Kulturowy savoir-vivre

Amoja Three Rivers

Przewodnik dla osb o dobrych intencjach

Stowarzyszenie Kobiet Konsola, 2006

Kulturowy Savoir-vivre. Przewodnik dla osb o dobrych intencjach. Tytu oryginau: Cultural Etiquette. A Guide for the Well-Intentioned
Tumaczenie: Monika Serkowska Redakcja: Agata Teutsch Opracowanie graficzne: Agnieszka Kraska Wydanie pierwsze: 2006 r. Copryright 1990, 1991 by Amoja Three Rivers First published by Market Wimmin, USA, in 1990 Copyright for the Polish translation Stowarzyszenie Kobiet KONSOLA, 2004 Copyright for the Polish edition Stowarzyszenie Kobiet KONSOLA, 2006 Wydawczyni: Stowarzyszenie Kobiet Konsola e-mail: konsola@free.art.pl Strona internetowa: http://free.art.pl/konsola Strona projektu Nikt nie rodzi si z uprzedzeniami: http://www.bezuprzedzen.org

ISBN 83-918193-4-5 Prawa autorskie nale do Stowarzyszenia Kobiet KONSOLA. Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstu (lub jego fragmentu) dozwolone jest jedynie w celach niekomercyjnych, z powoaniem si na rdo. Osoby zainteresowane otrzymaniem bezpatnej kopii tej publikacji zachcamy do kontaktu ze Stowarzyszeniem Kobiet KONSOLA. Tumaczenie zostao wykonane w ramach projektu Nikt nie rodzi si z uprzedzeniami przeciwdziaanie uprzedzeniom i dyskryminacji w dziaalnoci edukacyjnej i szkoleniowej, dziki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za tre tego dokumentu odpowiada Stowarzyszenie Kobiet KONSOLA, pogldy w nim wyraone nie odzwierciedlaj w adnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. Podrcznik zosta wydany w ramach projektu wspfinansowanego przez Fundacj Edukacja dla Demokracji w ramach programu pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2006 r.

Spis treci:
Wstp do wydania polskiego Od tumaczki Podzikowania autorki I. Wstp II. Jak si okrelamy? III. Co to jest etnocentryzm i co naley o nim wiedzie? IV. Podstawowe informacje V. Naga prawda VI. Po prostu tego nie rb, dobrze? VII. Czerwoni z wciekoci VIII. Rozwaania IX. Podejmowanie dziaa X. Epilog 4 5 6 7 8 10 12 17 18 21 23 27 28

WSTP DO WYDANIA POLSKIEGO

W Polsce wci zbyt mao mwi si o rasizmie i zbyt mao robi, aby rasizmowi przeciwdziaa. Czsto mona spotka si ze stwierdzeniem, e w Polsce nie ma rasizmu, bo nie ma tu osb kolorowych. To nie prawda. Rasizm w Polsce istnieje. Wystarczy zapyta o to pierwszego napotkanego Roma albo Romk. Przykadami rasistowskich treci w naszej kulturze mog by np. powszechne w jzyku polskim okrelenia osb pochodzenia afrykaskiego, takie jak czarnuch czy asfalt, okrelenie czekoladka w stosunku do kobiet pochodzenia afrykaskiego, okrelenia tek, pekiczyk stosowane do osb pochodzenia azjatyckiego, czy powiedzenia ciemno jak w d... u murzyna, murzyn zrobi swoje, murzyn moe odej. Przykadami rasistowskich zachowa mog by: nazywanie romskich dzieci czarnymi psami, odmawianie osobom pochodzenia romskiego podstawowych praw, takich jak np. zameldowanie kogo we wasnym mieszkaniu, pobicia osb pochodzenia afrykaskiego, liczne arty i dowcipy dotyczce osb o kolorze skry innym ni biay. Nie mamy te w Polsce jzyka, ktrym mona mwi o rasizmie. Okrelenia czarny, tek s obraliwe, okrelenie osoby kolorowe brzmi sztucznie. Poza tym czy biay nie jest kolorem? Niniejsza broszura jest mocno osadzona w amerykaskiej kulturze i historii. Chciaybymy jednak, aby czytelnicy i czytelniczki nie patrzyli/y na ni jedynie jak na zapis relacji w spoeczestwie amerykaskim, ale by sprbowali/y odnie j do naszej sytuacji, do polskiej kultury, historii i tradycji. Do naszego stosunku do obcych, innych i odmiecw. Rasizm w Polsce istnieje, podobnie jak antysemityzm, homofobia, seksizm, ageism, ableism i in. Uprzedzenia prowadzce do dyskryminacji bardzo czsto bior si ze strachu przed innoci, brakiem wiedzy na temat innych ludzi i grup. Metodami przeciwdziaania dyskryminacji s edukacja, konfrontacja z osobami pochodzcymi z innych, ni my grup, moliwo wymiany dowiadcze, opinii. Mamy nadziej, e Kulturowy savoir-vivre przyczyni si, w tym kontekcie, do szerzenia tolerancji i rwnoci w Polsce.

***** Kulturowy savoir-vivre w wersji oryginalnej, anglojzycznej, pokazay nam w trakcie warsztatu na temat rasizmu niemieckie trenerki WenDo metody samoobrony i asertywnoci dla kobiet i dziewczt. Od razu wzbudzia nasze zainteresowanie jako jedyny w swoim rodzaju materia w dyskusji o rasizmie. Postanowiymy go przetumaczy i udostpni czytelnikom i czytelniczkom w Polsce, co udao nam si dziki dotacjom z Unii Europejskiej oraz Fundacji Edukacja dla Demokracji. Oryginalna wersja broszury zostaa wydana w 1990 roku przez organizacj MARKET WIMMIN z USA. Prawa autorskie do broszury posiada autorka Amoja Three Rivers. Niestety, mimo wielu prb, nie udao nam si skontaktowa w celu uzgodnienia praw autorskich ani z autork, ani z wydawczyniami broszury. Nasze listy wracay z adnotacj dorczenie niemoliwe, a poszukiwania internetowe nic nie day. Postanowiymy wic wyda broszur i w dalszym cigu poszukiwa kontaktu z autork i wydawczyniami z nadziej, e kiedy uda nam si uporzdkowa kwesti praw autorskich.
Monika Serkowska Stowarzyszenie Kobiet KONSOLA

OD TUMACZKI
Niniejsza publikacja jest mocno osadzona w rzeczywistoci amerykaskiej i anglojzycznej. W wielu przypadkach trudno byo odnale polskie odpowiedniki pewnych sformuowa i okrele. W zwizku z tym czsto posikowaam si przypisami (wszystkie przypisy w tym wydaniu pochodz od tumaczki), ktre mam nadziej uczyni ten tekst bardziej zrozumiaym dla polskiego czytelnika i polskiej czytelniczki. Tekst momentami moe si wyda nieco chropawy jest to zamierzony efekt, wynikajcy z prby oddania charakteru oryginau.

Przewodnik dedykujemy wszystkim naszym krewnym.

PODZIKOWANIA AUTORKI

Chciaabym wyrazi podzikowania dla: Margarity Benitez Judy Chen Alix Dobkn Fong Hermes Carol Hwang Loli Li Jog Loby Nemajea Billie Potts Ireni Quiiquit Ruth Segal za ich wskazwki, rady i siostrzastwo. Dzikuj Marie Beaumont i innym z Womyn of Color Tent i Michigan Womyn's Music Festival i wszystkim pozostaym osobom z festiwalowej rodziny, za ich si, wsparcie i inspiracje. Dzikuj Sarze Luci Hoagland za przewodnictwo po Krainie Wydawnictw i Drukarni oraz wsparcie techniczne. Dzikuj Lynn Clark za pomoc w trudnych chwilach. Dzikuj Blanche Jackson za entuzjazm, zaufanie i wsparcie, i za zgod na przedruk czci jej pracy Przeciwdziaanie rasizmowi: 7 krokw (ANTI-RACISM: THE 7-STEP PROGRAM). Dzikuj The i Elijah i Jodi Hikane, za trosk i opiek.

I. WSTP

Rasizm i stereotypy z nim zwizane s tak subtelnie zakorzenione w strukturze zachodniego spoeczestwa, e bardzo czsto nawet osoby z najlepszymi intencjami, mog przejawia oznaki zego za/wychowania. Niekoniecznie oznacza to, e dana osoba jest za. Czasem ludzie po prostu nie potrafi zachowa si inaczej. Ten poradnik ma pomc unikn niektrych, mniej lub bardziej oczywistych bdw wynikajcych z niewiadomego rasizmu i antysemityzmu. Jego zadaniem Nie jest przekonanie kogokolwiek do nie bycia rasist/k lub antysemit/k. Jest on raczej skierowany do osb o dobrych i waciwych intencjach, po to by mogy one udoskonala swoje zachowanie i postaw wyrose w kulturowej ignorancji. Kulturowy Savoir-vivre jest przeznaczony dla osb wszystkich "ras", narodowoci i wyzna, nie tylko dla biaych, poniewa nikogo z osb yjcych w zachodnim spoeczestwie nie omin wpyw rasizmu, stereotypw rasowych, rasowych i kulturowych uprzedze ani antysemityzmu. Wczam antysemityzm do dyskusji o rasizmie, poniewa jest to po prostu kolejna oznaka kulturowej i rasowej bigoterii. Na wiecie s miliony osb o rnym kolorze skry, oraz osb pochodzenia ydowskiego i poradnik ten nie jest w stanie przedstawi opinii kadego/ej z nich. Porady i zalecenia pochodz z obserwacji i yciowego dowiadczenia autorki, ktra przez cae ycie jest kobiet kolorow i spodziewa si ju tak pozosta, oraz z wywiadw przeprowadzonych z maymi, ale reprezentatywnymi grupami kobiet kolorowych i ydwek, ktre w zwizku z wasnymi dowiadczeniami s ekspertkami w kwestii ucisku, przeladowa i dyskryminacji.

II. JAK SI OKRELAMY?

Rasowe i kulturowe okrelenia rni si w zalenoci od regionu, i w wielu przypadkach s przypadkowe i nieuzasadnione. Ponisze definicje s oparte na powszechnym sojuszu kulturowym pochodzcym z XX w. z USA. Ludzie kolorowi okrelenie to odnosi si do kadej osoby o innym ni biae, europejskie pochodzeniu i obejmuje: Afrykanw, Afrykanki Azjatw, Azjatki, osoby pochodzce z Wysp Pacyfiku Latynosw, Latynoski Osoby pochodzce z Bliskiego Wschodu Rdzennych Amerykanw, rdzenne Amerykanki Ludzi mieszanego pochodzenia np. pochodzcych cznie z ktrej z w/w ras i biaej, europejskiej. Afrykanie, Afrykanki odnosi si do kadego czowieka pochodzcego z kadego miejsca na naszej planecie, posiadajcego pochodzenie afrykaskie. Wikszo Afrykanw urodzonych w USA woli by nazywana Afro-Amerykanami ni Czarnymi, poniewa okrelenie to wzmacnia nasz zwizek z ziemi macierzyst i przywizanie do naszej wasnej kultury i tradycji. Niektrzy z nas, uznajc siebie za Afrykanina urodzonego w Ameryce identyfikuj si z okreleniem Afrykanin. S wic Afro-Amerykanie/nki, Afrykanie/nki z Barbados, Brazylijczycy/ki, Kanadyjczycy/ki, Kubaczycy/nki, Nikaraguaczycy/nki, Peruwiaczycy/nki, Portorykaczycy/nki, Salwadorczycy/ki i wielu/le innych Afrykanw/nek. W kadym pastwie na Zachodniej Pkuli s znaczne populacje Afrykanw z wyjtkiem Islandii i Grenlandii. Wysiedlimy z odzi w rnych miejscach, ale Afryka jest nasz Matk i dlatego wszyscy jestemy krewnymi.

Azjaci, Azjatki, osoby pochodzce z Wysp Pacyfiku osoby pochodzce z Australii, Beludystanu, Bangladeszu, Bhutanu, Birmy, Kambody, Chin, Indii, Japonii, Jawy, Korei, Malezji, Nepalu, Nowej Gwinei, Pakistanu, Filipin, Tajlandii, Tybetu, Wietnamu i wszystkich wysp pomidzy kontynentem azjatyckim a Pnocn i Poudniow Ameryk. Poniewa okrelenie Orientalny niesie ze sob tak wiele negatywnych stereotypw, osoby pochodzce z Azji wol by nazywane Azjatami/kami. Latynosi, Latynoski (kolorowi) ludzie pochodzenia hiszpaskiego, noszcy hiszpaskie nazwisko i/lub ludzie pochodzcy z krajw hiszpaskojzycznych znajdujcych si na Zachodniej Pkuli, Wyspach Karaibskich, w centralnej i Poudniowej Ameryce, oraz ci mieszkacy Stanw Zjednoczonych, ktrzy posiadaj Afrykaskie i/lub rdzenne pochodzenie. Mieszkaniec/ka Bliskiego Wschodu ludzie kolorowi, a wrd nich Armeczycy/nki, Arabowie/ki, Cypryjczycy/ki, Jordaczycy/nki, Irakijczycy/ki, Iraczycy/nki, Kuwejtczycy/ki, Libaczycy/nki, Palestyczycy/nki, Syryjczycy/ki, Turcy/czynki, Jemeczycy/nki i Izraelczycy/ki innego pochodzenia ni europejskie. Rdzenni/e Amerykanie/ki osoby pochodzce z Pkuli Zachodniej tzn. Ameryki Pnocnej, Poudniowej i Centralnej, lub te z Karaibw.

10

III. CO TO JEST ETNOCENTRYZM I CO NALEY O NIM WIEDZIE?

Wedug sownika jzyka angielskiego Random House Dictionary etnocentryzm oznacza tendencj do postrzegania innych grup ludzi poprzez pryzmat swojej wasnej grupy oraz "wiar w niezaprzeczaln wyszo wasnej grupy i kultury, poczon z pogard dla pozostaych grup i kultur. Wszyscy ludzie s ludmi. Uywanie sowa ludzie tylko w stosunku do ludzi biaych i przylepianie innym etykietek rasowych to wanie przejaw etnocentryzmu. Taka postawa stwarza i wzmacnia zaoenie, e bycie biaym/ to norma, e biali to grupa prawdziwych ludzi, podczas gdy wszyscy pozostali s odstpstwem od normy, patologi, czym mniej ludzkim ni prawdziwi ludzie; to postawa ktra plasuje biaych w centrum uwagi, podczas gdy wszyscy pozostali ludzie to odstpstwa od reguy. Czemu suy rozrnianie ludzi wedug ras? Kiedy opowiadasz o kim lub o jakim zdarzeniu, na ile wana jest informacja jakiej rasy czy koloru skry s bohaterzy/rki twojej opowieci? Jaki obraz w ten sposb stwarzasz? O ile nie jest to wane w jakiej konkretnej rozmowie, pomyl o tym czy rzeczywicie musisz okreli ras czy kolor skry kogokolwiek? Okrelenie egzotyczny/na stosowane w stosunku do ludzi jest przejawem etnocentryzmu i rasizmu. Okrela osoby kolorowe jedynie w relacji do osb biaych. Wskazuje na ich inno, obce pochodzenie, odbieganie od normy. To nie jest komplement. Okrelenie etniczny/na dotyczy narodowoci lub rasy. Czyjejkolwiek narodowoci lub rasy. Margaret Thatcher, Susan B. Anthony(1) i J.S. Bach s tak samo etniczni jak Miriam Makeba(2), Indira Ghandi i Johnny Colon(3). To prawda, e wikszo obywateli i obywatelek Stanw Zjednoczonych to osoby biae ale przynajmniej 4/5 wiatowej populacji to osoby kolorowe. W zwizku z tym, w kontekcie statystycznym, traktowanie nas jako mniejszoci jest bdem. W tym samym kontekcie jest rwnie bdem podejcie etnocentryczne zakadajce bycie biaym/ jako norm. Termin mniejszo jest uywany, aby wzmocni postrzeganie osb kolorowych jako innych.

Technologia i supremacja
W wielu kulturach wicej wagi przywizuje si do relacji midzyludzkich, utrzymania tradycji, duchowoci ni do rozwoju techniki. Stosowanie takich okrele jak zacofani, prymitywni, niecywilizowani, dzikusy, barbarzycy, do osb ktrych technologia nie zawiera urzdze hydraulicznych, kuchenek mikrofalowych i chipw, jest przejawem etnocentryzmu i rasizmu. Czy ludzie s bardziej ludzcy, kiedy maj wicej technicznych zabawek?
(1) Liderka ruchu sufraystek (2) Znana piosenkarka pochodzenia afrykaskiego (3) Znany piosenkarz pochodzenia latynoskiego

11

Umiejtno czytania i pisania

Dobrze jest umie czyta i pisa. Dobrze jest mie kultur, w ktrej przywizuje si wag do umiejtnoci pisania i czytania. Rwnie dobrze jest mie kultur, ktra przywizuje wag do tradycji opowiadania, czyli czego, co niektrym ludziom zastpuje tradycj pisania. To bardziej bezporednia i szybsza forma komunikacji i przekazu kulturowego, i jest tak samo dobra jak kultura pisana. Jest to po prostu wyraz wiatopogldu, ktry rni si od wiatopogldu XXwiecznej Europy.

Postp
Wiele osb kolorowych wierzy, e przodkowie/kinie ktrzy/re stworzyli/y nasz kultur i tradycj byli/y natchnieni/one przez bogw/inie, i e naszym obowizkiem, a wrcz wit powinnoci jest to, aby y wedug ich witych zasad i je podtrzymywa. Moralno zaley od tego, jak wierni/ne jestemy starym zasadom. W zwizku z tym, koncepcja postpu nie moe by uznana za uniwersaln warto i miar w osdzaniu ludzkiej wartoci.

Religia
Monoteizm nie jest bardziej zaawansowany ni politeizm. S to po prostu rne formy duchowoci i obie maj rwn warto. Pojcie jednego prawdziwego boga, jednej prawdziwej wiary(4) jest czsto stosowane, aby zdewaluowa antyczne tradycje religijne milionw ludzi. Sowo fetysz oznacza obiekt duchowej czci, ale w zachodniej kulturze jest stosowane gwnie do opisu religijnych obiektw czci osb kolorowych po to, aby zmniejszy ich wag i duchow gbi. Nikt nie stosuje sowa fetysz mwic o krzyu, podczas gdy krzy spenia t sam funkcj co figurki Acuaba(5) lub Ashera(6). Kult jest jednym z rodzajw czci religijnej. Jeeli praktyki religijne Yoruba (7) s kultem, to s nim rwnie praktyki religijne Metodystw, Katolikw, wyznawcw/czy Kocioa Episkopalnego i innych. Sama koncepcja misjonarstwa zakada podzia na to co dobre i ze: dobre jest bycie chrzecijaninem/nk, a ze jest bycie wyznawc/czynia jakiejkolwiek innej duchowej tradycji. Jak najbardziej w porzdku jest wyznawanie jakiejkolwiek religii, ktra ci inspiruje, ale przejawem etnocentryzmu i arogancji w najwyszym stopniu jest pogld, e twoja religia jest lepsza i waniejsza od innych, oraz ch zmuszenia innych do wyznawania wanie twojej religii. W praktyce nie istnieje adna gra i d, a wic okrelanie pnocy jako gry, a poudnia jako dou to cakowicie arbitralna decyzja. Oglnie znany obraz Europy i Ameryki Pnocnej znajdujcych si na grze mapy i globusa, to wizualny sposb wzmocnienia koncepcji, wedug ktrej biali s na grze po to, by dominowa nad wiatem. Aby si przestawi obr map lub globus o 180 stopni.
(4) w oryginale one true god, one true faith (5) Acuaba - afrykaska bogini podnoci (6) Aszera (Asherah, Atirat, Aszirat) - w mitologii ugaryckiej bogini wybrzea morskiego, utosamiana z planet Wenus. (7) Yoruba - nard w wikszoci zamieszkujcy poudniowo-zachodni Nigeri

12

IV. PODSTAWOWE INFORMACJE

Kada osoba moe si zarumieni. Kada osoba moe mie siniaka. Kada osoba moe si opali, a nawet dozna poparzenia sonecznego. Kada osoba. Kada osoba ma swoje naturalne poczucie rytmu. To jest wrodzone. Jeli nie masz problemw zdrowotnych zwizanych z percepcj lub problemw natury neurologicznej i mimo to nie jeste w stanie usysze lub odpowiada na rytm, sprbuj przeledzi swoj osobist, kulturow i historyczn ciek, ktra doprowadzia do tej sytuacji. Nie posiadanie poczucia rytmu jest nienaturalne. Judaizm nie jest ani troch bardziej patriarchalny, ni jakakolwiek inna patriarchalna religia. Koreaczycy nie przejmuj kontroli. Ani te ydzi. Ani te Japoczycy. Ani Indianie. To s bajki stworzone i podsycane przez tych, ktrzy rzeczywicie przejmuj kontrol. Biali, heteroseksualni mczyni, nie-ydzi, ktrzy maj wadz stosuj wiadom, dugofalow taktyk polegajc na stwarzaniu sytuacji, w ktrych my, czyli caa reszta, mamy nawzajem obwinia si o nasz indywidualn opresj. Nie daj si w to wcign. Kade wosy to dobre wosy. Dredy i ich odmiany (dreadlocks, locks, dreads, natty dreads) s starymi tradycyjnymi sposobami ukadania wosw stosowane przez Afrykanw/nki. Nie s one plecione, tylko skrcone. Skrcanie si to naturalna tendencja wosw u osb pochodzenia afrykaskiego. One si skrcaj, plcz i cz ze sob. Skrcaj si same, nie musimy nic z nimi robi, eby si skrcay. To jest proces nieodwracalny, kiedy ju si skrc, to nie mona ich rozczesa. Mona je my tak czsto, jak inne wosy. Nie, nie moesz ich dotkn, nawet o to nie pytaj. Dredy to nie styl. Zwykle osoba noszca dredy robi to ze wzgldw kulturowych, duchowych lub filozoficznych. Jest to rwnie forma wyraenia solidarnoci z innymi osobami pochodzenia afrykaskiego. Chocia osoby o prostych wosach rwnie mog zrobi sobie dredy, jest to okrelenie, ktre odnosi si gwnie do wosw osb pochodzenia afrykaskiego. Nie kada osoba posiadajca dredy jest z Jamajki. Nie koniecznie musi by Rastafariank/ninem. Nie jest te dilerem/k narkotykw lub "ekstremist/tk". Nie wszystkie osoby z Jamajki s Rastafariankami/nami. Nie wszyscy Rastafarianie i nie wszystkie Rastafarianki pochodz z Jamajki.

13

Rdzenni Amerykanie i rdzenne Amerykanki oraz rdzenna amerykaska kultura, yj i maj si dobrze, dzikujemy. Tak waciwie, to ty jeste gociem na naszej ziemi. Wiele osb spord Afro-Amerykanw/nek jest rwnie Rdzennymi Amerykanami/kami. Maestwa midzy nami byy zawsze bardzo popularne, szczeglnie na wschodzie i poudniu, i szczeglnie w XVII, XVIII i XIX wieku. Jednym z najbardziej efektywnych i podstpnych aspektw rasizmu jest wiadoma eksterminacja rasy. Nie do, e Afro-Amerykanie/nki zostali/y odcite/ci od swoich Afrykaskich korzeni, to jeszcze, poprzez wieloletnie dziaania majce na celu skcenie i przeciwstawianie sobie Afrykanw/ek Indianom/kom i Indian/ek Afrykanom/kom, zostali/y rwnie pozbawieni/one korzeni rdzennie amerykaskich. W zwizku z tym, wiele/lu z Afro-Rdzennych-Amerykanek/nw nie zna swoich plemiennych korzeni i nawet nie wiedz od jakich ludzi pochodz. Kolumb nie odkry ziemi niczyjej. T ziemi zamieszkiway miliony Rdzennych Amerykanw/nek, ktrzy/re wiedzieli/y, e od niezliczonej liczby pokole zamieszkuj t ziemi, i e maj do niej prawo. Osuszanie bagien Oczyszczanie lasw Oswajanie zachodu Nawracanie pogan Wypenianie przeznaczenia Szlachetni pionierzy Dzielni osiedlecy Odwani poszukiwacze s tylko romantycznymi, wyidealizowanymi, przeinaczonymi, nieuczciwymi obrazami tego, co naprawd byo dug i niewyobraalnie agresywn inwazj, ktra zmiota z powierzchni ziemi wiele narodw i dobrych ludzi. I w dalszym cigu trwa. Biali nie zawsze byli biali i nie zawsze bd biali. To kwestia polityczna. Czasy si zmieni. adna osoba kolorowa nie moe by rasist/tka dopki biali maj wadz. Dzieje si tak dlatego, e rasizm to wadza nad innymi. Osoba kolorowa moe mie uprzedzenia rasowe, ale dopki Kongres, wadze stanowe i lokalne, Pentagon, FBI, CIA, przemys, gieda, czonkowie Fortune 500, system edukacji, system ochrony zdrowia, Skarb Pastwa, wojsko, policja nie s kontrolowane przez osoby kolorowe i ich wartoci kulturowe, tak dugo nie mamy wadzy, ktra umoliwia bycie rasistami w stosunku do kogokolwiek. Podobnie odwrotny rasizm (8) w obecnym kontekcie spoecznym jest sprzecznoci sam w sobie.
(8) jako "odwrotny rasizm" okrela si czasami wrogie nastawienie osb kolorowych do biaych lub izolowanie si osb kolorowych od biaych.

14

W czasach niewolnictwa biali panowie rutynowo gwacili Afrykaskie kobiety. Ten proceder by tak powszechny, e obecnie nie ma Afro-Amerykanina/nki, ktry/ra nie miaby/aby jakiego europejskiego przodka. Dlatego istnieje tak wiele rnych odcieni koloru skry i typu wosw wrd Afrykanw/nek urodzonych w Ameryce. Wiele osb ma przyjaci i znajomych o innym pochodzeniu. Kolorowa kobieta myjca naczynia w czyjej kuchni, nie musi by sprztaczk czy gosposi. Moe by gociem myjcym po sobie talerz. Niewolnictwo nie jest stanem waciwym tylko Afrykanom. Sowo slave (ang. niewolnik) pochodzi od sowa Slav okrelajcego osoby z Europy Wschodniej. Poniewa wielu Slavw (Sowian) zostao wzitych do niewoli przez inne narody (nie wyczajc Afrykanw) szczeglnie w redniowieczu, ich nazwa staa si synonimem niewolniczego stanu. Waciwie kada grupa ludzi bya kiedy wzita do niewoli przez inn grup. Rdzenni Amerykanie byli rwnie wzici do niewoli przez Europejczykw. Poniewa nie da si waciwie w jednym momencie wzi do niewoli wielkiej grupy ludzi na ich wasnym terenie, wielu Rdzennych Amerykanw zostao wysiedlonych na Bermudy, do Indii Zachodnich, gdzie wielu/le poenio si z Afrykanami/nkami. Kobiety z Bliskiego Wschodu nie s wcale bardziej opresjonowane, ni kobiety yjce w innych kulturach patriarchalnych. Obraz biednych, nieszczliwych, godujcych i chorujcych ludzi kolorowych trzeciego wiata, jaki przekazuj nam media jest kamliwy i mylcy. Nigdzie, pomidzy rozpaczliwymi probami o pomoc nie odbywa si dyskusja o powodach tak beznadziejnej biedy. W rzeczywistoci kraje te, nawet po tym, jak udao im si zrzuci okowy kolonializmu, w dalszym cigu s ofiarami Amerykaskich i Europejskich interesw, realizowanych poprzez wykradanie zasobw naturalnych, wtrcanie si w polityk, brutalne manipulacje ekonomiczne. Wikszo niezachodnich krajw mogoby zupenie dobrze funkcjonowa i wyywi swoich mieszkacw, gdyby tylko mogy same podejmowa decyzje polityczne i ekonomiczne. Na Bliskim Wschodzie wspistniej ze sob rne wyznania. S tu Muzumanie/nki, Chrzecijanie/ki, ydzi/wki, Bahaici/stki, Zoroastrianie/ki, wyznawcy/czynie starych tradycji duchowych, ateici/stki i agnostycy/czki. Zbytecznie jest mwi Czarny Afrykanin. Sprzecznoci jest powiedzenie biay Afrykanin. Wszyscy Afrykanie i wszystkie Afrykanki s Czarni. Kada inna osoba w Afryce jest albo gociem/cini albo najedc/czyni albo potomkiem/kini najedcw/czy. Kropka. (z wykadu dr. Johna H. Clarke)

15

Ludzie nie maj problemw z powodu swojej rasy czy kultury. Nikt nie jest atakowany/a, wykorzystywany/a, opresjonowany/a, wzity/a w niewol z powodu swojej rasy, wyznania lub kultury. Ludzie s atakowani, wykorzystywani, opresjonowani i brani w niewol z powodu rasizmu i antysemityzmu! Jest to subtelna, ale jake wana rnica. Pierwsza sytuacja zakada jak osobist win lub wybrakowanie opresjonowanej osoby czy grupy. Druga sytuacja przenosi odpowiedzialno do prawdziwego rda problemu. Stany Zjednoczone nie s krajem chrzecijaskim. S tu miliony ydw/ek, Muzumanw/ek, Hindusw/ek i Tradycjonalistw/ek. Granica USA-Meksyk sama w sobie jest bezprawna. Znaczna cz amerykaskiego poudnia zostaa ukradziona Meksykowi w 1848 roku, podczas imperialistycznej wojny. Jeeli ktokolwiek na tym kontynencie jest nielegalnym cudzoziemcem, to jest to Europejczyk/ka. Jedna czwarta osb na wiecie to Chiczycy/nki. Miejskie dzielnice zamieszkae przez osoby kolorowe czsto niszczej ze wzgldu na bied, depresj i brak perspektyw oraz rasistowskie praktyki bankw, planistw miejskich, wadze i przedstawicieli przemysu. Ale zanim znowu wszyscy westchn i powiedz tak to ju jest z tymi dzielnicami, powinni wzi pod uwag fakt, e zanim biali najechali ten kraj, powietrze byo czyste, woda bya czysta i ziemia bya czysta. Dopki nie zostalimy przywiezieni tutaj, przez 500 tysicy lat Afrykaskiej kultury nigdy nie mielimy problemu narkomanii. Dotykanie wosw Afro-Amerykanina/ki nie przynosi szczcia. Nie zakadaj, e osoby kolorowe pracujce w usugach - pokojwki, gosposie, kierowcy, niaki naprawd kochaj swoich pracodawcw i s do nich emocjonalnie przywizani/ne. Od czasu do czasu mona usysze o Beulah lub wuju Tomie, ktrzy dali by si zabi za swoj pani lub swego pana, ale pamitaj, e ci sucy i suce cierpi na zinternalizowan opresj. I o ile czasami emocjonalne wizi mog t, z gruntu niesprawiedliw i wyzyskujc relacj zmieni, to jednak zazwyczaj mio jest wyrazem ekonomicznego oportunizmu. Gdyby osoby kolorowe mogy zrobi co innego ze swoim yciem, jak mylisz, ilu z nich wybraoby sub biaym? Kochajca, zawsze umiechnita, pena powice gruba czarna mamka jest postaci z mitu, jaki na temat Afrykanw stworzyli biali, aby stumi wasne poczucie winy. Dla osb kolorowych jest obraliwe, kiedy biali tworz sobie romantyczne wizje na temat naszej opresji i wyzysku, szczeglnie jeli dotyczy to: rzekomej pasywnoci azjatyckich kobiet domowego wyzysku osb kolorowych prowadzonego przez biaych zmiecenia z powierzchni ziemi rdzennie amerykaskich kultur czyjejkolwiek biedy czyjegokolwiek blu.
(9) Beulah bohaterka audycji radiowej nadawanej w USA w latach 40-tych, Afro-Amerykanka, gospodyni domowa w biaej rodzinie. Pocztkowo gosu udziela jej biay mczyzna.

16

Kady mwi z jakim akcentem. Jzyk to pynne, elastyczne narzdzie, ktre w naturalny sposb odzwierciedla ycie i kultur danej osoby, i zmienia si w zalenoci od sytuacji. Kady akcent i dialekt jest uprawniony, dobry, rwny i wartociowy. Wiele osb kolorowych wiadomie stosuje swoje akcenty, aby okaza, e ceni sobie swoj tosamo kulturow. Puerto Rico naley do Stanw Zjednoczonych. Mieszkacy/ki Puerto Rico s amerykaskimi obywatelami/kami. Rdzennie Amerykaskie Rezerwaty istniej jako suwerenne kraje w ramach granic Stanw Zjednoczonych. Niektre z nich nawet wydaj paszporty. Okrelenie Bananowa Republika trywializuje problemy przez jakie przeszli/y Latynosi/ki i z jakimi cay czas si zmagaj, aby utrzyma w swoich krajach stabilne, suwerenne wadze. Okrelenie to, propaguje wizerunek Latynosw/ek jako osb narwanych, niestaych, okrutnych i atwo traccych nad sob kontrol, odcigajc rwnoczenie uwag od Wuja Sama, ktrego ekonomiczne i polityczne interesy prawie zawsze kryj si za lokalnymi przewrotami i niepokojami w Poudniowej i rodkowej Ameryce, i na Wyspach Karaibskich. Tradycyjne stroje ludowe to nie kostiumy. To s po prostu ubrania. W dyskusjach antropologicznych, archeologicznych, socjologicznych i historycznych definiowanie ludzi jest spraw wieloznaczn. Na szczcie my moemy odci si od tych niejasnoci i przedstawi wam: zdemaskowane rasowe okrelenia i definicje! Cham(10) = Czarny Berber(11) = Czarny Tuareg(12) = Czarny Kuszyta(13) = Czarny Egipcjanin = Czarny Staroytny Egipcjanin = Czarny Negroid(14) = Czarny Euro-Afrykanin = Czarny brzowoskry mieszkaniec regionu morza rdziemnego = Czarny Mulat = Czarny Abisyczyk = Czarny Etiopczyk = Czarny Kreol = Czarny Afro-Semita = Czarny Afro-Azjata = Czarny Natufijczyk(15) = Czarny Fenicjanin = Czarny Negryta(16) = Czarny Wenus z Willendorfu(17) = Czarna Sumer(18) = Czarny Dugogowy(19) = Czarny eb Steatopygia(20) = Czarny Tyek Afrykanin = Czarny Czarny = Czarny

(10) Chamowie lud potomkw Chama, syna Noego, ktry za swoje zachowanie w stosunku do ojca zosta, wraz z potomstwem, przeklty przez Noego. Std chamem w jzyku polskim okrela si czowieka le wychowanego, gbura, prostaka. Sowo Hamitic w jzyku angielskim jest uwaane za obelywe okrelenie osb kolorowych. (11) Berberowie (Berberzy) rdzenna ludno pnocnej Afryki i Sahary. (12) Tuaregowie lud zamieszkujcy obszary Sahary. (13) Lud kuszycki lud afrykaski yjcy na terenie obecnego Sudanu. (14) Negroidzi jedna z 3 odmian (tzw. wielkich ras) czowieka wspczesnego wyrnionych przez G. Cuviera w jego rasistowskiej teorii. (15) Natufijczycy lud zamieszkujcy tereny na Bliskim Wschodzie. Rozkwit kultury natufijskiej przypada na lata 10500 a 9000 p.n.e.

17

V. NAGA PRAWDA

Azjaci/tki nie s tajemniczy/e, fatalistyczni/e ani nieodgadnieni/one. Czarni wale nie maj niezwykle duych genitaliw. Rdzenni Amerykanie nie s stoikami ani mistykami. Nie jest te prawd, e s na wymarciu. Latynosi/ski nie s ani troch bardziej w gorcej wodzie kpani i emocjonalni ni inni ludzie. Nie mamy byskajcych oczu, zbw ani noy. Jestemy tak samo dobrymi kochankami jak inni ludzie. Tylko nieliczni z nas maj do czynienia z narkotykami. Osoby z Bliskiego Wschodu nie s fanatykami, terrorystami. Nie s te wcale bogaczami naftowymi. ydzi/wki nie koniecznie s bogaci/te, zamknici/te w swoich klanach. Nie s te ekspertami w kwestii pienidzy. Nie wszyscy Afro-Amerykanie s biedni, dobrze zbudowani i mieszkaj w getcie. Wikszo Azjatw/ek w USA nie jest naukowcami, matematykami, geniuszami ani bogaczami. Osoby z poudnia nie s mniej inteligentne od adnych innych.

(16) Negryci okrelenie ludw zamieszkujcych pd.-wsch. Azj, Filipiny, Andamany, pw. Malajski. (17) Figurka sprzed 20 tys. lat przedstawiajca posta kobiec o wypukych ksztatach. Prawdopodobnie bogini podnoci. (18) Sumerowie nazwa nadana ludowi, ktry sam siebie okrela jako ludzie o czarnych gowach. (20) Ang. Doliocephalic okrelenie osb, ktre wedug wskanika antropologicznego klasyfikuj si w dolnej skali indeksu cefalicznego (< 75%). Indeks ten stworzony na pocztku XIX w. by potem krytykowany za rasistowskie podoe i wydwik. (21) Steatopygia cecha charakterystyczna zwaszcza dla niektrych ludw afrykaskich, polegajca na znacznym odkadaniu si tuszczu na poladkach. Zjawisko to szczeglnie widoczne jest u kobiet.

18

VI. PO PROSTU TEGO NIE RB, DOBRZE?

Nie ap, nie poklepuj, nie cignij, nie dotykaj wosw osoby kolorowej, chyba e: jeste z t osob w bliskim, emocjonalnym zwizku znasz t osob wystarczajco dobrze, eby z ni/nim flirtowa ona ci o to prosi. Osoby kolorowe nie s ekstrawertyczne i asertywne. Czasem, jeli spytasz kogo czy moesz dotkn jego/jej wosw, ta osoba odpowie twierdzco, bo czuje si niezrcznie lub nie chce by niegrzeczna. To delikatna sprawa. Nie dotykaj wosw obcych osb, chyba e kto ci o to poprosi. A jeli zera ci z ciekawoci potraktuj to jako trening samokontroli. Moesz medytowa nad powodami, dla ktrych nie moesz si powstrzyma od dotknicia czyich wosw. Pamitaj, osoby kolorowe to nie ywe okazy, a ty nie jeste w zoo. Wiele osb uwaa dotykanie wosw za bardzo intymn spraw. Jeli powiesz komu: Nie myl o tobie jako o: ydzie/wce Czarnym/ej Azjacie/tce Latynosie/sce Mieszkacu/nce Bliskiego Wschodu, Rdzennym Amerykaninie/ Rdzennej Amerykance to nie jest to komplement! Podobnie jeli powiesz: Myl o tobie jako o biaym/ej. Nie opowiadaj ydowi/ce ani osobie kolorowej o tym, jak w przeszoci zachowae/a si w sposb dyskryminujcy wobec osoby o innym kolorze skry. Jeli obrazie/a jak konkretn osob, to jej/jemu nale si przeprosiny. Nie wybieraj na chybi trafi jakiej osoby kolorowej, po to eby jej wyzna swoje grzechy i baga o wybaczenie. Jeli masz tak potrzeb znajd ksidza albo terapeut/k. Nie zakadaj rwnie, e ydzi/wki i osoby kolorowe maj ochot sucha opowieci o tym, jak bardzo uprzedzony jest twj wujek Zdzisek, nie zalenie od tego, jak straszny jest on twoim zdaniem. Dla nas suchanie takich opowieci jest z reguy bardzo bolesne. Dlaczego wcigasz nas w swoje relacje z wujkiem? Zajmij si jego edukacj, jeli nie jest to przypadek beznadziejny. Opisywanie nam jego bigoterii nikomu nie przyniesie nic dobrego. Czasami czonkowie/inie grup rasowych czy kulturowych uywaj w stosunku do siebie nawzajem okrele rasistowskich. Moemy to robi po to, aby zneutralizowa bl jaki powoduje rasizm i antysemityzm. Moemy te ich uywa ironicznie, lub moe to by przejaw naszej zinter-

19

nalizowanej opresji. Niezalenie od powodu, jest to nasza sprawa i nasz problem. W kadym razie, osoba ktra nie jest czonkiem/ini grupy, nie powinna uywa takich sw. Nawet jeli jest mem/on, kochankiem/kochank osoby z tej grupy. Niezalenie od tego, jak bardzo si czuje zwizany/a z t grup i jak bardzo ta grupa j/jego akceptuje. Nawet jeli oni uywaj tych sw przy tobie. Nawet jeli niektre osoby z tej grupy mwi, e nie przeszkadza im uywanie tych sw, uznaj e inni/ne mog si poczu obraeni/one. Jeeli cytujesz czyje rasistowskie wypowiedzi, nie cytuj ich dosownie. Uyj np. tylko pierwszej litery obraliwego sowa. Suchanie takich sw jest dla nas bardzo bolesne niezalenie od okolicznoci. Nie naladuj jzyka, akcentu czy nawykw ydw i osb kolorowych. Nie jestemy postaciami z kreskwek. Nie dotykaj osb kolorowych i ydw, ani nie przekraczaj ich osobistych granic o ile nie nawiesz z nimi bliskich relacji. Jeeli jeste biaym i/lub gojem lub bia i/lub gojk nie zakadaj, e pierwsza napotkana osoba kolorowa czy pochodzenia ydowskiego bdzie miaa ochot dyskutowa z tob na temat tego przewodnika. Czasem jestemy po prostu zbyt zmczeni uczeniem tego przedmiotu. Zdecydowanie nie uywaj takich powiedze jak Kochajmy si jak bracia, liczmy si jak ydziczy ydowskim targiem. Nie mw: O Boe! Ty wcale nie wygldasz jak: Rdzenny Amerykanin/Rdzenna Amerykanka Czarny/a Azjata/tka yd/ydwka Latynos/ska Arab/bka. Niech ci si nie wydaje, e moesz sta si czci jakie grupy etnicznej tylko dlatego, e wydaje ci si e bye/a jej czci w poprzednim yciu. Jeeli jeste biay/a nie opowiadaj osobom kolorowym o swoich zamorskich podrach do ich rodzinnych stron. Szczeglnie jeli nas nie sta na tak podr. Nie oczekuj rwnie, e podzielimy twj zachwyt nad drogimi pamitkami, ktre stamtd przywioze/a. Jeli nie jeste ydem/wk, prosz nie no Gwiazdy Dawida jako elementu ozdobnego. Takie sowa jak gestapo, obz koncentracyjny czy Hitler powinny by uywane jedynie w

20

odniesieniu do Holokaustu. Dla niektrych osb pochodzenia ydowskiego suchanie ich moe by bardzo bolesne. Nie zrwnuj wszystkiego co ze, depresyjne, negatywne z czerni i ciemnoci. Zauwa jak jzyk odzwierciedla rasizm: czarny charakter czarny rynek czarny dzie (np. na giedzie). Sowo oczernia znaczy degradacj poprzez przyciemnianie. Bd kreatywny/a. Istniej tysice przymiotnikw, ktre nie przyrwnuj za do wygldu osb kolorowych. Moe zamiast mwi czarno jak w dupie u Murzyna, zacz mwi biae jak dupa biaasa albo oblene jak biaa larwa? Sprbuj wymyli pozytywne skojarzenia z czerni i ciemnoci, i zacznij ich uywa. Ciemno moe by bogata i gboka, a take chodna i sodka. Czarny jest witym kolorem w wielu religiach. Kiedy nastpnym razem spotkasz ksidza lub zakonnic zauwa w jakim kolorze s ich stroje. Niech ci si nie wydaje, e grzecznie jest pyta osoby kolorowe o ich pochodzenie rasowe. Niektrym nie robi to rnicy, ale czasami moesz kogo miertelnie urazi. Bd uwany/a. Nigdy, przenigdy nie pytaj osoby kolorowej: Dlaczego odcie twojej skry jest tak jasny? Dlaczego twoje wosy s takie proste? Dlaczego twoje wosy s takie jasne? Dlaczego twoje oczy s takie jasne? Dlaczego twoje oczy nie s skone? Instrumenty muzyczne, takie jak bbny, grzechotki czy shekere(21) posiadaj dusz i jeli nale do konkretnej osoby, nie powinny by dotykane przez innych. Nigdy nie dotykaj czyjego instrumentu bez pozwolenia i nie obraaj si, jeli odpowied na pytanie czy moesz? brzmi nie. Nie ponawiaj pytania w nadziei, e osoba zmieni zdanie. Moe je zmieni, kiedy lepiej ci pozna, ale naleganie nic tu nie da. Jeli posiadasz bben, grzechotk, shekere lub inny instrument z dusz, masz prawo odmwi poyczenia go innej osobie, jeli nie masz na to ochoty. Wszyscy ludzie s rwni. Nikt nie jest lepszy od nikogo innego. aden czowiek, niezalenie od koloru skry, jak bardzo byby biedny, ubezwasnowolniony czy niedouczony nie jest mieciem i nigdy nie naley si tak do nikogo zwraca.

(21) Shekere - rodzaj grzechotki wykonanej z wydronej roliny, obwieszonej siatk z muszelkami

21

VII. CZERWONI Z WCIEKOCI

Omieszanie i zoliwoci wobec Rdzennych Amerykanw i naszej kultury stao si tak powszechne, zwyczajne i akceptowane, e nie-Indianom czasem trudno zauway rasizm osadzony gboko w elementach kultury amerykaskiej. W USA uywa si okrelenia daje jak Indianin(22). Co ono waciwie oznacza? Kogo kto daje i odbiera? Tak jak np. Stany Zjednoczone day Indianom ziemi a potem j odebray? Kogo kto nie przestrzega umw? Tak jak np. Stany Zjednoczone, ktre zamay prawie kady z ukadw wynegocjowanych z Rdzennymi Amerykanami? Jeeli mielibymy okrela jak grup ze wzgldu na t wanie cech, moe lepsze byoby okrelenie daje jak Biay? Uywanie sw takich jak Indianie, Czerwonoskrzy jako nazw druyn sportowych(23) jest wyrazem braku szacunku dla kultury Rdzennych Amerykanw. Podobnie, jak uywanie okrele Polaczki z Pitzburga czy Czarnuchy z Nowego Yorku jest obraliwe dla nie-Indian. Kultura Rdzennych Amerykanw jest niejednokrotnie degradowana w USA np. poprzez wykorzystywanie indiaskich obrzdw jako elementw upikszajcych widowiska sportowe. Sprbuj wyobrazi sobie odwrotn sytuacj, np. z wykorzystaniem kielicha mszalnego i monstrancji zamiast tomahawka. By moe cheerliderki w przerwie midzy pierwsz i drug poow meczu mogyby wykona ukad choreograficzny ukrzyowanie i grupowo ukrzyowa kuk imitujca Jezusa? W tym czasie fani skandowaliby hasa, np. aska boska i strzelali z pistoletw na wod wicon. Jeeli czytajc to krzywisz si, kulisz, pocisz lub czujesz si obraony/a, to wanie zaczynasz rozumie jak my si czujemy, kiedy patrzymy na cig trywializacj kultury Rdzennych Amerykanw.
(22) W oryginale Indian giver (23) W USA popularne s takie nazwy druyn sportowych jak Indians, Redskins

22

Wiele osb, pochodzenia nie-Indiaskiego podkrela nasz "szlachetno". Bardziej interesuj ich wasne fantazje na temat Rdzennych Amerykanw, ni prawdziwe potrzeby i pragnienia yjcych Rdzennych Amerykanw. Niewraliwo jest czasem gorsza ni obelga. Kiedy Rdzenni Amerykanie korzystaj ze swoich praw do owienia ryb czy polowania, nie s uprzywilejowani w stosunku do nie-Indian. S to prawa zagwarantowane przez ukady pomidzy suwerennymi narodami i powinny by tak samo uznawane i przestrzegane, jak prawo midzynarodowe. Pokrtne interpretacje prawne i zakamanie sprawiaj e: Kradzie i oszustwa s nielegalne i niemoralne oraz cigane z mocy prawa. wiadome przyjmowanie dbr pochodzcych z kradziey i oszustwa jest nielegalne i niemoralne oraz cigane z mocy prawa. Z mocy prawa, dobra zdobyte nielegalnie powinny by zwrcone penoprawnym wacicielom. Jednak, Mimo e wikszo Pnocnej, Poudniowej i rodkowej Ameryki, i Wysp Karaibskich odebrano yjcym tam narodom si i podstpem, aden europejski najedca nigdy nie zosta za to ukarany bd skazany. A na dodatek modne stao si przypominanie, e te ziemie zostay przejte nielegalnie. Kto pracuje nad tym, aby to naprawi? Kto zamierza odda skradzion wasno prawowitym wacicielom/kom?

23

VIII. ROZWAANIA

Czy masz przyjaci lub znajomych, ktrzy s naprawd fantastyczni ale s rasistami? Jeli przemilczasz ten fakt i akceptujesz go, popierasz ich rasizm. Zrb sobie takie wiczenie: udawaj, e jeste z innej planety i szukasz przykadw typowych istot ludzkich do swojego albumu. Jeeli nigdy nie syszaa/e o rasizmie, wybierzesz najprawdopodobniej osob reprezentujc wikszo na tej planecie kobiet z Azji, Azjatk. Jak wiele stanowi za wiele? Syszelimy ju liberaw mwicych: To wydarzenie jest zbyt biae. Potrzebujemy wicej osb kolorowych. Hm, ilu potrzebujecie? 50? 100? Jaki procent osb kolorowych jest odpowiedni na festiwalu, konferencji, imprezie, w organizacji czy w ssiedztwie? 20%? 50%? A jeli w rezultacie radosnych poszukiwa w wydarzeniu wemie udzia 75% osb kolorowych? 90%? Czy to bdzie wicej ni potrzebujecie? Powiedzcie, jaki jest wasz poziom komfortu rasowego? Afrykaskie rytmy i tace nie s okazj do odrzucania rozsdku i samokontroli, ani zaproszeniem do tego, eby zachowywa si dziko i brutalnie. Afrykaska polirytmia jest bardzo zoona i precyzyjna, a przy tym gboko osadzona w starej duchowej tradycji. To nie jest dla wszystkich. Osoby grajce i taczce obserwuj i suchaj si nawzajem. Improwizujc tworz ustrukturyzowan wymian. Podczas wystpw na scenie, afrykaska muzyka i taniec mog by traktowane jako rozrywka, ale w wikszoci pozostaych sytuacji s rytualnym, duchowym poszukiwaniem lub prywatn rozmow, niekoniecznie otwart dla publicznoci. Jeeli jeste biay/a i znajdziesz si w gronie grajcych i taczcych osb kolorowych, chciaby/aby si przyczy, ale nie wiesz czy to zrobi czy nie, wykorzystaj t okazj do medytacji i skupienia. Odpr si. Oddychaj. Nie zawsze musisz by w centrum tego co widzisz. Osoby kolorowe take potrzebuj czasu i przestrzeni dla swojej tradycji celebrowanej dla nas samych i przez nas samych. Nie oznacza to, e koniecznie musisz odej. To oznacza, e czasami wolelibymy, eby biali zatrzymali si w pewnej odlegoci jako obserwatorzy, a nie wczali si nie zaproszeni. Stj spokojnie i po prostu suchaj. Jeeli grasz na afrykaskim instrumencie powiniene/nna nauczy si poprawnej techniki, tak jakby to byo w przypadku skrzypiec czy fortepianu. Samo walenie w bben nic nie da. Tylko Afrykanie/nki i ich potomkowie/kinie mog by afrykaskimi bbniarzami. Jeeli nie jeste Afrykaninem/nk, granie na afrykaskich bbnach nie uczyni ci afrykaskim bbniarzem/afrykask bbniark.

24

Sprzedawanie przedmiotw kultu Rdzennych Amerykanw nie jest w porzdku. Wielu Rdzennych Amerykanw uwaa rwnie, e sprzedawanie szawi, cedru i tytoniu(24) nie jest w porzdku. Osoby kolorowe z oburzeniem obserwuj, jak przedmioty ich kultu religijnego staj si elementami mody. Osoby kolorowe i ydzi, s takimi przez cae swoje ycie. Jeli yjemy tam, gdzie przewaaj biali goje, przez cae ycie jestemy naraeni na rasizm i antysemityzm. Jestemy ekspertami/kami w naszej sprawie. Jeeli nie wierzysz w to, co kto mwi o swojej wasnej opresji, nie zakadaj automatycznie, e ta osoba nie ma racji, ma paranoj albo jest przewraliwiona. Rasizm i antysemityzm potrafi by gone i oczywiste, ale potrafi te by podstpne i zdradzieckie, w zwizku z czym czasem bardzo trudno je uwidoczni. Mog by tak subtelne, jak mowa ciaa, wzrok czy wrcz wibracje. Ludzie opresjonowani ucz si ufa swojemu instynktowi. Osoby nie majce tych dowiadcze powinny nam w tej kwestii zaufa. Afro-Rdzenni/e Amerykanie/ki maj prawo uznawa i czci zarwno swoich Afrykaskich, jak i Rdzennie Amerykaskich przodkw/inie. Tworzenie grup wsparcia dla osb kolorowych i ydw nie jest odwrotnym rasizmem ani segregacj. Czasem potrzebujemy troch miejsca i przestrzeni, z dala od grupy dominujcej, aby si odpry i by sob. To tak, jak czas spdzony z rodzin. Wikszo w USA to biali goje z ich biaymi, gojowskimi wszechobowizujcymi wartociami. Potrzebujemy poczucia kontroli nad nasz wasn przestrzeni, czasem i wartociami, aby ksztatowa nasz wasn rzeczywisto. Czasem chcemy by sami, by we wasnym gronie ubolewa nad rasizmem i antysemityzmem, i zastanawia si jak sobie z nimi radzi. Czasem potrzebujemy chwili dla siebie, aby zastanowi si nad tym, kim jestemy, z dala od zewntrznych definicji, wpyww i ducha etnocentryzmu. Czasem potrzebujemy miejsca, ktre jest wolne nawet od moliwoci wystpienia rasizmu i antysemityzmu. Wic jeli zobaczysz napis Tylko dla Azjatek, Gmina ydowska, Namiot dla Kobiet Kolorowych, Grupa Dyskusyjna Osb z Bliskiego Wschodu, Konferencja Rdzennych Amerykanw/nek, Otwarte dla Latynosw/sek, wiedz e bdc dla siebie nie jestemy przeciwko komu. Jeeli czujesz si wykluczony/a, widzc jak inni gromadz si w grupach wsparcia, by moe odczuwasz brak czego w swojej wasnej kulturze. Dlaczego w literaturze science fiction, niezalenie od tego jak daleko w przyszo si wybiega i jak wiele lat wietlnych przemierza, wszyscy s zawsze biali?!? Rnorodno osb kolorowych zawsze stanowia atrakcj dla biaych. (Wiemy, jestemy wspaniali, nie da si zaprzeczy). Ale biali nie powinni urzdza sobie zabawy z kultury innych ludzi. Nie jestemy dziwadami. Nie jestemy egzotyczni. Nie jestemy w modzie. Nasza muzyka, sztuka i religia s, z maymi wyjtkami, czci spjnej i znaczcej starej tradycji. Byy rozwijane w poszczeglnych grupach i dla tych grup, przez bstwa i nauczycieli z tych grup, w
(24) Roliny te uwaane s przez Indian za wite i uywa si przy ceremoniach.

25

zalenoci od ich wasnych warunkw, zwizkw z wszechwiatem, histori i filozofi. Nasza kultura niesie w sobie bl, rado, gorycz i nadziej, ktre odzwierciedlaj nasze ycie i zmagania z tzw. zachodni cywilizacj. Podczas gdy, wikszo nurtw filozoficznych ma uniwersalne zastosowania, stao si zwyczajem osb nie kolorowych wybieranie poszczeglnych elementw naszej kultury jako elementw mody. Oznacza to wyrywanie ich z kontekstu, obrabowanie ze wszelkiego znaczenia i mocy. To jest tak, jakbymy wzili wszystkie pikne rzeczy z naszych wasnych kultur. I wzili gwno i krew, i bl, ktrzy biali nam zadali, I dali sobie z tym jako rad Zmieszali to wszystko razem Przerobili na kompost Przeorali Zasiali Wypielili Rozsadzili I wreszcie prosz Oto nasz ogrd Te owoce Te pieni i tace Te wizje. A potem przychodzisz TY wiey z Wielkiego Domu Ktry ani nie sia ani nie ora Ale zamierza zebra plon. Oczywicie, e dzielenie si i przenikanie kultur wrd ludzi jest jak najbardziej naturalne, ale przyjrzyjmy si faktom: dwudziestowieczne biae spoeczestwo jest kulturowo uzalenione od wyzysku. Przeanalizuj swoje osobiste motywacje. Nie zajmuj si tylko braniem i konsumpcj. Jeli jeste biay/a i spotkasz si z wierzeniami Rdzennych Amerykanw, religi Bliskiego Wschodu, afrykask muzyk, azjatyck filozofi czy rytmami latynoskimi sprbuj zachowa rwnowag. Nie ucz si o nas tylko tego co rozrywkowe i ekscytujce, i nie wracaj do swojego wygodnego, biaego, uprzywilejowanego ycia. Naucz si czego o historii ludzi, w ktrych kulturze si taplasz. Naucz si czego o relacjach midzy nasz i twoj kultur. O tym, jak twoje przywileje cz si i przykadaj si do naszej opresji i wyzysku. I co najwaniejsze niech to bdzie wymiana fair daj co w zamian. Jeli chcesz zbiera owoce, to przynie nawozu i zaoraj pole. Oddaj ziemi Indianom i Meksykanom. Zapa odszkodowanie Afrykanom. Pracuj na rzecz autonomii narodw, ktre maj prawo do swojej ziemi (Indianie, Meksykanie) i niepodlegoci Puerto Rico. Przesyaj pienidze na ofiary katastrof na Bliskim Wschodzie i w Azji. Lobbuj w Kongresie za ustanowieniem sprawiedliwych praw imigracyjnych. Zapewnij przewozy dla starszych osb kolorowych i

26

samotnych matek, ktre robi zakupy. W tajemnicy przekazuj pienidze na Narodowy Kongres Afrykaski(25), Akwesasne Notes(26), LaRaza(27). Dopiero potem id na lekcje gry na bbnach afrykaskich, czy lekcje taca afrykaskiego. Potem dopiero zapal szawi i cedr. Czasem biali po zetkniciu si z obc kultur odczuwaj gd ycia duchowego o wikszym znaczeniu ni to, ktre znajduj w XX-wiecznej rzeczywistoci. Nie zapominaj o tym, e biali take pochodz ze wsplnot plemiennych. Jeli jeste biay/a nie neguj swoich wasnych tradycji. One s tak samo dobre, jak kade inne. Pami o twoich przodkach powinna by uszanowana i podtrzymana. Rasa to pojcie arbitralne i pozbawione faktycznego znaczenia. Rasy ludzkie nie istniej. Jeeli w ogle kiedy istniay rasy ludzkie (ktre jednak nie istniay) to w midzyczasie, przez ostatnie 500 000 lat nastpio takie pokrzyowanie genw, e i tak nie utrzymayby si do dzisiaj. Nie ma midzy nami faktycznego podziau, jedynie kontinuum cigych zmian, jako e zbliamy si do siebie i oddalamy zgodnie z przypywami i odpywami ludzkiej populacji. Rasizm to choroba, ktra zabia wicej ludzi ni AIDS. Rasizm wymaga duego nakadu energii i uwagi ze strony opresora, ktry jest zbyt zajty swoimi rasistowskimi dziaaniami, eby zaj si swoim yciem duchowym i kulturowym. Rasizm i inne ideologie oparte na dyskryminacji s marketingowo wspierane przez tzw. edukacj, ktra od dziecka "programuje" ludzi na rasistw, antysemitw itd. Kady kto funkcjonuje w tzw. cywilizowanym wiecie nosi w sobie chorob, jak jest rasizm.

(25) African National Congress gwna organizacja wyzwolecza ludnoci afrykaskiej w RPA, za. w 1912 r. (26) Czasopismo indiaskie (27) Czasopismo ukazujce si w jzyku hiszpaskim

27

IX. PODEJMOWANIE DZIAA

A teraz kiedy ju nauczye/a si dobrych manier, co z nimi zrobisz? Rozwi gboko w sobie prywatne poczucie dumy poprzez: wasn, poza-instytucjonaln edukacj, regularne uczenie si o rzeczach, ktre wydaj si nie mie wpywu na twoje codzienne ycie. Rozwijaj w sobie czysto serca. Jeeli nie moesz jasno i otwarcie powiedzie co mylisz, kwestionuj suszno tego co mylisz. Zbieraj i wykorzystuj wszelkie narzdzia i techniki, ktrymi mona poszerzy swoj wraliwo. Stosuj te najtrudniejsze, bo one z reguy daj najlepsze efekty. Poszukuj nowych narzdzi i technik, ktre rozwijaj wraliwo. Badaj swoj kultur, tak jakby by/a kim z zewntrz. Jeli to bdzie zbyt trudne, znajd kilka osb, ktre nie wyznaj twoich wartoci. Popro, aby opisali ci twoj kultur. Nie przerywaj i suchaj uwanie. Wyobra sobie, e jeste osob, ktra uwaa si za inn ni ty. Przeyj dzie patrzc na wiat tak jak oni. Za, e inni wiedz wicej o swoim yciu i kulturze ni ty. (z Przeciwdziaanie rasizmowi: 7 krokw, ang. Anti-Racism: The 7-Step Program Blanche Jackson) Bd aktywnym sojusznikiem/aktywn sojuszniczk opresjonowanych osb. Podejmuj dziaania na rzecz przerwania opresji. Nie pozwl innym na bycie rasistami i antysemitami w twojej obecnoci. Miej odwag i silne przekonanie o susznoci swoich dziaa, aby sprzeciwia si nawet swoim przyjacioom czy przeoonym w takich sytuacjach. Pisz listy do wydawcw. Wspieraj rolnikw poprzez bojkot produktw firm, ktre obraaj innych. Przekraczaj granice. Bro tego, co uwaasz za suszne. Poszukaj w swoim otoczeniu grupy antyrasistowskiej lub j za. Czytaj ksiki pisane o i przez osoby kolorowe i pochodzenia ydowskiego. Swoje dobre serce i dobre intencje uznaj za najwysz warto. Nie spodziewaj si, e praca przeciwko rasizmowi zawsze bdzie atwa. Nie bj si blu i dyskomfortu. Nie bj si rozwija.

28

X. EPILOG

Czy czytanie tej ksiki byo czasem nieprzyjemne? Jeste zy/a? Zdezorientowany/a? Wzia/wzie to do siebie? C, nic dziwnego. Rasizm narobi niezego baaganu i leczenie z niego czasem bywa bolesne. Pamitaj, e osoby kolorowe i ydzi nie chc i nie potrzebuj czyjego poczucia winy. Chcemy tylko, aby ludzie wzili odpowiedzialno za to, za co powinni i aktywnie pracowali na rzecz zmian. Zapamitaj e: Wszyscy jestemy dziemi Wielkiego Ducha. Jako duchowe i fizyczne istoty jestemy ucielenieniem wysiku Bogini w poszukiwaniu Siebie. Jestemy oddzielni i inni, chocia pochodzimy od tej samej matki, duchowo i biologicznie, i dzielimy te same rda ycia. Naszym najwyszym celem i wyzwaniem jest kocha i opiekowa si sob nawzajem i innymi rzeczami na Ziemi. Pokj i mio wszystkim dzieciom Ziemi.