ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

ΤΥΡΑΝΝΟΙ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΕΣ

Α. Οι αρχαϊκές τυραννίες
Σύμφωνα με το Θουκυδίδη η δημιουργία τυραννίδων οφείλεται στον πλούτο και στη δυναμική
ανάπτυξη της ναυτιλίας. Όμως ο Θουκυδίδης δεν εννοεί πλούτο από το εμπόριο αλλά μάλλον πλούτο
από τον έλεγχο του εμπορίου (προσόδους) και δεν εννοεί εμπορικά παρά πολεμικά πλοία (παράδειγμα
Κορίνθου για πλούτο).
Οι αρχαίοι όταν αναφέρονταν στην τυραννίδα, εννοούσαν συνήθως μια αγροτική πολιτική
επωφελή στο δήμο. (Σόλων, αρνείται την ισομερή κατανομή γης, αιτιολογώντας ότι δε θέλει να
καταφύγει στη «βία των τυράννων»). Αν λοιπόν, η τυραννίδα ήταν μια από τις απαντήσεις στην κρίση
του 7ου αιώνα και αν συνέβαλλε στην καταστροφή των βάσεων της αριστοκρατικής κοινωνίας, δεν έχει
ως αιτία δημιουργίας της το ότι ο εκάστοτε τύραννος ήταν εκπρόσωπος νέων συμφερόντων. Μάλλον
αποβλέποντας στην εξουσία έκαναν πελατειακές σχέσεις με εξαθλιωμένους αγρότες και οπλίτες που
ήθελαν πολιτική ισότητα και όχι με βιοτέχνες και εμπόρους που ήταν ξένες, αρκετές φορές, προς την
κοινότητα. Οι συνθήκες εγκατάστασης τυραννίδα πάντως διαφέρουν από πόλη σε πόλη.

1.Κυψελίδες της Κορίνθου

Στην Κόρινθο ήταν η πιο γνωστή σε μας τυραννίδα (από Ησίοδο και άλλες πηγές, και
Θουκυδίδη φυσικά αν και δεν αναφέρει καθαρά το γεγονός) με τον ενδοξότερο τύραννο της δυναστείας
των Κυψελίδων, τον Περίανδρο.
Κατάσταση Κορίνθου= στρατηγική και εμπορικής σημασία γεωγραφική θέση. Ναυπηγικό
κέντρο. Κεραμική σε ακμή και εξαγωγές στο φουλ. Οι Κορίνθιοι είναι από τους πρώτους που ίδρυσαν
αποικίες (Συρακούσες – Κέρκυρα που ήρθαν και σε ρήξη με πόλεμο). Δεν γνωρίζουμε στα σίγουρα τι
επίδραση είχε η εμπορική ανάπτυξη στην αριστοκρατική τάξη. Ο Ησίοδος αναφέρει τους Βακχίδες να
κυβερνούν την πόλη για τους οποίους ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι έλεγχαν εμπόριο και
χειροτεχνίες, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι η ακμή της χειροτεχνίας συμπίπτει με την παρακμή των
Βακχίδων και ότι η αγροτική κρίση στην Κόρινθο λύθηκε με τον αποικισμό και τα χρήματα που
έπαιρναν οι Βακχίδες από τον έλεγχο του Ισθμού. Την ιστορία της κατάληψης της εξουσίας από τον
Κύψελο διηγείται Ησίοδος και συμπληρώνει ο Νικόλαος ο Δαμασκηνός. Σε γενικές γραμμές ο Κύψελος
κινήθηκε κατά της ολιγαρχίας στην οποία ανήκε αλλά τον είχε στο περιθώριο.
Το είδος της πολιτικής του έχει πολλά σκοτεινά σημεία. Κατά τον Ησίοδο κυβέρνησε 30 χρόνια,
καταδίκασε ή θανάτωσε πολλούς από τους αντιπάλους του, αφού δήμευσε την περιουσία τους. Άγνωστο
αν έκανε και αναδιανομή των δημευμένων περιουσίων στους οπαδούς του. Κατά Αριστοτέλη
(Οικονομικά) ο Κύψελος ορκίστηκε να αφιερώσει τις περιουσίες στο Δία αν έπαιρνε την εξουσία.
Τελικά παρακρατούσε το 1/10, σε ποιον κατέληγε αυτό το δέκατο … άγνωστο πάντως απέδωσε στον
καθένα αυτό που το ανήκε. Έκοψε και νομίσματα γι αυτό. Πάντως η νέα διανομή «μεριδίων» εξηγεί τη
μακροημέρευση της εξουσίας του Κύψελου.
Ο γιος του Περίανδρος, ίσως γιατί η εξουσία του δεν είχε την ανάγκη νομιμοποίησης ίσως γιατί
οι εχθροί του σήκωσαν κεφάλι, έγινε τυραννικότερος του πατέρα του, είχε φρουρά 300 δορυφόρους.
Πήρε μέτρα εναντίον των πλουσίων και συνέχισε με νέες κατασχέσεις. Οι διαστροφές του μάλλον είναι
μύθος. Αντίθετα δεν είναι μύθος ότι ήταν φιλόδοξος στο ναυτικό τομέα, ότι είχε σχέσεις με το βασίλειο
των Λυδών και τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας. Η Κόρινθος στην εποχή του είχε τη μεγαλύτερη
αφθονία αγαθών. Το μαντείο υποτίθεται ότι είχε προμαντέψει στον Κύψελο ότι τα παιδιά των παιδιών
του δεν θα βασίλευαν, όταν λοιπόν πέθανε ο Περίανδρος όλοι οι γιοι του είχαν ήδη πεθάνει και ο
ανεψιός του Ψαμμήτιχος βασίλεψε μόνο τρία χρονια. Τον διώξανε με επανάσταση. Αν και από την
τυραννίδα συνήθως ακολουθούσε δημοκρατία στην περίπτωση της Κορίνθου την επανάσταση
ακολούθησε ολιγαρχικό πολίτευμα αλλά αυτή τη φορά η εξουσία δεν δίνεται βάσει της καταγωγής παρά
μάλλον βάσει του πλούτου.
2. Οι Ορθαγορίδες της Σικυώνας
Η Σικυών (Πελοποννήσου) που καθόλου δεν μπορούσε να συγκριθεί με την Κόρινθο, σε
πλούτο και δύναμη. Όμως η τυραννίδα της Σικυώνας αξίζει να προσεχτεί, επειδή θέτει ένα πρόβλημα
που δεν υπήρχε στην Κόρινθο, την εθνική σύγκρουση. Ο Ορθαγόρας, αρχηγός της δυναστείας των
τυράννων, είναι αριστοκρατικής καταγωγής και υπήρξε και αυτός πολέμαρχος, μεταβίβασε την εξουσία
του στο γιο του Μύρωνα. Ο Μύρωνας ή οι διάδοχοί του ανατράπηκαν από τον ξάδελφό τους τον
Κλεισθένη (παππούς του μεταρρυθμιστή της Αθήνας Κλεισθένη και η κόρη του είναι γιαγιά του
Περικλή). Ο Ηρόδοτος του αφιερώνει δύο διηγήσεις : τα μέτρα που πήρε και τη γιορτή για το γάμο της
κόρης του.
Ο Ηρόδοτος συγκρίνει τα μέτρα του τύραννου με αυτά του εγγονού του, επίσης αποδίδει στον
Κλεισθένη μια διαίρεση των δωρικών φυλών (υάται, ονεάται, χοιρεάται) και τη δική του φυλή ονόμασε
αρχέλαους. Δύσκολο το θέμα καθώς δεν γνωρίζουμε επακριβώς πώς χωρίζονταν οι φυλές σε κάθε πόλη.
Θα ήταν εύλογο να δεχτούμε ότι στη Σικυώνα είχε βρεθεί ένας τρόπος «συνύπαρξης» ύστερα από την
άφιξη των Δωριέων, οι οποίοι αν και ήταν η πλειοψηφία είχαν επιτρέψει σε ορισμένους μη Δωριείς να
είναι επίσης μέλη του αριστοκρατικού κύκλου. Άρα είχαν αναβιώσει αντιζηλίες μεταξύ των φυλών?
Πολλά τα σκοτεινά σημεία για τις αιτίες της εγκαθίδρυσης τυραννίδας στη Σικυώνα.
Αν και τα μέτρα που πήρε ο Κλεισθένης ήταν αντιαριστοκρατικά ο ίδιος δεν έκοψε παρτίδες με
τους αριστοκράτες (γαμπροί αριστοκράτες για την κόρη του Αγαρίστη), ο Αλκμεωνίδης Μεγακλής
τελικός γαμπρός. Πάντως ο Κλεισθένης εξασφάλισε τη υποστήριξη του μαντείου των Δελφών (το
προάσπισε κ.λ.π). Επίσης υπάρχει και μια αβεβαιότητα στο θέμα της πολιτικής του εντός της πόλης του.
Είχε αντιαργειακή θρησκευτική πολιτική και επίσης το παράδειγμα με τον ήρωα Αργείο ήρωα Άδραστο.
Τελικά 60 χρόνια μετά το θάνατό του τελειώνει η τυραννίδα στη Σικυώνα με επέμβαση των
Σπαρτιατών που εγκατέστησαν ολιγαρχικό καθεστώς όπως και στην Κόρινθο. Και σε Κόρινθο και σε
Σικυώνα η τυραννίδα εξασθένησε την αριστοκρατική τάξη και διευρύνεται έτσι ο κύκλος αυτών που
συμμετείχαν στην πολιτική ζωή.

Β. Νομοθέτες: Λυκούργος και Σπάρτη

Υπήρχαν νομοθέτες εμπνευσμένοι απ’ τους θεούς και στους αρχαίους πολιτισμούς της ανατολής,
αλλά στην Ελλάδα ο νομοθέτης καλείται να αντιμετωπίσει μια κρίσιμη κατάσταση (απειλή για την
πόλη) με σύνταξη νόμων καθιστώντας τη δικαιοσύνη προσιτή σε όλους. Ο Ησίοδος καλούσε το Δία για
απόδοση δικαιοσύνης, τον 7ο αιώνα καλείται ο Απόλλωνας (άλλαξε αφεντικό το κατάστημα). Από τον
Απόλλωνα παίρνει τους κανόνες λειτουργίας της Σπάρτης ο κυρ-Λυκούργος. Και πάλι υπάρχουν
δυσκολίες (οι ιστορικές πηγές). Έχουμε και λέμε:
Ησίοδος= δεν λέει πολλά για την κρίση, λέει όμως ότι ο Λυκούργος έφερε την ευνομία αφού πήρε
χρησμό από την Πυθεία. Ευνομία: δεν λέει και γι αυτή πολλά, σύντομες αναφορές στη στρατιωτική
οργάνωση, στα κοινά γεύματα, στους εφόρους.
Ξενοφών = Κάνει μια εκτενή ανάπτυξη όσον αφορά τον τομέα της εκπαίδευσης και τα υπόλοιπα που
γράφουν οι κυρίες του βιβλίου… ανάθεμα και αν τα κατάλαβα….
Πλούταρχος = Αυτός δίνει μια πιο κατατοπιστική πληροφόρηση για τους νόμους του Λυκούργου. Όμως
γράφει στον 1 μ.Χ και ο ίδιος στο προοίμιό του λέει ότι είναι αινιγματικό το πρόσωπο του Λυκούργου.
Οι περισσότεροι σήμερα υποστηρίζουν ότι δεν υπήρχε ένας εμπνευσμένος νομοθέτης που
έφτιαξε μονομιάς την πόλη της Σπάρτης (διαφορετική από τις άλλες πόλεις εξαιτίας των θεσμών της).
Δέχονται ή δεν δέχονται τον Λυκούργο σαν υπαρκτό πρόσωπο αυτά που όλοι υποστηρίζουν είναι τα
διαδοχικά στάδια που έκαναν τη Σπάρτη αυτό που ήταν κατά τον 6ο αιώνα:
1. Συνένωση 4 χωριών όπου κατοικούσαν οι εισβολείς Δωριείς
2.Προσάρτηση των Αμυκλών και πρώτη προσπάθεια κατάληψης της Μεσσηνίας- οι κάτοικοί της
δούλοι, ίδρυση του Τάραντα από τους παρθενίες (ταραχές στο τέλος του μεσσηνιακού πολέμου).

3..Πόλεμος με τους Αργείους (πολεμούν και με φάλαγγα των οπλιτών) και ήττα από αυτούς.

4.Δεύτερος μεσσηνιακός πόλεμος (ξεσηκώθηκαν οι δούλοι). Από ποίημα του Τυρταίου διαπιστώνουμε
ότι τότε οι Σπαρτιάτες υιοθετούν τη φάλαγγα οπλιτών, κι αυτοί οι οπλίτες διεκδίκησαν αναδασμό της
γης (δεύτερο μισό του 7ου αιώνα).

Τελικά αυτός ο Λυκούργος πότε έζησε? Ή δεν υπήρξε? Άκρη δεν βγαίνει. Όπως και να ‘χει το πράγμα,
παίρνοντας τα γραπτά του Πλούταρχου θα εξετάσουμε με ποιον τρόπο τα μέτρα του Λυκούργου
εντάχτηκαν στην εξελικτική διαδικασία της Σπάρτης. Το κείμενο της… ρήτρας δεν ξέρουμε από ποιον
συντάχτηκε και πότε, ούτε αν είναι αυθεντικό ή πλαστογραφία της ελληνιστικής περιόδου. Τώρα τα
περί του Τυρταίου δεν τα κατάλαβα και τόσο. Αυτή η ρήτρα περιείχε 2 μέτρα:
1. ΝΕΑ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ σε φυλές και ομάδες, τις ωβές, μάλλον
στρατιωτικές μονάδες και ΝΕΑ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ μεταξύ της γερουσίας (συμβούλιο
30 μελών και των δύο αρχηγετών -βασιλιάδων) και της συνέλευσης του δήμου (κυριαρχία,
κράτος, δικαίωμα αντιλογίας η αντιγορία). Αυτό σημαίνει ότι μάλλον παραχωρήθηκαν
δικαιώματα στους οπλίτες για να τελειώσει η κρίση που ξέσπασε! Κατά τον Πλούταρχο, ο
Τυρταίος κάνει νύξη για έναν μετέπειτα περιορισμό των εξουσιών του δήμου αλλά πότε… αυτό
είναι και πάλι απροσδιόριστο. Άρα μετά τον δεύτερο μεσσηνιακό πόλεμο, ξεσπάει
«επανάσταση» στη Σπάρτη, δίνονται δικαιώματα στο δήμο και παρόλο που περιορίστηκε η
εξουσία του δεν παραγκωνίστηκαν οι οπλίτες που διασφάλιζαν την ασφάλεια της πόλης.
2. ΔΙΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ που φαίνεται μέσα από το ποίημα του
Τυρταίου, αλλά πρόκειται για γη της Σπάρτης ή των κατακτημένων περιοχών της Μεσσηνίας?
Μάλλον το δεύτερο ισχύει αφού συνηγορεί με τη διανομή λαφύρων κ.λ.π, εξάλλου οι
Σπαρτιάτες δεν υπήρξαν ποτέ όλοι «όμοιοι»!
Άρα η ευνομία έγινε κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 7ου αιώνα. Αυτός ο Λυκούργος
υπήρξε τελικά? Αφού τον θεωρούν να ζει σε παλαιότερες εποχές? Πώς στο καλό έγινε η «ευνομία»
που υποτίθεται ότι είναι δικό του έργο? Υποθέτουμε λοιπόν… σελίδα 214 μέχρι το τέλος.
Στο ένθετο ΒΗΜΑ βρήκα ένα ωραίο άρθρο για το Λυκούργο, για μένα είναι πιο κατανοητά
αυτά που γράφει στο άρθρο παρά στο βιβλίο της Mosse.
http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=14011&m=Y02&aa=1

Γ. Η Αθήνα από το Σόλωνα στον Κλεισθένη

1. Η κρίση στο τέλος του 7ου αιώνα
Κρίση και στην Αθήνα του 7ου αίωνα. Στη μυκηναϊκή εποχή η Αθήνα είναι πολιτικό κέντρο με
κάποια σημασία, γλιτώνει την καταστροφή. Οι μυθικές διηγήσεις και το ότι οι Αθηναίοι υποστήριζαν
ότι είναι αυτόχθονες στηρίζονταν σε αυτή τη συνέχεια της Αθήνας. Την εξουσία αρχικά μοιράζονταν 3
άρχοντες ισόβια(βασιλιάς, πολέμοαρχος, επώνυμος)και κατά τον 7ο αιώνα την εξουσία έχει μια κλειστή
αριστοκρατία (ευπατρίδες) που αποτελούσαν το συμβούλιο του Αρείου Πάγου.
Πριν την παρέμβαση του Σόλωνα ξέρουμε¨
1. για την προσπάθεια κάποιου Κύλωνα να γίνει τύραννος με τη βοήθεια του πεθερού, Θεαγένη
τυράννου των Μεγάρων. Απέτυχε η απόπειρα και έτσι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τους
σκοπούς αυτής της ενέργειας του Κύλωνα, αν δηλαδή στηριζόταν σε μερίδα του δήμου για να
γίνει τύραννος. Ηρόδοτος και Θουκυδίδης έχουν διαφωνία ως προς τους άρχοντες και επίσης ο
Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Αλκμεωνίδες σκότωσαν τους συνωμότες ενώ ο Θουκυδίδης δεν τους
κατονομάζει. Και ο Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι τότε ήταν άρχοντας ο Αλκμεωνίδης
Μεγακλής.
2. Επίσης τη σύνταξη κάποιου κώδικα νόμων από τον Δράκοντα. (πηγές = Ηρόδοτος και
Θουκυδίδης) που θεωρείται από τους περισσότερους νεώτερους πλαστός. Ο Δράκοντας
 υποτίθεται ότι έφτιαξε ένα σύστημα όπου δίνει δικαιώματα στους οπλίτες και όλα γενικώς είναι
θολά, το μόνο που λένε όλοι είναι ότι γράφηκε με αίμα (πολύ ιστορικό αυτό χαχ!).
3.Η διαιτησία του Σόλωνα
Η κρίση τελείωσε με τη διαιτησία του Σόλωνα με πρώτο μέτρο τη σεισάχθεια – απαλλαγή από
τα βάρη. Έφερε πίσω όσους από τους Αθηναίους είχαν πωληθεί ως δούλοι και μπόρεσε να τους βρει
(τρομάρα του και αυτού και αυτών που έγιναν δούλοι) αλλά αντιτάχτηκε στην ίση αναδιανομή της γης.
Πάντως θα του αποδώσουμε αυτούς τους νόμους με επιφύλαξη (Αριστοτέλη, Αθηναίων Πολιτεία –
Πλουτάρχου, Βίος Σόλωνα). Γνήσιες θεωρούνται οι διατάξεις για την ιδιοκτησία και την μεταβίβασή
της καθώς και μια μεταρρύθμιση των μέτρων οικογενειακού δικαίου και ο καθορισμός των εξόδων για
τις θυσίες. Μάλλον είναι μπαρούφες τα του Πλουτάρχου για τα μέτρα «εκμετάλλευση των αγροτικών
προϊόντων ή για την ανάπτυξη της βιοτεχνίας». Ακόμα πιο απίθανο είναι να έφτιαξε μεταρρύθμιση των
θεσμών και να δημιούργησε τη βουλή των 400… Γνήσια είναι οι διατάξεις που αναφέρονται στην
ιδιοκτησία και τη μεταβίβασή της, σε ορισμένα θέματα οικογενειακού δικαίου, καθώς και μια
μεταρρύθμιση των μέτρων και των σταθμών και ο καθορισμός των εξόδων για τις θυσίες.
Ο Σόλωνας διαίρεσε τους πολίτες σε τάξεις σύμφωνα με το εισόδημά τους (πεντοκοσιομέδιμνοι,
ιππείς, ζευγίτες, θήτες) για να προσδιοριστούν οι όροι πρόσβασης στις δημόσιες ευθύνες για τις τρεις
πρώτες τάξεις ενώ η τέταρτη είχε μόνο το δικαίωμα συμμετοχής στη συνέλευση και στα δικαστήρια.
Τελικά ο Σόλωνας όρισε πολύ καλά τις υποχρεώσεις κάθε μιας τάξης σύμφωνα με το εισόδημά της
χωρίς όμως να προσδιορίζει και τα δικαιώματα πρόσβασης στα αξιώματα.
Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι δημιουργήθηκαν δυσαρέσκειες από τα μέτρα του Σόλωνα,
πλούσιοι = έθιγε τα υλικά τους συμφέροντα και την επιρροή που είχαν σε αυτούς που εκμεταλλεύονταν
οικονομικά – δήμος = δεν κατόρθωσε να επιτύχει την πολυπόθητη διανομή γης. Γι αυτό και τα χρόνια
μετά το Σόλωνα ήταν χρόνια ταραχών (Αριστοτέλης= 2 χρόνια χωρίς άρχοντες, Δαμασίας, μετά
Δαμασία εκλέγονται 10 άρχοντες – 5 ευπατρίδες, 3 αγροίκοι, 2 δημιουργοί, αγροίκοι και δημιουργοί για
κάποιους είναι οι πλούσιοι μη ευπατρίδες, Άλλοι πιο κοντά στην αλήθεια υποστηρίζουν ότι ο
Αριστοτέλης έγραψε έτσι επηρεασμένος από την μεταγενέστερη εκλογή 10 αρχόντων το 580. Άγνωστο
αν ευσταθεί το ένα ή το άλλο.
Στο διάστημα μεταξύ 10 αρχόντων και κατάληψης της εξουσίας από τον Πεισίστρατο το
561/560 τα πράγματα είναι και πάλι συγκεχυμένα. Η ιδιομορφία της τυραννίδας των Αθηνών έγκειται
στο ότι αυτή διαδέχεται ένα νομοθέτη.
3. Τυραννίδα των Πεισιστρατιδών
Ηρόδοτος και Αριστοτέλης λένε ότι η τυραννίδα ήταν το αποτέλεσμα της διαμάχης των
Πεδινών, Παράλιων και των Δάκριων ή Υπεράκριων. Ηρόδοτος = Λυκούργος με Πεδινούς –
Αλκμεωνίδης Μεγακλής με Παράλιους και Πεισίστρατος με Δακρίους.
Αριστοτέλης : Πεδινοί =ολιγαρχικοί Παράλιοι=σαν να είναι η τάξη των εμπόρων και Δάκριοι= η
μεγάλη μάζα των φτωχών που ζούσαν τα γύρω υψώματα.Τελικά το πιθανότερο είναι ο καθένας από τους
ηγέτες αυτούς να επιστράτεψε από τις περιοχές που είχε περιουσία την «πελατεία» του για να το
στηρίξει. Κατά τον Ηρόδοτο οι Δάκριοι πήραν αυτό το όνομα μόνο και μόνο για μίμηση των ονομάτων
των αντιπάλων τους.
Ο Πεισίστρατος πάντως ανήκε στην αριστοκρατία αλλά για να ικανοποιήσει την προσωπική του
φιλοδοξία για να ανέβει στην εξουσία πήρε με το μέρος του το μεγαλύτερο κομμάτι του δήμου. Ο
Ηρόδοτος περιγράφει το γεγονός της αρπαγής της εξουσίας από τον Πεισίστρατο και καταλήγει
λέγοντας ότι ο Πεισίστρατος από τότε κυβέρνησε την πόλη με ικανότητα και σεβάστηκε τους θεσμούς
της αφού όμως είχε πάρει ήδη δύο φορές το δρόμο της εξορίας. 1η φορά το 561-560, όταν ενώθηκαν
εναντίον του Λυκούργος και Μεγακλής. Τελικά Μεγακλής – Πεισίστρατος τα βρίσκουν (γάμος με την
αδελφή του Μεγακλή). Μετά από 6 χρόνια μαλώνουν πεθερός – γαμπρός και να ο κυρ-Πεισίστρατος
εξορίιιιααααα… Με τη βοήθεια των Θηβαίων και του τυράννου της Νάξου Λύγδαμη συγκέντρωσε
μισθοφόρους και αποβιβάζεται στην Αττική, στο Μαραθώνα. Εκεί πήγαν οι οπαδοί του από ύπαιθρο και
μέσα από την πόλη
Έτσι ξεκίνησε μια τυραννίδα στην Αθήνα που κράτησε μέχρι το 510 (Ιππίας) και δεν μπορούμε
να ξεχωρίσουμε ακριβώς το έργο του Πεισίστρατου από αυτό των γιων του. Πάντως αν και ανάγκασε
τους αντιπάλους σε εξορία λίγο μετά άλλαξε πολιτική. Δεν στρίμωξε άγρια τους αντίπαλους του
αριστοκράτες (Αλκμεωνίδες επιστρέφουν σύντομα, στηρίζει Κυμωνίδες στη Θράκη, Κλεισθένης-
μεταρρυθμιστής Αθήνας είναι στην Αθήνα το 525-524, ολυμπιονίκης Κυμωνίδης του αφιερώνει το
έπαθλό του).
Η πολιτική του προς τους αδύναμους = έδινε δάνεια στους αγρότες (πάντως δεν ήταν σε αργυρά
νομίσματα- αυτός ήταν που έκοψε τα πρώτα αθηναϊκά νομίσματα) – όρισε επιτόπιους δικαστές πολύ
πιθανόν για να γλιτώσουν οι αδύναμοι αγρότες από τους τοπικούς αριστοκράτες και όχι για να έχει το
λαό μακριά από την πόλη, όπου παίρνονταν οι αποφάσεις – είχε καθιερώσει μια παρακράτηση από τα
εισοδήματα για να ανακουφίζονται οι φτωχοί μικροαγρότες. Δεν γνωρίζουμε αν, όπως άλλοι τύραννοι
έκανα αναδιανομή της γης.
Σαν τους άλλους τυράννους θέλησε να αυξήσει το γόητρο της πόλης με δημόσια κτίρια (ναοί
και εννεάκρουνος), προσελκύοντας καλλιτέχνες και συγγραφείς (αττική γλυπτική, ορφικά ποιήματα,
Θέσπης-τραγωδία). Στα πλαίσια της ενότητας της πόλης φρόντισε μια θρησκευτική συνοχή με Αθηνά
και Διόνυσο απέναντι στις τοπικές λατρείες που συχνά ήταν κάτω από τον έλεγχο των αριστοκρατών.
Πολύ δύσκολη εμφανίζεται η εξωτερική πολιτική των Πεισιστατιδών. Εκτός από : Θήβα, Νάξο,
Άργος, Κόρινθος, Σπάρτη, αποίκηση χερσονήσου της Θράκης δεν ξέρουμε τίποτα άλλο εκτός από
σκόρπιες ενδείξεις για ενδιαφέρον για το Βόρειο Αιγαίο και Προποντίδα αλλά είναι για την ανακούφιση
της στενοχωρίας? Ο μικρός στόλος αναιρεί κάπως αυτή την «μακρόπνοη» αιγαική πολιτική.
Η ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής και οι πρώτες κοπές νομισμάτων είναι αμφίβολο αν
συνδέονται με τους τυράννους συνειδητά τουλάχιστον. Η ανάπτυξη της αθηναϊκής βιοτεχνίας μάλλον
πρέπει να συνδεθεί με όλους τους παράγοντες που οδήγησαν την Αθήνα στο να γίνει η πρώτη δύναμη
του ελληνικού κόσμου. Πάντως αυτή η ευμάρεια εξηγεί γιατί οι απόγονοι του Πεισίστρατου παρέμειναν
στην εξουσία. Ο Ιππίας μόνο? Ή συγκυβέρνηση με τον αδελφό του, Ίππαρχο? Η δολοφονία του
Ίππαρχου (όποιες κι αν ήταν οι συνθήκες της) οδήγησε τον Ιππία να γίνει σκληρότερος από ότι πριν και
οι αριστοκράτες (εξόριστοι και μη) να προσπαθούν να ξεσηκώσουν τον λαό εναντίον του χωρίς
επιτυχία. Στο τέλος με τη βοήθεια των Σπαρτιατών (Κλεομένης). Και την επομένη της φυγής του Ιππίας
άρχισε η φαγωμάρα ανάμεσα στον Αλκμεωνίδη Κλεισθένη και τον Φιλαΐδη Τείσανδρο για την εξουσία
με αποτέλεσμα τη μεγάλη μεταρρύθμιση στα πράγματα της Αθήνας.
http://www.sikyon.com/athens/ahist_gr01.html (Πεισίστρατος και γιοι του)
4. Το έργο του Κλεισθένη
Ο Κλεισθένης δεν πήρε το δήμο με το μέρος του, όπως έκανε ο τύραννος παππούς του (για τον
ίδιο λόγο). Αυτό συνηγορούν δύο λόγοι:
1.Ο αστικός πληθυσμός που αυξήθηκε, άλλαξε (ντόπιοι και ξένοι που τους έκανε νεοπολίτες) και δεν
είχε πια τους ίδιους δεσμούς με τους αριστοκράτες της υπαίθρου.
2.Η νέα διαίρεση της Αττικής έγινε σύμφωνα με εδαφική διαίρεση και όχι σύμφωνα με τις συγγένειες
πραγματικές ή εφευρημένες.
Άρα ο Κλεισθένης είναι και καλός πολιτικός και σκεπτόμενο άτομο.
Τα γεγονότα πριν τη μεταρρύθμιση= Ισαγόρας άρχοντας. Κλεισθένης, μέσω του λαού, περνάει
μεταρρύθμιση για τη βουλή. Ισογόρας+οπαδοί φοβούνται ότι χάνουν εξουσία και καλούν τους
Σπαρτιάτες –Κλεομένη (Αλκμεωνίδες καταραμένοι κ.λ.π) και έτσι ο Κλεισθένης αναγκάζεται να φύγει.
Μετά Ισογόρας διαλύει τη βουλή, συναντά αντίσταση, Κλεομένης καταλαμβάνει Ακρόπολη ηττάται από
το λαό (3 μέρες) καλούν πίσω Κλεισθένη. Άρα η πρώτη του μεταρρύθμιση θα ήταν αυτή η βουλή του
λαού, η οποία αντιστάθηκε στον Ισαγόρα και στον Κλεομένη.
ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ: (για να τις καταλάβεις καλύτερα διάβασε το doc. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ)
1.Διαιρεί το σώμα των πολιτών από 4 σε 10 φυλές (για να εντάξει και τους νεοπολίτες) και αλλάζει τα
ονόματα των φυλών. Κάθε φυλή αποτελούνταν από 3 τριτύες – 1 της πόλης, 1 της ακτής και 1 της
ενδοχώρας κι έτσι έσπασαν οι δεσμοί αλληλεγγύης και να υπονομευτεί η δύναμη της αριστοκρατίας –
«ίσοι» πολίτες μεταξύ τους.(βλέπε παρακάτω)
2.Δημιουργεί 30 ομάδες από Δήμους, τις λεγόμενες τριτύες (10 σε Αθήνα και περίχωρα, 10 στην
Παραλία και 10 στη Μεσογαία-ενδοχώρα).
3.Βουλή των 500 (50 από κάθε φυλή κληρώνονται για 1 χρόνο) αλλά για να έχει τα ίδια δικαιώματα με
αυτά του Αρείου Πάγου… έπρεπε να περάσει ακόμα μισός αιώνας.
4.Κατανομή των στρατιωτικών υποχρεώσεων βάσει των νέων φυλών.
 Σημαντικό το γεγονός ότι μάλλον ο Κλεισθένης δεν κράτησε την εξουσία μετά την επιστροφή
του. Τελικά, αν και δεν καθιέρωσε μια δημοκρατία όπως θα τη δούμε μετά τον Εφιάλτη ή τον Περικλή,
είναι αυτός που έθεσε τα θεμέλια για το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας.

http://www.sikyon.com/athens/ahist_gr01.html