkw jest ustawowym zadaniem samorzdw. W art. 7 ust. 1, pkt 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z pn. zm) zostay okrelone zadania wasne gminy: zaspakajanie zbiorowych potrzeb wsplnoty naley do zada wasnych gminy. W szczeglnoci zadania wasne obejmuj sprawy () kultury, w tym () ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Z realizacji programu wjt (burmistrz, prezydent miasta) co 2 lata sporzdza sprawozdanie, ktre przedstawia Radzie Gminy. Kolejne sporzdzane programy powinny uwzgldnia pojawiajce si nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniajce si nieustannie warunki spoeczne, gospodarcze i kulturowe. Ponadto kolejne programy powinny mie na uwadze aktualny stan zachowania zasobw kulturowych oraz efekty wdraania obowizujcego programu.
2. Cele programu w wietle ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami Podstawowe cele programw opieki nad zabytkami rwnie zostay wyartykuowane w Ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162 poz. 1568 z pn. zm.). W myl litery prawa s to: 1. Wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, 2. Uwzgldnianie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej, 3. Zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, 4. Wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego, 5. Podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami, 6. Okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych zabytkw, 7. Podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami. Nadrzdnym celem Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013 jest zahamowanie procesw degradacji zabytkw i zachowanie wartociowych zasobw dziedzictwa kulturowego na terenie gminy Strzegom oraz wykorzystanie tych zasobw dla potrzeb ksztatowania atrakcyjnego wizerunku gminy. W myl przytoczonej ustawy program ma na celu, w szczeglnoci wczenie problemw ochrony zabytkw do biecych zada Gminy Strzegom oraz rozpoznanie i wykorzystanie dla potrzeb promocji wartoci historyczno przestrzennych poszczeglnych miejscowoci gminy. Ponadto jego celem jest uwzgldnienie przy podejmowaniu dziaa uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej, a take doprowadzenie do poprawy stanu 6
zachowania
zabytkw.
Oprcz
tego
zasadnicz
przesank
jest
wyeksponowanie
poszczeglnych zabytkw i walorw krajobrazu kulturowego oraz podjcie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami. Kolejne cele i priorytety to - wsppraca z wacicielami zabytkw dla zapewnienia im naleytej opieki, wskazywanie potencjalnych rde pozyskania rodkw na realizacj zada renowacyjnych, remontowych czy dotyczcych rewitalizacji obiektw zabytkowych, eksponowanie zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego, podnoszenie wiadomoci spoecznej o wartociach duchowych i materialnych. Celem niniejszego opracowania jest take zapoznanie z zasobami dziedzictwa kulturowego, histori i zabytkami miasta Strzegom oraz poznanie uwarunkowa prawnych dotyczcych ochrony i opieki nad zabytkami.
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce W temacie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami obowizuje szereg uregulowa prawnych. W pierwszej kolejnoci naley zwrci uwag, na fakt, e zabytki zostay objte ochron zdeklarowan jako konstytucyjny obowizek pastwa i kadego obywatela. Art. 5. Konstytucji RP brzmi: Rzeczpospolita Polska strzee niepodlegoci i nienaruszalnoci swojego terytorium, zapewnia wolnoci i prawa czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo obywateli, strzee dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju, w art. 6. czytamy: Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i rwnego dostpu do dbr kultury, bdcej rdem tosamoci narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Natomiast art. 86 Konstytucji mwi, e kady jest obowizany do dbaoci o stan rodowiska i ponosi odpowiedzialno za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.
Gwnym aktem prawnym regulujcym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pn. zm.).
Przepisy cytowanej ustawy okrelaj przedmiot, zakres i formy ochrony zabytkw oraz opieki nad nimi. Ponadto dokument definiuje pojcie zabytku i wprowadza pojcia ochrony i opieki nad zabytkami oraz formy i sposoby ochrony zabytkw. Zabytek jest to nieruchomo lub rzecz ruchoma, ich cz lub zespoy, bdce dzieem czowieka lub zwizane z jego dziaalnoci i stanowice wiadectwo minionej epoki lub zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn artystyczn lub naukow. Wyrniono trzy grupy zabytkw: zabytki nieruchome, zabytki ruchome i zabytki archeologiczne. W myl cytowanej Ustawy ochronie i opiece podlegaj zabytki nieruchome. S to w szczeglnoci: krajobrazy kulturowe, ukady urbanistyczne ruralistyczne i zespoy budowlane, a take dziea architektury i budownictwa, dziea budownictwa obronnego, obiekty techniki takie jak kopalnie, huty, elektrownie i inne zakady przemysowe. Ponadto za zabytki nieruchome uwaamy cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, a take miejsca upamitniajce wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji.
Zabytki
ruchome
to
szczeglnoci
kolekcje
stanowice
zbiory
przedmiotw
zgromadzonych i uporzdkowanych wedug koncepcji osb, ktre tworzyy te kolekcje, dziea sztuk plastycznych, rzemiosa artystycznego i sztuki uytkowej, numizmaty oraz pamitki historyczne, a zwaszcza militaria, sztandary, pieczcie, odznaki, medale i ordery. Do zabytkw ruchomych zaliczymy take wytwory techniki, a zwaszcza urzdzenia, rodki transportu oraz maszyny i narzdzia wiadczce o kulturze materialnej i ktre s charakterystyczne dla dawnych i nowych form gospodarki oraz dokumentuj poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego. Zabytki ruchome to take materiay biblioteczne, o ktrych mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984), instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rkodziea oraz inne obiekty etnograficzne, a take przedmioty upamitniajce wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji.
Zabytki archeologiczne obejmuj pozostaoci terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, i artystycznej. Ponadto Ochronie mog podlega nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej (art. 6. ust. 2. ustawy). Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami wprowadzia pojcia ochrony i opieki nad zabytkami, ktre zostay zdefiniowane w sposb nastpujcy: Ochrona zabytkw polega w szczeglnoci na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dziaa majcych na celu: - zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umoliwiajcych trwae zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie - zapobieganie zagroeniom mogcym spowodowa uszczerbek dla wartoci zabytkw - udaremnianie niszczenia i niewaciwego korzystania z zabytkw - przeciwdziaanie kradziey, zaginiciu lub nielegalnemu wywozowi zabytkw za granic - kontrol stanu zachowania i przeznaczenia zabytkw - uwzgldnianie zada ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy ksztatowaniu rodowiska Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego waciciela lub posiadacza polega, w szczeglnoci, na zapewnieniu warunkw: - naukowego badania i dokumentowania zabytku - prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku - zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie - korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci - popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury Art. 7 Ustawy definiuje w zamknitym katalogu formy ochrony zabytkw, do ktrych zaliczony zosta: wpis do rejestru zabytkw, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. 9 cmentarzyska, kurhany, relikty dziaalnoci gospodarczej, religijnej
Dla zabytkw znajdujcych si na terenie wojewdztwa Wojewdzki Konserwator Zabytkw prowadzi rejestr zabytkw. Zgodnie z art. 9. ust.1 Ustawy do rejestru zabytkw (...) wpisuje si zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw z urzdu bd na wniosek waciciela zabytku nieruchomego lub uytkownika wieczystego gruntu, na ktrym znajduje si zabytek nieruchomy. Do rejestru moe by rwnie wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a take nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. (art. 9 ust.2 ). Zgodnie z art. 10. ust. 1 Ustawy do rejestru wpisuje si zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw na wniosek waciciela tego zabytku. Wojewdzki konserwator zabytkw moe wyda z urzdu decyzj o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granic (art. 10 ust. 2). Sposb prowadzenia rejestru oraz ewidencji zabytkw okrela Rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytkw, krajowej, wojewdzkiej i gminnej ewidencji zabytkw oraz krajowego wykazu zabytkw skradzionych lub wywiezionych za granic niezgodnie z prawem. (Dz. U. z 2004 r., Nr 124, poz. 1305). Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporzdzenia, moe uzna za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczeglnej wartoci dla kultury, okrelajc jego granice. Minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego moe zoy wniosek, o ktrym mowa, po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytkw. Rada Gminy, po zasigniciu opinii Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw, na podstawie uchway, moe utworzy park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyrniajcych si krajobrazowo terenw z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Uchwaa okrela nazw parku kulturowego, jego granice, sposb ochrony, a take zakazy i ograniczenia. Wjt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw, sporzdza plan ochrony parku kulturowego, ktry wymaga zatwierdzenia przez Rad Gminy. Ostatni form ochrony zabytkw jest ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. 10
W studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzgldnia si w szczeglnoci ochron zabytkw nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia oraz ochron innych zabytkw nieruchomych, ktre znajduj si w gminnej ewidencji zabytkw i parkw kulturowych. W studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala si rwnie, w zalenoci od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujce obszary, na ktrych obowizuj okrelone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, majce na celu ochron znajdujcych si na tym obszarze zabytkw. Ochron i opiek nad zabytkami uwzgldnia si take przy sporzdzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju wojewdztw, planw zagospodarowania przestrzennego wojewdztw, analiz i studiw z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiw uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy w koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach w szczeglnoci uwzgldnia si krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, okrela si rozwizanie niezbdne do zapobiegania zagroeniom dla zabytkw, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytkw do jak najlepszego stanu oraz ustala si przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzgldniajce opiek nad zabytkami. Art. 89. cytowanej ustawy definiuje organy ochrony zabytkw, ktrymi w myl litery prawa s: minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu ktrego zadania i kompetencje, w tym zakresie wykonuje Generalny Konserwator Zabytkw oraz wojewoda, w imieniu ktrego zadania i kompetencje, w tym zakresie wykonuje wojewdzki konserwator zabytkw.
Z punktu widzenia niniejszego opracowania istotne jest take uwzgldnienie innych uregulowa prawnych dotyczcych ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, ktre znajduj si w wielu obowizujcych ustawach, w tym w: - Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pn. zm), 11
- Ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z pn. zm), - Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150), - Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880), - Ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pn. zm.), - Ustawie z dnia 25 padziernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej (Dz. U. z 2001 Nr 13, poz. 123), - Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z pn. zm.) Zasady ochrony zabytkw znajdujcych si w muzeach i w bibliotekach zostay okrelone w Ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z pn. zm.) oraz Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z pn. zm.). Ochron materiaw archiwalnych reguluj przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z pn. zm.).
4. Uwarunkowania zewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Pojcie dziedzictwa kulturowego jest trudne do jednoznacznego zdefiniowania. Z pomoc moe przyj dokumentacja, ktra wyznacza strategiczne cele polityki pastwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Dziedzictwa stanowi z jednej strony przedmiot ochrony, a z drugiej potencja, ktry warto wykorzysta. Dlatego warto w tym miejscu wspomnie o uwarunkowaniach zewntrznych ochrony dziedzictwa kulturowego, z ktrych wynikaj strategiczne cele polityki pastwa oraz uwarunkowania formalnoprawne w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Na szczegln uwag zasuguj dokumenty wyznaczajce strategiczne cele polityki pastwa w zakresie ochrony zabytkw oraz dokumenty wykonane na poziomie wojewdztwa i powiatu.
12
4.1. Strategiczne cele polityki pastwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami
Kluczowe cele wynikaj z Krajowego Program Opieki nad Zabytkami oraz Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 (dokument wdroeniowy: Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw i dziedzictwa Kulturowego na lata 2004-2013). Opracowanie Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami jest ustawowym obowizkiem ministra waciwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego. Krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami okrela cele
i kierunki dziaa oraz zadania, ktre powinny by podjte w szczeglnoci przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Celem programu krajowego jest wzmocnienie ochrony i opieki nad t istotn, materialn czci dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytkw w Polsce.
W zaoeniach program ma rwnie uporzdkowanie dziaa w sferze ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1) zasada primum non nocere ( z ac. po pierwsze nie szkodzi, autorstwo tej zasady nie jest znane lecz zgodnie z tradycj przypisywane Hipokratesowi) 2) zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku
i wszystkich jego wartoci (materialnych i niematerialnych) 3) zasada minimalnej niezbdnej ingerencji (powstrzymywania si od dziaa niekoniecznych) 4) zasada, zgodnie z ktr usuwa naley to (i tylko to), co na orygina dziaa niszczco 5) zasada czytelnoci i odrnialnoci ingerencji 6) zasada odwracalnoci metod i materiaw 7) zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz wiedz i na najwyszym poziomie Na uwag zasuguje fakt, e powysze zasady powinny obowizywa nie tylko konserwatorw, architektw lub urbanistw, ale rwnie pracownikw urzdw
konserwatorskich, pracownikw samorzdowych, zwaszcza w zakresie opiniowania i przyznawania rodkw na realizacj programw i projektw z zakresu ochrony zabytkw. 13
Krajowy Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami wyznacza nastpujce cele dziaa: 1) W zakresie uwarunkowa ochrony i opieki nad zabytkami bdzie to: pena ocena stanu krajowego zasobu zabytkw nieruchomych (oraz krelenie kategorii
i stopnia zagroe), pena ocena stanu krajowego zasobu zabytkw ruchomych (oraz okrelenie kategorii stopnia zagroe), pena ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego (oraz okrelenie kategorii i stopnia zagroe oraz wyznaczenie stref o szczeglnym zagroeniu dla zabytkw archeologicznych), objcie skuteczn
i zorganizowan ochron przynajmniej najcenniejszych zabytkw techniki, pena ocena stanu krajowego zasobu pomnikw historii i obiektw wpisanych na list wiatowego dziedzictwa (oraz okrelenie kategorii i stopnia zagroe), cena stanu sub i moliwoci wypeniania caoksztatu zada zwizanych z ochron i opiek nad zabytkami, ocena stanu i stopnia objcia opiek zabytkw w poszczeglnych kategoriach, doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywnoci i skutecznoci instytucjonalnej i spoecznej ochrony i opieki nad zabytkami, udoskonalenie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami. 2) W zakresie dziaa o charakterze systemowym: powizanie ochrony zabytkw z polityk ekologiczn, ochrony przyrody, architektoniczn i przestrzenn, celn i polityk bezpieczestwa pastwa. Realizacja powszechnych tendencji europejskich i wiatowych do rozszerzania pola ochrony na cae dziedzictwo kulturowe obejmujce i dobra kultury i natury (Word Cultural Heritage), przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczajcej gwne zaoenia koncepcji ochrony w Polsce, wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarzdzania i gospodarowania. 3) W zakresie systemu finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. 4) W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod dziaania: tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytkw w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunkw do realizacji ustawowego obowizku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektw zabytkowych, gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postpach i wynikach prac 14
konserwatorskich
restauratorskich,
zagroeniach,
prawidowoci
zarzdzania
i bezpieczestwie uytkowania obiektw zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa, wypracowanie i wprowadzenie szczegowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardw zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych. 5) W zakresie ksztacenia i edukacji: utrzymanie i doskonalenie dotychczas
wypracowanego systemu ksztacenia w dziedzinie konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w kadej grupie zawodowej pracujcej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, ksztacenie spoeczestwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartoci materialnych i niematerialnych wsplnego, wielokulturowego dziedzictwa. Nadrzdnym celem jest take budowanie klimatu spoecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawnoci zabytkw odczytywanych jako rdo tosamoci, wiedzy i dumy z przeszoci, tradycji, wiedzy o sposobie ycia i pracy przodkw, a take upowszechnianie wrd wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych znajomoci zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej i tworzenie mechanizmw ekonomicznych sprzyjajcych prawidowemu traktowaniu obiektw zabytkowych. 6). W zakresie wsppracy midzynarodowej: wzmocnienie obecnoci Polski w wiatowym i europejskim rodowisku dziaajcym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osigni w tej dziedzinie, oparcie dziaa na pojciu wsplnego dziedzictwa kultury ludzkoci oraz troska o ochron polskiego dziedzictwa kulturowego za granic. Kolejnym wanym dokumentem jest Narodowa Strategia Kultury na lata 2004 2013 przyjta przez Rad Ministrw 21 wrzenia 2004 r. rozwinita poprzez przygotowane przez Ministerstwo Kultury uzupenienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 20042020 (dokument wdroeniowy: Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004-2013). Narodowy Program Kultury Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego na lata 2004-2020 jest podstawowym dokumentem rzdowym wyznaczajcym ramy dla mecenatu pastwa w sferze kultury oraz ochrony dziedzictwa kulturowego. Warto zwrci uwag na fakt, e pomimo, i strategia zostaa stworzona dla obszaru caej Polski, zawiera jednak wytyczne do konstruowania programw na szczeblu wojewdzkim, powiatowym oraz gminnym. 15
Celem strategicznym dokumentu jest dziaanie na rzecz zrwnowaonego rozwoju kulturalnego regionw w Polsce, a celami czstkowymi s m.in. zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytkw oraz wzrost efektywnoci zarzdzania sfer kultury. Dokument jest jednym z instrumentw, za pomoc ktrych realizowane s wspomniane cele Strategii. Narodowy Program Kultury Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego na lata 2004-2020 za cel strategiczny przyjmuje intensyfikacj
i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego, w tym szczeglnie kompleksow popraw stanu zabytkw nieruchomych. Cel ten ma zosta osignity m. in. poprzez: popraw warunkw instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony
zabytkw, kompleksow rewaloryzacj zabytkw i ich adaptacj na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele spoeczne, zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych. Kolejne dziaania na rzecz osignicia celu obejmuj promocj polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i zagranic w szczeglnoci za
pomoc narzdzi spoeczestwa informacyjnego, rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie wiadomoci spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, tworzenie warunkw dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej oraz zabezpieczenie zabytkw przed nielegalnym wywozem za granic. Cele programu realizowane bd w ramach dwch priorytetw: Priorytet I - Aktywne zarzdzanie zasobem stanowicym materialne dziedzictwo kulturowe, Priorytet II - Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz piciu dziaa.
Dziaania w ramach priorytetu Aktywne zarzdzanie zasobem stanowicym materialne dziedzictwo kulturowe: Dziaanie 1.1. Wzmocnienie orodkw dokumentacji zabytkw oraz budowa nowoczesnych rozwiza organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytkw. W ramach tego dziaania zostan zaproponowane zmiany instytucjonalne, prawne i funkcjonalne w sferze dokumentacji i ochrony zabytkw zabytkw na rynku. 16 oraz procesu oferowania
Dziaanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytkw i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele spoeczne. W ramach dziaania realizowane bd projekty rewaloryzacji zabytkw i ich adaptacji na cele spoeczne. Projekty musz posiada znaczcy wpyw ekonomiczny na rozwj regionalny, w tym szczeglnie przyczynia si do wzrostu dochodw, jak i zwiksza ilo miejsc pracy. Dziaanie 1.3. Zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci przez tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych. Tutaj stawiamy na programowanie i wdraanie kompleksowych programw dotyczcych
markowych produktw turystyki kulturowej w Polsce w latach 2004-2020. Dziaanie obejmuje pi najwikszych miast, ktre maj najwiksz szans na europejskim rynku turystyki kulturowej. Wrd nich znalaza si: Warszawa, Krakw, Gdask, Pozna i Wrocaw.
Dziaania w ramach priorytetu Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego: Dziaanie 2.1. Rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie wiadomoci spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego. Przewiduje si zrealizowanie zada majcych na celu wyksztacenie kadr zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego oraz podniesienie zainteresowania spoeczestwa problematyk ochrony zabytkw, jak rwnie powoanie zespou naukowego zajmujcego si badaniami naukowymi w sferze wpywu zachowania i rewaloryzacji dziedzictwa kulturowego na rozwj spoeczno ekonomiczny regionw. Zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi ma by promowane take poprzez aktywizacj spoecznoci wiejskich oraz ochron i popularyzacj kultury ludowej. Dziaanie 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem i przewozem przez granice. Dziaanie realizowane bdzie poprzez wdroenie Programu Absent Patrymonium - sieci informacji wirtualnej o zabytkach wywoonych i zaginionych. Zadania wytyczone 17
w dokumencie bd realizowane przez rne podprogramy m.in. Program Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej, Program Operacyjny Promesa Ministra Kultury, Program Narodowy Produkt Turystyczny Miasta Stoecznego Warszawy Trakt krlewski. Celem strategicznym jest zrnicowanie rozwoju kultury w regionach. Ma to odbywa si m.in. poprzez wzrost efektywnoci zarzdzania sfer kultury, zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury, popraw dziedzictwa kulturowego i ochron zabytkw. Instrumentami realizacji zaoonych celw czstkowych w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury s narodowe programy kultury: 1. Narodowy Program Kultury Wspierania Debiutw i Rozwj Szk Artystycznych, 2. Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego, 3. Narodowy Program Kultury Rozwj Instytucji Artystycznych, 4. Narodowy Program Kultury Znaki Czasu, 5. Narodowy Program Kultury Promocja Czytelnictwa i Rozwj Sektora Ksiki.
4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie wojewdztwa Na poziomie wojewdztwa opracowane zostay trzy strategiczne dokumenty tj.: Strategia Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego do 2020 roku, Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa dolnolskiego i Program Opieki nad zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego. Strategia Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego do 2020 roku zostaa przyjta przez Sejmik Wojewdztwa Dolnolskiego Uchwa nr XLVIII/649/2005 z dnia 30.11.2005 roku. Okrela gwne cele rozwoju wojewdztwa i dziaania samorzdu wojewdzkiego. W myl jej postanowie dziaania samorzdu wojewdzkiego maj zmierza do wspierania spoeczno-gospodarczego rozwoju regionu, wzmocnienia jego
konkurencyjnoci, wzrostu spjnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej. Przydatna moe w tym okaza si analiza mocnych i sabych stron regionu, ktre cile wi si z ochron zabytkw. Do mocnych stron regionu zaliczono: wartoci kulturowe o znaczeniu europejskim (zabytki, zespoy paacowo klasztorne), liczne zasoby zabytkowe oraz pamitki historyczne, jak: obiekty architektury i budownictwa, muzea i skanseny, stanowiska archeologiczne, miejsca pielgrzymkowe, obiekty martyrologii, imprezy kulturalne
i turystyczne, wystpowanie najwyszej klasy miejskich zespow zabytkowych oraz zabytkw pocysterskich o znaczeniu midzynarodowym. 18
o interesujcej historycznie zabudowie, ktre stanowi mog dobr baz maych regionalnych centrw rozwoju. Mocnym atutem regionu s rwnie grskie i podgrskie miejscowoci turystycznie z XIX-wiecznymi tradycjami letniskowymi i charakterystyczn stylow zabudow sanatoryjno-pensjonatow. Pod uwag naley wzi take sabe strony regionu zwizane z ochron zabytkw, do ktrych zliczono: zy stan techniczny wielu zabytkw, (gwnie rezydencjonalnych), obniajcych ich atrakcyjno turystyczn, brak adu przestrzennego w zagospodarowaniu miejscowoci, obszarw i tras komunikacyjnych oraz niski poziom estetyki otoczenia na terenach mieszkaniowych, brak tras systemowych np. zwiedzania obiektw architektury przemysowej, drewnianej architektury przysupowej oraz powszechny brak informacji turystycznej, gwnie oznakowania tras, kierunkw i obiektw do zwiedzania w duych i rednich miastach. W oparciu o zaoenia zawarte w Strategii Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego do 2020 roku powsta Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa dolnolskiego, ktry okrela cele strategiczne rozwoju przestrzennego wojewdztwa oraz cele, zasady realizacji i kierunki polityki przestrzennej dla podstawowych systemw zagospodarowania wojewdztwa, wsppracy midzynarodowej oraz ustala priorytety polityki przestrzennej wojewdztwa. Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa zosta uchwalony przez Sejmik Wojewdztwa Dolnolskiego uchwa nr XLVIII/873/2002 z dnia 30 sierpnia 2002 r. Dokument zakada m.in. ochron bogatego i rnorodnego dziedzictwa kulturowego wojewdztwa poprzez ksztatowanie struktur przestrzennych umoliwiajcych ochron krajobrazu kulturowego, obiektw zabytkowych oraz wskazania dziaa dla udostpnienia tych zasobw spoeczestwu. W sferze kulturowej, obejmujcej system ochrony dziedzictwa kulturowego, w planie przyjto oglne zasady kompleksowoci dziaa ochronnych i rewaloryzacyjnych, w tym czenie ochrony rodowiska kulturowego z ochron rodowiska przyrodniczego oraz promowanie regionalnych walorw dziedzictwa kulturowego. Powysze kierunki i wytyczne zawarte w Planie zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa dolnolskiego oraz w Strategii Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego do 2020 roku uwzgldnia Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego. Rol dokumentu jest okrelenie w jakim zakresie Urzd Marszakowski Wojewdztwa Dolnolskiego bdzie prowadzi dziaania w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego.
19
Wojewdztwo dolnolskie dysponuje duym zasobem kulturowego dziedzictwa zarwno pod wzgldem liczby obiektw nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw jak i zasobu zabytkw ruchomych. Dlatego podstawowym zaoeniem programu opieki nad zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-2011, przyjtego uchwa Nr LX/912/2006 Sejmiku Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 26 padziernika 2006 r., jest uznanie zasobw regionalnego dziedzictwa kulturowego za zasadniczy czynnik wpywajcy na ksztatowanie si tosamoci regionalnej. Program okrela ponadto organizacyjne i finansowe warunki ochrony i opieki nad zabytkami bdce w kompetencjach Urzdu Marszakowskiego. 4.3. Dokumenty programowe powiatu widnickiego a ochrona dziedzictwa kulturowego Na potrzeby niniejszego opracowania i pod ktem znaczenia zapisw i dziaa dotyczcych dziedzictwa kulturowego gminy, bardzo wana jest nie tylko analiza opracowa strategicznych i planistycznych sporzdzonych dla obszaru wojewdztwa, ale take na poziomie powiatu. Naleaoby szczeglnie uwzgldni strategi rozwoju powiatu widnickiego. Powiat widnicki obejmuje nastpujce gminy: Gmin Dobromierz, Miasto i Gmin Jaworzyna lska, Gmin Marcinowice, Miasto i Gmin Strzegom, Miasto widnica, Gmin widnica, Miasto wiebodzice, Miasto i Gmin arw. Stolic powiatu widnickiego jest widnica, miasto pooone na Dolnym lska przy drodze krajowej nr 35, midzy Wrocawiem a Jeleni Gr. Powiat widnicki ley na Dolnym lsku, w poudniowej czci Niziny lskiej, u podna gr Sowich i Wabrzyskich. Zajmuje powierzchni 743 km2, co stanowi 3,7% terytorium wojewdztwa dolnolskiego. W jego skad wchodzi 113 soectw oraz 130 miejscowoci (cznie z miastami). Pod wzgldem powierzchni najwiksze w powiecie s gminy: wiejska widnica (208,3 km2) zajmujca 28% jego terytorium, miejskowiejska Strzegom (143,6 km2) obejmujca 19,3% powierzchni oraz wiejska Marcinowice (96 km2) rozpocierajca si na 12,9% obszaru powiatu. Pozostae gminy zajmuj od 2,9% (gmina miejska widnica 21,8 km2), poprzez 4% (gmina miejska wiebodzice 23,1 km2), 9% (Jaworzyna lska 67 km2) i 10,9% (arw 81,3 km2) do 11,6% (Dobromierz 86 km2) terytorium powiatu widnickiego. widnica jest stolic powiatu i centrum administracyjne. stanowi jego
20
W 2005 roku Rada Powiatu w widnicy przyja w drodze uchway Strategi Rozwoju Powiatu widnickiego (Uchwaa Nr XI/94/2007 Rady Powiatu w widnicy z dnia 26 wrzenia 2007 r.). W strategicznym dla powiatu dokumencie okrelono cele, gwne kierunki rozwoju i misj, ktra po dzie dzisiejszy wyznacza kierunek i sposb dziaania samorzdu. W dokumencie okrelono take polityk wadz samorzdu powiatowego, ktr oparto na wartociach wyznaczonych przez zasady lokalnego partnerstwa. Strategia Rozwoju Powiatu widnickiego stanowi podstaw dla realizacji dziaa o charakterze
perspektywicznym, przyczyniajcych si do rozwoju spoeczno-gospodarczego i odnosi si do priorytetw Strategii Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego. Ponadto formuuje trzy cele strategiczne i wyrnia trzy gwne kierunki rozwoju: awans cywilizacyjny, wspieranie przedsibiorczoci i innowacji oraz integracj z regionem. Powysze zadania s realizowane przy pomocy szczegowo opracowanych programw skupiajcych si na konkretnej dziedzinie. W tym wanie celu stworzono osiem programw: Program Bezpieczestwa (Program KO1), Program Rozwoju Owiaty (Program KO2), Program Ochrony Krajobrazu Kulturowego (Program KO3), Program Rozwoju Gospodarczego (Program KO4), Program Promocji (Program KO 4.1.), Program Ochrony rodowiska (Program KO5), Program Ochrony Zdrowia (Program KO6), Program Ochrony Spoecznej (Program KO7), Program Rozwoju Infrastruktury Technicznej (Program KO8) Kady z wymienionych programw wspomagany jest przez szczegowe zadania operacyjne umoliwiajce jak najlepsz realizacj przyjtych zaoe. Na potrzeby niniejszego opracowania w obszarze naszego zainteresowania znajduje si cel pierwszy Awans cywilizacyjny. Edukacja, humanizacja rodowiska, kultura, zdrowie i rekreacja to z kolei okrelone w strategii obszary i dziaania prowadzce do jego osignicia.
Edukacja to skuteczne i optymalne wykorzystanie istniejcych zasobw ludzkich pod ktem rzeczywistych potrzeb. W celu zapewnienia moliwie najlepszego poziomu edukacji dla mieszkacw opracowano szczegowe rozwizania (Program Rozwoju Owiaty - KO2).
21
Humanizacja rodowiska bdzie realizowana poprzez skoordynowan polityk rozwoju przestrzennego gmin wyraajc si m.in. poprzez stosowanie zasady oceny wsplnego efektu oraz wsplnych uzgodnie inwestycyjnych z realnymi moliwociami uzbrojenia terenu. Bezwzgldnym priorytetem zostan objte wszelkie inicjatywy i projekty sprzyjajce ochronie rodowiska, a szczeglnie czystoci wody. W tym celu bdzie realizowany Program Rozwoju Infrastruktury Technicznej (KO8), Program Ochrony rodowiska (KO5) oraz Program Bezpieczestwa Spoecznego (KO1). Kultura to ochrona krajobrazu kulturowego, historycznych ukadw urbanistycznych oraz rewitalizacja zespow rezydencjonalnych. To wiadome dziaanie majce na celu odbudow historycznej specyfiki i tradycyjnych form uprawiania sztuki, sprzyjajcych podnoszeniu poziomu atrakcyjnoci turystycznej i rozwojowi rnych form przedsibiorczoci np: rkodzielnictwo, agroturystyka. To take kultywowanie polskich tradycji ludowych i narodowych. Kierunek ten bdzie realizowany w ramach Programu Ochrony Krajobrazu Kulturowego (KO3). Zdrowie i rekreacja to bezwzgldny priorytet skierowany szczeglnie do dzieci i modziey. Profilaktyka, aktywne formy spdzania wolnego czasu, uprawianie sportu przez modzie s czynnikiem przyczyniajcym si do poprawy zdrowotnoci spoeczestwa, co gwarantuje lepsze wykorzystanie potencjau intelektualnego i gospodarczego powiatu (Program Ochrony Zdrowia - KO6). Ponadto w dokumencie wyznaczono trzy cele strategiczne: 1. Cel strategiczny nr C-1: Poprawa warunkw ycia mieszkacw poprzez zwikszenie dostpnoci do infrastruktury technicznej i spoecznej. 2. Cel strategiczny nr C-2: Tworzenie warunkw do rozwoju przedsibiorczoci. 3. Cel strategiczny nr C-3: Pozyskiwanie inwestycji oraz tworzenie pozytywnego wizerunku Powiatu.
Na potrzeby niniejszego opracowania interesuje nas realizacja zada, ktrych celem jest poprawa warunkw ycia mieszkacw poprzez zwikszenie dostpnoci do
infrastruktury technicznej i spoecznej.
22
W ramach realizacji celu strategicznego C-1, zgodnie ze strategi powiatu widnickiego, bd realizowane cele redniookresowe i operacyjne: Cele redniookresowe 1. Zniesienie infrastrukturalnych barier rozwoju 2. Poprawa dostpu do edukacji i informacji 3. Promocja zdrowia 4. Tworzenie warunkw dla zaspokajania potrzeb kulturalnych 5. Ochrona spoeczna Cele operacyjne 1. Rozbudowa infrastruktury wodno-kanalizacyjnej 2. Modernizacja infrastruktury drogowej 3. Zabezpieczenie przed kryzysami 4. Modernizacja bazy owiatowej 5. Wzrost jakoci wyksztacenia 6. Wdroenie programw wychowawczych 7. Dostosowanie kierunkw ksztacenia zawodowego do zmieniajcych si warunkw spoeczno ekonomicznych 8. Poprawa jakoci oraz dostpnoci usug opieki zdrowotnej 9. Budowa nowych obiektw sportowo-rekreacyjnych i modernizacja istniejcej bazy 10. Doposaenie obiektw sportowych w sprzt sportowo-rekreacyjny 11. Stworzenie warunkw do opieki nad osobami przewlekle chorymi 12. Wyposaenie placwek kulturalnych w nowoczesne urzdzenia techniczne 13. Modernizacja istniejcych obiektw kultury 14. Tworzenie sprawnego systemu poradnictwa rodzinnego i interwencji kryzysowej 15. Opieka nad rodzin i dzieckiem 16. Rehabilitacja zawodowa i spoeczna osb niepenosprawnych 17. Praca socjalna na rzecz osb wymagajcych wsparcia i pomoc w zapewnieniu im godnych warunkw ycia
23
Szczegy realizacji KO3 - Programu Ochrony Krajobrazu Kulturowego Lista zada priorytety 1. Cykliczne opracowywanie kalendarza imprez kulturalnych. 2. Opracowanie i realizacja porozumie z instytucjami kultury prowadzcymi dziaalno statutow na terenie Powiatu. 3. Opracowanie i realizacja porozumie z organizacjami pozarzdowymi zaangaowanymi w projekty budowania demokracji lokalnej i propagowania idei spoeczestwa
obywatelskiego. 4. Monitorowanie listy projektw finansowanych ze rodkw europejskich /wystpowanie jako inicjator i partner w projektach majcych na celu ochron krajobrazu kulturowego Ziemi widnickiej. Program Ochrony Krajobrazu Kulturowego (KO3) ma na celu odtworzenie zanikajcej spucizny kulturowej oraz inspirowanie upowszechniania kultury poprzez wspieranie dziaalnoci instytucji kultury i lokalnych inicjatyw. Program bdzie realizowany przez nastpujce cele czstkowe: przekazywanie spucizny kulturowej w ramach programu szkolnego, pobudzanie wrd mieszkacw patriotyzmu lokalnego, budow i modernizacj obiektw kultury, popraw wyposaenia placwek kultury w rodki techniczne, angaowanie rodkw zewntrznych, w tym pochodzcych z UE dla przeprowadzania projektw rozwoju wiadomoci obywatelskiej oraz zintensyfikowan wspprac z organizacjami sektora pozarzdowego. Realizacja projektu bdzie przebiegaa poprzez: propagowanie idei projektu, wprowadzenie elementw patriotyzmu lokalnego do programu szkolnego, budow wietlic wiejskich, komputeryzacj bibliotek oraz odtworzenie wartoci kulturowej. Reasumujc, Strategia Rozwoju Powiatu widnickiego jest dokumentem, ktry stanowi podstaw dla realizacji dziaa o charakterze planowym, przyczyniajcym si do rozwoju spoeczno-gospodarczego. Jest zatem podstaw dla kontrolowanego, celowego i wiadomego procesu ksztatowania zmian i stanowi baz dla zagospodarowania przestrzennego Powiatu widnickiego.
24
II CHARAKTERYSTYKA ZASOBW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY STRZEGOM
1. Gmina Strzegom wczoraj i dzi
Fot. 1 Strzegom panorama miasta Strzegom to stare piastowskie miasto i jedno z najstarszych miast na Dolnym lsku. Potwierdzaj to badania archeologiczne, ktre wykryy na Grze Bazaltowej lady grodu kultury uyckiej z lat 1000-500 p.n.e. Po raz pierwszy Strzegom wymieniony zosta w Srebrnej Bulli papiea Hadriana IV w 1155 r. Za panowania Bolesawa Krzywoustego stanowi grd kasztelaski, ktry mieci si w dzisiejszej pnocno-zachodniej czci miasta. Prawa miejskie Strzegom otrzyma w 1242 r. Jest zatem jednym z najstarszych miast w Polsce. W XVI w. rozsawi miasto na ca Europ, lekarz, pniejszy medyk cesarski, Jan Montanus, ktry leczy ludzi na dolegliwoci odkowe glink strzegomsk. Glinka ta, pod nazw Terra sigillata de Strigovia (w tumaczeniu ziemia piecztna strzegomska), cieszya si bardzo du popularnoci w caej Europie, tamowaa krwotoki, odtruwaa organizm, dobrze dziaaa na serce. Eksponowana jest dzi w Muzeum Okrgowym w Wabrzychu. Wojna 30-letnia doprowadzia gospodark miejsk do ruiny. Ponowny rozwj miasta rozpocz si w okresie kapitalizmu. 25
Dzi Strzegom to 18 tysiczne miasto pooone pomidzy Wrocawiem, Jeleni Gr, a Legnic. Gmina zajmuje obszar 144,71 km (w tym obszar miejski 20,50 km). Strzegom jest gmin miejsko wiejsk, nazywan czsto Ziemi Strzegomsk. Gmina Strzegom ley w pnocno zachodniej czci Przedgrza Sudeckiego na wys. ok. 230 m n.p.m. Jest to teren lekko pofadowany z charakterystycznym trjczonowym wzniesieniem (Gra Krzyowa, Gra w. Jerzego i Gra Bazaltowa, zwana dawniej Szerok). Najwyszym wzniesieniem Wzgrz Strzegomskich jest Gra Krzyowa (zwana Kromo) wys. 354 m n.p.m., z tarasem widokowym na panoram miasta i okolic oraz z metalowym krzyem upamitniajcym 100. rocznic drugiej wojny lskiej (1745 r.). Pikny widok na panoram miasta z platformy widokowej na szczycie Gry Krzyowej oraz liczne cieki spacerowe przez las w kompleksie gry i kamienioom to niepowtarzalna atrakcja turystyczna. W skad gminy wchodz 22 soectwa: Bartoszwek, Goczakw, Goczakw Grny, Godziszwek, Granica, Graniczna, Grochotw, Jaroszw, Kostrza, Midzyrzecze, Modlcin, Morawa, Olszany, Rogonica, Rusko, Skaryce, Stanowice, Stawiska, Tomkowice, Wienica, elazowo, kiewka oraz miasto Strzegom. Strzegom uwaany jest za stolic polskiego granitu. Na terenie gminy znajduje si wiele kopalni tego naturalnego bogactwa. Gmina Strzegom stara si promowa granit, w zwizku z tym organizuje corocznie imprezy, aby przycign wielu goci, take z zagranicy. S to Festyn Kamienia (przemianowany w 2010 r. na wito Kamienia) i Plener Rzeby w Granicie. W ich trakcie prezentowane s profesjonalnie wykonane rzeby oraz wyroby firm kamieniarskich. Strzegom jest przede wszystkim orodkiem przemysowym zwizanym z eksploatacj i przerbk kamienia. Zasoby granitu, rozmieszczonego w 24 zoach wok Strzegomia oraz w pnocnej i zachodniej czci gminy. W miecie i gminie zlokalizowana jest dua ilo wyrobisk wydobywajcych ten kamie i firm zajmujcych si jego przerbk, a i jako strzegomskiego granitu znana jest daleko poza granicami kraju. Wykonano z niego elewacje reprezentacyjnych budowli: Reichstagu w Berlinie oraz kamienic Amsterdamu. Strzegomsk kostk wybrukowano wiele europejskich ulic. Cenn inicjatyw odnoszc si take do bogactwa naturalnego Strzegomia byo utworzenie w 2008 r. wraz z innymi gminami Lokalnej Grupy Dziaania - Stowarzyszenie Szlakiem Granitu, co umoliwia pozyskiwanie w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 2007 2013 dodatkowych rodkw finansowych. 26
Na terenie gminy funkcjonuje Strzegomskie Centrum Kultury. Dziaalno tej samorzdowej jednostki opiera si gwnie na organizacji imprez kulturalnych. Do najwaniejszej z nich naley Midzynarodowy Festiwal Folkloru, w ktrym bior udzia zespoy folklorystyczne z caego wiata. Do tej pory odbyo si 18 edycji MFF. Od 1997 festiwal jest organizowany pod auspicjami CIOFF - Midzynarodowej Rady Stowarzysze Folklorystycznych, Festiwali i Sztuki Ludowej. Strzegom to take kompleks nowoczesnych basenw, nowoczesny
kompleks boisk, boiska sportowych ORLIK 2012, wielofunkcyjna hala widowiskowosportowa, skate-park dla modziey. Na terenie gminy Strzegom, we wsi Morawa, od 2003 r. organizowane s eliminacje do Pucharu wiata we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego, na ktre przyjedaj czoowi zawodnicy wiata w tej dyscyplinie sportu. Gwnym organizatorem zawodw jest Ludowy Klub Sportowy LKS Stragona. W 2009 r. w Morawie odby si fina Pucharu wiata we Wszechstronnym konkursie Konia Wierzchowego. W ostatnim czasie przyjto koncepcj cieek rowerowych. Ich realizacj przewiduje si na lata 2009 2011. W 2007 r. otworzono ciek przyrodniczo - edukacyjn ,,Na Naszej Grze, liczc 1300 m. Rozpoczyna si ona u podna Gry Krzyowej, a koczy si przy przepompowni strzegomskiego Zakadu Wodocigw i Kanalizacji. Do odwiedzenia cieki zachca mieszkacw i turystw kolorowy witacz. Przy trasie zostay umieszczone tablice informujce o historii Gry Krzyowej oraz o faunie i florze znajdujcej si na jej zboczach. Wan rol odgrywa wsppraca strzegomskiego samorzdu z miastami partnerskimi. Wadze gminy Strzegom podpisay cztery umowy partnerskie z nastpujcymi miastami: Auerbach (Niemcy), Torgau (Niemcy), Znojmo (Czechy), Pavullo nel Frignano (Wochy). Wsppraca jest prowadzona na wielu polach, ze szczeglnym uwzgldnieniem wydarze kulturalno owiatowych. Z niemieckimi partnerami w zakresie wymiany dowiadcze aktywnie wsppracuje strzegomska Ochotnicza Stra Poarna. Miasto moe pochwali si doskonaym zapleczem infrastruktury technicznej i polityk progospodarcz sprzyjajc podmiotom prowadzcym dziaalno.
27
2. Uwarunkowania wewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
2.1. Relacje
gminnego
programu
opieki
nad
zabytkami
dokumentami
wykonanymi na poziomie gminy Wan rol w ksztatowaniu wiadomoci spoecznej w dziedzinie ochrony i opieki nad zabytkami oraz ochrony dziedzictwa narodowego peni jednostki samorzdu terytorialnego. Analiza dokumentw programowych Gminy Strzegom ma na celu przedstawienie uwarunkowa wewntrznych ochrony zasobw dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gminy Strzegom. Wynikaj one midzy innymi z dokumentw o charakterze strategicznym oraz z opracowa wyznaczajcych kierunki polityki przestrzennej gminy. Zaliczy do nich naley dokumenty o charakterze strategicznym: 1. Strategia Rozwoju Gminy (2010-2020) 2. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Strzegom (2008) 3. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom (2004) opracowania wyznaczajce kierunki polityki przestrzennej gminy: 1. Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy 2. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego: - Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego obszarw wiejskich dla czci poudniowo-zachodniej gminy Strzegom obejmujcej wsie: Stanowice, Grochotw, Olszany, Modlcin, Granica, Stawiska, Tomkowice, Godzieszwek (2004) - Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego obszaru wschodniej czci gminy Strzegom, obejmujcej obrby: Bartoszwek, Jaroszw, Rusko, Skaryce, Morawa i Midzyrzecze (2004) - Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego obszarw wiejskich dla czci pnocno-zachodniej gminy Strzegom obejmujcej wsie: Goczakw, Goczakw Grny, Rogonica, Graniczna, Wienica, kiewka, Kostrza, elazw (2004) - Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego miasta Strzegom (2004) - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego czci miasta Strzegom, obejmujcej obszar staromiejski, w granicach strefy cisej ochrony konserwatorskiej (2001) 28
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom jest spjny z dokumentami programowymi Gminy Strzegom, takimi jak: Program Ochrony rodowiska gminy Strzegom, Plan Gospodarki Odpadami gminy Strzegom, Kierunki Strategii Rozwoju, stanowicym element Studium Uwarunkowa i Kierunkw Zagospodarowania miasta i gminy Strzegom, jak rwnie wpisuje si w cele strategiczne dokumentw programowych powiatu i wojewdztwa. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom 2004-2006 wdraany by w ramach czterech obszarw: - infrastruktura ochrony rodowiska, - gospodarka i rynek pracy, - infrastruktura komunikacyjna, - sfera spoeczna i bezpieczestwo (w tym owiata, kultura, sport i rekreacja) W przypadku obszaru jakim jest sfera spoeczna i bezpieczestwo realizowane byy zadania zwizane z polepszaniem bezpieczestwa przeciwpowodziowego oraz projekty w sferze owiaty, turystyki i kultury oraz rekreacji. Plan zawiera ponadto analiz aktualnej sytuacji spoeczno - gospodarczej, identyfikacj gwnych problemw wystpujcych w gminie w poszczeglnych obszarach oraz opis zada, ktre maj wpyw na popraw sytuacji na terenie miasta i gminy, a przez to na rozwj Gminy Strzegom. Zgodnie z w/w opracowaniem gwne problemy rozwojowe gminy Strzegom skoncentrowano w ramach nastpujcych obszarw: infrastruktura ochrony rodowiska, infrastruktura komunikacyjna, owiata i wychowanie, gospodarka i rynek pracy, sfera spoeczna i bezpieczestwo. Z punktu widzenia niniejszego opracowania na uwag i podkrelenie zasuguj problemy rozwojowe, ktre wystpiy w obszarze infrastruktury ochrony rodowiska, w sferze owiaty i wychowania oraz sferze spoecznej i bezpieczestwa. Stwierdzono, e na terenie Gminy Strzegom istniej due niedobory w zakresie infrastruktury rodowiskowej. Szczeglnie dotkliwy jest brak sieci kanalizacyjnej na terenie wsi gminy. Istotnym problemem s rwnie trudnoci organizacyjne oraz egzekucyjne zwizane z koordynacj systemu gospodarowania odpadami, co skutkuje zamiecaniem obszaru gminy. Liczne, cho mae dzikie wysypiska mieci, szczeglnie przy polnych drogach i terenach przy lasach stanowi nie tylko powane zagroenie rodowiskowe, lecz take wpywaj na oglny wizerunek Gminy Strzegom.
29
Powanym problemem jest poziom wyksztacenia mieszkacw gminy. Znaczna cz mieszkacw koczy edukacj na poziomie szkoy podstawowej lub zasadniczej zawodowej. wiadczy to o koniecznoci wsparcia rozwoju instrumentw wspierajcych proces ksztacenia. Gwne zagroenia w sferze bezpieczestwa publicznego na terenie gminy Strzegom zwizane s przede wszystkim z klskami ywioowymi (zagroenie powodziowe, zagroenie poarami). Jednoczenie najczstsz form przestpczoci stanowi kradziee i handel narkotykami. W przypadku klsk ywioowych najwikszy potencjalny problem stanowi poziom bezpieczestwa przeciwpowodziowego w poudniowej czci gminy (tereny zalewowe rzeki Strzegomki i Pecznicy). Na tym obszarze konieczne jest podejmowanie dziaa gwnie o charakterze inwestycyjnym. Jeli chodzi list zada przewidzianych do realizacji zada w ramach powyszych obszarw, zgodnie z zaoeniami Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom, obejmuj one m.in. kanalizacj sanitarn gminy, kompleksowy remont systemu roww burzowych wraz z ciekami wodnymi, restauracj i rewitalizacj obiektw dziedzictwa kulturowego Rynek miejski z Wie Targow, wykonanie systemu monitoringu terenu centrum miasta i innych miejsc zagroonych patologi. W ramach realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom przeprowadzono dziaania zwizane z restauracj i rewitalizacj obiektw dziedzictwa kulturowego Rynek miejski z Wie Targow. Celem dziaa bya poprawa stanu rodowiska kulturowego, warunkw i jakoci ycia mieszkacw, w tym zmiany w strukturze zamieszkania. Ponadto celem strategicznym przedsiwzicia byo dziaanie na rzecz rozwoju brany turystycznej. Wiea Targowa bowiem jest wartociowym zabytkiem i stanowi dobry punkt widokowy na panoram miasta. Wyremontowana wewntrz z nowym zwieczeniem grujcym nad Rynkiem, dzi chtnie jest odwiedzana przez turystw. Zaoono, e po zakoczeniu realizacji planu przygotowana zostanie jego kontynuacja obejmujca lata 2007-2013, ktra odpowiada bdzie nastpnemu podokresowi wdraania strategii i programw gminnych. W kolejnej perspektywie lat 2007-2013 dziaania maj stanowi kontynuacj prac z lat poprzednich i maj na celu popraw sytuacji spoeczno gospodarczej na obszarze Gminy Strzegom, a przez to maj przyczyni si do rozwoju lokalnego gminy.
30
Znalazy one odzwierciedlenie w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Strzegom z roku 2008. Wan przyczyn do sporzdzenia niniejszego dokumentu by nowy okres programowania funduszy strukturalnych na lata 2007-2013. LPR jest dokumentem dugofalowym i obejmuje w szczeglnoci zadania inwestycyjne. Warto podkreli, e odnowa zdegradowanych przestrzeni miejskich jest procesem zoonym i wieloaspektowym, dlatego Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Strzegomia definiuje gwne problemy
miasta. Zaliczono do nich m. in. wystpowanie na terenie miasta obszarw o nasilonej przestpczoci, zy stan techniczny zabytkw oraz budynkw mieszkalnych, niewykorzystany potencja przestrzenny (niezagospodarowane skwery, parki), nisk estetyk otoczenia budynkw. Na podstawie zdefiniowanych problemw ustalono, e gwnym celem programu bdzie poprawa jakoci ycia mieszkacw, wzrost integracji spoecznej oraz poprawa estetyki centrum miasta poprzez nadanie nowej jakoci funkcjonalnej wartociowym, ale dotd zaniedbanym elementom zabytkowej infrastruktury Strzegomia. W ramach realizacji programu zdecydowano si na realizacj nastpujcych zada inwestycyjnych (zadania zostan omwione w kolejnej czci niniejszego opracowania): 1. Przebudowa ze zmian sposobu uytkowania budynku poklasztornego przy ul. Kociuszki w Strzegomiu 2. Przebudowa parku przy ul. Krtkiej w Strzegomiu 3. Przebudowa odcinka nawierzchni ul. Kociuszki w Strzegomiu
Strategia Rozwoju Gminy Strzegom na lata 2010-2020 jest strategicznym dokumentem w sferze planowania, a zarazem podstaw dla procesw planistycznych
i realizacji przedsiwzi rozwojowych. Okrela m.in. mocna i sabe strony gminy Strzegom. O ich wskazanie zostali poproszeni respondenci, a w odparciu o odpowiedzi stworzono ranking mocnych i sabych stron w podziale na mieszkacw Strzegomia i obszarw wiejskich. Do mocnych stron gminy Strzegom ujtych w strategii zdaniem mieszkacw Strzegomia i obszarw wiejskich naley w szczeglnoci zaliczy: kamieniarstwo wraz z zasobami granitu, remont strzegomskiego Rynku, obiekty i dziaalno sportow, estetyk miasta, owiat oraz komunikacj i lokalizacj miasta. Respondenci (mieszkacy Strzegomia) na 15 moliwych odpowiedzi wskazali na 5. miejscu zabytki, na 6. walory turystyczne, natomiast mieszkacy obszarw wiejskich wskazali zabytki na miejscu 10., a walory 31
turystyczne na 12. Wskazano take sabe strony. Na 16 moliwych odpowiedzi, zdaniem mieszkacw Strzegomia, znalazy si: na miejscu 5. niewykorzystany potencja turystyczny, na miejscu 6. niezadbane miasto (poza Rynkiem), na miejscu 16. zaniedbane zabytki. Mieszkacy obszarw wiejskich nie wskazali tego typu sabych stron. Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom pokazuje zatem, e zabytki i walory turystyczne s istotnym elementem mocnych stron gminy, ktry naley waciwie wykorzysta. Tak wiadomo maj przede wszystkim mieszkacy Strzegomia. Konieczne jest zatem podjcie dziaa promocyjnych i informacyjnych, ktrych adresatem bd mieszkacy obszarw wiejskich. Ponadto mieszkacy Strzegomia jasno wskazuj, e naley rozpocz prace, aby naleycie wykorzysta posiadany potencja turystyczny. Walory turystyczne gminy (mocna strona) oraz niewykorzystany potencja turystyczny (saba strona) daj szerokie pole dziaa, ktrych celem bdzie zmiana istniejcego stanu rzeczy. Pod uwag naley wzi take szanse i zagroenia pynce z otoczenia gminy Strzegom. Szans w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego s: zewntrzne rda finansowania, blisko atrakcyjnych turystycznie rejonw oraz wzrost popularnoci odpoczynku weekendowego i aktywnego stylu ycia. Paradoksalnie zagroeniem jest rwnie blisko atrakcyjnych turystycznie terenw (konkurencja). Gmina Strzegom posiada take aktualne Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Strzegom (uchwalone Uchwa Nr 12/2000 Rady Miejskiej Gminy Strzegom z dnia 27 marca 2000 r.). Opracowanie zawiera charakterystyk struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta i gminy, uwarunkowania wewntrzne wpywajce na ksztatowanie kierunkw i polityki przestrzennej, zewntrzne uwarunkowania, obszary problemowe w strukturze funkcjonalno-przestrzennej oraz kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy. Studium jest podstaw dla sporzdzenia miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego dla terenw miasta i gminy. Jest to dokument planistyczny sporzdzany z mocy ustawy i zawiera szeroki zakres informacji na temat rodowiska przyrodniczego, kulturowego i spoeczno-gospodarczego. Studium zostao opracowane w taki sposb, aby pozwalao na wprowadzanie zmian, dlatego moe by korygowane i aktualizowane w zalenoci od potrzeb.
32
Studium mianem rodowiska kulturowego obejmuje nie tylko zasoby dziedzictwa kulturowego, ale wszystko to, czego dokona czowiek ingerujc w rodowisko przyrodnicze (tj. infrastruktura techniczna, sie drogowa, zabudowa mieszkaniowa, przemysowa itp.). Zgodnie z dokumentem mona stwierdzi, e miasto Strzegom posiada bardzo du ilo zabytkw sakralnych i wieckich bdcych pod ochron konserwatorsk. Centrum miasta objte jest tak zwanymi konserwatorskimi strefami ochronnymi tj. stref cisej ochrony konserwatorskiej obejmujcej obszar staromiejski w granicach historycznego zarysu murw miejskich oraz stref ochrony konserwatorskiej obejmujcej ukady przestrzenne znajdujce si poza orodkiem staromiejskim. Szczeglnym wiadectwem bogatej przeszoci historycznej terenw wiejskich s liczne zabytki. W studium wymieniono m.in. paace wraz z zabudow gospodarcz (Graniczna, Jaroszw, Rusko, Skaryce), paace wraz z parkami podworskimi (Bartoszwek, Goczakw Dolny i Grny, Kostrza, Morawa, Olszany, Rogonica, Stanowice, elazw), domy mieszkalne i obiekty sakralne (prawie wszystkie wsie gminy), aleje z zespoami drzew, bdcymi pod ochron konserwatorsk (Godzieszwek, Rusko, Goczakw Grny, Bartoszwek, Skaryce, Stanowice). Oprcz tego, jak czytamy w studium, cay obszar miasta i gminy usiany jest stanowiskami archeologicznymi oraz strefami obserwacji archeologicznej, z ktrych najwikszy kompleks obejmuje cze wsi Jaroszw i wie Rusko. Biorc pod uwag uwarunkowania kulturowe wymienia si nastpujce oznaczenia, ktre wystpuj na terenie miasta i gminy Strzegom: strefa cisej ochrony konserwatorskiej, strefa ochrony konserwatorskiej, zespoy drzew wzdu alei bdcych pod ochron konserwatorsk, zabytki (miejsca martylorologii), zabytkowe obiekty kultu religijnego, stanowiska archeologiczne i obszary archeologiczne. Studium okrela uwarunkowania zewntrzne i tak dla miasta i gminy Strzegom wrd zada proponowanych do ujcia w rzdowych programach resortowych ujto m.in. rewaloryzacj i rewitalizacj zabytkowego centrum Strzegomia. Wyodrbniono kilka obszarw problemowych, z ktrych jeden dotyczy odsoni i eksploatacji kopalin w rejonach wsi Jaroszw, Rusko, Rogonica, Kostrza, kiewka, Strzegom, na ktrych wystpuj zagroenia dla walorw kulturowych tj. dla obszarw bdcych pod ochron konserwatorsk, obszarw archeologicznych lub bdcych pod obserwacj archeologiczn. Studium okrela cele rozwoju dla miasta i gminy Strzegom. Celem generalnym (tzw. wizja) jest uzyskanie oywienia gospodarczego i zapewnienie zrwnowaonego rozwoju gminy. Jednym z mechanizmw prowadzcych 33
do jego osignicia jest pobudzanie rozwoju przemysu turystycznego i promowanie pozytywnego wizerunku gminy. Wyodrbniono take cele ekonomiczne, spoeczne, ekologiczne, kulturowe, przestrzenne. Na potrzeby niniejszego opracowania podkreli naley, e cel ekonomiczny obejmuje przede wszystkim ksztatowanie mechanizmw stymulujcych efektywny i wielostronny rozwj gospodarczy miast i gminy na bazie wasnych zasobw przyrodniczo-kulturowych; cel ekologiczny wyraa si poprzez ochron wartoci przyrodniczych i kulturowych oraz ksztatowanie struktury funkcjonalnoprzestrzennej w nawizaniu do uwarunkowa przyrodniczych. Najwiksze znaczenie na potrzeby niniejszego opracowania maj cele kulturowe. Polegaj one na zachowaniu wartociowych zasobw dziedzictwa kulturowego oraz ksztatowaniu atrakcyjnego wizerunku miasta i gminy poprzez: odnow istniejcych zasobw kulturowych, pozyskiwanie rodkw finansowych na restrukturyzacj, renowacj i rewaloryzacj w/w/ zasobw, opracowanie profesjonalnego programu promocji gminy i jego konsekwentna realizacja oraz ksztatowanie harmonijnego krajobrazu kulturowego z zachowaniem naturalnych krajobrazw i osadniczych zabytkowych ukadw przestrzennych. Realizacja celw, zgodnie z zapisami studium, wymaga wydzielenia stref polityki przestrzennej: - strefa 1 (miejska) - strefa 2 (wiejska) - strefa 3 (gospodarcza) Strefa 1 (miejska) obejmuje tereny zagospodarowania w granicach miasta Strzegom. W jej granicach wyodrbniono nastpujce obszary: centrum miasta o dominujcej funkcji usugowo-administracyjno-turystycznej (obejmujcej m.in. obszary znajdujce si w strefach ochrony konserwatorskiej), osiedli mieszkaniowych, obszar przemysowo-inwestycyjny, rekreacyjno wypoczynkowy i rolniczy. Strefa 2 (wiejska) obejmuje tereny osadnicze gminy zwizane z jednostkami wiejskimi. W jej granicach wyodrbniono nastpujce tereny: osadniczy o preferowanej funkcji rolniczej i rolniczo-przetwrczej (wszystkie wsie), osadniczy o preferowanej funkcji rolniczoprzemysowej (zwizanej z przemysem wydobywczym), osadniczy o preferowanej funkcji rolniczo-turystycznej (zwizanej z istniejcymi zabytkami). Ostatni teren obejmuje wsie Morawa, kiewka, Rogonica, elazw, Goczakw i Bartoszwek.
34
Strefa 3 (gospodarcza) obejmuje otwarty teren gruntw rolnych, lenych i zasobw mineralnych zwizanych z ochron rodowiska gminy. W jej granicach wyodrbniono m.in. obszar rozwoju turystyki (tj. obszar obozu Gross Rosen).
W powizaniu z poszczeglnymi strefami ustalono generalne kierunki zagospodarowania miasta i gminy Strzegom: 1. Kierunki ochrony i odnowy zasobw rodowiska przyrodniczego W ramach jego realizacji ustala si m.in. kierunki ochrony krajobrazu polegajce w szczeglnoci na zachowaniu istniejcych panoram widokowych oraz unikaniu obcych regionalnie form architektonicznych. Ponadto postuluje si przywracanie zuboonym i zdegenerowanych obszarom o wartociach krajobrazowych wartociowych widokw poprzez ich odsanianie, krajobrazu korekt istniejcych deformacji poprzez oraz ksztatowanie skali
harmonijnego
wspczesnego,
dostosowania
i form nowej zabudowy do cech istniejcego krajobrazu naturalnego i kulturowego. 2. Kierunki ochrony wartoci i zasobw rodowiska kulturowego Kierunki zwizane z ochron rodowiska kulturowego obejmuj stref miejsk i wiejsk. W studium stwierdza si, e uksztatowanie historyczne i sie osadnicza gminy wymaga przede wszystkim dziaa rewaloryzacyjnych i rewitalizacyjnych zgodnych
z przewidzianymi zamianami w strukturze funkcjonalno-przestrzennej i istniejc ochron prawn i obszarami chronionymi (strefy ochrony konserwatorskiej, zabytki bdce pod ochron konserwatorsk, stanowiska obszarw i strefy obserwacji archeologicznej). Ponadto dla poprawy adu przestrzennego miasta i gminy naley dy do: - utrzymania istniejcej sieci osadniczej oraz przywrcenia wysokiej wartoci walorw architektonicznych (rewaloryzacja) - wyeliminowania powtarzalnych i typowych rozwiza architektonicznych, ktre nie uwzgldniaj specyfiki terenu i lokalnych tradycji budownictwa - wprowadzenia nowych zespow zabudowy w taki sposb, aby nie przyczyniay si do gruntownych zmian historycznie uksztatowanego krajobrazu - lokalizowania nowych zespow zabudowy w cigach ju istniejcych struktur, zgodnie
35
z istniejcymi warunkami funkcjonalnymi lub wpisywania nowej zabudowy w cigi ich naturalnej kontynuacji i rozwoju. Ponadto lokalizacja nowych zespow aktywnoci gospodarczej powinna by podporzdkowana wymogom zwizanym m.in. z ochron rodowiska kulturowego i walorami estetycznymi rozwiza architektoniczno-urbanistycznych. Zgodnie z tymi kierunkami zagospodarowanie zespow zabytkowych, szczeglnie pod ktem rozwoju turystyki, musi by realizowane zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi dla zachowania walorw historycznych i estetycznych zabytkowej zabudowy architektonicznej i ich otoczenia w tym parkw, ogrodw, dziedzicw i alei. 3. Kierunki rozwoju i modernizacji systemu komunikacji i infrastruktury technicznej Obejmuj one kierunki rozwoju ukadu komunikacji kolejowej, kierunki rozwoju komunikacji drogowej, w tym budow i rozbudow tras i cieek rowerowych. Ponadto ustala si zasady w zakresie gospodarki odpadami i na obszarach objtych zagroeniem powodziowym. W studium wymienione zostay take podstawowe kierunki zagospodarowania
przestrzennego w wydzielonych strefach. W strefie miejskiej i na terenie obszaru strefy wiejskiej proponuje si m.in.: dolesianie terenw parkw podworskich. Wyznaczono rwnie obszary do zagospodarowania turystycznego wraz z niezbdn infrastruktur tj. Strzegom, Rogonica, Morawa, kiewka, elazw. Kierunki dziaa dotycz rwnie rewaloryzacji starych zasobw mieszkaniowych, ochrony konserwatorskiej miejscowoci Jaroszw, Midzyrzecze, Rogonica, rewaloryzacji i rewitalizacji zabytkowego centrum miasta, ochrony wszystkich obiektw bdcych pod ochron konserwatorsk w granicach istniejcych stref konserwatorskich jak i poza. W strefie gospodarczej zgodnie z wytycznymi studium naley postawi m.in. na realizacj osonowych zespow zieleni izolacyjnej i porzdkowania otoczenia zakadw przemysowych oraz rehabilitacj zdewastowanych obszarw na cele dziaalnoci gospodarczej lub turystycznej. Ponadto obiekty i tereny powinny osign taki standard wyposaenia technicznego, aby zapewnia nie tylko prawidowe funkcjonowanie, ale i likwidacj zagroe w postaci np. minimalizacji zagroe przeciwpoarowych. W studium przedstawiono take wykaz zabytkw architektury i budownictwa miasta Strzegom. Obszar staromiejski w granicach historycznego zarysu murw miejskich okrelony
36
zosta mianem Strefa A. Ten obszar naley traktowa jako teren obserwacji archeologicznej o domniemanej zawartoci reliktw archeologicznych. Ukady przestrzenne znajdujce si poza orodkiem staromiejskim to tak zwana Strefa B, ktra jest stref ochrony zasadniczych elementw zabytkowych. Ponadto ochronie konserwatorskiej podlegaj cmentarze i miejsca pocmentarne. Zgodnie z opracowanym studium cznie naley do niej 238 zabytkw.
Studium jako opracowanie strategiczne z zakresu planowania przestrzennego obejmuje szereg ustale, natomiast podstaw do podejmowania decyzji stanowi uszczegowienie jego zapisw w postaci miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego. Gmina przestrzennego: 1. Miejscowy Plan zagospodarowania przestrzennego miasta Strzegom - Uchwaa Nr 91/04 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 10 listopada 2004 r. 2. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego czci miasta Strzegom, obejmujcej obszar staromiejski, w granicach strefy cisej ochrony Strzegom posiada nastpujce miejscowe plany zagospodarowania
konserwatorskiej - Uchwaa Nr 116/2001 Rady Miejskiej z dnia 21 listopada 2001r. 3. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obszarw wiejskich dla czci pnocno-zachodniej gminy Strzegom obejmujcej wsie: Goczakw, Goczakw Grny, Rogonica, Graniczna, Wienica, kiewka, Kostrza, elazw Uchwaa Nr 104/04 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 3 grudnia 2004 r. 4. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obszaru wschodniej czci gminy Strzegom, obejmujcej obrby: Bartoszwek, Jaroszw, Rusko, Skaryce, Morawa i Midzyrzecze Uchwaa Nr 81/04 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 18 padziernika 2004 r. 5. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obszarw wiejskich dla czci poudniowo-zachodniej gminy Strzegom obejmujcej wsie: Stanowice,
Grochotw, Olszany, Modlcin, Granica, Stawiska, Tomkowice, Godzieszwek Uchwaa Nr 80/04 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 18 padziernika 2004 r.
37
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Strzegom Przedmiotem planu s m.in. ustalenia, ktre obejmuj zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej oraz zasady ochrony rodowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego. W miejscowym planie znalaz si zapis dotyczcy ustale w zakresie ochrony i ksztatowania adu przestrzennego. Dla zapewnienia prawidowego ukadu funkcjonalnego i adu przestrzennego ustalono utrzymanie centrum usugowego miasta w obrbie zabytkowego Starego Miasta, utworzenie wok centrum strefy rdmiejskiej o funkcji mieszkaniowej, wielorodzinnej i usug publicznych. Zapewnienie realizacji tych postulatw zwizane jest z sukcesywn likwidacj z tych obszarw funkcji produkcyjnej, ograniczenia realizacji budownictwa rozproszonego i oderwanego od
istniejcych kompleksw zabudowy miejskiej. Ponadto na obszarze miasta nie przewiduje si lokalizacji dalszych obiektw handlowych o powierzchni sprzeday powyej 300 m2. Zgodnie z planem nowe zespoy zabudowy mieszkaniowej realizowane bd wedug jednorodnych koncepcji kompozycyjnych, o architekturze obiektw tworzcych harmonijn cao, a nowa zabudowa jest obwarowana wymogiem nawizania do budynkw przylegych. W zakresie walorw krajobrazowych na caym obszarze miasta obowizuje nakaz ochrony i konserwacji starodrzewu, ograniczenia w stawianiu wolnostojcych konstrukcji
reklamowych. Zgodnie z zapisami miejscowego planu ochronie i opiece konserwatorskiej podlegaj wpisane do rejestru zabytkw: Obszar strefy A cisej ochrony konserwatorskiej obejmuje pas terenu przylegy od starego miasta, pomidzy lini dawnych murw obronnych (obecnie odcinka wiaduktu kolejowego) a ulic Kasztelask Obszar strefy W cisej ochrony archeologicznej obejmuje teren w granicach cisej strefy konserwatorskiej A Obiekty zabytkowe zesp budynkw dworca Strzegom-Grabina, myn wodny przy ul. Kasztelaskiej 12, budynek mieszkalno-usugowy przy ul. Kasztelaskiej 18 Centrum miasta Strzegomia pooone jest w strefie cisej ochrony konserwatorskiej, w ktrej znajduje si wiele obiektw zaliczanych do obiektw dziedzictwa kulturowego. Obszar strefy A (wpisany do rejestru zabytkw decyzj Nr 417 z dnia 12.02.1956 r.) obejmuje
historyczny ukad przestrzenny miasta Strzegom, ktry stanowi otoczenie zachowanych 38
reliktw murw miejskich. Naley dy, aby teren ten w przyszoci przeznaczy pod ziele parkow. W tej strefie obowizuje zakaz budowy i rozbudowy wszelkiej zabudowy, nakaz
zachowania istniejcej zieleni i cigu spacerowego wzdu wiaduktu kolejowego, dostosowania elementw maej architektury i owietlenia zewntrznego do charakteru i formy nawizujcej do zabudowy zabytkowej. W tej strefie na wszelkie zmiany form wasnoci, podzia nieruchomoci, zmian funkcji obiektw, czy ich przebudow wymagana jest zgoda wojewdzkiego konserwatora zabytkw. W obrbie strefy W cisej ochrony archeologicznej zakazana jest wszelka dziaalno budowlana, ktra nie jest zwizana bezporednio z konserwacj lub rewaloryzacj tego obszaru. Prace mona prowadzi tylko pod nadzorem wojewdzkiego urzdu ochrony zabytkw i naley je poprzedza pracami archeologicznymi. Oprcz tego dla obszaru w granicach strefy B ochrony konserwatorskiej, obiektw zabytkowych ujtych w ewidencji zabytkw nieruchomych, zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych ustala si ochron konserwatorsk. Na tym obszarze naley podj dziaania zmierzajce do zachowania zabytkowych ukadw przestrzennych oraz rewaloryzacji obiektw zabytkowych poprzez odpowiednie rozplanowanie, skale i bryy zapewniajce harmonijne wspistnienie elementw zabytkowych i obiektw wspczesnych. Oczywicie nowa zabudowa powinna by dostosowana do historycznej kompozycji przestrzennej. S rwnie wymogi ustalania z wojewdzkim konserwatorem zabytkw takich kwestii jak: zmiana historycznie uksztatowanych ukadw urbanistycznych i zespow zieleni, budowa nowych obiektw kubaturowych, przebudowa, rozbudowa, remonty kapitalne i elewacji obiektw zabytkowych, wszelka dziaalno planowana w obrbie cmentarzy i usunicia starodrzewu.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego czci miasta Strzegom, obejmujcej obszar staromiejski, w granicach strefy cisej ochrony konserwatorskiej Dokument dotyczy czci miasta Strzegom, ktra obejmuje obszar staromiejski w granicach strefy A cisej ochrony konserwatorskiej i zawiera szereg ustale, ktre maj charakter obligatoryjny. Centrum staromiejskie Strzegomia stanowi orodek historyczny. W zwizku z powyszym, na tym terenie tym obowizuje priorytet wymaga konserwatorskich nad wzgldami wynikajcymi z prowadzonej dziaalnoci inwestycyjnej, gospodarczej, usugowej
39
i lokatorskiej, a wszelkie rozwizania urbanistyczno-architektoniczne winny zmierza do moliwie najpeniejszej rewaloryzacji historycznego ukadu przestrzennego miasta. Dla obszaru staromiejskiego ustala si zachowanie i rozwijanie funkcji centrum usugowego miasta Strzegomia. Plan zakada stworzenie z tego obszaru tosamoci i miasta dominujcego elementu
Strzegomia, gdzie konieczne jest nawizanie formami wspczesnymi budowlanymi do lokalnej tradycji architektonicznej,
stosowanymi
materiaami
dostosowanie elementw maej architektury, owietlenia zewntrznego, witryn, tablic i napisw informacyjnych (w tym reklam) do charakteru i formy zabudowy zabytkowej. Na obszarze centrum staromiejskiego znajduj si zabytki architektury i budownictwa objte Konserwatorskim Spisem Zabytkw Architektury i Budownictwa. Obiekty te podlegaj ochronie konserwatorskiej jako budowle majce znaczenie dla historii budownictwa. Przed przystpieniem do prac remontowych i modernizacyjnych naley oczywicie uzyska wytyczne konserwatorskie. Zakres prac budowlanych oraz projekt budowlany naley uzgodni z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. Ponadto cay obszar centrum staromiejskiego objty jest stref cisej ochrony archeologicznej, dlatego te wszelkie inwestycje zwizane z wykonywaniem prac ziemnych powinny by rwnie uzgadniane z waciwymi subami. Za podstawowe funkcje obszaru staromiejskiego adaptowane
planem uznaje si: mieszkalnictwo, handel i rzemioso nieuciliwe, administracj, owiat, obiekty kultu religijnego, kultur, hotelarstwo i turystyk, gastronomi. Nie dopuszcza si natomiast na terenie orodka staromiejskiego lokalizacji zakadw produkcyjnych, magazynw i skadw, baz zakadw obsugi komunalnej oraz uciliwych i zagraajcych rodowisku usug rzemiosa. Na obszarze tej strefy ustala si obowizek zachowania historycznego ukadu przestrzennego zespou staromiejskiego, prowadzenie dziaa, ktrych celem jest pena rewaloryzacja obiektw zabytkowych wpisanych do rejestru zabytkw, zachowanie i odtwarzanie historycznych nawierzchni ulic i placw. Okrelono rwnie szereg warunkw do spenienia dla nowej zabudowy, przy czym naley pamita, e miejscowy plan ustala zakaz lokalizacji na terenie objtym stref cisej ochrony zabudowy jednorodzinnej wystpuj take w rodowiska konserwatorskiej
oraz budynkw wielorodzinnych i blokowych. Obwarowania obszarze ochrony przyrodniczego
i zasad ksztatowania zieleni. Ot, zgodnie z miejscowym planem, naley sukcesywnie uzupenia planty otaczajce miasto, ubytki zadrzewie w sposb zharmonizowany z zieleni 40
i fragmentami zabytkowych murw obronnych. Rewaloryzacja obszaru staromiejskiego postpowa powinna stopniowo. Szczegln uwag naley zwrci na fakt, e powstanie historycznego ukadu urbanistycznego miasta datuje si na lata 1241-1299. Wpisany zosta do rejestru zabytkw 12.02.1957 nr 417. Stan jego zachowania okrela si jako dobry. Ukad urbanistyczny ma ksztat owalny i nieregularny. Nieregularnoci w planie spowodowane s wczeniem w obrb miasta osady przedkolacyjnej. W wyniku lokacji powstaa regularna siatka ulic. W poudniowo-wschodniej czci miasta zlokalizowany by zamek (rozebrany w XIX w.) z browarem, spichlerzem i sodowni oraz komandori joannitw z kocioem Piotra i Pawa. Natomiast na pnocno-zachodnich kracach zlokalizowano klasztory benedyktynek i karmelitw. Miasto otoczono w XIII i po. XV w. dwoma piercieniami murw obronnych. Dzi najwaniejszymi obiektami zabytkowymi w tym obszarze s m.in.: Koci Parafialny pw w. Piotra i Pawa Bazylika Mniejsza; Koci w. Barbary; Koci i klasztor pokarmelitaski p.w. Najwitszego Zbawiciela wiata i Matki Boej Szkaplerznej; Kaplica w. Antoniego; Wiea Targowa; redniowieczne mury obronne; anie miejskie poczone z Domem Ludowym.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obszarw wiejskich dla czci pnocno-zachodniej gminy Strzegom obejmujcej wsie: Goczakw, Goczakw Grny, Rogonica, Graniczna, Wienica, kiewka, Kostrza, elazw Dokument okrela zasady ochrony krajobrazu kulturowego, dziedzictwa kulturowego, zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej dla wyej wymienionego obszaru, w tym ustala ochron konserwatorsk obszarw w granicach stref ochrony konserwatorskiej. Na obszarze wyznaczono nastpujce strefy ochrony konserwatorskiej: 1). Strefa A" cisej ochrony konserwatorskiej oraz obszary prawnie chronione wpisane do rejestru zabytkw obejmuje obszar pomnika zagady w Rogonicy, ukad we wsi Goczakw oraz obiekty w rejestrze zabytkw. Na tym obszarze ustala si wykonanie szczegowego planu rewaloryzacji obszarw pooonych w obszarze strefy A, nakazuje si zachowanie historycznego ukadu przestrzennego, tj. rozplanowania drg, ulic, placw, linii zabudowy, kompozycji wntrz urbanistycznych i kompozycji zieleni, ustala si konserwacj zachowanych gwnych elementw ukadu przestrzennego, szczeglnie: 41
posadzek, cian i elewacji oraz denia w miar moliwoci do usunicia elementw uznanych za znieksztacajce zaoenie historyczne i odtworzenia elementw zniszczonych w oparciu o szczegowe warunki okrelane kadorazowo przez Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw. W obszarze ustala si obowizek uzgodnienia z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw wszelkich zmian nawierzchni drg oraz zmian lub korekty przebiegu drg, ustala si konieczno dostosowania nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali, bryy, podziaw architektonicznych, proporcji powierzchni muru i otworw oraz nawizanie formami wspczesnymi do lokalnej tradycji architektonicznej. Oprcz tego w miejscowym planie ustala si usunicie lub przebudowanie obiektw dysharmonizujcych przestrze zabytkow. Obowizuje rwnie zasada, e wszelka dziaalno budowlana wymaga pisemnego zezwolenia Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw. Stref A objto obszary szczeglnie cenne, w skali regionu, przede wszystkim ze wzgldu na nagromadzenie historycznych wartoci kulturowych i artystycznych, ktre maj zasadnicze znaczenie dla struktury przestrzennej otoczenia. Na terenie caego obszaru strefy powinno si przestrzega wszelk prowadzon pierwszestwa wymaga konserwatorskich i nad
dziaalnoci
inwestycyjn,
gospodarcz
usugow.
W tej strefie naley ponadto dostosowa wspczesne funkcje do wartoci zabytkowych zespou i jego poszczeglnych obiektw, przez nawizanie do tradycji historycznej oraz eliminacj uciliwych funkcji, usun lub przeobrazi obiekty dysharmonizujce oraz dy do rekonstrukcji wanych ze wzgldw historycznych i przestrzennych obiektw nieistniejcych. 2). Strefa B" czciowej ochrony konserwatorskiej - obejmuje ukady we wsi Goczakw, Goczakw Grny, Kostrza, Rogonica, elazw, kiewka. Na tym obszarze ustala si zachowanie zasadniczych elementw historycznego rozplanowania, w tym przede wszystkim ukadu drg, podziau dziaek i sposobu zagospodarowania dziaek siedliskowych, ustala si restauracj i modernizacj techniczn obiektw o wartociach kulturowych z dostosowaniem wspczesnej funkcji do wartoci obiektw. Wszelka dziaalno inwestycyjna powinna by prowadzona z uwzgldnieniem istniejcych ju zwizkw przestrzennych i planistycznych. Obowizuje take wymg uzgadniania z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw zmian rodzaju nawierzchni drg oraz korekt lub zmian w ich przebiegu. Na obszarze strefy ochrony konserwatorskiej B obowizuje wymg dostosowania nowej zabudowy do historycznej 42
kompozycji przestrzennej w zakresie skali i formy bryy zabudowy. Ustala si wymg konsultowania i uzgodnienia z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw dziaa
inwestycyjnych. Dotyczy to w szczeglnoci remontw, przebudw oraz zmiany funkcji obiektw figurujcych w wykazie zabytkw architektury i budownictwa. Wysoko nowych budynkw powinna by przystosowywana do wysokoci budynkw ssiadujcych. Stref ochrony konserwatorskiej B objto obszary, na ktrych zasadnicz warto kulturow stanowi historyczny ukad przestrzenny w sensie rozplanowania ukadu komunikacyjnego oraz rozmieszczenia i ksztatu zewntrznego zabudowy, a take jej powizania z zieleni i krajobrazem naturalnym. Na tym obszarze naley take przestrzega, aby nowo wznoszone obiekty swoim usytuowaniem dostosowane byy do typu zabudowy charakterystycznego dla danej wsi (szczytowego, kalenicowego, zwartego lub lunego), dy do usunicia obiektw oraz dy do rewaloryzacji zieleni chronionej na terenie strefy, w tym parkw, cmentarzy, alei, zbiornikw wodnych i ich otoczenia. 3). Strefa K" ochrony krajobrazu kulturowego obejmuje ukady wsi Goczakw i Rogonica. Na tym obszarze ustala si restauracj zabytkowych elementw krajobrazu oraz ochron krajobrazu naturalnego zwizanego przestrzennie z historycznym zaoeniem. Przewidziano take w miar moliwoci ochron form i sposobu uytkowania terenw takich jak: rozogi pl, ukady drg, miedz, zadrzewie rdpolnych, alei, szpalerw, grobli, staww, przebiegu ciekw wodnych. Nowe inwestycje maj uzyska opini Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw. Zabudowa poddana zostaa szczeglnym rygorom odnonie gabarytw i sposobu ksztatowania bryy. Dopuszczalne s co najwyej dwie kondygnacje z dachami o stromych poaciach, krytych dachwk ceramiczn, ewentualnie z uytkowym poddaszem skrytym w dachu. Niewskazane jest stosowanie dachw paskich, dachw o mijajcych si poaciach na wysokoci kalenicy oraz dachw o asymetrycznym nachyleniu poaci. Strefa ochrony krajobrazu kulturowego K" obejmuje tereny krajobrazu integralnie zwizanego z zespoem zabytkowym, znajdujce si w jego o otoczeniu lub obszary
uksztatowanym w wyniku dziaalnoci ludzkiej nietypowym i charakterystycznym
wygldzie.
43
4). Strefa OW" obserwacji archeologicznej dla miejscowoci o redniowiecznej metryce i stanowisk archeologicznych - obejmuje ukady wsi Graniczna, Kostrza, Rogonica, Wienica, kiewka. Nakazuje si, aby wszelkie inwestycje planowane na obszarach objtych stref OW" byy uzgadniane ze Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. Na obszarze dziaek, na ktrych le stanowiska archeologiczne, wszelka dziaalno inwestycyjna uzaleniona jest od opinii Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw, ktr inwestor lub osoba upowaniona zobowizana jest uzyska na pimie. Strefa OW obserwacji archeologicznej obejmuje obszar o domniemanej zawartoci wanych reliktw archeologicznych. Dotyczy to gwnie miejscowoci o metryce redniowiecznej, ktre czsto w swoim wspczesnym ukadzie zachoway ukad redniowieczny. Na obszarze tej strefy w przypadku dokonania w trakcie inspekcji terenowej realizowanej inwestycji odkrycia reliktw archeologicznych, prace budowlane naley przerwa, a teren udostpni do przeprowadzenia bada archeologicznych. Zgodnie z miejscowym planem ochronie konserwatorskiej na podstawie przepisw odrbnych podlegaj obiekty i obszary zabytkowe oraz stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytkw. Szczeglne zasady ochrony i szczeglne przepisy ustalono na terenie Pomnika Zagady w Rogonicy. W celu ochrony Pomnika Zagady ustala si tymczasowo stref ochron 100 m i specjalne granice Pomnika.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obszaru wschodniej czci gminy Strzegom, obejmujcej obrby: Bartoszwek, Jaroszw, Rusko, Skaryce, Morawa i Midzyrzecze To kolejny dokument, w ktrym okrelone zostay m.in. zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej. Miejscowy plan wprowadza dla kadej wsi ustalenia w zakresie ochrony i ksztatowania adu przestrzennego. Na tym obszarze ochronie konserwatorskiej podlegaj zabytki wpisane do rejestru zabytkw. Tutaj rwnie zostay ustalone strefy ochrony konserwatorskiej: 1). Strefa A cisej ochrony archeologicznej na tym terenie ochronie konserwatorskiej podlegaj stanowiska archeologiczne pooone w obrbie wsi Bartoszwek i Jaroszw. W tej strefie obowizuje zakaz wszelkiej dziaalnoci budowlanej i inwestycyjnej nie zwizanej bezporednio z konserwacj lub rewaloryzacj tego terenu. Ponadto wszelkie dziaania naley 44
uzgadnia z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. 2). Strefa B ochrony konserwatorskiej obejmuje Bartoszwek (zaoenia paacowe, z folwarkiem i parkiem), Jaroszw (tereny zespou zoonego z kocioa, folwarku plebaskiego, folwarku dworskiego oraz fragmentu wsi na pnoc od kocioa), Rusko (wie z kocioem i zaoeniami dworskimi oraz cmentarz ewangelicki), Skaryce ( zaoenia dworskie z folwarkiem, zagrod mynarza z mynem oraz teren nad rzek Strzegomk), Moraw (zaoenia paacowo-parkowe z paacem, folwarkiem i parkiem), Midyrzecze (cae siedlisko wraz z nieczynnym cmentarzem ewangelickim). Zgodnie z zapisami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na tym terenie naley dy do zachowania ukadu przestrzennego i rewaloryzacji obiektw zabytkowych, nowa zabudowa powinna by dostosowana do zabudowy historycznej. Nie wolno rwnie zapomnie o obowizku uzgodnie z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. 3). Strefa K ochrony krajobrazu - obejmuje tereny krajobrazu, ktre s integralnie zwizane z zespoami zabytkowymi i s w ich otoczeniu. Stref objto Bartoszwek (cmentarz), Jaroszw (siedlisko wsi), Moraw i Skaryce (zaoenia paacowo-parkowe wzdu rzeki Strzegomki). Dziaania konserwatorskie w tej strefie polegaj na restaurowaniu zabytkowych elementw krajobrazu ewentualnie z czciowym ich odtworzeniem, ochronie krajobrazu naturalnego zwizanego przestrzennie z historycznym zaoeniem, uwalnianiu obszaru od elementw dysharmonizujcych. Z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw naley przeprowadzi uzgodnienia w zakresie zmian ukadu przestrzennego oraz realizacji nowych inwestycji. 4). Strefa W ochrony konserwatorskiej dla stanowiska archeologicznego znajdujcego si we wsi Skaryce strefa zostaa ustalona na terenie zabudowy podworskiej. Obszar wyczony jest z dziaalnoci inwestycyjnej, a wszelkie prace ziemne naley poprzedzi pracami archeologicznymi. Wszystkie prace mog by prowadzone na tym terenie tylko pod nadzorem wojewdzkiego urzdu ochrony zabytkw. 5). Strefa OW obserwacji archeologicznej o domniemanej zawartoci wanych
reliktw archeologicznych we wsiach o wczesnej metryce historycznej tego typu strefy wyznaczono we wszystkich wsiach objtych planem. W tym przypadku rwnie wszelkie inwestycje oraz prace ziemne musz by uzgadniane z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. 6). Strefa E ochrony ekspozycji panoramy wsi Rusko zgodnie z miejscowym planem 45
Strefa obejmuje obszar stanowicy zabezpieczenie waciwej ekspozycji tego zespou zabudowy z drogi krajowej. Na tym obszarze obowizuje cakowity zakaz wznoszenia zabudowy kubaturowej. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obszarw wiejskich dla czci poudniowo-zachodniej gminy Strzegom obejmujcej wsie: Stanowice, Grochotw, Olszany, Modlcin, Granica, Stawiska, Tomkowice, Godzieszwek Podobnie jak w przypadku wyej wymienionych dokumentw rwnie w zakresie ustale planu s zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej. Wprowadzono wiele obwarowa w zakresie zasad ochrony i ksztatowania adu przestrzennego, modernizacji, rozbudowy i budowy systemu ukadu komunikacyjnego, infrastruktury technicznej oraz zasad ochrony krajobrazu kulturowego, dziedzictwa kulturowego, zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej. Ochronie konserwatorskiej podlegaj obiekty i obszary zabytkowe oraz stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytkw. Na tym terenie wyszczeglniono nastpujce obszary i strefy: 1). Obszary prawnie ochronione wpisane do rejestru zabytkw - obejmuj one obszary obiektw wpisanych do rejestru zabytkw w miejscowoci Olszany (teren kocioa parafialnego p.w. w. Trjcy, zaoenia ogrodowe) oraz w Stanowicach (teren paacu z parkiem). Na tym terenie ustala si m.in. wykonanie szczegowego planu rewaloryzacji oraz nakazuje si zachowanie historycznego ukadu przestrzennego. Ponadto zosta ustalony obowizek uzgodnienia z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw wszelkich zmian nawierzchni drg, a take zmian lub korekty przebiegu drg. Zabudowa powinna by dostosowana do historycznej kompozycji przestrzennej, obiekty dysharmonizujce przestrze zabytkow usunite lub przebudowane. Tutaj wszelka dziaalno budowlana wymaga pisemnego zezwolenia Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw. 2). Strefa B czciowej ochrony konserwatorskiej obejmuje ukady we wsi Granica, Tomkowice, Olszany, Stanowice. Do najwaniejszych ustale, zgodnie z miejscowym planem, mona zaliczy zachowanie zasadniczych elementw historycznego rozplanowania, ustalenia restauracji i modernizacji technicznej obiektw o wartociach kulturowych z dostosowaniem wspczesnej funkcji do wartoci obiektw. Oprcz tego dziaalno inwestycyjna powinna by prowadzona z uwzgldnieniem istniejcych zwizkw przestrzennych i planistycznych. Ponadto wymogiem jest uzgadnianie z Wojewdzkim 46
Konserwatorem Zabytkw zmian rodzaju nawierzchni drg oraz korekt lub zmian w ich przebiegu. Pozostae wymogi zostay szczegowo opisane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. 3). Strefa K ochrony krajobrazu kulturowego obejmuje ukad wsi Olszany i Tomkowice. W tej strefie ustala si restauracj zabytkowych elementw krajobrazu, ewentualnie z czciowym ich odtworzeniem. Na obszarze strefy ustala si w miar moliwoci ochron form i sposobu uytkowania terenw (rozogi pl, ukad drg, miedz, zadrzewie rdpolnych, alei, grobli, staww itp.), likwidowanie elementw
dysharmonizujcych, uzyskanie opinii Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw odnonie nowych inwestycji. Nowa zabudowa zostaa poddana rwnie szczeglnym rygorom. 4). Strefa OW obserwacji archeologicznej dla miejscowoci o redniowiecznej metryce i stanowisk archeologicznych ta strefa obejmuje ukady wsi Granica, Modlcin, Olszany, Stanowice, Tomkowice. Nakazuje si, aby wszelkie inwestycje planowane w obszarach objtych t stref byy, uzgadniane z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw.
2.2.
Gminny Plan Ochrony Zabytkw, a zabytki o najwyszym znaczeniu dla gminy
W oparciu o Ustaw z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z pn. zm.) oraz Rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych ( Dz. U z 2004 r. Nr 212 poz. 2153) Gmina Strzegom posiada Gminny Plan Ochrony Zabytkw. Plan ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych opracowuje kierownik jednostki organizacyjnej posiadajcej zabytki, w uzgodnieniu z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw oraz przedstawia do zatwierdzenia burmistrzowi. Celem opracowania jest ochrona zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Zgodnie z Gminnym Planem Ochrony Zabytkw ochrona polega na planowaniu, przygotowaniu i realizacji przedsiwzi zapobiegawczych, dokumentacyjnych, zabezpieczajcych, ratowniczych i konserwatorskich, ktrych celem jest uratowanie zabytkw przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zaginiciem.
47
Opracowanie zawiera ogln charakterystyk i stopie zagroenia zabytkw na terenie Gminy Strzegom oraz zamiar ich ochrony na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Ponadto obejmuje wykaz zabytkw na terenie miasta i gminy Strzegom, obiekty architektury Gminy Strzegom wpisane do rejestru zabytkw oraz wykaz zabytkw nieruchomych, na terenie Gminy Strzegom, podlegajcych zabezpieczeniu na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Program zawiera take zestawienie si i rodkw wydzielonych przez gmin do zabezpieczenia zabytkw oraz wzr znaku rozpoznawczego Konwencji Haskiej, ktry w ukadzie pojedynczym suy do oznakowania zabytkw korzystajcych z ochrony oglnej. Wan czci programu jest okrelenie sposobw zabezpieczenia zabytkw ruchomych oraz wspdziaania sub, powiadamiania i cznoci, w tym ujecie wanych telefonw i sygnaw alarmowych. W czci graficznej znajdziemy map zabytkw Gminy Strzegom, map zabytkw Strzegomia, a take przykadowe rozmieszczenie znaku Konwencji Haskiej. Do przewidywanych zagroe, zgodnie z Planem Ochrony Zabytkw, dla obiektw zabytkowych zaliczamy: poar, zalanie, podtopienie, huragan, silne wichury, zagroenia terrorystyczne, chemiczne i zagroenia wojenne. Najbardziej typowymi s poary, wichury i podtopienia i akty wandalizmu. Najwikszymi zagroeniami dla zabytkw znajdujcych si kocioach s kradziee i poary, a rozmieszczonych na wioskach akty wandalizmu, poary i podtopienia. Zniszczenia II wojny wiatowej unaoczniy wiatu konieczno podjcia
kompleksowych dziaa, majcych na celu ochron dbr kultury. Zaowocowao to podpisaniem 14 maja 1954 r. konwencji haskiej (Konwencja o ochronie dbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego). Na konferencji w Hadze ustalono rwnie nowy specjalny znak na oznaczenie dbr kultury podlegajcych ochronie na wypadek wojny. Znak rozpoznawczy Konwencji Haskiej jest czyteln informacj, e obiekt jest zaliczany do obiektw korzystajcych z oglnej ochrony. Jej znak umieszcza si przy wejciu do obiektu zabytkowego.
Wzr znaku rozpoznawczego Konwencji Haskiej, w ukadzie pojedynczym suy do oznakowania zabytkw korzystajcych z ochrony oglnej.
1
48
0,5
3. Charakterystyka zasobw zabytkw Gminy Strzegom Bogata historia i wietno miasta Strzegom zaklta jest w zabytkach i przyciga rzesze turystw. Najwaniejsze obiekty dziedzictwa kulturowego Gminy Strzegom omwiono poniej.
3.1.
Zabytki Strzegomia
Bazylika Mniejsza w. Apostow Piotra i Pawa
Fot. 2 Bazylika Mniejsza to jedna z najpikniejszych budowli sakralnych na Dolnym lsku. Jej budowa trwaa 146 lat.
Bazylika Mniejsza w. Apostow Piotra i Pawa gruje nad Strzegomiem i naley do zabytkw najwyszej klasy. Jest jedn z najwikszych i najpikniejszych budowli gotyckich na Dolnym lsku. Bazylika jest bez wtpienia jedn z najwspanialszych budowli sakralnych na Dolnym lsku. Budowa wityni rozpocza si w 1253 r., a zakoczona zostaa w 1399 r. Dookoa kocioa istniaa niegdy osada, ktra zostaa wymieniona w bulli papieskiej z 1155 roku. Jest to jedna z najwikszych i najbardziej spektakularnych budowli Dolnego lska. Koci zbudowano na planie krzya aciskiego. Wykonano go z miejscowego bazaltu, granitu, piaskowca, z kamienia amanego oraz z cegy z bogatym detalem kamiennym. Budowla jest 3-nawowa, 5-przsowa z transeptem, sklepienie ma gwiadziste, sieciowe, krzyowe, bardzo rzadkie sklepienie krysztaowe oraz sklepienie w ksztacie krzya zakonu joannitw. Budowla opita jest skarpami, z ukami odporowymi wyprowadzonymi nad nawami bocznymi. Dugo nawy rodkowej wynosi 77 metrw, szeroko trzech naw 24,2 metry, wysoko 27,2 metry. W kociele znajduje si ambona z 1592 r., pnogotycka 49
chrzcielnica z XVI w. oraz nagrobki z postaciami z XVI, XVII i XVIII w. W barkowym wykonane s otarze, obrazy i rzeby.
stylu
Na zewntrz kocioa znajduje si
posg witej Trjcy, a w murach liczne epitafia. Rzeba Trjcy witej pochodzi z 1729 r. Rzeba stanowi wasno wyznaniow, a jej stan zachowania jest bardzo dobry (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 782/503 z dn. 2.01.1995). Rzeba posiada rozbudowan struktur na rozczonkowanym cokole, na ktrym znajduje si obelisk z wynurzajcymi si z obokw postaciami Trjcy w. Na poudniowej cianie kocioa umieszczono zegar soneczny. Prt rzucajcy cie przymocowany jest do ciany i odchylony od niej w ten sposb, e z paszczyzn poziom tworzy kt okrelajcy szeroko geograficzn. Wewntrz godne uwagi s ponadto otarz w. Anny w stylu barokowym wykonany z drewna w latach 17201725, otarz w. Krzya z 1740 roku, otarz szkaplerzny (karmelitaski) z 1729 roku, sakramentarium w stylu gotyku z pocztku XVI wieku. Bazylika jest wasnoci Parafii Rzymsko-Katolickiej. Tytu Bazyliki Mniejszej zosta nadany przez papiea Jana Pawa II w 2002 r. Zarwno wntrze w znacznym stopniu, jak te teren przylegy do tego ogromnego obiektu s wyremontowane. Bazylika stanowi wasno wyznaniow, stan zachowania bardzo dobry (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 73 z dn. 23.03.1949). Warto zwrci uwag na unikalne i bogato rzebione portale nad bramami wejciowymi. Na dzwonnicy znajduje si najstarszy z 1318 r. pracujcy dzwon w Polsce, ktry zosta odlany w Konstantynopolu. W bezporedniej bliskoci Bazyliki znajduje si take dom komandoria joannitw, obecnie zaadaptowany na potrzeby plebanii. Data jego powstania 1484 r., obiekt zbarokizowany w 1704 r., stanowi wasno wyznaniow, jego stan zachowania jest dobry (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 1199 z dn. 14.12.1964). Jest to budynek wolnostojcy, murowany, tynkowany z tynkowanym detalem architektonicznym. Na zewntrz posiada kamienny portal wejciowy z dekoracj heraldyczn i dat budowy. witynia jest rzadkim przykadem gotyku rycerskiego oraz poczenia kamienia z ceg.
50
Koci Najwitszego Zbawiciela wiata i Matki Boskiej Szkaplerznej wraz z klasztorem karmelitw Obiekt pierwotnie zosta wybudowany w roku 1430 r., a nastpnie zosta przebudowany i rozbudowany przez karmelitw. Uprzednio zwany by kocioem i klasztorem pokarmelitaskim lub kocioem klasztornym. Przebudowa przez karmelitw trwaa od okoo 1704 r. W 1716 r. powicenia dokona sufragan Elias von Sommerfeld. W roku 1813 koci i klasztor oddano w rce gminy ewangelickiej. W 1819 r. zosta przebudowany przez ewangelikw do stanu obecnego.
Fot. 3 Budynek poklasztorny ma ogromn warto historyczn, ale jest jednym z najbardziej zniszczonych na terenie gminy Potem koci popad w ruin. Przeomem by rok 1997, kiedy to koci zosta przejty przez katolickiego biskupa legnickiego T. Rybaka i powicony pw. Najwitszego Zbawiciela wiata i Matki Boskiej Szkaplerznej. Klasztor zaoono na planie w ksztacie litery C z ryzalitem w skrzydle poudniowym od strony wntrza. Skrzyda klasztorne, przybudowane do korpusu Kocioa, tworz wewntrzny dziedziniec klasztorny wirydarz. Wntrza zachoway pierwotny ukad z czytelnym krugankiem, obiegajcym wirydarz. Obiekt jest murowany, sklepienia s kamienno ceglane, natomiast skrzyda klasztoru pokryto dwupasmowymi dachami z czerwon ceg. Powierzchnia zabudowy 837,8m2, a czna kubatura 7 185,0 m3. Obok kocioa znajduje si budynek klasztorny z lat 1704-1720 o barkowej elewacji, przebudowany w XIX wieku.
51
Klasztor karmelitw stanowi wasno komunaln (nr i data wpisu do rejestru zabytkw: 938 z dn. 8.09.1961), za Koci Najwitszego Zbawiciela wiata i Matki Boskiej Szkaplerznej stanowi wasno wyznaniow, jego stan zachowania jest bardzo dobry (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 938 z dn. 8.09.1961).
Fot. 4 Koci Najwitszego Zbawiciela wiata i Matki Boskiej Szkaplerznej jest dzi w bardzo dobrym stanie Koci w. Barbary Gotycki koci w. Barbary pochodzi z XIV wieku i pierwotnie peni funkcj synagogi ydowskiej. Po wypdzeniu ydw w 1454 r. przejty zosta przez katolikw, a nastpnie koci zosta odnowiony i gruntownie odrestaurowany w 2 poowie XVII w. Jest to
niewielki gotycki koci jednonawowy, murowany z kamienia z prezbiterium zakoczonym trjbocznie i naw nakryt sklepieniem krzyowo-ebrowym. W prezbiterium znajduje si pnogotyckie sklepienie sieciowe, w nawie krzyowe, a w cianach prezbiterium gotyckie sedilla. Wewntrz warte uwagi jest gotyckie sakramentarium z piaskowca z XIV wieku, portal zachodni w stylu gotyckim z XIV wieku i barokowy otarz gwny. Koci stanowi wasno wyznaniow, stan zachowania jest dobry (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 740 z dn. 27.09.1960).
52
Fot. 5 Pierwotnie koci w. Barbary peni funkcj synagogi ydowskiej
Kaplica w. Antoniego Kaplica w. Antoniego jest kocioem obronnym, niezwykym poczeniem Domu Boego z umocnieniem murw miejskich. Koci powsta na pocztku XVI wieku.
Fot. 6 Kaplica w. Antoniego penia rwnie funkcj obronn
53
We wntrzu znajduje si ciekawy otarz gwny z XVIII wieku oraz portal do zakrystii w stylu pnego gotyku z XVI wieku. Otarz gwny wykonany jest z drewna polichromowanego. Na zewntrz znajduj si dwa pnogotyckie portale w bogato profilowanych ocieach. Dawniej kaplica znajdowaa si z zewntrz przy wjedzie do miasta. Obiekt zniszczony zosta w 1945 roku i odbudowany zachowa skromny wystrj. Wntrze nakryte sklepieniem kolebkowym i krzyowym. Zgodnie z Gminn Ewidencj Zabytkw stan zachowania obiektu jest dobry, stanowi wasno wyznaniow (nr i data wpisu do rejestru zabytkw: 199 z dnia 31.05.1950). Koci w. Jadwigi
Kaplica wybudowana zostaa w II poowie XIII wieku jako koci tak zwanego Starego Strzegomia, a wywicona zostaa w 1268 roku. Dawniej by to koci cmentarny w. Jadwigi (od 1819 r istnia bowiem przy niej cmentarz miejski). Koci zosta przebudowany w 1460 r., kiedy to nadano mu dzisiejszy ksztat - orientowany, murowany, jednonawowy z trjbocznie zakoczonym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo ebrowym.
Fot. 7 Koci w. Jadwigi jest powszechnie uwaany za koci tak zwanego Starego Strzegomia
54
Pierwotnie bya to take kaplica szpitalna pw. w. Jadwigi. Koci jest murowany, z kamienia, z tynkowanym detalem, opity uskokowymi skarpami. Jest to budynek jednonawowy, dwuprzsowy. Ponadto koci zachowa we wntrzu przycienne sakramentarium i barokow ambon. Sakramentarium, zworniki oraz wsporniki sklepienia pochodz z drugiej poowy XV wieku. Koci stanowi wasno wyznaniow, jego stan jest bardzo dobry. redniowieczne mury obronne z Baszt Dziobow Pozostaoci redniowiecznych murw obronnych na stae wpisay si w krajobraz Strzegomia. Na miejscu grodu Bolko I Surowy ksi widnicko-jaworski wybudowa zamek. W latach 1291-1299 na polecenie Bolka II otoczono miasto murem obronnym. Drugi krg murw dookoa miasta powsta w 1454 r. Dzi podziwia moemy jedynie fragmenty znajdujce si w parku przy ul. Kasztelaskiej oraz na ul. Kamiennej. Do dzisiaj zachoway si niewielkie fragmenty w poudniowej czci Starego Miasta nieopodal wiaduktu kolejowego, a najlepiej zachowan czci jest fragment znajdujcy si od strony zachodniej z Baszt Dziobow w Parku Miejskim.
Fot. 8 Baszta Dziobowa to najlepiej zachowany fragment redniowiecznych murw obronnych Strzegomia 55
Oprcz Baszty Dziobowej z XIV w.
jednym z lepiej zachowanych elementw jest
wspominana ju kaplica w. Antoniego z okoo 1520 r. Mury obronne stanowi wasno komunaln, ich obecny stan zachowania to trwaa ruina (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 939 z dn. 23.03.1949). Wasnoci komunaln jest rwnie Wiea Dziobowa, stan zachowania dobry (nr i data wpisu do rejestru zabytkw: 939 z dn. 23.03.1949). Wiea Targowa Ozdob zabytkowego Rynku jest XV-wieczna Wiea Targowa, ktra bya niegdy zacztkiem Ratusza, a dzi jest bardzo dobrym punktem widokowym. Na uwag zasuguje fakt, e jest to jedyna pozostao dawnego Ratusza z XIV wieku. Wiea zachowaa si jako jedyny redniowieczny fragment zabudowy Rynku.
Fot. 9 Wiea Targowa znajduje si w cisym centrum miasta i jest jednym z najbardziej okazaych zabytkw Strzegomia Konkretna data jej budowy nie zachowaa si w adnych dokumentach historycznych. Pierwszy zapis, ktry zosta odnotowany w starej Ksidze Miejskiej, dotyczy 1433 r. i opisuje remont Wiey Targowej. W pocztkowym okresie miecia si tutaj siedziba wjta, by prowizoryczny areszt i archiwum. Wiea speniaa take cele obronne. W XVI wieku postanowiono rozbudowa Wie Targow i tym samym budowla uzyskaa wysoko 26,2 metry. Wiea wznosi si na nieregularnym rzucie kwadratu.
56
W 1999 r. po 10-letnim remoncie postawiono nowoczesne zadaszenie o konstrukcji metalowej oboonej szkem zbrojonym. Obecnie wiea zwieczona zosta szklan kopu w ksztacie ostrosupa oraz kamienn gotycko-renesansow balustrad osigna wysoko 31,5 m. Dekoracja elewacji jest figuralno-ornamentalna. Wiea jest wasnoci pastwow, stan zachowania bardzo dobry (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 940 z dn. 8.09.1961). anie Miejskie poczone z Domem Ludowym anie Miejskie zostay otwarte 5 grudnia 1905 roku. Byy w uytkowaniu Patriotycznego Towarzystwa Kobiet. anie byy wyposaone w wanny, natryski, saun oraz kpiele lecznicze. Do dzi we wntrzach starej ani mona zobaczy pozostaoci po natryskach, kilka wanien i dawn saun w piwnicy. Z ani Miejsk poczony by Dom Ludowy. Miecia si w nim niegdy Biblioteka Ludowa, czytelnia, szkoa gospodarstwa wiejskiego oraz kuchnia dla biednych i sala z grami. Obecnie obiekt przy ulicy Wojska Polskiego peni funkcj usugow i stanowi wasno prywatn. Stan zachowania ani miejskich jest bardzo dobry. Budynek jest murowany z ciosw kamiennych, czciowo tynkowany, a cz cian jest w konstrukcji drewnianej. Na uwag zasuguje rozczonkowana brya
z centraln wie i schodkowymi szczytami.
Fot. 10 anie Miejskie poczone z Domem Ludowym stan obecny 57
Ruiny na Bazaltowym Wzgrzu
Fot. 11 Ruiny wiatraka Holender s czstym celem pieszych wycieczek turystycznych wielu strzegomian Ruiny nazywane s potocznie baszt. S to nic innego jak ruiny wiatraka Holendra zbudowanego w XVIII wieku z kamienia amanego. Wiatrak prochowy stanowi
wasno prywatn i znajduje si na Wzgrzu Bazaltowym. Stan zachowania obiektu to trwaa ruina. Obiekt jest murowany z kamienia, ma ksztat stokowy i zawalony wierzchoek. Paac w Morawie (gmina Strzegom) Paac w Morawie zbudowany zosta w 1864 r. przez rodzin von Kramsta. Ostatnia z rodu, Maria von Kramsta, znana bya z dziaalnoci spoecznej i dobroczynnej. Zaoya wiele instytucji pomocy i opieki spoecznej midzy innymi w okolicach Strzegomia i wiebodzic. W okresie PRL-u grunty przejo pastwowe gospodarstwo rolne. W paacu mieciy si biura gospodarstwa, szkoa podstawowa, a w okresie letnim nawet pkolonie dla dzieci robotnikw pracujcych przy niwach. Potem paac opustosza. Dopiero 1991 r. potomkowie byych wacicieli wystpili z inicjatyw ufundowania w Morawie charytatywnego przedszkola. Zawizali w tym celu Stowarzyszenie Przedszkolne w. Jadwigi z siedzib
w Baden-Baden, ktre dziaa do dnia dzisiejszego. Przedszkole zostao otwarte w maju 1993 r., natomiast mieszkaln cz paacu zaadaptowano na orodek edukacyjny i dom spotka 58
polsko-niemieckich. Paac stanowi wasno prywatn, a stan jego zachowania jest dobry. Budynek stoi na kamiennej podmurwce, posiada monumentalny koryncki portyk wejciowy poprzedzony szerokimi schodami.
Fot. 12 W Morawie zostaa zaoona fundacja w. Jadwigi, a rodzinny paac przeksztacono w przedszkole i orodek edukacyjny dla modziey polsko-niemieckiej Obecnie paac stanowi rwnie siedzib fundacji w. Jadwigi (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 733/W z dn. 9.07.1979). W zespole paacowo-folwarcznym znajduje si take park (nr i data wpisu do rejestru zabytkw 831/W z dn. 18.09.1981). 22 hektarowy park angielski rwnie jest wasnoci prywatn, a stan jego zachowania jest dobry. Datuje si, e powsta w l.80 XIX w. Park ma swobodn kompozycj, z okazami drzew i czytelnymi wntrzami ogrodowymi. Zachowa si take staw parkowy z ukadem wodnym. Obz koncentracyjny Gross-Rosen W gminie Strzegom w pobliu Rogonicy znajduje si Konzentrationslager Gro-Rosen (uproszczona pisownia: Gross-Rosen). Gross-Rosen to nazwa niemieckiego hitlerowskiego obozu koncentracyjnego, ktry istnia w latach 1940-1945. Do 1 maja 1941 r. obz funkcjonowa jako filia KL Sachsenhausen, nastpnie uzyska status samodzielnego obozu koncentracyjnego funkcjonujcego w oparciu o kamienioom granitu.
59
Obz koncentracyjny Gross-Rosen sta si miejscem mczestwa winiw wielu narodowoci. Niemieccy nazici stworzyli tam pieko, w ktrym mordowali obywateli z caej Europy. Pocztkowo obz przeznaczony by dla 3-5 tysicy winiw. Wieziono tu ludzi z ponad 20 pastw. Przez rogonicki obz pracy i jego liczne filie od 1941 roku do koca wojny przeszo okoo 125 000 winiw rnej narodowoci, z ktrych okoo 1/3 poniosa mier. W ostatnim okresie (I 1944- II 1945) obz przyj ponad 100 ty. nowych winiw m.in. z warszawskiego Pawiaka i jecw wzitych po Powstaniu Warszawskim. Najwicej winiw pracowao w pobliskim kamienioomie (wyrobisko kamienioomu granitu). rednia dugo ycia winia w obozie wynosia okoo 5 tygodni. Po wyzwoleniu,
z dawnych zabudowa obozu niewiele przetrwao. Wyjtkiem bya brama wejciowa do czci winiarskiej obozu oraz budynek wartowni gwnej. Ponadto zachowa si elazny piec krematoryjny i ciana mierci - miejsce masowych egzekucji winiw. Ocalay take fragmenty ogrodzenia obozu. W 1953 r. na terenie byego obozu ku czci pomordowanych postawiono pomnik-mauzoleum, w ktrym mieci si staa ekspozycja muzealna.
Fot. 13 Arbeit Macht Frei tak brzmi napis nad bram wejciow byego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen
Teren obozu zosta wpisany do rejestru zabytkw 9.04.1963 pod numerem 973. Stan jego zachowania jest dobry. Niedawno do muzeum wczono take teren wyrobiska granitu (1372/W z dn. 15.06.1992) z towarzyszcymi mu pozostaociami zabudowa. 60
W otoczeniu wyrobiska znajduj si budki wartownicze, pozostaoci dwignic do transportu kamienia (DP. 024/30/96/97 MKiS z dn. 9.07.1997) oraz ruina oficyny (DP. 024/30/96/97 MKiS z dn. 9.07.1997) i oficyna (DP. 024/30/96/97 MKiS z dn. 9.07.1997). Dobrze zachowany jest wolnostojcy budynek laboratorium na terenie wyrobiska KL Gross-Rosen (DP. 024/30/96/97 MKiS z dn. 9.07.1997), ktry stanowi wasno prywatn. Na terenie byego obozu, w miejscu kamienioomu, w ktrym pracowali winiowie, obecnie powstaje jedyny w swoim rodzaju pomnik pod nazw Kamienne Pieko. Projekt zakada midzy innymi budow monumentalnych schodw w miejscu trasy, ktr kilka razy dziennie szli do pracy w kamienioomie winiowie obozu. Na tafli wody, w ktrych zanurzone s granitowe skay, unosi bdzie si znicz upamitniajcy ofiary Gross-Rosen, a na cianach krypty wyryte zostan numery winiw. Opiek nad terenami poobozowymi sprawuje, powoane w 1983 roku, Muzeum Gross-Rosen. Prezentowane wystawy ukazuj histori obozu i tragiczne losy wizionych w nim ludzi.
Zabytki jurysdykcji karnej Krzye pojednania to nic innego jak kamienne pomniki redniowiecznego prawa i tak zwane zabytki jurysdykcji karnej. Czym s te tajemnicze kamienne pomniki dawnego wymiaru sprawiedliwoci? S to cylindryczne szubienice, kamienne krzye, prgierze, kuny, kamienie graniczne. Wszystkie te zabytki przypominaj o surowoci prawa obowizujcego w przeszoci. Najliczniejsz grup z wymienionych zabytkw reprezentuj kamienne krzye zwane popularnie pokutnymi. Warto przypomnie, e wystawienie kamiennego krzya byo wanym nakazem umowy pojednawczej. Krzy mia trwale upamitnia tragiczne zajcie, jakim by czyn zabjstwa, skania do modlitwy za dusz zabitego i by dowodem wypenienia wszystkich zobowiza ugodowych. Na terenie Gminy Strzegom najczciej s one lokalizowane przy lub w murach cmentarnych oraz przy rnych drogach (krzye wolnostojce). Na terenie Ziemi Strzegomskiej znajduje si 14 krzyy pojednania i 3 kapliczki kamienne. W Strzegomiu do dnia dzisiejszego przetrway dwa krzye pojednania.
61
Najcenniejszym zabytkiem z tej grupy jest najstarszy udokumentowany krzy pojednania w Europie, ktry znajduje si w Stanowicach (Gmina Strzegom). Pochodzi on z 1305 r. Jest to najwikszy i najbardziej masywny krzy pojednania, jaki odnaleziono nie tylko na Dolnym lsku, ale i w caej Europie. Orygina pisemnego porozumienia zwanego umow kompozycyjn compositio jest po dzi dzie przechowywany w praskim Archiwum Pastwowym. Jest to najstarszy, spord wszystkich tego rodzaju dokumentw z czasw redniowiecza, a o jego randze wiadczy fakt, i podpisaa si pod nim i zoya, sw piecz sama ksina Beatrycze, ona wczesnego piastowskiego ksicia Bolka I Surowego. Ofiar by mynarz ze wsi Stanowice, morderc za zarzdca majtku z pooonej tu obok wsi Pasieczna. Kar bya wysoka gwszczyzna, ktr stanowio przeszo 12 marek, czyli wczesna rwnowarto dwch dobrej klasy koni lub tuzina osw oraz nakaz wystawienia krzya na miejscu zbrodni.
Fot. 14 W Stanowicach znajduje si najstarszy udokumentowany krzy pojednania w Europie 3.2. Zabytki wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytkw Warto rwnie wspomnie o pozostaych obiektach zabytkowych i sakralnych, ktre znajduj si na terenie Miasta i Gminy Strzegom i s warte obejrzenia. Gminna Ewidencja Zabytkw Strzegomia zgodnie z Ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. z 3003 r. Nr 162 poz. 1568) oraz rozporzdzeniem Ministra Kultury 62
z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytkw, krajowej, wojewdzkiej i gminnej ewidencji zabytkw oraz krajowego wykazu zabytkw skradzionych lub wywiezionych za granic niezgodnie z prawem, jest prowadzona w formie zbioru kart adresowych zabytkw nieruchomych z terenu Miasta i Gminy Strzegom. Ewidencja zabytkw jest podstaw do sporzdzenia programw opieki nad zabytkami przez wojewdztwa, powiaty i gminy. Generalny Konserwator Zabytkw prowadzi krajow ewidencj zabytkw w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytkw znajdujcych si w wojewdzkich ewidencjach zabytkw. Wojewdzki konserwator zabytkw prowadzi wojewdzk ewidencj zabytkw w formie kart ewidencyjnych zabytkw znajdujcych si na terenie wojewdztwa. Natomiast wjt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi analogicznie gminn ewidencj zabytkw w formie zbioru kart adresowych zabytkw nieruchomych z terenu gminy. Ewidencj objte s obiekty uytecznoci publicznej, sakralne, architektura przemysowa, obiekty techniki, kamienice, wille, paace, dwory oraz nekropolie i parki. Gminna Ewidencja Zabytkw Strzegomia obejmuje 2281 pozycji. Karta adresowa zabytku (zdjcie i krtki opis) powinna zawiera midzy innymi dane umoliwiajce okrelenie zabytku, miejsce jego pooenia lub przechowywania, a take wskazanie na waciciela i posiadacza zabytku. Z kolei karty ewidencyjne Gminnej ewidencji zabytkw Miasta i Gminy Strzegom zawieraj
w szczeglnoci: dane umoliwiajce okrelenie zabytku, miejsce jego pooenia lub przechowywania, zwizy opis cech i wartoci kulturowych, obecn funkcj obiektu, stan zachowania, lokalizacj archeologiczn wraz z numerami ewidencyjnymi dziaek, rodzaj uytkowania i rodzaje zagroe, stan wasnoci oraz informacje o ochronie. Na podstawie kart Gminnej Ewidencji Zabytkw wytypowano najciekawsze obiekty Miasta Strzegom: 1. Most obiekt znajduje si pomidzy ulicami Brzegow i Doln, stanowi wasno pastwow, rodzaj uytkowania komunikacja, stan zachowania bardzo dobry. Most jest murowany z kamienia, rozporowy, 3-przsowy, zabezpieczony kamiennymi murkami. 2. Budynek BZ WBK S.A. obiekt powsta ok. 1910 r., znajduje si przy ulicy Kociuszki i stanowi wasno prywatn.
63
Stan zachowania bardzo dobry, zaadaptowany na potrzeby dziaalnoci usugowej. Jest to budynek narony, neoklasycystyczny, murowany, tynkowany z kamiennym i tynkowanym detalem architektonicznym. Budynek jest dwukondygnacyjny, fasada artykuowana pilastrami. 3. Dom Zgromadzenia Sistr Elbietanek powstanie datuje si na lata 1812-92, obiekt stanowi wasno wyznaniow, stan zachowania bardzo dobry. Znajduje si w Strzegomiu przy ul. Obywatelskiej. Jest to budynek neogotycki, murowany, licowany ceg z ceramicznym detalem. Dwukondygnacyjny z uytkowym poddaszem, otwory okienne zamknite ukami odcinkowymi. 4. Wiea widokowa stanowi wasno komunaln, jest nieuytkowana, stan zachowania zy. Powstanie datuje si na XIX w. Wiea znajduje si przy ulicy Parkowej w Strzegomiu. Zbudowana zostaa na rzucie kwadratu. Wiea jest 5-kondygnacyjna, murowana z cegy, w ostatniej kondygnacji nadmurowana bloczkami cementowymi. Wok wiey znajduj si kamienne schody wachlarzowe z metalow balustrad. 5. Cmentarz ydowski znajduje si przy ulicy w. Jadwigi, stanowi wasno komunaln. Obecnie cmentarz jest nieuytkowany, a stan jego zachowania jest zy. Stanowi jednak pozostao po bardzo aktywnej gminie ydowskiej, ktra funkcjonowaa w Strzegomiu. Teren cmentarza otoczony jest kamiennym murem, jest zaronity i zaniedbany, posiada take zamykan na kdk bram, wrd rolinnoci widoczne si fragmenty nagrobkw i mecew z XIX w. Cmentarz strzegomski zosta oddany do uytku w 1815 r. Do 1944 r. znajdowao si na jego terenie 77 nagrobkw i pomnikw kamiennych. Po II wojnie wiatowej cmentarz zosta przejty przez polskich ydw. Obecnie przez mieszkacw wykorzystywany jest jako nielegalne wysypisko. Cmentarz ewangelicki zlokalizowany jest przy ulicy Wabrzyskiej, stanowi wasno komunaln, obecnie jest nieuytkowany, a stan jego zachowania okrelany jest jako zy. Teren cmentarza otoczony jest kamiennym murem, poronity dzik i zaniedban rolinnoci. Na jego terenie znajduj si nieliczne pyty i nagrobki, porozbijane i zdewastowane.
64
6. Mauzoleum Friedricha Bartscha znajduje si na terenie cmentarza komunalnego przy ulicy widnickiej. Stanowi wasno komunaln, stan zachowania dobry. Powstanie datuje si na ok. 1920 r. Obiekt jest murowany z blokw kamienia. Masywna kubiczna forma, a w oknach kraty ozdobione motywem krzya elaznego. Cmentarz powsta w pocztkach XX w., stanowi wasno komunaln, a stan jego zachowania jest bardzo dobry. 7. Fort zosta zlokalizowany na Wzgrzu Bazaltowym. Stanowi wasno gminy, obecnie jest nieuytkowany i w zym stanie. Zachowane s murowane z kamienia fragmenty podziemnych kazamatw, murw oporowych i przej oraz wspominany ju cylindryczny wiatrak prochowy. 8. Rzeba w. Jana Nepomucen usytuowana jest w cisym centrum miasta, stanowi wasno komunaln i jest w dobrym stanie. Data powstania to 1735 r. Rzeba wykonana jest z piaskowca, ustawiona na barokowym cokole. Przedstawia posta stojc na kontrapocie w kanonicznym stroju. Na podstawie kart Gminnej Ewidencji Zabytkw wytypowano najciekawsze obiekty Gminy Strzegom: BARTOSZWEK 1. Wiea paacowa zlokalizowana jest w zespole paacowo-folwarcznym. Stanowi wasno prywatn, stan zachowania dobry. Powstanie datowane jest na 1 po. XVIII w. Przebudowa miaa miejsce w XIX w. Wiea zachowaa si jako jedyny element dawnego paacu Richthofenw. Jest murowana i tynkowana. W dwch dolnych kondygnacjach czworoboczna, w ostatniej ortogonalna. Nad wejciem znajduj si pozostaoci dawnego barokowego portalu z herbem wacicieli. Ponadto w zespole paacowo-folwarcznym znajduj si budynki stajni, obory, stodoy, budynek gospodarczy, mur graniczny parku z bramami w zespole i park. GOCZAKW DOLNY 1. Koci parafialny p.w. Chrystusa Krla - wzniesiony ok. 1500 r., przebudowany ok. 1870 r. stanowi wasno wyznaniow, stan zachowania dobry. Budynek jest
65
murowany, tynkowany z zachowanym tynkowym neogotyckim detalem ornamentalnym nad otworami okiennymi. Koci jest jednonawowy z mniejszym prezbiterium i rodkow wie. W cianie prezbiterium zewntrzna nisza z rzeb Chrystusa Krla. GOCZAKW GRNY 1. Paac pierwsze informacje o paacu pochodz z 1615 r. By on rezydencj barona von Schliewitz. Kilkakrotnie by przebudowywany, a ostatni raz pod koniec XIX w. Obecnie stanowi wasno prywatn i peni funkcj budynku mieszkalnego. Jest w stanie zaniedbanym. Budynek jest murowany, tynkowany z bogatym eklektycznym detalem architektonicznym, dwukondygnacyjny z mieszkalnym poddaszem.
Ponadto w zespole paacowo-folwarcznym znajduj si dwie oficyny mieszkalne, stajnia, obora, stodoa, budynek gospodarczy, park krajobrazowy. Wszystko zwieczone jest XIX-wieczn dwuskrzydow stylizowan wici rolinn bram wjazdow. Brama znajduje si pomidzy dwiema oficynami mieszkalnymi. W listopadzie 2007 r. w paacu wybuch poar. Ogie strawi dach, poddasze i pierwsze pitro budynku. Poar niemal cakowicie zniszczy zabytkowy paac. W opinii Pastwowej Stray Poarnej w widnicy by to jeden najwikszych poarw w powiecie widnickim w tamtym roku. By to rwnie jeden z najtrudniejszych poarw, do jakich doszo w ostatnim czasie na Dolnym lsku. GRANICA 1. Paac obiekt powsta na przeomie lat 80/90 XIX w., stanowi wasno prywatn, stan zachowania zaniedbany. Jest to budynek wolnostojcy, murowany. Pierwsza kondygnacja tynkowana i zdobiona boniowaniem, a druga kondygnacja licowana ceg. Obiekt posiada bogaty detal architektoniczny. JAROSZW 1. Koci p.w. w. Jana Chrzciciela powstanie kocioa datowane jest na XV w. Obiekt stanowi wasno wyznaniow, stan jego zachowania jest bardzo dobry. Murowany z cegy z ceglanym detalem neogotyckim (szczyty, fryzy, blendy, sterczyny), z zachowan z pierwotnego kocioa kamienn gotyck wie. Budowla
66
jest jednonawowa z mniejszym prezbiterium, rozczonkowana przybudwkami i przyporami. Nieopodal na cmentarzu parafialnym przy murze cmentarnym znajduje si Mauzoleum rodziny Kasper i Gurlich z pocztku XX w. Obiekt jest zaniedbany, ale zachowaa si oryginalna stolarka drzwi wejciowych. KOSTRZA 1. Koci p.w. w. Krzya pierwsza wzmianka o kociele pochodzi z 1374 r., obiekt stanowi wasno wyznaniow, stan zachowania dobry. Koci jest murowany, tynkowany, jednonawowy z prosto zamknitym prezbiterium, do ktrego dobudowana jest tej samej wysokoci kaplica i zakrystia. Koci ma rwnie osiow wie z tak zwanym cebulastym hemem i charakter gotycki. Najcenniejszym elementem jest ambona z 1585 r. 2. Dwr powstanie datuje si na 1 po. XVIII w. Przebudowany zosta w kocu XIX wieku. Nieuytkowany popad w ruin. Obecnie jest wasnoci pastwow, jest nieuytkowany, a jego stan jest bardzo zy. Barokowy dwr wzniesiony zosta w miejscu wczeniejszego renesansowego zaoenia. Zachoway si resztki tynkowego detalu. Dwr stanowi cz zespou dworskiego, w skad ktrego wchodzi take: oficyna mieszkalno-gospodarcza, mur ogrodw dworskich z bram i furtami, a take ogrody dworskie i sad. Ogrody dworskie stanowi wasno pastwow, a obecnie ich stan jest bardzo zy. Brak jest ladw dawnego zaoenia ogrodowego. MORAWA 1. Pozostaoci kaplicy ewangelickiej datuje si, e obiekt powsta ok. XIX w., stanowi wasno komunaln i obecnie jest nieuytkowany. Stan jego zachowania jest dobry. ciany s murowane z kamienia, w szczytach drewniane, odeskowane. Kaplica zostaa zrekonstruowana, dlatego wystpuje kompilacja rnych elementw.
67
OLSZANY 1. Koci parafialny p.w. w. Trjcy koci stanowi wasno wyznaniow i zosta wpisany do rejestru zabytkw (nr 1043 z dn. 24.01.1964). Stan zachowania obiektu jest dobry. Koci wzniesiono w I poowie XIV w., a w 1522 roku zosta on rozbudowany. Murowany, tynkowany, o rozczonkowanej i zrnicowanej bryle. Jest to obiekt jednonawowy ze sklepionym prezbiterium. Zachowane wyposaenie barkowe (ambona, otarz gwny) i organy z koca XIX wieku. Na terenie obiektu znajduje dobrze zachowany mur z kamieni polnych i otoczakw zwieczony XIXwieczn bram z prtw. 2. Paac pozostaoci po paacu jest fragment dwukondygnacyjnej murowanej z cegy i tynkowanej ciany fasady z barokowym kamiennym portalem. Po dwch stronach otworu wejciowego znajduj si kolumny korynckie. Obiekt stanowi wasno pastwow i jest w bardzo zym stanie. Datuje si, e pochodzi z 1 po. XVIII w. Obecnie nie jest uytkowany. W zespole paacowo-folwarcznym znajduje si ponadto: oficyna mieszkalna, gospodarcza, obora, stodoy, trzy bramy wjazdowe, most na fosie (stan dobry), zabytkowe ogrodzenie i tak zwany park angielski. Park posiada zachowany ukad wodny i czciowo komunikacyjny (staw, szpaler dbw, ruina pawilonu parkowego). ROGONICA 1. Koci katolicki (ob. filialny p.w. w. Szymona i Judy Tadeusza) pierwsza wzmianka o tej budowli sakralnej pochodzi z roku 1291. Otarz gwny z XVII w., liczne epitafia i nagrobki z piaskowca z lat 1558-1677. Koci stanowi wasno wyznaniow, jego stan zachowania jest zy. Obiekt jest murowany, jednonawowy z wie i prostoktnym prezbiterium oraz sklepieniem krzyowo-ebrowym. Barokowy hem wiey pokryty zosta blach. Na cianach szereg nagrobkw z lat 1558-1600, a we wntrzu pnorenesansowy otarz z pocztku XVII w. W zespole kocioa znajduje si mur, ktry rwnie znajduje si w zym stanie. Od zewntrz znajduj si wmurowane pyty nagrobne z XVI-XVIII w. 2. Koci ewangelicki (p.w. Matki Boskiej Racowej) powstanie datowane na 1872 r. , neogotyk, stanowi wasno wyznaniow, stan bardzo dobry.
68
Koci jest budow jednonawow, murowan z kamienia z ceramicznym detalem na rzucie krzya aciskiego. Obiekt posiada wie flankowan przez mae wieyczki, a ciany wiey wiecz trjktne szczyty. Wewntrz neogotyckie wyposaenie z okresu budowy. W bezporedniej bliskoci kocioa znajduje si take cmentarz ewangelicki z lat 70. XIX w. Stan jego zachowania jest bardzo zy, a teren cmentarza zaniedbany z nielicznymi pozostaociami nagrobkw z przeomu XIX i XX wieku. Nowsza cz cmentarza oddzielona jest neogotyckim murem ceglanym. W zespole kocioa znajduje si take zabytkowa dwuskrzydowa metalowa brama zawieszona na czworobocznych masywnych murowanych i tynkowanych supkach oraz mauzoleum. Mauzoleum pochodzi z pocztku XX w., jest zaniedbane. Posiada zachowan oryginaln stolark drzwi i krat w nadwietlu. W bardzo dobrym stanie za to zachowana jest brama przy mauzoleum. Datuje si, e powstaa w 1872 r. (neogotyk). 3. Park stanowi wasno komunaln i jest w dobrym stanie, datuje si, e pochodzi z koca XIX w., obecnie jest to park o swobodnej kompozycji z zachowanym ukadem alejek i gwnymi elementami kompozycyjnymi. 4. Brama w zespole paacowo-parkowym oraz mur parkowy z wie widokow brama stanowi wasno prywatn i jest zaniedbana, datuje si, e pochodzi z l. 70 XIX w. Zwieczona jest ceglanym tynkowanym szczytem z czciowo czyteln dat budowy. Mur parkowy z wie widokow naley do zespou paacowo-folwarcznego. Rwnie stanowi wasno prywatn i jest w zym stanie. RUSKO 1. Koci filialny p.w. w. Piotra i Pawa zbudowany zosta okoo 1239 r. w stylu romaskim. Pniej przebudowany dwukrotnie w XVI i XVIII w. Obiekt stanowi wasno wyznaniow, stan zachowania bardzo dobry. Koci jest murowany, tynkowany, z odcinkowo zamknitymi otworami okiennymi i wie wspart uskokow masywn przypor. Ten orientowany i jednonawowy koci ma ciekawe zaoenie po obu stronach nawy przy prezbiterium zaplanowano dwie pkoliste wiee, nadajc wntrzu charakter zaoenia transeptowego. Obecnie zachowana jest jedynie wiea pnocna. Na terenie obiektu znajduje si take zachowana drewniana 69
rzeba Madonny z Dziecitkiem z koca XV w. W zespole kocioa znajduje si w dobrym stanie zabytkowy mur, ktrego powstanie datuje si na ok. XVI w. Mur zosta zbudowany z nieregularnych ciosw kamiennych i wsparty zewntrznymi masywnymi przyporami. Na terenie przykocielnego cmentarza zachowa si take grobowiec rodziny Ullrichw z l. 70/80 XIX w. otoczony ozdobnym metalowym ogrodzeniem. We wntrzu znajduje si barokowy otarz z drewna polichromowanego oraz barokowa ambona z drewna zoconego.
2. Obz pracy w Rusku w tej maej miejscowoci znajdowa si jeden z czterech
stalinowskich obozw pracy dla winiw na Dolnym lsku. W Rusku osadzono winiw politycznych w latach 50. i 60. W 2004 r. odsonito tablic pamitkow, na ktrej widnieje napis Golgota komunizmu. Obecnie budynki, ktre s pozostaociami agru i byego obozu pracy niszczej. W Rusku odbywaj si Spotkania Religijno-Patriotyczne, ktre s powicone pamici polegych i yjcych winiw byego obozu pracy. PRL-owski obz pracy przymusowej w Rusku nie zosta wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytkw, a w latach stalinizmu byo to jedno wielkie wizienie, w ktrym przetrzymywano winiw politycznych i kryminalnych. W 1960 r. obz sta si wizieniem, ktre istniao 5 lat. STANOWICE 1. Koci filialny p.w. Najwitszego Serca Pana Jezusa datuje si, e obiekt powsta ok. po. XVIII w., stanowi wasno wyznaniow i jest w stanie bardzo dobrym. Koci jest murowany z cegy, tynkowany, na kamiennej podmurwce, z tynkowanym detalem architektonicznym, zbudowany na rzucie krzya aciskiego. Koci jest jednonawowy, z prezbiterium zamknitym pkolist apsyd i wie wkomponowan w falist fasad, zamknit barokowym szczytem. Na uwag zasuguje baniasty hem wiey z latarni kryty miedzian blach. Wewntrz kocioa zachowany zosta pnobarokowy otarz z pocztku 1800 roku. 2. Paac powsta ok. po. XIX w. Forma wasnoci to wspwasno, obecnie paac nie jest uytkowany. Stan zachowania dobry. Paac jest budynkiem wolnostojcym z bogatym tynkowanym detalem architektonicznym o formach eklektycznych.
70
Obiekt jest dwukondygnacyjny z uytkowym poddaszem, po renowacji. W skad zespou paacowo-folwarcznego wchodz take bramy wjazdowe. Stanowi one wasno pastwow i s w zym stanie. Ogrodzenie, spichlerz, dom mieszkalny, stodoa s w podobnym stanie. ELAZOWO 1. Paac pochodzi z 1 po. XIX w, klasycyzm, stanowi wasno prywatn, obiekt jest zaniedbany i obecnie peni funkcj mieszkaln. Obiekt jest murowany, tynkowany z tynkowanym detalem architektonicznym. W skad zespou paacowo-folwarcznego wchodzi take XIX wieczny park. Stan jego zachowania jest dobry, wykorzystywany jest gwnie do celw rekreacyjno-turystycznych. Park ma kompozycj swobodn z zachowanymi okazami starodrzewu. Wspczenie zosta zmodernizowany. KIEWKA 1. Zesp folwarczny na uwag zasuguje przede wszystkim ogrodzenie z bram w zespole folwarku (XIX/XX w., neobarok) oraz park przy folwarku, ktrego powstanie datuje si rwnie na przeom XIX i XX w. Ogrodzenie wykonane jest z ciosw granitu, brama elazna z ozdobnymi elementami. Park stanowi wasno prywatn i jest w stanie dobrym. Znajduj si w nim pozostaoci o swobodnej kompozycji wraz ze wspczesnymi uzupenieniami. Na kartach Gminnej Ewidencji Zabytkw w kartotekach adresowych odnotowano szereg budowli, cmentarzy i parkw. S to w wikszoci obiekty o lokalnych wartociach kulturowych, ktrych istnienie i zachowanie waciwego stanu jest wane przede wszystkim ze wzgldu na to, e tworz specyficzny zbir okrelany mianem architektury regionalnej. Ilociowo najliczniejsz grup wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw tworz budynki mieszkalne. Na drugim miejscu znajduj si m.in. witynie, zespoy paacowo-folwarczne, parki. Nie s znane stany wasnociowe wszystkich obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw. Na uwag zasuguje jeszcze tak zwany Prgierz. Obiekt znajduje si na Rynku (nie jest ujty na kartach Gminnej Ewidencji Zabytkw). Jest to replika prgierza, ktry do koca XIX wieku peni funkcj publicznego wymiaru sprawiedliwoci.
71
Analiza stanu zachowania, form wasnoci oraz rodzaju uytkowania zabytkw Miasta i Gminy Strzegom opracowana na podstawie Gminnej Ewidencji Zabytkw
BARTOSZWEK BARTOSZ /stan zachowania/
BARTOSZWEK BARTOSZ /rodzaj uytkowania/ u
10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
3 1 0 0 0 0
10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
2 0
mieszkalne usugi rolnictwo administr.
0
owiata inne
b.dobry
dobry
zaniedbany
zy
b.zy
trwaa ruina
nieistnieje
kultowe nieuytkowany
BARTOSZWEK BARTOSZ /wasno/ /w asno/
10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
2 0 0 0 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Z terenu wsi Bartoszwek 10 obiektw zostao wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw. Wrd nich przewaa dobry stan zachowania i prywatna forma wasnoci. Obiekty zostay w gwnej mierze zaadaptowane na potrzeby mieszkalne i rolnictwa. Wystpuje take inny rodzaj uytkowania i dotyczy w tym przypadku takich obiektw jak park i zabytkowy mur. W dobrym stanie s obiekty mieszkalne. Wiele do yczenia pozostawiaj za to obiekty gospodarcze, ktrych stan zachowania jest zy lub zaniedbany.
GOCZAKW DOLNY GOCZA /stan zachowania/
GOCZAKW DOLNY GOCZA /rodzaj uytkowania/ u
10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
10 9 8 7 6 5 4
2 2 0 0
6 4 3 1 0
2 1
3 2 1 0
1 0 0
owiata inne
b.dobry
dobry
zaniedbany
zy
b.zy
trwaa ruina
nieistnieje
72
GOCZAKW DOLNY GOCZA /wasno/ /w asno/
10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
W Gminnej Ewidencji Zabytkw zostao ujtych 15 obiektw. Przewaa dobry stan ich zachowania wraz z prywatn form wasnoci. Jednak obiekty zaniedbane, w zym i bardzo zym stanie stanowi w sumie niemal poow wszystkich obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw. W bardzo zym i zaniedbanym stanie s w przewaajcej mierze obiekty uytkowane na potrzeby rolnictwa. Stan dobry dotyczy obiektw zwizanych z kultem, mieszkalnych i penicych funkcje na potrzeby owiaty. Do obiektw o innym rodzaju uytkowania zaliczono park.
GOCZAKW GRNY GOCZA G /stan zachowania/
GOCZAKW GRNY GOCZA G /rodzaj uytkowania/ u

10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
4 2
3 1 0 0 0 0
3 1 0
0
owiata inne
b.dobry
dobry
zaniedbany
zy
b.zy
trwaa ruina
nieistnieje
GOCZAKW GRNY GOCZA G /wasno/ /w asno/

10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
2 1 0 0 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Z terenu Goczakowa Grnego do Gminnej Ewidencji Zabytkw zostao wpisanych 10 obiektw, w tym zabytkowy paac wraz z zabudowaniami w zespole paacowo folwarcznym. Obiekty, w tym paac, cmentarz, budynki gospodarcze, s zaniedbane. W tej miejscowoci dominuje pastwowa wasno obiektw ujtych w Gminnej Ewidencji Zabytkw, ktre s zaadaptowane gwnie na potrzeby rolnictwa lub s nieuytkowane. Do obiektw nieuytkowanych zaliczono paac, cmentarz i park paacowy.
73
GODZIESZWEK GODZIESZ /stan zachowania/
GODZIESZWEK GODZIESZ
/rodzaj uytkowania/ u
16 14 12 10 8 15
19 17 15 13 11 9 7 5 3 1
b.dobry
18
6 4
3 0 0 0 0 0
2 0
0
0
owiata inne
dobry
zaniedbany
zy
b.zy
trwaa ruina
nieistnieje
GODZIESZWEK GODZIESZ
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 20
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Odnotowano 21 obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw. W wikszoci ich stan zachowania jest dobry, ale w niewielkiej iloci wystpuj rwnie obiekty zaniedbane. Niemal wszystkie stanowi wasno prywatn i s w gwniej mierze zaadaptowane na potrzeby mieszkalne. Tylko w przypadku nielicznych rodzaj uytkowania wie si z rolnictwem. Dobrze zachowane s zarwno obiekty mieszkalne i jak zwizane z rolnictwem. Wyjtek stanowi w Godzieszwku dwa zaniedbane obiekty mieszkalne i jeden zaniedbany obiekt rolniczy jakim jest obora.
GRANICA /stan zachowania/
GRANICA
10 8 6 4 2 2 0 0
b.dobry dobry zaniedbany zy b.zy trwaa ruina nieistnieje
10 8 6
`
5 3
4 2
0 0 0
1 0 0 0 0 0
owiata inne
0
mieszkalne usugi rolnictwo administr. kultowe nieuytkowany
74
GRANICA /wasno/ /w asno/
10 8 6 4 2 0 0
pastwowa prywatna komunalna wspwasno wyznaniowa nieustalona
`
W tej miejscowoci do Gminnej Ewidencji Zabytkw zostao wpisanych 10 obiektw. Dominuje wrd nich wasno prywatna. Obiekty s w gwnej mierze zaniedbane i zostay zaadaptowane na cele mieszkalne. Wrd tych, ktre peni funkcj mieszkaln, s zarwno obiekty w stanie zaniedbanym (4 obiekty), dobrym (3 obiekty) i bardzo dobrym (2 obiekty). W stanie zaniedbanym jest paac, ktry peni funkcje mieszkaln i stanowi wasno prywatn.
GRANICZNA /stan zachowania/
GRANICZNA
10
8 6
2 1 0 0
b.dobry dobry zaniedbany
4 2 2
1 0 0 0 0
0
zy b.zy trwaa ruina nieistnieje
mieszkalne usugi
0
rolnictwo administr.
0
owiata inne
GRANICZNA /wasno/ /w asno/

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
2 0 0 0 0 0
Graniczna jest miejscowoci, w ktrej odnotowano najmniejsz liczb obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw. Wpisane zostay dwa obiekty (obory), ktre stanowi wasno prywatn i zostay zaadaptowane na potrzeby rolnictwa.
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
75
JAROSZW JAROSZ /stan zachowania/
JAROSZW JAROSZ
16 14 12 10 8
15
15
14 12 10 8
`
13
13
6 4 2 0
6 4
4 2 2 1 1
4 3 1 0 0 1 2
zy
b.zy
trwaa ruina
nieistnieje
mieszkalne usugi
owiata inne
JAROSZW JAROSZ
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 18
9
`
3 1 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Z terenu Jaroszowa do Gminnej Ewidencji Zabytkw zostao wpisanych 40 obiektw. Wystpuj zrnicowane formy ich wasnoci z dominacj wspwasnoci. Podobne zrnicowanie ma miejsce w przypadku kolejnego kryterium, jakim jest rodzaj uytkowania i stan zachowania obiektw zabytkowych. Obiekty zostay w gwnej i rwnej mierze zaadaptowane na cele mieszkalne i na potrzeby rolnictwa. W przypadku stanu zachowania najwicej jest obiektw zaniedbanych, wrd ktrych przewaaj obiekty mieszkalne, budynki gospodarcze. Ponadto trwa ruin jest wasno prywatna stodoa i nie istnieje wasno kultowa cmentarz przy kociele, za to w bardzo dobrym stanie s koci i kaplica cmentarna. Do innego rodzaju uytkowania zaliczono takie obiekty jak mur cmentarny z bram, dwa krzye pokutne i kapliczk pokutn.
KOSTRZA /stan zachowania/
KOSTRZA
16 14 12 10 8 6 4 2 0
14 12 10 10 8 5
`
8 6 3 0 0 0
mieszkalne usugi rolnictwo administr. kultowe nieuytkowany owiata inne
`
4 2 2 1 0 0 0 2
2 0
76
KOSTRZA
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
9
`
4 2 1 2 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Do Gminnej Ewidencji Zabytkw wpisanych zostao osiemnacie obiektw. Wrd nich przewaa mieszkalny rodzaj uytkowania. Stan zachowania obiektw w gwniej mierze jest dobry. Jednak, jeli zostan zliczone obiekty zaniedbane, ze i w bardzo zym stanie, to ich liczba bdzie wiksza od obiektw, ktrych stan zachowania zosta okrelony jako dobry. W wyej wymienionym stanie zachowania s m.in. budynki mieszkalne, budynek mieszkalno gospodarczy, mur cmentarza, cmentarz ewangelicki, dwr, mur ogrodw dworskich, ogrody dworskie i sad. W dobrym stanie s przede wszystkim budynki mieszkalne, koci i cmentarz katolicki. Wrd licznych form wasnoci dominuje wasno prywatna zwizana z mieszkalnym rodzajem uytkowania obiektw.
MIDZYRZECZE MI /stan zachowania/
MIDZYRZECZE MI /rodzaj uytkowania/ u
16 14 12 10 8
15
18 16 14 12 10
`
17
8 6 4 3 1 0 1 1 0 2 0
6 4 2 0
b.dobry dobry
4 1 0
zaniedbany
zy
b.zy
trwaa ruina
nieistnieje
mieszkalne usugi
owiata inne
MIDZYRZECZE MI
/wasno/ /wasno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 16
Wrd 22 obiektw z terenu Midzyrzecza wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw najwicej ma ustanowion wasno prywatn . Jeli chodzi o stan zachowania to jest on dobry, chocia pojawiy si take obiekty zaniedbanie, wstanie bardzo zym, bardzo dobrym i ktrych stan nie istnieje. Obiektem ktrego stan zachowania okrelono mianem nie istnieje jest dawny cmentarz ewangelicki. W dobrym stanie s przewanie obiekty mieszkalne.
3 0
3 0 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
77
MODLCIN MODL /stan zachowania/
MODLCIN MODL
18 16 14 12 10 8 6 4 1 0
16 14 12 10 8
`
6 4 2 0
3 1 1 0 0 0 0
4 2 0
mieszkalne usugi kultowe nieuytkowany owiata inne
MODLCIN MODL /wasno/ /wasno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Modlcin to kolejna miejscowo, z ktrej wpisanych zostao najmniej obiektw do Gminnej Ewidencji Zabytkw. Wszystkie pi obiektw charakteryzuje wasno prywatna. Przewaa dobry stan zachowania. Obiekty zostay zaadaptowane w gwnej mierze na potrzeby mieszkalne.
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
MORAWA /stan zachowania/
MORAWA
18 16 14 12 10 9
`
16 14 12 10 8
14
8 6 4 2 0
6 4 2 0
3 1 0 0 0
4 0 0 1
4 2 0
owiata inne
78
MORAWA
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 16
4 0 0 0 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Morawa posiada 20 obiektw ktre zostay wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytkw. Wrd nich znajduje si, najwicej obiektw, dla ktrych ustanowiono wasno prywatn. Obiekty na terenie Morawy s w przewaajcej mierze w stanie dobrym. Jeden obiekt nie ma ustanowionego stanu zachowania i nie istnieje, chocia zosta wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytkw. Jest nim dawny cmentarz ewangelicki. W stanie dobrym s gwnie obiekty mieszkalne oraz midzy innymi paac i park w Morawie. Wrd obiektw zaniedbanych s dwa mieszkalne i transformator. Do obiektw okrelonych mianem innego rodzaju uytkowania zaliczono rwnie obiekty speniajce funkcj rekreacyjno-turystyczn (park w Morawie). Ponadto innym rodzajem uytkowania charakteryzuj si: mur cmentarza, paac w Morawie, park i wspomniany transformator. Nieuytkowana jest pozostaoci kaplicy ewangelickiej.
OLSZANY /stan zachowania/
OLSZANY
18 16 14
16 14 12 10 8
`
11 9
12 10 8 6 4 4 3 0
9
`
6 4 2 0
2 0
1 0
2 0
owiata inne
OLSZANY
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
12 8
`
4 0 0 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
W Gminnej Ewidencji Zabytkw ujtych zostao 24 obiekty z miejscowoci Olszany. Wrd obiektw na terenie tej miejscowoci dominuje wasno pastwowa, obiekty s w gwnej mierze w stanie dobrym, jednak spor cz stanowi obiekty zaniedbane, ktrych stan pozostawia wiele do yczenia. Najwiksza liczba obiektw zostaa zaadaptowana na cele mieszkalne. Sporo jest take obiektw okrelonych mianem inne, a s to przede wszystkim: zabytkowy mur, bramy wjazdowe, most na fosie, ogrodzenie. Zaniedbane s przede wszystkim obiekty gospodarcze oraz okrelone mianem inne za wyjtkiem wspominanego mostu na fosie. Nie istnieje dawny cmentarz ewangelicki.
79
ROGONICA ROGO /stan zachowania/
ROGONICA ROGO
18 16 14 12
16 14 12 10 8
16
8
`
10
`
10
10 8 6 4 1 1 0 2 0 0
6 4 2 0
4 2
5 1 1
zy
b.zy
trwaa ruina
nieistnieje
owiata inne
ROGONICA ROGO
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
12 8
`
7 3
2 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
W Rogonicy najwicej obiektw ma ustanowion wasno komunaln, druga w kolejnoci wystpowania jest wasno wyznaniowa. Przewaa dobry stan zachowania obiektw, chocia wrd 32 obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw pojawiaj si take w stanie bardzo dobrym, zaniedbanym i zym. Biorc pod uwag rodzaj uytkowania spor liczb stanowi obiekty mieszkalne oraz okrelone mianem inne, do ktrych zaliczone zostay m.in. niektre pomieszczenia dworcowe, mury, bramy, park, obz. W Rogonicy znajduj si dwa kocioy, z ktrych ewangelicki jest w stanie bardzo dobrym, a drugi w stanie zym. Teren obozu stanowi wasno komunaln i jest w stanie dobrym. Do obiektw nieuytkowanych zaliczone zostay te, ktre znajduj si na terenie obozu tj. wyrobisko, oficyna, ruina oficyny, fundamenty dwignic.
RUSKO
/stan zachowania/
16 14 12 10 8
`
RUSKO
18 16 12 11 14 12 10 8 6 3 3 0 0 0 4 2 0
b.dobry dobry zaniedbany zy b.zy trwaa ruina nieistnieje mieszkalne usugi rolnictwo administr. kultowe nieuytkowany owiata inne
`
11
10
6 4 2 0
3 0 0 0 1
80
RUSKO
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
9 7 4 2 1
`
inna
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
W Rusku w Gminnej Ewidencji Zabytkw odnotowano szereg rnorodnych form wasnoci, wrd ktrych dominuje wspwasno, wasno prywatna i wyznaniowa. Obiekty zostay w gwnej mierze zaadaptowane na cele mieszkalne i na potrzeby rolnictwa. Przewaa dobry i zaniedbany stan ich zachowania. Na uwag zasuguje fakt, e w Gminnej Ewidencji Zabytkw w przypadku czterech obiektw gospodarczych zaadaptowanych na potrzeby rolnictwa odnotowano inny rodzaj wasnoci. W stanie bardzo dobrym s obiekty kultowe.
SKARYCE SKAR
/stan zachowania/
16 14 12 10 8 6 4 2 0
SKARYCE SKAR
18 16 14 12 7
`
10 8 6 3 4 0 0 0 0 2 0
6 4 0 0
SKARYCE SKAR
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
10
`
W Skarycach w Gminnej Ewidencji Zabytkw znajduje si stosunkowo niewielka liczba wpisanych obiektw. Niemal wszystkie s wasnoci prywatn. Obiekty zostay zaadaptowane na potrzeby mieszkalne i zwizane z rolnictwem. Stan ich zachowania jest w gwnej mierze dobry. W Skarycach, obok obiektw mieszkalnych, znajduje si spora liczba stajni.
0 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
81
STANOWICE
/stan zachowania/
16 14 12 10 8
`
STANOWICE
18 16 14 12 11
10 8 6 4
1 0 0
`
6 4 2 0
5 2 0
3 0 0 1
2 0
owiata inne
STANOWICE
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
10 7
`
2 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Z Stanowicach do Gminnej Ewidencji Zabytkw wpisanych zostay 22 obiekty. Najczstszym rodzajem uytkowania jest ich przeznaczenie na cele mieszkalne. Ponadto w najwikszym stopniu obiekty stanowi wasno pastwow i prywatn. Ich stan w szczeglnoci jest dobry i zaniedbany. Jednak wpisane zostay rwnie obiekty w stanie bardzo dobrym, zaliczono do nich: miejscowy koci, biura firmowe i jeden z budynkw mieszkalnych. W dobrym stanie jest budynek dworcowy, cmentarz, paac.
TOMKOWICE
/stan zachowania/
16 14 12 10 8 6 4 2 0
`
TOMKOWICE /rodzaj uytkowania/ u

18 16 14 12 10 8 6 4 5 4 1 0 0 0 1 0
1 0 0 0 0
2 0
mieszkalne usugi
owiata inne
82
TOMKOWICE /wasno/ /wasno/

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
`
5 2 1 1 2 0
Analiza obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw z terenu miejscowoci Tomkowice pokazuje, e w najwikszym stopniu zostay one zaadaptowane na cele mieszkalne i zwizane z rolnictwem. Ponadto ich stan zachowania jest w rwniej mierze dobry i zaniedbany. Wrd wpisanych do ewidencji obiektw najczciej wystpuje pastwowa forma ich wasnoci.
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
ELAZOWO
/stan zachowania/
16 14 12 10 8 6 4 2 0
ELAZOWO
18 16 14 12 10
7
`
8 6
`
8 6 4
3 1 0 0 0
2 0
mieszkalne usugi
0
owiata inne
ELAZOWO
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 16
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Na uwag zasuguje fakt, e obiekty wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytkw niemal w 100 procentach s wasnoci prywatn. Najczciej zostay one, podobnie jak wikszo obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw, zaadaptowane na cele mieszkalne i na potrzeby rolnictwa. Wystpuj zrnicowane stany ich zachowania, a najczciej s to obiekty zaniedbane i w stanie dobrym. Zaniedbany jest paac. W stanie dobrym s m.in. park i tzw. dom ogrodnika.
83
kiewka
/stan zachowania/
16 14 12 10 8
`
kiewka
18 16
12
14 12 10 8 6 4 3 1 0 0 0 0
owiata inne
9
`
6 4 2 0
3 1 0 1 0 0
2 0
mieszkalne usugi
kiewka
/wasno/ /w asno/
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
14
2 0
Do Gminnej Ewidencji Zabytkw z terenu kiewki wpisanych zostao 17 obiektw. Wrd nich dominuje wasno prywatna. Zostay one zaadaptowane gwnie na cele mieszkalne. Do obiektw okrelonych mianem inne zaliczono m.in. mur cmentarny, ogrodzenie, bram i park. Zaniedbane s budynki mieszkalne, natomiast zy stan dotyczy miejscowego cmentarza ewangelickiego.
0 0
pastwowa
prywatna
komunalna
wspwasno
wyznaniowa
nieustalona
Strzegom-soectwo Strzegom- so
/stan zachowania/
10 8 6 4 4 2 0
`
10 8 6 4 2 0 0
`
3 1 0 1 1 1 1
1 0 0
84
/wasno/ /w asno/
10 8 6 4 4 2 2 0 0
pastwowa prywatna komunalna wspwasno wyznaniowa nieustalona
`
2 0 0
Stosunkowo nieliczne s obiekty wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytkw z terenu soectwa Strzegom. Wrd nich przewaa wasno komunalna. Wystpuje zrnicowany rodzaj uytkowania, z przewag rodzaju mieszkalnego. Najczciej stan zachowania obiektw jest dobry. Stan zachowania okrelony mianem nie istnieje dotyczy cmentarza ewangelickiego. W stanie zaniedbanym jest w szczeglnoci budynek Strzegomskiego Centrum Kultury, w bardzo dobrym budynek zaadaptowany na potrzeby usugowe. Wasnoci komunaln w stanie dobrym jest niepowtarzalna Aleja Dbowa (droga Lusina-Strzegom).
Strzegom
/stan zachowania/
240 200 160 160 120
`
Strzegom
213 210 200
120
`
80 41 40 0
80 47 34 8 1 2 0 0
40 7 8 4 0 2
12
Strzegom
/wasno/ /w asno/
160 140 120 100 80 60 40 20 0
pastwowa wyznaniowa prywatna nieustalona komunalna gminna wspwasno
155
64
`
47 14
Najwiksz liczb obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw stanowi te, ktre zostay wpisane z terenu Strzegomia. Dane pokazuj, e na tym terenie istniej zrnicowane formy wasnoci. Zdecydowanie jednak dominuje wspwasno. W przypadku rodzaju uytkowania jednoznacznie mona stwierdzi, e najbardziej rozpowszechnion form rodzaju uytkowania jest przeznaczenie obiektw na cele mieszkalne. Niezwykle wany i godny podkrelenia jest fakt, e najbardziej rozpowszechniony jest dobry i bardzo dobry stan zachowania obiektw. Zaniedbane s m.in. cz budynkw mieszkalnych, obiekty gospodarcze, dworzec kolejowy, wiea hali fabrycznej, budynki produkcyjne. Stanem trwaej ruiny okrelono mury obronne i wiatrak prochowy.
85
Analiza stanu zachowania zabytkw Miasta i Gminy Strzegom w odniesieniu do formy wasnoci
Wasno pastwowa asno pa
21
20
Wasno prywatna asno

104
100
16 80
13
12 60
43
40
45
8
6 2 0
b.dobry dobry
5 1
zaniedbane zy
4 1 0
b.zy
4 20
9 8
b.dobry dobry
13
9 2
1
b.zy
0 0
trw.ruina
0 0
nie istnieje
0 zaniedbane zy trw.ruina
0 0
nie istnieje
gmina strzegom
strzegom miasto
gmina strzegom
strzegom miasto
Wasno komunalna asno

32 28
Wasno nieustalona asno

8
32
6
24 20 16 12 8 4 0 b.dobry dobry zaniedbane zy
14
14
2
7 1 4 2 4 3 0
b.zy
1 1
trw.ruina
3 0
0
nie istnieje
1 0 0
b.dobry dobry
0
zaniedbane
0 0
zy
0 0
b.zy
0 0
trw.ruina
0 0
nie istnieje
gmina strzegom
strzegom miasto
gmina strzegom
strzegom miasto
Wasno inna asno

4 18 16
Wasno wyznaniowa asno

16
14 12 10
11
2 8
1 1 0 0
zy
6 4
5 2 3 1
zaniedbane zy
2 0 0 0
b.zy
2 0 0
trw.ruina
0 0
b.dobry dobry
0
zaniedbane
0 0
b.zy
0 0
trw.ruina
0 0
nie istnieje
2 0 b.dobry
0
nie istnieje
dobry
gmina strzegom
strzegom miasto
gmina strzegom
strzegom miasto
86
Wspwasno Wsp asno

120
120
100
80
60
40
25 18 1 16 15 7 1 1 0
b.zy
20
0 0
trw.ruina
0 0
nie istnieje
0 b.dobry dobry zaniedbane zy
gmina strzegom
strzegom miasto
Jak wynika z poniszych wykresw stan zachowania zabytkw na terenie Gminy i Miasta Strzegom jest w gwnej mierze dobry. W przypadku wasnoci prywatnej przewaa dobry stan zachowania obiektw zarwno na terenie miasta jak i gminy Strzegom. Obiekty bdce wasnoci pastwow na terenie miasta Strzegom s w stanie dobrym, na terenie gminy Strzegom za dominuje wrd nich stan zaniedbany. W przypadku wasnoci komunalnej na terenie miasta Strzegom przewaa dobry stan zachowania, natomiast jeli przyjrze si gminie Strzegom to obiekty s zarwno w stanie dobrym jak i zaniedbanym. W stanie bardzo dobrym i dobrym s w gwnej mierze obiekty stanowice wasno wyznaniow, ktre wystpuj zarwno na terenie miasta jak i gminy Strzegom. Obiekty charakteryzujce si typem wasnoci jakim jest wspwasno s w przewaajcej czci w stanie dobrym zarwno na terenie gminy i miasta Strzegom, a w dalszej kolejnoci s to obiekty zaniedbane. W stanie bardzo zym odnotowano kilka obiektw na terenie gminy Strzegom, ktre s wasnoci prywatn, pastwow i komunaln, a w stanie zym kilka obiektw na terenie gminy i miasta Strzegom, ktre stanowi wasno prywatn, pastwow, komunaln, wyznaniow i wspwasno. Stan zabytkw wpisanych do rejestru zabytkw najoglniej oceni mona jako dobry. Na uwag zasuguj takie obiekty, jak Paac w Morawie, dla ktrych udao si znale now funkcj. Cz obiektw wymaga podjcia natychmiastowych dziaa zabezpieczajcych i ratunkowych, ktre pozwol na zachowanie ich istotnych wartoci historycznych. Rwnie stan zachowania zabytkowych parkw towarzyszcych zaoeniom paacowo-dworskim pozostawia wiele do yczenia. Pozbawione biecej pielgnacji ulegy powanej degradacji. Mimo to nadal posiadaj znaczne wartoci przyrodniczo krajobrazowe. Obecnie jednak najczciej pozostaj nieuytkowane, niezagospodarowane i ulegaj postpujcej dewastacji. 87
Analiza stanu zachowania zabytkw Miasta i Gminy Strzegom w odniesieniu do rodzaju uytkowania
Mieszkalne
180 160 140 120 100
Rolnictwo
40
166
30
30
29
102
20
80 60 40 20 0 b.dobry dobry zaniedbane zy
48
10
11
24 1 0 0 0
b.zy
24
0 0
trw.ruina
1 0
nie istnieje
0 0
0 b.dobry
3
dobry
4 0
zaniedbane zy
1 0
trw.ruina
0 0
nie istnieje
b.zy
gmina strzegom
strzegom miasto
gmina strzegom
strzegom miasto
Kultowe
12
Nieuytkowe Nieu
8
10
10
7
9
6
6 6
5 3
4 2 0 2 1 0
zy
3 2
1
0 0 0
trw.ruina
1 0 0 0
nie istnieje
0 b.dobry dobry
0
nie istnieje
0 0
0 b.dobry dobry zaniedbane zy b.zy
zaniedbane
b.zy
trw.ruina
gmina strzegom
strzegom miasto
gmina strzegom
strzegom miasto
Owiata
5
9
Usugi Us
8
8 7 6
3
5
4 3
2 1 0
1 0
b.dobry dobry
1 0
zaniedbane
0 0
b.dobry dobry
0
zaniedbane
0 0
zy
0 0
b.zy
0 0
trw.ruina
0 0
nie istnieje
0 0
zy
0 0
b.zy
0 0
trw.ruina
0 0
nie istnieje
gmina strzegom
strzegom miasto
gmina strzegom
strzegom miasto
88
Inne
28
Administracja
4
26 22
24
20
16
16 2
12
4 1
b.dobry dobry
5 2
zaniedbane zy
1
1
2 0
b.zy
0 0
nie istnieje 0 b.dobry dobry
0 0
zaniedbane
0 0
zy
0 0
b.zy
0
trw.ruina
0 0
nie istnieje
trw.ruina
gmina strzegom
strzegom miasto
gmina strzegom
strzegom miasto
Budynki, ktre zostay zaadaptowane na cele mieszkalne zarwno na terenie miasta jak i gminy Strzegom s w gwnej mierze w dobrym stanie, chocia zdarzaj si take zaniedbane i w stanie bardzo dobrym. Stan zaniedbany, w przypadku budynkw mieszkalnych, dotyczy w wikszej mierze tych, ktre znajduj si na terenie gminy Strzegom. W przypadku obiektw zaadaptowanych na potrzeby rolnictwa na terenie miasta Strzegom jest ich niewiele. Wicej wystpuje na terenie gminy Strzegom i s one w przewaajcej wikszoci w stanie dobrym i zaniedbanym. Obiekty, ktrych rodzaj uytkowania wie si z kultem na terenie miasta s w stanie bardzo dobrym i dobrym, natomiast na terenie gminy Strzegom wystpuj zrnicowane stany ich zachowania, jednak przewaa stan bardzo dobry i dobry. Obiekty uytkowane na potrzeby owiatowe s w stanie dobrym, natomiast wrd tych, ktre zostay zaadaptowane na cele usugowe przewaa stan dobry i bardzo dobry. Rodzaj uytkowania jakim s usugi wystpuje przede wszystkim na terenie miasta Strzegom. Do innego rodzaju uytkowania zaliczono obiekty zaadaptowane na potrzeby rekreacyjnoturystyczne, wojska, produkcyjne, komunikacji, suby zdrowia i krzye pokutne. Na terenie miasta Strzegom s one przede wszystkim w stanie dobrym i bardzo dobrym. Nieco inaczej wyglda sytuacja na terenie gminy Strzegom, gdzie dominuje dobry stan zachowania, ale pojawiaj si take obiekty zaniedbane i w zym stanie zachowania. Obiekty zaadaptowane na cele administracji s w stanie bardzo dobrym i dobrym na terenie miasta oraz dobrym i bardzo dobrym na terenie gminy Strzegom. Reasumujc naley stwierdzi, e ze wszystkich rodzajw uytkowania w stanie bardzo dobrym i dobrym najczciej s obiekty mieszkalne. Na terenie gminy stan bardzo dobry najczciej dotyczy obiektw mieszkalnych i kultowych. Spor liczb na terenie gminy Strzegom stanowi take w przypadku obiektw 89
mieszkalnych te, ktrych stan zachowania okrelany jest jako zaniedbany. W przypadku miasta Strzegom bardzo ma liczb stanowi obiekty, ktrych stan zachowania okrelany jest jako zy, bardzo zy lub trwaa ruina. Podobna sytuacja wystpuje na obszarze gminy, chocia liczba ta jest nieznacznie wiksza. Na terenie Miasta i Gminy Strzegom wystpuj
zrnicowane formy wasnoci obiektw zabytkowych. Najwicej obiektw ma ustanowion wspwasno. W dalszej kolejnoci najwiksz grup wacicieli zabytkw na terenie Miasta i Gminy Strzegom stanowi osoby prywatne, po nich w kolejce jest wasno komunalna, nastpnie Skarb Pastwa, kocioy i zwizki wyznaniowe. W odniesieniu do wasnoci prywatnej i komunalnej jest to rezultat procesu prywatyzacji i komunalizacji mienia, ktra nastpia po 1989 r. W przypadku obiektw, ktre maj ustanowion wspwasno w praktyce czsto mamy do czynienia ze skomplikowanym zarzdzaniem, niejasn odpowiedzialnoci za utrzymanie odpowiedniego stanu obiektu oraz jego administrowanie. Ocena stanu zachowania zabytkw cile wie si z rodzajem wasnoci. Generalnie w najlepszym stanie znajduj si obiekty uytecznoci publicznej i bdce w rkach prywatnych, chocia istniej wyjtki, a na kolejnym miejscu budowle nalece do kociow. Odpowiada to zreszt rwnie wysokoci dotacji ze rodkw gminnych na utrzymanie obiektw ponoszonych przez poszczeglne grupy wacicieli. Dobry stan zabytkw sakralnych moe wynika z tego, e maj one staego waciciela instytucj kocieln. Kocioy ponadto s od wielu lat najwikszymi beneficjentami rodkw przeznaczanych na ochron zabytkw. Jak wynika z informacji przekazanych przez suby bezpieczestwa, tj. Komisariat Policji w Strzegomiu i Stra Miejsk Gminy Strzegom na terenie obiektw Gminy Strzegom w latach 2006-2010 doszo do dwch aktw wandalizmu: lipiec 2009 r. kradzie krzya figury w. Jana Nepomucena, Rynek w Strzegomiu; czerwiec 2008 r. kradzie zabytkowego krzya z Bazyliki Mniejszej p.w. w. Piotra i Pawa w Strzegomiu. Funkcjonariusze Stray Miejskiej Gminy Strzegom nie podejmowali interwencji w sprawach kradziey, wandalizmu na obiektach sakralnych znajdujcych si na terenie Gminy Strzegom. Funkcjonariusze podejmowali interwencje w sprawach wywoywania awantur (teren stowki charytatywnej na terenie Bazyliki Mniejszej), spoywania alkoholu (teren Bazyliki Mniejszej, cmentarz przy ul. Olszowej, teren cmentarza ydowskiego, Fort Gaj) oraz nieporzdkw (teren cmentarza ydowskiego, Fort Gaj). 90
3.3. Zabytkowe obiekty maej architektury
W granicach administracyjnych gminy Strzegom zewidencjonowano obiekty maej architektury. S to wbudowane lub wolnostojce krzye pokutne oraz kapliczki przydrone. Krzy pokutny znajduje si m.in. przy drodze polnej do Morawy (wasno prywatna, stan zachowania dobry, XIV-XVI w.), na terenie Ruska przy rozwidleniu drg Mielcin-Osiek (XIV - XVI w., wasno prywatna, stan zachowania dobry), na terenie Ruska w murze kocielnym (XIV-XVI w., wasno wyznaniowa, stan zachowania dobry), na wschodnim kracu wsi Rusko (XIV-XVI w., wasno komunalna, stan dobry), w polu okoo 1 kilometra na poudnie od Jaroszowa (XIV-XVI w., wasno pastwowa, stan zachowania dobry). Na terenie Jaroszowa krzy pokutny znajduje si take w murze kocioa (XIV-XVI w., stan zachowania dobry). W Morawie przy wjedzie na teren folwarku znajduje si kapliczka pokutna z XVIII w. Kamienna kapliczka supowa na cokole na paskorzebie przedstawia ukrzyowanie. Taki sam obiekt maej architektury w postaci kamiennej kapliczki zosta wybudowany take w murze kocielnym w Jaroszowie. Jak podaje w opracowaniu Kamienne pomniki redniowiecznego prawa strzegomianin Krzysztof Kaszub na terenie Ziemi Strzegomskiej znajduje si 14 krzyy pojednania i 3 kapliczki kamienne. W Strzegomiu przetrway dwa krzye pojednania, pierwszy o ksztacie krzya maltaskiego stoi na polnej drodze prowadzcej do starego myna w Morawie, a drugi znajduje si przy ul. Dolnej. Niegdy na terenie Strzegomia znajdowa si trzeci krzy przy ulicy Szarych Szeregw. Bez wtpienia najcenniejszym zabytkiem tej grupy jest najwikszy w caej Europie i najstarszy udokumentowany krzy w Europie, ktry znajduje si w Stanowicach (gmina Strzegom). Pochodzi on z dnia 5 grudnia 1305 r.
91
Tabela 1 Wykaz obiektw maej architektury o redniowiecznej metryce zaewidencjonowanych przez Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw
LP MIEJSCOWO Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom OBIEKT POOENIE NR NUMER REJESTR U 822/543/W
1 2 3 4
Rzeba w. Nepomucen Krzy pokutny Kapliczka pokutna Krzy pokutny
5 6 7 8 9
Jaroszw Morawa Rusko Rusko Rusko
Krzy pokutny Kapliczka przydrona Krzy pokutny Krzy pokutny Krzy pokutny
Jan Rynek 1 naronik pn.-wsch. ul. Dolna, 14 ogrdki dziakowe k. domu, 23 ul. Jeleniogrska przy polnej drodze do Morawy, ok. 500 m za wiaduktem ok. 1 km na pd. od wsi Wjazd do stadniny koni w widach drg do Osieka i Mielcina wsch. kraniec wsi po pn. Stronie drogi wsch. kraniec wsi po pn. Stronie drogi
495/ W 496/W
573/W 494/W 557/W 572/W
3.4.
Zabytki objte prawnymi formami ochrony
Dziedzictwo kulturowe Gminy Strzegom obejmuje, zgodnie z wykazem zabytkw nieruchomych miasta Strzegom, szereg zabytkw sakralnych wraz z przykocielnymi cmentarzami, budynki mieszkalne, produkcyjne i administracyjne.
W wykazie zabytkw nieruchomych Gminy Strzegom prowadzonym przez Wojewdzki Urzd Ochrony Zabytkw znajduje si ponadto spora liczba paacw (zespoy folwarcznopaacowe) i parkw. Dane wykazuj, e wrd zabytkw wpisanych do rejestru zabytkw przewaaj obiekty mieszkalne, sakralne i cmentarze. W rejestrze znalazy swoje miejsce take m. in. zabytkowe redniowieczne mury i najbardziej charakterystyczne domy mieszkalne.
92
Rejestr zabytkw jest najbardziej powszechn form ochrony prawnej zabytku. Wpis do rejestru jest dziaaniem administracyjnym prowadzonym przez Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw (WKZ) na wniosek strony (waciciela lub uytkownika obiektu lub z urzdu - bez wniosku strony). Przed dokonaniem wpisu prowadzone jest postpowanie przygotowawcze polegajce na gromadzeniu informacji i materiaw dokumentacyjnych, ktre potwierdzaj warto danego obiektu.
Postpowanie zakoczone jest wydaniem przez Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw decyzji. Zabytek otrzymuje numer rejestru zgodny z kolejnym zapisem w ksidze rejestru zabytkw. Zabytek moe zosta wpisany w trzech kategoriach, dla ktrych prowadzone s odrbne ksigi: A zabytki nieruchome, B zabytki ruchome, C zabytki archeologiczne Poniej zamieszczone zostao zestawienie tabelaryczne zawierajce obiekty uwzgldnione w Wojewdzkiej Ewidencji Zabytkw i wpisane do rejestrw zabytkw. Obiekty, zespoy i zaoenia urbanistyczne wpisane do rejestru zabytkw objte s rygorami ochrony konserwatorskiej. Wynikaj one z Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Wszelkie prace remontowe, zmiany wasnoci, funkcji i przeznaczenia obiektu wymagaj pisemnego pozwolenia Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw. Obiekty te objte s pen ochron prawn. Bez zgody Wojewdzkiego Konserwatora Obiektw nie wolno przerabia, odnawia, rekonstruowa, konserwowa, zabudowywa, zdobi, uzupenia, ani dokonywa adnych innych zmian. Podkreli naley, e waciciele i uytkownicy zabytku zobowizani s dba o jego zachowanie, a w szczeglnoci zabezpiecza przed zniszczeniem, uszkodzeniem i dewastacj.
93
Tabela 2 Zabytki Miasta i Gminy Strzegom ujte w rejestrze zabytkw

LP 1 2 3 4 MIEJSCOWO Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom OBIEKT NR REJESTRU Ukad urbanistyczny (redniowieczne 417 centrum miasta) Koci Joannitw ob. p.w. w. Piotra i 73 Pawa, pl. Jana Pawa II Komandoria Joannitw, ob. plebania, pl. 1199 Jana Pawa II Kaplica przy baszcie murw obronnych, 199 ob. Koci pomocniczy p.w. w. Antoniego Koci p.w. w. Barbary 740 Koci p.w. w. Jadwigi 798/W, 974/W 938 DATA 12.02.1957 23.03.1949 14.12.1964 31.05.1950
5 6
Strzegom Strzegom
17.09.1960 15.05.1981 8.12.1983 08.09.1961
Strzegom
Strzegom
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom Strzegom Bartoszwek Bartoszwek Bartoszwek Goczakw Dolny
Koci klasztorny, karmelitw, nast. Ewangelicki, ob. parafialny p.w. Najwitszego Zbawiciela wiata i Matki Boskiej Szkaplerznej, ul. T. Kociuszki Klasztor Karmelitw, nast. Siedziba gminy ewangelickiej, ob. dom mieszkalno-usugowy Dom Zgromadzenia Sistr Elbietanek, ul. Obywatelska Wiea Targowa, Rynek Mury obronne Baszta dziobowa Szarmatus, obecnie hotel Granit
938
08.09.1961
1636/W 940 939 939 1686
9.12.1998 08.09.1961 8.09.1961 8.09.1961 12.05.1966 17.04.1990 28.09.1984 28.09.1984 29.09.1992 18.07.1979 25.03.1996 14.05.1981 18.09.1981 7.03.1991 12.05.1966
Hotel Zumftblucher, ob. budynek 1302/W usugowo-mieszkalny, ul. Kasztelaska Dom mieszkalny, ul. Paderewskiego 1042/W Dom mieszkalny, kamienica Rynek Dom mieszkalny, kamienica Rynek Myn wodny, ul. Kasztelaska 1044/W 1376/W 734/W
Zesp budynkw dworca Strzegom- 1487/W Grabina Wiea paacowa 804/W Park paacowy 829/W
Aleja dbowa, obsadzenie graniczne 1319/W majtku, szosa Strzegom-Lusina Koci p.w. Chrystusa Krla 1674
94
24 25 26 27
Goczakw Dolny Goczakw Grny Goczakw Grny Jaroszw
Park z folwarkiem Paac Zesp paacowo-folwarczny Koci ewangelicki, rzymskokatolicki p.w. w. Chrzciciela Koci filialny p.w. w. Krzya Stara cz cmentarza katolickiego Dwr, ob. w stanie ruiny Ogrody dworskie i sad Cmentarz ewangelicki Paac, ob. przedszkole, paacowo-parkowy Park paacowy
1367/W 1216/W A/1149 ob. 939/W Jana 1679 1436/W 987 827/W 1377/W zesp 733/W 831/W 1043
19.03.1992 16.06.1987 05.03.2009 21.09.1983
28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41
Kostrza Kostrza Kostrza Kostrza Morawa Morawa Morawa Olszany Olszany Rogonica Rogonica Rogonica Rogonica Rogonica
12.05.1966 20.06.1995 30.08.1963 18.09.1981 23.09.1992 9.07.1979 18.09.1981 24.01.1964 18.09.1981 25.05.1981 18.09.1981 9.04.1963 15.06.1992 09.07.1997
Koci parafialny p.w. w. Trjcy
Zaoenie ogrodowe, dworskie, ob. 858/W ogrody uytkowe Koci pomocniczy p.w. w. Szymona i 783/W Tadeusza Park 857/W Teren obozu Gross-Rosen, ob. Muzeum 973
42
Rogonica
43
Rogonica
44
Rogonica
45 46 47 48 49 50 51
Rogonica Rusko Stanowice Stanowice Stanowice elazowo elazowo
Wyrobisko granitu-kamienioom Gross- 1372/W Rosen Oficyna na terenie wyrobiska DP. 024/30/96/97 MKiS Ruina oficyny na terenie wyrobiska DP. 024/30/96/97 MKiS Fundamenty dwignic linowo-torowych DP. na terenie wyrobiska 024/30/96/97 MKiS Budynek laboratorium na terenie DP. wyrobiska 024/30/96/97 MKiS Dawny cmentarz ewangelicki 1435/W Koci filialny p.w. w. Piotra i Pawa 1196
09.07.1997
09.07.1997
09.07.1997
20.06.1995 14.12.1964 14.12.1964 18.07.1979 3.03.1992 14.05.1981 18.09.1981
Koci p.w. Najwitszego Serca Pana 1197 Jezusa 732/W Paac, ob. dom mieszkalny Park paacowy z terenem dziedzica Paac Park 1363/W 803/W 828/W
95
52
elazowo kiewka kiewka kiewka
53 54 55
Dom ogrodnika w zespole paacowo- 1631/W parkowym, ob. dom mieszkalny w zespole paacowo-parkowym 830/W Brama w zespole folwarku Wiatrak wieowy-holenderski Park 1383/W 830/W
26.10.1998
18.09.1981 27.01.1993 18.09.1981
4.
Charakterystyka nad zabytkami
wybranych
instrumentw
finansowania
opieki
rda finansowania ochrony i opieki nad zabytkami obejmuj rodki publiczne (budet pastwa, budety jednostek samorzdw terytorialnych wszystkich szczebli, rodki Unii Europejskiej, inne rda zagraniczne) i rodki prywatne (osoby fizyczne, fundacje, osoby prawne, kocielne itp.). Poniej przedstawiono krtk charakterystyk finansowania z zasobw publicznych dziaa zwizanych z opiek nad zabytkami i ochron dziedzictwa kulturowego. 4.1. rda finansowania opieki nad zabytkami ze rodkw Unii Europejskiej Moment wejcia Polski do Unii Europejskiej by nie tylko przeomem, ale stanowi i po dzie dzisiejszy stanowi ogromne wyzwanie jak i ogromn szans. Jednym z instrumentw polityki UE s fundusze strukturalne. rodki finansowe s przekazywane poprzez poszczeglne fundusze na wytyczone przez rzd i samorzdy kierunki rozwoju. W przypadku charakterystyki instrumentw finansowania opieki nad zabytkami naley wymieni: 1. Fundusze strukturalne w Polsce w latach 2004-2006 - Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora ywnociowego oraz Rozwj Obszarw Wiejskich (SPO ROL) - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006 - Inicjatyw Wsplnotow INTERREG III 2. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy 2. Plany finansowe z funduszy strukturalnych na lata 2007-2013 zada zwizanych z ochron dziedzictwa kulturowego - Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko - Europejska Wsppraca Transgraniczna 2007-2013 - Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 dla Wojewdztwa Dolnolskiego 3. W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora ywnociowego oraz Rozwj Obszarw Wiejskich (SPO ROL) wyrniono
96
na potrzeby tego opracowania w szczeglnoci priorytet 2. Zrwnowaony rozwj obszarw wiejskich; dziaanie 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie, ochrona dziedzictwa kulturowego. Celem priorytetu jest m.in. podniesienie atrakcyjnoci turystycznej, inwestycyjnej, zaspokojenie potrzeb spoecznych i kulturalnych oraz rozwj tosamoci spoecznoci wiejskiej i zachowania dziedzictwa kultury. Programy wspieraj zadania w zakresie inwestycji zwizanych z modernizacj
i wyposaeniem obiektw penicych funkcje kulturalne, rekreacyjne i sportowe, odnow obiektw zabytkowych i ich adaptacj na cele publiczne, dziaania zwizane z promocj regionu. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006 mia na celu wzrost znaczenia kultury i turystyki jako czynnikw stymulujcych rozwj spoecznogospodarczy regionu. Natomiast Inicjatywa Wsplnotowa INTERREG III ma wspiera wspprac przygraniczn midzynarodow i midzyregionaln. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy Priorytet 3. Ochrona Kulturowego Dziedzictwa Europejskiego okrelaj dziaania w obszarze zachowania i odbudowy europejskiego dziedzictwa kulturowego oraz wykreowanie narodowych produktw turystyki kulturowej w historycznych miastach Polski. Wydaje si, e plany finansowe z funduszy strukturalnych na lata 2007-2013 zada zwizanych z ochron
dziedzictwa kulturowego, w tym Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 dla Wojewdztwa Dolnolskiego, maj najwiksze znaczenie z punktu widzenia jednostki samorzdu terytorialnego. Celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko Priorytet XII Kultura i dziedzictwo kulturowe jest wykorzystanie potencjau kultury i dziedzictwa kulturowego dla zwikszenia atrakcyjnoci Polski. Cel strategiczny jest realizowany poprzez cele szczegowe: ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym, poprawa stanu infrastruktury kulturalnej o znaczeniu ponadregionalnym oraz zwikszenie dostpu do kultury. W ramach priorytetu s i maj by realizowane projekty zwizane przede wszystkim z rozbudowa i modernizacj infrastruktury kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. Ponadto bd realizowane take zadania z zakresu rozwoju oraz poprawy stanu infrastruktury kultury. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 - 2013 dla Wojewdztwa
97
Dolnolskiego jednym z priorytetw jest zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego oraz rozwj kultury na Dolnym lsku. Wspierane s dziaania, ktrych celem jest poprawa stanu nieruchomych i ruchomych obiektw wpisanych do rejestru zabytkw dotyczce m.in. konserwacji, restauracji i renowacji, a take adaptacji tych obiektw oraz prace zwizane z ochron techniczn, przeciwwamaniow i przeciwpoarow. Priorytetowo traktowane s projekty zmierzajce do zapobieenia degradacji technicznej obiektw, zwizane
z przebudow i rozbudow. Wspierane bd rwnie dziaania w zakresie upowszechniania informacji zarwno o dziedzictwie przeszoci jak i przedsiwzi instytucji kultury. Dlatego wsparcie uzyskaj projekty zwizane z tworzeniem i upowszechnianiem baz danych dotyczcych m.in. twrcw, wybitnych dzie kultury i wydarze kulturalnych,
upowszechnianiem istniejcych zasobw (szczeglnie zabytkw). Ponadto przewidziano wsparcie dla projektw dotyczcych odbudowy i renowacji architektury rewitalizacji parkw (szczeglnie zdrojowych), dostosowania do potrzeb zdrojowej, turystycznych
obiektw dziedzictwa kulturowego np. punkty widokowe, miejsca noclegowe zlokalizowane w pobliu szlakw turystycznych, przedsiwzicia promocyjne i kampanie informacyjne propagujce dolnolskie dziedzictwo kulturowe, imprezy, wydarzenia kulturalne
i artystyczne o znaczeniu co najmniej regionalnym. Dla ochrony dziedzictwa kulturowego za najistotniejszy uznaje si Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. W jego ramach finansowane s zadania i dziaania zwizane bezporednio z kultur.
4.2. Dofinansowanie opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego z budetu pastwa oraz z budetu Wojewdztwa Dolnolskiego Wprowadzane zostay nowe rda finansowania ze rodkw budetu pastwa. Pozyskanie tych rodkw finansowych moliwe jest po spenieniu okrelonych i wymaganych procedur. Ze rodkw pochodzcych z budetu pastwa wspierane s projekty zgodne z Narodow Strategi Rozwoju Kultury zatwierdzon w 2004 r. wraz z jej Narodowymi Programami Kultury.
98
Za realizacj celw operacyjnych wymienionych w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury odpowiedzialne s programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przykadowe programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego to m.in. Promocja twrczoci, Rozwj infrastruktury kultury i szk artystycznych, Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury, Fryderyk Chopin, Rozwj inicjatyw lokalnych, Promocja kultury polskiej za granic, Promocja czytelnictwa, Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Znaki Czasu, Patriotyzm jutra oraz Dziedzictwo Kulturowe. Programy operacyjne zawieraj szczegowy budet na kady instrument oraz wytyczne zwizane z naborem i wyborem projektw. PO Promocja twrczoci program obejmuje wspieranie oraz promocj twrczoci artystycznej PO Rozwj infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego - celem programu operacyjnego jest wyrwnywanie dostpu do dbr i usug kultury poprzez inwestycje w infrastruktur, popraw warunkw funkcjonowania instytucji kultury, instytucji filmowych oraz szk i uczelni artystycznych. PO Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury - gwnym celem programu jest podnoszenie kompetencji kulturalnych spoeczestwa, przygotowanie dzieci i modziey do aktywnego uczestnictwa w kulturze, tworzenie warunkw do rozwijania aktywnoci twrczej, wzbogacanie oferty kulturalnej kierowanej do szerokiego grona odbiorcw, zachowanie tradycji i przekazu ludowego dziedzictwa kulturowego, a take podnoszenie kwalifikacji i doskonalenie zawodowe osb dziaajcych w sferze upowszechniania kultury. PO Fryderyk Chopin - celem programu jest kultywowanie i ochrona dziedzictwa Fryderyka Chopina, m.in. poprzez propagowanie wiedzy o Chopinie, promocj twrczoci muzycznej w kraju, wspieranie rozwoju utalentowanych modych muzykw, stymulowanie rozwojem oryginalnych bada naukowych, rozbudzanie zainteresowa modych naukowcw
problematyk chopinologiczn, stworzenie warunkw do rozwoju turystyki kulturalnej zwizanej ze ladami obecnoci Fryderyka Chopina, udostpnienie archiwaliw zwizanych z ochron dziedzictwa Fryderyka Chopina oraz ich zabezpieczenie przed skutkami klsk ywioowych, kradzieami i nielegalnym wywozem. PO Rozwj inicjatyw lokalnych program ma na celu pobudzanie inicjatyw lokalnych oraz stwarzanie warunkw do rozwoju twrczoci. Wspiera wszystkie niskobudetowe zadania (tj. 99
takie, w ktrych maksymalna wnioskowana dotacja z budetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wynosi maksymalnie 25 000 z). PO Promocja kultury polskiej za granic - celem programu operacyjnego jest promocja oraz kreowanie pozytywnego wizerunku Polski poza granicami kraju poprzez: prezentacj kultury polskiej poza granicami kraju, promowanie polskich twrcw i ich twrczoci poza granicami kraju, realizacj wsppracy midzynarodowej w dziedzinie kultury w ramach porozumie i umw midzyrzdowych oraz resortowych. PO Promocja czytelnictwa priorytetem programu jest poprawa jakoci zbiorw bibliotecznych i dostpu do zbiorw; w tym wsparcie wydawnictw i sieci dystrybucji ksiki, zwikszenie efektywnoci promocji polskiej ksiki w kraju i za granic; rozwj czasopism kulturalnych; promocja tumacze i przekadw ambitnej literatury zagranicznej, jak rwnie zwikszenie zainteresowania ksik. PO Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego - celem programu jest zwikszenie efektywnoci wykorzystania rodkw europejskich na rzecz rozwoju kultury. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wkadu krajowego do wybranych projektw kulturalnych, realizowanych ze rodkw europejskich. Zatem Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego to innymi sowy umowa przyrzeczenia wspfinansowania projektw realizowanych ze rodkw europejskich. Dofinansowanie wkadu wasnego dotyczy przede wszystkim projektw realizowanych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego ZPORR oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwoju obszarw wiejskich. PO Patriotyzm jutra - celem programu jest wspieranie cennych inicjatyw edukacyjnych, wychowawczych i artystycznych, ktre promuj postawy patriotyczne oraz przypominaj w ciekawy sposb o polskiej historii. PO Znaki czasu - celem programu jest przywrcenie i oywienie relacji: wspczesny artysta - jego dzieo - obywatel. Niezwykle wanym elementem programu jest take dugofalowe dziaanie na rzecz przygotowania odbiorcw kultury, a szczeglnie - sztuki wspczesnej. Jednym z gwnych zada jest zakup kolekcji sztuki wspczesnej.
100
PO Dziedzictwo kulturowe - celem programu jest ochrona i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego oraz kompleksowa poprawa stanu zabytkw, wsparcie dziaalnoci muzew. Zaoenia programowe s realizowane w ramach nastpujcych priorytetw: Priorytet 1. Rewaloryzacja zabytkw nieruchomych i ruchomych W ramach priorytetu mona zgasza zadania zwizane z rewitalizacj, rewaloryzacj, konserwacj, renowacj i adaptacj historycznych obiektw i zespow (w tym rewitalizacj historycznych obszarw miejskich, rewaloryzacj i konserwacj zabytkw romaskich, rewaloryzacj zabytkowych cmentarzy, konserwacj zabytkw ruchomych w szczeglnoci wystroju i historycznego wyposaenia kociow, zespow fortyfikacyjnych, budowli obronnych, parkw i ogrodw) oraz zadania zwizane z renowacj, ochron i zachowaniem miejsc pamici i martyrologii. Priorytet 2. Rozwj instytucji muzealnych Dofinansowanie otrzymaj zadania zwizane z zakupem dzie sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych, konserwacj zbiorw, popularyzowaniem wiedzy o nowych technikach konserwacji zabytkw ruchomych (konferencje, szkolenia, warsztaty), organizacj wystaw muzealnych itp. Priorytet 3. Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju Wsparcie finansowe mog otrzyma pastwowe instytucje kultury, organizacje pozarzdowe, kocioy i zwizki wyznaniowe na zadania zwizane m.in. z rewaloryzacj, pracami remontowymi i konserwatorskimi przy zabytkach znajdujcych si poza granicami kraju oraz upamitnianiem wybitnych osb i zdarze historycznych zwizanych z dziedzictwem narodowym rwnie poza granicami kraju. Priorytet 4. Ochrona zabytkw archeologicznych Wachlarz wspieranych zada w ramach tego priorytetu jest bardzo szeroki i obejmuje prace zwizane m.in. z inwentaryzacj zabytkw archeologicznych, badaniami
i dokumentowaniem, rewitalizacj, rewaloryzacj, konserwacj, modernizacj i adaptacj na cele publiczne nieruchomych zabytkw archeologicznych, konserwacj ruchomych zabytkw archeologicznych. Priorytet 5. Tworzenie zasobw cyfrowych dziedzictwa kulturowego Priorytet 6. Ochrona zabytkowych cmentarzy
101
W przypadku ochrony zabytkw najwiksze znaczenie ma program Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Dziedzictwo kulturowe. Minister kultury i Dziedzictwa Narodowego ogosi take nabr wnioskw o dotacje na 2010 rok. Wnioski mona byo skada do nastpujcych priorytetw: I. Wydarzenia artystyczne: (priorytety: muzyka, teatr i taniec, sztuki wizualne, literatura, czasopisma, film) II. Edukacja kulturalna III. Zasoby cyfrowe (priorytety: digitalizacja materiaw bibliotecznych, digitalizacja zabytkw i muzealiw, digitalizacja materiaw archiwalnych, digitalizacja materiaw audiowizualnych) IV. Dziedzictwo kulturowe (ochrona zabytkw, wspieranie dziaa muzealnych, kultura ludowa) V. Infrastruktura kultury VI. Kultura polska za granic (priorytety: promocja kultury polskiej za granic, ochrona dziedzictwa kulturowego za granic VII. Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Dofinansowanie mona uzyska ponadto z budetu Wojewdztwa Dolnolskiego. Ze rodkw wojewdzkich wspierane s zadania z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami zgodnie z obowizujc Ustaw z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 z pn. zm.) oraz zgodnie z Ustaw z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104). Zgodnie z Uchwa Nr 1637/II/2004 Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 17 sierpnia 2004 r. ze zm. w sprawie Instrukcji postpowania w sprawie wdraania Karty Wsppracy Samorzdu Wojewdztwa Dolnolskiego z podmiotami prowadzcymi dziaalno poytku publicznego na Dolnym lsku, wprowadzono zasady okrelajce procedur organizowania otwartych konkursw ofert. Samorzd wojewdztwa wprowadzi procedur organizowania otwartych konkursw ofert. Dofinansowanie mona uzyska w nastpujcych obszarach: 1. Zadania konserwatorsko-renowacyjne, ktre wymagaj dofinansowania z uwagi na konieczno podjcia niezbdnych prac ratowniczych 102
2. Renowacja i konserwacja zabytkw ruchomych, znajdujcych si na terenie Wojewdztwa Dolnolskiego 3. Prace konserwatorsko-renowacyjne obiektw nieruchomych (w przypadku, gdy wsparcie wpywaoby na zakoczenie caoci zadania) Szczegowo zasady udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw, znajdujcych si na obszarze wojewdztwa dolnolskiego okrela Uchwaa nr XXIV/316/08 Sejmiku Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 28 lutego 2008 r. W myl uchway z budetu wojewdztwa dolnolskiego mog by udzielane dotacje celowe na realizacj zada w zwizku z prowadzonymi pracami konserwatorskimi, restauratorskimi lub robotami budowlanymi przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, znajdujcym si na obszarze wojewdztwa dolnolskiego, posiadajcym istotne znaczenie kulturowe. Podmiotami
uprawnionymi do zoenia oferty i ubiegania si o dotacj celow z budetu wojewdztwa s dziaajce w obszarze kultury: - organizacje pozarzdowe w rozumieniu Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie - osoby prawne i jednostki organizacyjne dziaajce na podstawie przepisw stosunku Pastwa do Kocioa Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej, o stosunku Pastwa do innych kociow i zwizkw wyznaniowych oraz o gwarancjach wolnoci sumienia i wyznania, jeeli ich cele statutowe obejmuj prowadzenia dziaalnoci poytku publicznego - stowarzyszenia jednostek samorzdu terytorialnego Podmioty musz posiada tytu prawny do zabytku wynikajcy z prawa wasnoci, uytkowania wieczystego, trwaego zarzdu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowizaniowego. Podstaw ubiegania si o rodki w ramach dotacji, wedug zasad okrelonych w niniejszej uchwale, jest zoenie wniosku. Dotacja nie moe by przeznaczona m.in. na finansowanie kosztw staych dziaalnoci podmiotu ubiegajcego si o dotacj ani na zakupy i zadania inwestycyjne. Decyzj o udzieleniu lub nieudzieleniu dotacji podejmuje, na wniosek Zarzdu Wojewdztwa Dolnolskiego, Sejmik Wojewdztwa Dolnolskiego w formie uchway. Uwzgldnia si przy tym priorytety wynikajce z aktualnego Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego. Komisja oceniajca przy formuowaniu 103
oceny bierze pod uwag nastpujce kryteria: 1) Znaczenie zabytku dla dziedzictwa kulturowego (ze szczeglnym uwzgldnieniem jego wartoci kulturowej, w tym historycznej, artystycznej i naukowej oraz dostpnoci dla spoeczestwa 2) Stan zagroenia obiektu, ktry wymaga zabiegw konserwatorskich 3) Racjonalne uzasadnienie kosztw realizacji planowanych oraz wkad finansowy podmiotu wystpujcego o dotacj 4) Priorytety wynikajce z Programu opieki nad zabytkami wojewdztwa dolnolskiego oraz innych programw opracowanych na poziomie gmin i powiatw Dofinansowane w drodze konkursu ofert na realizacj zada publicznych z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego s prace konserwatorskie oraz wykonanie i funkcjonowanie zabezpiecze przeciwwamaniowych i przeciwpoarowych w obiektach o cennym wystroju i wyposaeniu, a take w budowlach drewnianych.
4.3. Dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw Gminy Strzegom
Podstaw prawn dla udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw Gminy Strzegom stanowi art.18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz. U. z 2001r. Nr 142, poz. 1591 z pn. zm.), art. 81 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pn. zm.). Uszczegowieniem tych przepisw jest podjta w dniu 22 grudnia 2008 r. Uchwaa Nr 79/08 Rady Miejskiej w Strzegomiu w sprawie okrelenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw, znajdujcych si na terenie Gminy Strzegom. Z budetu Gminy Strzegom mog by udzielane dotacje celowe na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, jeeli zabytek znajduje si na terenie Gminy Strzegom oraz posiada istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub kulturowe dla Gminy Strzegom. Podstaw ubiegania si o przyznanie dotacji jest zoenie wniosku, ktrego wzr okrela uchwaa Rady Miejskiej w Strzegomiu (zacznik nr 1). 104
Ponadto dotacja moe by udzielona kademu, kto posiada tytu prawny do zabytku wynikajcy z prawa wasnoci, uytkowania wieczystego, trwaego zarzdu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowizaniowego. Dotacje celowe z budetu Gminy Strzegom na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku udzielane mog by w zwizku z realizacj prac w zakresie okrelonym w art. 77 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Dotacje przyznaje Rada Miejska w Strzegomiu na wniosek Burmistrza Strzegomia w uchwale, ktra okrela nazw podmiotu, ktry otrzyma dotacj, cel na ktry bdzie przyznana dotacja, kwot przyznanej dotacji w roku budetowym. Samorzdy rnie sobie radz z wypenianiem ustawowego obowizku ochrony zabytkw. S jednak i takie gminy, ktre na renowacj zabytkw przeznaczaj wysokie kwoty. Jakie wsparcie na ten cel przeznacza si z budetu Gminy Strzegom przedstawiaj ponisze zestawienia.
Wysoko planowanych rodkw przeznaczonych na Kultur i ochron dziedzictwa narodowego w latach 2006-2010 z budetu Gminy Strzegom
TABELA 3 Budet 2010 - plan 2 998 617,00
LP
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego

Domy i orodki kultury, wietlice i kluby Biblioteki Pozostaa dziaalno
Plan
1.
2 209 527,00
2. 3.
530 700,00 258 390,00
Budet 2009 - plan 3 192 000,00
LP
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego

Domy i orodki kultury, wietlice i kluby
Plan
1.
2 445 000,00
2. 3. 4.
Biblioteki Pozostaa dziaalno Ochrona zabytkw opieka nad zabytkami i
517 000,00 170 000,00
60 000,00
105
Budet 2008 - plan 3 022 000,00
LP
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Domy i orodki kultury, wietlice i kluby
Plan
1.
2 137 000,00
2. 3. 4.
Biblioteki Pozostaa dziaalno Ochrona zabytkw i opieka nad zabytkami
495 000,00 200 000,00
190 000,00
Budet 2007 - plan 1 958 000,00
LP
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Domy i orodki kultury, wietlice i kluby Biblioteki
Plan
1.
1 280 000,00
468 000,00 130 000,00
2. Pozostaa dziaalno 3. 4. Ochrona zabytkw i opieka nad zabytkami 80 000,00
Budet 2006 - plan 1 551 000,00
LP
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Domy i orodki kultury, wietlice i kluby Biblioteki Pozostaa dziaalno Ochrona zabytkw i opieka nad zabytkami
Plan
1.
920 000,00
2. 3. 4.
451 000,00 120 000,00
60 000,00
106
Dotacje udzielone przez gmin na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach na terenie Miasta i Gminy Strzegom z budetu Gminy Strzegom
Tabela 4
ROK 2010 W trakcie roku 2010 zostay zabezpieczone rodki finansowe na dotacje celowe z budetu na dofinansowanie prac remontowych i konserwatorskich obiektw zabytkowych przekazane jednostkom niezaliczanym do sektora finansw publicznych LP 1. Wnioskodawca Parafia RzymskoKatolicka p.w. w. Barbary w Gniewkowie (filia Kostrza) Parafia RzymskoKatolicka p.w. w. App. Piotra i Pawa w Strzegomiu Kwota dotacji 30 000,00 Wykaz prac objtych dotacj Modernizacja instalacji elektrycznej kocioa filialnego w Kostrzy.
2.
15 000,00
Prace remontowe zwizane z napraw dachw w celu zabezpieczenia budowli przed wod.
ROK 2009 LP 1. Wnioskodawca Parafia RzymskoKatolicka p.w. w. Jana Chrzciciela Jaroszw Kwota dotacji 40 000,00 Wykaz prac objtych dotacj Wymiana instalacji elektrycznej oraz doprowadzenie nowego przycza energetycznego. Prace remontowo konserwatorskie w kociele polegay na wykonaniu modernizacji instalacji elektrycznej wraz z przeprowadzeniem pomiaru i aktualizacj systemu odgromowego. Ponadto dokonano wymiany witray dziennych w budynku kocioa. W ramach poniesionych wydatkw zrobiono instalacj elektryczn oraz zasilanie promiennikw ciepa, siatki zabezpieczajce oraz przeprowadzono renowacj okien witraowych. W ramach realizacji zadania ze rodkw z budetu Gminy Strzegom wymieniono pokrycie dachu budynku kocioa. Wymieniono czci elementw konstrukcyjnych wiby dachowej: supy, miecze i zastrzay, czenie dachu, wzmocniono krokwie. Nienadajce si do uytku pokrycie dachu zostao rozebrane i
2.
Parafia RzymskoKatolicka p.w. w. Trjcy witej w Olszanach
51 000,00
107
3.
Parafia RzymskoKatolicka p.w. w. Apostow Piotra i Pawa
9 000,00
4.
Parafia RzymskoKatolicka Gniewkw
20 000
5.
Parafia RzymskoKatolicka p.w. Chrystusa Krla Goczakw
10 000
uoono nowe pokrycie z dachwki ceramicznej. Wykonano i zamontowano nowe obrbki blacharskie rynny dachowe i rury spustowe z blachy miedzianej. Szczegowy zakres prac obj roboty rozbirkowe, napraw konstrukcji dachu i wykonanie nowego pokrycia z dachwki ceramicznej. Wykonanie prac remontowo-dekarskich: zamontowanie miedzianej rynny grnego dachu i rynny przy wiey pnocnej oraz rur spustowych i miedzianych obrbek blacharskich. Wymiana instalacji elektrycznej oraz doprowadzenie nowego przycza energetycznego w kociele filialnym w Kostrzy. Remont dachu wiey i przybudwek przylegych do wiey kocioa w Goczakowie. W ramach realizacji przedsiwzicia wymieniono pokrycie dachw wiey i przybudwek z dachwek, wymieniono czenie dachw, wykonano foliowanie i impregnacj wiey dachowej i przeprowadzono wymian instalacji odgromowej.
ROK 2008 LP 1. Wnioskodawca Parafia RzymskoKatolicka p.w. Chrystusa Krla Goczakw Parafia RzymskoKatolicka p.w. Najwitszego Zbawiciela i Matki Boskiej Szkaplerznej w Strzegomiu Parafia RzymskoKatolicka p.w. w. Barbary w Gniewkowie (filia Kostrza) Kwota dotacji 45 000 Wykaz prac objtych dotacj Wymiana wiby dachowej, blacharka, wymiana dachwki Renowacja zabytkowych awek i rekonstrukcja z powtrzeniem awek zabytkowych z podestami i podog, awki przycienne
2.
60 000
3.
45 000
Wymiana pokrycia dachu i wiey kocioa filialnego w Kostrzy
Wniosek o dofinansowanie prac restauratorskich, konserwatorskich i robt budowlanych moe zoy kady z uprawnionych podmiotw, a grono beneficjentw jest szerokie. W praktyce jednak najczciej wnioski skadaj przedstawiciele obiektw sakralnych, mniejsze zainteresowanie jest ze strony pozostaych osb, ktre s uprawnione do skorzystania z tej formy pomocy. Priorytetem w przyznawaniu rodkw s prace zabezpieczajce i remontowe przy obiektach o zym stanie technicznym. 108
Wykorzystanie rodkw zewntrznych na prace przy obiektach zabytkowych na terenie gminy w latach 2003-2007 Tabela 5 LP rdo dofinansowania 1. Wojewdzki Konserwator Zabytkw 2. 3. 4. 5. 6. Wojewdzki Konserwator Zabytkw Fundacja Wsppracy Polsko-Niemieckiej Fundacja Wsppracy Polsko-Niemieckiej Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzd Marszakowski Wojewdztwa Dolnolskiego
Kwota dotacji 5 000,00 15 000,00 40 000,00 40 000,00 96 434,00 570 810,03
Nazwa zadania i lokalizacja Remont Wiey Targowej Konserwacja pomnika w. Jana Nepomucena Remont Wiey Targowej Remont Wiey Targowej Remont elewacji budynku Wiey Targowej Wykonanie cieek rowerowych w Gminie Strzegom etap I przebudowa alejki parkowej na ciek rowerow wzdu nasypu kolejowego od ul. Kasztelaskiej do ul. Dolnej, etap II przebudowa drogi na ciek rowerow w obrbie Gry Krzyowej Przebudowa parku przy ul. Krtkiej w Strzegomiu
Rok 1997 1997 1999 1999 2006 2009

(wnioskowane zadanie jest na 7 miejscu listy rezerwowej o dofinansowanie projektu)
7.
8.
Urzd Marszakowski Wrocaw Regionalny Program Operacyjny Priorytet 9 Miasta Urzd Marszakowski Wrocaw Regionalny Program Operacyjny Priorytet 9 Miasta Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Program Infrastruktura Kultury
1 655.163,64
2009
(w trakcie weryfikacji)
4.791.214,72
Przebudowa ze zmian sposobu uytkowania budynku poklasztornego przy ul. Kociuszki w Strzegomiu Remont, przebudowa i rozbudowa SCK etap I sala widowiskowa
(obiekt wpisany do Gminnej Ewidencji Zabytkw)
2009
(w trakcie weryfikacji)
9.
1 000 000,00
2009
Wadze Strzegomia podejmuj szereg dziaa na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. Znalazy one odzwierciedlenie w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Strzegom, ktry jest dokumentem dugofalowym i obejmuje w szczeglnoci zadania inwestycyjne. Warto podkreli, e odnowa zdegradowanych przestrzeni miejskich jest procesem zoonym
109
i wieloaspektowym, dlatego w swoim zakresie Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Strzegomia definiuje gwne problemy miasta. Zaliczono do nich m. in. wystpowanie na terenie miasta obszarw o nasilonej przestpczoci, zy stan techniczny zabytkw oraz budynkw mieszkalnych, niewykorzystany potencja przestrzenny (niezagospodarowane skwery, parki), nisk estetyk otoczenia budynkw. Na podstawie zdefiniowanych problemw ustalono, e gwnym celem programu bdzie poprawa jakoci ycia mieszkacw, wzrost integracji spoecznej oraz poprawa estetyki centrum miasta poprzez nadanie nowej jakoci funkcjonalnej wartociowym, ale dotd zaniedbanym elementom zabytkowej infrastruktury Strzegomia. Dlatego w ramach realizacji programu lokalnego zdecydowano si na realizacj nastpujcych zada inwestycyjnych: Przebudowa ze zmian sposobu uytkowania budynku poklasztornego Budynek poklasztorny znajduje si w centralnej czci miasta i jest usytuowany w obrbie zespou staromiejskiego przy ulicy Kociuszki. Obecny stan techniczny zabytkowego budynku jest bardzo zy. Widoczne s spkania cian i sklepie, mury i stropy s znacznie zawilgocone, budynek posiada ubytki tynkw i dekoracji architektonicznej. Zgodnie ze wskazaniami konserwatorskimi naleaoby zapewni ochron bryy i ukadu przestrzennego budynku z wirydarzem i sklepionymi krugankami, a take formy dachu, elewacji, portali i detali architektonicznych. Zgodnie z zapisami Studium wartoci kulturowych do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego czci miasta Strzegom, obrb staromiejski budynek klasztorny wymaga wprowadzenia nowej funkcji, odpowiadajcej jego wartoci zabytkowej oraz podjcia w trybie pilnym prac zabezpieczajco remontowych (tj. zabezpieczenie i wzmocnienie konstrukcji budynku, przeoenie dachu, zaoenie systemu odprowadzania wd opadowych, osuszenie murw, uzupenienie ubytkw lub wymiana tynkw z zachowaniem detalu architektonicznego). Po zakoczeniu prac zabytkowy obiekt bdzie peni wane funkcje spoeczne i kulturalne, a swoj siedzib bd miay: Gminne Centrum Informacji, Centrum Informacji Turystycznej z promocj gminy, organizacje pozarzdowe, Punkt Informacji Turystycznej, w ktrym turysta dowie si wszystkiego o atrakcjach gminy, Towarzystwo Mionikw Ziemi Strzegomskiej oraz Strzegomskie
110
Towarzystwo Historyczno-Poszukiwawcze, ktre zajmuj si midzy innymi poszukiwaniem i gromadzeniem eksponatw oraz kultywowaniem i upamitnianiem historii i dziejw ziemi strzegomskiej. W zabytkowym klasztorze ponadto zaplanowano utworzenie sali
konferencyjnej, zaplecza administracyjno socjalnego oraz sali wystawowej. Warto podkreli fakt, e jednym z wanych elementw systemu ochrony zabytkw s muzea, ktre peni rol depozytariusza pamitek przeszoci. Niepokojcy jest fakt, e czsto przedsiwzicia, ktrych celem jest utworzenie muzeum nie spotykaj si ze wsparciem ze strony lokalnego samorzdu. Inaczej sytuacja wyglda w Strzegomiu, gdzie pomys utworzenia takiego miejsca spotka si z przychylnoci i aprobat lokalnych wadz. Wprawdzie utworzenie muzeum jest kosztownym przedsiwziciem, ale wyszym celem, ktry przywieca lokalnym dziaaniom, jest stworzenie kolekcji pamitek przeszoci i miejsca, w ktrym pamitki zwizane z lokaln histori, ktra jest przecie najblisza mieszkacom, mogyby znale schronienie. W zabytkowym klasztorze swoj siedzib znajdzie Izba Tradycji - Muzeum Ziemi Strzegomskiej. W wyniku prac podkrelone zostan zabytkowe wntrza klasztoru, zwaszcza kruganki, zagospodarowany zostanie dziedziniec wewntrzny i teren wok klasztoru. Dziedziniec klasztorny prcz funkcji rekreacyjnych bdzie peni rol lapidarium, gdzie eksponowane bd rzeby oraz kamienne detale odnalezione przy okazji prowadzenia wykopalisk, bada, a take remontw obiektw zabytkowych miasta Strzegomia. Przebudowa parku przy ul. Krtkiej w Strzegomiu W obrbie parku miejskiego zachoway si mury miejskie z Baszt Dziobow (Ptasi). Obecnie mury i baszta s w bardzo zym stanie technicznym. Baszta posiada liczne spkania i znaczne zwilgocenie cian, spowodowane nieszczelnym pokryciem dachowym, brakiem systemu odprowadzania wd opadowych oraz podsikaniem murw. Jak wynika z zaoe Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Strzegom obiekt wymaga podjcia w trybie pilnym prac zabezpieczajco remontowych. Inwestycja przewiduje przebudow Parku Miejskiego, w nastpujcym zakresie: wykonanie placw utwardzonych kostk, wykonanie placu z podwyszonym miejscem na scen (muszla koncertowa), wykonanie cieek utwardzonych kostk, wykonanie owietlenia parku (latarnie), usytuowanie awek, koszy na mieci, wykonanie murkw terenowych, mostkw drewnianych, jako elementw maej architektury, 111
wykonanie remontu wiey dziobowej stanowicej element murw miejskich parku. Wedug przewidywa ta cz miasta wraz z wykorzystaniem zabytkowych przestrzeni bdzie suya do organizacji rnego rodzaju dziaalnoci, spotka i imprez spoeczno kulturalnych. W paku znajd si przede wszystkim: miejsce na wystawy, na zajcia i zabawy dla dzieci, w tym dla dzieci niepenosprawnych, na organizacj wystaw i ekspozycji w Wiey Dziobowej. Cz terenu parku zostanie przystosowana do gier i zabaw intelektualnych i bdzie wyposaona w awki. Przebudowa odcinka nawierzchni ul. Kociuszki w Strzegomiu Przedsiwzicie przewiduje modernizacj odcinka blisko 200 m ul. Kociuszki, przylegajcego do Klasztoru (od Rynku do ulicy Parkowej) z jednej strony i do parku z drugiej strony. Cig ten znajduje si na terenie starej czci miasta. Jak czytamy w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Strzegom, w ramach inwestycji przewiduje si odtworzenie nawierzchni drogi z kostki granitowej oraz budow nowego chodnika. Dnia 29 padziernika 2007 r. decyzj nr 605/2007 Wojewdzki Konserwator Zabytkw we Wrocawiu wyda pozwolenia naprowadzenie prac i robt przy obiekcie zabytkowym obszar Starego Miasta w Strzegomiu. Przeprowadzenie dziaa rewitalizacyjnych, w tym wyremontowanie budynku klasztornego z przystosowaniem go na cele spoeczne, a take przebudowa parku przy ul. Krtkiej w Strzegomiu, pozwoli wzbogaci ofert rekreacyjn miasta. Zadania, ktre zostay przewidziane do realizacji w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Strzegom, nie s bezporednio wymienione
w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom. Projekty umieszczone w obydwu dokumentach maj charakter komplementarny i cznie przyczyni si do oywienia spoeczno gospodarczego miasta. W 2009 r. zoono wnioski w ramach RPO o dofinansowanie przebudowy budynku poklasztornego oraz przebudowy parku miejskiego od ul. Kociuszki do ul. Dolnej, ktra obejmuje rwnie remont zabytkowych murw miejskich w parku na tym odcinku i remont zabytkowej Wiey Dziobowej. Prace zostan przeprowadzone w ramach rewitalizacji centrum Strzegomia. Ukad urbanistyczny centrum miasta jest rwnie wpisany do rejestru zabytkw i objty jest Lokalnym Programem Rewitalizacji. Warto zatem wspomnie o dziaaniach remontowo-inwestycyjnych w tym rejonie (rwnie przewidziane na 2010 r.) tj. budowa budynku komunalnego przy ul. Tomasza-widnickiej, ktre s dziaaniami na rzecz ochrony dziedzictwa. 112
Ponadto na terenie gminy byy i bd prowadzone remonty i konserwacje takich obiektw jak: paac i park w Morawie, byy obz Gross- Rosen (gmina budowaa tam wodocig), paac Stanowice i park paacowy, paac elazw z parkiem, park w kiewce, wiatrak wieowy-holenderski w kiewce, hotel Granit w Rynku Strzegom, budynek mieszkalny ul. Paderewskiego 3. S to obiekty wpisane do rejestru zabytkw, jednak nie stanowi wasnoci ani wspwasnoci gminy. Nie jest wykluczone wspfinansowanie niektrych tego typu obiektw przez gmin jako zabytkw w ramach opieki nad zabytkami pooonymi na terenie gminy. Na terenie Gminy Strzegom prowadzony jest szereg dziaa, ktrych celem jest dbanie o stan dziedzictwa kulturowego. W obszarze zainteresowa s nie tylko zabytki o najwyszym znaczeniu dla gminy, ktre wyrniaj j na tle innych w regionie i s charakterystyczne dla danego obszaru, ale rwnie pozostae zabytki, ktre skadaj si na pojcie dziedzictwa kulturowego gminy. Odzwierciedleniem planowanych dziaa s wieloletnie programy inwestycyjne. Na terenie Gminy Strzegom okrelone zostay limity wydatkw na wieloletnie programy inwestycyjne w latach 2010-2012 (zacznik 5 do Uchway Nr 82/09 z dnia 29.12.2009 r. w sprawie uchwalenia Budetu Gminy Strzegom). W ramach WPI przewidzianych zostao szereg dziaa. Na potrzeby niniejszego opracowania wymieni naley szczeglnie nastpujce zadania: 1. Rewitalizacja Centrum Miasta Strzegomia przebudowa ze zmian sposobu uytkowania budynku poklasztornego przy ul. Kociuszki w Strzegomiu. czny koszt finansowy 11 345 904,00 z 2. Budowa cmentarza komunalnego w Strzegomiu przy ul. Wabrzyskiej. czny koszt 4 500 000,00 z 3. Remont kaplicy cmentarnej przy ul. Olszowej. czny koszt 500 000,00 z 4. Remont, przebudowa i rozbudowa SCK etap I. czny koszt 5 500 000,00 z Gmina Strzegom podejmuje take sukcesywnie dziaania zwizane z pielgnacj
i rewaloryzacj zieleni zabytkowej. W 2008 r. zosta wykonany projekt budowlany wraz z projektem zagospodarowania terenu przylegajcego do parku przy ul. Krtkiej w Strzegomiu (koszt 28 060 z), w roku 2009 r. wykonano prace badawcze i projektowe zwizane z zamierzeniem konserwacja murw obronnych oraz prac remontowych baszty 113
dziobowej (koszt 36 600 z), a take opracowano studium wykonalnoci dla zadania Rewitalizacja centrum miasta Strzegomia przebudowa parku przy ul. Krtkiej (koszt 18 056 z). Przygotowywane jest take postpowanie przetargowe o roboty budowlane, zwizane z przebudow parku przy ul. Krtkiej.
Poniej przedstawiamy zakres prac wykonanych i planowanych przez Wydzia Inwestycji i Remontw zwizanych z obiektami zabytkowymi
Tabela 6 Zadanie (w rozbiciu na lata): ROK 2006 :
1)Elewacja wiey targowej obiekt wpisany do rejestru zabytkw
Zakres robt :
Zakres robt obejmowa wykonanie nowych tynkw elewacji w tym tynkw renowacyjnych oraz renowacj detalu kamiennego oraz wykonanie nowych obrbek blacharskich na Zadanie to skadao si z : 1)wymiany okien na nowe PCV wraz z parapetami wewntrznymi i renowacj drzwi zewntrznych 2)wymiany instalacji c.o. wraz z wykonaniem wza cieplnego 3)remontu czci piwnicznej oraz wykonaniem platformy dla niepenosprawnych celem dostosowania obiektu do nowych przepisw
Koszt brutto w z:
127 811,59 z Dofinansowanie w wysokoci 96 434 z z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Operacyjnego "Dziedzictwo kulturowe", 391 284,07 z
2)Remont budynku Urzdu Miejskiego: wymiana okien, wymiana instalacji co, platforma dla niepenosprawnych obiekt znajdujcy si w wykazie
3)Remont kamienicy usugowomieszkalnej Rynek 46/47 - obiekt znajdujcy si w wykazie
Remont obejmowa miedzy innymi : wymian wiby ,acenia oraz wykonanie nowego pokrycia z dachwki ceramicznej jak rwnie wykonanie nowych tynkw elewacji z zastosowaniem tynkw renowacyjnych
240 162,48 z
ROK 2007 : 1)Remont ZSP w Jaroszowie obiekt znajdujcy si w wykazie Remont obejmowa : 1)wymian acenia ,uoenie membrany wiatroizolacyjnej oraz wykonanie nowego pokrycia z 355.979,36 z
114
dachwki ceramicznej. 2)modernizacj sali gimnastycznej wraz z zapleczem,pomieszcze bibliotecznych ,wymian okien w caym obiekcie ROK 2008 : 1)Remont dachu i elewacji budynku Urzdu Miejskiegoobiekt znajdujcy si w wykazie Zadanie to obejmowao midzy innymi : 1)wymian acenia, uoenie membrany wiatroizolacyjnej oraz wykonanie nowego pokrycia z dachwki ceramicznej. W ramach zadania przeprowadzono take remont tarasu z wykonaniem izolacji oraz okadzinami z pytek gresowych 2)czciowe skucie starych tynkw, uzupenienie, wykonanie nowych z zachowaniem technologii wybranego systemu Kompleksowy remont obiektu w celu wykonania 11 mieszka obejmujcy midzy innymi : 1)wykonanie nowej elewacji z wymian stolarki okiennej i drzwiowej , 2) wymian acenia oraz wykonanie nowego pokrycia z dachwki ceramicznej , docieplenie , 3) wykonanie nowych instalacji wewntrznych 4)wykonanie nowych elbetowych stropw i klatki schodowej , 5)renowacj elementw kamiennych i stalowych. Wykonano remont dachu polegajcy na wymianie acenia oraz wykonaniu nowego pokrycia z dachwki ceramicznej , docieplono strop. 900 590,00 z
ROK 2009: 1 550 043,87 z 1)Przebudowa ze zmian sposobu uytkowania budynku po byym przedszkolu w Jaroszowie -obiekt znajdujcy si w wykazie
2)Remont wietlicy wiejskiej w Midzyrzeczu - obiekt znajdujcy si w wykazie
66 523,87 z
Inwestycje prowadzone i planowane 3) Przebudowa ze zmian sposobu uytkownia budynku poklasztornego przy Kociuszki w Strzegomiu
Zadanie w trakcie realizacji. (rozpoczto w 2009 r.) Zadanie obejmuje m.in. generalny remont i adaptacj istniejcego obiektu, utworzenie na dziedzicu lapidarium, uporzdkowanie podwrza, wykonanie chodnikw doj i zieleni, wykonanie drogi wewntrznej i parkingw,
Cakowity koszt znany bdzie po zakoczeniu zadania. (ok. 5 500 000 mln)
115
Budowa budynku mieszkalnego przy ul. widnickiej w Strzegomiu obiekt budowany w granicach obszaru Starego Miasta wpisanego do rejestru zabytkw pod nr 417 Remont wietlicy wiejskiej w Stanowicach (obiekt znajdujcy si w wykazie )
wykonanie wewntrznych instalacji wod.-kan, gazowej c.o., elektrycznej, wentylacji , likwidacj starych i wykonanie nowych przyczy wod.kan., kanalizacji deszczowej. Planowane rozpoczcie 2010r.
Planowane rozpoczcie 2011r.
Oprcz powyszych Gmina Strzegom wykonaa remonty i prace modernizacyjne w budynkach mieszkalnych wpisanych do rejestru zabytkw lub objtych ochron konserwatorsk. Prace remontowe prowadzone przez Wydzia Gospodarki Lokalowej, ze wzgldu na stan prawny danej nieruchomoci, realizowane s w trzech kierunkach, a mianowicie: 1. Zadania remontowe realizowane w ramach obowizujcej umowy o zarzdzanie i administrowanie nieruchomociami Gminy Strzegom, ktrych wykonawc jest Zakad Gospodarki Mieszkaniowej w Strzegomiu. Dotyczy to prac remontowych w ramach ryczatu, w ramach tzw. planu remontw oraz w zakresie drobnych napraw i usuwania awarii. 2. Zadania remontowe realizowane (typowane i zlecane) bezporednio przez Wydzia Gospodarki Lokalowej. 3. Zadania realizowane w ramach udziau gminy w budynkach stanowicych Wsplnoty Mieszkaniowe wg ustalonego na dany rok kalendarzowy planu gospodarczego oraz odrbnych uchwa. Szacuje si, e w zakresie wykonanych prac remontowych gmina w okresie lat 2006-2009 wydatkowaa rodki finansowe w kwocie 1 200 000 z. Zostay one przeznaczone m.in. na remonty pokrycia dachw, roboty dekarskie, wymiany instalacji gazowych oraz wykonanie brakujcych wentylacji, naprawy instalacji elektrycznej, wymiany biegu schodowego, likwidacj szkd powiatrowych dachw, na wymiany stropw, instalacji wodnokanalizacyjnej, pokrycie kosztw remontw elewacji, remonty klatek schodowych po poarze. Oprcz tego wykonano m.in. remonty kominw, piony kanalizacji sanitarnej, wymieniano drzwi wejciowe, prowadzono remonty klatek schodowych, wymieniano tynki, malowano ciany i klatki schodowe, wykonano remont zabezpieczajcy budynku mieszkalnego, wymieniano rynny i rury spustowe. 116
III Polityka Gminy Strzegom w zakresie ochrony zabytkw
1. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy
Dziedzictwo kulturowe stanowi dla Gminy Strzegom z jednej strony przedmiot ochrony, a z drugiej za potencja, ktry naley umiejtnie wykorzysta na potrzeby rozwoju. Strategia Rozwoju Gminy wskazuje, e gmina Strzegom posiada silny potencja rozwojowy. Przy formuowaniu dziaa naley wykorzysta szanse rozwojowe istniejce w otoczeniu. Specyficzne uksztatowanie terenu, wartociowe obiekty zabytkowe, wydarzenia sportowe i kulturalne posiadajce status imprez midzynarodowych sprawia, e gmina Strzegom ma potencja sta si gmin atrakcyjn turystycznie. Zmienia si przy tym pojmowanie kultury i dziedzictwa kulturowego jako niedochodowych. Dziaania w tej materii naley potraktowa jako dugoterminowe inwestycje, ktre generuj dochody i nowe miejsca pracy. Korzyci s jednak wiksze, bowiem powstaje moliwo przekazania nastpnym pokoleniom zachowanej tradycji, w tym dbr kultury, ktre stanowi wyznacznik lokalnej tosamoci. Zabytki i umiejtnie pielgnowana tradycja podnosz nie tylko atrakcyjno turystyczn i przyczyniaj si do rozwoju turystyki. Historia i dziedzictwo kulturowe, zarwno materialne jak i niematerialne, mog wspczenie stanowi jeden z gwnych atutw, ktry podniesie konkurencyjno Ziemi Strzegomskiej. Przyjty przez Rad Gminy Gminny Program Opieki nad zabytkami jest elementem polityki samorzdowej. Powinien zatem suy podejmowaniu racjonalnych i planowych dziaa dotyczcych wspierania, koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytkw i krajobrazu kulturowego oraz upowszechnianiu i promowaniu dziedzictwa kulturowego Gminy Strzegom. Gminy Program Opieki nad Zabytkami powinien pomc w aktywnym zarzdzaniu zasobem jakim jest dziedzictwo kulturowe gminy. Docelowo wskazane dziaania powinny by skierowane na popraw stanu zabytkw, ich adaptacj i rewaloryzacj oraz zwikszenie dostpnoci do nich mieszkacom i turystom. Dziaania mog przyczyni si do zwikszenia atrakcyjnoci regionu Ziemi Strzegomskiej oraz do podniesienia atrakcyjnoci oferowanych produktw turystycznych. Realizujc powysze mona szerzej od dotychczasowego wykorzysta potencja zwizany z dziedzictwem kulturowym. Ustala si, e gminny program opieki nad zabytkami i dziaania powinny te budzi w lokalnej spoecznoci wiadomo wsplnoty 117
kulturowej i wsplnej odpowiedzialnoci za dbao o zachowanie wartoci kulturowych. Opieka nad zabytkami naley do zada samorzdu. Zwykle jest tak, e przy wyborze priorytetowych dziaa wadze lokalne kieruj si gwnie zadaniami z tzw. dziedzin inwestycji koniecznych, np. budow drogi, kanalizacji, remontem szkoy, a zapominaj o zabytkach. Trzeba pamita, e inwestujc w kultur podnosi si konkurencyjno regionw zarwno pod wzgldem turystycznym jak i inwestycyjnym. Istotnym elementem oceny szans i zagroe oraz ustalenia kierunkw dziaa w obszarze ochrony zabytkw byo przeprowadzenie badania ankietowego na temat ochrony zabytkw wrd lokalnej spoecznoci Strzegomia (zacznik nr 2). Badanie ankietowe
w formie pisemnej ankiety zawierajcej pytania otwarte i zamknite przeprowadzono wrd wytypowanej grupy spoecznej. Pytania skierowano do: organizacji pozarzdowych dziaajcych na terenie Miasta i Gminy Strzegom (13 organizacji), parafii Gminy Strzegom (7 parafii), soectw (23 soectwa), placwek owiatowych (15 placwek, w tym 6 Publicznych Szk Podstawowych, 2 Zespoy Szkolno-Przedszkolne, 4 Gimnazja, 3 przedszkola). Celem ankiety byo zebranie aktualnych danych dotyczcych zabytkw, ktre posuyy do ustalenia wnioskw i postulatw dotyczcych wyznaczenia kierunkw dziaa i skutecznej opieki nad zabytkami na terenie Miasta i Gminy Strzegom. W efekcie, rozesano cznie 58 ankiet, z czego otrzymano z powrotem 7 wypenionych ankiet. Wyniki zebrano i przedstawiono poniej. Ju sam fakt niezwykle maej liczby podmiotw, ktre zdecydoway si odpowiedzie na ankiet sugeruje, niewielkie zainteresowanie i lekcewaenie tematu ochrony zabytkw wrd lokalnej spoecznoci. Ankieta Czy na terenie Gminy Strzegom dziaaj instytucje, stowarzyszenia (organizacje spoeczne) zajmujce si ochron i promocj dziedzictwa kulturowego gminy? Prosz wymieni jakie Z otrzymanych ankiet najwicej osb wskazao Towarzystwo Mionikw Ziemi Strzegomskiej (3 gosy), Strzegomskie Centrum Kultury (2 gosy) i Wydzia Owiaty, Kultury i Sportu Urzdu Miejskiego w Strzegomiu (2 gosy). Jednorazowo wymieniono takie instytucje jak: Bractwo Joannitw, Bractwo w. Jzefa, Wydzia Sztuki Sakralnej widnickiej Kurii Biskupiej, Towarzystwo Przyjaci Ziemi Strzegomskiej, Bibliotek Miejsk, Towarzystwo Przyjaci Strzegomia i szkoy. Na podstawie przytoczonych bdnie nazw instytucji, organizacji spoecznych zajmujcych si ochron i promocj dziedzictwa 118
kulturowego gminy ustala si zapewnienie mieszkacom Strzegomia informacji na temat instytucji dziaajcych w tym obszarze oraz zakresu i form prowadzonych przez nie dziaa. Na terenie Miasta i Gminy Strzegom w szczeglnoci dla potrzeb niniejszego opracowania na uwag zasuguje funkcjonowanie takich podmiotw jak:
1. Towarzystwo Mionikw Ziemi Strzegomskiej 2. Strzegomskie Stowarzyszenie Historyczno-Poszukiwawcze 3. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Strzegom 4. Zwizek Harcerstwa Polskiego, szczep Strzegom 5. Bractwo Rycerskie Joannitw Strzegomskich (redniowiecze) 6. Towarzystwo Opieki nad byym obozem koncentracyjnym Gross Rosen 7. Zwizek Kombatantw Rzeczpospolitej Polskiej i byych winiw politycznych koo w Strzegomiu 8. Zwizek Sybirakw Docelowo naley zatem rozpocz dziaania, ktre przybli mieszkacom Miasta i Gminy Strzegom zakres prac i funkcjonowanie tyche instytucji. Warto rwnie wczy podmioty wymienione w punktach od 1 do 9 w dziaania Gminy Strzegom w obszarze kultury, ochrony dziedzictwa kulturowego i promocji.
Czy strona internetowa Gminy Strzegom zawiera informacje o zabytkach regionu?
Oprcz wspierania publikacji, gmina Strzegom promuje si poprzez wydawany Informator Gminy Strzegom oraz stron internetow www.strzegom.pl. Dodajmy, e serwis by dwukrotnie nagradzany prestiowymi nagrodami w 2005 roku otrzyma tytu Zotej Mapy 2005 - Samorzdowy Lider Elektronicznej Administracji, a w 2007 roku uplasowa si na czwartym miejscu w kategorii gmin wiejsko-miejskich w konkursie Lider Internetu organizowanym przez Agencj Interaktywn 3Cube oraz Wysz Szko Handlow we Wrocawiu, pod patronatem Stowarzyszenia Na Rzecz Promocji Dolnego lska.
119
Osoby ankietowane w przewaajcej wikszoci wykazay, e strona internetowa Gminy Strzegom zawiera informacje o zabytkach regionu. Tylko jedna osoba udzielia odpowiedzi nie wiem. Wskazano, e informacje dotyczce zabytkw umieszczone na stronie internetowej s skromne i niewystarczajce. Wystpuje zatem potrzeba ich uzupenienia i aktualizacji. Jakie zabytki - wedug Pani/Pana opinii s najbardziej charakterystyczne dla gminy, wzbudzaj najwiksze zainteresowanie turystw, czy zdarzaj si oceny negatywne, co moe budzi najwiksze kontrowersje? Wskazano, e najbardziej charakterystycznym zabytkiem dla Miasta i Gminy Strzegom jest Bazylika Mniejsza. W uwagach ankietowanych pojawia si informacja, e zabytki sztuki sakralnej (kocioy) s zadbane i nieustannie remontowane. Zabytki s sabo reklamowane, a zdaniem ankietowanych pilnego remontu wymagaj zwaszcza mury obronne. Liczbowe rezultaty badania ankietowego przedstawiaj si nastpujco: Bazylika Mniejsza (6 gosw), Paac w Morawie, Koci pw. w. Barbary, Kaplica w. Antoniego (2 gosy). Jednorazowo wymieniono take Baszt Dziobow, Koci Matki Boej Szkaplerznej i Zbawiciela wiata, Kaplic w. Jadwigi, Wie Targow, mury obronne oraz zesp paacowy w elazowie. Jedna spord osb ankietowanych nie potrafia udzieli odpowiedzi na pytanie. Oceny negatywne dotycz zego stanu technicznego i wygldu zabytkw pojedynczych obiektw.
Prosz wymieni ktre miejsce, obiekt zabytkowy uwaa Pani/Pan za najbardziej atrakcyjny dla Gminy Strzegom i uzasadni wybr
krzye pokutne 13%
Gra Krzyowa 13%
Bazylika Mniejsza 74%
120
Bazylika Mniejsza w Strzegomiu zostaa uznana za perek architektoniczn Ziemi Strzegomskiej, ktra posiada bogate wntrze i zadbany wygld i stanowi cenne dziedzictwo kultury caego Dolnego lska i rodkowej Europy. Ponadto wskazano, e cenna jest take figura Matki Boej, ktra w redniowieczu cudownie wybawia od zarazy rzesze ptnikw. Strzegomianie podkrelili wielko kocioa i fakt wyrnienia wityni tytuem Bazyliki Mniejszej. Ktry z zabytkowych kociow znajdujcych si na terenie Miasta lub Gminy Strzegom jest Pani/Pana zdaniem najbardziej atrakcyjny turystycznie i dlaczego?
Koci Parafialny w Rusku 15%
Bazylika Mniejsza 85%
Ze wzgldu na architektur, kubatur i ilo zabytkw za najbardziej atrakcyjny turystycznie obiekt zostaa uznana rwnie Bazylika Mniejsza w Strzegomiu. Obiekt zosta wymieniony ze wzgldu na pikno architektury gotyckiej, cenne dziea architektonicze (bogato rzebione portale nad bramami wejciowymi, pnogotyck chrzcielnic z XVI w., ambon
renesansow z 1592 r., sakramentarium). Na dzwonnicy znajduje si najstarszy pracujcy dzwon w Polsce z roku 1318. Wskazano rwnie, e zabytek (podobnie jak i inne zabytki znajdujce si na terenie Miasta i Gminy Strzegom) mimo swojej atrakcyjnoci jest zbyt sabo reklamowany.
121
Ktry z zabytkw znajdujcych si na terenie Gminy Strzegom jest najbardziej atrakcyjny pod wzgldem historycznym? Wybr prosz uzasadni Zdaniem ankietowanych najwiksz warto historyczn posiada Bazylika Mniejsza. Wskazano, e mury obronne s bardzo atrakcyjne historycznie, ale s jednoczenie w bardzo zym stanie technicznym i wymagaj remontu. Jednorazowo wymieniono take takie instytucje jak: Koci w. Antoniego, Wie Targow, Koci w. Barbary. Powysze dane pozwalaj sformuowa wniosek, e strzegomskie zabytki wymagaj podjcia dziaa promocyjnych, ktrych celem bdzie pokazanie ich atrakcyjnoci, wartoci turystycznej i historycznej.
Kosci pw.w. Antoniego 11% Bazylika Mniejsza 45% Wiea Targowa 11% Koscio pw. w.Barbary 11%
Nie wiem 11%
Mury obronne 11%
Jak funkcj Pani/Pana zdaniem peni strzegomskie zabytki? Osoby ankietowane wskazay, e strzegomskie zabytki peni przede wszystkim funkcj turystyczn, edukacyjn i historyczn. Warto ten fakt wykorzysta w przypadku okrelenia kierunku prac na rzecz ochrony zabytkw i dziaa promocyjnych. W nieco mniejszym stopniu strzegomskie zabytki peni funkcj rekreacyjn i zaspokajaj potrzeb odpoczynku, relaksu, rozrywki.
122
kulturaln 16%
adn 0% turystyczn 23%
edukacyjn 23%
rekreacyjn 6% informacyjn 13% historyczn 19%
Co uwaa Pani/Pan na temat adaptacji zabytkw na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne lub spoeczne? Ankietowani s zdania, e adaptacja zabytkw na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne lub spoeczne jest jak najbardziej pozytywnym zjawiskiem. Dziki takim dziaaniom adaptowane zabytki pozwalaj unaoczni modziey oraz osobom dorosym wielkie walory kryjce si w murach danego zabytku. Wskazano, e niektre zabytki tj. Klasztor Karmelitw wrcz powinny by adaptowane na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne i rekreacyjne lub spoeczne pod warunkiem waciwego zarzdzania i zapewnienia odpowiedniego nadzoru. Kada renowacja i adaptacja zabytkw, zdaniem ankietowanych, jest wskazana i potrzebna. Zabytki to historia, ktr naley pielgnowa, ocali, ale i w jak najwikszym stopniu pokazywa. Taka adaptacja moe czy w sobie wymienione wyej funkcje, suy promocji miasta, a przez to pomc pozyska fundusze na renowacj. Wyjtkiem s w nieznacznym stopniu zabytki sakralne, ktrych zasadniczym celem jest krzewienie wiary i rozwoju religijnego czowieka, a w dalszej kolejnoci realizacja innych funkcji.
123
Czy jest Pani/Panu znana historia i pochodzenie zabytkw Miasta i Gminy Strzegom (data powstania, dzieje)?
nie znam 29%
dobrze znam 57%
znam 14%
Wyniki ankiety pokazuj, e strzegomianie znaj dobrze histori i pochodzenie zabytkw. Jednak na podstawie kilku odpowiedzi nie mona w tym przypadku wycign ostatecznych wnioskw. Ustala si podjcie biecych i systematycznych dziaa, ktre dostarcz mieszkacom informacji i podstawowej wiedzy na temat zabytkw i ochrony dziedzictwa kulturowego.
Pienidze wydawane na przedsiwzicia zwizane z histori i kultywowaniem tradycji miasta (w tym na renowacj zabytkw) jest: strat pienidzy, sposobem na zwabienie turystw, istotnym elementem zachowania tosamoci kulturowej?
strata pienidzy 0%
sposb na zwabienie turystw 13%
istotny element tosamoci 87%
124
Jak wynika z udzielonych odpowiedzi rodki finansowe przeznaczane na przedsiwzicia zwizane z histori i kultywowaniem tradycji miasta (w tym na renowacj zabytkw) s istotnym elementem zachowania tosamoci kulturowej. W zwizku z powyszym zasadnym jest dostarczenie zainteresowanym wacicielom zabytkw na terenie Miasta i Gminy Strzegom informacji o moliwociach i rdach pozyskiwania rodkw finansowych na prace renowacyjne, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw i znajdujcych si na terenie Miasta i Gminy Strzegom oraz prowadzenie dziaa w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego. Prosz wymieni potencjalne rda pozyskania rodkw na zadania zwizane z renowacj i remontami zabytkw Na uwag zasuguje rnorodno wskazanych w badaniu ankietowym rde, ktre stanowi rdo pozyskania rodkw na zadania zwizane z renowacj i remontami zabytkw. Najczciej wymieniano: Fundusz Ochrony Zabytkw (6 gosw), Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (4 gosy), Urzd Wojewdzki (3 gosy), Fundusz Kocielny przy Ministerstwie Spraw Wewntrznych i Administracji (3 gosy), Gmin Strzegom (2 gosy) i rodki pochodzce od sponsorw (2 gosy). Oprcz wyej wymienionych jednorazowo wskazano na: Starostwo Powiatowe w widnicy, Fundusz Ochrony rodowiska, organizacje kocielne, Urzd Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw oraz moliwo pozyskiwania rodkw z dziaalnoci biecej instytucji zabytkowych. Dane wskazuj, e respondenci maj wiedz na temat pozyskiwania rodkw finansowych i rnorodnoci rde finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych. Prosz wymieni korzyci wynikajce z ochrony zabytkw Ankietowani widz szereg korzyci, ktre wynikaj z ochrony zabytkw. Ochrona zabytkw wpywa pozytywnie m.in. na ycie spoeczne, funkcjonowanie instytucji i organizacji dziaajcych na terenie danego zabytku, kultywowanie wiedzy o Maej Ojczynie. Ma pozytywny wpyw na popraw estetyki miasta, a w szerokim zakresie na ochron dziedzictwa kulturowego i historii narodu. Ponadto ma warto artystyczn, naukow, historyczn, religijn i stanowi wiadectwo dziaalnoci czowieka dla minionych epok. Zadbane zabytki, jak wynika z badania ankietowego, s wielkim dziedzictwem kulturowym narodu i istotnym 125
elementem
zachowania
tosamoci
kulturowej.
Kolejne
wymienionych
przez
ankietowanych zalet to: edukacja modziey lokalnej i turystw, promocja miasta, atrakcyjno turystyczna, duma mieszkacw, a przez to poczucie przynalenoci do wsplnoty Strzegomia. Ustala si, e w wietle powyszych sformuowa zasadne jest prowadzenie przez Gmin Strzegom dziaa na rzecz ochrony zabytkw i przyjcie Planu Ochrony Zabytkw dla Miasta i Gminy Strzegom.
Co w ostatnim czasie (lata 2000-2009) zostao zrobione na terenie Pani/Pana miejscowoci, aby zapobiec degradacji zabytkw, poprawi stan ich zachowania, podnie atrakcyjno? W badaniu ankietowym wymieniono szereg dziaa, ktre zostay przeprowadzone na terenie Miasta i Gminy Strzegom, tj. remont Wiey Targowej, wymiana posadzki w Bazylice Mniejszej, remont kocioa w. Barbary i kaplicy w. Antoniego, zagospodarowanie czci parku i wzniesienie pomnika ksinej Anny, wymiana instalacji elektrycznej oraz witray w kociele p.w. w. Jana Chrzciciela w Jaroszowie, renowacja dachu kocioa w. Antoniego, renowacja otarzy w Bazylice Mniejszej, remont kocioa p.w. w. Zbawiciela i Matki Boskiej Szkaplerznej oraz kocioa w. Jadwigi, wymiana pokrycia dachowego kocioa w Goczakowie wraz z zakupem nagonienia, wykonanie dodatkowego wejcia na chr, instalacja alarmu, renowacja organw i dzwonw, awek i malowanie wntrza wityni. Na uwag zasuguje fakt, e powysze dziaania w przewaajcej czci zostay przeprowadzone przy dofinansowaniu ze rodkw Gminy Strzegom. Prosz poda propozycje dziaa ze strony Gminy Strzegom, ktre mogyby usprawni opiek i ochron zabytkw na terenie gminy Wrd propozycji dziaa ze strony Gminy Strzegom, ktre mog usprawni opiek i ochron zabytkw na terenie gminy ankietowani wymienili: - finansowanie w wikszym zakresie prac zmierzajcych do poprawy stanu technicznego zabytkw, - sukcesywne przeznaczanie rodkw na renowacj zabytkw, - uaktywnienie instytucji, ktre zaangauj si w ochron zgodnie z moliwociami (np. szkoy, Rady Spoeczne), - monitoring wizyjny i wiksze zaangaowanie urzdnikw 126
Czy Pani/Pana zdaniem strzegomskie zabytki s odpowiednio promowane przez miasto? Prosz uzasadni odpowied
NIE NIE 43%
43%
TAK 57%
TAK 57%
Osoby, ktre opowiedziay si za tym, e strzegomskie zabytki s odpowiednio promowane przez miasto wykazay, e czsto mona o nich poczyta na stronie internetowej, w publikacjach o zasigu krajowym oraz w prasie lokalnej. Informacji i wiedzy dostarczaj imprezy kulturalno edukacyjne, dziaalno szk, biblioteki publicznej i Strzegomskiego Centrum Kultury. Wskazano, e foldery i ulotki okolicznociowe s zaopatrzone w zdjcia ciekawych strzegomskich zabytkw oraz e promocja ma miejsce gwnie na stronie internetowej Miasta i Gminy Strzegom. Osoby, ktre wskazay odpowied negatywn, s zadnia, e wystpuj problemy ze znalezieniem wyczerpujcej informacji i odpowiedzi na temat danego obiektu zabytkowego, wystpuje brak literatury na temat Strzegomia i okolic. Ankietowani wykazuj, e brakuje Centrum Informacji Turystycznej, miejsca, gdzie mona kupi pamitki, kartki
okolicznociowe i zaopatrzy si w materiay promocyjne. Wskazano na brak przewodnika turystycznego. Na podstawie otrzymanych odpowiedzi mona sformuowa wniosek - lokalna spoeczno Strzegomia oczekuje peniejszej i bardziej szczegowej informacji na temat zabytkw oraz wikszej i bardziej skuteczniejszej ni do tej pory promocji zabytkw i dziedzictwa kulturowego regionu.
127
Czy Pani/Pana zdaniem Strzegom jest miejscem atrakcyjnym turystycznie?
REDNIO 17%
TAK 83%
Ankietowani wskazali, e Strzegom jest miejscem atrakcyjnym turystycznie. W uwagach pojawiy si stwierdzenia, e pomimo i Strzegom jest miastem atrakcyjnym turystycznie, to jednak turysta niewiele moe si dowiedzie na temat tego, co mona zwiedzi, co ciekawego zobaczy (oprcz informacji zawartych w Internecie), gdzie kupi pamitki i dobrze zje. Zdaniem ankietowanych o atrakcyjnoci wiadczy take zadbany wygld miasta i nowoczesna baza sportowa. Prosz okreli, co wpywa w najwikszym stopniu na atrakcyjno turystyczn Strzegomia?
usugi hotelowe 14%
usugi gastronomiczne 7%
zabytki 36%
baza sportoworekreacyjna 43%
moliwo wypoczynku 0%
128
Osoby ankietowane miay do wyboru pi odpowiedzi: zabytki, moliwo wypoczynku, baza sportowo-rekreacyjna, usugi hotelowe, usugi gastronomiczne. Wyniki badania ankietowego pokazay, e na atrakcyjno turystyczn w przypadku Strzegomia w znacznym stopniu wpyw ma nowoczesna baza sportowo-rekreacyjna oraz waciwie zachowane i zadbane zabytki. Czy na terenie Pani/Pana miejscowoci zdarzyy si prby kradziey zabytkw lub ich dewastacji? Czy Pani/Pana zdaniem zabytki s waciwie zabezpieczone i prowadzone s wystarczajce dziaania ochronne? Wskazano, e prby kradziey zdarzyy si w Bazylice Mniejszej, ponadto skradziono i z zdewastowano zabytki na strzegomskich cmentarzach, kradziee dotyczyy zabytkw bdcych w rkach prywatnych, w Goczakowie dewastacja polegaa na wybiciu szyb w oknach kocioa. Zdaniem respondentw zabytki powinny by odpowiednio zabezpieczone i posiada waciwy system ochronny (antywamaniowy). 2. Instrumentarium realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
Analiza wynikw ankiety pozwolia na okrelenie zada i priorytetw, ktre s konieczne do realizacji i powinny zosta uwzgldnione w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami. Gwne problemy, podkrelane przez spoeczno Strzegomia, to sabo rozwinite dziaania promocyjne na rzecz zabytkw i ochrony dziedzictwa kulturowego, niezadawalajcy stan obiektw wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytkw znajdujcych si na terenie wiejskim. Z odpowiedzi otrzymanych od ankietowanych wynika, e dziaania podejmowanie przez Gmin Strzegom wspieraj parafie oraz rne instytucje w staraniach o dotacje na remonty przy zabytkach. Zabytki sukcesywnie si odnawia i eksponuje. Udzielane s dotacje na remonty zabytkw sakralnych, ktre stanowi pomoc finansow potrzebn do
przeprowadzenia prac konserwatorskich zabezpieczajcych i upikszajcych zabytki. Negatywnie postrzegane s zbyt mae rodki przeznaczane na ten cel. Pomocna w ochronie zabytkw jest edukacja regionalna prowadzona w szkoach, sab stron jest promocja ze strony Urzdu Miejskiego. Zdaniem ankietowanych przeszkod w pozyskiwaniu rodkw na prace remontowe, restauratorskie i roboty budowlane jest m. in. konieczno zapewnienia wkadu wasnego na remont zabytku, ktry ogranicza zakres dziaa ze wzgldu na sab 129
kondycj finansow wacicieli obiektw zabytkowych. Ankietowali wskazali potrzeb wikszej aktywnoci i zaangaowania urzdnikw w wykonywanie biecych dziaa zwizanych z ochron zabytkw.
Niezbdne jest okrelenie lub stworzenie gwnego produktu/usugi turystycznej oraz grupy docelowej jego odbiorcw. Opracowanie odpowiedniej strategii turystycznej i promocyjnej z uwzgldnieniem ochrony dziedzictwa kulturowego jest niezbdne, zwaszcza przy silnej konkurencji ze strony gmin powiatu jeleniogrskiego. Cele programu opieki nad zabytkami zostay okrelone w zgodzie z dokumentami wyszego rzdu, w tym w odniesieniu do zapisw tworzonej Strategii Rozwoju Lokalnego Gminy Strzegom na lata 2010-2020. Strategia cele rozwojowe gminy Strzegom identyfikuje dla czterech obszarw problemowych i rozwojowych gminy: I Obszar Gospodarka oparta o przemys wydobywczy II Obszar rodowisko i zagospodarowanie przestrzenne III Obszar Spoeczno lokalna IV Obszar: Kultura czasu wolnego W strategii wskazano, e gospodarka gminy oparta jest o przemys wydobywczy, ktry stanowi rdo dochodw dla gminy, a Strzegom dysponuje kapitaem ludzkim (trzeci sektor). Warto wykorzysta te fakty na potrzeby dziaa promocji regionu i zachowania historii przeszoci. Do tej pory mielimy do czynienia z nisk aktywnoci spoecznoci lokalnej. Obszar dziedzictwa kulturowego moe sta si szans na zaangaowanie NGO w budow lokalnej tosamoci. W obszarze kultury czasu wolnego wyranie wskazuje si, e zabytki (obok Midzynarodowego Festiwalu Folkloru, dziaalnoci Strzegomskiego Centrum Kultury) stanowi silny wyznacznik zasobw kulturowych. Jednoczenie wymienia si niewykorzystane walory turystyczne, do ktrych zaliczono Gr Krzyow, zabytki, nieczynne wyrobiska. Na tej podstawie okrelono priorytety i kierunki dziaa w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego. Za rol Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami jest okrelenie, w jakim zakresie Urzd Miejski bdzie prowadzi dziaania w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego.
130
Priorytety i kierunki dziaa na lata 2010-2013
Priorytet I Popularyzacja dziedzictwa gospodarczego gminy Kierunek dziaa 1.1.
kulturowego
jako
elementu
rozwoju
spoeczno-
Zahamowanie procesu degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania
Zadania: Wystpienie o uzgodnienie zapisw Gminnej Ewidencji Zabytkw do Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw i prowadzenie jej aktualizacji, ktra bdzie na bieco dokonywana Prowadzenie prac remontowo-konserwatorskich przy obiektach zabytkowych
stanowicych wasno gminy Podejmowanie stara o uzyskanie rodkw zewntrznych na restaurowanie i prace konserwatorskie przy zabytkach bdcych wasnoci gminy Zmiana sposobu uytkowania lub adaptacji nieuytkowanych obiektw zabytkowych do nowych funkcji Rewaloryzacja zespow zabytkowej zieleni (w tym gminnych parkw, cmentarzy) Dofinansowanie prac rewaloryzacyjnych przy obiektach niebdcych wasnoci gminy w postaci realizacji postanowie stosownej uchway dotyczcej dotacji na prace remontowo-konserwatorskie przy zabytkach Wspieranie dziaa zabezpieczajcych obiekty zabytkowe przed poarem,
zniszczeniem lub kradzie Oznakowanie zabytkw i miejsc atrakcyjnych turystycznie (tablice zawierajce najwaniejsze informacje dotyczce obiektu, zdjcie, histori oraz wydarzenia z nim zwizane) Wykonanie przewodnika zawierajcego zbiorcz informacj o wszystkich miejscach wartych odwiedzenia na terenie Gminy Strzegom, ktry uatwi zaplanowanie trasy
131
zwiedzania okolicy i podpowie, na co zwrci szczegln uwag i ktry bdzie zawiera wszystkie niezbdne informacje przydatne dla turysty Opracowanie planu systematycznych kontroli stanu utrzymania i sposobu uytkowania obiektw zabytkowych znajdujcych si w zasobach komunalnych Odnowa obiektw zabytkowych z moliwoci ich adaptacji do nowych funkcji
Kierunek dziaa 1.2. Dziaania zwikszajce atrakcyjno zabytkw na potrzeby spoeczne, turystyczne i edukacyjne Zadania: Okrelenie zasad i konsekwentne ich wdraanie w zakresie umieszczania szyldw i reklam na obiektach zabytkowych Prowadzenie biecych prac porzdkowych przy zabytkowych zespoach zieleni: gminnych parkach, cmentarzach, obszarach dawnych parkw dworskich Dziaania rewaloryzacyjne (w nawizaniu do historycznych) nawierzchni ulic i cigw pieszych, parkw w obrbie zabytkowych miejsc Kontynuacja iluminacji najcenniejszych zabytkw gminy Wspieranie lokalnych inicjatyw w zakresie ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego Gminy Strzegom
Kierunek dziaa 1.3. Podejmowanie dziaa umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami Zadania: Wsparcie Gminnego Centrum Informacji w zakresie informacji na temat szkole w zakresie dziedzictwa kulturowego Wspieranie rozwoju muzew regionalnych, skansenw, izb pamici itp. Stworzenie funkcji przewodnika turystycznego
Priorytet II Ochrona i wiadome ksztatowanie krajobrazu kulturowego Kierunek dziaa 1.1. Zintegrowana ochrona dziedzictwa kulturowego i rodowiska przyrodniczego 132
Zadania: Weryfikacja obowizujcych miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego w zakresie aktualizacji zagadnie zwizanych z ochron zabytkw oraz obszarw wskazanych do ochrony w studium uwarunkowa i zagospodarowania przestrzennego gminy Wdraanie zapisw programw rewitalizacji i detalu architektonicznego w realizacji zagospodarowania przestrzennego gminy (w tym w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego) Konsekwentne egzekwowanie zapisw dotyczcych dziaalnoci inwestycyjnej na obszarach objtych ochron okrelonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (gwnie w zakresie wysokoci zabudowy, jej charakteru, funkcji) Skuteczne podejmowanie dziaa zmierzajcych do walki z samowolami
budowlanymi Ochrona panoram i przedpoli widokowych wsi i miast o wartociach kulturowych Kierunek dziaa 1.2. Zadania: Okrelenie, czy na terenie gminy znajduj si zabytki nie ujte w ewidencji Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw Wystpienie do Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw z wnioskiem wpisanie do rejestru zabytkw cennych obszarw i obiektw zabytkowych, ktre nie zostay ujte w rejestrze Kierunek dziaa 1.3. Zadania: Poprawa adu przestrzennego wsi oraz zapobieganie rozpraszaniu osadnictwa w szczeglnoci poprzez: ochron historycznie uksztatowanego ukadu drg oraz relacji przestrzennych pomidzy zespoami zabytkowej zabudowy, wypenianie zabudow wolnych dziaek budowlanych w obszarach wsi w zgodzie z historyczn kompozycj danego ukadu, gabarytami oraz form architektoniczna tworzcej go zabudowy, wyznaczanie w planach miejscowych nowych terenw pod zabudow na zasadzie kontynuacji historycznych siedlisk 133 Ochrona ukadw ruralistycznych na obszarach wiejskich Rozszerzenie zasobu ochrony dziedzictwa kulturowego gminy
Priorytet III Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja suca budowaniu tosamoci Kierunek dziaa 1.1. Zadania: Udostpnienie kompleksowej informacji o zabytkach gminy na stronie internetowej gminy Utworzenie gminnego systemu informacji i promocji (baz danych) rodowiska kulturowego Opracowanie mapy zabytkw gminy, jako atrakcyjnej graficznie formy promocji uatwiajcej dotarcie do wszystkich elementw dziedzictwa kulturowego (dodatek do przewodnika wymienionego w Priorytecie I pkt. 1.1.) Kierunek dziaa 1.2. Zadania: Udzia w szkoleniach zwizanych z ochron dziedzictwa kulturowego Udzielanie informacji na temat moliwoci finansowania przedsiwzi Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym Szeroki dostp do informacji o dziedzictwie kulturowym gminy
zwizanych z ochron zabytkw Wspierania wydawnictw i publikacji multimedialnych o zabytkach regionu, zwaszcza jako elementu oferty turystycznej Organizowanie i wspieranie realizacji konkursw, wystaw i innych dziaa edukacyjnych Inicjowanie i organizowanie obchodw Europejskich Dni Dziedzictwa w gminie Wydawanie i wspieranie publikacji (w tym folderw promocyjnych,
przewodnikw powiconych problematyce zabytkw i dziedzictwa kulturowego gminy) Popularyzacja dobrych praktyk projektowych przy zabytkach m.in.
upowszechnianie wrd wacicieli i uytkownikw zabytkowych obiektw znajomoci zasad konserwatorskiej etyki i profilaktyki konserwatorskiej
134
Organizacja zabytkowego Ustanowienie
gminnego
konkursu
na
najlepszego
uytkownika
obiektu
przyznawanie
nagrody
za
osignicia
dziedzinie
upowszechniania i ochrony kultury materialnej Gminy Strzegom (w tym prac magisterskich i dyplomowych) Upowszechnianie informacji na temat szkole skierowanych do przedstawicieli wsplnot mieszkaniowych, majcych na celu promowanie standardw w zakresie rewaloryzacji
remontowania
obiektw
zabytkowych
oraz
moliwoci
pozyskiwania funduszy na ten cel, jak rwnie sprawnego zarzdzania nimi Upowszechnianie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego i wczenie tematyki ochrony dbr kultury do zaj lekcyjnych w szkoach podstawowych i gimnazjalnych na terenie Gminy Strzegom
Kierunek dziaa 1.3. Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczeglnych obiektw, zespow
oraz obszarw zabytkowych zwizane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym Zadania: Prowadzenie monitoringu i biecej weryfikacji obiektw uwzgldnionych w Gminnej Ewidencji Zabytkw Bieca aktualizacja ewidencji dbr kultury w gminie (wprowadzanie do ewidencji zmian wynikajcych z rozbirek, modernizacji i remontw obiektw, zmian dotyczcych stosunkw wasnociowych) Prowadzenie bazy informacji o wynikach i zakresie prac konserwatorskich i robt budowlanych dotowanych ze rodkw gminy Strzegom i w miar moliwoci z innych rde finansowania Kierunek dziaa 1.4. Promocja regionalnego dziedzictwa kulturowego
135
Zadania: Opracowanie trasy turystycznej (np. pieszej, rowerowej lub samochodowej) wykorzystujcej walory dziedzictwa kulturowego Gminy Strzegom Tworzenie i modernizacja elementw infrastruktury sucych funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej, w tym adaptacja zabytkw na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne i spoeczne Monitoring systemu informacji wizualnej (m.in. tablic informacyjnych) obejmujcego zasoby i wartoci dziedzictwa kulturowego gminy Promocja strzegomskich zabytkw oraz osigni w tej dziedzinie na arenie midzynarodowej (wsppraca z miastami partnerskimi) i promocja dziedzictwa narodowego partnerw na terenie Gminy Strzegom Opracowanie jednolitych zasad zwiedzania zabytkw Zakada si, e zadania okrelone w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami bd wykonywane za pomoc nastpujcych instrumentw: - prawnych wynikaj z przepisw ustawowych (np. uchwalanie miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytkw obiektw bdcych wasnoci gminy, wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewdzkiego konserwatora zabytkw), - finansowych to m.in. finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych bdcych wasnoci gminy, korzystanie z programw, ktre uwzgldniaj finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania prac restauratorskich, konserwatorskich i robt budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw Gminy Strzegom, nagrody, zachty finansowe dla wacicieli i posiadaczy obiektw zabytkowych, - koordynacji wykonanie m.in. poprzez realizacje projektw i programw dotyczcych ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewdzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego, wsppraca z organizacjami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami
136
spoecznych
dziaania
edukacyjne,
promocyjne,
wspdziaanie
z organizacjami spoecznymi (organizacjami pozarzdowymi) - kontrolnych m.in. aktualizacja i monitoring Gminnej Ewidencji Zabytkw, monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego w gminie.
Zaoenia programowe
Wadze Gminy Strzegom podejm dziaania zwikszajce atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz tworzenia warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw dla zapewniania ich opieki. Naley kontynuowa dziaania, ktrych celem jest doprowadzenie do poprawy stanu zachowania zabytkw, wyeksponowa zabytki, ktre stanowi walory krajobrazu kulturowego Ziemi Strzegomskiej oraz wspiera inicjatywy sprzyjajce wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami. Ponadto celem dziaa jest wzrost efektywnoci zarzdzania sfer kultury oraz wzrost roli i znaczenia zabytkw w rozwoju turystyki. Wszystkie dziaania maj na celu zwikszenie przewiadczenia, e nie tylko najwiksze miasta maj szans na zaistnienie na rynku turystyki kulturowej. Rezultatami podjtych dziaa bdzie podniesienie wiadomoci spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego i podniesienie zainteresowania spoecznego problematyk ochrony zabytkw. Ustala si, e zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi ma by promowane przez aktywizacj spoecznoci wiejskich oraz ochron i popularyzacj kultury ludowej. Docelowo wyznacza si nastpujce obszary dziaa: Obszar 1 Promocja zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Strzegom
Kadzie si duy nacisk na realizacj zada, ktrych przedmiotem bdzie upowszechnienie wiedzy wrd mieszkacw Strzegomia na temat zabytkw oraz promocja zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Strzegom. Sprawny i skuteczny system ochrony i opieki nad zabytkami powinien odbywa si przy udziale samorzdu Strzegomia, wacicieli i uytkownikw zabytkw oraz mieszkacw i wsplnot lokalnych. Wszystkie dziaania powinny prowadzi do upowszechniania wiedzy i pomaganiu wacicielom zabytkw 137
w dbaniu o ich dobr kondycje. Czasami zdarza si i tak, e waciciele na przykad nieruchomoci nie maj wiadomoci, e ich domy posiadaj wartoci zabytkowe. Naley zatem podj dziaania, ktrych celem bdzie dostarczenie takiej wiedzy oraz okreli warunki wsppracy z wacicielami zabytkw oraz przygotowa informacj o wymogach w zakresie opieki nad nimi. Ujmuje si potrzeb publikacji materiaw dotyczcych ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami w materiaach promocyjnych Strzegomia oraz na stronie internetowej gminy Strzegom. Form dziaa informacyjnych i promocyjnych, ktre ksztatuj atrakcyjny wizerunek gminy, bdzie umieszczenie tabliczek informacyjnych przy krzyach pokutnych informujcych o tym, e krzy to zabytek, ktry znajduje si pod ochron prawa oraz rozpowszechnienie cennej informacji, e w Stanowicach (gmina Strzegom) znajduje si najstarszy krzy pokutny w Europie). Ponadto w ramach promowania regionu docelowo naley wspiera wydawnictwa i publikacje o zabytkach regionu (zwaszcza jako element oferty turystycznej). Istniejca oferta wydawnicza jest zbyt maa i koncentruje si przede wszystkim na zabytkach, ktre s powszechnie znane w Strzegomiu. W Strzegomiu brakuje Punktu Informacji Turystycznej, w ktrym turysta dowie si wszystkiego o atrakcjach gminy, moliwociach zakwaterowania, najciekawszych imprezach. W zaoeniach Punkt Informacji Turystycznej powstanie na terenie dawnego budynku klasztornego przy ulicy Kociuszki. Turysta bdzie mg odwiedzi Izb Tradycji-Muzeum Ziemi Strzegomskiej. Upowszechnianiu i promocji zabytkw Ziemi Strzegomskiej bd suy wystawy fotografii zabytkw organizowane w miastach partnerskich Strzegomia i we wsppracy z zagranicznymi partnerami. W Strzegomiu za przy okazji wizyt zagranicznych goci jednym z punktw programu bd dostpne dla mieszkacw Strzegomia wystawy fotograficzne zabytkw miast Auerbach (Niemcy), Torgau (Niemcy), Znojmo (Czechy) oraz Pavullo nel Frignano (Wochy). Ujmuje si stworzenie funkcji przewodnika turystycznego osoba o odpowiednich kwalifikacjach i wiedzy bdzie suya pomoc i swoj wiedz dla turystw indywidualnych i zorganizowanych grup. Zakada si, e istniejca na rynku oferta wydawnicza i dziaania koncentruj si przede wszystkim na zabytkach powszechnie znanych. Dlatego docelowo bd wspierane dziaania i zwikszana bdzie liczba promowanych zabytkw, ktre nadaj stanowi o niepowtarzalnoci Gminy Strzegom. Przy tych dziaaniach naley uwzgldni obiekty martyrologii, w tym byy obz koncentracyjny Gross-Rosen, byy obz pracy w Rusku oraz wspominany granitowy najstarszy w Europie 138
krzy pokutny w Stanowicach. Powszechnie odczuwalny jest brak trasy systemowej zwiedzania obiektw wraz z oznakowaniem kierunkw i obiektw zwiedzania. Ujmuje si szczegln trosk miejsca upamitniajce wydarzenia historyczne lub dziaalno wybitnych osobistoci, ktre istniej na terenie Gminy Strzegom oraz wspieranie dalszych dziaa w celu ich tworzenia.
Obszar 2 Midzynarodowy Dzie Ochrony Zabytkw w Strzegomiu Ujmuje si zapocztkowanie w Strzegomiu obchodw Midzynarodowego Dnia Ochrony Zabytkw, ktry na caym wiecie obchodzony jest 18 kwietnia. Midzynarodowy Dzie Ochrony Zabytkw zosta ustanowiony przez Midzynarodow Rad Ochrony Zabytkw ICOMOS i wpisany przez UNESCO do rejestru wanych imprez kulturowych o znaczeniu wiatowym. Gwnym celem Midzynarodowego Dnia Ochrony Zabytkw jest przyblienie mieszkacom wagi problematyki dziedzictwa kulturowego. Gwne obchody Dnia Zabytkw odbywaj si w Krakowie, Toruniu, Warszawie i innych obiektach z Listy Unesco, natomiast mae, kameralne uroczystoci odbywaj si w kilkudziesiciu mniejszych orodkach, poczuwajcych si do troski o zachowanie zabytkw. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby wrd nich znalaz si take Strzegom. Elementem Dnia Ochrony Zabytkw w Strzegomiu bdzie nagrodzenie osb (Nagroda Burmistrza Strzegomia dla najlepszego uytkownika zabytku), ktre w szczeglny sposb przyczyniy si do ochrony zabytkw na terenie Miasta i Gminy Strzegom. Nagroda bdzie przyznawana w drodze konkursu, przez kapitu dziaajc na podstawie regulaminu, ktry zostanie opracowany przez Wydzia Owiaty, Kultury i Sportu Urzdu Miejskiego w Strzegomiu. Podczas obchodw Dnia Ochrony Zabytkw
w Strzegomiu rozdane zostan ulotki informacyjne, odbd si wycieczki z przewodnikiem dla dzieci i modziey ze szk podstawowych i gimnazjalnych oraz konkursy: Gminny Konkurs Plastyczny, Konkurs Wiedzy na temat Zabytkw, Konkurs Fotograficzny, Konkurs Literacki itp). Obchody Midzynarodowego Dnia Ochrony Zabytkw stayby si corocznym wkadem popularyzujcym zabytki i suyby realizacji celw jak na wstpie.
139
Obszar 3 Trasa turystyczna Nasz granit i nasze zabytki W Strzegomiu powstaa cieka edukacyjna Na naszej Grze. Szlak Turystyczny Na Naszej Grze cieka przyrodniczo edukacyjna okaza si bardzo dobrym pomysem. Naley kontynuowa myl i opracowa ciek edukacyjn dotyczc zabytkw Ziemi Strzegomskiej z podaniem nazwy wasnej, przebiegu trasy wraz z miejscowociami i charakterystycznymi punktami krajobrazu. Zgodnie z programem rozwoju turystyki wojewdztwa dolnolskiego region naley uzna za atrakcyjny turystycznie. Dziaania promocyjne, w tym stworzenie szlaku tematycznego (trasy turystycznej), doprowadzi do zwikszenia atrakcyjnoci turystycznej Ziemi Strzegomskiej. Naley opracowa tras turystyczn zwizan z obiektami dziedzictwa kulturowego. W tym celu naley poda nazw trasy, przebieg z uwzgldnieniem miejscowoci i charakterystycznych punktw krajobrazu. Strzegom uwaany jest za stolic polskiego granitu, a na terenie gminy znajduje si wiele kopalni tego naturalnego bogactwa. Warto rozway utworzenie szlaku tematycznego (trasy turystycznej) dla obiektw zabytkowych, do budowy ktrych uyto materiau jakim jest granit. Taki szlak turystyczny powinien prowadzi take do nieczynnego wyrobiska oraz uwzgldni czynny kamienioom, w ktrym wydobywa si granit.
Obszar 4 Udostpnianie zabytkw Gmina udostpnia obiekty zabytkowe do zwiedzania publicznego m.in. Wie Targow. Ujmuje si okrelenie szczegowych zasad udostpniania zabytkw w celach
turystycznych. W tym zakresie naley stworzy we wsppracy z wacicielami obiektw zabytkowych wykaz obiektw udostpnianych w celach turystycznych. Bdzie to podstawa dla stworzenia kompleksowej oferty dla turystw, mieszkacw i potencjalnych osb odwiedzajcych Ziemi Strzegomsk w formie Przewodnika po zabytkach Ziemi Strzegomskiej.
140
Obszar 5 Odnowa zabytkw Ze strony gminy konieczna jest kontynuacja dziaa w zakresie odnowy zabytkw, w tym pozyskiwanie rodkw finansowych w szczeglnoci ze rodkw unii europejskiej na ich odnow. Naley pozyskiwa rodki zewntrzne na odnow zabytkw bdcych wasnoci gminy, informowa wacicieli obiektw zabytkowych o moliwociach pozyskania rodkw na odnow zabytkw oraz kontynuowa wspieranie ochrony zabytkw w drodze przyznawania dotacji na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane ze rodkw Gminy Strzegom.
Obszar 6 Spotkania upamitniajce dzieje Ziemi Strzegomskiej Na terenie Gminy Strzegom znajduj si instytucje i stowarzyszenia, ktrych celem dziaania jest popularyzacja kultury, historii i regionu. Ujmuje si organizacj tematycznych spotka dla mieszkacw Strzegomia, w tym dzieci i modziey (zajcia, wykady, prelekcje, pogadanki itp.) z przedstawicielami podmiotw, ktre zajmuj si poszukiwaniem i gromadzeniem eksponatw oraz kultywowaniem i upamitnianiem historii i dziejw Ziemi Strzegomskiej. Proponowane instytucje: 1. Towarzystwo Mionikw Ziemi Strzegomskiej 2. Strzegomskie Stowarzyszenie Historyczno-Poszukiwawcze 3. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Strzegom 4. Zwizek Harcerstwa Polskiego, szczep Strzegom 5. Bractwo Rycerskie Joannitw Strzegomskich (redniowiecze) 6. Towarzystwo Opieki nad byym obozem koncentracyjnym Gross Rosen 7. Zwizek Kombatantw Rzeczpospolitej Polskiej i byych winiw politycznych koo w Strzegomiu 8. Zwizek Sybirakw
141
Obszar 7 Wandalizm i kradziee Dla zabytkw typowymi zagroeniami s poary, wichury, podtopienia oraz akty wandalizmu. Naley kontynuowa dofinansowanie z budetu gminy prac zabezpieczajcych obiekty zabytkowe przed poarem i kradzie. Podczas spotka upamitniajcych dzieje Ziemi Strzegomskiej, o ktrych mowa w obszarze 7, naley pokaza dzieciom i modziey nie tylko to, co jest chlub Strzegomia, ale rwnie informowa o skutkach bezmylnych dziaa, ktrych rezultatem jest dewastacja zabytkw.
Obszar 8 Niematerialne dziedzictwo kulturowe Niematerialne dziedzictwo kultury regionalnej Strzegomia to folklor, tradycja i szeroko pojta twrczo ludowa. W gminie Strzegom odbywaj si ciekawe wydarzenia kulturalne, bdce wizytwk regionu. Zaliczy do nich naley Midzynarodowy Festiwal Folkloru, ktry powsta w 1992 roku. Bior w nim udzia zarwno polskie jak i zagraniczne zespoy folklorystyczne. Na terenie Gminy Strzegom w 1975 r. powsta zesp folklorystyczny Kostrzanie. Ten wielopokoleniowy zesp funkcjonuje do dzi. Ustala si, e wadze Strzegomia bd wspieray niematerialne dziedzictwo kulturowe, ktre w przypadku Strzegomia stanowi istotny wyznacznik lokalnej tosamoci. Wszystkie miejsca o charakterze sakralnym, w tym kocioy i kaplice, rzeby i obrazy, otarze i ambony, ale take krzye i kapliczki przydrone oraz cmentarze, parki, mury, zespoy paacowe s cennymi dobrami kultury i stanowi dziedzictwo kulturowe i narodowe. S cennymi pomnikami historii, zawieraj w sobie nie tylko wartoci artystyczne, ale take historyczne, kulturalne i religijne. Wszyscy solidarnie powinnimy czuwa nad ich bezpieczestwem, ocaleniem przed zniszczeniem i kradzie. Wszystko po to, aby suyy rwnie pozostaym pokoleniom. Zadaniami sucymi bezporednio realizacji nadrzdnego celu programu, jakim jest zahamowanie i zachowanie wartociowych zasobw dziedzictwa kulturowego, s:
142
zahamowanie procesw degradacji zabytkw i prowadzenie dziaa zmierzajcych do
poprawy stanu ich zachowania, - zwikszenie atrakcyjnoci zabytkw, - aktywne uczestnictwo w projektach majcych na celu eksponowanie zabytkw, - budowanie wiadomoci spoecznoci lokalnej w zakresie ochrony zabytkw, - ksztatowanie wrd lokalnej spoecznoci postaw promujcych dziaania propagujce ochron zabytkw i poszanowanie dla historii i dziedzictwa kulturalnego, - wykorzystanie walorw zabytkowych jako czynnika, ktry ma wpyw na budow tosamoci lokalnej oraz rozwj spoeczno-gospodarczy, - tworzenie przyjaznych warunkw wsppracy z wacicielami zabytkowych obiektw, w tym prowadzenie dziaa informacyjnych w celu przygotowania wacicieli obiektw zabytkowych do absorpcji rodkw zewntrznych dedykowanych ochronie i opiece nad zabytkami. Gmina Strzegom jest gmin o potencjalne turystycznym. Wzrost popularnoci turystyki weekendowej i aktywnego wypoczynku moe sta si szans na rozwj gminy w kierunku orodka atrakcyjnego dla turystw. Wzgrza Strzegomskie, wartociowe zabytki, imprezy sportowe i kulturalne o randze midzynarodowej, a take tereny pozostae po eksploatacji kamienia i odpowiednia ich promocja mog sta si atrakcj turystyczn. Zasadnym jest realizowanie i kontynuowanie przez gmin polityki rozwoju przestrzennego i spoecznogospodarczego. Priorytety Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom wynikaj z diagnozy stanu dziedzictwa kulturowego i oceny opracowa strategicznych dotyczcych rozwoju spoeczno-gospodarczego oraz ze studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy. Zakada si, e zadania okrelone w Programie Opieki nad Zabytkami bd realizowane przez poszczeglne wydziay Urzdu Miejskiego w Strzegomiu we wsppracy z wacicielami i posiadaczami obiektw zabytkowych, podmiotami kocielnymi, organizacjami pozarzdowymi, placwkami owiatowymi i kulturalnymi, ktre dziaaj na terenie gminy. Zadania, ktre wskazano w programie wymagaj bowiem zaangaowania oprcz wadz samorzdowych, take innych podmiotw. Gmina Strzegom bdzie penia rol koordynatora realizacji zada wyznaczonych w programie i realizowanych przez 143
zaangaowane podmioty. Przewidzie naley, e gwny obowizek dbania o stan obiektw zabytkowych, a tym samym ponoszenia kosztw zwizanych z pracami konserwatorskimi spoczywa na wacicielach i dysponentach obiektw zabytkowych. Program opieki stanowi punkt wyjcia dla wdraania dugookresowej polityki ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie miasta i gminy Strzegom. Charakteryzuje go jednak elastyczno, ktra wynika przede wszystkim ze zmieniajcych si warunkw spoeczno-ekonomicznych. Pojawiajce si czynniki wewntrzne lub zewntrzne mog by przyczyn pojawienia si nowych zada lub przyczyn do rezygnacji z zamierzonych. Gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje Rada Gminy, po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Burmistrz Strzegomia sporzdza co dwa lata sprawozdanie z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami i przedstawia je Radzie Gminy. Wykonanie sprawozdania poprzedzona zostanie ocen poziomu realizacji gminnego programu, ktra oceni wykonanie zada przyjtych do realizacji w okresie obowizywania gminnego programu opieki nad zabytkami, efektywnoci ich wykonania. Dokument zostanie zamieszczony na stronie BIP Urzdu Miejskiego w Strzegomiu w wersji umoliwiajcej jego pobranie. W wersji drukowanej bdzie dostpny w Urzdzie Miasta Strzegom, Bibliotece Publicznej oraz w siedzibie Strzegomskiego Centrum Kultury.
Program Data
144
Zacznik 1
Zacznik Nr 1 do Uchway Nr Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 2010 r.
ANKIETA 1). Czy na terenie Gminy Strzegom dziaaj instytucje, stowarzyszenia (organizacje spoeczne) zajmujce si ochron i promocj dziedzictwa kulturowego gminy? Prosz wymieni jakie.
2). Czy strona internetowa Gminy Strzegom zawiera informacje o zabytkach regionu?
3). Jakie zabytki - wedug Pani/Pana opinii s najbardziej charakterystyczne dla gminy, wzbudzaj najwiksze zainteresowanie turystw, czy zdarzaj si oceny negatywne, co moe budzi najwiksze kontrowersje?
4). Prosz wymieni ktre miejsce, obiekt zabytkowy uwaa Pani/Pan za najbardziej atrakcyjny dla Gminy Strzegom i uzasadni wybr.
5). Ktry z zabytkowych kociow znajdujcych si na terenie Miasta lub Gminy Strzegom jest Pani/Pana zdaniem najbardziej atrakcyjny turystycznie i dlaczego?
6). Ktry z zabytkw znajdujcych si na terenie Gminy Strzegom jest najbardziej atrakcyjny pod wzgldem historycznym? Wybr prosz uzasadni.
7). Jak funkcj Pani/Pana zdaniem peni strzegomskie zabytki? Turystyczn Rekreacyjn Historyczn Informacyjn Edukacyjn Kulturaln adn 8) Co uwaa Pani/Pan na temat adaptacji zabytkw na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne lub spoeczne?
9). Czy jest Pani/Panu znana historia i pochodzenie zabytkw Miasta i Gminy Strzegom (data powstania, dzieje)? znam bardzo dobrze histori i pochodzenie zabytkw znam dobrze histori i pochodzenie zabytkw znam histori i pochodzenie najwaniejszych zabytkw 145
orientuj si w historii i pochodzeniu zabytkw nie znam historii i pochodzenia zabytkw nie interesuje mnie historia i pochodzenie zabytkw 10). Pienidze wydawane na przedsiwzicia zwizane z histori i kultywowaniem tradycji miasta (w tym na renowacj zabytkw) jest: strat pienidzy sposobem na zwabienie turystw istotnym elementem zachowania tosamoci kulturowej 11). Prosz wymieni potencjalne rda pozyskania rodkw na zadania zwizane z renowacj i remontami zabytkw. 12). Prosz wymieni korzyci wynikajce z ochrony zabytkw
13). Co w ostatnim czasie (lata 2000-2009) zostao zrobione na terenie Pani/Pana miejscowoci, aby zapobiec degradacji zabytkw, poprawi stan ich zachowania, podnie atrakcyjno?
14). Prosz poda propozycje dziaa ze strony Gminy Strzegom, ktre mogyby usprawni opiek i ochron zabytkw na terenie gminy.
15). Czy Pani/Pana zdaniem strzegomskie zabytki s odpowiednio promowane przez miasto? Prosz uzasadni odpowied. 16). Czy Pani/Pana zdaniem Strzegom jest miejscem atrakcyjnym turystycznie? 17). Prosz okreli, co wpywa w najwikszym stopniu na atrakcyjno turystyczn Strzegomia? zabytki moliwo wypoczynku baza sportowo-rekreacyjna usugi hotelowe usugi gastronomiczne 18). Czy na terenie Pani/Pana miejscowoci zdarzyy si prby kradziey zabytkw lub ich dewastacji? Czy Pani/Pana zdaniem zabytki s waciwie zabezpieczone i prowadzone s wystarczajce dziaania ochronne? 19). Jakie widzi Pani/Pan dobre i ze strony Gminy Strzegom zwizane z ochron zabytkw? Co przeszkadza a co pomaga?
Wnioski i uwagi: 146
Zacznik 2
Zacznik Nr 2 do Uchway Nr .. Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia.. 2010 r. Wniosek do Burmistrza Strzegomia o udzielenie w roku dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw znajdujcych si na terenie Gminy Strzegom1
I Wnioskodawca:
(imi, nazwisko i adres zamieszkania wnioskodawcy lub nazwa i adres siedziby jednostki organizacyjnej bdcej wnioskodawc)
..................................................................................................................................... II Dane o zabytku: 1) Nazwa zabytku: . 2) Obiekt zosta wpisany w ksidze rejestru2 pod numerem ...
3) Dokadny adres obiektu: ..

(gmina, kod, miejscowo, ulica, nr)
4)
Nieruchomo
ujawniona
ksidze
wieczystej
KW
nr
w Sdzie Rejonowym w .. 5)Wskazanie tytuu prawnego wnioskodawcy do zabytku: .. III Nazwa zadania: ...
. IV Okrelenie wysokoci dotacji o ktr ubiega si wnioskodawca: 1) Oglny koszt prac objtych wnioskiem: .. Sownie: 2) Wysoko kwoty dotacji o ktr ubiega si wnioskodawca: ...
1 2
Wniosek sporzdza si osobno na kady zabytek. Jeeli przedmiotem dotacji maj by prace przy czciach skadowych zabytku lub jego przynalenociach, naley poda numer rejestru, pod jakim wpisane zostay te czci lub przynalenoci.
147
Sownie:
3) Wysoko dotacji o jak ubiega si wnioskodawca, wyraona w % w stosunku do oglnych kosztw prac: .. 4) Wysoko wkadu wasnego wnioskodawcy3: .. Sownie: .. 5) Wysoko wkadu wasnego wnioskodawcy wyraona w % w stosunku do oglnych kosztw prac: .. V Rodzaj prac przy zabytku4: VI Zakres prac, ktre maj by objte dotacj: . . ......................................................................................................... VII Termin przeprowadzenia prac objtych wnioskiem: Pozwolenie wojewdzkiego konserwatora zabytkw na prowadzenie prac: z dnia .. l.dz. Pozwolenie na budow: z dnia .. l.dz. VIII Wnioskodawca ubiega si o dotacj na prace objte wnioskiem u innych podmiotw:
Podmiot, u ktrego wnioskodawca ubiega si o dotacj Minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego
TAK/NIE5
Wysoko wnioskowanej dotacji
Wojewdzki Konserwator Zabytkw
Sejmik
Dotyczy tylko rodkw wasnych wnioskodawcy bez dotacji otrzymanych od innych podmiotw. Prace konserwatorskie, restauratorskie, roboty budowlane wpisa odpowiednie. 5 Jeeli wnioskodawca ubiega si o dotacj, w rubryce przy nazwie waciwego podmiotu wpisa wyraz tak, w przeciwnym przypadku wpisa wyraz nie
4 3
148
Wojewdztwa Dolnolskiego
Rada Powiatu
Rada Miejska w Strzegomiu inne rda (naley wskaza):
.. ..
..................................................
IX Wykaz zacznikw wymaganych przy zoeniu wniosku: 1) pozwolenie wojewdzkiego konserwatora zabytkw na przeprowadzenie prac objtych wnioskiem, 2) pozwolenie na budow, 3) dokument potwierdzajcy posiadanie przez wnioskodawc tytuu prawnego do zabytku, 4) wypis z ksigi wieczystej, 5) decyzja o wpisie zabytku do rejestru zabytkw, 6) harmonogram realizacji prac, 7) owiadczenie wnioskodawcy o dysponowaniu zasobami rzeczowymi i kadrowymi zapewniajcymi prawidow obsug wykonywanych prac, 8) deklaracja wielkoci rodkw wasnych przeznaczonych na wykonanie robt, 9) kosztorys cakowitych kosztw prac.
X Numer rachunku bankowego wnioskodawcy
(miejscowo, data)
..
(podpis)
149
Zacznik 3
Zacznik Nr 3 do Uchway Nr Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia . 2010 r. Sprawozdanie z udzielonej w roku
dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw znajdujcych si na terenie Gminy Strzegom
I Nazwa zadania:
Zadanie wykonywane w okresie od. do .. rodkw
Zadanie
dotowane
ze
budetowych w
Gminy
Strzegom
na
podstawie
zawartej
umowy pomidzy
nr
dniu
..
..a .
II Opis zrealizowanego zadania: .. III Koszty ze wzgldu na rdo finansowania: Cakowity koszt zadania:.. Koszty pokryte ze rodkw budetowych Gminy Strzegom:. Koszty pokryte ze rodkw wasnych Dotowanego: Koszty pokryte z innych rde:
150
IV Zestawienie faktur (rachunkw): Lp. Nr dokumentu ksigowego Data Nazwa wydatku Kwota w z W tym ze rodkw Gminy Strzegom
CZNIE
V Obowizkowe zaczniki: 1) powiadczone za zgodno z oryginaem, opisane kserokopie dowodw ksigowych dokumentujcych poniesione wydatki na realizacj zadania, 2) protok odbioru wykonanych prac przez osob posiadajc uprawnienia wymagane do odbioru robt. VI Owiadczam/my, e: wszystkie podane w niniejszym sprawozdaniu informacje s zgodne z aktualnym stanem prawnym i faktycznym.
..
(piecz podmiotu)
(podpis osoby upowanionej)
151
Spis fotografii: 1. Strzegom panorama miasta .. 25 2. Bazylika Mniejsza ... 49 3. Klasztor Karmelitw.....51 4. Koci Najwitszego Zbawiciela i Matki Boskiej Szkaplerznej....52 5. Koci w. Barbary.53 6. Kaplica w. Antoniego.53 7. Koci w. Jadwigi ..54 8. Baszta Dziobowa...55 9. Wiea Targowa.56 10. anie Miejskie.57 11. Ruiny wiatraka Holender...58 12. Paac w Morawie ..59 13. Muzeum Gross-Rosen w Rogonicy.60 14. Krzy pokutny w Stanowicach. 62
Spis tabel: 1. Wykaz obiektw maej architektury o redniowiecznej metryce zaewidencjonowanych przez Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw92 2. Zabytki Miasta i Gminy Strzegom ujte w rejestrze zabytkw94 3. Wysoko planowanych rodkw przeznaczonych na kultur i ochron dziedzictwa narodowego w latach 2006-2010 z budetu Gminy Strzegom...105 4. Dotacje udzielone przez gmin na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach na terenie Miasta i Gminy Strzegom z budetu Gminy Strzegom .. 107 5. Wykorzystanie rodkw zewntrznych na prace przy obiektach zabytkowych na terenie gminy w latach 2003-2007...109 6. Prace wykonane i planowane przez Wydzia Inwestycji i Remontw zwizane z obiektami zabytkowymi ..114
Zaczniki: 1. Ankieta na temat ochrony zabytkw145 2. Wniosek w sprawie udzielenia dotacji na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane147 3. Sprawozdanie z udzielonej dotacji na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane....150
152

Untitled

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Untitled

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Zacznik do Uchway Nr 72/10 Rady Miejskiej w Strzegomiu z dnia 27 padziernika 2010 roku

Opracowanie: Magdalena Kuczyska Opracowanie: Magdalena Kuczyska

GminnyProgram OpiekinadZabytkami GminyStrzegomna lata20102013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy program opieki nad zabytkami gminy Strzegom na lata 2010-2013

I. UWARUNKOWANIA FORMUOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

infrastruktury technicznej i spoecznej.

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

II CHARAKTERYSTYKA ZASOBW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY STRZEGOM

1. Gmina Strzegom wczoraj i dzi

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

2. Uwarunkowania wewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

historyczny ukad przestrzenny miasta Strzegom, ktry stanowi otoczenie zachowanych 38

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

oraz budynkw wielorodzinnych i blokowych. Obwarowania obszarze ochrony przyrodniczego

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

uksztatowanym w wyniku dziaalnoci ludzkiej nietypowym i charakterystycznym

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminny Plan Ochrony Zabytkw, a zabytki o najwyszym znaczeniu dla gminy

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Bazylika Mniejsza w. Apostow Piotra i Pawa

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013

Na zewntrz kocioa znajduje si

Gminy Program Opieki nad Zabytkami Gminy Strzegom na lata 2010-2013