UCHWAA RADY GMINY CHOJNW NR XXXIII/199/2009 z dnia 30 marca 2009 r.

w sprawie uchwalenia Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Chojnw Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt. 9, art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591; z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 80, poz. 717 i Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 102, poz. 1055 i Nr 116, poz. 1203; z 2005 r. Nr 172, poz. 1441; z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 175, poz. 1457, Nr 181, poz. 1337; z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974 i Nr 173, poz. 1218 oraz z 2008 r. Nr 180, poz. 1111), art. 87 ust. 1, 3 i 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 93, poz. 959 i Nr 238, poz. 2390 oraz z 2006 r. Nr 50, poz. 362 i Nr 126, poz. 875) oraz po pozytywnym zaopiniowaniu pismem z dnia 2 marca 2009 r., ZN-ML-40-1/09, L.dz. 470/09, przez Dolnolskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw we Wrocawiu Rada Gminy Chojnw uchwala, co nastpuje: 2 Wykonanie uchway powierza si Wjtowi Gminy Chojnw. 3 Uchwaa wchodzi w ycie po upywie 14 dni od dnia ogoszenia w Dzienniku Urzdowym Wojewdztwa Dolnolskiego. 1 Uchwala si Program Opieki nad Zabytkami Gminy Chojnw o treci jak w zaczniku do niniejszej uchway. 2 Wykonanie uchway powierza si Wjtowi Gminy Chojnw. 3 Uchwaa wchodzi w ycie po upywie 14 dni od dnia ogoszenia w Dzienniku Urzdowym Wojewdztwa Dolnolskiego. PRZEWODNICZCY RADY KRZYSZTOF SOWISKI

Zacznik do uchway Rady Gminy Chojnw nr XXXIII/199/2009 z dnia 30 marca 2009 r. (poz. 1616) WSTP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej mwi w rozdziale I, art. 5.: Rzeczpospolita Polska strzee niepodlegoci i nienaruszalnoci swojego terytorium, zapewnia wolnoci i prawa czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo obywateli, strzee dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju. Ochrona dziedzictwa kulturowego jest zatem jedn z najwaniejszych powinnoci Pastwa, a poprzez przepisy niszego rzdu, winna by realizowana przez jednostki prawne i nieposiadajce osobowoci prawnej oraz przez wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Historia Polski po II wojnie wiatowej obrazuje degradacj pojcia dziedzictwo narodowe. Potrzeba byo (i nie jest to, niestety, proces zakoczony) wielu lat, aby pojcie dziedzictwa, czyli czego, co odziedziczyo pastwo i spoeczestwo, niezalenie od burzliwych historycznych okolicznoci, w jakich si to stao, stao si zrozumiae. Dolny lsk jest najlepszym przykadem niechcianego spadku. Napywowe spoeczestwo odziedziczyo ten pikny i bogaty obszar z caym dobrodziejstwem inwentarza. A inwentarz jest imponujcy. Ilo zabytkw: kociow, klasztorw, paacw, dworw, folwarkw, domw mieszkalnych, kamienic, budynkw uytecznoci publicznej, obiektw przemysowych i kolejnictwa, folwarkw, parkw, cmentarzy, alei, maych przydronych kapliczek, krzyy pokutnych, wspaniaego wyposaenia wity i paacw jest ogromna i nieporwnywalnie dua w stosunku do innych wojewdztw. Mimo i w dalszym cigu wiadomo spoeczna (ale te wadz na wszystkich szczeblach) w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego jest czsto niewielka, to ustawowo zapisane obowizki w duym stopniu wyznaczaj kierunek, w jakim naley poda, wypeniajc konstytucyjny obowizek. I. ZABYTEK I OPIEKA NAD NIM W PRZEPISACH NIEKTRYCH USTAW 1. Ustawowym zadaniem samorzdw jest podejmowanie dziaa w zakresie kultury i ochrony zabytkw. Art. 7, ust.1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z pn. zmianami) stwierdza: Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wsplnoty naley do zada wasnych gminy. W szczeglnoci zadania wasne obejmuj sprawy: 1) adu przestrzennego, gospodarki nieruchomociami, ochrony rodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, 9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, 10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenw rekreacyjnych i urzdze sportowych, 12) zieleni gminnej i zadrzewie, 18) promocji gminy, 19) wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, () Zarwno pkt 9, stricte mwicy o ochronie zabytkw, jak rwnie pozostae, dotyczce ochrony rodowiska, przyrody, turystyki, zieleni gminnej i zadrzewie, a take promocji gminy, mog mieci w sobie cae ogromne spectrum dotyczce szeroko pojtej ochrony zabytkw oraz pozwalaj na nawizanie formalnej wsppracy z organizacjami, majcym zapisan w swym statucie opiek nad zabytkiem. 2. W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) kilkakrotnie wystpuj pojcia zwizane z ochron zabytkw. Przywoane one s w nastpujcych kontekstach: w art. 41 ust. 2 napisano, i prognoza oddziaywania na rodowisko, sporzdzana przez organ administracji przy okazji opracowywania polityk, strategii, planw lub programw w dziedzinach wymienionych w art. 40, powinna okrela, analizowa i ocenia przewidywane znaczce oddziaywania, w tym oddziaywania bezporednie, porednie, wtrne, skumulowane, krtkoterminowe, rednioterminowe i dugoterminowe, stae i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na rodowisko, a w szczeglnoci na: () lit. k: zabytki z uwzgldnieniem zalenoci midzy tymi elementami rodowiska i midzy oddziaywaniami na te elementy. rwnie w przypadku odstpienia przez organ administracji od przeprowadzenia postpowania w sprawie oceny oddziaywania na rodowisko, ustawa nakada obowizek sprawdzenia, czy decyzja o odstpieniu uwzgldnia: () pkt. 3: cechy obszaru objtego oddziaywaniem na rodowisko, w szczeglnoci: a) obszary o szczeglnych waciwociach naturalnych lub posiadajce znaczenie dla dziedzictwa kulturowego wraliwe na oddziaywania, istniejce przekroczenia standardw jakoci rodowiska lub intensywne wykorzystywanie terenu, b) formy ochrony przyrody oraz obszary podlegajce ochronie zgodnie z prawem midzynarodowym.

art. 47 ustawy wprost mwi, co winno by analizowane oraz oceniane podczas postpowania w sprawie oceny oddziaywania na rodowisko, wymieniajc w punkcie 1. bezporedni i poredni wpyw danego przedsiwzicia na: () lit. c) zabytki. dla ochrony zabytkw, w kontekcie ustawy Prawo ochrony rodowiska, niezwykle istotne s przepisy art. 51 i 52 dotyczce przedsiwzi wymagajcych sporzdzenia raportu o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko. Art. 51 mwi, m.in. o planowanych przedsiwziciach mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko. Dla ochrony dziedzictwa kulturowego przepis ten jest niezwykle istotny w kontekcie budowy wie telefonii komrkowej oraz stosunkowo nowej inicjatywy, jak jest budowa farm wiatrowych i ich oddziaywanie na krajobraz kulturowy. Dlatego te naley wzi pod uwag art. 52 ustawy, bezporednio wicy si z art. 51, precyzujcy zawarto raportu o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko: w ust. 1 pkt. 2 lit. a napisano, i raport w winien zawiera opis istniejcych w ssiedztwie lub w bezporednim zasigu oddziaywania planowanego przedsiwzicia zabytkw chronionych na podstawie przepisw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami; w pkt. 5 uzasadnienie wybranego przez wnioskodawc wariantu, ze wskazaniem jego oddziaywania na rodowisko, w szczeglnoci na: () lit. d) zabytki i krajobraz kulturowy, objte istniejc dokumentacj, w szczeglnoci rejestrem lub ewidencj zabytkw. Tu bardzo istotne jest przywoanie nie tylko zabytkw wpisanych do rejestru, ale te objtych ewidencj oraz pojcie krajobrazu kulturowego, ktre to pojcie zdefiniowane jest w art. 3 pkt. 14 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pn. zmianami): krajobraz kulturowy przestrze historycznie uksztatowan w wyniku dziaalnoci czowieka, zawierajc wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Omawiana ustawa do precyzyjnie zawa zakres koniecznych dziaa, dotyczcych ochrony zabytkw, wymieniajc w art. 52 ust. 1 tak istotne przedsiwzicie, jakim jest budowa drg, mogce znaczco oddziaywa na rodowisko, mwic w pkt. 7a, i raport winien okrela zaoenia do: ratowniczych bada zidentyfikowanych zabytkw znajdujcych si na obszarze planowanego przedsiwzicia, odkrywanych w trakcie robt budowlanych, programu zabezpieczenia istniejcych zabytkw przed negatywnym oddziaywaniem planowanego przedsiwzicia oraz ochrony krajobrazu kulturowego, b) analiz i ocen moliwych zagroe i szkd dla zabytkw chronionych na podstawie przepisw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, w szczeglnoci zabytkw archeologicznych, w obrbie terenu, na ktrym ma by realizowane przedsiwzicie. 3. Kolejn wan ustaw odnoszc si do ochrony zabytkw jest ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717). Rozdzia 1, art. 1 ust. 2 pkt. 4 oglnie mwi o uwzgldnianiu w planowaniu przestrzennym wymaga ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej. Kolejne artykuy precyzuj, co winno by uwzgldniane podczas sporzdzania studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego dla gminy, mwic w art. 10 ust. 1 pkt. 3 i 4, i uwzgldnia naley uwarunkowania wynikajce z: () 3) stanu rodowiska, w tym stanu rolniczej i lenej przestrzeni produkcyjnej, wielkoci i jakoci zasobw wodnych oraz wymogw ochrony rodowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego; 4) stanu dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej. Studium winno rwnie okrela (art. 10 ust. 2): () 3) obszary oraz zasady ochrony rodowiska i jego zasobw, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk; 4) obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej. Podobne zasady okrelone s w art. 15 dotyczcym sporzdzania planw zagospodarowania przestrzennego. Wyznaczanie obszarw chronionych odbywa si poprzez okrelenie, w uzgodnieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw, granic stref ochrony konserwatorskiej, oznaczonych literami: A, B, E, K, OW, W (opracowanych w 1985 r. przez Michaa Witwickiego reprezentujcego Zesp Ekspertw Midzyresortowej Komisji ds. Rewaloryzacji Miast i Zespow Staromiejskich). W ustawie pojawia si pojcie krajobraz kulturowy i naley rozumie je w sposb okrelony w ustawie o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami jako przestrze historycznie uksztatowan w wyniku dziaalnoci czowieka, zawierajc wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. W art. 11 i 17 istotne jest naoenie na wjtw obowizkw zarwno zawiadomienia m.in. wojewdzkiego konserwatora zabytkw o przystpieniu do sporzdzania studiw, planw zagospodarowania przestrzennego i wystpowania o opinie i wnioski, jak rwnie opiniowania (studia) lub uzgadniania w trybie art. 106 Kodeksu postpowania administracyjnego (plany). Poniewa plan miejscowy, w przeciwiestwie do studium uwarunkowa, jest aktem prawa miejscowego, jest on niezwykle wanym dokumentem na szczeblu lokalnym, bezporednio dotykajcym miejscowej spoecznoci, nakadajcym obowizki, okrelajcym dziaania konieczne i dopuszczalne, zatem winien do szczegowo odnosi si do wszelkich dziaa inwestycyjnych, mogcych mie wpyw na zabytki i krajobraz kulturowy. Art. 8 ustawy dopuszcza moliwo powoania przez wjta gminnej komisji urbanistyczno-architektonicznej, jako organu doradczego,

skadajcej si z osb o wyksztaceniu i przygotowaniu fachowym zwizanym bezporednio z teori i praktyk planowania przestrzennego, w tym co najmniej w poowie z osb rekomendowanych przez branowe stowarzyszenia i samorzdy zawodowe. Wskazane jest, aby ad przestrzenny, uwzgldniajcy rodowisko kulturowe, by bardziej restrykcyjnie ustanawiany. Duym problemem jest indywidualne budownictwo mieszkaniowe, dotyczce zwaszcza obszarw wiejskich, a konkretnie zabudowy uzupeniajcej historyczn zabudow lub powstajcej na wydzielonych wrd historycznych siedlisk dziakach. Wskazane jest zatem opracowanie sztywnych zasad (wzorem krajw unijnych, takich, jak Austria, Niemcy, Wielka Brytania), okrelajcych takie parametry zabudowy, jak: obowizujca linia zabudowy minimalna i maksymalna wielko budynku typ dachu, kt nachylenia poaci dachowych typ ogrodze posesji zakaz stosowania elementw obcych historycznej architekturze: dworkw polskich, kolumn i supw o przekroju koa lub owalu, ukonych przypr, sidingu, budynkw z bali drewnianych, okien bez podziaw, wie, baszt. Mona dopuci pewn dowolno, lecz na osiedlach, tworzonych poza historycznym siedliskiem wsi. Przy planowaniu takich osiedli naley bezwzgldnie wymaga zaprojektowania tzw. czci wsplnych, publicznych, jakimi s nawsia. Nowa zabudowa w adnym wypadku nie moe niszczy dominant, jakimi na wsi s wiee kocielne. Godne rozwaenie jest wic opracowanie w Gminie kilku wariantw dopuszczalnych typw zabudowy mieszkaniowej oraz innego rodzaju tak, aby zaprowadzi dyscyplin w ksztatowaniu adu przestrzennego, gdy przestrze, niejednokrotnie bdca przedmiotem podziwu i zachwytu Polakw za granic, jest wasnoci publiczn. Waciwie ksztatowany krajobraz kulturowy, podkrelajcy tradycyjne lokalne cechy, jest wizytwk regionu i podstawowym kryterium wyboru dla potencjalnego turysty. 4. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst ujednolicony w: Dz. U. 2006 r. Nr 156, poz. 1118) traktuje zabytki w sposb szczeglny, podkrelajc w art. 5 ust. 1 pkt. 7, i obiekt budowlany naley projektowa i budowa, zapewniajc: ochron obiektw wpisanych do rejestru zabytkw oraz obiektw objtych ochron konserwatorsk. W art. 29, 30, 31, 39 wymienione s rodzaje czynnoci w procesie budowlanym, rwnie w kontekcie: obiektw wpisanych do rejestru zabytkw (art. 9, art. 29 ust. 2 pkt. 1 i 6, art. 30 ust. 1 pkt. 3 lit. a, art. 31 ust. 1 pkt. 1 i 2, art. 39 ust. 1 i 2, art. 67 ust. 2) znajdujcych si na obszarze wpisanym do rejestru zabytkw (art. 9, art. 39 ust. 1) obiektw i obszarw niewpisanych do rejestru zabytkw, a objtych ochron konserwatorsk na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art. 9, art. 39 ust. 3, art. 67 ust. 3) zabytkw (art. 31 ust. 1 pkt. 2, art. 71 ust. 5 pkt. 3 lit. b) w tym przypadku zapewne chodzi o pojcie zabytek w rozumieniu ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, ktre (art. 3) oznacza nieruchomo lub rzecz ruchom, ich czci lub zespoy, bdce dzieem czowieka lub zwizane z jego dziaalnoci i stanowice wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn, artystyczn lub naukow, w powizaniu z art. 7, mwicym o formach ochrony zabytkw poprzez: 1) wpis do rejestru zabytkw; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W przypadku obiektw wpisanych do rejestru zabytkw wymagane jest uzyskanie pozwolenia na budow na remont tych obiektw, ich rozbirk (ale dopiero po skreleniu obiektu z rejestru zabytkw przez Generalnego Konserwatora Zabytkw); podobnie jest w przypadku chci zainstalowania na takim obiekcie tablic i urzdze reklamowych. Art. 39 ust. 1 nakazuje wprost wymg uzyskania pozwolenia wojewdzkiego konserwatora zabytkw przed wydaniem pozwolenia na budow. Od 1 stycznia 2009 r. zaczn obowizywa przepisy, dodane do art. 5, nakadajce obowizek ustalenia, w formie wiadectwa charakterystyki energetycznej, jego charakterystyki energetycznej, lecz przepis ten nie bdzie stosowany do budynkw podlegajcych ochronie na podstawie przepisw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. 5. W ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (Dz. U. Nr 115, poz. 741) w art. 6 okrelono, co jest celem publicznym w rozumieniu ustawy. Jednym z celw jest wymieniona w pkt. 5 opieka nad nieruchomociami stanowicymi zabytki w rozumieniu przepisw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Kolejne artykuy precyzuj, jakie dziaania wymagaj pozwolenia wojewdzkiego konserwatora zabytkw. S to:

w art. 13 ust. 4: sprzeda, zamiana, darowizna lub oddanie w uytkowanie wieczyste nieruchomoci wpisanych do rejestru zabytkw, stanowicych wasno Skarbu Pastwa (tu wyjtkiem s nieruchomoci bdce we wadaniu ANR) lub jednostki samorzdu terytorialnego oraz wnoszenie tych nieruchomoci jako wkadw niepieninych do spek; podzia nieruchomoci wpisanej do rejestru zabytkw. Ponadto: w art. 29 ust. 2 dopuszczono moliwo naoenia na nabywc nieruchomoci gruntowej, oddawanej w uytkowanie wieczyste, obowizku odbudowy lub remontu pooonych na niej zabytkowych obiektw budowlanych. Obowizek ten zapisuje si w umowie; zgodnie z art. 45 ust. 2a taki sam obowizek mona naoy w decyzji o ustanowieniu trwaego zarzdu. Przepisy te s zbiene z art. 26 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, z tym e w ust. 1 napisano o sprzeday, zamianie, darowinie i dzierawie. Wane dla waciciela zabytku i zarzdcy nieruchomoci bdcej w trwaym zarzdzie s: art. 68 ust. 3 mwicy o obnice o 50% ceny nieruchomoci lub jej czci wpisanej do rejestru zabytkw, chocia dopuszczono tu take moliwo podwyszenia lub obnienia tej bonifikaty art. 84 ust. 4 mwicy o obnice o 50% opat z tytuu trwaego zarzdu, ktra to bonifikata rwnie moe by podwyszona lub obniona. Zgodnie z art. 109 ust. 1 pkt. 4 Gminie przysuguje prawo pierwokupu w przypadku sprzeday nieruchomoci wpisanej do rejestru zabytkw lub prawa uytkowania wieczystego takiej nieruchomoci. Przejmowanie nieruchomoci zabytkowych przez Gmin, jakie ma miejsce na terenie dziaania legnickiej delegatury Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw, o ktrym jest ona informowana, dotyczy waciwie tylko zabytkowych parkw, ktrymi dotychczas zarzdzaa ANR. 6. W ustawie o z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880) terminy zabytek i rejestr zabytkw wymieniane s w artykuach: art. 5, bdcym sowniczkiem do ustawy, gdzie okrelenie tereny zieleni oznacza tereny wraz z infrastruktur techniczn i budynkami funkcjonalnie z nimi zwizanymi, pokryte rolinnoci, znajdujce si w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, penice funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osonowe, a w szczeglnoci parki, zielece, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a take ziele towarzyszc ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, skadowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowymi przemysowym art. 83 ust. 2 mwicym, i zezwolenie na usunicie drzew lub krzeww z terenu nieruchomoci wpisanej do rejestru zabytkw wydaje wojewdzki konserwator zabytkw; dotyczy to rwnie drzew owocowych (ust. 6 pkt. 2) art. 86 ust. 1 pkt. 3, gdzie napisano, i nie pobiera si opat za usunicie drzew, ale tylko wtedy, gdy usunicie jest zwizane z odnow i pielgnacj drzew rosncych na terenie nieruchomoci wpisanej do rejestru zabytkw; w przeciwnym wypadku opata jest o 100% wysza od opat ustalonych w art. 85. Ustawodawca posuy si rwnie pojciem wartoci historycznych, kulturowych, ktre s jednym z czynnikw wanych przy tworzeniu parkw krajobrazowych, zespow przyrodniczokrajobrazowych, ustanawianiu pomnikw przyrody i innych czynnociach. 7. Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 padziernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej (Dz. U. Nr 114, poz. 493) prowadzenie dziaalnoci kulturalnej jest zadaniem wasnych jednostek samorzdu terytorialnego o charakterze obowizkowym, natomiast pastwo, jako mecenas, wspiera t dziaalno, a minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego moe wspomc finansowo realizacj planowanych na dany rok zada (art. 1). Sprawowanie opieki nad zabytkami jest jednym z podstawowych zada instytucji kultury, wymienionych w art. 32 ust. 1. Ustawa i w tym wzgldzie jest zbiena z ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami w art. 3 sowniczku do tej ustawy, znajduje si haso z definicj: instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami instytucja kultury w rozumieniu przepisw o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej, ktrej celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami. Zatem szeroko pojta opieka nad zabytkami niekoniecznie musi oznacza bezporednie czynnoci przy zabytku, ale rwnie gromadzenie wiedzy o zabytkach, jej udostpnianie poprzez np. organizacj wystaw, edukacj spoeczestwa dotyczc ochrony zabytkw, uwiadomienie istnienia odziedziczonych po dawnych mieszkacach dbr kultury, uwraliwienie na wyjtkowy charakter tego dziedzictwa. II. UWARUNKOWANIA OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI II.1 Uregulowania formalno-prawne Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pn. zmianami) jest podstaw prawn ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce.

W rozdziale 1, art. 1 ustawa okrela przedmiot, zakres i formy ochrony zabytkw oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zbytkw i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytkach, a take organizacj organw ochrony zabytkw. Ustawa w art. 3 pkt 1 definiuje zabytek jako nieruchomo lub rzecz ruchom, ich czci lub zespoy, bdce dzieem czowieka lub zwizane z jego dziaalnoci i stanowice wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn, artystyczn lub naukow Art. 3 definiuje pitnacie poj uytych w ustawie, m. in.: zabytek nieruchomy nieruchomo, jej cz lub zesp nieruchomoci; zabytek ruchomy rzecz ruchom, jej cz lub zesp rzeczy ruchomych; zabytek archeologiczny zabytek nieruchomy, bdcy powierzchniow, podziemn lub podwodn pozostaoci egzystencji i dziaalnoci czowieka, zoon z nawarstwie kulturowych i znajdujcych si w nich wytworw bd ich ladw albo zabytek ruchomy, bdcy tym wytworem; historyczny ukad urbanistyczny lub ruralistyczny przestrzenne zaoenie miejskie lub wiejskie, zawierajce zespoy budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w ukadzie historycznych podziaw wasnociowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci drg; historyczny zesp budowlany powizan przestrzennie grup budynkw wyodrbnion ze wzgldu na form architektoniczn, styl, zastosowane materiay, funkcj, czas powstania lub zwizek z wydarzeniami historycznymi; krajobraz kulturowy przestrze historycznie uksztatowan w wyniku dziaalnoci czowieka, zawierajc wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Art. 4 ustawy stwierdza, e ochrona zabytkw polega w szczeglnoci na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dziaa majcych na celu: zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umoliwiajcych trwae zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; zapobieganie zagroeniom mogcym spowodowa uszczerbek dla wartoci zabytkw; udaremnienie niszczenia i niewaciwego korzystania z zabytkw; przeciwdziaanie kradziey, zaginiciu lub nielegalnemu wywozowi zabytkw za granic; kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytkw; uwzgldnienie zada ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu; przestrzennym oraz przy ksztatowaniu rodowiska. Art. 5 ustawy stwierdza, e opieka nad zabytkami sprawowana przez jego waciciela lub posiadacza polega, w szczeglnoci, na zapewnieniu warunkw: naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci; W myl art. 6 ustawy opiece i ochronie podlegaj, bez wzgldu na stan zachowania, zabytki nieruchome, bdce w szczeglnoci: krajobrazami kulturowymi, ukadami urbanistycznymi i ruralistycznymi i zespoami budowlanymi, dzieami architektury i budownictwa, dzieami budownictwa obronnego, obiektami techniki, cmentarzami, parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, miejscami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; a take zabytki ruchome bdce w szczeglnoci: dzieami sztuk plastycznych, rzemiosa artystycznego i sztuki uytkowej, kolekcjami stanowicymi zbiory przedmiotw zgromadzonych i uporzdkowanych, numizmatami oraz pamitkami historycznymi, wytworami techniki, materiaami bibliotecznymi, wytworami sztuki ludowej oraz rkodziea oraz innymi obiektami etnograficznymi, przedmiotami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; zabytki archeologiczne bdce w szczeglnoci: pozostaociami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami

reliktami dziaalnoci gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ochronie ustawodawczej mog podlega rwnie nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Art. 7 ustawy wylicza formy ochrony zabytkw, ktrymi s: wpis do rejestru zabytkw; uznanie za pomnik historii; utworzenie parku kulturowego; ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Rejestr zabytkw, dla zabytkw znajdujcych si na terenie wojewdztwa, prowadzi wojewdzki konserwator zabytkw. Zgodnie z art. 9 ustawy do rejestru wpisuje si zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw z urzdu bd na wniosek waciciela zabytku nieruchomego lub uytkownika wieczystego gruntu, na ktrym znajduje si zabytek nieruchomy. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia si w ksidze wieczystej danej nieruchomoci na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku. Na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw informacje o wpisie zabytku nieruchomego do rejestru ogasza si w wojewdzkim dzienniku urzdowym. Zgodnie z art. 10 ustawy do rejestru wpisuje si zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw na wniosek waciciela tego zabytku. Wojewdzki konserwator zabytkw moe wyda z urzdu decyzj o wpisie zabytku ruchomego do rejestru w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granic. Rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 14 lutego 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytkw, krajowej, wojewdzkiej i gminnej ewidencji zabytkw oraz krajowego wykazu zabytkw skradzionych lub wywiezionych za granic niezgodnie z prawem (Dz. U. Nr 124, poz. 1305) okrela sposb prowadzenia rejestru oraz ewidencji zabytkw. Na podstawie przepisu art. 15 ustawy Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra waciwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego, w drodze rozporzdzenia, moe uzna za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczeglnej wartoci dla kultury, okrelajc jego granice. Zgodnie z art. 16 ustawy rada gminy, na podstawie uchway, moe utworzy park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyrniajcych si krajobrazowo terenw z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej, po zasigniciu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Dla obszarw, na ktrych utworzono park kulturowy, sporzdza si obowizkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Art. 19 bezporednio odnosi si do studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania gminy oraz miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego, w ktrych uwzgldni naley w szczeglnoci ochron: zabytkw nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; innym zabytkw nieruchomych, znajdujcych si w gminnej ewidencji zabytkw; parkw kulturowych. W dokumentach tych ustala si take, w zalenoci od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujce obszary, na ktrych obowizuj okrelone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, majce na celu ochron znajdujcych si na tym obszarze zabytkw. II.2 Nadzr nad ochron zabytkw. Organy ochrony zabytkw Art. 89 ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami stwierdza, e organami ochrony zabytkw s: minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu ktrego zadania i kompetencje w tym zakresie wykonuje Generalny Konserwator Zabytkw; wojewoda, w imieniu ktrego zadania i kompetencje w tym zakresie wykonuje wojewdzki konserwator zabytkw. Art. 90 ustawy stanowi, e Generalny Konserwator Zabytkw jest sekretarzem lub podsekretarzem stanu w urzdzie obsugujcym ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Do zada wykonywanych przez Generalnego Konserwatora Zabytkw naley w szczeglnoci: opracowywanie krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; realizacja zada wynikajcych z krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami oraz z koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju;

podejmowanie dziaa zwizanych z wspieraniem rozwoju regionalnego i realizacj kontraktw wojewdzkich w sprawach opieki nad zabytkami; prowadzenie krajowej ewidencji zabytkw i krajowego wykazu zabytkw skradzionych lub wywiezionych za granic niezgodnie z prawem; wydawanie decyzji, postanowie i zawiadcze w sprawach okrelonych w ustawie oraz w przepisach odrbnych; organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania oraz stosowania przepisw dotyczcych ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; sprawowanie nadzoru nad dziaalnoci wojewdzkich konserwatorw zabytkw; promowanie bada naukowych w zakresie konserwacji zabytkw; organizowanie szkole dla sub konserwatorskich; organizowanie konkursw promujcych opiek nad zabytkami, w tym przyznawanie wyrnie, nagrd pieninych lub rzeczowych; opiniowanie wnioskw o nadanie odznaki Za opiek nad zabytkami; wsppraca z organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytkw; organizowanie szkole w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; podejmowanie dziaa dotyczcych troski o zabytki zwizane z histori Polski, pozostajce poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 91 ustawy mwi, e do zada wykonywanych przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw naley w szczeglnoci: realizacja zada wynikajcych z krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; sporzdzanie w ramach przyznanych rodkw budetowych planw finansowania ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; prowadzenie rejestru i wojewdzkiej ewidencji zabytkw oraz gromadzenie dokumentacji w tym zakresie; wydawanie zgodnie z waciwoci decyzji, postanowie i zawiadcze w sprawach okrelonych w ustawie oraz w przepisach odrbnych; sprawowanie nadzoru nad prawidowoci prowadzonych bada konserwatorskich, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robt budowlanych i innych dziaa przy zabytkach oraz bada archeologicznych; organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; opracowywanie wojewdzkich planw ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja dziaa przy realizacji tych planw; upowszechnianie wiedzy o zabytkach; wsppraca z innymi organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytkw. W przepisie art. 97 ustawy napisano, e przy ministrze waciwym do spraw kultury i dziedzictwa narodowego dziaa Rada Ochrony Zabytkw jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach realizacji polityki Rady Ministrw w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Do zada Rady Ochrony Zabytkw naley wydawanie opinii w sprawach dotyczcych w szczeglnoci: zaoe do projektu krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami i projektu tego programu; oceny realizacji zada wynikajcych z koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju w odniesieniu do zabytkw; ochrony pomnikw historii; projektw aktw prawnych dotyczcych ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Zgodnie z art. 98 przy Generalnym Konserwatorze zabytkw dziaa Gwna Komisja Konserwatorska jako organ opiniodawczy do spraw dziaa konserwatorskich podejmowanych przy zabytkach. Na podstawie art. 99 przy wojewdzkim konserwatorze zabytkw dziaa Wojewdzka Rada Ochrony Zabytkw jako organ opiniotwrczy w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. W dniu 3 padziernika 2006 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wyda zarzdzenie nr 28, na podstawie ktrego powoany zosta Krajowy Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw i wraz z orodkami regionalnymi zajmuje si problematyk rozpoznawania, dokumentacji i ochrony dziedzictwa kulturowego. Co istotne, KOBiDZ realizuje swoje zadania we wsppracy ze subami konserwatorskimi, a take (m.in.): z jednostkami samorzdu terytorialnego. Dla Dolnego lska powoany zosta Regionalny Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw z siedzib we Wrocawiu. Podstawow dziaalnoci orodka jest wykonywanie studiw rodowiska kulturowego do planw zagospodarowania przestrzennego gminy, miasta lub innej jednostki osadniczej. Zawarte w nich ustalenia pozwalaj konserwatorowi i samorzdom lokalnym ochroni zabytki narzdziami planowania przestrzennego. III. OCHRONA ZABYTKW W DOKUMENTACH STOPNIA KRAJOWEGO 1. Strategia Rozwoju Kraju 20072015 (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2006 r.)

Strategia Rozwoju Kraju 20072015 jest: podstawowym dokumentem strategicznym okrelajcym cele i priorytety rozwoju spoecznogospodarczego Polski oraz warunki, ktre powinny ten rozwj zapewni; nadrzdnym, wieloletnim dokumentem strategicznym rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju, stanowicym odniesienie dla innych strategii i programw rzdowych, jak i opracowywanych przez jednostki samorzdu terytorialnego. W Strategii zwrcono uwag na walory rodowiska naturalnego, ktre w poczeniu z potencjaem kulturowym oraz korzystnym pooeniem na kontynencie sprawiaj, i Polska jest atrakcyjnym miejscem do zwiedzania i wypoczynku. Jednak w rozbudowie infrastruktury turystycznej niezbdne jest wsparcie inicjatyw lokalnych przez wadze publiczne. W kontekcie gminy Chojnw wsparcie to jest niezbdne, gdy jest ona nieporwnywalnie mniej atrakcyjna turystycznie ni np. gminy grskie lub nadmorskie. Jednoczenie gmina Chojnw jest jednym z najlepszych przykadw na potwierdzenie myli zawartej w Strategii, i Polska posiada bogate zasoby dziedzictwa kulturowego, ktre s jednym z gwnych elementw wpywajcych na korzystny wizerunek kraju w Europie i w wiecie oraz atutem w procesie definiowania miejsca i pozycji Polski w Unii Europejskiej. Pooenie nacisku na rozwj turystyki zgodne jest take z Wizj Polski do roku 2015: Polska powinna wykorzystywa bogactwo swoich zasobw ludzkich, kulturowych i przyrodniczych, jak rwnie czerpa korzyci z rozwoju turystyki przyczyniajcej si do wzrostu gospodarczego regionw, tworzenia nowych miejsc pracy oraz promocji regionw i kraju. Zasada zrwnowaonego rozwoju oraz pielgnowanie i zachowanie dziedzictwa kulturowego pozwol rwnie na osignicie gwnego celu strategii, jakim jest podniesienie poziomu i jakoci ycia mieszkacw Polski. Aby cel osign, w Strategii wskazano sze priorytetw. Jednym w nich jest Wzrost konkurencyjnoci i innowacyjnoci gospodarki, poprzez m.in. inwestycje prorodowiskowe, co przeoy si moe na ochron zabytkowych zespow zieleni, jakimi s parki i aleje. W Strategii zadeklarowano te ochron obszarw cennych przyrodniczo i kulturowo poprzez denie do znaczcego ograniczenia przestrzeni trwale zagospodarowanej. Kolejny priorytet to Poprawa stanu infrastruktury technicznej i spoecznej. Za infrastruktur spoeczn uwaa si infrastruktur kultury, sportu i turystyki. Za istotne, zwaszcza dla gminy Chojnw, naley uzna stwierdzenie omawianego dokumentu, e rwnolegle z budow nowych obiektw kultury bd rozwijane dziaania nakierowane na zachowanie, ochron i rewitalizacj materialnego dziedzictwa kulturowego, poprzez renowacj, konserwacj, adaptacj obiektw zabytkowych dla celw kulturalnych i turystycznych, a take wdroenie systemu monitoringu i zabezpiecze tych obiektw. Dziaania te bd dotyczy rwnie obiektw kultu religijnego. Podkrelono, e funkcjonowanie polskich miejscowoci na rynku turystyki wymaga rozbudowy usug: gastronomicznych, noclegowych, infrastruktury rekreacyjnej i rozrywkowej, rozwoju szlakw turystycznych, baz informacyjnych i usug okooturystycznych. Przy tak duym nagromadzeniu obiektw zabytkowych w gminie Chojnw uzna mona, e materia do dziaa jest gotowa, cay za problem polega na znalezieniu waciwego pomysu jej wykorzystania dla dobra gminy i pozyskaniu rodkw na jego realizacj. W priorytecie Rozwj obszarw wiejskich podkrelono, e atrakcyjno przyrodnicza, krajobrazowa i kulturowa obszarw wiejskich stanowi rwnie podstawowy warunek rozwoju agroturystyki. Jednak atrakcyjno ta nie bdzie zauwaona do momentu poprawy infrastruktury technicznej i spoecznej. I tak naley bezkonfliktowo czy planowane inwestycje i dziaania modernizacyjne z dbaoci o tradycyjne, regionalne budownictwo wiejskie, co przyczyni si m.in. do zachowania dziedzictwa kulturowego. Tu naley doda rwnie, i nie tylko typ budownictwa decyduje o atrakcyjnoci obszaru, ale rwnie tradycyjny, historyczny rodzaj rozplanowania przestrzeni. W gminie Chojnw w wikszoci zachoway si dawne ukady ruralistyczne, chocia obserwuje si tendencj do ich rozbijania poprzez nie zawsze przemylane podziay dziaek i ich usytuowanie wobec pierwotnego ukadu siedliskowego wsi. Podniesienie konkurencyjnoci polskich regionw zawarte jest w priorytecie Rozwj regionalny i podniesienie spjnoci terytorialnej. Jak podkrelono, aby zwikszy konkurencyjno, naley wykorzysta zasoby rodowiska przyrodniczego jako istotnego potencjau rozwojowego oraz wesprze ochron i popraw stanu materialnego dziedzictwa kulturowego, a take rozwj inwestycji kultury regionw. Region dolnolski, jako obszar o bogatej historii, na ktrym mieszay si narodowoci, obyczaje, religie, czego wyrazem jest m.in. bogaty rozwj kultury materialnej, winien by obszarem otwartym i t swoj rnorodno podkrela. Gmina Chojnw jest jakby miniatur regionu: to tutaj dziedzictwo pozostawione przez dawnych mieszkacw wspistnieje z wytworami wspczesnoci. Poniewa stanowi ono znakomit wikszo zasobw materialnych (kociow, domw mieszkalnych, gospodarczych, parkw, paacw, dworw), nie moe by ignorowane, ani tym bardziej niszczone, bo to wanie ono decyduje o takim a nie innych charakterze gminy. Na koniec wana uwaga dotyczca finansowania priorytetw: w Strategii, obok funduszy z budetu pastwa oraz jednostek samorzdu terytorialnego, podkrela si, i coraz wiksze znaczenie powinno mie take upowszechnienie mechanizmw i form partnerstwa publiczno-prywatnego.

2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 20042013 (uzupeniona w 2005 r. dokumentem Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 20042020) Celem strategicznym nadrzdnym Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest zrwnowaenie rozwoju kultury w regionach. Jako jednostki strategiczne uznaje si Ministerstwo Kultury i jednostki samorzdu terytorialnego. W NSRK okrelono pi programw, w tym Ochron Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego. Zaoenia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury [Zaoenia i cele Narodowej Strategii Rozwoju Kultury, podrozdz. 8.3 Zaoenia do Narodowej Strategii Rozwoju Kultury, w: Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 20042013] okrelaj, e pastwo, w tym Minister Kultury, powinno by partnerem dla jednostek samorzdu terytorialnego i wsplnie z nim ksztatowa kultur w regionach. Samorzdy terytorialne powinny zyska motywacj w ksztatowaniu instytucjonalnego zaplecza dla rozwoju kultury, w tym do wypeniania zaoonych w lokalnych strategiach rozwoju celw w sferze kultury, a rola pastwa powinna sprowadza si do bada naukowych i monitorowania tej strefy oraz do skutecznego zapobiegania sytuacjom kryzysowym. Jednoczenie Minister Kultury powinien posiada odpowiednie rodki na sprawowanie mecenatu nad dziaalnoci instytucji kultury oraz instrumenty o charakterze motywujcym, za pomoc ktrych moliwa bdzie realizacja polityki kulturalnej pastwa w regionach. Zwikszy powinna si spoeczna partycypacja w sferze odpowiedzialnoci za kultur, m.in. poprzez uspoecznienie decyzji podejmowanych w sferze kultury w regionach (lokalne strategie kulturalne, spoeczne ciaa opiniujce funkcjonowanie instytucji kultury. Wzrosn powinna rwnie rola organizacji pozarzdowych poprzez rwnouprawnienie ich w dostpie do rodkw publicznych na zadania w sferze kultury. () Rosnce znaczenie powizania kultury z rozwojem gospodarczym i dochodami regionw jest podstaw do podjcia dziaa w ksztatowaniu zintegrowanych produktw turystycznych, wykorzystujcych (i dziaajcych na ich rzecz) elementy dziedzictwa kulturowego, aktywno instytucji kultury oraz skoncentrowane wok tych instytucji przemysy kultury. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury podkrela wpyw dziaa i aktywnoci kulturalnej na wzrost potencjau rozwojowego spoeczestwa i poszczeglnych regionw kraju, ze specjalnym uwzgldnieniem roli centrw regionalnych. Obejmuje wszystkie sfery i zagadnienia funkcjonowania kultury, traktujc je w sposb systemowy. W NSRK zaoono 12 celw czstkowych, wrd ktrych znajduje si zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytkw. Cele czstkowe maj by realizowane w ramach 5 Narodowych Programw Kultury: Czytelnictwo i sektor ksiki NPK Promocja czytelnictwa i rozwj sektora ksiki Dziedzictwo kulturowe NPK Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego Instytucje artystyczne i promocja twrczoci NPK Rozwj instytucji artystycznych Szkolnictwo artystyczne i promocja modych twrcw NPK Wspierania debiutw i rozwoju szk artystycznych Sztuka wspczesna NPK Znaki Czasu. Narodowy Program Kultury Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego stwierdza, e sfera dziedzictwa jest podstaw rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a take jest potencjaem regionw, ktry suy wzrostowi konkurencyjnoci regionw dla turystyki, mieszkacw i inwestorw. Kultura to, w rozumieniu historycznym, take dziedzictwo narodowe wytwory i czynnoci danego narodu, nalece do kategorii kultury symbolicznej, majce wyjtkow powszechn warto, szczeglnie dla danego narodu dajc poczucie identyfikacji oraz budowanie wizi. Cele operacyjne NSRK okrela 11 programw operacyjnych (PO) Ministra Kultury, ktre s uszczegowieniem i rozszerzeniem Narodowych Programw Kultury. Najwaniejszymi programami operacyjnymi dla ochrony zabytkw s: PO Dziedzictwo kulturowe, zawierajcy 2 priorytety: Priorytet I majcy na celu popraw stanu zachowania zabytkw, zwikszenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego, kompleksow rewaloryzacj zabytkw, zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki, popraw warunkw instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytkw i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytkw, muzealiw i archiwaliw przed skutkami klsk ywioowych, kradzieami i nielegalnym wywozem za granic; Rodzaje kwalifikujcych si zada (projekty realizowane bez udziau rodkw europejskich): a) rewitalizacja historycznych obszarw miejskich; b) ochrona i zachowanie krajobrazu kulturowego wsi; c) rewitalizacja, rewaloryzacja, konserwacja, renowacja, modernizacja i adaptacja na cele inne ni kulturalne historycznych obiektw i zespow zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym zespow fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, parkw i ogrodw; d) rewaloryzacja i konserwacja zabytkw budownictwa drewnianego; e) rewaloryzacja i konserwacja zabytkw romaskich; f) rewaloryzacja zabytkowych cmentarzy oraz renowacja, ochrona i zachowanie miejsc pamici i martyrologii w kraju i za granic; g) prowadzenie bada archeologicznych; i zabezpieczanie zabytkw archeologicznych;

h) konserwacja zabytkw ruchomych (niewchodzcych w skad zasobw muzealnych), w tym w szczeglnoci wystroju i historycznego wyposaenia kociow w kraju i za granic; i) dokumentowanie zabytkw (w tym badania naukowe i inwentaryzacja) w kraju i za granic; j) zabezpieczenie przed skutkami klsk ywioowych, zniszczeniem, kradzie i nielegalnym wywozem zagranic zabytkw ruchomych i nieruchomych; k) ochrona zabytkw na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego; l) rewaloryzacja oraz prace remontowe i konserwatorskie w zabytkach polskich lub z Polsk zwizanych, znajdujcych si poza granicami kraju. Priorytet II ktrego celem s zadania zwizane z zakupami dzie sztuki i kolekcji, starodrukw i archiwaliw, ich konserwacja i digitalizacja, wspieranie rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytkw ruchomych. PO Promesa Ministra Kultury majcy na celu dofinansowanie przez ministra kultury wkadu krajowego w projektach kulturalnych, w tym dotyczcych ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego, realizowanych ze rodkw Unii Europejskiej; Dofinansowanie ze rodkw Ministra Kultury wkadu publicznego (tzw. wkadu wasnego) dotyczy w szczeglnoci projektw realizowanych w ramach: a) Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, dziaa: 1.3.1 Regionalna infrastruktura edukacyjna 1.4 Rozwj turystyki i kultury 1.5 Infrastruktura spoeczestwa informacyjnego 3.1 Obszary wiejskie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysowe i powojskowe 3.5 Lokalna infrastruktura edukacyjna b) Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich, dziaania: 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego c) Mechanizmu Finansowego EOG, priorytetw: 3 Ochrona europejskiego dziedzictwa kulturowego 5 Badania naukowe d) Inicjatywy Wsplnotowej Interreg III e) Programw Wsplnotowych (m.in. Kultura 2000)/ PO Rozwj inicjatyw lokalnych, ktrego celem jest niwelowanie rnic w dostpie do kultury oraz stwarzanie na poziomie lokalnym warunkw do rozwoju twrczoci. W ramach tego programu realizowane s przedsiwzicia niskobudetowe z zakresu m.in. ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Kryteria wyboru zada: a) poprawno formalna wniosku i zacznikw; b) zgodno merytoryczna wniosku z zaoeniami Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 20042013 i Narodowymi Programami Kultury; c) maksymalna wnioskowana kwota dotacji ze rodkw Ministra Kultury 25 000 z; d) warto merytoryczna zadania rozumiana jako: zbieno dziaa z diagnoz potrzeb; celowo realizacji zadania; wykorzystanie lokalnego dziedzictwa kulturowego; krzewienie lokalnych zwyczajw i tradycji; walory artystyczne zadania; oryginalno i nowatorstwo proponowanych rozwiza; otwarta formua, umoliwiajca aktywny i kreatywny udzia spoecznoci w zadaniu. e) w przypadku gdy podmiot wsppracowa ju z Ministerstwem Kultury, ocenie podlega bdzie dotychczasowa sprawno i rzetelno w realizacji zadania, a take: f) wysoko deklarowanego udziau wasnego w kosztach realizacji zadania; g) umiejtno pozyskania rodkw z rnych rde. 3. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Dokument jest aktualizacj Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, opracowanej przez Rzdowe Centrum Studiw Strategicznych, przyjtej w dniu 17 listopada 2000 r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. Nr 26, poz. 432). Aktualnie trwaj prace nad now Koncepcj Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 20082033. Na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego udostpniono Tezy i Zaoenia oraz Wstpny Projekt Koncepcji. W obowizujcym obecnie dokumencie napisano, e problemem kluczowym dla ksztatowania strategii rozwoju kraju jest: jak pogodzi wymogi konkurencyjnoci i efektywnoci dyktowanej przez gospodark wiatow oraz zwizan z nimi konieczno szybkiej restrukturyzacji (modernizacji)

gospodarki narodowej, jako jedynej drogi ich speniania, z zaspokajaniem spoecznych aspiracji do sprawiedliwoci i rwnoci oraz z tworzeniem szans na popraw jakoci ycia tu i teraz. Zgodnie z art. 47 ust. 2. pkt 2 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju okrela uwarunkowania, cele i kierunki zrwnowaonego rozwoju kraju oraz dziaania niezbdne do jego osignicia, a w szczeglnoci: () 2) wymagania z zakresu ochrony rodowiska i zabytkw, z uwzgldnieniem obszarw podlegajcych ochronie; W czci 3 Koncepcji zaznaczono, i gwnym celem przestrzennego zagospodarowania Polski jest wykorzystanie dobrze wyksztaconej policentrycznej struktury funkcjonalno-przestrzennej kraju do dynamizacji rozwoju Polski i przeamanie w ten sposb jej zapnienia cywilizacyjnego. Cel ten jest zbieny ze strategicznym celem NPR 20072013. Zagospodarowanie przestrzenne kraju powinno umoliwia osignicie trwaego, wysokiego tempa wzrostu polskiej gospodarki, przy zapewnieniu poprawy stanu rodowiska przyrodniczego i umoliwieniu obecnym i przyszym mieszkacom kraju rwnoprawnego dostpu do zasobw przyrody i dbr kultury. Przedstawiono rwnie zasady wynikajce z zaoe zrwnowaonego rozwoju, ktre mona sformuowa nastpujco [w nin. Programie zacytowano 3 z 5 zasad: 1. Przestrze, jako dobro rzadkie ze wzgldu na jej wysok warto przyrodnicz i kulturow, winna by uytkowana bardzo oszczdnie. 2. Uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe terenu powinny stanowi podstaw do ksztatowania funkcji rozwojowych struktur przestrzennych. 3. Zajmowanie wartociowej z punktu widzenia ochrony rodowiska przyrodniczego i kulturowego przestrzeni winno odbywa si jedynie w szczeglnie uzasadnionych przypadkach. Dotyczy to przede wszystkim rozwoju infrastruktury transportowej i rozbudowy miast. () W Koncepcji podkrelono wystpowanie zej tendencji, jak jest suburbanizacja. Zjawisko to polega na niekontrolowanym rozlewaniu si duych miast. Ma to zy wpyw na nowo realizowan zabudow, wsi zlokalizowanych w pobliu tych miast: obserwuje si zatracenie stylowych cech i pomieszanie form zabudowy a co za tym idzie utrat najcenniejszego komponentu adu przestrzennego, jakim jest estetyka. W stosunku do nadmiernie rozproszonego osadnictwa wiejskiego obszarw rodkowej i wschodniej Polski, ukady wiejskie Polski poudniowej i poudniowo-zachodniej s o wiele korzystniejsze: wsie s bardziej zwarte, siedliska, oprcz budynkw mieszkalnych, zawsze posiadaj zabudow gospodarcz, zakomponowan funkcjonalnie i logicznie. Autorzy Koncepcji zauwayli rwnie, e krajobraz wsi w okresie socjalizmu straci swoje tradycyjne walory estetyczne, gwnie wskutek powszechnego stosowania zuniformizowanych lub nadmiernie uproszczonych wzorcw architektonicznych. Po 1989 r. pojawiy si nowe wzorce, ale z reguy brak im stylistycznej skromnoci. Wszystko to, wraz z moliwoci realizacji dowolnej inwestycji pod przykrywk realizacji siedliska na wasnej dziace, powoduje, e chaos budowlany na obszarach wiejskich utrzymuje si take obecnie. Aby przestrzeni wiejskiej przywrci ad, sformuowano zasad, i rozwj systemu [osadniczego] powinien zmierza w kierunku( ) denia do komasacji osadnictwa na terenach wiejskich, poniewa jego rozproszenie powanie utrudnia racjonaln obsug siedlisk przez sieci infrastruktury wodocigowej i kanalizacyjnej. W Koncepcji odniesiono si rwnie do rozwoju turystyki, jako dziedziny gospodarki, mogcej przynosi zyski. Jednak nie wszdzie rozwj ten bdzie jednakowy. Wyrniono trzy typy obszarw: majce znaczcy turystyczny potencja przyrodniczy, charakteryzujce si potencjaem kulturowo-historycznym oraz stosunkowo dobrze wyposaone w infrastruktur turystyczn. Jedynie na obszarach Dolnego lska i Opolszczyzny, na znacznej czci terenw nadmorskich oraz w pasie od Beskidu lskiego, przez Podhale, po Beskid Niski, w najwikszym stopniu wspwystpuj wszystkie trzy elementy potencjau turystycznego. IV. PROGRAMY MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO NA 2009 r. Na 2009 r. zaplanowano 8 programw, wrd nich: Dziedzictwo kulturowe, Promes Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Rozwj infrastruktury kultury. W ramach programw beneficjenci mog stara si o dofinansowanie zada zwizanych z ochron zabytkw. 1. Program Dziedzictwo kulturowe zamyka si w 5 priorytetach: Priorytet 1 "Ochrona zabytkw" Priorytet 2 "Rozwj instytucji muzealnych" Priorytet 3 "Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju" Priorytet 4 "Tworzenie zasobw cyfrowych dziedzictwa kulturowego" Priorytet 5 "Ochrona dziedzictwa kultury ludowej"

Cel gwny i cele czstkowe zbiene s z celami zawartymi w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Szczegy dotyczce programu: regulamin, wzory wnioskw znajduj si na stronie MKiDN www.mkidn.gov.pl Programy Ministra 2009. 2. Program Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Za cel Programu uznano zwikszenie efektywnoci wykorzystania rodkw europejskich na rzecz rozwoju kultury. Do Programu mog zakwalifikowa si nastpujce zadania: ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego, budowa, rozbudowa i przebudowa infrastruktury kulturalnej oraz infrastruktury publicznych szk i uczelni artystycznych, rozwj infrastruktury spoeczestwa informacyjnego w dziedzinie kultury, midzynarodowe przedsiwzicia kulturalne, rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie poziomu wyksztacenia spoeczestwa. Dofinansowanie tzw. wkadu wasnego dotyczy zada realizowanych w ramach: Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 20072013, 16 Regionalnych Programw Operacyjnych 20072013, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, Programu Rozwj Obszarw Wiejskich 20072013, Programw Europejskiej Wsppracy Terytorialnej, Funduszu Wymiany Kulturalnej w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Programu Kultura 20072013.

Obszaru

Cel Programu oraz jego zasady s zgodne z celami zawartymi w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Szczegy dotyczce programu: regulamin, wzory wnioskw znajduj si na stronie MKiDN www.mkidn.gov.pl Programy Ministra 2009. 3. Program Rozwj infrastruktury kultury Celem Programu jest poprawa warunkw funkcjonowania, rozszerzenie i wzbogacenie oferty, placwek zajmujcych si dziaalnoci kulturaln. Do dofinansowania kwalifikuj si nastpujce rodzaje zada: remont, modernizacja, adaptacja nieruchomoci na cele dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej; przygotowanie dokumentacji technicznej niezbdnej do prowadzenia inwestycji (projekty architektoniczne, studia wykonalnoci, analizy oddziaywania na rodowisko); zakup wyposaenia sucego dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej; wspfinansowanie projektw budowy i modernizacji obiektw sucych dziaalnoci kulturalnej ze rodkw europejskich majcych podpisane umowy na dofinansowanie projektu. W ramach programu Rozwj infrastruktury kultury o wspfinansowanie mona ubiega si tylko w wypadku przedsiwzi, ktre nie maj przyznanej Promesy. Beneficjentami mog by: samorzdowe instytucje kultury; organizacje pozarzdowe oraz kocioy i zwizki wyznaniowe; niepubliczne szkoy i uczelnie artystyczne; publiczne szkoy artystyczne prowadzone przez jednostki samorzdu terytorialnego; jednostki samorzdu terytorialnego. V. POZOSTAE PROGRAMY I FUNDUSZE ZWIZANE Z OCHRON DZIEDZICTWA KULTUROWEGO V.1 Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko 20072013 Gwnym celem Programu jest podniesienie atrakcyjnoci inwestycyjnej Polski i jej regionw poprzez rozwj infrastruktury technicznej przy rwnoczesnej ochronie i poprawie stanu rodowiska, zdrowia, zachowania tosamoci kulturowej i rozwijaniu spjnoci terytorialnej. Jednym z priorytetw jest priorytet XI. Kultura i dziedzictwo kulturowe. Gwnym celem priorytetu jest wykorzystanie potencjau kultury i dziedzictwa kulturowego o znaczeniu wiatowym i europejskim dla zwikszenia atrakcyjnoci Polski. Cele szczegowe priorytetu zawarte s w 3 dziaaniach: Dziaanie 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym Dziaanie 11.2 Rozwj oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym Dziaanie 11.3 Infrastruktura szkolnictwa artystycznego W ramach priorytetu przewiduje si komplementarne wsparcie rozbudowy i modernizacji infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego oraz ochron dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim i wiatowym, w tym szczeglnie zabytkw wpisanych na List wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO oraz uznanych przez Prezydenta RP za Pomniki Historii.

Instytucje odpowiedzialne za realizacj Programu: Nazwa Instytucja Zarzdzajca Instytucja Poredniczca Instytucja Poredniczca II stopnia/Instytucja Wdraajca Instytucja Certyfikujca Instytucja odpowiedzialna za patnoci na rzecz beneficjentw V.2 Program Kultura 20072013 W ogoszeniu edycji na 2009 r. napisano, i celem Programu jest wzmocnienie przestrzeni kulturowej wsplnej dla Europejczykw, opartej na wsplnym dziedzictwie kulturowym. Program nastawiony jest na trzy szczegowe priorytety: wspieranie ponadnarodowej mobilnoci osb dziaajcych w sektorze kultury, wspieranie ponadnarodowego obiegu dzie oraz wyrobw artystycznych i kulturalnych, wspieranie dialogu midzy kulturami. Organizacje dziaajce w dziedzinie kultury otrzymuj wsparcie na projekty wsppracy ponad granicami oraz na tworzenie i realizacj dziaa kulturalnych i artystycznych. W ramach tej czci nacisk pooony jest na pomoc w nawizywaniu wsppracy przez takie organizacje uczestniczce w programie Kultura, jak teatry, muzea, stowarzyszenia zawodowe, centra badawcze, wysze uczelnie, instytuty kultury i organy wadzy publicznej z rnych krajw. Dziki wsplnemu dziaaniu rne sektory mog rozwija prowadzon dziaalno kulturaln i artystyczn ponad granicami krajw. V.3 Program Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013 Gwnym celem Programu jest poprawa sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych. Jego zasig obejmuje teren caego kraju i uwzgldnia indywidualne cechy regionw poprzez moliwo dywersyfikacji kryteriw dostpu. W zakresie realizacji Programu wyznaczono 4 osie priorytetowe, wrd ktrych mona wyszczeglni nastpujce dziaania wdraane przez Urzdy Marszakowskie: Poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwizanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i lenictwa (o1), Podstawowe usugi dla gospodarki i ludnoci wiejskiej (o 2), Odnowa i rozwj wsi (o 3), Samorzd Wojewdztwa przyjmowa bdzie rwnie wnioski o pomoc finansow w ramach dziaa osi 4 Leader: Wdraanie Lokalnych Strategii Rozwoju, Wdraanie projektw wsppracy, Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Dziaania. Dla ochrony dziedzictwa kulturowego najistotniejszy jest priorytet Odnowa i rozwj wsi. Jego celem jest zaspokojenie potrzeb spoecznych i kulturalnych mieszkacw wsi oraz promowanie obszarw wiejskich. Priorytet obejmuje zadania z zakresu: 1) budowy, przebudowy, remontu lub wyposaenia obiektw penicych funkcje publiczne, spoeczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe, sucych promocji obszarw wiejskich, w tym propagowaniu i zachowaniu dziedzictwa historycznego, tradycji, sztuki oraz kultury, 2) ksztatowania obszaru przestrzeni publicznej; 3) budowy, remontu lub przebudowy infrastruktury zwizanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych lub spoeczno-kulturalnych; 4) zakupu obiektw charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie, w tym budynkw bdcych zabytkami, z przeznaczeniem na cele publiczne; 5) odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomnikw historycznych, budynkw bdcych zabytkami lub miejsc pamici; 6) kultywowania tradycji spoecznoci lokalnej oraz tradycyjnych zawodw. Wskazany do dofinansowania projekt musi wpisywa si w zakres Planu Odnowy Miejscowoci i nie moe posiada charakteru komercyjnego. Beneficjentami mog by: osoba prawna gmina, instytucja kultury, dla ktrej organizatorem jest jednostka samorzdu terytorialnego; koci lub inny zwizek wyznaniowy; organizacja pozarzdowa majca status organizacji poytku publicznego (w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i wolontariacie). Instytucja Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Koordynacji Programw Infrastrukturalnych Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Wadza Wdraajca Programy Europejskie

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Instytucji Certyfikujcej dokonywanie Instytucja Poredniczca (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego)

V.4 Programy Europejskiej Wsppracy Terytorialnej W ramach programw kadziony bdzie nacisk na wspprac midzyregionaln. Gwnymi priorytetami tej wsppracy s: Priorytet 1 dotyczcy innowacyjnoci oraz gospodarki opartej na wiedzy, koncentrujc si przede wszystkim na kwestiach zwizanych z innwowacyjnoci, badaniami i rozwojem technologii, przedsibiorczoci oraz MP [mae i rednie przedsibiorstwa], spoeczestwem informacyjnym, zatrudnieniem i kwalifikacjami; Priorytet 2 dotyczy rodowiska naturalnego oraz zapobiegania ryzyku, a w szczeglnoci kwestii zwizanych z zagroeniami naturalnymi i technologicznymi, gospodark wodn, gospodark odpadami, rnorodnoci biologiczn oraz zachowaniem dziedzictwa naturalnego, energetyk, zrwnowaonym transportem, dziedzictwem kulturowym i krajobrazem; Priorytet 3 dotyczy technicznego wsparcia dla programu (pomoc techniczna). Beneficjentami mog by instytucje publiczne i instytucje o charakterze publicznym np.: wadze regionalne i lokalne, instytucje publiczne i jednostki organizacyjne powoane w celu wiadczenia usug publicznych w zakresie ochrony rodowiska, ochrony dziedzictwa naturalnego i kulturowego, transportu publicznego. Szczegowe informacje mona znale na Portalu Funduszy Strukturalnych: www.interreg.gov.pl/20072013/EWT/miedzyregionalne/ oraz stronie Programu: www.interreg4c.eu/ V.5 Program Operacyjny Wsppracy Transgranicznej Polska Saksonia Wprawdzie Program przeznaczony jest gwnie dla wybranych powiatw, wrd ktrych nie ma powiatu legnickiego, ale zaznaczono jednoczenie, i siedziba wnioskodawcy nie musi koniecznie znajdowa si na opisanym obszarze. Warunkiem uzyskania dofinansowania dla projektu jest korzy dla wymienionego obszaru oraz wkad w rozwj obszaru po obu stronach granic. Wana jest nastpujca uwaga: kady projekt musi by realizowany we wsppracy z niemieckim partnerem z Saksonii i charakteryzowa si wpywem transgranicznym (przynosi korzyci zarwno mieszkacom Niemiec, jak i Polski). W ramach Programu, w dziedzinie wsparcia 2.2 Kultura i sztuka dofinansowane bd zadania z zakresu: 1) dostosowywania placwek kultury muzew, teatrw i innych do potrzeb osb niepenosprawnych, 2) wymian artystycznych i kulturalnych np. poprzez wspprac zespow ludowych z Saksonii i Polski, wymiany modziey, 3) ochrony, konserwacji, zwikszania dostpnoci do zabytkw, upowszechnienia fotografii zabytkw w internecie, bibliotekach. Beneficjentami mog by, m.in.: jednostki samorzdu terytorialnego (wojewdztwa, powiaty oraz gminy), ich zwizki, stowarzyszenia, jednostki organizacyjne; Pastwowe Gospodarstwo Lene Lasy Pastwowe wraz z jednostkami organizacyjnymi; instytucje kultury; szkoy i placwki owiatowe. V.6 Program dla Europy rodkowej Celem nadrzdnym jest podniesienie konkurencyjnoci oraz atrakcyjnoci miast i regionw. Celem priorytetu 4. jest ochrona i jednoczenie rozwj oraz wykorzystanie do celw gospodarczych (gwnie turystycznych) zasobw kulturowych Europy rodkowej, takich jak: parki krajobrazowe i narodowe, zamki, paace, kocioy, zabytki i inne obiekty zwizane z kultur i tradycj miast i regionw Europy rodkowej. Przykady zada, ktre mog by objte Programem, to: 1) tworzenie ponadnarodowych i innowacyjnych strategii zarzdzania dla ochrony, konserwacji i eksploatacji zasobw kulturowych (miejsc, struktur, krajobrazw, obiektw) zgodnie z zasadami zrwnowaonego rozwoju (czyli rozwoju gospodarczego z wykorzystaniem zasobw kulturowych, przy jednoczesnej ochronie tych zasobw); 2) promowanie kultury i tradycji regionw, krajw (np. reklama w telewizji, radio); 3) zintegrowane koncepcje kulturowe i gospodarcze majce na celu generowanie dochodu i zatrudnienia (np. stworzenie programw wycieczek objazdowych promujcych zabytki i kultur regionw wsppracujcych); 4) podejmowanie dziaa ujtych w strategiach regionw w zakresie wzmacniania kulturowych aspektw regionw; 5) nawizanie wsppracy pomidzy obiektami zabytkowymi i muzeami w celu np. stworzenia w przyszoci wsplnej oferty; 6) ponadnarodowa wsppraca nad przygotowywaniem inwestycji w szlaki kulturowe w obszarze Europy rodkowej (np. zakup tabliczek informacyjnych, rozbudowa, zagospodarowanie szlakw); 7) ponadnarodowe centrum kompetencji zajmujce si utrzymaniem zasobw kulturowych (obiektw kultury, parkw krajobrazowych itp. w sabszych, peryferyjnych regionach. Mona otrzyma dofinansowanie na zakup i wprowadzenie technologii informatyczno-komunikacyjnych do wsppracy np. dostp do staego i szybkiego Internetu.

Projekt winien by realizowany na terenie Europy rodkowej przez grup co najmniej trzech partnerw. Powinni oni reprezentowa co najmniej trzy wymienione w zasadach oglnych kraje; czasem musz to by konkretne regiony. Beneficjentami mog by, m. in.: wadze lokalne i regionalne; grupy interesu; wszystkie zorganizowane grupy obywateli i ich przedstawiciele dziaajcy dla uatrakcyjnienia miast i regionu w oparciu o zasoby kulturowe. V.7 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy Z obu tych mechanizmw istnieje moliwo finansowania zada z zakresu kultury, w tym ochrony dziedzictwa kulturowego. Jednym z priorytetw jest priorytet 3. Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego. Celem priorytetu jest: zachowanie i odbudowa europejskiego dziedzictwa kulturowego wraz z jego otoczeniem oraz wykreowanie narodowych produktw turystyki kulturowej w historycznych miastach Polski (w szczeglnoci Warszawa, Krakw, Gdask, Wrocaw, Pozna). W ramach priorytetu moliwe s do dofinansowania nastpujce rodzaje dziaa: 1) rewitalizacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele kulturalne historycznych obiektw i zespow zabytkowych wraz z ich otoczeniem, szczeglnie realizowanych w ramach przyjtych strategii rozwoju produktw turystyki kulturowej, 2) rewitalizacji historycznych obszarw miejskich, 3) rewitalizacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele kulturalne zespow fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, 4) rewitalizacji obiektw poprzemysowych o wysokiej wartoci historycznej na cele kulturalne, w szczeglnoci na muzea nowoczesnoci, 5) renowacji, ochrony i zachowania miejsc pamici i martyrologii, 6) budowy i rozbudowy publicznych i niekomercyjnych instytucji kultury o europejskim znaczeniu, 7) budowy, rozbudowy, odbudowy i adaptacji infrastruktury kulturowej w miejscach o symbolicznym znaczeniu dla polskiej kultury, 8) kompleksowych programw konserwacji i digitalizacji zabytkw ruchomych oraz zabytkowych ksigozbiorw, zbiorw pimienniczych i archiwaliw istotnych dla europejskiego dziedzictwa kulturowego, 9) tworzenia systemw zabezpiecze przed nielegalnym wywozem dzie sztuki oraz zabezpieczenie zabytkw ruchomych i nieruchomych przed kradzie i zniszczeniem. Beneficjenci to: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jednostki samorzdu terytorialnego, zwizki i porozumienia jednostek samorzdu terytorialnego, pastwowe i samorzdowe instytucje kultury i instytucje filmowe, pastwowe szkoy i uczelnie artystyczne, archiwa pastwowe, organizacje pozarzdowe ze sfery kultury dziaajce w interesie publicznym, kocioy i zwizki wyznaniowe, przedsibiorstwa pastwowe i zakady budetowe jednostek samorzdu terytorialnego nie dziaajce w celu osignicia zysku, instytucje sektora prywatnego dziaajce w interesie publicznym. V.8 Fundusz Wymiany Kulturalnej Jak opisano na stronie internetowej MKiDN: Fundusz Wymiany Kulturalnej w ramach Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego zosta ustanowiony w celu aktywnego wspierania wsppracy w obszarze kultury pomidzy Polsk a trzema Pastwami-Darczycami: Norwegi, Islandi i Liechtensteinem. Fundusz bdzie wspiera dziaania z zakresu sztuk wizualnych, muzyki i literatury, zarzdzania kultur oraz projektw dotyczcych dokumentacji, promocji i ochrony dziedzictwa kulturowego. Wszystkie projekty realizowane w ramach Funduszu musz dotyczy wsppracy partnerskiej podmiotw polskich z podmiotami z Pastw Darczycw. Partner uczestniczcy w realizacji projektu powinien spenia nastpujce warunki: pochodzi z krajw Pastw Darczycw (Islandii, Liechtensteinu, Norwegii); jego udzia w projekcie jest uzasadniony i poparty listem intencyjnym bd umow partnersk; nie czerpie zyskw z udziau w projekcie; naley do grupy podmiotw, ktre s Wnioskodawcami Funduszu. Typowe przykady projektw, ktre s dofinansowywane z Funduszu: organizacja wystaw artystycznych, spektakli, koncertw i innych wydarze artystycznych; udzia twrcw i artystw w midzynarodowych wydarzeniach artystycznych; wspieranie wsppracy oraz wymiany artystw w zakresie m.in. sztuk plastycznych, sztuk scenicznych, muzyki, fotografii, literatury i innych;

wspieranie wsppracy szk i uczelni artystycznych; wsppraca ekspertw w dziedzinie nowoczesnych technik konserwatorskich, dokumentacji, ochrony, konserwacji i promocji dziedzictwa kulturowego, zwalczania nielegalnego wywozu i wwozu oraz handlu skarbami kultury; wsppraca midzyinstytucjonalna instytucji kultury i archiww. Wnioskodawcami mog by: jednostki samorzdu terytorialnego i ich zwizki; publiczne instytucje kultury; publiczne szkoy i uczelnie artystyczne; archiwa pastwowe; organizacje pozarzdowe ze sfery kultury; artyci, twrcy, animatorzy kultury, kierowani przez jeden z podmiotw wymienionych w pkt. ad. V.9 Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Z Funduszu tego mog by dofinansowane prace przy zabytkowych parkach i ogrodach. W tym celu ustala si List preferencyjn parkw i ogrodw zabytkowych dla Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Aktualizacja listy bdzie prowadzona co 3 lata. Informacja o moliwociach dofinansowania jest rwnie dostpna na stronie internetowej Krajowego Orodka Bada i Dokumentacji Zabytkw, ktry przeprowadza merytoryczn ocen proponowanych dziaa, dokonujc weryfikacji obiektw. Na krajowej Licie preferowane bd obiekty o znaczeniu ponadregionalnym. Prace w obiektach niszej rangi mog by dofinansowywane np. z wojewdzkich funduszy ochrony rodowiska i gospodarki wodnej. V.10 Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 20092013 Jest to program rzdowy, majcy za cel wspieranie procesu budowy spoeczestwa obywatelskiego, poprzez uycie rnego rodzaju pomocy finansowej, a take wzmocnienia roli tzw. III sektora (organizacje pozarzdowe oraz podmioty zdefiniowane w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie). Aby umoliwi obywatelom aktywne uczestniczenie w yciu publicznym, trzeba stworzy im odpowiednie warunki i wyposay ich w konkretne zasoby i umiejtnoci, ktre takie uczestnictwo umoliwiaj. Cel moliwy bdzie do osignicia za pomoc priorytetu 1. Aktywni, wiadomi obywatele, aktywne wsplnoty lokalne. W ramach priorytetu wspierane bdzie m.in. pielgnowanie tosamoci narodowej i kulturowej promocja rodzimej tradycji, ze szczeglnym uwzgldnieniem podtrzymywania, popularyzowania szeroko pojtego dziedzictwa narodowego, wspieranie inicjatyw bdcych efektem wsppracy rnorodnych rodowisk, instytucji publicznych oraz organizacji pozarzdowych w sferze tradycji oraz lokalnej, regionalnej i narodowej kultury. Realizacja PO FIO finansowana bdzie z krajowych rodkw publicznych pochodzcych z budetu pastwa. Nie przewiduje si finansowania dziaa podejmowanych w ramach PO FIO ze rde zagranicznych, w tym z Europejskiego Funduszu Spoecznego. Wnioskodawcami mog by: organizacje pozarzdowe, ktrych definicje podaje art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie, osoby prawne i jednostki wyznaniowe kociow i jednostki organizacyjne, o ktrych mowa w art. 3 ust. 3 pkt. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie. V.11 Fundacja Wspomagania Wsi Zaoycielem jest JE ks. Kardyna Jzef Glemp. Fundacja powoana zostaa dla wspierania inicjatyw gospodarczych i spoecznych mieszkacw wsi i maych miast oraz inicjatyw zwizanych z popraw stanu infrastruktury obszarw wiejskich i kultur. Co rok ogaszana jest edycja konkursu Kultura Bliska. Chronimy nasze dziedzictwo kulturowe. S te inne konkursy, w ramach ktrych mog znale si elementu ochrony dziedzictwa kulturowego. O dotacj mog si ubiega nie tylko organizacje pozarzdowe, ale take ochotnicze strae poarne, koa gospody wiejskich, grupy nieformalne, prowadzce dziaalno na wsiach. V.12 Fundacja im. L. Kronenberga Fundacja udziela wsparcia w ramach zada dotyczcych edukacji i rozwoju lokalnego. W zakresie edukacji i rozwoju lokalnego finansuje m.in. inicjatywy dotyczce dziedzictwa kulturowego i tradycji oraz twrczoci artystycznej dzieci i modziey. O dofinansowanie mog ubiega si fundacje, stowarzyszenia, szkoy, domy kultury, biblioteki oraz jednostki samorzdu terytorialnego dziaajce na rzecz dobra publicznego.

V.13 Fundacja Wsppracy Polsko-Niemieckiej Jedn z dziedzin, bdcych w krgu zainteresowania Fundacji, jest ochrona i zachowanie wsplnego dziedzictwa kulturowego. O dotacje mog ubiega podmioty posiadajce osobowo prawn. V.14 Fundacja Warta RAZEM MOEMY WICEJ Jednym z celw Fundacji jest prowadzenie dziaalnoci publicznej i spoecznie uytecznej na rzecz promocji i wspierania kultury oraz konserwacji zabytkw. Fundacja wspiera osoby fizyczne i instytucje oraz organizacje. VI. OCHRONA ZABYTKW W DOKUMENTACH STOPNIA WOJEWDZKIEGO 1. Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 20072013 RPO WD jest dokumentem stanowicym podstaw dla realizacji zada, ktre mog by dofinansowane ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Celem zasadniczym jest poprawa ycia mieszkacw Dolnego lska, konkurencyjnoci regionu, przy respektowaniu zasad zrwnowaonego rozwoju. Osignicie celu ma nastpi poprzez realizacj 10 priorytetw, wrd ktrych za najistotniejszy dla ochrony zabytkw uznaje si priorytet VI Turystyka i Kultura. Priorytet ten krtko opisano jako promowanie walorw przyrodniczych jako potencjau dla rozwoju zrwnowaonej turystyki oraz podnoszenie rangi kultury regionu poprzez jej promowanie, rozwj infrastruktury kulturalnej i zachowanie dziedzictwa kulturowego . W jego ramach wyodrbniono 6 dziaa: 6.1 Turystyka uzdrowiskowa 6.2 Turystyka aktywna 6.3 Turystyka biznesowa 6.4 Turystyka kulturowa 6.5 Dziaania wspierajce infrastruktur turystyczn i kulturow Jednoczenie zaznaczono, i realizowane projekty powinny wpisywa si w zaoenia Programu Rozwoju Turystyki dla Wojewdztwa Dolnolskiego. Projekty, bdce w obszarze dziaania priorytetu winny dotyczy: obiektw dziedzictwa historycznego obiektw instytucji kultury upowszechniania informacji o dziedzictwie przeszoci oraz o przedsiwziciach jednostek kultury informacji i promocji turystyki kulturowej organizacji imprez/wydarze kulturalnych o znaczeniu co najmniej regionalnym przedsiwzicia z zakresu wsppracy midzynarodowej i midzyregionalnej (m.in. seminaria, konferencje) w celu zapewnienia wymiany dobrych praktyk oraz dowiadcze. W zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego wskazany jest priorytet 6. "Turystyka i Kultura" oraz 1. Dziaanie Turystyka kulturowa. Do dofinansowania mog zakwalifikowa si projekty dotyczce zada: 1) prowadzce do maksymalnego wykorzystania i udostpnienia jak najwikszej liczbie turystw zabytkw i obiektw dziedzictwa kulturowego, 2) realizowane na szlakach turystycznych (np. szlak zabytkw wiatowego Dziedzictwa UNESCO, szlak cysterski, szlak zamkw piastowskich, szlak rzeki Odry). Istotne jest take, aby przedsiwzicia byy powizane z innymi podobnymi w tym regionie, tworzc jedn cao i dopeniajc si wzajemnie. Musz one by udostpnione dla turystw odwiedzajcych region. Oprcz dofinansowania wszelkich prac przy zabytkach, w ramach tego dziaania ubiega si mona o dofinansowanie na usprawnienie dziaalnoci placwek kulturalnych (np. domw kultury) poprzez popraw stanu budynkw, ktre zajmuj oraz zakup nowego wyposaenia. Wspierane bd rwnie dziaania polegajce na nawizywaniu lub kontynuowaniu wsppracy midzy regionami w pastwach UE, ktre przyczyni si do wymiany dowiadcze i dobrych praktyk z tej dziedziny. Dofinansowane mog by w szczeglnoci projekty: bdce impulsem do podejmowania kolejnych przedsiwzi (np. zwizanych z adaptacj i wykorzystaniem zabytkw do penienia nowych funkcji majcych pozytywny wpyw na rozwj gospodarczy regionu), ktre przyczyni si do tworzenia nowych miejsc pracy; projekty przewidziane do realizacji na szlakach turystycznych o znaczeniu regionalnym; projekty umoliwiajce jak najszersze udostpnianie obiektw dziedzictwa kulturowego; przedsiwzicia przyczyniajce si do poprawy stanu obiektw zajmowanych przez instytucje kultury; przedsiwzicia polegajce na doposaeniu w sprzt niezbdny do prawidowego funkcjonowania instytucji kultury.

Beneficjentami priorytetu mog by, m.in.: jednostki samorzdu terytorialnego, ich zwizki i stowarzyszenia; instytucje kultury; PGL Lasy Pastwowe i jego jednostki organizacyjne; kocioy i zwizki wyznaniowe oraz osoby prawne kociow i zwizkw wyznaniowych; organizacje pozarzdowe. 2. Kolejne dziaanie, porednio dotyczce ochrony dziedzictwa kulturowego, to Turystyka aktywna. W ramach tego dziaania mog by dofinansowane projekty dotyczce opracowywania i wdraania koncepcji z zakresu rozwoju infrastruktury (w tym modernizacji i budowy obiektw rekreacyjnych i sportowych) niezbdnej do uprawiania aktywnych form turystyki, midzy innymi: narciarskiej, grskiej, rowerowej, pieszej i wodnej. 2. Strategia Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego do 2020 r. W dokumencie podkrela si, e Dolny lsk naley do najbogatszych pod wzgldem zasobw zabytkowych regionw w Polsce oraz e stan zabytkw najczciej jest zy z powodu niewystarczajcych rodkw finansowych na odbudow, rewaloryzacj czy te konserwacj dziedzictwa kulturowego oraz niewystarczajc wspprac midzy jednostkami publicznymi a partnerami prywatnymi. W analizie SWOT, w czci Infrastruktura, aspekty przestrzenne, rodowisko za mocne strony wojewdztwa uznano m.in. wartoci kulturowe o znaczeniu europejskim (zabytki, zespoy paacowo-klasztorne) oraz interesujce przyrodnicze walory krajoznawcze o charakterze wielkoprzestrzennym parki narodowe i krajobrazowe, a take rezerwaty i osobliwoci przyrody, liczne zasoby zabytkowe oraz pamitki historyczne, jak: obiekty architektury i budownictwa, muzea i skanseny, stanowiska archeologiczne, miejsca pielgrzymkowe, obiekty martyrologii, imprezy kulturalne i turystyczne, wystpowanie najwyszej klasy miejskich zespow zabytkowych oraz zabytkw pocysterskich o znaczeniu midzynarodowym, atrakcyjnych dla turystw zagranicznych. Za ze strony uznano m. in. brak adu przestrzennego w zagospodarowaniu miejscowoci, obszarw i tras komunikacyjnych oraz niski poziom estetyki otoczenia na terenach mieszkaniowych, brak tras systemowych np. zwiedzanie obiektw architektury przemysowej, drewnianej architektury przysupowej. Za jeden z priorytetw realizacji celw Strategii uznano Wspieranie aktywnoci gospodarczej, majce objawia si m.in. poprzez wspieranie integracji i rozbudowy gospodarczej dolnolskiego potencjau turystycznego oraz uzdrowiskowego i ich promocj. Inny priorytet to Poprawa spjnoci przestrzennej regionu, a jednym z dziaa jest umacnianie istniejcej struktury osadniczej poprzez pene wykorzystanie potencjau poszczeglnych elementw systemu osadniczego oraz denie do integracji przestrzeni regionu i przeciwdziaanie jej fragmentaryzacji.. W priorytecie Poprawa adu przestrzennego, harmonijnoci struktur przestrzennych wymieniono kilka dziaa, m.in. ochron dziedzictwa kulturowego, tzn. dziaanie obejmujce wsparcie dla poczyna zwizanych z opisem, ochron oraz propagowaniem dziedzictwa kulturowego regionu, z uwzgldnieniem dorobku kulturowego mniejszoci narodowych, etnicznych, religijnych budow sprawnego systemu podbudowy instytucjonalnej, sprzyjajcej takim inicjatywom. Priorytet Umacnianie spoeczestwa obywatelskiego zawiera wane dziaanie, jakim jest inwentaryzacja dziedzictwa cywilizacyjnego regionu, budowa infrastruktury zapewniajcej jego bezpieczestwo, propagowanie go wrd mieszkacw oraz wczenie w programy ksztacenia rnych typw szk elementw wiedzy na ten temat. 3. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Dolnolskiego W Celach strategicznych rozwoju przestrzennego wojewdztwa, w punkcie 1.5 Ochrona dziedzictwa kulturowego udostpnienie dziedzictwa kulturowego spoeczestwu i wczenie we wspczesne struktury funkcjonalno-przestrzenne podkrelono, i konieczne jest utrzymanie odrbnoci kulturowej i krajobrazowej regionu dolnolskiego o historycznie uksztatowanej, wielonarodowociowej tosamoci, odtworzenie wartoci obszarw o najcenniejszych walorach krajobrazu historycznego, rehabilitacja historycznie uksztatowanych kultur narodowych regionu w sferze materialnej i duchowej, w szczeglnoci zasobw kulturowych zgromadzonych we Wrocawiu. Udostpnienie dziedzictwa kulturowego spoeczestwu, w tym dla celw turystycznych i kulturotwrczych, wie si z pozyskiwaniem nowych wacicieli dla zasobu zabytkw rezydencjonalnych znajdujcych si w gestii AWRSP i dalsza prywatyzacja pozostaych zasobw zabytkowych bdcych wasnoci Skarbu Pastwa, przy zachowaniu ich wartoci historycznej i kulturowej. Za nadrzdne zasady zagospodarowania przestrzennego uznano m.in. popraw adu przestrzennego, wyraajcego denie do harmonijnoci struktur przestrzennych i powiza z przyrod. Podkrelono przy tym wystpowanie zej tendencji, jak jest postpujcy proces ywioowego inwestowania na terenach rolnych, poza jednostkami osadniczymi, nadmierna urbanizacja obszarw cennych przyrodniczo oraz degradacja zabytkowych ukadw urbanistycznych.

Wrd Priorytetw polityki przestrzennej wojewdztwa wymienia si Sfer kulturow, a w niej m.in. prowadzenie dziaa decyzyjnych o charakterze przestrzenno-gospodarczym w zgodzie z zasadami ksztatowania adu przestrzennego. W czci dotyczcej Wsppracy midzynarodowej za jeden z celw uznano umocnienie wsppracy transgranicznej, szczeglnie w zakresie gospodarki, infrastruktury (w tym komunikacji i przej granicznych), spoeczno-kulturalnej, turystyki oraz ochrony przyrody, rodowiska i dziedzictwa kulturowego oraz wsppracy w dziedzinie nauki i techniki, wzajemnej pomocy w czasie katastrof, klsk ywioowych i innych powanych wypadkw, jak rwnie przestrzennej integracji obszaru, itp.). W Sferze gospodarczej podkrelono m. in. konieczno aktywizacji turystycznej dolnolskich szlakw kajakowych. 4. Studium Zagospodarowania Turystycznego Dolnolskich Odcinkw Szlakw Wodnych W Studium podkrelono niewykorzystane moliwoci uprawiania turystyki wodnej na Dolnym lsku, przede wszystkim na Odrze. Jako pozostae szlaki wodne wymieniono 12 dopyww Odry, w tym Kaczaw z dopywami: Czarn Wod i Wierzbiakiem. O szlaku Czarnej Wody napisano w Studium: rda znajduj si w Borach Dolnolskich, dugo rzeki okoo 50 km, ujcie do Kaczawy na km 27,2. Szlak o dugoci 31 km zaczyna si w Rokitkach, przy niskim stanie wd w Grzymalinie (ok. 12,4 km dugoci). Jest on atwy i mao uciliwy, tylko 2 przeszkody zmuszaj do przenoszenia kajaka. Ze wzgldu na dogodno pocze zakoczenie spywu naleaoby zakoczy przy mocie drogowym w Legnicy, okoo 1 km od ujcia do Kaczawy. Miejscowoci Rokitki i Jaroszwka mogyby sta si zatem przystankami wodnymi dla kajakarzy, a wraz z tym miejscami startowymi do zwiedzania okolicy. 5. Studium Turystyki i Rekreacji Rowerowej Wojewdztwa Dolnolskiego Studium okrela: zasady i kierunki rozwoju systemu ponadlokalnych i lokalnych tras rowerowych i ich obsugi, granice i wytyczne zagospodarowania obszarw wymagajcych utworzenia wasnego systemu tras tzw. stref aktywnoci rowerowej, obszary wymagajce opracowa szczegowych w zakresie infrastruktury rowerowej. W opracowaniu tym Dolny lsk podzielono na 3 pasma walorw turystycznych i strefy aktywnoci rowerowej. Gmina Chojnw zlokalizowana jest w pamie rodkowym, II C Niziny lsko-uyckiej, w obszarze rozwoju rowerowego ruchu wycieczkowego. Uznano, i pasmo rodkowe II charakteryzuje si niskimi walorami krajobrazowo-przyrodniczymi. Jednak dla turystyki rowerowej, jak zreszt dla kadej, istotna jest warto caego rodowiska kulturowego, a wic wytwory czowieka w powizaniu z przyrod: ukady wiejskie, architektura, parki, aleje. Dlatego te, niejako w rekompensacie za brak atrakcji w naturalnym krajobrazie (co zaznaczono we wspomnianym Studium), naley uwypukli inne walory gminy, jakimi niewtpliwie s zabytki. VII. PROGRAMY OPIEKI NAD ZABYTKAMI VII.1 Krajowy Program Opieki nad Zabytkami zaoenia W rozdziale 8. ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, w art. 84, 85 i 86 zawarto przepisy dotyczce opracowywania KPOnZ. Program taki jest opracowywany w celu stworzenia warunkw niezbdnych do realizacji ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Okrela si w nim cele i kierunki dziaa oraz zadania w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, warunki i sposb finansowania planowanych dziaa, a take harmonogram ich realizacji. Obowizek troski o dobro wsplne, jakim jest materialna i niematerialna warto zabytkw, zapisany jest w art. 82 Konstytucji RP oraz wie si z cytowanym na wstpie art. 5 Konstytucji. W tezach do Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami wyznaczone zostay nastpujce cele dziaa (wyjtki z opracowania): 1. W zakresie uwarunkowa ochrony i opieki nad zabytkami: pena ocena stanu krajowego zasobu zabytkw nieruchomych; okrelenie kategorii i stopnia zagroe; pena ocena stanu krajowego zasobu zabytkw ruchomych; okrelenie kategorii i stopnia zagroe; pena ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego; okrelenie kategorii i stopnia zagroe oraz wyznaczenie stref o szczeglnym zagroeniu dla zabytkw archeologicznych; objcie skuteczn i zorganizowan ochron przynajmniej najcenniejszych zabytkw techniki; pena ocena stanu krajowego zasobu pomnikw historii i obiektw wpisanych na list wiatowego dziedzictwa; okrelenie kategorii i stopnia zagroe;

ocena stanu sub i moliwoci wypeniania caoksztatu zada zwizanych z ochron i opiek nad zabytkami; ocena stanu i stopnia objcia opiek zabytkw w poszczeglnych kategoriach; doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywnoci instytucjonalnej i spoecznej ochrony i opieki nad zabytkami; udoskonalenie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami. 2. W zakresie dziaa o charakterze systemowym: powizanie ochrony zabytkw z polityka ekologiczn, ochrony przyrody, architektoniczn i przestrzenn, celn i polityk bezpieczestwa pastwa; realizacja powszechnych tendencji europejskich i wiatowych do rozszerzenia pola ochrony na cae dziedzictwo kulturowe obejmujce i dobra kultury i natury (World Cultural Heritage); przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczajcej gwne zaoenia koncepcji ochrony w Polsce; wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarzdzania i gospodarowania. 3. W zakresie systemu finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. utworzenie Narodowego Funduszu Ochrony Zabytkw. 4. W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod dziaania: tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytkw w Polsce i ich dokumentacji; stworzenie warunkw do realizacji ustawowego obowizku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach zabytkw, gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postpach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagroeniach, prawidowoci zarzdzania i bezpieczestwie uytkowania obiektw zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa, wypracowanie i wprowadzenie szczegowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego; wprowadzenie standardw zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych. 5. W zakresie ksztacenia i edukacji: utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu ksztacenia w dziedzinie konserwacji i ochrony; zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w kadej grupie zawodowej pracujcej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, ksztacenie spoeczestwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartoci materialnych i niematerialnych wsplnego, wielokulturowego dziedzictwa; budowanie klimatu spoecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawnoci zabytkw odczytywanych jako rdo tosamoci, wiedzy i dumy z przeszoci, tradycji, wiedzy o sposobie ycia i pracy przodkw, upowszechnianie wrd wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych znajomoci zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej; tworzenie mechanizmw ekonomicznych sprzyjajcych prawidowemu traktowaniu obiektw zabytkowych. 6. W zakresie wsppracy midzynarodowej: wzmocnienie obecnoci Polski w wiatowym i europejskim rodowisku dziaajcym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osigni w tej dziedzinie, oparcie dziaa na pojciu wsplnego dziedzictwa kultury ludzkoci; troska o ochron polskiego dziedzictwa kulturowego za granic. VII.2 Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego 20072011 Program opieki nad zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego 20072011 przyjty zosta uchwa nr LX/912/2006 Sejmiku Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 26 padziernika 2006 r. Podstawowym zaoeniem Programu jest uznanie zasobw regionalnego dziedzictwa kulturowego za zasadniczy czynnik wpywajcy na ksztatowanie si tosamoci lokalnej. Celem gwnym Programu jest denie do znaczcej poprawy stanu zasobw dziedzictwa kulturowego regionu oraz zachowania krajobrazu kulturowego Dolnego lska. Program okrela organizacyjne i finansowe warunki ochrony i opieki nad zabytkami w zakresie kompetencji Urzdu Marszakowskiego. Przy opracowaniu programu oparto si na zaoeniu, e dziedzictwo kulturowe Dolnego lska jest elementem powszechnie rozpoznawalnym przez mieszkacw, jednoczenie stanowi silny wyraz ksztatujcej si tosamoci regionalnej i ponadregionalnej. W tym wic zakresie program wpisuje si w okrelon w Strategii Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego do 2020 roku misj regionu: Dolny lsk to region, ktry czy Polsk z Europ.

Program opieki nad zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego 20072011 proponuje przyjcie konkretnych zada Urzdu Marszakowskiego i podlegych mu jednostek: 1. Dofinansowanie prac konserwatorskich i zabezpieczenia zabytkw: kontynuacja programu prowadzonego przez Wydzia Kultury Urzdu Marszakowskiego dofinansowania prac konserwatorskich na drodze konkursu ofert na realizacj zada publicznych z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. Gwnym celem jest pobudzenie do dziaania maksymalnej liczby osb prawnych. Jako priorytet w przyznawania rodkw w okresie funkcjonowania programu przyjmuje si: w zakresie zabytkw architektury i budownictwa prace zabezpieczajce i remontowe przy obiektach znajdujcych si w udokumentowanym zym stanie technicznym, zagroonych postpujc destrukcj, w pierwszej kolejnoci budowli drewnianych, nastpnie pomnikw historii i proponowanych do uznania za pomniki historii; w zakresie dzie sztuki i rzemiosa artystycznego konserwacja obiektw o udokumentowanym zym stanie zachowania, powstaych do schyku XVII wieku, w pierwszej kolejnoci zabytkw sztuki redniowiecznej; dofinansowanie w drodze konkursu wykonania i funkcjonowania zabezpiecze przeciwwamaniowych i przeciwpoarowych w obiektach o cennym wystroju i wyposaeniu, a take w budowlach drewnianych. 2. Wspieranie rozwoju bazy i sieci muzealnej w regionie, przede wszystkim w zakresie powstawania magazynw muzealnych, w tym archeologicznych. Zakada si, e istniejca sie muzew nie ulegnie zmianie w okresie funkcjonowania programu. Prowadzone obecnie prace wykopaliskowe to w 90% badania ratownicze. Zgromadzony podczas ich prowadzenia materia jest na mocy Ustawy wasnoci Skarbu Pastwa. Stworzenie magazynw z orodkami badawczymi w oparciu o wybrane istniejce muzea pozwoli na zachowanie w regionie tej czci dziedzictwa, a jednoczenie wzmocni regionaln sie muzealn. Warunkiem udziau Urzdu Marszakowskiego jest dofinansowanie przedsiwzicia przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. 3. Prowadzenie dziaa szkoleniowych i promocyjnych: prowadzenie szkole i wydawanie materiaw instruktaowych dla radnych i urzdnikw samorzdowych, zawierajcych informacje o sposobie przygotowywania programw opieki nad zabytkami oraz w zakresie i moliwociach opieki i ochrony zabytkw przez gminy i powiaty. Gwnym celem jest pobudzenie do dziaania samorzdw, zarwno w zakresie opracowania miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego, obligatoryjnych programw opieki nad zabytkami, jak i korzystania z moliwoci finansowania przedsiwzi zwizanych z ochron zabytkw, w tym z programami rewaloryzacyjnymi; wspieranie, w drodze konkursu ofert, wydawnictw i publikacji multimedialnych o zabytkach regionu, zarwno naukowych, jak i popularnonaukowych. Zakada si, e dofinansowanie na drodze konkursu ofert zachci rwnie mniejsze orodki do wydania publikacji o swoich zabytkach; organizacja i udzia w Europejskich Dniach Dziedzictwa jako corocznej imprezy popularyzujcej zabytki. Zakada si, e wypracowana przez Rad Europy forma Europejskich Dni Dziedzictwa jako imprezy popularnej, o masowym charakterze, opartej w zasadzie o dziaania wolontariuszy, wymaga ze strony Urzdu Marszakowskiego pomocy w zakresie organizacji i promocji. Zadanie to zostanie powierzone jednostce organizacyjnej Urzdu Marszakowskiego lub innej samorzdowej i zabezpieczone w corocznych planach finansowych. stworzenie nagrody Marszaka Wojewdztwa dla najlepszego uytkownika zabytku. Nagroda przyznawana bdzie w drodze konkursu przez kapitu dziaajc podstawie regulaminu, ktry zostanie opracowany przez Wydzia Kultury Urzdu Marszakowskiego. rozwinicie programw nauczania regionalnego dla uczniw szk stopnia podstawowego i gimnazjalnego. Zakada si wypracowanie, wsplnie z Wydziaem Nauki i Edukacji Urzdu Marszakowskiego, zaoe pozwalajcych stworzy program edukacji regionalnej o nazwie Znaki Przeszoci-Znaki Czasu. 4. Tworzenie szlakw turystycznych tematycznych rowerowych, pieszych, wodnych i samochodowych, co zwikszy atrakcyjno Dolnego lska oraz wzmoe aktywno zwizan z obsug ruchu turystycznego regionw, ktre nie s dzi zaliczane do zbyt atrakcyjnych. Przyczyni ma si do tego rwnie renowacja i udostpnienie zabytkw. Jednym z najbardziej znanych szlakw europejskich jest historyczna Droga Krlewska Via Regia, na ktrej trasie ley gmina Chojnw (jej przebieg to mniej wicej trasa obecnej drogi A4). Zakada si przygotowanie przez interdyscyplinarny zesp ekspertw, koordynowany przez Zarzd Wojewdztwa Dolnolskiego, opracowa koncepcyjnych, jako materiau studyjnego dla lokalnych samorzdw. W maju 2008 roku powsta Wydzia Turystyki Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Dolnolskiego. Nowy wydzia bdzie m.in.: promowa region koordynowa i rozwija nowe produkty turystyczne wspiera organizacje pozarzdowe zajmujce si rozwojem turystyki zajmowa si badaniem ruchu turystycznego w regionie realizowa inne zadania wynikajce z ustawy o turystyce.

5. Tworzenie parkw kulturowych: stworzenie koncepcji sieci parkw kulturowych jako materiau inicjujcego dyskusj nad ich utworzeniem przez lokalne samorzdy. Zakada si przygotowanie przez Krajowy Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw, filia we Wrocawiu, w wsppracy z Zarzdem Wojewdztwa Dolnolskiego, opracowa koncepcyjnych, jako materiau studyjnego dla lokalnych samorzdw. Utworzenie parku kulturowego jest zalene jedynie od woli samorzdu. W wielu przypadkach brak jest podstawowych, studyjnych materiaw, ktre pozwoliyby na podjcie dyskusji o celowoci stworzenia parku; jest to szczeglnie trudne w wypadku, gdy park miaby swym zasigiem obj obszar kilku gmin; opracowanie przez Wojewdzkie Biuro Urbanistyczne studiw okrelajcych granice parkw kulturowych, ktre mog sta si inspiracj dla lokalnych samorzdw. 6. Wystpienie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o uznanie za pomniki historii najcenniejszych obiektw z obszarw wojewdztwa dolnolskiego. Zakada si, ze w przyszoci fakt uznania przez prezydenta Rzeczypospolitej zabytku za pomniki historii bdzie mia coraz wiksze znaczenie, rwnie finansowe. Gwnym celem jest wprowadzenie na list jak najwikszej liczby najcenniejszych zabytkw z terenu wojewdztwa dolnolskiego. Uznanie za pomniki historii jest warunkiem koniecznym do stara o wpis na List wiatowego Dziedzictwa UNESCO. VII.3 Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Legnickiego na lata 20062010 Art. 87 ust. 1 cytowanej ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami nakada na zarzd powiatu obowizek sporzdzenia programu opieki nad zabytkami. Jak zapewniaj autorzy Programu, jest on zgodny z wyznaczonymi w planie zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa (uchwalonym przez Sejmik Wojewdztwa Dolnolskiego uchwa nr XLVIII/873/2002 z dnia 30 sierpnia 2002 r.) celami polityki przestrzennej, zasadami ich realizacji oraz przyjtymi w planie kierunkami dziaa polityki przestrzennej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. W sferze kulturowej obejmujcej system ochrony dziedzictwa kulturowego przyjto w planie oglne zasady kompleksowoci dziaa ochronnych i rewaloryzacyjnych, czenia ochrony rodowiska kulturowego z ochron rodowiska przyrodniczego oraz promowania regionalnych walorw dziedzictwa kulturowego. W Programie scharakteryzowano krajobraz kulturowy powiatu i tworzce go skadniki: przyrod, pooenie geograficzne, parki i ogrody zabytkowe jako dobra przyrody i kultury, przypomniano histori regionu i czynniki ksztatujce krajobraz kulturowy. Opisano rwnie zabytki, z podziaem na ich rodzaj (archeologiczne, nieruchome, ruchome). Zwrcono uwag na sie szlakw turystycznych, wymieniajc wrd nich Szlak Spacerowy Doliny Czarnej Wody, Wykopalisk Archeologicznych, Piastowskich Grodzisk, z nastpujcym opisem: znaki te, dugo 13 km. Szlak wyznaczony w celu umoliwienia wdrwki pieszej uytkownikom Orodka Wypoczynku witecznego. Biegnie przez tereny lene Doliny Czarnej Wody obszaru chronionego krajobrazu. Przebieg szlaku: Moda Patoka Czyyki Zamek (180 m npm.) Rokitki (Orodek Wypoczynku witecznego); Szlak II Armii Wojska Polskiego znaki biao-czerwone z zielon sylwetk czogu. Wariant poudniowy dugo 60 km. Szlak poprowadzony zosta poprzez miejsca walk stoczonych na terenie Dolnego lska od stycznia do maja 1945 r. przez II Armi Wojska Polskiego oraz wojska 1 Frontu Ukraiskiego. Obejmuje zarwno miejsca walk, pobytu wojsk i sztabw, cmentarze onierzy polskich i radzieckich, jak i pomniki walki i mczestwa, tablice pamitkowe, sale historii oraz szkoy im. II Armii Wojska Polskiego. Przebieg szlaku: Dbice - Strzakowice - Tyniec Legnicki - Koskowice Legnica Studnica - Chojnw - Krzywa - Okmiany Tomaszw Bolesawiecki - Bolesawiec. Piszc o finansowaniu przez powiat zada z zakresu ochrony zabytkw, podkrelono, i ze rodkw bdcych w dyspozycji samorzdu nie jest moliwa renowacja zabytkw powiatowych ani pomoc wacicielom zabytkw z terenu powiatu legnickiego na ich ochron przed degradacj lub zniszczeniem. Dlatego jest potrzebne wsparcie tych zada ze rodkw bdcych w dyspozycji ministra kultury i dziedzictwa narodowego oraz innych rde publicznych, a take aktywno w poszukiwaniu finansowania unijnego oraz wsppraca w tym zakresie rnych podmiotw bdcych wacicielami bd uytkownikami zabytkw oraz organizacji promujcych walory krajobrazu kulturowego. Przypomniano, i w 2004 r., postanowieniem Starosty Legnickiego, powoano Powiatow Grup Robocz ds. Ochrony Zabytkw przed Przestpczoci. Grupa prowadzi kontrole wybranych zabytkw, sporzdzajc protokoy i fotografie oraz wysyajc zalecenia wacicielom zabytkw. Dziaalno Grupy uwiadomia wacicielom i uytkownikom zabytkw konieczno waciwego zabezpieczenia obiektu oraz pozwolia zrozumie zasady opieki nad zabytkiem, jego waciwego uytkowania i konserwacji. Autorzy Programu w rozdziale VII pisz: Program opieki nad zabytkami powiatu legnickiego na lata 2006-2010 jest wieloletnim planem, ktry w sposb kompleksowy okrela zadania powiatu w dziedzinie opieki nad zabytkami. Program zakada realizacj zada w zakresie kultury i opieki nad zabytkami.

Do priorytetowych celw programu nale: ochrona krajobrazu kulturowego; zachowanie dziedzictwa kulturowego dla nastpnych pokole; integracja spoecznoci lokalnych przy pomocy poszerzania wiedzy o zasobach dbr kultury i ich stanie, prezentacji okrelonych wartoci i walorw kulturowych; ksztatowanie wrd mieszkacw powiatu potrzeby poznawania wiedzy o przeszoci regionu, jego tradycji, poszanowaniu wartoci materialnych i niematerialnych wielokulturowego polskiego, czeskiego, austriackiego i niemieckiego dziedzictwa naszego regionu, akceptacji dobrych relacji z ssiadami, zwaszcza z Niemcami i Czechami; kreowanie dziaa prorozwojowych, poprawy ycia mieszkacw poprzez wykorzystanie zasobw rodowiska przyrodniczego i kulturowego, deniu do zrwnowaonego rozwoju powiatu. Cele powysze nie s i nie mog by sprzeczne ze Strategi rozwoju powiatu legnickiego na lata 20022017 oraz dokumentami wyszej rangi. Cele maj by osignite poprzez realizacj wielu zada, dotyczcych oglnie pojtej opieki nad zabytkami, zakadajc wspprac z wacicielami zabytkw oraz wojewdzkim konserwatorem zabytkw i organizacjami, majcym w zakresie dziaalnoci szeroko pojt opiek nad zabytkami, oraz prac przy zabytkach, stanowicych wasno powiatu. Zadanie obejmuj dziedziny zwizane z: aktualizacj ewidencji zabytkw, stworzeniem elektronicznej bazy danych o zabytkach, dalsz kontrol zabytkw pod ktem ich zabezpieczenia, wspomaganiem wacicieli zabytkw w zakresie pozyskania rodkw na instalacj systemu zabezpiecze, oznakowaniem zabytkw, podejmowanie rnych form ochrony, rewaloryzacji i oznakowania stanowisk archeologicznych, opracowaniem programu poprawy stanu technicznego tras turystycznych wraz z pooeniem nacisku na zabytki, podejmowaniem dziaa zwizanych z rozwojem agroturystyki i ekoturystyki, budow tras rowerowych z wczeniem obiektw zabytkowych, popularyzacj wiedzy o zabytkach, promocj zabytkw w Internecie, poszerzeniem wiedzy o regionie i jego dziedzictwie kulturowym wrd spoeczestwa edukacja na poziomie szkolnym, szkoleniem wacicieli zabytkw na temat zasad konserwatorskich oraz moliwoci pozyskania rodkw finansowych na prace przy zabytkach, opracowaniem zasad ochrony krajobrazu i rodowiska kulturowego przy planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W Programie wyraono zaniepokojenie degradacj krajobrazu kulturowego, zaznaczajc, jak wane jest uwiadomienie samorzdom istnienia tosamoci regionalnej. Przywrci j, a tym samym zachowa, mona jedynie poprzez restauracj tradycyjnego krajobrazu, upodobnienie i zakorzenienie mieszkacw w lokalnej spoecznoci, otwarte, wolne od uprzedze uznanie wkadu kultury polskiej, czeskiej i niemieckiej w rozwj Dolnego lska i powiatu legnickiego, wspprac z ssiadami Polski, z myl o partnerstwie i wsplnocie interesw, oraz promocj bogatych zasobw dbr kultury i natury w regionie, kraju i wrd pastw wiata. Jakkolwiek wzniole nie zabrzmiayby powysze sowa, istotnym jest fakt, i poprzez pielgnowanie tosamoci na najniszym poziomie, czyli gminnym, buduje si mocne poczucie tosamoci na poziomie caego regionu. Powiat legnicki bierze udzia w corocznie organizowanych Europejskich Dniach Dziedzictwa. W czasie ich trwania, we wrzeniu, mieszkacy maj moliwo bezpatnego zwiedzania zabytkw. Powiat udostpnia zaoenie paacowo-parkowe w Brenniku, gm. Ruja i pobenedyktyski zesp klasztorny w Legnickim Polu. Gwnym celem Europejskich Dni Dziedzictwa jest poszerzenie wiedzy spoeczestw europejskich na temat wasnego i wsplnego dziedzictwa kulturowego, a jednym ze sposobw jest bezpatny dostp do obiektw, ktre na co dzie s niedostpne lub te do ktrych wstp wie si z opatami. VIII. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W DOKUMENTACH GMINNYCH VIII.1 Strategia Rozwoju Spoeczno-Gospodarczego Gminy Chojnw Dokument stanowi zacznik do uchway nr XXXI/166/2000 Rady Gminy w Chojnowie z dnia 12.12.2000 r. W Strategii podzielono gmin na 3 obszary: poudniowy, lecy w bezporednim ssiedztwie autostrady A4, proponowany jako teren aktywnoci gospodarczej rodkowy, z przeznaczeniem gwnie na rozwj produkcji rolnej pnocny jako teren pod rozwj rekreacji, turystyki i agroturystyki.

Pomimo wymienienia iloci zabytkw w gminie Chojnw, nie zaproponowano wczenia ich w strategi rozwoju, nie napisano o ich stanie zachowania, strukturze wasnoci, a przede wszystkim pominito jako wany element planowania turystycznego. VIII.2 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Chojnw Plan rozwoju lokalnego zosta sporzdzony w celu zidentyfikowania zada, ktrych realizacja przyczyni si do aktywizacji spoeczno-gospodarczej gminy. Wybr projektw koncentrowa si gwnie na zadaniach, ktre maj szans na dofinansowanie ze rodkw strukturalnych Unii Europejskiej. W czci II, w rozdziale Turystyka podkrelono, e pnocna cz gminy posiada due walory turystyczne oraz wymieniono orodek w Rokitkach i Jaroszwce jako miejsca aktywne turystycznie. Napisano take o dwch ciekach rowerowych: szlaku rowerowym Rokitki, biegncym z terenu orodka wypoczynkowego w Rokitkach przez Biskupin i lasy w kierunku Modej, a nastpnie zakrcajcym w pobliu Czernikowic, biegncym dalej do Jerzmanowic i z powrotem do Rokitek; szlaku rowerowym Jaroszwka, biegncym z Rokitek przez Zamienice, Michaw i Jaroszwk. Wspomniano rwnie o orodku konferencyjno-wypoczynkowym w Piotrowicach. Znajduje si on na terenie zabytkowego zespou paacowo-parkowo-folwarcznego. W czci Zagospodarowanie przestrzenne wymieniono 16 zabytkowych parkw, wpisanych do rejestru zabytkw oraz umieszczono wykaz pomnikw przyrody. Opisujc Stan obiektw dziedzictwa kulturowego wymieniono obiekty w rejestrze zabytkw i w ewidencji zabytkw, podkrelajc ich wysokie walory kulturowe oraz zy stan techniczny. Plan wymienia rwnie najwaniejsze problemy, determinujce kondycj gminy, wrd nich, w obszarze turystyki i rodowiska naturalnego: zy stan parkw wiejskich, brak promocji walorw turystycznych gminy w skali regionu, brak inwestycji w zakresie tworzenia nowej infrastruktury turystycznej i modernizacji ju istniejcej. W obszarze kultury wymieniono m.in.: zy stan techniczny obiektw zabytkowych, wysokie koszty utrzymania zabytkw. Jako gwne orodki kultury w gminie wymieniono wietlice wiejskie i biblioteki. Dostp do kultury zapewniaj rwnie gminne imprezy i festyny (m.in.: wito Ludowe, Doynki, wito Sportu, Dzie Dziecka). W konkluzji, jako zadania poprawiajce sytuacj w gminie, wymienia si, obok rozwoju infrastruktury technicznej, poprawy stanu rodowiska naturalnego, stymulowania rozwoju gospodarczego, popraw jakoci ycia mieszkacw, w tym wane dla ochrony dbr kultury zadania, m.in.: remonty budynkw uytecznoci publicznej, wspieranie owiaty i kultury, ochrony zdrowia oraz pomocy spoecznej. W ramach podniesienia atrakcyjnoci turystycznej i rekreacyjnej gminy wymieniono m.in.: ochron i promocj zasobw przyrodniczych, popraw stanu technicznego i bezpieczestwa obiektw zabytkowych, promocj walorw wypoczynkowych gminy. W czci dotyczcej planowania zada na poszczeglne lata gwny nacisk pooono na popraw infrastruktury technicznej (wodocigi, kanalizacja itp.), co wydaje si warunkiem niezbdnym dla budowy szeroko pojtej infrastruktury kulturalnej, w tym turystycznej, z podkreleniem roli zabytkw. VIII.3 Studium Uwarunkowa i Kierunkw Zagospodarowania PrzestrzennegoGminy Chojnw W rozdziale A Uwarunkowania rozwoju Gminy Chojnw wymieniono obiekty wpisane do rejestru zabytkw i obiekty figurujce w ewidencji zabytkw, podkrelajc ich zy stan techniczny (cz 2.1 rodowisko kulturowe). Napisano rwnie o zabytkowych parkach (cz 2.2 rodowisko przyrodnicze). W rozdziale B Kierunki zagospodarowania przestrzennego Gminy Chojnw podkrelono, e gmina Chojnw dysponuje znacznym potencjaem sprzyjajcym rozwojowi rolnictwa. Dobra jako gleb, dugi okres wegetacyjny i dogodne warunki klimatyczne przesdziy o dotychczasowym, dominujco rolniczym profilu gminy. Jednake, mimo tych warunkw, kondycj gminy uznano za z i stwierdzono przy tym, i moe ona ulec poprawie, gdy zwikszy si aktywizacj gospodarcz gminy, stosujc zasady nowoczesnego, harmonijnego i zrwnowaonego rozwoju. Okrelono strategiczne cele gminy, wrd ktrych s: poprawa jakoci ycia mieszkacw, m.in. poprzez upowszechnianie kultury i sztuki, podniesienie atrakcyjnoci turystycznej i rekreacyjnej gminy poprzez: popraw kondycji rodowiska przyrodniczego, rozwj obiektw obsugujcych ruch turystyczny, rozwj agroturystyki, akcje promujce walory wypoczynkowe gminy.

Wyznaczono 5 elementw, o ktre winien by oparty rozwj przestrzenny gminy. S to: przebieg przez obszar gminy autostrady A4 i zwizane z nim dwa wzy autostradowe Krzywa i Chojnw, lokalizacj stref aktywizacji gospodarczej, w otoczeniu wzw autostradowych i miasta Chojnowa, wyeksponowanie wartoci obszaru chronionego krajobrazu Doliny Czarnej Wody, wraz ze zlokalizowanymi na jego terenie Rokitkami i Jaroszwk, jako miejscowociami o potencjale rekreacyjnym, realizacj obwodnicy miejskiej Chojnowa i zainwestowanie terenw do niej przylegych, restrukturyzacj i modernizacj rolnictwa. Piszc o Obszarach objtych ochron rodowiska przyrodniczego i kulturowego zwrcono uwag na sposb prowadzenia prac ziemnych w rejonie stanowisk archeologicznych. Jest to jedyna kwestia z dziedziny ochrony dziedzictwa kulturowego, jak poruszono w czci Kierunki. W rozdziale Obszary zabudowane, ze wskazaniem terenw wymagajcych przeksztace lub rehabilitacji zalecono systematyczne porzdkowanie ukadw zabudowy wiejskiej oraz podano oglne parametry ksztatowania przestrzeni, wrd nich: wysoko obiektw na dziakach siedliskowych i rekreacyjnych dwie kondygnacje, w tym druga w dachu stromym, wysoko obiektw na dziakach budowlanych max. trzy kondygnacje, w tym trzecia w dachu stromym, naley stosowa strome dachy o nachyleniu poaci 35 55, kryte dachwk lub jej imitacj. Parametry powysze z jednej strony s zbyt oglne, ale z drugiej ograniczajce moliwoci ksztatowania adu przestrzennego, gdy podczas sporzdzania miejscowych planw dla poszczeglnych wsi, kady teren naley traktowa indywidualnie, co moe spowodowa niezgodno planu ze studium. VIII.4 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Plany zagospodarowania przestrzennego w gminie Chojnw opracowywane s czstkowo. Obecnie aktualne s nastpujce plany: 1) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru wsi Krzywa i Okmiany zatwierdzony uchwa Rady Gminy Chojnw nr LIII/271/2002 z dnia 29 maja 2002 r. 2) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Rokitki oraz czci obrbu wsi Zamienice zatwierdzony uchwa Rady Gminy w Chojnowie nr LVI/288/2002 z dnia 30 wrzenia 2002 r. 3) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru wsi Budziwojw oraz czci wsi Goaczw zatwierdzony uchwa Rady Gminy Chojnw nr V/29/2002 z dnia 30 grudnia 2002 r. 4) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru obrbu wsi Biaa zatwierdzony uchwa Rady Gminy Chojnw nr XL/238/2005 z dnia 27 padziernika 2005 r. 5) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru obrbu wsi Jerzmanowice zatwierdzony uchwa Rady Gminy Chojnw nr XL/237/2005 z dnia 27 padziernika 2005 r. Ad 1. W 4 dla poszczeglnych terenw okrelono warunki, zasady i standardy ksztatowania zabudowy, w tym nieprzekraczaln wysoko w metrach i iloci kondygnacji, zabudowy, ukad poaci dachowych, rodzaj pokrycia dachowego. Zobowizano (MN) do nawizania form budynku do istniejcej w ssiedztwie zabudowy o charakterystycznych cechach regionalnych. Ustalono kt nachylenia poaci dachowych, w budynkach modernizowanych i nowo projektowanych. Ustalono take nieprzekraczaln lini zabudowy. Dla zabytkowej zieleni parkowej zapisano konieczno uzgodnienia z wojewdzkim konserwatorem zabytkw prac przy usuwaniu drzew i wykonywaniu robt ziemnych oraz koniecznoci uzyskania zgody wojewdzkiego konserwatora zabytkw na prowadzenie wszelkich prac oraz inwestycji na terenie objtym ochrona konserwatorsk. W 8 okrelono zasady zagospodarowania terenw i obiektw podlegajcych ochronie, w tym konieczno uzyskania pozwolenia WKZ na wykonywanie prac ziemnych w rejonie stanowisk archeologicznych oraz w strefie OW obserwacji archeologicznej. Zapisano take wymg uzyskania pozwolenia WKZ na prowadzenie prac przy obiektach i na terenach wpisanych do rejestru zabytkw, a w odniesieniu do obiektw o walorach kulturowych [figurujcych w ewidencji zabytkw] zobowizano do uzyskania opinii WKZ. Zapisano ponadto, i w przypadku wykonywania wszelkich prac ziemnych naley uprzednio uzyska opini WKZ. Na rysunku planu oznaczono: stanowiska archeologiczne, granice strefy OW, stref ochrony zabytkowego zaoenia parkowego. Ad. 2. W 7 okrelono zasady zagospodarowania terenu wynikajce z potrzeby ochrony rodowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym do stanowisk archeologicznych zapisano konieczno uzyskania pozwolenia WKZ na wykonywanie wszelkich robt ziemnych oraz, w razie potrzeby, przeprowadzenia

prac o charakterze ratowniczym wraz ze sporzdzeniem dokumentacji naukowej i zabezpieczeniem materiau zabytkowego. W 9 ustalono oglne warunki, zasady i standardy zagospodarowania terenw budowlanych oraz ksztatowania zabudowy, w tym linie zabudowy, wysoko w metrach i iloci kondygnacji nowo projektowanych i przebudowywanych obiektw. Wprowadzono obowizek stosowania w budynkach mieszkalnych dachw dwuspadowych, krytych dachwk lub materiaem dachwko podobnych, o spadku poaci od 35 do 50. Wprowadzono zakaz budowania ogrodze, krat, bram z ebrowanej stali zbrojeniowej oraz innych elementw odpadowych. Ad. 3. W 4 oglnie ustalono warunki, zasady i standardy ksztatowania zabudowy i urzdzania terenu, w tym obowizek dostosowania formy nowych obiektw do skali, bryy i detalu do istniejcej zabudowy oraz wysokoci dachu, ukadu kalenicy, poziomu posadowienia parteru, formy i wysokoci ogrodzenia. Ustalono nieprzekraczalne linie zabudowy. Dla niektrych terenw ustalono wysoko zabudowy maksymalnie 2 kondygnacje naziemne, obowizek stosowania stromych dachw o kcie nachylenia poaci 35 55 oraz pokrycie dachu dachwk lub materiaem imitujcym dachwk. Okrelono take stref OW obserwacji archeologicznej, oznaczajc j na rysunku planu, oraz ochron reliktw archeologicznych, a take zabytkowej alei kasztanowej utrzymanie, konserwacj drzew oraz uzupenienia naley uzgadnia ze Sub Ochrony Zabytkw [obecnie Wojewdzkim Urzdem Ochrony Zabytkw]. Poza planem znalaz si zabytkowy paac, folwark i park w Budziwojowie. Ad. 4. W 3 okrelono dla poszczeglnych terenw parametry i wskaniki ksztatowania zabudowy i zagospodarowania terenu, w tym lini zabudowy, wysoko zabudowy w metrach, geometri dachu o ktach nachylenia poaci od 40 do 50 z dopuszczeniem innych wartoci. Piszc o zabytkowym parku, zaznaczono, i obowizuj zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury ustalone w planie. Co istotne, w 4 zapisano wymg pokrycia dachw spadzistych dachwk lub materiaami o podobnej fakturze. Naoono wymg, aby nowa zabudowa gabarytami i sposobem ksztatowania bryy bya zharmonizowana z zabytkow i odwoywaa si do miejscowej tradycji architektonicznej (). 6 zawiera zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej, w tym informacj, i na prowadzenie prac w zabytkowym parku naley uzyska pisemne pozwolenie WKZ. Ustalono take ochron obiektw figurujcych w gminnej ewidencji zabytkw, polegajc na wymogu konsultowania i uzgadniania wszelkich dziaa inwestycyjnych w zakresie przebudowy, rozbudowy, remontw i zmiany funkcji tych obiektw z WKZ. Dokonano wanego zapisu, e spis zabytkw architektury i budownictwa podlega sukcesywnym uzupenieniom i weryfikacji. W tekcie planu umieszczono spis zabytkw oraz stanowisk archeologicznych wraz z zapisem o koniecznoci zapewnienia, w wypadku prac ziemnych, nadzoru archeologicznego i obowizek uzyskania pozwolenia WKZ. Ad. 5. W 3 dla poszczeglnych terenw okrelono parametry i wskaniki ksztatowania zabudowy i zagospodarowania terenu, w tym maksymaln wysoko zabudowy od 9,0 do 12,5 m, geometri dachu dachy dwu- lub wielospadowe, symetryczne, z dopuszczeniem dachw paskich. Ustalono kt nachylenia poaci dachowych na 35 - 50. Dla terenu ZP zapisano jako przeznaczenie ziele parkow wraz z budynkiem paacu. 4 okrela zasady ochrony i ksztatowania adu przestrzennego, m.in. wymg, aby nowa zabudowa bya zharmonizowana z zabytkow i odwoywaa si do miejscowej tradycji architektonicznej. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw, zawarte w 6, to przede wszystkim wykaz zabytkw w rejestrze (wiatrak holenderski) i w ewidencji, stanowiska archeologiczne, a take wymg uzyskania pozwolenia lub uzgadniania robt przy tych obiektach. Na rysunku planu zaznaczono jedynie stanowiska archeologiczne. Jak wida z powyszego, nie wszdzie wyznaczono strefy ochrony konserwatorskiej, nie oznaczono na rysunkach obiektw wpisanych do rejestru zabytkw i ewidencji, z wyjtkiem stanowisk archeologicznych. Cenne s, cho pozwalajce na do swobodn interpretacj, zapisy mwice o ksztatowaniu nowej zabudowy w taki sposb, aby nawizywaa do miejscowej tradycji architektonicznej oraz bya zharmonizowana z zabudow zabytkow. Wymg stosowania dachw dwuspadowych, z dopuszczeniem np. wielospadowych te nie jest gwarancj na zapewnienie adu przestrzennego. Ideaem byoby wymienienie, jakie rodzaje dachw i na jakim terenie mona stosowa. Wydaje si rwnie konieczne podanie minimalnej wysokoci nowej zabudowy. Aby chroni ukad wsi, zwaszcza o redniowiecznej proweniencji, obejmuje si j stref B ochrony konserwatorskiej. W razie uznania, i miejscowo jest wyjtkowo cennym ukadem ruralistycznym i/lub cechuje si bogat histori, mona wpisa j do rejestru zabytkw, a w planie zagospodarowania przestrzennego obj stref A ochrony konserwatorskiej.

Naley take widzie miejscowo z dalszej perspektywy, aby chroni krajobraz kulturowy wsi, utrzymywa jego dominanty w postaci przede wszystkim wie kocielnych, obiektw rezydencjonalnych, zabytkowej zieleni zorganizowanej. W tym celu wyznacza si stref K ochrony krajobrazu. Dla wsi o redniowiecznej metryce wyznacza si stref OW obserwacji archeologicznej, co oznacza najczciej konieczno zapewnienia nadzoru archeologicznego podczas wykonywania prac ziemnych. Z punktu widzenia konserwatorskiego za podane naley uzna takie plany zagospodarowania, ktre szczegowo okrelaj zasady ksztatowania adu przestrzennego, a wic: a) parametry dla nowej zabudowy uzupeniajcej historycznie wydzielone siedliska, z podaniem minimalnych i maksymalnych wartoci oraz materiaw, z jakich winny by wykonane pokrycia dachw; tu winny znale si rwnie zakazy; restrykcyjnie, z uwzgldnieniem obowizujcych norm, winny by wyznaczone linie zabudowy; b) parametry dla nowej zabudowy na terenach nowych osiedli, oddzielonych od historycznego ukadu ruralistycznego. VIII.5 Plany rozwoju miejscowoci 1. Plan Rozwoju Miejscowoci Krzywa Jako cel gwny Planu okrelono wzmocnienie i rozwj ycia spoecznego, kulturalnego i materialn ego wsi oraz promocj atutw gospodarczych Krzywej. Za priorytetowe w deniu do osignicia celu uznano nastpujce zadania: popraw estetyki wsi poprzez pielgnacj ogrodw, terenw zielonych i obej, wspieranie dziaalnoci klubu sportowego Sok i zespou folklorystycznego Jaskki, pozyskanie budynku dla Ochotniczej Stray Poarnej i jego adaptacj na remiz straack, przeprowadzenie niezbdnych prac remontowo-modernizacyjnych infrastruktury kulturalnej i rekreacyjno-sportowej, zakup podstawowego wyposaenia do wietlicy wiejskiej, budowanie wizi midzyludzkich poprzez organizowanie imprez kulturalnych, zawodw sportowych oraz innych form spdzania wolnego czasu, promocj terenw inwestycyjnych, budow chodnika czcego centrum wsi z orodkiem zdrowia, wspprac z wadzami gminy na rzecz rozwoju infrastruktury technicznej, a w szczeglnoci: budowy kanalizacji sanitarnej i naprawy nawierzchni drg. W grupie priorytetw znalazy si zadania konkretne, jednorazowe oraz bardziej oglne, do realizacji w duszym czasie, jak poprawa estetyki wsi, przeprowadzenie prac remontowo -modernizacyjnych, budowanie wizi midzyludzkich. 2. Plan Rozwoju Miejscowoci Osetnica Jako cel gwny uznano pielgnowanie dziedzictwa kulturowego oraz dbanie o jako ycia i pracy na wsi poprzez czynny udzia spoecznoci lokalnej w rozwoju Osetnicy. Wyznaczono 8 priorytetw, ktrymi s: 1) opieka nad obiektami zabytkowymi, 2) przeprowadzenie niezbdnych prac remontowo-modernizacyjnych infrastruktury kulturalnej i rekreacyjno-sportowej, 3) zakup podstawowego wyposaenia do wietlicy wiejskiej, 4) zwikszenie dostpu do nowych technologii na wsi uruchomienie kawiarenki internetowej w wietlicy wiejskiej, 5) budowanie wizi midzyludzkich poprzez organizowanie imprez kulturalnych, zawodw sportowych oraz innych form spdzania wolnego czasu, 6) poprawa wizerunku miejscowoci dbanie o estetyk, porzdek i bezpieczestwo, 7) podtrzymywanie kontaktu z zaprzyjanionymi mieszkacami wsi Steinsdorf w Niemczech. 8) wsppraca z wadzami gminy na rzecz rozwoju infrastruktury technicznej, a w szczeglnoci: budowy kanalizacji sanitarnej i naprawy nawierzchni drg. Podobnie, jak w przypadku wsi Krzywa, tak i tutaj wymieniono konkretne zadania i bardziej oglne, w tym: opiek nad obiektami zabytkowymi, przeprowadzenie prac remontowych, budowanie wizi midzyludzkich, popraw wizerunku miejscowoci. IX. PODSTAWY PRAWNE I CELE SPORZDZENIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CHOJNW Podstaw sporzdzenia gminnego programu opieki nad zabytkami jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pniejszymi zmianami).

Ustawa wprowadzia obowizek sporzdzania przez samorzdy wojewdzkie, powiatowe i gminne programw opieki nad zabytkami. W rozdziale 8 art. 87 ustawy stwierdza si, e Wjt Gminy sporzdza gminny program opieki nad zabytkami na okres 4 lat. Gminny program opieki nad zabytkami podlega uchwaleniu przez Rad Gminy, po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Program ogaszany jest w wojewdzkim dzienniku urzdowym. Z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami sporzdza si sprawozdanie, ktre przedstawia si Radzie Gminy. Gminny program opieki nad zabytkami ma na celu realizacj tej sfery dziaa rozwojowych, ktra poprawi funkcjonowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, decydujc w znacznym stopniu o walorach gminy. Polityka gminy powinna opiera si na wykorzystaniu zasobw rodowiska kulturowego i rodowiska przyrodniczego. Rozwj gminy powinien zachodzi przy zapewnieniu warunkw trwania i wzbogacenia materialnego dziedzictwa kulturowego. Cel gwny sporzdzenia gminnego programu opieki nad zabytkami: ochrona i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego na terenie Gminy Chojnw. Cele szczegowe: ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami w rozdziale 8, art.87 pkt 2, okrela zasadnicze cele programw opieki nad zabytkami: 1) wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzgldnienie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej; 3) zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4) eksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami; 6) okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych zabytkw; 7) podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami. X. charakterystyka PRZYRODNICZO-GEOGRAFICZNA GMINY CHOJNW 1. Warunki geograficzne Gmina wiejska Chojnw pooona jest na pnocny zachd od Legnicy. Administracyjnie wchodzi w skad wojewdztwa dolnolskiego, powiatu legnickiego. W skad gminy wiejskiej wchodzi 25 miejscowoci, formalnie podzielonych na 22 soectwa. Gmina ma powierzchni 231, 21 km2. Jest to gmina rolnicza z duymi walorami przyrodniczymi. Zamieszkuj j 9.393 osoby (dane z 2007 r.). Gmina Chojnw pooona jest w obrbie trzech jednostek fizyczno-geograficznych: makroregionu Niziny lsko-uyckiej oraz mezoregionw: Rwniny Legnickiej i Wysoczyzny Chojnowskiej. Pnocno-wschodnia cz gminy pooona jest na Rwninie Legnickiej. Jest to teren wzniesiony 140150 m n.p.m.. Na terenie gminy obejmuje ona dolin Czarnej Wody i odcinek ujciowy Skory. W obrbie Rwniny Legnickiej mona wydzieli mikroregion Doliny Czarnej Wody, stanowicy szerokie obnienie rwnolenikowe, o paskim dnie. Poudniowo-zachodnia cz gminy pooona jest na Wysoczynie Chojnowskiej. Jest to teren pofadowany, stanowicy przejcie midzy Rwnin Legnick a Pogrzem Kaczawskim, wzniesiony rednio 180200 m n.p.m. Najwysze wzniesienia wystpuj na poudnie od Okmian (ok. 278 m n.p.m.), w obrbie Wau Okmiaskiego. Obszar gminy charakteryzuje rnorodno elementw przyrodniczych. Obserwuje si zrnicowanie rzeby i budowy geologicznej, ukadu hydrograficznego, klimatu, szaty rolinnej i gleb. Gmina Chojnw pooona jest w dwch regionach pluwiotermicznych. Jest to region Ia nadodrzaski i IV przedgrski (przejciowy). Nizinn cz gminy Chojnw charakteryzuje klimat do ciepy i suchy. Jest to najcieplejszy obszar, na ktrym rednia temperatura roku wynosi 8,0 8,7 0C. Wiosna rozpoczyna si tu midzy 26 a 31 marca. Okres wegetacyjny wynosi na omawianym obszarze 220227 dni, co czyni go najduszym w Polsce. Lato trwa 85 104 dni. Region przedgrski jest nieco chodniejszy. rednia temperatura roku wynosi 7,5 7,87 0C. Wiosna pojawia si w tym rejonie okoo 14 kwietnia. Okres wegetacyjny trwa rednio 213 217 dni, a lato 69 78 dni. Opady atmosferyczne regionu przedgrskiego maj cechy kontynentalne. Maksimum przypada na lipiec, ktry wyranie rni si sum opadw od pozostaych miesicy. Minimum opadw przypada na luty. Suma opadw wyranie zwizana jest z wysokoci i ekspozycj. Dodatkow rol odgrywaj wiatry fenowe, ktre wyranie obniaj wysoko opadu.

2. Warunki geologiczne Na niowej czci gminy Chojnw, w warstwie powierzchniowej, wystpuj utwory czwartorzdowe. S to osady bardzo zrnicowane genetycznie i wiekowo. Mona tu wymieni utwory rzeczne, fluwioglacjalne, zboczowe o rnej miszoci. Utwory wirowe i piaszczyste spotka mona w Wale Okmiaskim. S to osady rzeczne, zawierajce gwnie kwarc, upki paleozoiczne, granit karkonoski, fylity i inne. Midzy Chojnowem a Okmianami wystpuj piaski akumulacji lodowcowej z gazami. S to utwory pochodzenia wodnolodowcowego, z okresu zlodowacenia rodkowopolskiego, o czym wiadcz okruchy krystalicznych ska skandynawskich (gwnie granitw) i stopie ich obrbki. Na osadach fluwioglacjalnych zalegaj ponownie warstwy piaszczysto-wirowe, zaliczane do glacjalnych osadw rzecznych, znane m.in. z odsoni w Rokitkach. Wszystkie doliny rzeczne wypenione s madami i piaskami rzecznymi, zasypane w okresie zlodowacenia poudniowopolskiego. Na nich bezporednio ley zachowana we fragmentach ciemnoszara glina morenowa, z silnie zwietrzaymi blokami. Glina ta jest zwiza, ilasta, o barwie ciemnoszarej, a nawet czarnej. Eratyki skalne pochodz przewanie z obszarw pnocno-batyckich. Wikszo osadw czwartorzdowych Niziny lskiej zwizana jest ze zlodowaceniem rodkowopolskim. Nastpstwem tego wanie zlodowacenia s zarwno serie wirw i piaskw rzecznych z eratykami, jak i drobne piaski i wiry akumulacji wodnolodowcowej, gromadzce si przed czoem ldolodu. Kolejnym osadem s zastoiskowe iy czerwone posiadajce glin zwaow lub podmorenowe piaski fluwioglacjalne. Trzon osadw czwartorzdowych stanowi glina zwaowa moreny dennej zlodowacenia rodkowopolskiego. Miszo jej jest bardzo dua, dochodzi niekiedy do 3050 m. Glina ta jest silnie piaszczysta, brunatna, zawiera bloki i gazy pochodzenia poudniowo-szwedzkiego. S to najczciej granity, porfiry, piaskowce, wapienie krystaliczne, gnejsy, gabra, upki yszczykowe lub kwarcyty. Seri osadw czwartorzdowych zlodowacenia rodkowopolskiego zamykaj duej miszoci osady wodnolodowcowe (piaski i wiry), tworzce formy rzeby polodowcowej. S to moreny kwarcowe, sandry, kemy i terasy kemowe. Do osadw zaliczone s piaski wydmowe, zajmujce niewielki obszar miedzy Czernikowicami a Bia. Na poudnie od Zamienic i na zachd od Okmian wystpuj torfy. Poudniow cz gminy Chojnw zajmuj utwory lessowe i lessopodobne. Jednym z gwnych walorw krajobrazowych gminy s, przy raczej nizinnym uksztatowania terenu, zazwyczaj niewielkie pofadowania terenu. charakterze

W takich warunkach terenowych zlokalizowana jest cz miejscowoci (m.in. Stary om, Okmiany, Biskupin, Jerzmanowice). Pnocna cz gminy Chojnw to Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Czarnej Wody (utworzony uchwa Wojewdzkiej Rady Narodowej, a nastpnie zaktualizowany rozporzdzeniem Wojewody Legnickiego z dnia 1 czerwca 1998 r.) o powierzchni ok. 6300 ha, co stanowi blisko 1/4 powierzchni caej gminy. Swym zasigiem obejmuje tereny o najsabszych glebach pod wzgldem rolniczym oraz tereny lasw (ok. 1/4 powierzchni Obszaru Krajobrazu Chronionego), na jego terenie znajduje si rwnie wikszo zbiornikw wodnych. Poza Obszarem Chronionego Krajobrazu w 15 miejscowociach znajduje si 16 zabytkowych parkw wpisanych do rejestru zabytkw, ich czna pow. wynosi ok. 82 ha, w czci z nich znajduj si rwnie niektre z 36 pomnikw przyrody (patrz tabela nr 1). Uytki rolne stanowi ok. 69,2% powierzchni gminy. Na jej obszarze wystpuj gwnie nastpujce typy gleb: gleby pseudobielicowe A (61% uytkw rolnych), mady F (18% uytkw rolnych), gleby brunatne B (13% uytkw rolnych), gleby murszowe M (8% uytkw rolnych). S one wykorzystywane zgodnie ze swoimi waciwociami przyrodniczymi. Gleby brunatne i pseudobielicowe s uytkowane praktycznie w caoci jako grunty orne. Na terenie gminy Chojnw okres wegetacji trwa ok. 220 dni. W krajobrazie rolniczym przewaaj pola uprawne. S to przewanie gleby pszenno-buraczane, pszenne i ytnio-ziemniaczane. Najwikszy udzia (73%) maj gleby rednie (IV klasy) i gorszej (V i VI klasy). Najmniejszy udzia 3% maj gleby bardzo dobre (II klasy). Zdecydowana wikszo (77,9%) uytkw rolnych posiada dobre warunki dla rozwoju rolnictwa. Pozostae s przesuszone lub podtopione. Na uytki zielone skada si gwnie gleby rednie i gorsze (71,8%). Gleby bardzo dobre (II klasy) maj zaledwie 3,7% udziau. W skad kompleksu zajtego przez uytki zielone wchodz gwnie mady i gleby murszowe silnie zwilgotniae, z racji niszego pooenia. Na terenie gminy wiejskiej Chojnw aktualnie eksploatowane s kruszywa naturalne, nalece do kopalin pospolitych (piaski, wiry). Eksploatacja odbywa si metodami odkrywkowymi w pobliu takich miejscowoci, jak: Biskupin, Czernikowice, Goaczw, Okmiany, Kwiatw, Rokitki. W miejscach wyrobisk zwaszcza w okolicach Rokitek powstay stawy, ktre s miejscem wypoczynku i rekreacji.

3. Wody powierzchniowe i gruntowe Przez obszar gminy Chojnw przepywaj trzy cieki wodne. Pierwszym z nich jest Czarna Woda, lewy dopyw Kaczawy o dugoci 48 km, wypywajca z Borw Dolnolskich. Drugi Skora, dopyw Czarnej Wody, nieznacznie od niej dusza. Trzeci Brenna, rwnie jest dopywem Czarnej Wody, przepywa m.in. przez Krzyw i Groble i wpada do niej w okolicach Jaroszwki. Czarna Woda jest rzek nizinn z nieznacznymi spadkami. Charakteryzuje j paskie dno o ledwie zaznaczajcych si zboczach. Szeroko jej doliny dochodzi niekiedy do 56 km. Czarna Woda posiada wiele rozwidle i dopyww w obszarze pytkich wd gruntowych. Wpyno to na wyksztacenie si gstej sieci wd powierzchniowych. Na pnoc od Niedwiedzic, w okolicy Goliszowa i Zamienic wystpuj liczne stawy. Grski charakter Skorej wywouje czste powodzie. W zwizku z tym w obrbie teras zalewowych wystpuj due powierzchnie podmoke stale i okresowo. Skora pynie z kierunku pnocno-zachodniego na poudniowy wschd, do szerok dolin, oznaczajc si nieznacznymi spadkami. Opuszcza gmin Chojnw w okolicy miejscowoci Niedwiedzice. Jej dno znajduje si na wysokoci ok. 130 m n.p.m. Na pnoc od Chojnowa przewaa typ wd gruntowych pytkich. W osadach trzeciorzdowych i czwartorzdowych spotyka si nawet bagna i torfowiska. Licznie wystpuj tu take jeziorka w zagbieniach moreny dennej. Na terenie gminy wyrnia si pi stref wystpowania wd gruntowych, o zrnicowanej charakterystyce: najpytsza, pytka, redniopytka, gboka i bardzo gboka. 4. Lasy Tereny lasw zajmuj powierzchni 4692 ha, co stanowi 20,29% obszaru gminy. Pnocna cz gminy wchodzi w zasig Borw Dolnolskich. W cakowitej powierzchni lasw 77,36% stanowi sosna, jako gatunek panujcy. Pozostae gatunki zajmuj odpowiednio: brzoza 9,53%, db 4,26%, olsza 1,99%. Pozostae gatunki maj zaledwie 1,23% udziau w powierzchniach lasw. W lasach wystpuje czsto warstwa podszytowa, na ktr skadaj si wierk, db, kruszyna i leszczyna. W skad runa lenego wchodz najczciej: borwka, czernica, orlica, jeyna, malina, szczawik zajczy, saatnik zajczy, ponnik, rokiet, torfowiec i turzyce. Zarzd nad lasami na terenie gminy Chojnw maj dwa nadlenictwa: legnickie i zotoryjskie. Wedug Programu zwikszenia lesistoci i zadrzewie proponowana liczba gruntw przeznaczonych do zalesienia wynosi 1358 ha, a prognozowana powierzchnia lena 6050 ha, co stanowioby 26,2% obszaru gminy. 5. Fauna W lasach z wikszych zwierzt wystpuj gwnie jelenie, sarny i dziki, z mniejszych: lisy, zajce, wiewirki. Najczciej spotykane ptaki, to: bociany, kuropatwy, skowronki, ptaki polne i wodne, ktrych jest duo zwaszcza w rozlewiskach Czarnej Wody. 6. Turystyka i rekreacja Gwne tereny wypoczynku i rekreacji pooone s w pnocnej czci gminy na Chronionego Krajobrazu. S to przede wszystkim: terenie Obszaru

orodek wypoczynkowy w Rokitkach pooony w bezporednim ssiedztwie lasw i bazujcy na zbiornikach wodnych powstaych po dawnych wyrobiskach. Do Rokitek przyjedaj mieszkacy gminy, ale przede wszystkim mieszkacy Legnicy, Chojnowa, a take Wrocawia. W szczycie wakacyjnym oboenie orodka, pola namiotowego oraz okolicznych k jest 100%. Obserwuje si rwnie powolny ruch w kierunku rozwoju infrastruktury rekreacyjnej przez samych mieszkacw. Z uwagi na wyej wspomniane bezporednie ssiedztwo lasw (jest to najwiksza enklawa lena w gminie) i zbiornikw wodnych oraz czynn lini klejow (m.in. relacji Wrocaw Muchobr Gubinek), a take stosunkowo sabe gleby Rokitki mog sta si wanym (w skali regionu) orodkiem wypoczynku zarwno zbiorowego (orodek wypoczynkowy), jak i letniskowego (wyznaczenie terenw pod ekstensywn zabudow letniskow). Wie Jaroszwka (na wschd od Rokitek) z bardzo mocnym potencjaem zarwno infrastrukturalnym, jak i krajobrazowym. Gwn si tego w niewielkim stopniu wykorzystywanego potencjau stanowi stadnina koni Jaroszwka oraz pikne i rozlege tereny wok wsi. W orodku Jaroszwka odbywa si nauka jazdy konnej, hipoterapia itp. Malowniczo pooone wrd lasw i lokalnych pofadowa terenu miejscowoci, ktre mogyby by baz dla odpoczynku witecznego i wakacyjnego dla ludzi szukajcych ciszy i odpoczynku. Dla przycignicia ich nie s potrzebne due nakady finansowe, gdy w tym wypadku naley wzi pod uwag coraz popularniejsz agroturystyk. Ten rodzaj turystyki sprzyja i prowadzcym ten rodzaj czynnego wypoczynku i osobom szukajcym odpoczynku z dala od miasta i wikszych grup wczasowiczw.

7. Wystpowanie obszarw i obiektw chronionych na podstawie przepisw szczeglnych oraz ze wzgldu na ich walory W gminie Chojnw wystpuj licznie drzewa uznane za pomniki przyrody. Znajduj si one zarwno w zabytkowych parkach jak i poza nimi (tabela nr 1). Tabela 1 Wykaz pomnikw przyrody znajdujcych si na terenie Gminy Chojnw Lp. Miejscowo Pomnik przyrody Lokalizacja Obwd Nr w cm rejestracyjny 231 255 256 263 264 266 267 141 232 148 148 172 173 171 228 229 230 145 146 289 20 21 149 150 273 174 175 176 170 265 268

Pomniki przyrody: stan na rok 1993 1 Biaa lipa drobnolistna 2 Budziwojw db szypukowy GERWAZY 3 db szypukowy PROTAZY 4 Goliszw 2 topole czarne 5 lipa szerokolistna 6 wiz polny 7 wiz polny 8 Jerzmanowice lipa drobnolistna 9 Konradwka tulipanowiec amerykaski 10 db szypukowy 11 db szypukowy 12 db szypukowy 13 buk pospolity 14 2 dby szypukowe 15 Niedwiedzice db szypukowy 16 lipa drobnolistna 17 db szypukowy 18 Okmiany db szypukowy 19 jesion wyniosy 20 lipa drobnolistna 21 Pawlikowice db szypukowy 22 db szypukowy 23 Piotrowice db szypukowy 24 db szypukowy 25 Rokitki db szypukowy 26 Strupice platan klonolistny 27 2 platany klonolistne 28 buk pospolity 29 Zamienice platan klonolistny 30 topola biaa 31 topola biaa

200 m. na wschd od wioski 300 teren prywatny 440 teren prywatny 420 nad Skor 550/470 posesja nr 48 370 przy drodze do staww 400 na ce 280 posesja nr 11 490 obok myna w parku 200 przy drodze 580 koo kocioa 580 w parku 480 w parku 320 k. myna 400/390 na Skor 420 przy kociele 540 midzy stawami 410 w parku 410 k. plebanii 400 przy posesji 89 TRZYGOWA 400 w polu 500 w parku 600 k. posesji 3 500 k. posesji 4 760 ferma 420 w parku 560 w parku 330/350 w parku 400 przy kociele 580 w parku 555 w parku 470

Pomniki przyrody okrelone na podstawie rozporzdzenia wojewody legnickiego z dnia 25.10.1994 r. 32 Stary om cztery dby szypukowe 380400 33 Piotrowice db szypukowy w pobliu posesji nr 22a 420 34 db szypukowy w pobliu szosy Piotrowice 420 Osetnica 35 Jaroszwka lipa drobnolistna przy drodze 360 36 Okmiany lipa szerokolistna przy drodze 420

XI.

CHARAKTERYSTYKA ZASOBW KULTUROWYCH GMINY CHOJNW

Na terenie gminy znajduje si 39 obiektw wpisanych do rejestru zabytkw (rwnie zespoy paacowo-folwarczne), w tym 16 parkw zabytkowych i 2 aleje (tabela nr 2). Wpisane do rejestru jest take wyposaenie 8 kociow (tabela nr 3) oraz 7 stanowisk archeologicznych (tabela nr 4). Poza tym na terenie gminy znajduje si kilkaset obiektw niewpisanych do rejestru (patrz zacznik nr 1), ktre z uwagi na wysokie walory kulturowe rwnie naley obj ochron konserwatorsk, jako gminn ewidencj zabytkw oraz 352 fakty osadnicze od paleolitu po pne redniowiecze (patrz zacznik nr 2).

Tabela 2 Wykaz zabytkw architektury i budownictwa wpisanych do rejestru zabytkw Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Miejscowo Biaa Budziwojw Budziwojw Budziwojw Dzwonw Goliszw Groble Jaroszwka Jerzmanowice Konradwka Krzywa Obiekt Park podworski Aleja kasztanowcw Park podworski Zesp paacowo-folwarczny: paac, spichlerz, bud. mieszk.-gospod .I i II, obora I i II, stodoa I i II, Park podworski Dwr nr 93 Koci fil. p.w. Narodzenia NM Panny Park podworski Dwr nr 24 D Park podworski Wiatrak holenderski Koci fil. p.w. w. Michaa Arch. Dwr nr 44 Koci ewangelicki obecnie katolicki fil. p.w. w. Anny Koci par. p.w. w. Antoniego Padewskiego Paac Folwark: 4 oficyny mieszk., stajnia, 2 obory Park paacowy Koci par. p.w. MB Racowej Adres Wiek Nr rejestru 508/L 708/L 693/L 19/A/ 00/1-8 643/L 975/L 75/L 518/L 1036/L 511/L 186/L 81/L 481/L 1028/L 76/L 947/L 1035/L 517/L 83/L 1060/L 505/L 82/L 494/L 512/L 513/L 87/L 88/L 504/L 645/L 1002/L 524/L 509/L 72/L 250/L 644/L 521/L 252/L 514/L 704/L

II po. XIX w.

XVIII, XIX w XV, 1731, XX 1880 XVI w XVIII w 1829 1701 r., XX w XV, XI X w, 1714 r. XV/XVI w, 1820 r., XX w 1748r, 2 po. XIX w 1866 r. 4 w. XIX w. 1771 r., k. XIX, XX w ok. 1870 r. k. XIX w k. XV, XVIII, 1930 r. pocz. XIX w, l. 6070 XIX w 1705-1707r, XX w XVIII w XVIII XX w

15. Niedwiedzice 16. 17.

18. 19. Okmiany

20. Okmiany Dolne Zesp paacowy: paac, gorzelnia, obora, stajnia, spichlerz, warsztat 21. 22. Osetnica 23. 24. 25. 26. Ptnw 27. 28. 29. Pawlikowice 30. Piotrowice 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. Rokitki Strupice Witkw Zamienice Park paacowy Koci fil. p.w. w. Anny Paac Park podworski I Park podworski II Koci fil. p.w. Narodzenia w. Jana Chrzciciela Paac (ruina) Park paacowy Park podworski Zesp dworski; dwr, stajnia, 2 oficyny mieszkalnogospod., obora ze spichlerzem, obora Park podworski Park podworski Koci fil. p.w. Narodzenia NMP Kaplica cmentarna Park podworski Park podworski Koci fil. p.w. Wniebowzicia NMP Park podworski Aleja dbowa w zespole dawnego folwarku

1806, 1965 r. pocz. XIX w 1617-18, XVIII/XIX

Tabela nr 3 Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytkw Lp miejscowo obiekt datowanie . 1. Niedwiedzice wyposaenie kocioa gotyk, par. p.w. w. Antoniego renesans, Padewskiego barok style neo XV-XX w. 2. Zamienice wyposaenie kocioa XVII-XX w. fil. p.w. Wniebowzicia NMP 3. Okmiany wyposaenie kocioa XVIII-XIX w. par. p.w. MB Racowej 4. Krzywa wyposaenie kocioa fil. XVIII-XIX w. p.w. w. Anny 5. Niedwiedzice wyposaenie kocioa XIII-XX w. par. p.w. w. Antoniego Padewskiego 6. Osetnica epitafia w murze XVI-XVIII w. kocioa, p.w. w. Anny, organy, dzwon 7. Ptnw wyposaenie kocioa fil. XVI, XIX, p.w. w. Jana XX w. Chrzciciela 8. Konradwka wyposaenie kocioa XVIII, XIX, p.w. w. Michaa XX w. Archanioa nr rejestru data wpisu waciciel

644/119/B/1 21.05.1990 parafia rz.-kat. -17/90 w Niedwiedzicach B/1366/1-37 10.04.2006 parafia rz.-kat w Rokitkach B/1374/1-4 08.05.2006 parafia rz.- kat. w Okmianach

B/1375/1-26 08.05.2006 parafia rz.- kat. w Okmianach B/1663/1-8 12.02.2007 parafia rz.-kat. w Niedwiedzicach B/1673/1-20 15.02.2007 parafia rz.-kat. w Modlikowicach B/1683/1-9 06.03.2007 parafia rz.-kat. w. w. Piotra i Pawa w Chojnowie B/1681/1-19 06.03.2007 parafia rz.-kat. Niepokalanego Poczcia NMP w Chojnowie

Tabela nr 4 Stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru Adres Obiekt Datowanie Nr rejestru Data wpisu Waciciel Czernikowice stan. 1 Cmentarzysko kultury 67/85 Nadlenictwo uyckiej 495/Arch/68 Chojnw Czernikowice stan. 2 Cmentarzysko IV V okres EB 65/85 28.08.1968 Nadlenictwo ciaopalne kultury 389/Arch/68 Chojnw uyckiej Czernikowice stan. 4 Cmentarzysko kultury 66/85 17.12.1968 Nadlenictwo uyckiej 404/ Chojnw Arch/68 Jaroszwka stan. 1 Cmentarzysko kultury 48/85/ 25.07.1968 PGL (dawniej Lisiec) uyckiej 339/ Nadlenictwo Arch/68 Chojnw Okmiany Grodzisko redniowiecze 95/85 10.03.1972 stan. 2 XIII XIV w. 594/ Arch/72 Okmiany Cmentarzysko IV V okres EB 68/85 20.02.1969 Nadlenictwo stan. 3 ciaopalne kultury 407/ Chojnw uyckiej Arch/69 Rokitki Grodzisko XIV w. 243/85 22.01.1965 Skarb stan. 3 89/Arch/65 Pastwa Znaleziska archeologiczne w rejonie chojnowskim wskazuj na cigo osadnicz, datujc si od najstarszej epoki kamienia (paleolit) do pnego redniowiecza. Dane do tego rodzaju opracowania czerpano z dokumentacji, wykonanych jeszcze przed II wojn wiatow i z akcji Archeologiczne Zdjcie Polski, dokonanej w latach 19831985. Jak wiadcz rejestr zabytkw archeologicznych i wykaz faktw osadniczych, na terenie obecnej Gminy Chojnw zlokalizowano kilkaset stanowisk archeologicznych ze wszystkich epok rozwoju ludzkoci. Na przykad w okolicach Chojnowa zarejestrowano 31 stanowisk archeologicznych, w okolicach Goliszowa 28, Konradwki 25. Wikszo z nich to lady osadnictwa redniowiecznego. Paleolit, czyli najstarszy okres epoki kamienia (plejstocen czyli epoka lodowcowa), trwa na lsku od mniej wicej 250300 tys. lat temu do XVIII tysiclecia przed nasz er. Ludzie neandertalscy

trudnili si przede wszystkim mylistwem, rybowstwem i zbieractwem. Jedno z najstarszych znalezisk na terenie Gminy pochodzi z Konradwki jest to piciak (inaczej tuk piciowy), wykonany przez czowieka neandertalskiego, znaleziony w 1936 r. przez nauczyciela i przekazany do muzeum we Wrocawiu (obecnie w Muzeum Archeologicznym). Piciak ten ma ponad 100 tys. lat. Od ok. 5040 tys. lat temu rozpoczyna si powolny rozwj kultury materialnej. Z tego czasu znaleziska s rzadkie, znajdowano wyroby krzemienne ale trudno byo je wydatowa. Z mezolitu, czyli rodkowej epoki kamienia, trwajcego na lsku od poowy V tysiclecia p.n.e. do ok. 1800 r. p.n.e. pochodz charakterystyczne dla tego czasu wyroby krzemienne; znaleziono je w okolicach Goliszowa i pobliskich wsi, lecych obecnie w gminach Zagrodno i Zotoryja. Z czasw neolitu (najmodszej epoki kamienia), trwajcej na lsku od ok. poowy V tysiclecia p.n.e. do ok. 1800 r. p.n.e pochodz znaleziska, wiadczce o napywie ludnoci przede wszystkim z poudnia Europy, zajmujcej si rolnictwem i hodowl. W zwizku z tym osadnictwo neolityczne skupiao si w rejonach o urodzajnej glebie, a znaleziska z tego okresu ograniczaj si do ceramiki i narzdzi kamiennych (okolice Goliszowa i Konradwki osady ludnoci pucharw lejkowatych). lady obecnoci ludnoci neolitycznej widoczne s take w okolicach Strupic, Witkowa i Jaroszwki. Z materiaw archiwalnych wiadomo, e w miejscowociach: Pawlikowice, Groble, Rokitki i Strupice znaleziono gadzone toporki kamienne. W Chojnowie, Groblach, Jaroszwce, Krzywej, Starym omie, Dzwonowie i Witkowie znaleziono kamienne siekierki. Motyki kamienne znaleziono w Groblach i Ptnowie, a w Dzwonowie toporek rogowy. Epoka brzu, datowana od ok. 1800 r. p.n.e. do 70 r. p.n.e pozostawia na ziemi chojnowskiej nieliczne, niestety, ozdoby miedziane oraz narzdzia i bro z brzu (stopu miedzi i cyny). Jednak w pobliu Chojnowa znaleziono bransolet spiraln z brzu (kultura unietycka), na siekierk z brzu trafiono na pocz. XX w. w Niedwiedzicach, czekan z brzu wykopany zosta w Chojnowie. Zapiski archiwalne i akcja AZP pozwoliy stwierdzi, e dwie osady z czasw epoki brzu znajdoway si w okolicach Rokitek i Chojnowa. Kultura uycka, wystpujca po epoce brzu, trwaa w Europie prawie tysic lat. Pozostao po niej na naszych ziemiach wiele reliktw osad i cmentarzysk, poczwszy od III okresu epoki brzu po epok elaza, zwan w pierwszym okresie okresem halsztackim. W czasie tym oprcz gospodarki rolniczohodowlanej i mylistwa rozwiny si w osadach: tkactwo, garncarstwo, ciesielstwo, hutnictwo, odlewnictwo i kowalstwo. Pochwki z tego okresu s w obrzdku ciaopalnym. Groby byway bogato wyposaone w ceramik, bro, narzdzia. Znaleziska tego typu wystpoway czsto w pobliu wsi: trzy w okolicach Biaej, trzy w pobliu Goliszowa, trzy w Czernikowicach, po jednym w Ptnowie, Budziwojowie, Niedwiedzicach, Strupicach, Witkowie, rwnie w Chojnowie. Niestety zbadano tylko jedn z osad w Czernikowicach. Odkryto wtedy (19681972 r.) w czasie bada ratowniczych 9 jam o charakterze gospodarczym, kilka palenisk i zarysy 2 budynkw mieszkalnych o konstrukcji supowej oraz ruchomalia w postaci ceramiki, koci zwierzcych i bryek polepy (V okres epoki brzu). W pobliu osady odkryto trzy cmentarzyska ciaopalne: w 180 grobach znaleziono wiele ceramiki i wyrobw brzowych: sierpy, brzytwy, groty, noe, siekierki i rnorodne ozdoby. Cmentarzyska znajdowano do czsto, poniewa groby znajdoway si pytko pod ziemi. Byy wic eksplorowane i niszczone. Znajdoway si w okolicach Grobli, Jerzmanowic, Krzywej, Osetnicy, Starego omu, Czernikowic, Okmian, Strupic. W 1865 r. odkryto groby ciaopalne w Chojnowie. Rwnie w XIX w. odkryto i zniszczono 3 cmentarzyska lece w pobliu wsi Biaa. W grobach byy ozdoby, bro i narzdzia z brzu i elaza, urny z prochami oraz naczynia gliniane. Jedno z najwikszych cmentarzysk rozcigao si po obu stronach drogi Chojnw Goliszw. Eksplorowano je w latach 18901892; naleao do najbogatszych pod wzgldem znalezionych w nich ozdb, malowanych naczy, figurek zoomorficznych, narzdzi i broni. Wydatowano je na schyek epoki brzu i pocztek epoki elaza. Liczne pojedyncze znaleziska urn take wiadcz o miejscach pochwkw. Znajdowano je w okolicach Dzwonowa, Piotrowic, Biaej. Na polu w okolicach Dobroszowa znaleziono 2 bransolety brzowe, pochodzce zapewne z wikszego skarbu. Podobne odkryto w pobliu Rokitek. Po okresie halsztackim i upadku kultury uyckiej rozpocz si okres lateski, trwajcy od pocz. IV w. p.n.e. do przeomu er. W pobliu Chojnowa i Ptnowa trafiono na cmentarzyska ludnoci tzw. kultury pomorskiej (Celtowie). Cho lady jej pobytu na ziemi chojnowskiej s nieliczne, wiadomo e przyniosa ze sob nowe sposoby uprawy roli, narzdzia, obrotowe arna, koo garncarskie, pierwsze monety i wyroby ze szka. Z okresu wpyww rzymskich (od przeomu er do koca IV w. n.e.) pochodz znaleziska z osad w poblia Chojnowa, Goliszowa, Konradwki, Niedwiedzic, Witkowa. Jest to gwnie ceramika. Due cmentarzysko ludnoci kultury przeworskiej odkryto w pobliu ww. cmentarzyska kultury uyckiej przy drodze Chojnw Goliszw. Okres wdrwek ludw (VVI w.) nie pozostawi na ziemi chojnowskiej wielu ladw. Migracje nie sprzyjay osadnictwu i gospodarce. Dlatego nie dziwi fakt braku znalezisk, dokumentujcych pobyt Hunw, Gotw czy Awarw. W okresie wczesnego redniowiecza (VIVII w.) ziemia lska znw zacza pokrywa si gst sieci osadnicz, zwaszcza w pobliu rzek i strumieni, w okolicach, gdzie wystpoway yzne gleby.

Okolice Chojnowa zamieszkiwao plemi Trzebowian. W X w. naleay do Czech, a ok. 990 r. lsk zosta wczony do polskiego pastwa pierwszych Piastw. Z czasw redniowiecza (jego trzech faz: wczesnej, rodkowej i pnej) pochodz setki stanowisk archeologicznych. Zwaszcza z tej ostatniej istniej lady niemal w kadej z miejscowoci ziemi chojnowskiej. I tak koo Olszanicy wystpuje 30 stanowisk, Goliszowa 22, Chojnowa 19, Konradwki 19, Michowa 14, Niedwiedzic 13. Z czasw wczesnego redniowiecza pochodzi osada w Goliszowie (VIIIX w.). Oprcz osad wystpoway formy obronne grody, po ktrych pozostay piercieniowate way lub wzniesienia (grodziska). Trzy grodziska znajduj si w okolicach Biskupina, dwa w Rokitkach, po jednym w Okmianach i Osetnicy. Wczesnoredniowieczny grd istnia take w Chojnowie, zapewne na miejscu pniejszego zamku i wiey rycerskiej. W Biskupinie znaleziono miecz elazny, w Chojnowie grot i miecz, a w 1937 r. odkryto tam skarb srebrnych siekacw. Po wielu znaleziskach pozostay tylko materiay archiwalne, przechowywane w muzeach czy archiwach. XI.1 Historia wsi i znajdujcych si w nich zabytkw BIAA DOLNA I GRNA Bielau Nieder und Ober Nazwa wsi moe wywodzi si z nazw poprzednich: Bielawy, Bielawoda Weisswasser. Z pewnoci jest prastarym siedliskiem, bo w 1889 r. znaleziono w jej okolicy wiele urn, ktre zostay przekazane do muzew w Legnicy i Chojnowie. W 1776 r. zbudowano w Biaej pierwsz szko, a jednym z pierwszych jej nauczycieli by szwedzki onierz. W 1882 r. powstaa tu maa cegielnia rkodzielnicza, ktr potem przeksztacono w cegielni parow. W 1906 r. nastpio otwarcie stacji Biaa, a w 1927 r. pooono bit drog przez wie. Jeszcze przed II wojn w. Bia dzielia si na: Grn, rodkow i Doln. Wszystkie stanowiy dobra rycerskie; wacicielami Grnej Biaej byli w latach 20-tych XX w. Frederika Dehmel z d. Ksler i Ernst Dehmel. W posiadaniu rodziny Dehmel bya Biaa Grna od 1853 r. Wacicielem rodkowej Biaej by w ww. latach gminny urzdnik Bruno Postpischil. Dolna Biaa naleaa do Ed. Thieme, wspwaciciela chojnowskiej mleczarni, hodowcy byda i wi, uprawiajcego na du skal buraki. Po zaoeniu paacowym zachowa si park postromantyczny, zaoony w 3. w. XIX w., przeksztacony na przeomie XIX i XX w. Centralnym jego elementem jest wyduony, ozdobny staw, z ma wysepk w czci poudniowej. Nad stawem usypany zosta niewielki wzgrek widokowy. Od zachodu szpaler grabowy oddziela park od resztek folwarku, od poudnia biegnie rw, ktrego grobla obsadzona zostaa lipami i kasztanowcami. Od wschodu zwart otulin tworz przede wszystkim dby. Drzewostan rodzimy: dby, lipy, wizy, zosta wzbogacony o nowe nasadzenia: klony, buki, wizy, sosny i wierki. BISKUPIN Bischdorf Wie wzmiankowana jako Byscina w 1298 r., pniej wystpuje pod nazwami Biskupitz, Bischophsdorph i Bischophisdorph. Jeszcze na pocztku XIV w. by w posiadaniu by w posiadaniu biskupw i kapituy katedralnej we Wrocawiu. W 1347 biskup Prezlaus sprzedaje wie szlachcicowi Hanke Buziwo za 50 miarek praskich groszy, oprcz tego nabywca musi paci roczna dziesicin. W 1517 r. wczesne wacicielki Biskupina: Margarethe Packyschin i Barbara Schellyndorphin sprzedaj wie kapitanowi von Sweynitz, on jednak wkrtce zbywa ja na rzecz Chojnowa. W 1594 r. miasto oddaje wie w zastaw za 500 talarw poyczki Niklasowi von Bibran. W 1677 r. urzd biskupi zgasza pretensje do wadz miasta o zaniechanie pacenia rocznych nalenoci na rzecz nowego biskupa, dochodzi do trwajcego klika lat procesu, w nastpstwie ktrego miasto musi zagwarantowa rolnikom, ogrodnikom i innym mieszkacom Biskupina, za jeden roczny czynsz, prawo do wypasania byda na miejskich kach, zbierania chrustu i somy. Dopiero w 1866 r. nastpuje zmiana; zamiast dotychczasowego przywileju w ramach odszkodowania Biskupin otrzyma 135 mrg k, pooonych nad Czarn Wod. Wg urzedowych ksig ziemskich Biskupin skada si z dwch czci Mutins Bischdorf i Stdtisch Bischdorf. Pierwsza to nazwa wywodzca si od nazwiska von Mutins, spadkobierczyni wsi, druga prawdopodobnie od osiedla miejskiego na obrzeach miejskich k, nalecego do Pawlikowic. Administracyjne poczenie obu czci nastpio w r. 1892. BUDZIWOJW Baudmannsdorf W 1286 (?) r. ksi Ludwik zatwierdzi sprzeda folwarku Budvoysdorf przez Hankscha Budsvoya, co pozwala przyj, e nazwa miejscowoci wywodzi sie od nazwiska starego, szlacheckiego rodu. W 1757 r. pisarz powiatowy Benjamin Becker zaoy w Budziwojowie szko. 26 maja 1813 r. w czasie zbrojnego natarcia kawalerii Blchera, poleg w Budziwojowie pukownik von Bockum Dolffs. W 1816 r. wczono Dzwonw (Schellendorf) do okrgu szkolnego Budziwojw i 31 padziernika 1819 r. powicono budynek szkoy. W 1905 r. rozpoczto budow bitej drogi od dworca w Budziwojowie do Gieratowca (Giersdorf) za 15 sierpnia 1906 r. nastpio otwarcie linii kolejowej Chojnw Zotoryja i stacji Budziwojw.

W 1739 r. majtek w Budziwojowie nalea do Hansa von Lestwitz, w 1746 r. do Heinricha von Festenberg Packisch, w 1761 do Hansa Ernsta von Frster, 1763 do Hansa Karla von Rogalski, w 1765 do Georga Christopha von Seidel; w rkach jego spadkobiercw pozosta majtek do k. XVIII w. Ok. 1802 r. posiado przesza w rce rodziny Teichmann, a za porednictwem Berty von Teichmann na rodzin von Hederich. Syn Berty, major w stanie spoczynku, Walter von Hederich, zarzdza majtkiem do lat 20. XX w. Majtek syn z hodowli byda i owiec. Ostatnim wacicielem dbr by Leopold Jankovius. Paac w Budziwojowie pochodzi prawdopodobnie z 2. wierci XIX w, zbudowany jest w stylu neoklasycystycznym. Wieyczka klatki schodowej dostawiona zostaa pniej w 1892 r. (data na chorgiewce) i stylowo dopasowana do bryy paacu. W tym te roku prawdopodobnie przebudowano dach i wntrza paacu. O wczeniejszej proweniencji budynku wiadcz bardzo grube mury (od 1 m do 1,10 m) piwnic, ich sklepienia oraz sklepienia dwch izb parteru. Na poudnie od paacu rozciga si okazay folwark, zoony z spichlerza, budynkw mieszkalno-gospodarczych, dwch obr i trzech stod, z ktrych jedna znajduje si poza folwarkiem. Po zachodniej stronie folwarku zaoony by zapewne ju w 2. w. XIX w. ogrd gospodarczy, zamknity kamiennym murem, oddzielajcym zaoenie od wiejskiej drogi. By moe w czasie ostatniej przebudowy paacu powsta niewielki park naturalistyczny, uksztatowany na terenie podmokych gw, pniej zamienionych w stawy. Star grobl obsadzono gwnie dbami, wizami i lipami. Wiek najstarszych dbw dochodzi do 250 lat. Na osi wjazdu na folwark znajduje si aleja kasztanowcw biaych, prowadzca wzdu pl. CZERNIKOWICE Sandwaldau To stosunkowo moda wie, bo wzmianki o niej pochodz dopiero z przeomu XVIII i XIX w. Zasyna ze znalezionych opodal niej trzech cmentarzysk kultury uyckiej i osady, take kultury uyckiej. O jej wacicielach brak wzmianek w rdach. DOBROSZW GRNY I DOLNY Doberschau Ober u. Nieder Wie nazywano wczeniej sowiask nazw Dobroschin, co tumaczono jako dobre mieszkanie. Jednak wykopane w pobliu urny pozwalaj wysnu wniosek, e zasiedlenie tego miejsca nastpio ju w epoce brzu. rda pisane sigaj roku 1608. Godnym uwagi jest fakt, e rd Weisbrodt zamieszkiwa Dobroszw od 1649 r. W latach 20. XX w. jako dobro rycerskie nalea Dobroszw do niesprzedanego (niepodzielnego) mienia ptnowskiego (Panthenau). Waciciel Leonhardt hrabia von Rothkirch Trach z Ptnowa mia udziay w chojnowskiej mleczarni, hodowa bydo i uprawia buraki. DZWONW DOLNY I GRNY Schellendorf Nieder u. Ober Ju w XIV w. wie bya dobrem rycerskim Schellendorfw (std nazwa), cho znaleziska archeologiczne wskazuj na wczeniejszy rodowd siedliska. W 1360 r. ksi Ludwik zatwierdzi sprzeda myna w Schellndorf przez Johanna von Schellndorf ksidzu Reynhardowi z kocioa w. Elbiety we Wrocawiu. W 1744 r. majtek nalea do Jacoba Militcha, pniej do von Tulla. Kolejnymi wacicielami byli: w 1745 r Regina Elisabeth Gartner, Karol Abraham Scholz, w 1747 r. Christian Samuel Gartner, 1762 r. Karol Beniamin Fischer, 1764 Wilhelm Bock, od 1775 r. rodzina von Schweritz. W I po. XIX w. Andreas Friedrich Dasler, w 1876 r. Wilhelm Wilm. Od 1905 r. do czasw II wojny wiatowej majtek w Dzwonowie Dolnym znajdowa si w posiadaniu rodziny Jankoviusw, wacicieli pobliskiego Budziwojowa. W 1816 r. poczono Budziwojw i Dzwonw w jeden okrg szkolny. Wacicielem Dzwonowa Grnego by na pocztku XX w. rotmistrz Gustaw Carl. Posiada on oprcz majtku take restauracj zum Wiesenthal, mia udziay w mleczarni chojnowskiej, w spce owietleniowej, hodowa bydo i winie. Parterowy dworek nakryty mansardowym dachem wzniesiono w latach 30. XIX w. Wok rozciga si niewielki park naturalistyczny z trzema stawami (dwa z nich znajduj si za drog, obsadzon klonami). Elewacj frontow dworek zwrcony jest ku pkolistemu gazonowi, otoczonemu drog, prowadzc na podjazd, obsadzony rzdem lip. Niewielki teren na pnoc od dworku by najpierw zapewne ogrodem gospodarczym, przeksztaconym pod k. XIX w. w park. W drzewostanie wystpuj klony, graby, buki, jesiony, lipy, wizy. Tulipanowiec amerykaski niestety nie doy naszych czasw. GOLISZW GRNY I DOLNY Gllschau Ober u. Nieder Urny znalezione w pobliu wsi wskazuj na wczesne osadnictwo, jednak nazwa wsi ma pochodzenie sowiaskie. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z ok. 1210 r., pniejsza, z 1305 r. wymienia j jako wasno biskupstwa wrocawskiego (Golsow, pniej Golschow). W 1399 ma form Golschaw i oznacza goe, puste bonie. Pierwotnie Goliszw by czynszow wsi biskupi. W po. XIV w. znani s szlacheccy waciciele wsi bracia von Schnfeld. W 1706 r. kwaterowali w Goliszowie Szwedzi, a w 1712 nocowa tu krl Karol XII. W r. 1761 Kozacy przez 6 dni pldrowali wie.

W latach 18061807 i 18131815 przey Goliszw pldrowanie przez Francuzw. Wie cierpiaa take czsto wskutek wielkich powodzi, szczeglnie w latach 1703, 1766, 1880, 1888, i 1917. Godna uwagi jest trwajca stulecia hodowla ryb. Majtek Goliszw Grny mia a 500 mrg staww rybnych. W niewiadomym czasie wie podzielono na cz grn i doln. W latach 20. XX w. wacicielem czci grnej by dr Felix Dyhrenfurth z Piotrowic. Hodowa bydo, winie, ryby i konie, uprawia buraki cukrowe, pszenic, rzepak, jczmie i warzywa. Mia tuczarni, posiada udziay w mleczarni i cukrowni chojnowskiej. Czerpa prd z zapory wodnej. Uywa pugu parowego i wyrabia kosze. Dolny Goliszw nalea w ww. latach do Heinricha Lohmeyera. Posiada on stado czerwonego byda, konie, uprawia buraki cukrowe, zajmowa si nasiennictwem. Wzmianki o kociele pojawiaj si w 1399 r. Obecny koci powsta w XV w. i z tego okresu pochodzi jego brya. W 1530 r. przechodzi w rce protestantw. Jest wielokrotnie przebudowywany, gwnie w XVII i 1. po. XVIII w. (remont wiey 1681, remont wiey i dachu 1712). W 1731 r. Daniel von Liedlau przebudowa gruntownie wityni: dach zmieniono na mansardowy, powikszono okna, nadbudowano wie, wntrzu nadano wystrj barokowy (pozorne sklepienie, empory, wyposaenie, zwaszcza otarz i ambona). Kolejn modernizacj koci przeszed w 1917 r. kiedy to odnowiono go i wyposaono w witrae. Wewntrzne i zewntrzne ciany kocioa zdobi liczne epitafia z XVIXVIII w. W l. 50. XX w. wymieniono pokrycie dachu z upka na blach, zlikwidowano te dekoracj cian zewntrznych: narone bonie i podziay architektoniczne. W Goliszowie znajdoway si dwa majtki, nalece w po. XIV w. do braci Hannusa i Niklasa von Schonynfeld (Schnfeld). O dalszej historii rodziny rda jednak nie wspominaj, nie wiadomo wic, czy obecne majtki s ich kontynuacj. Po paacu pierwszego majtku na wysepce, oblanej wodami fosy zachoway si jedynie niedostpne piwnice renesansowego zaoenia, zbudowanego dla rodziny von Liedlau ok. po. XVI w. Wejcie do paacu wiodo od wschodu przez kamienny most, ktry z k. XIX w. zosta zastpiony ceglanym, neobarokowym. Rozcigajcy si na zachd teren, pierwotnie wykorzystywany by jako ogrd gospodarczy. W 4. w. XIX w. brzegi fosy obsadzono lipami. Midzy ogrodem a folwarkiem od strony poudniowej powsta niewielki park naturalistyczny z luno sadzonymi drzewami (jesiony, wizy, klony, dby, topole, olsze, graby, wierzby, modrzew). Wok obrzey parku prowadzia cieka spacerowa, czca si z drog obiegajc nieistniejcy ju pkolisty gazon, znajdujcy si przed paacem. Obecnie z folwarku zostay resztki. W poudniowo-zachodniej czci parku, na wydzielonej dziace, znajduje si dworek nr 93, zapewne kiedy w jaki sposb zwizany z ww. majtkiem. Moe bya w nim karczma? Czas jego budowy ocenia si na 2. poow XVIII w., przebudowany zosta w 4. wierci XIX w. i odtd posiada funkcj mieszkaln. Drugi majtek zaoono po poudniowej stronie drogi Chojnw Niedwiedzice. Pierwotny dwr powsta w r. 1598, gruntownie przebudowano go w XVIII w. i 1912 r. Przebudowa z 1933 r. ograniczya si gwnie do wntrz (budowa kominka) i budowy ganku. Daty poszczeglnych faz budowy dworu wyryte s na belce, dekorujcej nisz w sieni. Midzy datami pozostay lady inskrypcji dzi ju nie od odczytania. O renesansowej proweniencji budynku wiadcz piwnice nakryte kolebk o wysokiej strzace, pooone najniej w stosunku do pozostaych dwch poziomw piwnic. Przed dworem rozciga si majdan folwarczny, ustawiony w regularny czworobok. Wacicielem tego majtku w pocz. XX by. dr Feliks Dyhrenfurth z Piotrowic. To on prawdopodobnie jest autorem ostatniej przebudowy dworu. Przy tym majtku nie zaoono parku. Paac nie figuruje w rejestrze zabytkw. Zaniedbanie to naley usun. GOOCIN Gohlsdorf Zesp folwarczny w Goocinie znajduje si na pd.-zachd od drogi gwnej LegnicaChojnw. Ustawiony jest w czworobok na osi pnoc poudnie z dworkiem zarzdcy folwarku na rodku majdanu. Od pn.-zachodu teren obnia si; znajduje si tu staw, okolony nielicznym drzewostanem osonowym. Dworek wzniesiono na pocztku XX w., w bardzo oszczdnym, modernistycznym stylu. Jest najmodszym z budynkw zespou. Prawdopodobnie wzniesiony zosta przez ostatniego przedwojennego waciciela okolicznych dbr Leopolda Jankoviusa. Po wojnie byo w nim przedszkole, obecnie ma funkcj mieszkaln. GROBLE Tammendorf Groble to prastare miejsce osiedle; znaleziono tu nie tylko 3 kamienne topory, ale te urny z modszej epoki brzu. S trzy moliwe znaczenia nazwy Groble: wie bya nazywana Tanndorf od lasu jodowego; prawdopodobniejsza jest wersja od staroniemieckiego imienia Tammo. Wie wymieniona w 1471 r., o losach majtku brak wzmianek w rdach. Daty z historii wsi s niestety bardzo mode: w 1836 zbudowano tu szko, 1900 przekazano 500-morgowy majtek do gminy Witkw (Wittgendorf), a w r. 1920 majtek 450-morgowy do gminy Stary om (Altenlohm). W 1875 r. wymieniona jako wacicielka hrabina von Senden, z domu von Bibran. Budynek dworu o skromnym, neoklasycystycznym wystroju stoi w pewnym oddaleniu od drogi przez wie, w otoczeniu resztek folwarku. JAROSZWKA Vorhaus

Niemiecka nazwa wsi tumaczona jest jako przedsionek, sie. Pierwotnie by we wsi warowny zamek, wzniesiony ok. 1300 przez rodzin von Zedlitz. Istnieje te teoria, e w XIV wieku by siedzib templariuszy z Zamienic. Otoczony by fos i rzek Czarn Wod. Zamek dwukrotnie rozbudowywano: w 1596 r. dla Hansa von Kanitza, a na przeomie XVII/XVIII wieku dla Balthasara von Logau i modernizowano. Teren od strony pnocnej, podmoky i poprzecinany gst sieci rzecznych rozgazie i strumykw obsadzony zosta wzdu grobli dbami i kasztanowcami w 2. po. XIX w. tworzc park krajobrazowy. Wok centralnej polany biega droga spacerowa, obustronnie obsadzona dbami. Obecny skad drzewostanu to: dby, lipy, klony, kasztanowce, graby. Zamek przebudowano na paac w czasach renesansu (1596) i baroku (1743), ale i on nie dotrwa do naszych czasw. Podobno podczas ostatniej przebudowy znaleziono grobowce templariuszy, co potwierdzaoby ww. teori. W pocztkach XX w. wacicielem Jaroszwki by Georg Zimmer Vorhaus, krlewski owczy w stanie spoczynku, rotmistrz. Majtek, dla ktrego ustanowiono majorat, by w rkach tej rodziny od 1818 r. Przy majtku dziaa te myn parowy. Po II wojnie w. fos zasypano, kompozycja parku lenego ulega zatarciu, elementy architektoniczne, jak np. mostki zniszczono. JERZMANOWICE GRNE I DOLNE Hermsdorf Ober u. Nieder W akcie sprzeday z r. 1558 rycerz Peter Hocke nazwa wie Hermannsdorf. W XVI w. oraz na pocz. XVII w. jerzmanowickie dobra naleay do rodu von Bock. W rodziny tej wymienieni s w dokumentach: Wolf von Bock (1509), i Christoph von Bock (1606). Ok. po. XVIII w. (1740) wacicielem Jerzmanowic zosta Hans Christoph von Axleben Magnus, po mierci ktrego w r. 1752 posiado odziedziczy syn, Hans. W 1757 r. majtek kupi Friedrich Christian von Mohl. Wg informacji podanej przez Zimmermanna wie w 1788 r. ulega podziaowi. Cz grna pozostaa we wadaniu rodziny von Mohl, cz doln przej Carl Ernst Siegfried von Schweinitz. W 1830 r. cz dolna naleaa do wdowy von Bissing, w 1845 r. do rodu von Rothkirch Trach. W 1742 r. zbudowano tu szko. 26 maja 1813 r. wie zostaa spldrowana przez Francuzw. W 1887 r. zbudowano now szko. W 1876 i 1905 r. wacicielem Jerzmanowic Dolnych by Ernest Nickisch Rosenegk. Po nim posiado przej Ernst Wittkop i posiada j do wybuchu II wojny wiatowej. W l. 20. XX w. posiado grna naleaa do Georga Grunda, rotmistrza w stanie spoczynku; on take mia udziay w mleczarni chojnowskiej. W zelektryfikowanym majtku hodowa bydo, owce, winie, uprawia buraki cukrowe; stosowa pugi parowe. Pocztki rezydencji w Jerzmanowicach sigaj I po. XVI w.; wskazuj na to sklepienia i mury piwnic paacu. Pnorenesansowy dwr, wzniesiony moe przez von Bockw, przebudowano gruntownie w duchu neoklasycyzmu w I w. XIX w. i latach 40. XIX w. Paac w Jerzmanowicach fasad skierowany jest na zachd ku dziedzicowi folwarcznemu. Od poudnia na teren posiadoci wioda gwna droga dojazdowa, natomiast wjazd gospodarczy bieg od pnocy. Po wschodniej stronie paacu, bezporednio za elewacj tyln zaoony by zapewne ju w XVIII w. ogrd, otoczony murem. Jak wskazuj zachowane relikty, ogrd posiada charakter ozdobnego, prostoktnego parteru, po ktrym pozosta splantowany teren. W pn.-wsch. naroniku zaoenia usytuowano niewielki pagrek widokowy. Prawdopodobnie w latach 40. XIX w. zmieniono rwnie otoczenie modernizowanej rezydencji; przed paacem powsta gazon, obsadzony drzewami, ktry obiegaa droga, prowadzca na podjazd. Dawny parter ogrodowy peni teraz rol polany widokowej, ktr obiegaa wijca si droga, wzdu ktrej posadzono drzewa w ukadzie swobodnym, grupujc je po kilka. Wystpuj: klony, dby, lipy, wizy, jesiony, buki, wierzby, kasztanowiec, oraz szlachetne odmiany krzeww. Mur ogrodowy rozebrano, dajc moliwo poczenia parku z otaczajcym krajobrazem. Kolejn atrakcj Jerzmanowic jest pochodzcy z XVIII w. wiatrak holenderski. Zbudowany z drewnianych bali, na wielobocznym, ceglanym cokole, ze cianami i kopu opierzonymi gontem. Ruchoma kopua dwiga migi i roboczy pomost. Dugie lata pozostawiony na pastw losu zosta kupiony i wyremontowany przez osob prywatn. Obecnie mieci si w nim restauracja. KONRADWKA Konradsdorf i GOACZW (berschar) Jeszcze do roku 1715 staa w miejscowym kociele, obok ambony, kolumna z dat 1101. Wie wtedy nazywaa si Cunradisvilla lub Conradi villa (jak w dokumencie z 1288 r.). Na niemieckich zaoycieli wsi wskazuje to, e nazwa nalecej do Konradwki posiadoci berschar (Goaczw) oznacza przez lemiesz puga (ber der Pflugschar). Tak we wczesnym redniowieczu okrelano niepodzielon ziemi. W 1299 wzmiankowany by koci parafialny, jednak prawdopodobnie istnia ju w 1101 r. (i to z niego pochodzia zapewne ww. kolumna). Stary koci sta midzy plebani a szko. We wntrzu znajdowa si nagrobek waciciela miejscowoci Boleslaus von Busewoy (Budziwoj) z 1293 r., ambona z 1590 r. ufundowana przez Schellendorfw, Stoischw, Polenzw, Busewoyw, Zedlitzw. W 1427 r. husyci odprawili w kociele wit wieczerz. Ok. 1525 koci zosta przejty przez protestantw. W latach 17011707 chojnowianie chodzili na naboestwa do Konradwki. W 1829 spon. Nowy koci rozpoczto budowa natychmiast i w 1830 powicono go. Odnowiony

w 1922 r. dzwon zosta odlany w 1515 r. Jest to budowla w stylu neoklasycystycznym, skromna i funkcjonalna. Wewntrz zachoway si nagrobki ze starego kocioa oraz elementy wyposaenia z czasw budowy kocioa. Barokowy paac nr 44 w Konradwce wzniesiony zosta w 1701 r. o czym informuje data umieszczona nad portalem. Przebudowano go zapewne w XIX w. i rozbudowano o klatk schodow w formie wiey, ganek i taras. Wacicielem Konradwki w latach 20. XX w. by Oscar von Schweinitz, kapitan w stanie spoczynku. Posiada due stado wow, hodowa konie, uprawia buraki, len i zboa okopowe. W pobliu gospody w Goaczowie na polach w stron Chojnowa znajduje si masowy grb polegych w potyczce koo Budziwojowa onierzy (data potyczki nieznana, chodzi prawdopodobnie o 1813 r.) KRZYWA Kreibau Wie wymieniona po raz pierwszy w 1245 r. w bulli papiea Innocentego IV jako wasno biskupstwa wrocawskiego. W 1335 r. nazwano miejscowo Criba, w 1345 Scriba, w 1360 Cryba, ok. 1600 Kreibe lub Kreybe. Znaczenie nazw jest trudne do wyjanienia. Mog si wywodzi od sowiaskiego kriwu, co oznaczaoby krzyw wie, albo kraij czyli leca na skraju, granicy np. innej miejscowoci. W XVI w. wie naleaa do rodziny von Festenberg Packisch, ktra to rodzina jako rycerze i panowie ya tam do XVIII w. Wpyw jednego z baronw von Festenberg spowodowa wprowadzenie reformacji. W pocz. XX w. wacicielem dbr w Krzywej by Heinrich Braumannn. Hodowa bydo i winie, uprawia na du skal buraki cukrowe i ziemniaki. Pierwotny koci wzmiankowany w 1305 r., pniej w latach 13251335 (druga witynia). Koci ten zosta zniszczony w czasie wojny 30-letniej, odbudowano go w tym samym miejscu z inicjatywy Hansa S. von Festenberga w 1714 r. jako protestancki koci ucieczkowy. Podpalono go w czasie odwrotu Francuzw w 1813 r., jednak dziki pomocy mieszkacw wsi zosta uratowany. Charakterystyczne dla protestanckich wity wyposaenie: empory, bogata dekoracja malarska rwnie na pozornym sklepieniu, loe kolatorskie w przybudwkach, kruchty boczne z klatkami schodowymi zachowane. Konserwowany w 2. po. XIX w. MICHW Michelsdorfer Vorwerke Nazwa wsi jest niewtpliwie pochodzenia niemieckiego i oznacza wie Michaa. Niestety brak o niej wzmianek w rdach. Sdzc po nazwie niemieckiej mg to by folwark, nalecy do miasta, ktry pniej rozrs si w ma wiosk. Na pocztku XX w. wymieniony jako waciciel Hermann Klose, kapitan w stanie spoczynku. Jego woci liczyy 108 ha, posiada dwr, park i ogrd. NIEDWIEDZICE Brsdorf Trach Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1287 r., w 1305 wymieniona jako Bertoldi villa, w 1335 Bertoldivilla Brsdorf Bersdorf Berschdorf. Nazwa dwuczonowa (Brsdorf Trach) datuje si od 1888 r. od nazwiska Trach, drugiego czonu nazwiska Rothkirch Trach. Prawdopodobnie by to wymg poczty. Od 1320 r. wie bya wasnoci rodu Buswoy (Busewoy). W 1603 r. powstaa we wsi szkoa. Podczas wojny 30-letniej wie bardzo ucierpiaa. W l. 17601761 wie spldrowali Austriacy i Rosjanie, a w 1813 Francuzi. Pierwotny koci wymieniony w dokumentach z 1305 r. i 1335 r. Obecny koci zosta wzniesiony na miejscu pierwotnego przez Wolfa von Buswoy na przeomie XV i XVI w. i wielokrotnie przebudowywany (1517, 1529, 1543), co uwidacznia si w jego zoonoci stylowej (wystpuj elementy gotyckie, renesansowe). Od 1524 r. ewangelicki, w latach 17011707 katolicki. W rce protestantw wrci po konwencji altransztadzkiej. W 1820 r. kolejny waciciel wsi, hrabia B. von Rothkirch Trach przebudowa wityni. Wzniesiono wtedy krucht poudniow i zachodni, pomieszczenie wschodnie, rozpoczto remont wiey, ktra w swym zrbie jest najstarsz czci kocioa. Jej remont ukoczono dopiero w 1913 r. Ostatni remont i konserwacj kocioa przeprowadzono w latach 19391940. Prace nadzorowa Herbert Gras z Wrocawia (wykaz majstrw znajduje si na odwrociu szafy otarzowej). Najcenniejszym elementem wyposaenia jest gotycki otarz szafiasty tryptyk z paskorzeb Zdjcie z krzya ufundowany w 1494 r. przez Hertela von Buswoya. Poza nim: ambona z 1. po. XVII w., kamienne pyty nagrobne i epitafia, portale. W zewntrzne ciany kocioa wmurowano 5 krzyy pokutnych i tablic inskrypcyjn Wolfa von Buswoy z 1529 r. W 1748 r. wie przejmuje rodzina von Rothkirch Trach i posiada j a do wybuchu II wojny wiatowej. W tym te roku wznosi barokowy paac na miejscu wczeniejszego, skromnego dworu o konstrukcji ryglowej. Budynek ten zosta gruntownie przebudowany w 1886 r. w duchu neobaroku. Po starszym paacu pozostaa wiea (datowana 1748, 1764). Do naszych czasw paac zachowa si czciowo, skrzydo poudniowe zostao rozebrane w 1978 r. W latach 20. XX w. wymieniony jako waciciel Lothar von Rothkirch Trach, posiadajcy prcz majtku rwnie cegielni, 2 myny wodne, stacj elektryczn, hodowl byda i ryb, upraw burakw cukrowych.

Paac otacza rozlegy park krajobrazowy, uksztatowany na miejscu ozdobnego ogrodu z 1. po. XIX w. przez Dorotheusa von Rothkirch Trach w ostatniej wierci XIX w. Wykorzystano walory czciowo zadrzewionego i podmokego terenu zakadajc duy staw o nieregularnej linii, bdcy wraz z rozleg polan parkow centralnym punktem zaoenia. Staw ten czy si poprzez rw z mniejszym, wyduonym stawem, ograniczajcym park od wschodu. Park mia gst sie cieek i roww, przez ktre przerzucone byy mostki. W pnocnej czci parku, odgrodzonej od szosy murem by ogrd warzywny. Drzewostan bardzo urozmaicony; obok iglakw (sosny, wierki) wystpuj dby, jesiony, graby, olsze, buki, klony, kasztanowce. Na wschd od parku znajduje si rozlegy folwark, zachowany czciowo. Od strony wjazdu zwracaj uwag dwie oficyny mieszkalne, niegdy bliniacze, o falistej linii szczytw oraz rzdcwk z 1885 r. Po paradnej bramie pozostay murowane supy, zwieczone kamiennymi kulami, mocno ju zniszczone. OKMIANY DOLNE i GRNE Kaiserswaldau Nieder u. Ober Wie wzmiankowana w 1305 r. jako dobro rycerskie, nastpni waciciele wymienieni dopiero w XVIII w. S to. E.S. von Klausnitz (1737), J.Z. von Geithe (1748), J. G. Gottschling (1751), hr. Poniski (1785), niejaki Klinger (1845) i W. Adametz z Zbowic (1917). W 1437 r. odby si tu jedyny znany tu przypadek tzw. mskiego sdu przeciw Antoniusowi von Schellindorf (Schellendorf), ktry wzbrania si paci roczny czynsz dzierawny na rzecz szpitala w Chojnowie, w wys. 4 marek. W grudniu 1812 r. przejeda przez wie Napoleon, co zostao upamitnione kamieniem Napoleona, pooonym przy drodze. 19 sierpnia 1813 r. Francuzi zostali przepdzeni przez Rosjan z okolic wsi. W 1844 r. zbudowano now szko. Pasmo wzgrz koo wsi nazywane byo Alpami (Kaiserswaldauer Alpen), wrd nich siedem nosio nazw Jerusalem a jedno Bethlehem. Koci wzmiankowany w dokumencie 1335 r. Ok. 1530 przeszed on w rce protestantw, w 1646 r. spon. Powoli odbudowywany, w 1702 r. dosta si katolikom. Na mocy konwencji w Altranstadt w 1707 r. wrci do protestantw. W 1770 r. witynia zawalia si. Dziki inicjatywie Melchiora Gottlieba Gottschlinga waciciela czci wsi, (inne rda podaj nazwisko Christopha von Wiese) podjto prace przy odbudowie kocioa i ju w nastpnym roku zosta on powicony. Budowla zostaa wzniesiona w konstrukcji ryglowej z wypenieniem ceg, jedynie zakrystia jest murowana. W czasie wojen napoleoskich znw zostaa zniszczona, a odbudowa cigna si bardzo dugo, bo a do lat 18941897. Konstrukcja pozostaa taka sama, od zachodu dobudowano kamienn wie. Obecny dwr powsta na miejscu wczeniejszej, barokowej rezydencji. Jest to waciwie dua willa o skromnym wystroju architektonicznym, wzniesiona na pocz. XX w. dla rodziny Wuthe. Charakter rezydencjonalny podkrela szeroki podjazd, poczony schodami z zaoeniem parkowym. Od pnocy i zachodu rozciga si park, od pnocy i wschodu rozlegy dziedziniec folwarczny, otoczony budynkami: stajni, stodoy, obory, spichlerza, gorzelni. Na pnocny zachd od dworu rozciga si niewielki park. Istotnym jego elementem jest ozdobny staw, poczony rowem wodnym z innym ciekiem. Centralna cz parku zajmuje polana widokowa, a wok niej rosn dby, lipy i jesiony, pniej dosadzono gatunki aklimatyzowane: db czerwony, jedlic Douglasa, wierk kujcy. Wzdu zachodniej granicy parku wyrniaj si szpalery grabowe, obok nich w ostatnich latach wykonano prostoktny staw hodowlany, wykorzystujc istniejcy rw. W Okmianach Grnych istnia jeszcze jeden majtek, w latach 20. XX w. nalecy do Erika Ernsta Schwabacha, po ktrym zostay resztki folwarku i park. W majtku by browar, hodowano bydo, winie, waciciel by udziaowcem mleczarni w Okmianach. Istniejcy tu paac na rzucie podkowy zosta rozebrany w l. 90. XX w. Na pnoc od paacu, do ktrego prowadzi podjazd, umieszczono owalny staw z wysepk. Drzewostan (mao zrnicowany grab, buk, db, olsza, lipa, kasztanowiec), koncentrowa si gwnie wzdu alejek spacerowych, wzdu roww i na grobli, obsadzonej gwnie dbami, zamykajcej zaoenie od pnocy. Literatura niemiecka wymienia jeszcze Okmiany rodkowe jako dobro rycerskie, nalece na pocz. XX w. do porucznika Friedricha Stieffa; prowadzi on fili stacji uprawy ziemniakw w Neumhl w Saksonii. OSETNICA DOLNA I GRNA Steinsdorf Nieder u. Ober Wie wzmiankowana w 1241 r., nazwana Stewmansdorf. Mona wic przypuszcza, e zaoycielem wsi by rycerz, ktrego imi otrzymaa w nazwie. W r. 1866 zachorowao tu i zmaro na choler wielu uczestnikw wyprawy wojennej . Zostali pochowani w lasku zwanym odtd Cholerabusch. Koci wymieniony po raz pierwszy w dokumentach dekanatu legnickiego z 1399 r. Obecna, pnogotycka budowla kamienna powstaa w kocu XV w., na co wskazuj: rodzaj sklepienia prezbiterium (sieciowe) i formy kamieniarki. Koci wielokrotnie przebudowywano, m.in. po przejciu go przez ewangelikw w I po. XVI w.; dodano wtedy dwie kondygnacje empor, wprowadzono dodatkowe okna, a gotyckie przeduono. Strop nawy pochodzi z przeomu XVI i XVII w., by fundacj rodu Geisslerw. W 2. po. XIX w. dobudowano od strony pnocnej zlicowane ze star zakrysti

dobudwki, wtedy te ufundowano nowe elementy wyposaenia: empor, otarz, prospekt organowy, ktre dotrway do naszych czasw. Ostatnia gruntowna restauracja wityni miaa miejsce w 1930 r. Wok kocioa zachowa si zesp epitafiw i pyt nagrobnych z XVIXVIII w. Dwr w Osetnicy powsta prawdopodobnie na miejscu wczeniejszego budynku, o ktrym wspomina kronikarz niemiecki, Zimmermann w XVIII w.; pozostay po nim piwnice, sklepione pkolist kolebk. Kolejni, wymienieni w dokumentach waciciele majtku dolnego, to: Jan F. von Geissler (1690), Anna Sabina von Geissler (1693), Balzer Z. von Bock (1700), rodzina von Reichwald (17081717), Hans K. von Reibnitz (1728), Abraham von Dove (1739), Valentin von Redern (1742), Maria H. von Glaubitz (1784), von chtritz Steinkirch (od 1804). W rkach tych ostatnich pozosta majtek co najmniej do 1917 r. Hodowali bydo i owce, uprawiali ziemniaki, buraki cukrowe, len, posiadali torfiarni. Obecny dwr pochodzi prawdopodobnie z pocz. XIX w., o czym wiadcz czciowo zachowane formy klasycystyczne. Budynek zosta mocno zmieniony po ostatniej, gruntownej przebudowie w latach 70. XX w. Posiada zmieniony ukad komunikacyjny dobudowano dwie klatki schodowe elewacje zachoway skromny wystrj architektoniczny (bonie, gzymsy, portal). Na poudnie i zachd od dworu znajduje si majdan folwarczny, z budynkami, ustawionymi w czworobok. Na pnocny wschd rozciga si niewielki park naturalistyczny, zaoony w 4. w. XIX w. na terenie dawnej dworskiej ki i zagajnika, zapewne dla rodziny von chtritzw. Teren parku przecity jest w czci wschodniej poudniowej starym ciekiem wodnym, czcym pierwotnie cztery stawy hodowlane. Drzewostan dawnego zagajnika wzbogacono, dosadzajc rodzime gatunki drzew: dby, lipy, klony, jesiony, kasztanowce gwnie wzdu drg dojazdowych, cieku wodnego i nad stawami. Obecnie park jest w stanie duego zaniedbania, a uszkodzony system melioracyjny spowodowa wysuszenie staww. W Osetnicy Grnej by jeszcze jeden majtek, do ktrego nalea nieistniejcy ju paac. Majtek ten usytuowano na zachodnim kracu wsi. Zachowao si po nim kilka budynkw folwarcznych na pnoc od drogi wiejskiej, a po poudniowej stronie drogi niewielki park, zaoony w 3.w. XIX w. Z XIX-wiecznej niemieckiej mapy topograficznej wynika, e paac otoczony by promenad, czc si z podjazdem, a od pnocy z drog, przecinajc szos i prowadzc na podmoky teren, gdzie zbudowano system wijcych si roww oraz niewielkich, ozdobnych staww. Droga ta zostaa obsadzona lipami, tworzcymi alej. W drzewostanie parku dominuj kasztanowce, klony, jesiony, olsze, dby i buki. Majtek ten nalea na pocz. XX w. do Artura Krausego, urzdnika stanu cywilnego. Hodowa on winie, bydo, uprawia buraki cukrowe. PAWLIKOWICE Pohlsdorf Wie wzmiankowana ju w 1362 r. Osadnictwo na tym terenie siga jednak modszej epoki kamiennej, dokonano bowiem odkrycia narzdzia z tych czasw. Historia jej wacicieli znana jest jednak dopiero od XVIII w. Nazwa jej jest najprawdopodobniej odimienna, od Paula lub Paulusa. W 1727 r. wymieniony jest jako waciciel Heinrich S. von Briesen, w 1743 r. von Festenberg Packisch, w 1746 Karol W. Treutler, w r. 1830 niejaki Mller, w 1876 M. Hoffmann Scholz. W rkach jego spadkobiercw pozostaa wie do wybuchu II wojny wiatowej. W majtku hodowano bydo i winie, uprawiano buraki cukrowe i pszenic. Folwark zaoony na planie regularnego czworoboku powsta w wikszoci w 2. po. XIX w. Kilka budynkw posiada zachowane tablice z inicjaami H.S i datami: stodoa 1879 (druga, bliniacza zawalia si pod k. lat 80. XX w.); stajnia 1927 (?), budynek gospodarczy 1888, obory II i III 1913 (?). Pozostae, niedatowane budynki pochodz z 3. (obora I) i 4. w. XIX w. (oficyny mieszkalne). Jednak naley zaznaczy, i na planie z 1888 r. ww. budynki ju istniej, pniejsze daty mog odnosi si wic do remontw. Paac w Pawlikowicach nie istnieje, zosta rozebrany w latach 60. XX w. Nie zachoway si adne przekazy, dotyczce jego proweniencji i wygldu. Wiadomo tylko, e by to budynek na planie prostokta zblionego do kwadratu, elewacj pnocn zwrcony w stron majdanu folwarcznego. Na wschd od miejsca po paacu, na grobli, zblionej do trjkta, znajduje si ponad 200-letnia aleja dbowo-lipowa, stanowica granic majcego tam powsta zaoenia ze stawem hodowlanym jako punktem centralnym. Na pnoc od zabudowa znajduj si dwa mae stawy, wczeniej hodowlane, obecnie zaronite i zabagnione. W obrbie wsi znajdowa si krzy pokutny z wyrzebionym sztyletem. PTNW Panthen, Panthenau Wie wzmiankowana z powodu kocioa w 1362 r., potem w 1399 r. w rnych wersjach: Pantenow, Panthenau, Panthenovum. Na przestrzeni dziejw wie przechodzia w rce rnych rodzin: von Buswoy, von Rechenberg, von Frankenberg, von Bergfeld, von Kottwitz (od 1737 do 1766 r). Od 1772 r. nalea Ptnw do rodziny von Rothkirch Trach. Przedstawicielka tej rodziny, Charlotta Eleonora ustanowia w 1777 r. majorat, zoony z Ptnowa Grnego i Dolnego, Studnicy, Lubienia i Dobroszowa. Gotycki koci po wprowadzeniu reformacji dosta si w rce protestantw (1525). W 1705 wrci na krtko do katolikw. Wtedy to wczesny waciciel wsi Hans Wolf von Frankenberg rozebra star wityni i zbudowa nowy, murowany koci w stylu skromnego baroku, wkrtce przejty przez

protestantw na mocy konwencji w Altranstadt. Budowa przecigna si a do 1738 r. W 1774 nastpia naprawa wiey, uszkodzonej przez piorun; prace opacia baronowa Charlotta E. von Rothkirch Trach. Z pierwszej po. XIX w. pochodzi kaplica grobowa w pd.-zach. narou kocioa, z ostatniej maa kapliczka pnocna. W 4. wierci XVIII w. wzniesiono tu dla Ernesta Wolfganga von Rothkirch Trach (17691832) okazay, otoczony z trzech stron fos, klasycystyczny paac jako trjskrzydowy budynek z monumentalnym portykiem kolumnowym w wielkim porzdku i kamiennymi schodami, zwizany z ozdobnym ogrodem, usytuowanym po poudniowej stronie paacu; przed nim znajdowaa si rozlega polana z okrg fontann, kolistym klombem i drog, biegnca na poudnie. Na obrzeach polany znajdoway si i zachoway platany. Ukad komunikacyjny ogrodu to prosto wytyczone cieki spacerowe, z ktrych jedna prowadzia do cmentarza rodowego wacicieli dbr, pooonego po pd.-zach. stronie posiadoci. Ogrd w Ptnowie opisywali znani historycy, tacy jak w XVIII w. Zimmermann. Od 1776 majtek stanowi majorat. W latach 20. XX w. hrabia Leonhard Rothkirch Trach, krlewski szambelan i mistrz ceremonii, major w stanie spoczynku, deputowany, czonek Izby Wyszej, prowadzi w majtku myn wodny, cegielni, hodowa owce, bydo, konie, uprawia buraki. W 3 w. XIX w. ogrd przeksztacono w park, poprzecinany rowami, krtymi ciekami, z resztk fosy paacowej, przeksztaconej w staw, z sztuczn grot na obrzeu polany widokowej. Po obu stronach fosy zachoway si relikty folwarkw z owalnymi sadzawkami. Na terenie zachodniego folwarku istnia zbudowany w 1863 r. dom w stylu szwajcarskim, rozbudowany w 1892 r., sucy wdowom po panach ptnowskiego majoratu. W drzewostanie parkowym dominuj: klony, kasztanowce, dby, graby, wizy buki, platany, topole, lipy, wierzby, sosny, glediczja trjcierniowa, sosna wejmutka. PIOTROWICE Petersdorf Wie, ktrej nazwa oznacza wie Piotra, wzmiankowana w 1360 z powodu majtku, jaki si tam znajdowa (Petrisdorf). Osadnictwo na tym terenie byo jednak znacznie wczeniejsze, o czym wiadcz znaleziska archeologiczne. By moe pierwotny dwr mia jeszcze charakter obronny, o czym mogaby wiadczy obecno fosy, czciowo zachowanej do dzi. Obecny paac powsta w 3. w. XIX w. na miejscu wczeniejszego, z koca XVIII w. (data 1789 wyryta jest na portalu w piwnicy); przebudowano go w l. 20. XX w. Jako waciciele majtku wymienieni s: von Schweinichen (1740), Sigismund von Hock (1761), Amalia von Hayn (1787 crka ww.), von Bees (1830). Od 1858 do 1917 Piotrowice znajdoway si w rkach rodziny von Ruffer, hodujcej bydo i owce, uprawiajcej buraki cukrowe i len. Paac po wielu przebudowach ma teraz cechy eklektyczne. Umieszczony jest na niewielkim wyniesieniu terenu, na ktry prowadzi szeroki, kamienny podjazd. Przed paacem znajduje si pkolisty gazon i polana widokowa a od jej pnocnej i wschodniej strony usytuowane s zabudowania gospodarcze, zoone z: stajni, obory (przebudowanej na hotel), dwch budynkw mieszkalno-gospodarczych, spichlerza, dwch stod, warsztatu. Budynki folwarczne pochodz z okresu przebudw paacu, a wic z 3. w. XIX w. i z lat 20. XX w. Poudniow granic zaoenia wyznacza rzeka Skora, zachodni wa ziemny obsadzony dbami. Okoo lat 30. XIX w. przeprowadzono dla rodziny von Beesw modernizacj posiadoci; prawdopodobnie wtedy lub ok. 1858 r. gdy majtek przeszed na Juliusa von Ruffera zaoono rozlegy park krajobrazowy, poprzecinany rowami i alejkami spacerowymi. Drzewostan zosta wzbogacony o drzewa gwnie liciaste, rodzimego pochodzenia: lipy, jesiony, klony, brzozy, kasztanowce, buki, sosny czarne a take aklimatyzowane: sosn wejmutk, ywotnik zachodni, tulipanowiec amerykaski. Stworzyy one malownicze skupiny, dzielc wielk k na kilka zaktkw. Blisko rzeki wpyna na stworzenie rozbudowanego systemu wodnego: dwa ozdobne stawki, sie roww i strumykw. Z zaoenia pierwotnego zachowa si jeden staw w pn. czci parku, drugi hodowlany jest wykonany wspczenie. ROKITKI Reisicht Wie wymieniona w 1292 r. w rnych wersjach nazewniczych: Reisersdorf, Reysicht, Holz albo Walddorf i in. midzy innymi w akcie lenna Karola IV z 1359 r. W latach 13421530 wacicielem Rokitek by rd von Schellendorf, pniej, w latach 15351540 Fabian von Zedlitz, a od 1547 do 1602 r. von Axleben. Znajdujca si tu rezydencja powstaa prawdopodobnie na pocz. XVII w., kiedy to Nikolaus von Bibran wznis renesansowy dwr. W po. XVIII w. dwr rozbudowano dla Georga Ernsta von Tschammera. Ok. po. XIX w. przebudowali rezydencj gruntownie i zmodernizowali wczeni waciciele von Senden und Bibran. Byo to olbrzymie zaoenie, mocno rozczonkowane z wie i oraneri. Do paacu prowadzia droga od poudnia, biegnca po nasypie; przecinaa ona rzek, wzdu ktrej uksztatowana zostaa promenada, obsadzona dbami. Midzy jej pnocnym odcinkiem drogi a promenad zachoway si ruiny lodowni; nad lodowni usypany zosta wzgrek ze sztuczn grot, wyoon szlak, imitujc tuf wulkaniczny. Znajdujca si opodal lodowni sadzawka zostaa zlikwidowana.

Poudniowo-wschodni parti zaoenia zajmowa wczeniej rozlegy ogrd gospodarczy. Na jego miejscu i na podmokych kach, poprzecinanych rowami, w bliskoci rzeki, utworzono w 2. w. XIX malowniczy park krajobrazowy. Od wschodu i zachodu w pobliu paacu utworzono dwa stawy o nieregularnej linii brzegowej z wysepkami. Wprowadzony w momencie przebudowy paacu drzewostan zosta urozmaicony prcz rodzimych gatunkw rwnie aklimatyzowanymi. Na teren rodowego cmentarza, usytuowanego po zachodniej stronie posiadoci poprowadzono promenad, obsadzona dbami i bukami. Obecny stan parku jest zy; nie przetrwaa adna z budowli, kamienne mostki zastpiono nowymi, ukad kompozycyjny jest zatarty, drzewostan przetrzebiony, stawy zaronite i zabagnione. Folwark paacowy zachowa si czciowo: dwa domy: mieszkalny i mieszkalno-gospodarczy z 3 w. XIX oraz zesp obr z przeomu XIX i XX w. W majtku, obejmujcym na pocz. XX w. take Brzozy, Witkw i Groble waciciel, Otto baron von Senden und Bibran, kapitan w stanie spoczynku, mia gorzelni, cegielni, myn, tartak, mleczarni oraz fabryk patkw ziemniaczanych. Paac rozebrano w latach 50. XX w. STARY OM Altenlohm Wie wymieniona w 1175 i w 1245 r. w dokumencie papiea Innocentego IV, potwierdzajcym nadanie jej biskupstwu wrocawskiemu. Wg danych wrocawskiej biblioteki ksico-biskupiej na dugo przed reformacj zaoono tu probostwo (w 1288 wymieniony w dokumencie ks. Bolesawa pleban kocioa Friedrich). Parafia by samowystarczalna (miaa 180 mrg ziemi), jednak proboszczowie od czasw wojny 30-letniej do 1915 r. mieszkali w Krzywej, czyli w miejscowoci patronackiej. Po pokoju w 1648 r. koci w Starym omie sta si schronieniem dla wiernych z okolic Bolesawca (Bunzlau). Kolejny koci w Starym omie powsta w 1471 r. W pierwszej po. XVI w. przeszed w rce protestantw. Rozbudowany w 1684 i 1712 r., (wg kronik prochowickiej i legnickiej, dziki wstawiennictwu Karola XII) koci w Starym omie zosta prawie od nowa zbudowany w stylu starych kociow pokoju, posiada wic konstrukcj ryglow i nakryty by mansardowym dachem. Spon cakowicie w 1935 r. i zastpiony zosta w 1936 r. skromn budowl bez wyranych cech stylowych. Paac w Starym omie wzniesiono ok. 1890 r. w stylu neoklasycystycznym, zapewne na miejscu wczeniejszej rezydencji, o czym moe wiadczy zachowany fragment fosy. W 1845 r. jako wacicielka majtku wymieniona jest M. von Bock Bibran. Ju wtedy Stary om nalea do majoratu w Modle. W 1917 r. wymieniony jest jako waciciel von Rittberg. By on take wacicielem cegielni i suszarni bednarskiej. Obecnie paac uytkowany jest na mieszkania. W pobliu zachoway si resztki parku i fragment ceglanego muru ze sklepion bram. STRUPICE Straupitz Wie nazywaa si Strupicz, co wg niemieckiego historyka oznacza rzek lub wod; by moe nazwa ma zwizek ze star fos, przeksztacon z czasem w stawy rybne, z ktrych wie syna. Z dawnych wacicieli wsi wspominany jest rycerz Hans von Straupitz. Ze Strupic wywodzi si te poeta Raupach. Koci w Strupicach wzmiankowany jest w latach 1305 (wymieniony pleban Stanislaus), 1399, 1665. Na przestrzeni wiekw istniay tu trzy witynie. O pierwszej nic nie wiadomo, druga powstaa prawdopodobnie w XVI w. (moe zbudowali j protestanci) mniej wicej na miejscu dzisiejszego kocioa i obsugiwaa trzy wsie. Gdy do parafii przyczono dalsze trzy wsie, stary koci okaza si za may na potrzeby gminy, nawet gdy obudowano go przybudwkami. Stary koci zawali si w k. XVIII w. W 1805 r. podjto decyzj o budowie nowej wityni, ktr ukoczono w 1806 r. Klasycystyczny korpus gwny nakryty mansardowym dachem z naczkiem ma skromn dekoracj architektoniczn; by moe przy budowie nowego wykorzystano wie starego kocioa, o czym moe wiadczy grubo jej murw. Informacje o budowie podaje tablica fundacyjna, znajdujca si nad wejciem do kocioa. Po II wojnie niestety zlikwidowano empory i zamurowano dolne otwory okienne. Wyposaenie kocioa jest take skromne, zachowa si klasycystyczny, kamienny otarz gwny, dwie XVI-wieczne pyty nagrobne z postaciami rycerzy; wewntrz zakrystii wmurowano cztery barokowe epitafia, na wiey dzwony z 1664 r. Koci niedawno odnowiono. Na cmentarzu przykocielnym znajduje si kamienne mauzoleum rodziny Mllerw w stylu klasycystycznym z pocz. XIX w. Utrzymane jest w typie maej greckiej wityni distylos in antis. Kaplica jest bardzo zniszczona, wymaga podjcia natychmiastowych dziaa ratowniczych. Paac pnoklasycystyczny paac dla starosty Mllera powsta w latach 30. XIX w. On take by inicjatorem zaoenia ogrodu ozdobnego, z czasem przeksztaconego w park z obrzen drog spacerow. Zosta on zaoony po pnocnej stronie rezydencji, na stoku niewielkiego wzniesienia, co stwarzao dogodne warunki do powstania tarasw ziemnych. Pierwotnie park otoczony by z trzech stron kamiennym murem. Po pnocnej stronie w obrb parku wczony zosta pawilon ogrodowy, penicy funkcj belwederu. Dzi ju nie ma po min ladu, mur take zosta rozebrany.

Wacicielem Strupic w pocz. XX w. by porucznik kawalerii Rudolf Probst. Uprawia buraki cukrowe, pszenic, jczmie, owies, rzepak. Majtek by zelektryfikowany. WITKW Wiitgendorf Nazwa miejscowoci ma zapewne zwizek z imieniem Wittekind, byaby wic nazw pochodzca od imienia niemieckiego kolonisty(?). Wg kroniki chojnowskiej w 1362 r. Hertwig Sweczan sprzeda Witkw Peczowowi von Schellendorf za 60 marek. W 1391 r. wie naleaa ju do Chojnowa. W 1478 r. miasto uzyskao na nowo jurysdykcj nad Witkowem. W latach 16411646 dzieci z Witkowa byy chrzczone w Chojnowie. W kronice szkoy jest zapis, e jeszcze przed zbudowaniem jej w r. 1766, lekcje odbyway si w wynajmowanych pomieszczeniach. W XIX i XX w. majtek w Witkowie nalea do rodziny von Senden und Bibran. We wsi zachowa si paac o cechach neoklasycystycznych z tablic inskrypcyjn fundatora i dat 1839. W rkach tej rodziny Witkw by na pewno jeszcze w latach 20. XX w. Przy niewielkim dworku o cechach pnoklasycystycznych zaoono niewielki park. Na pnoc od dworku, w pewnej odlegoci, pooone s dwa stawy, zasilane wodami strumieni, spywajcych z niewielkich wzniesie, okalajcych posiado. Midzy stawami zachowa si fragment drogi na grobli, dzielcej stawy. Drzewostan skromny, zoony z dbw, jesionw, lip, wierzb i kilku iglakw (wierk, sosna), ok. 90-letni. W pobliu dworku znajduje si okazaa, starsza od innych drzew, lipa. ZAMIENICE Samitz Nazwa wsi wystpuje w dokumentach w nastpujcych wariantach: Samencz, Samenz, Saamitz, i Samiz; prawdopodobnie wywodzi si z jzyka sowiaskiego i oznacza odmierzon miejscowo. Waciciele tej wsi i moe jej zaoyciele mogli by templariuszami. Nie jest wiadomym, czy to oni pooyli kamie wgielny pod budow kocioa. Od 1305 r. Zamienice byy czynszow wsi biskupi. W XIV w. wymienia si jako wacicieli mony rd Buswoyw. W pocz. XX w. jako waciciel wymieniony Max Eckert. Mia on udziay w mleczarni chojnowskiej, fabryce patkw Rokitkach, spdzielni elektryfikacyjnej. Hodowa bydo i winie. Pierwsza wzmianka o kociele w Zamienicach pojawia si w 1399 r., cho prawdopodobnie istnia ju wczeniej. Ju przed r. 1558 powstaa we wsi szkoa. W latach 16171618 Hans von Kreischelwitz przebudowa gruntownie stary koci. O dacie przebudowy i jej inicjatorze informuje tablica fundacyjna, wykonana w 1623 r. i umieszczona na zewntrznej cianie kruchty poudniowej nad wejciem. Budowla zostaa zapewne wzniesiona przy wykorzystaniu starych murw i std jej pnogotycka forma. Kolejne przerbki miay miejsce w czasach baroku, na przeomie XVII i XVIII w. W ich efekcie powstay kaplice: wschodnie i pnocna (1682) oraz nowe wyposaenie kocioa. W 2. po. XIX w. powstay witrae czci wschodniej kocioa oraz prawdopodobnie nadbudwka pierwotnie jednokondygnacyjnej kruchty pnocnej i hem wiey. W kociele zachoway si: barokowy nagrobek Erdmanna von Promnitz z piaskowca (ok. 1704), epitafia: Apolonii von Gtz 1663 r., nastawa otarzowa z okresu pnego renesansu, ambona i drzwi zakrystii z 2. po. XVII w., barokowy otarz gwny i dzwon z 1722 r., XIX-wieczne witrae (1868) oraz ww. tablica fundacyjna. Po zaoeniu paacowym w Zamienicach pozostay park i folwark. Przy paacu, by moe przebudowanym w roku 1734 przez Luise Eleonore von Bees, niezachowanym do naszych czasw, powsta w XVIII w. ogrd ozdobny, ktry w kocu XIX w. zosta przeksztacony w park. Po ogrodzie pozosta regularny teren, zbliony ksztatem do kwadratu, ktrego zachodni granic stanowi rw, powizany z rowem, przecinajcym park na rodku a wschodni droga, oddzielajca park od folwarku. W partii poudniowej znajdowa si paac, a take grota, zbudowana z wapienia, imitujcego tuf wulkaniczny. W kocu XIX w. na miejscu dawnego ogrodu niewielki park naturalistyczny z gsta sieci cieek, kadkami, przerzuconymi nad rowami. Rozleg, centraln polan akcentoway posadzone pojedynczo (platan) lub w niewielkich skupinach drzewa (dby, wierki, sosny). Drzewostan zrnicowany, skoncentrowany wzdu granic zaoenia. Wystpuj: klony, kasztanowce, olsze, brzozy, jesiony, dby (rne gatunki), wizy, platany, topole, wierki i sosny. Wiek najstarszych drzew ocenia si na 120150 lat. Na poudnie od parku, za drog, dokadnie na osi podunej nieistniejcego paacu, zaoono alej dbow. XII. Ochrona ZABYTKW W GMINIE CHOJNW STAN PRAWNY XII.1. Rejestr zabytkw Obiekty, zespoy i zaoenia urbanistyczne wpisane do rejestru zabytkw objte s rygorami prawnymi wynikajcymi z przepisw ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.). Rygory te obowizuj niezalenie od pooenia obiektu w poszczeglnych strefach ochrony konserwatorskiej lub poza strefami. Wszelkie prace remontowe, zmiany wasnoci, funkcji i przeznaczenia zabytku wymagaj pisemnego pozwolenia Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw.

Rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robt budowlanych, bada konserwatorskich i architektonicznych, a take innych dziaa przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw oraz bada archeologicznych i poszukiwa ukrytych lub porzuconych zabytkw ruchomych (Dz. U. Nr 150, poz. 1579.) precyzuje wymagania wzgldem osb prowadzcych prace przy obiektach zabytkowych. Rozporzdzenie okrela tryb i sposb wydawania pozwole, w tym szczegowe wymagania, jakim powinien odpowiada wniosek i pozwolenie na prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich, robt budowlanych, bada konserwatorskich, bada architektonicznych i innych dziaa przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, ktre okrela ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, robt budowlanych w otoczeniu zabytku, bada archeologicznych, poszukiwa ukrytych lub porzuconych zabytkw ruchomych. Ponadto Rozporzdzenie okrela kwalifikacje, jakie powinny posiada osoby uprawnione do prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, bada konserwatorskich, bada architektonicznych; dodatkowe wymagania jakie powinny spenia osoby kierujce robotami budowlanymi; sposb potwierdzenia posiadanych kwalifikacji i dodatkowych wymaga; standardy dotyczce dokumentacji prowadzonych prac konserwatorskich i restauratorskich przy zabytku ruchomym wpisanym do rejestru zabytkw oraz bada archeologicznych. Do rejestru zabytkw nie wpisuje si zabytkw wpisanych do inwentarza muzeum lub wchodzcego w skad narodowego zasobu bibliotecznego. Kwestie zwizane z ochron zbiorw muzealnych reguluje ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z pniejszymi zmianami). W Gminie Chojnw brak jest jednostek muzealnych. 1. Rejestr zabytkw nieruchomych (tabela nr 2) Na obszarze Gminy Chojnw brak obiektw wpisanych na List wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO, jak rwnie uznanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za Pomnik Historii. Do rejestru zabytkw z terenu Gminy Chojnw wpisanych zostao cznie 39 obiektw nieruchomych (w tym zespow). 2. Rejestr zabytkw ruchomych (tabela nr 3) W rejestrze zabytkw ruchomych znajduje si 8 zespow zabytkw ruchomych. 3. Rejestr zabytkw archeologicznych (tabela nr 4) Do rejestru zabytkw archeologicznych znajdujcych si na terenie Gminy Chojnw wpisanych zostao 7 stanowisk. XII.2. Ewidencja zabytkw 1. Ewidencja zabytkw nieruchomych (zacznik nr I) Zgodnie z art. 21 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami ewidencja zabytkw jest podstaw do sporzdzania programw opieki nad zabytkami przez wojewdztwa, powiaty i gminy. Ewidencj zostaj objte zabytki architektury i budownictwa, a wic zespoy i obiekty o istotnych, lokalnych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych, a take zabytki archeologiczne. Zgodnie z art. 22 pkt 4 ustawy Wjt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminn ewidencj zabytkw w formie zbioru kart adresowych zabytkw nieruchomych z terenu gminy objtych wojewdzk ewidencj zabytkw. Gminna ewidencja zabytkw nie jest dokumentem zamknitym i powinna by uzupeniana i weryfikowana. Zmiany w ewidencji nie pocigaj za sob niewanoci ustale zawartych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego, a take gminnego programu opieki nad zabytkami. Gminna ewidencja zabytkw powinna podlega okresowej aktualizacji, polegajcej na wykreleniu z ewidencji obiektw nieistniejcych oraz gruntownie przebudowanych, w oparciu o dane z Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw, a take uzupenianiu o zmiany stanu prawnego obiektu, jak wpis do rejestru zabytkw, nowe ustalenia naukowe i w oparciu o dane uzupeniajce i weryfikujce stanowiska archeologiczne przedstawione przez Wojewdzki Urzd Ochrony Zabytkw. Gmina moe wystpowa do wojewdzkiego konserwatora zabytkw (kierownika legnickiej delegatury WUOZ) z propozycjami wykrelenia z lub dodania obiektw do ewidencji zabytkw. 2. Ewidencja stanowisk archeologicznych Ewidencja obejmuje 352 fakty osadnicze (zacznik nr II). XII.3. Charakterystyka zabytkw w gminie, ocena stanu zachowania Stan zachowania zabytkw jest taki, jak na caym Dolnym lsku, czyli bardzo zrnicowany, a najczciej niezadowalajcy. Najlepiej utrzymywane s kocioy, poniewa i parafie i Gmina dbaj o witynie. Nie wszystkie jednak posiadaj systemy ostrzegajce przed wamaniem i poarem.

W zym stanie s folwarki i parki, ktre po zmianach ustrojowych przeszy w rce prywatne lub s w zarzdzie ANR SP. Korzystnie wyrnia si na tym tle zesp paacowo-parkowo-folwarczny w Okmianach Dolnych, stanowicy wasno spki. Dobrze utrzymywany jest rwnie zesp paacowo-parkowy w Niedwiedzicach i park w Zamienicach. Z zabytkw nalecych do Gminy, takich jak park w Biaej, paac w Konradwce i zesp paacowoparkowo-folwarczny w Piotrowicach, park w Witkowie (?), w najgorszym stanie s zabudowania folwarczne w Piotrowicach i paac w Konradwce. XIII. SZANSE I ZAGROENIA DLA ZABYTKW I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY CHOJNW Prezentacja zasobw dziedzictwa kulturowego odbywa si wieloma drogami. Aby mc prezentowa to, co ma si najcenniejszego i, jednoczenie, aby odbiorca mg, w warunkach wzgldnego komfortu, czu si kulturalnie speniony, niezbdne s przedsiwzicia sine qua non, a wic: 1) dostp do penej informacji, zarwno internetowej, jak drukowanej, 2) oznakowane w terenie szlaki turystyczne i zabytki, 3) przyzwoita baza noclegowa i wypoczynkowa. Za informacj odpowiedzialny jest gospodarz terenu, czyli Gmina. Wsplnie z wszystkimi wacicielami zabytkw gminnych (parafie, waciciele prywatni) Gmina powinna opracowa przewodnik po zabytkach. Szlaki turystyczne to nie tylko szlaki przyrodnicze czy krajobrazowe, jak Dolina Czarnej Wody. To rwnie wczenie si w europejski szlak Drogi Krlewskiej Via Regia. Na trasie autostrady A4 naley ustawi znaki informujce o miejscowociach znajdujcych si na Drodze Krlewskiej. Baza noclegowa czy wypoczynkowa nie powinna stanowi problemu jedynie gminy. Jak pokazuj europejskie przykady, kade miejsce (z wyjtkiem terenw mocno zdegradowanych) jest atrakcyjne, jeli spenione s podstawowe warunki: czysto, cisza, warunki mieszkaniowe oraz mia i kompetentna obsuga. Przykadem maksymalnego wykorzystania istniejcej od dziesicioleci infrastruktury moe by Dania, a konkretnie zachodnia Jutlandia. Jest to kraina najsabiej zaludniona, sabo uprzemysowiona (z wyjtkiem przemysu zwizanego z rybowstwem), z sieci b. dobrych drg, a jednak b. dobrze radzca sobie z obsug turystyczn. Atutem jest niewtpliwie Morze Pnocne, ale jego plae nie s z pewnoci atrakcj na miar Adriatyku czy Morza rdziemnego. Wielkim atutem tej krainy s doskonae cieki rowerowe, mae stadniny koni (w tym kucykw), miejsca obserwacji ptakw, miejsca podziwiania krajobrazu, miejsca do wdkowania dla amatorw, miejsca sprzeday i konsumpcji ryb i owocw morza, lokalne akwaria oraz mnstwo tzw. galerii zlokalizowanych w budynkach gospodarczych zwykych rolniczych gospodarstw. W tych galeriach sprzedawane jest wszystko, co mona wytworzy systemem chaupniczym: obrazki, wiece, ceramika, tkaniny. Oprcz tego sprzedaje si regionalne wyroby spoywcze. Miejsca takie najprawdopodobniej nie s gwnym rdem utrzymania wacicieli, ale z pewnoci przynosz niewielki dochd i przyczyniaj si do zwikszenia atrakcyjnoci krainy. Nawet najwspanialsze zabytki pozostan niezauwaone, jeli nie stworzy si wok nich atrakcyjnej turystycznej otoczki. Aby okreli moliwoci w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Chojnw , opracowano analiz SWOT. Silne strony: dua ilo zabytkw, zwaszcza parkw oraz kociow z cennym wyposaeniem bardzo dobre warunki klimatyczne; nizinn cz gminy charakteryzuje klimat do ciepy i suchy atrakcyjne tereny wypoczynku, pooone w pnocnej czci Gminy gsta sie drg: krajowych, wojewdzkich i gminnych rezerwaty przyrody i obszary atrakcyjne przyrodniczo trzy rzeki przepywajce przez Gmin: Czarna Woda, Brenna, Skora dua ilo staww w okolicach Niedwiedzic i Zamienic wartociowa mapa turystyczna umieszczona na stronie internetowej Gminy wana i bardzo pozytywna dziaalno Grupy Partnerskiej Wrzosowa Kraina, m.in. warsztaty dotyczce realizacji programu Edukator Dziedzictwa Regionu cieki rowerowe midzy miejscowociami: Jerzmanowice, Biskupin, Czernikowice, Zamienice dobrze wyksztacona sie osadnicza atrakcyjne tereny pod inwestycje: tereny Wza Gospodarczego Krzywa Okmiany dogodny dojazd: przebieg autostrady A4 przez teren gminy bliskie ssiedztwo Czech i Niemiec ssiedztwo silnego centrum przemysowego KGHM dobrze wyksztacona infrastruktura spoeczna atwy dojazd do szk sie telekomunikacyjna w caej Gminie blisko orodkw akademickich (Legnica, Wrocaw).

Sabe strony: niech spoeczestwa do dziaa na rzecz dobra wsplnego, jakim s zabytki niska wrd mieszkacw Gminy wiadomo historii lska i jego wielokulturowoci brak spojrzenia na przestrze jako dobro publiczne dzikie wysypiska mieci, zwaszcza w lasach zabocone drogi i jezdnie botem z pl brudne elewacje domw nieestetyczne, niskiej jakoci ogrodzenia, zamiecone rnymi szopami i rupieciami posesje niski udzia procentowy lasw w oglnej powierzchni gminy; brak wsplnej sieci wodocigowej i kanalizacyjnej brak przewodowej sieci gazowej brak planw zagospodarowania przestrzennego dla czci Gminy niska jako drg (z wyjtkiem autostrady A4), brak utwardzonych poboczy, brak chodnikw brak drg dla transportu rowerowego niewykorzystanie potencjau turystycznego Gminy. Szanse dla ochrony zabytkw: uwzgldnienie zagadnie z zakresu ochrony zabytkw w programach prorozwojowych gminy; uwzgldnienie zagadnie z zakresu ochrony zabytkw w planowaniu przestrzennym; partnerstwo publiczno-prywatne w przedsiwziciach zwizanych z ochron zabytkw; wykorzystanie posiadanych walorw przyrodniczych i zasobw zabytkowych dla rozwoju turystyki, w tym agroturystyki; maksymalne korzystanie z wszelkich programw pomocowych, w ramach ktrych pozyskane zostan rodki na remont obiektw zabytkowych Gminy oraz rozwj turystyki; patrzenie na zabytek jak na obiekt, ktry dziki swojej wyjtkowej wartoci sta si moe rdem dochodu, zgodnie z ide Narodowej Strategii Rozwoju Kultury (cytowanej wyej): rosnce znaczenie powizania kultury z rozwojem gospodarczym i dochodami regionw jest podstaw do podjcia dziaa w ksztatowaniu zintegrowanych produktw turystycznych, wykorzystujcych (i dziaajcych na ich rzecz) elementy dziedzictwa kulturowego, aktywno instytucji kultury oraz skoncentrowane wok tych instytucji przemysy kultury.; opracowanie produktu turystycznego Gminy i wczenie si w realizowan przez Urzd Marszakowski Wojewdztwa Dolnolskiego kompleksow kampani promujc markowe produkty turystyczne regionu pod hasem "To je vyborne. Das ist super. Dolny lsk". Kampania wspfinansowana jest ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Dolnolskiego, ktrego beneficjentem jest Wojewdztwo Dolnolskie. (z materiaw promocyjnych samorzdu wojewdzkiego). Zagroenia dla ochrony zabytkw: degradacja zabytkw; nieprzywizywanie wagi przez wszelkie podmioty do znaczenia zabytkw; ze uytkowanie obiektw zabytkowych; brak udostpniania miejsc atrakcyjnych i obiektw zabytkowych; brak powszechnej wiadomoci realnej i potencjalnej wartoci zastanych zasobw kulturowych; brak wsppracy Gminy z wacicielami zabytkw (wyjtek stanowi kocioy); brak profesjonalnej i cigej informacji o zabytkach oraz dostatecznego oznakowania zabytkw; stawianie problemu ochrony zabytkw jako ostatniego do rozwizania w Gminie; jednostronne patrzenie na zabytek: jako kosztowny w remoncie i utrzymaniu, trudny do wykorzystania obiekt; negatywne konsekwencje zmian w rodowisku przyrodniczym, a tym samym w zabytkowych ukadach zieleni, m.in. nielegalne wysypiska mieci, zanieczyszczenie powietrza, spowodowane stosowaniem tradycyjnego systemu ogrzewania domw, zwikszajcym si nateniem ruchu samochodowego; brak inwestycji zwizanych z zagospodarowaniem rzek i ich otoczenia dla turystyki; intensywny rozwj budownictwa jednorodzinnego zakcajcy tradycyjny ukad siedliskowy wsi. XIV. PRIORYTETY GMINY ZWIZANE Z OCHRON DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Nadrzdnym celem polityki gminnej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami jest ochrona oraz aktywne zarzdzanie materialnym dziedzictwem kulturowym, denie do poprawy stanu zabytkw, ich odbudowy, adaptacji i rewitalizacji w celu wykorzystania potencjau zwizanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. Cel nadrzdny mona zrealizowa poprzez priorytety: planowe, kompetentne i konsekwentne realizowanie zada samorzdowych w zakresie ochrony zabytkw; wykorzystanie walorw zabytkowych jako czynnika wpywajcego na rozwj gminy; powizanie zada sucych ochronie wartoci kulturowych ze strategi rozwoju gminy; integracj ochrony dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego i krajobrazu w dokumentach planistycznych;

 podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno przestrzeni gminy oraz zabytkw dla potrzeb edukacyjnych, spoecznych i turystycznych; wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami; prowadzenie dziaa w zakresie planowania przestrzennego oraz gospodarce nieruchomociami majcych na celu przede wszystkim powstrzymanie degradacji obiektw i obszarw o wartociach zabytkowych i kulturowych oraz podjcie dziaa w celu poprawy stanu ich zachowania; racjonalne wykorzystanie gminnych funduszy na prace ratownicze, dokumentacyjne i konserwatorskie przy obiektach o szczeglnych wartociach zabytkowych; wspieranie projektw zwizanych z opiek nad zabytkami i zagospodarowaniem obiektw zabytkowych; upowszechnienie wrd wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych znajomoci zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej; uwiadamianie mieszkacw Gminy o zasobach zabytkowych Gminy i ich wartoci dla rozwoju lokalnego; uwraliwienie spoeczestwa na wszelkie przejawy dewastacji i braku poszanowania dziedzictwa kulturowego Gminy oraz caej przestrzeni publicznej. XV. ZADANIA GMINY DOTYCZCE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI XV.1 Ochrona zabytkw w Gminie w latach 20002008 Ponisza tabela przedstawia wydatki Gminy Chojnw na ochron zabytkw: Zestawienie wydatkw na zabytki w latach 20002008, w zotych 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 XV.2 Na czteroletni okres obowizywania programu 1. Dofinansowanie w 2009 r. prac przy zabytkach z budetu Gminy wys. 35 000 z., w tym przy wityniach a przede wszystkim remontu najcenniejszego, z bogato polichromowanym wntrzem, kocioa w Krzywej. 2. Rozwaenie moliwoci przejcia parkw od ANR. 3. Oznakowanie zabytkw; wczenie si Gminy w ide Via Regia Krlewskiej Drogi: postawienie wzdu autostrady tablic informujcych o miejscowociach, wanych obiektach zabytkowych tzw. brzowych tablic zawierajcych nazw miejscowoci lub wanego zabytku, z symbolicznym rysunkiem. 4. Opracowanie programu ratowania zabudowa folwarku w Piotrowicach w celu zabezpieczenia nieuytkowanych lub czciowo uytkowanych obiektw; rozwaenie moliwoci nawizania partnerstwa publiczno-prywatnego lub sprzeday caoci. Dla tego zabytku proponuje si przeznaczenie na usugi okooturystyczne, w tym agroturystyczne, restauracyjne, informacji turystycznej lub kulturotwrcze, np. warsztaty rkodzielnicze, orodek kultury, z dopuszczeniem handlu. 5. Powstrzymanie dalszej dewastacji paacu w Konradwce. Konieczne jest przy tym do czste kontrolowanie lokatorw w zakresie uytkowania budynku. 6. Powiadomienie mieszkacw Gminy o istnieniu gminnej ewidencji zabytkw i zwizanej z tym faktem koniecznoci opiniowania pewnych prac z wojewdzkim konserwatorem zabytkw. 7. Denie do wpisania do rejestru zabytkw cmentarzy, zespou paacowo-parkowego w Jerzmanowicach, parku w Okmianach Grnych, paacu w Witkowie. 8. Denie do weryfikacji i opracowania nowych stref ochrony konserwatorskiej w Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego oraz planach zagospodarowania przestrzennego: Objcie stref A ochrony konserwatorskiej zabytkw: 1. Biaa park krajobrazowy 2. Budziwojw zesp paacowo-parkowo-folwarczny z alej kasztanowcow 3. Czernikowice cmentarzysko kultury uyckiej 4. Dzwonw zesp dworski z parkiem i folwarkiem 5. Goliszw zesp kocielno-cmentarny 6. Goliszw park krajobrazowy 7. Jaroszwka park krajobrazowy 8. Jaroszwka cmentarzysko kultury uyckiej 8 050 13 800 18 500 13 100 15 000 14 500 28 700 28 000 25 000 + 20 000 na program ochrony zabytkw

9. Jerzmanowice zesp paacowo-parkowy 10. Konradwka zesp kocielno-cmentarny 11. Konradwka zesp paacowo-parkowy 12. Krzywa zesp kocielno-cmentarny 13. Niedwiedzice zesp kocielno-cmentarny 14. Niedwiedzice zesp paacowo-parkowo-folwarczny 15. Okmiany zesp kocielno-cmentarny 16. Okmiany Dolne zesp paacowo-parkowo-folwarczny 17. Okmiany Grne park krajobrazowy 18. Osetnica zesp kocielno-cmentarny 19. Osetnica zesp paacowo-parkowo-folwarczny 20. Osetnica park krajobrazowy 21. Pawlikowice park krajobrazowy 22. Ptnw zesp kocielno-cmentarny 23. Ptnw zesp paacowo-parkowy 24. Piotrowice zesp paacowo-parkowo-folwarczny 25. Rokitki park krajobrazowy 26. Rokitki grodzisko redniowieczne 27. Strupice zesp kocielno-cmentarny 28. Strupice zesp paacowo-parkowo-folwarczny 29. Witkw zesp dworsko-parkowy 30. Witkw paac 31. Zamienice park krajobrazowy z alej dbow. Objcie stref B ochrony konserwatorskiej wsi o redniowiecznej metryce. Strefy ochrony konserwatorskiej definiowane s w do jednolity sposb od 1985 r.: a) Strefa A cisej ochrony konserwatorskiej Strefa A cisej ochrony konserwatorskiej obowizuje dla obszarw szczeglnie wartociowych, o zachowanej historycznej strukturze przestrzennej. S to obszary szczeglnie wane jako materialne wiadectwo historyczne. Wyznacza si j dla terenw wpisanych do rejestru zabytkw. W strefie tej na wszelkie prace inwestycyjne konieczne jest uzyskanie pozwolenia wojewdzkiego konserwatora zabytkw. W przypadku budynkw figurujcych w ewidencji zabytkw pozwolenie takie bdzie konieczne dla prac na zewntrz budynku: budowy, rozbudowy i przebudowy, remontw zewntrznych. W tej strefie zakada si bezwzgldny priorytet wymaga i ustale konserwatorskich nad wzgldami wynikajcymi z prowadzonej dziaalnoci inwestycyjnej, gospodarczej i usugowej. Zakada si take konieczno sporzdzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego bd planu rewaloryzacji, ktry bdzie stanowi ostateczn form ustale i wymogw konserwatorskich do projektowania realizacyjnego poszczeglnych elementw zagospodarowania zabytkowych zasobw. b) Strefa B ochrony konserwatorskiej Strefy B ochrony konserwatorskiej zostaj wyznaczone dla obszarw o stosunkowo dobrze zachowanych gwnych elementach historycznej struktury przestrzennej, w obrbie ktrych naley utrzyma podstawowe elementy zespou zabytkowego. Wszelka dziaalno inwestycyjna w obrbie stref winna by prowadzona z uwzgldnieniem istniejcych ju zwizkw przestrzennych i planistycznych. Inwestor winien ubiega si o pozytywn opini Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw na dziaania inwestycyjne w tej strefie, dotyczcych budowy, rozbudowy i przebudowy, remontw zewntrznych budynkw figurujcych w rejestrze zabytkw i ewidencji zabytkw. c) Strefa K ochrony krajobrazu kulturowego Strefa K wyznaczona jest dla obszaru naturalnego krajobrazu integralnie zwizanego z zespoem zabytkowym bd dla obszaru o istotnych walorach krajobrazowych stanowicych o tosamoci kulturowej i historycznej obszaru. W obszarze tej strefy nie ustala si obowizku opiniowania, czy uzgadniania wszystkich inwestycji. Ochron krajobrazu na tym obszarze pozostawia si w kompetencjach sub architektonicznych i urbanistycznych. d) Strefa E ochrony ekspozycji Strefa ta obejmuje obszary stanowice zabezpieczenie waciwego eksponowania zespow i obiektw zabytkowych o szczeglnych wartociach krajobrazowych. e) Strefa W ochrony archeologicznej Strefa ta wyznaczona jest dla stanowisk archeologicznych o wasnej formie terenowej. Obiekty, dla ktrych ja wyznaczono, wyczone s ze wszelkiej dziaalnoci inwestycyjnej, ktra mogaby naruszy ich specyficzn form. W wypadku podejmowania jakichkolwiek inwestycji na tym obszarze (w tym

rwnie zada rewaloryzacyjnych) naley wykona wyprzedzajce badania archeologiczne, uprzednio uzgodnione z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. f) Strefa OW obserwacji archeologicznej Strefa obserwacji archeologicznej to strefa wyznaczona dla obszarw o domniemanej zawartoci reliktw archeologicznych wsie o dokumentarnie potwierdzonym redniowiecznym rodowodzie. W strefie tej wszystkie dziaania inwestycyjne na tym obszarze powinny by uzgadniane z odpowiednimi subami konserwatorskimi. XV. 3 Zadania cige 1. Prowadzenie i aktualizacja gminnej ewidencji zabytkw wraz z kartami zabytkw wsplnie z wojewdzkim konserwatorem zabytkw (delegatur WUOZ w Legnicy). 2. Aktywna wsppraca z lokalnymi mediami w celu promocji zabytkw i upowszechnienia dziaa zwizanych z opiek nad zabytkami. 3. Opracowanie przewodnika studium historycznego dla Gminy Chojnw po zabytkach oraz przewodnika po zabytkach we wsppracy z Regionalnym Orodkiem Bada i Dokumentacji Zabytkw we Wrocawiu. Przewodnik mgby by jednym z materiaw promocyjnych Gminy. Winien by zredagowany w taki sposb, aby nie tylko zobrazowa zasoby dziedzictwa kulturowego Gminy, ale rwnie proponowa sposb zagospodarowania zabytkw. 4. Udzia wacicieli i gospodarzy obiektw w Europejskich Dniach Dziedzictwa corocznej imprezie popularyzujcej zabytki. 5. Wsppraca z organizacjami poytku publicznego dziaajcych w dziedzinie ochrony zabytkw w formie np. bezpatnego udostpniania wietlic i innych pomieszcze gminnych na rnego rodzaju spotkania. 6. Wspieranie turystyki kulturowej na terenie gminy poprzez rozwj infrastruktury, rozwj szlakw turystycznych i budow sieci drg rowerowych wraz z niezbdnym zapleczem. Opracowanie szlakw tematycznych, np. wzdu rzek, zwaszcza Czarnej Wody. 7. Umoliwienie uprawiania turystyki wodnej spyww kajakowych na rzece Czarnej Wodzie, zgodnie z propozycj zawart w Studium Zagospodarowania Turystycznego Dolnolskich Odcinkw Szlakw Wodnych. 8. Zachcanie ambitnych mieszkacw do prowadzenia dziaalnoci agroturystycznej: pokazywanie udanych realizacji, informowanie o moliwociach pozyskania rodkw finansowych, cznie z wyjazdami do kraju UE, w ktrym ten rodzaj dziaalnoci ma wieloletni tradycj. 9. Edukacja mieszkacw, poczwszy od poziomu szkoy podstawowej, polegajca na pokazywaniu dziejw Gminy i poszczeglnych wsi na przykadzie zachowanych zabytkw, w tym zabytkowej zieleni: nie tylko jako zakomponowanych ukadw, ale take jako zielonych puc. 10. Organizowanie konkursw w szkoach na temat dziedzictwa kulturowego Gminy. Jako jurora mona zaprosi kierownika legnickiej delegatury WUOZ oraz przewidzie nagrody i dyplomy. 11. Wnioskowanie o dotacje na remonty obiektw zabytkowych z wszelkich dostpnych rde. 12. Szkolenie pracownikw Urzdu Gminy odpowiedzialnych za ochron zabytkw. 13. Dotowanie remontw zabytkw z budetu gminnego. 14. Przeciwdziaanie niszczeniu stanowisk archeologicznych oraz respektowanie przez suby budowlane i architektoniczne Gminy wymogu przeprowadzenia stosownych bada archeologicznych (nadzory archeologiczne, badania wykopaliskowe wyprzedzajce) na obszarach objtych ochron archeologiczn (stanowiska). 15. Prowadzenie okresowych przegldw zabezpiecze obiektw zabytkowych. XVI. MOLIWOCI POZYSKIWANIA RODKW FINANSOWYCH NA PROJEKTY Z ZAKRESU OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Moliwoci dofinansowania zada z dziedziny ochrony dziedzictwa kulturowego s due. O wsparcie finansowe Gmina moe stara si w ramach wymienionych wczeniej programw i funduszy, z budetu pastwa lub budetu Unii Europejskiej. Kwestie dofinansowania z budetu pastwa prac przy obiektach zabytkowych reguluje rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw (Dziennik Ustaw z 2005 r. Nr 112, poz. 940). Zasady dofinansowania z budetu wojewdztwa dolnolskiego okrelone zostay w uchwale nr XXIV/316/08 Sejmiku Wojewdztwa Dolnolskiego z dnia 28 lutego 2008 r. w sprawie okrelenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw, znajdujcych si na obszarze wojewdztwa dolnolskiego. Beneficjentem moe by osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadajca tytu prawny do zabytku wynikajcy z prawa wasnoci, uytkowania wieczystego, trwaego zarzdu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowizaniowego.

Zacznik nr I GMINNA EWIDENCJA ZABYTKW

Zacznik nr II FAKTY OSADNICZE