LEKCJA CZTERNASTA

Przypadki allativus i ablativus. Equ i auta: dwa szczeglne czasowniki. Kocwki zaimkw dzierawczych: nya-, -lya, -lva, -lma, -mma
PRZYPADKI ALLATIVUS I ABLATIVUS Kocwka celownika -n przedstawiona w poprzedniej lekcji moe niekiedy okrela cel czynnoci, jak wtedy, gdy doczana jest do gerundium: enyalien = "aby znw przywoa" (NO, s. 360). Jednak jest to raczej abstrakcyjne okrelenie celu; jak widzielimy, quenejski celownik moe rwnie by tumaczony jako zwrot z przyimkiem "dla", albo odpowiada moe mu zwyky polski celownik. Jednak quenya posiada specjalny przypadek okrelajcy cel w bardziej dosownym znaczeniu "do", "w kierunku", "naprzeciw"; aciski termin okrelajcy taki przypadek to allativus. Odpowiadajc mu quenejsk kocwk jest -nna: Pod hasem Eldanna w indeksie do NO Christopher Tolkien okreli t kocwk jako "przyrostek (...) ruchu w kierunku". Samo sowo Eldanna nie jest tu zym przykadem; mona je tumaczy jako "w stron Elfw" a uywane byo przez Nmenorejczykw w odniesieniu do zatoki na zachodnim wybrzeu Nmenoru wskazujcej kierunek Bogosawionego Krlestwa gdzie mieszkali Eldar. W Wypowiedzi Elendila powtrzonej przez Aragorna na jego koronacji kocwka -nna zawiera pene znaczenie "do" z sugesti ruchu w kierunku: Et Erello Endorenna utlien = "zza Wielkiego Morza przybyem do rdziemia [Endor]." Por. take zdanie Sin Quent Quendingoldo Elendilenna (PM, s. 401) - najwyraniej znaczce "Tak przemwi Quendingoldo do Elendila" (Albo moe "To powiedzia Quendingoldo Elendilowi"; znaczenie sowa sin nie jest cakiem jasne). List do Plotza wymienia formy allativusa dla cirya "statek" i lass "li": ciryanna "do statku" i lassenna "do licia". (Oczywicie akcent pada teraz na samogosk w przedostatniej sylabie z powodu zbitki spgosek wprowadzonej w kocwce -nna: ciryAnna, lassEnna.) Jeli chcemy wic powiedzie "do statku" w quenyi, nie uywamy zazwyczaj osobnego sowa "do", ale stosujemy kocwk -nna: Lelyuvan i ciryanna.
UWAGA: Poza -nna istniej rwnie lady starszego allativusa w quenyi. W praelfickim mia od form -da, pniej zredukowan do -d (WJ, s. 366). W quenyi to -d zmienio si w -z a potem -r, ktre spotkalimy ju w wyrazie mir "do rodka" (znaczy do dosownie mi-r "w-do", por. mi "w"!) Jako e kocwka ta jest taka sama jak kocwka liczby mnogiej -r jak w Eldar, przetrwaa ona tylko w garstce wyrazw oznaczajcych ruch do albo w kierunku jakiego punktu. Wrd potwierdzonych przykadw mamy tar "w tamtym kierunku", oar "poza, daleko", yar "do ktrych" oraz mir "do rodka". Waciwie "do rodka" moe brzmie rwnie minna z normaln "wspczesn" kocwk -nna. Podobnie "w tamtym kierunku" moe brzmie tanna jak rwnie tar.

W liczbie mnogiej kocwka -nna zmienia si w -nnar, std lassennar "do lici" i ciryannar "do statkw" (np. lelyuvan i ciryannar "pjd do statkw"). Kocowe -r pojawiajce si tutaj zdaje si by tym samym elementem liczby mnogiej, ktry znamy z form mianownika takich jak Eldar, ciryar.

Skoro quenya moe wyrazi "do, w kierunku" za pomoc kocwek przypadkowych, powstaje oczywicie pytanie, czy istnieje rwnie kocwka na "od, z". Istnieje. Jak wspomnielimy w lekcji 11, kocwka dopeniacza -o moe niekiedy przyjmowa to znaczenie, jak w jednym wyrazie w Namri: Oiolosso = "z Oioloss" (Wiecznie Biaej Gry). Jednak ide "z, od" mona wyrazi bardziej regularnie przez przypadek ablativus, oznaczany kocwk -llo. Zgodnie z Listem do Plotza moemy mie formy takie jak lassello "od licia" i ciryallo "ze statku" (ponownie akcentowane oczywicie na przedostatni sylab). Moemy wic budowa takie zdania, jak tulin i ciryallo "przychodz ze statku". Aby spojrze na przykad z Tolkiena, por. zwrot mtima hrestallo "z ostatniego brzegu" z wiersza Markirya. Zarwno allativus jak i ablativus wystpuj w zwrocie telmello talmanna "od kaptura [telm] do podstawy [talma]", czyli "od gry do dou". (Pod hasem TEL w Etymologiach w LR zwrot ten jest waciwie zacytowany jako "telmello telmanna, ale jest to najwyraniej bd w druku, gdy haso TAL ewidentnie pokazuje, e wyraz "podstawa, fundament, korze" to nie telma lecz talma.) Jeli chodzi o liczb mnog ablativusa najwyraniej istnieje kilka moliwoci. Podobnie jak przyrostek -nna dla allativusa zmienia si w -nnar w liczbie mnogiej, kocwka ablativusa -llo moe mie swj odpowiednik w liczbie mnogiej -llor: w wierszu Markirya Tolkien uy elenillor jako ablativusa liczby mnogiej od elen "gwiazda", czyli "z gwiazd". Rwnie tumaczc na queny Pod Twoj obron Tolkien odda "od wszelakich zych przygd" (dos. "od wszelkich niebezpieczestw") jako ilya raxellor (VT44, s. 5); rzeczownik "niebezpieczestwo" zdaje si brzmie rax. (Przy okazji moglibymy tu spodziewa si raczej ily raxellor, por. ily tier "wszystkie cieki w Namri.) Jednak zgodnie z Listem do Plotza ablativus liczby mnogiej powinien mie kocwk -llon. Mamy wic tu ten sam znacznik liczby mnogiej jak w kocwce -on dla celownika liczby mnogiej (podstawowe -o + oznaczenie liczby mnogiej -n, WJ, s. 407). Jedna z wczesnych tabel quenejskich kocwek przypadkowych wymienia zarwno -llor jak i -llon jako moliwe kocwki ablativusa w liczbie mnogiej. Tak wic "przychodz z statkw" mogoby najwyraniej brzmie zarwno tulin i ciryallor jak i tulin i ciryallon. Zazwyczaj preferuj -llon, wersj z Listu, jako e jest on naszym najlepszym pniejszym rdem odnonie quenejskiego systemu przypadkw - ale -llor naley rwnie uzna za poprawn alternatyw. Liczba podwjna allativusa / ablativusa: Formy podwjne kocwek allativusa i ablativusa zawieraj znany nam ju element podwjny -t, ktry zastpuje jedn ze spgosek przyrostkw -nna i -llo, tworzc -nta i -lto. Std mianownikowi ciryat "dwa statki, para statkw" odpowiada allativus ciryanta

"do pary statkw" i ablativus ciryalto "z pary statkw". Tych przykadw Tolkien uy w Licie do Plotza, ale ponownie niepewne jest to, czy te same kocwki byy doczane do rzeczownikw, ktre tworz mianownik liczby podwjnej za pomoc -u a nie -t. Uywajc Aldu jako naszego standardowego przykadu, czy "do Dwch Drzew" brzmiaoby Aldunta czy po prostu Aldunna? Podobnie czy "od Dwch Drzew" powinno brzmie Aldulto czy prosto Aldullo? Skaniam si bardziej do Aldunna, Aldullo, ale z braku potwierdzonych przykadw nie moemy by tu pewni. (Patrz dokadniejsze rozwaenie tego w Dodatku do kursu.) Dodatkowe odcienie znacze allativusa i ablativusa: Podczas gdy zasadnicze znaczenia tych przypadkw to "do" i "od", mog one mie rwnie inne odcienie znacze. Nie zawsze obecny jest koncept waciwego fizycznego ruchu do albo od czego. Zauwamy zastosowanie ablativusa w zwrocie z ksiki J.R.R. Tolkien Artist and Illustrator: Itarild Ondolindello, "Itarild z Ondolind", identyfikujce Idril jako osob yjc w Gondolinie; quenejski dobr sownictwa nie oznacza koniecznie, e Idril opucia Gondolin. By moe ablativus moe by uywany rwnie w inne sposoby, ktre nie sugeruj ruchu. Warto zauway, e odnonie quenejskiego czasownika ruc- "czu przeraenie i strach" Tolkien napisa, e wystpuje on w konstrukcjach "<<od>> obiektu wzbudzajcego strach" (WJ, s. 415). Nie zapewni adnych dalszych informacji ani przykadw, ale "od" zazwyczaj wyraane jest w quenyi za pomoc ablativusa. Skoro wic quenejski wyraz "potwr" to ulundo, by moe "boj si potwora" tumaczyoby si jako rucin i ulundollo. Jeli chodzi o allativus, nie zawsze znaczy on "do", ale moe rwnie sugerowa "na": Znaczenia te s powizane z ten sposb, e przedmiot lecy "na" czym w pewien sposb rwnie zblia si "do" niego, chocia nie ma tu waciwego ruchu. To zastosowanie allativusa w typowej sytuacji wie si z czasownikiem caita- "lee", jak w zdaniu z wersji prozaicznej Namri: Mori caita i falmalinnar, "ciemno ley na pienistych falach" (falma "pienista fala", tutaj nie tylko z kocwk allativusa -nnar, ale take ze znacznikiem "liczby mnogiej czstkowej" -li, w tym kontekcie oznaczajcym wielk ilo fal. W interlinearnym tumaczeniu w RGEO, s. 67 Tolkien zanalizowa falma-li-nnar jako "pieniste fale-wiele-na"). Dalsze przykady na formy allativusa oznaczajce "na" znale mona w wierszu Markirya; mamy tam atalanti mindolinnar (albo mindonnar) "na zwalone wiee" oraz axor ilcalannar "na kociach byszczcych". Jednak czytelnik powinien rwnie zauway, e podczas gdy allativus i ablativus nie musz zawsze wskazywa na fizyczny ruch do albo od czego, ich podstawowe znaczenie "do, w stron" i "od" moe by rwnie wzmocnione. Zamiast oznacza po prostu ruch "w stron" czego, allativus moe wskazywa rwnie na ruch "do rodka" czego. Wrd potwierdzonych przykadw mamy

ari lantier cilyanna "morza spady w otcha" (LR, s. 56) oraz mannar Valion "do rk Vali [Valar]" (Pie Friel). Ablativus moe podobnie oznacza ruch "ze rodka" czego, a nie tylko "od" tego czego: wyraz sindanriello wystpujcy w Namri mona tumaczy jako "z wewntrz szarego kraju" (cho w interlinearnym tumaczeniu w RGEO, s. 67 Tolkien podzieli to jako sinda-nrie-llo, "szary-kraj-z"). Te dodatkowe zastosowania ablativusa i allativusa mog prowadzi do pewnych niejasnoci: czy lenden i coanna naley interpretowa jako "poszedem w stron domu" czy "poszedem do domu"? Tam, gdzie mog pojawi si takie trudnoci prawdopodobnie najlepiej jest uy niezalenego sowa mir (albo minna) jeli chcemy wyrazi "do rodka": Lenden mir/minna i coa. Jeli chodzi o "ze rodka" w odrnieniu od "z, od", Wypowied Elendila pokazuje, e sowo et mona umieci przed form ablativusa aby sprecyzowa znaczenie: Et Erello (...) utlien, dos. "z wewntrz Wielkiego Morza przybyem." Mona by nawet analizowa et "ze rodka" jako przyimek czcy si w ablativusem (tak jak "bez" czy si z dopeniaczem). Dodawanie kocwek allativusa i ablativusa do rzeczownikw koczcych si na spgoski: Przyrostkw -nna i -llo oraz ich odmian dla liczby mnogiej i podwjnej nie mona doda bezporednio do rzeczownikw koczcych si na spgoski bez stworzenia niedozwolonych zbitek spgosek. Przykadowo allativus "do Elendila" nie moe brzmie **Elendilnna, gdy fonologia quenejska nie dozwala poczenia "lnn". Jak wskazuje forma Elendilenna wystpujca w PM, s. 401 mona obej ten problem przez wstawienie samogoski czcej e przed kocwk przypadka. Formy ablativusa i allativusa wystpujce w Wypowiedzi Elendila w WP mog by przykadem wanie tego: et Erello "zza Wielkiego Morza" (Er: quenejska nazwa oceanu), Endorenna "do rdziemia" (Endor: w quenyi "rdziemie"). Jednak wyraz Er bywa rwnie cytowany w formie Er (SD, s. 305), a Endor jest skrcon form dawniejszego Endr, wic nie moemy by cakiem pewni, czy kocowe e pojawiajce si przed kocwkami przypadkowymi w formach Erello, Endorenna nie jest po prostu czci samych rzeczownikw. Z drugiej strony przykad Elendilenna niemal z pewnoci zawiera czc samogosk e, gdy nie ma powodw aby podejrzewa, e imi Elendil kiedykolwiek koczyo si na -. Tak wic podstawow strategi dla unikania niechcianych zbitek spgosek przed kocwkami przypadkowymi jest prawdopodobnie wstawianie -e- przed kocwk. Naley jednak zauway, e w przypadku rzeczownikw z liczbie mnogiej wymagajcych samogoski czcej, zdaje si, e preferowane jest raczej -i- ni -e-. Wspomnielimy ju, e w wierszu Markirya Tolkien uy elenillor jako ablativusa liczby mnogiej od elen "gwiazda". W skutek tego kocwk ablativusa lm -llor zostaa dodana do mianownika lm eleni. Jedna z wersji wiersza Markirya zawieraa rwnie mindoninnar jako allativus lm "na

wiee" (zanim Tolkien zdecydowa si na wersj skrcon, patrz niej). Tutaj kocwka lm allativusa zostaa dodana do mianownika lm mindoni "wiee".
UWAGA: Zauwamy jednak, e rzeczowniki na - z liczb mnog mianownika na -i (np. lass "li", lm lassi) nie zmieniaj swojego kocowego - na -i przed -nnar albo -llon / -llor. List do Plotza wskazuje, e lm forma allativusa i ablativusa od lass to lassennar i lassellon a nie **lassinnar, **lassillon. Por. take raxellor a nie **raxillor jako ablativus lm od rax "niebezpieczestwo" (VT44, s. 5). Kocwki allativusa / ablativusa s po prostu dodawane do nie odmienionego rzeczownika na -. W tej kwestii ablativus i allativus rni si od dopeniacza - rzeczownik tworzcy mianownik liczby mnogiej na -i zawsze otrzymuje t kocwk przed dodaniem kocwki dopeniacza liczby mnogiej -on - dopeniacz lm od lass to lassion a nie **lasseon.

Jeli nie wstawia si samogoski czcej, inn metod na pozbycie si niechcianych zbitek spgosek jest po prostu ominicie kocowej spgoski rzeczownika, ktry ma otrzyma kocwk przypadkow. Szczeglnie wtedy, gdy kocowa spgoska rzeczownika jest identyczna z pierwsz spgosk kocwki, te dwie spgoski mog si po prostu poczy. Jak wspomniaem wyej Tolkien uy najpierw mindoninnar jako liczby mnogiej allativusa od mindon "wiea". Ale potem zdecydowa si porzuci samogosk czc przed -nnar i wprowadzi form skrcon: mindonnar, co stanowo po prostu mindon-nnar. Jak wida kocowe -n z mindon czy si w pierwszym n z kocwki -nnar. Bardziej znanym przykadem jest Elenna (od Elen-nna) jako nazwa Nmenoru. Podywszy za Gwiazd Erendila przed ocean do nowej ziemi Edainowie "nazwali j Elenn, co znaczy W Stron Gwiazd" (Akallabth; por. NO, s. 360: Elennanr = "Ziemia zwana Ku Gwiazdom"). W podobny sposb by moe ablativus od Menel "niebo" mgby - a nawet powinien brzmie Menello (Menel-llo) a nie Menelello.
UWAGA: Mona si zastanawia jak traktowane s pewne szczeglne formy rdzeni. W przypadku talan, talam- "podoga" allativus "do podogi" albo "na podog" mona by prawdopodobnie wyrazi jako talamenna ze wstawion samogosk czc (ablativus niemal z pewnoci brzmiay talamello), ale by moe moglibymy wyj rwnie od talan i uy talanna (od talan-nna) jako allativusa? A co z rzeczownikami takimi jak toron, torn- "brat"? Czy "do brata" brzmiaoby tornenna z czc samogosk e pomidzy rdzeniem a kocwk zaimkow, czy po prostu toronna od toron-nna? Na tym etapie nie sposb powiedzie co Tolkien zaakceptowaby jako poprawn queny. Nie odrzucabym adnej z tych moliwoci jako bdnej.

Wyglda na to, e kocowe -n czterech stron wiata Formen, Hyarmen, Rmen, Nmen "pnoc, poudnie, wschd, zachd" regularnie wypada przed kocwkami allativusa, ablativusa i miejscownika (miejscownik omwimy w nastpnej lekcji). Jedna z przystani na wschodzie Nmenoru nazywana bya Rmenna, dosownie "na wschd" (patrz haso w indeksie do NO i por. LR, s. 47) - najwyraniej dlatego, e statki stamtd odpyway za wschd. Oczywicie Rmen-nna > Rmenna jest tylko kolejnym przykadem ostatniej spgoski rzeczownika czcej si z pierwsz spgosk kocwki, gdy w tym przypadku s one identyczne. Jednak Namri zawiera przykad Rmello "ze wschodu" jako ablativus od Rmen "wschd", a tu nie ma wtpliwoci, e kocowe -n zostao pominite aby unikn niedozwolonej formy **Rmenllo. By moe Rmenello w samogosk czc byoby rwnie poprawn form, ale jak wspomniaem wyej formy skrcone zdaj si by norm w przypadku wyrazw okrelajcych cztery strony wiata odmienionych w allativusie lub ablativusie.

EQU I AUTA: DWA SZCZEGLNE CZASOWNIKI Czasownik equ: Wczeniej wprowadzilimy ju quenejski czasownik "mwi" albo "powiedzie": quet- (aoryst quet, czas teraniejszy quta, czas przeszy quent). Jednak czasownik ten nie zawsze jest uywany; istnieje alternatywny wyraz, ktry mona stosowa do wprowadzania cytatw. W WJ, s. 392 Tolkien wspomina o (...) ciekawej i najwyraniej archaicznej formie, ktra przetrwaa tylko w jzykach Amanu: [praelfickie] *ekw, q[uenejskie] eque, t[eleriskie] epe. Nie ma ona form czasw (...) zazwyczaj uywana jest albo przed nazw wasn (lp albo lm) albo penym zaimkiem niezalenym i znaczeniu mwi / mwi albo powiedzia(a) / powiedzieli. Potem nastpuje cytat, albo bezporednio, albo rzadziej porednio po spjniku "e" [np. "Galadriela powiedziaa, e chce wyruszy do rdziemia"] Jeli chodzi o odmian, equ moe by najprostszym czasownikiem w caym jzyku. "Nie ma ona form czasw", tak wic equ mona interpretowa albo jako czas przeszy "powiedzia", albo jako teraniejszy "mwi()", zalenie od kontekstu (by moe obejmuje take czas przyszy "powie[dz]"!) Uywany jest gownie tam, gdzie podmiotem jest peny zaimek niezaleny (omwiony dalej w tym kursie) albo nazwa wasna (nie rzeczownik pospolity). Zauwamy rwnie szyk wskazywany przez Tolkiena: wyraz equ wystpuje przed podmiotem. Tolkien nie poda waciwych zda zawierajcych wyraz equ, ale na podstawie podanych przez niego informacji co takiego musi by moliwe: Equ Elendil: "Et Erello Endorenna utlien." Elendil mwi / powiedzia: "Zza wielkiego Morza przybyem do rdziemia." Tolkien przetumaczy equ nie tylko jako "mwi", ale te jako "mwi". Wyglda wic na to, e w przeciwiestwie do normalnych czasownikw equ nie przyjmuje kocwki -r nawet wtedy, gdy ma podmiot w liczbie mnogiej albo kilka podmiotw. Zauwamy, e Tolkien napisa, e equ jest zazwyczaj "uywane (...) przed nazw wasn (lp albo lm)". Nazwy wasne normalnie nie wystpuj w liczbie mnogiej (poza przypadkami takimi, jak "w tym miecie mieszka wielu Janw"), tak wic kiedy Tolkien pisa o nazwach wasnych "lm", prawdopodobnie mia na myli kilka nazw wasnych wystpujcych razem. Musimy wic zaoy, e takie zdanie byoby do przyjcia: Equ Altariel an Teleporno: "Utlienn Valinorello." Altariel i Teleporno [Galadriela i Celeborn] mwi / powiedzieli: " Przybylimy z Valinoru" (zauwamy kocwk -mm dla liczby podwjnej "my"!)

Tolkien wskaza, e equ rzadko przyjmowao jakiekolwiek przyrostki, zazwyczaj nawet nie kocwki zaimkowe (WJ, s. 392), chocia mog wystpi formy takie jak equen "powiedziaem". (WJ, s. 415). Nie mona popeni bdu zastpujc equ form czasownika quetnormalnie odmienion (Elendil quet / quent "Elendil mwi / powiedzia", Altariel ar Teleporno quetir / quenter "Galadriela i Celeborn mwi / powiedzieli") Tam, gdzie podmiot nie jest nazw wasn ani penym zaimkiem niezalenym, wyglda na to, e forma quet- byaby preferowana: I ns quent "kobieta powiedziaa". By moe istotny jest te szyk zdania. Tolkien napisa, e equ uywane jest do wprowadzenia cytatu wystpujcego po nim; jeli osob mwica jest wymieniona po cytacie, by moe lepiej jest uy formy quet-, np. Equ Elendil: "Utlien." = Elendil powiedzia "Przybyem." ale: "Utlien" Elendil quent = "Przybyem" powiedzia Elendil. Rwnie w zdaniu, gdzie nie jest wymieniony porednio ani bezporednio cytat najlepiej prawdopodobnie uy formy quet-. Por. wspominany wyej potwierdzony przykad Sin Quent Quendingoldo Elendilenna (PM, s. 401) najwyraniej znaczcy "Tak przemwi Quendingoldo [= Pengolodh] do Elendila". By moe quent mona by zastpi tu equ - ale prawdopodobnie nie. Czasownik auta-: Czasownik ten oznacza "przemija" albo "odchodzi, opuszcza (miejsce w mylach osoby mwicej)" (WJ, s. 366). Czytelnicy Silmarillionu natknli si w rozdziale 20 na fragment okrzyku bojowego: Auta i lm! "Noc przemija!" Zgodnie z zasadami wyoonymi jak dotd w tym kursie czasownik ten jest do nieregularny, chocia Tolkien by moe nie myla o nim w ten sposb: w WJ, s. 366 odnosi si do rnych jego "regularnych" form. W kadym razie czas przeszy od auta- to nie **autan jako moglibymy si tego spodziewa. Istnieje waciwie kilka moliwych form czasu przeszego. Jedn z nich jest anw, stworzone na pomoc wrostka nosowego od pierwotnego rdzenia wyrazu AWA; kocwka -ta w auta- (pierwotne ?awat-) nie wystpuje w ogle w tej formie przeszej. Jednak forma anw bya "spotykana jedynie w jzyku archaicznym", tak wic skupimy si na formach bardziej "wspczesnych". Istniej dwa zestawy form czasu przeszego i perfektu dla czasownika auta-, ktre maj nieco inne odcienie znaczenia. Jeli znaczy on "odszed" w czysto fizycznym sensie, o kim kto opuci jedno miejsce i poszed w inne, uywana jest forma czasu przeszego oant. Wedug Tolkiena forma ta jest

"regularna dla czasownika na -ta tej klasy" (chocia wikszo czasownikw na -ta zdaje si tworzy czas przeszy przez zwyke dodanie kocwki -n). Ten czas przeszy ma pochodzi od awant, najwyraniej formy awat z wrostkiem nosowym a w quenyi formy te regularnie rozwiny si w oant i auta. (Jeli chodzi o zmian awa > oa por. pewien wyraz wprowadzony w poprzedniej lekcji hroa "ciao", ktre Tolkien wywid od pierwotnego sraw.) - Czas perfekt od auta- uywanego w tym samym "fizycznym" znaczeniu to oanti = "odszed [w inne miejsce]". Ta forma perfektu najwyraniej jest po wpywem czasu przeszego oant. Tolkien zauway, e forma oanti wykazuje "intruzj n z [formy czasu] przeszego" (WJ, s. 366) - normalnie wrostek nosowy nie wystpuje w czasie perfekt. Drugi zestaw form czasu przeszego i perfektu czasownika auta- zdaje si by rwnie nieregularny. Alternatywny czas przeszy to vn, a perfekt avni. Pierwsza sylaba vn najwyraniej jest quenejsk pochodn od w (WJ, s. 366, najwyraniej kolejna manifestacja AWA), podczas gdy kocwka -n musi by normaln kocwk czasu przeszego. (Ponownie forma perfektu zdaje si by pod wpywem czasu przeszego - n z vn wkrada si w perfekt avni.) Forma vn i odpowiadajcy jej perfekt avni nabray bardziej "abstrakcyjnego" znaczenia ni formy oant, oanti. Vn nie oznacza "odszed (w inne miejsce)", ale raczej "znikn", "przemin". Perfekt avni wystpuje (ze znacznikiem liczby mnogiej -r) w Namri w zdaniu yni ve lint yuldar avnier = dos. "dugie lata miny jak szybkie yki". To zdanie dobrze ilustruje znaczenie tego perfektu, gdy oczywicie nie chodzi tu o to, e yni czyli "dugie lata" odeszy w inne miejsce (por. oantier!). One po prostu miny i teraz ich nie ma. Tam, gdzie podmiot jest bardziej namacalny ni "dugie lata" formy vn / avnir sugerowaby, e podmiot znik, jest stracony, umar itd. Tolkien wskaza, e znaczenie vn / avni jest pod wpywem powizanego sowa vanwa "miniony", "przeszy", "stracony". Pojawia si ono dwa razy w Namri: S vanwa n, Rmello vanwa, Valimar = "stracony, stracony Valimar dla tych, co zostali na wschodzie". W WJ, s. 366 Tolkien nazywa vanwa "imiesowem biernym" od auta-, chocia najwyraniej nie ma on zwizku z imiesowami biernymi, ktre omawialimy wczeniej w tym kursie (tworzonymi przez kocwk -na lub -ina). Istniej pewne dowody na istnienie alternatywnego, rzadszego imiesowu na -nwa. Jednak dla naszych celw nie ma duego znaczenia czy nazwiemy vanwa imiesowem czy po prostu przymiotnikiem odczasownikowym (jak robi to Nancy Martch w swojej Basic Quenya).
UWAGA 1: Jak wspomniaem w lekcji smej, by moe Tolkien piszc Namri myla o wyrazie avnier jako o perfekcie od wymienionego w Etymologiach czasownika vanya- "i, odej, znikn" (patrz haso WAN). Powinnimy jednak przyj koncepcj z czasw po WP o czasowniku auta-, pojawia si on w kocu w podstawowym rdle, jakim jest Silmarillion. Co ciekawe, wyraz przymiotnikowy vanwa "miniony, przeszy, stracony" znale mona ju w Leksykonie qenejskim z roku 1915 (QL, s. 99) i zachowa si od przez wszystkie etapy rozwoju quenyi.

UWAGA 2: W Etymologiach pod hasem GAWA wymieniony jest osobny wyraz auta- "wynajdowa". Wyglda na to, e pniejszy czasownik auta- "odej" nie istnia jeszcze na etapie, gdy Tolkien pisa Etym. Jeli jednak zaakceptujemy oba te czasowniki jako aktualne w jednej formie quenyi, bdziemy mogli rozrnia je w niektrych czasach, gdy auta- "wynajdowa" moe mie najprostszy czas przeszy autan.

KOCWKI ZAIMKW DZIERAWCZYCH Omwilimy ju pewn ilo kocwek zaimkowych, ktre mona dodawa do czasownikw i ktre funkcjonuj jako podmiot: -ny (bardzo czsto skracane do -n) "ja", -ly "ty, wy", -nt "oni" oraz -lv i -lm "my" (wczne i wyczne, mamy rwnie -mm i -ngw jako inne kocwki na "my", ale ich dokadne zastosowanie w pniejszych etapach wiecznie ewoluujcego scenariusza Tolkiena nie jest jasne). Wspomnielimy rwnie, e quenejskie zaimki zazwyczaj wystpuj postaci kocwek a nie osobnych wyrazw. Zaimki mog rwnie opisywa posiadanie albo wasno. Wrd polskich zaimkw dzierawczych mamy "mj" (oraz "moja", "moje", "moi"), "twj", "nasz", "ich". Rwnie dla tych zaimkw quenya posiada kocwki, cho s one, jak wskazuje logika, doczane do rzeczownikw a nie czasownikw. Przykadowo kocwka "mj" to -nya. Zatem "mj dom" to coanya, podczas gdy "mj kraj" brzmiaoby nrenya. Akcent pada teraz na sylab przed kocwk zaimkow: co-A-nya, n-RE-nya. Wszystkie kocwki zaimkowe zaczynaj si na zbitk spgosek a zgodnie z normalnymi zasadami akcent pada na przedostatni sylab gdy po samogosce w niej wystpuje zbitka spgosek. Zauwamy, e wszystkie wprowadzone dotd kocwki podmiotu kocz si na samogosk -: -ny "ja", -ly "ty, wy" itd. Odpowiadajce im kocwki dzierawcze mona wywie prosto zmieniajc ostatni samogosk na -a,, zatem: -ny "ja" / -nya "mj" -ly "ty, wy" / -lya "twj, wasz" -lv "my" (wczne) / -lva "nasz" (wczne) -lm "my" (wyczne) / -lma "nasz" (wyczne) Tak wic poza coanya "mj dom" moemy mie coalya "twj dom", podczas gdy zarwno coalva jak i coalma tumaczyoby si na polski jako "nasz dom".
UWAGA: Jeli chodzi o rozrnienie midzy wcznym a wycznym "nasz" odpowiada ono cile rnicy midzy wcznym a wycznym "my", wyjanionej w poprzedniej lekcji. Std "nasz dom" wyraane jest jako coalva jeli ci, do ktrych si mwi nale do wacicieli domu i w ten sposb s wczeni w wyraz "nasz". Odwrotnie, coalma uywana si jako "nasz dom" jeli mwimy do kogo, kto nie naley do wacicieli domu i nie zalicza si do wyrazu "nasz"

Zdaje si rozsdnym zaoeniem, e kocwka -nt "oni" ma swj odpowiednik -nta "ich", chocia przyrostek ten nie jest potwierdzony w opublikowanych materiaach. Jedynym problemem moe by to, e jest ona taka sama, jak kocwka allativusa liczby podwjnej, ale w kontekcie nie byoby trudno okreli czy, powiedzmy, ciryanta naley interpretowa jako "do pary

statkw" czy "ich statek". Prawdopodobnie kocwki te mona by nawet poczy: ciryantanta "do ich pary statkw"! Nie bd tworzy adnych wicze opartych na niepotwierdzonej kocwce -nta "ich", ale sdz, e bezpiecznie mona uywa jej przy pisaniu. czenie kocwek zaimkw dzierawczych z kocwkami przypadkw i liczb: czenie tych dwch rodzajw ukazuje prawdziw ilo form, jakie moe przyj quenejski rzeczownik. Daje nam to setki moliwych kombinacji, ale s one tym wanie - kombinacjami - uyte tu kocwki w adnym wypadku nie s a tak liczne, tak wic obcienie pamici uczcego si nie jest zbyt wielkie. Mamy tu sambelya "twj pokj" (samb "pokj, komnata" + -lya "twj, wasz") odmienione przez wszystkie omwione dotd w kursie liczby i przypadki. Nawet jeli lista ta wyda si z pocztku skomplikowana i przytaczajca, atwo mona odkry, e jest ona doskonale regularna i w pewien sposb nie zawiera wcale nowych informacji - trzeba zacz tylko od sambelya "twj pokj" i traktowa go jak kady inny rzeczownik na -a, dodajc normalne kocwki liczby i przypadka. Jedyn konsekwencj jest to, e nowy wyraz ma liczb mnog na -r (sambelyar "twoje pokoje"), chocia samb "pokj" wystpujce samo miaoby liczb nog na -i (sambi "pokoje"). MIANOWNIK / BIERNIK: liczba pojedyncza sambelya "twj pokj", podwjna sambelyat "twoja para pokoi", mnoga sambelyar "twoje pokoje". (W archaicznej quenyi, ktra miaa osobny biernik, napotkalibymy prawdopodobnie B. lp sambely i B. lm sambelyai, ale w tym kursie nie uywamy oddzielnych form biernika.) DOPENIACZ: lp sambelyo "twojego pokoju" (kocwka dopeniacza -o regularnie zastpuje kocowe -a z sambelya mimo, e to -a jest tu czci innej kocwki), podwjna sambelyato "twojej pary pokoi", lm sambelyaron "twoich pokoi". POSSESSIVUS: lp sambelyava "twojego pokoju ", podwjna ? sambelyatwa "twojej pary pokoi", lm sambelyaiva "twoich pokoi". (Chocia podajemy tu to samo tumaczenie dla dopeniacza i possessivusa, istniej oczywicie pewne subtelne rnice znaczenia, ktre je dziel.) CELOWNIK: sambelyan "twojemu pokojowi", podwjna sambelyant "twojej parze pokoi", lm sambelyain "twoim pokojom". ALLATIVUS: sambelyanna "do twojego pokoju", podwjna sambelyanta "do twojej pary pokoi", lm sambelyannar "do twoich pokoi". ABLATIVUS: sambelyallo "z twojego pokoju", podwjna sambelyalto "z twojej pary pokoi", lm sambelyallon (albo -llor) "z twoich pokoi". (W przypadku allavitusa i ablativusa akcent pada na samogosk przed kocwk przypadkow [np. sambelyAllo], zgodnie z normalnymi zasadami akcentowania - ktre dotycz kadej wymienionej tu formy.

UWAGA: Wypowied Elendila zawiera sowa sinom maruvan, ar hildinyar dos. "w tym miejscu zamieszkam i moi dziedzice". Z przykadu hildinyar "moi dziedzice" mona by wnioskowa, e rzeczowniki w liczbie mnogiej w formami lm na -i (jak hildi "dziedzice") powinny przyjmowa t kocwk przed kocwkami zaimkowymi i drugorzdnymi znacznikami liczby mnogiej (jak -nya- oraz -r w hildinyar). Jeli tak, "twoje pokoje" powinno brzmie sambilyar a nie sambelyar jak zasugerowaem wyej. Jest to moliwe, ale hildinyar ma swoje wasne cechy szczeglne, patrz niej.

Zauwamy, e kocwki zaimkw dzierawczych s normalnie dodawane najpierw, a kocwki dla liczby i przypadka dopiero po nich: "z twojego pokoju" to zatem sambelyallo a nie sambellolya. Uywajc przykadu napisanego przez Tolkiena Anar caluva tielyanna dos. "Niech soce wieci na twoj drog" (NO, s. 20). Rzeczownik ti "droga" wystpuje tu w poczeniu z przyrostkiem zaimkowym -lya "twj" a tielya "twoja droga" jest dalej rozwinite przez kocwk allativusa -nna "na" aby wyrazi "na twoj drog". (W pewnych opublikowanych pomiertnie tekstach Tolkiena pojawia si odwrotny szyk, wic by moe "na twoj drog" mogoby take brzmie tiennalya. Ale kolejno "najpierw kocwka zaimkowa, potem kocwka przypadkowa" zdaje si by najbardziej kanoniczna i jest konsekwentnie uywana w tym kursie.) Inny przykad rzeczownika posiadajcego zarwno kocwk zaimkow jak i kocwk przypadka pojawia si w najsynniejszym elfickim pozdrowieniu "gwiazda byszczy nad godzin naszego spotkania": Elen sla lumenn' omentielvo. W tej lekcji wreszcie poznalimy ca gramatyk potrzebn do penego zrozumienia tego zdania: Elen "gwiazda", sla "wieci" (czas teraniejszy cigy czasownika sil-), lmenn' albo w penej formie lmenna "na godzin" (rzeczownik lm "godzina" + kocwka allativusa -nna "na") i wreszcie wyraz istotny w aktualnych rozwaaniach: omentielvo. Naley go analizowa jako rzeczownik abstrakcyjny (albo gerundium?) omenti "spotkanie" + kocwk -lva jako wczne "my" (potwierdzone jak dotd tylko tutaj), a omentielva "nasze spotkanie" posiada tu jeszcze kocwk dopeniacza -o wyraajc "naszego spotkania": std omentielvo, gdy kocwka -o zastpuje kocowe -a. Pierwsze wydanie WP (1954-55) zawierao omentielmo zamiast omentielvo, ktr to wersj Tolkien wprowadzi w poprawionym wydaniu w roku 1966). Jeli chodzi o wytumaczenie tej zmiany, opublikowano do sprzeczne i niejasne informacje. Tolkien najwyraniej stworzy "wewntrzne" wyjanienie dla tej zmiany, krtko streszczone przez jedn z uwag Humphreya Carpentera w zbiorze listw Tolkiena pod jego redakcj (Listy, s. 674, przypis do listu nr 205): Elficki jzyk quenya ma podwjn fleksj, zalen od liczby osb; Tolkien kiedy zauway, e niezrozumienie tego jest "bdem powszechnie popenianym przez miertelnikw". Podobnie jest w tym wypadku. Tolkien sporzdzi notatk mwic, e w "Ksidze Tana z Minas Tirit" - jednym z domniemanych rde Wadcy Piercieni - bya

pisownia omentielvo, lecz e w (zaginionym) rkopisie prawdopodobnie byo omentielmo i e omentielvo, sdzc z kontekstu, jest form prawidow. Caa ta sprawa jest raczej niejasna i bardzo chcielibymy zobaczy rda, jakie Carpenter ma dla tego tajemniczego wyjanienia. Co waciwie jest pomyk wystpujc w "(zaginionym) rkopisie" (!) napisanym przez samego Froda Bagginsa (!!)? Dlaczego omentielmo jest niepoprawne a omentielvo poprawne "sdzc z kontekstu"? Zgodnie z tym rdem zwizana jest z tym "podwjna fleksja". W pierwszej wersji tego kursu zinterpretowaem to nastpujca: Frodo mwic do Gildora "gwiazda byszczy nad godzin naszego spotkania" powinien by uy podwjnego "my". Nie wyglda to na racy bd, gdy mwic "nasze spotkanie" Frodo mg odnosi si do swojej grupy (hobbitw) spotykajcej grup Gildora (Elfw). Zatem liczba zwizanych osb znacznie przekraczaa dwa i mnogie "nasz" byoby jednak poprawne. Mimo to jedyny wniosek, jaki mog wycign z niejasnej uwagi Carpetnera to to, e omentielvo znaczy "naszego (podwjnego) spotkania", podczas gdy omentielmo znaczyoby "naszego (mnogiego) spotkania". Staraem si powiza jako -v- z zaimkw na -lv- z kocwk liczby podwjnej -u, tak wic zaimki na -lv- odnosiby si do podwjnego "my" wskazujcego jedynie na dwie osoby: "ty i ja". Jednak do wczeniej pojawio si inne wytumaczenie tej maej pomyki gramatycznej Froda - bdu miosiernie poprawionego w "Ksidze Thana z Minas Tirith" przez pniejszego skryb. Dick Plotz, zaoyciel Tolkien Society of America i adresat Listu do Plotza sam popeni bd, ktry poskutkowa bdn wersj w niektrych amerykaskich wydaniach WP. Oto jego wyznanie, zacytowane za Introduction to Elvish z roku 1978 (pod redakcj Jima Allana), s. 20: Oryginalna wersja to Elen sla lumenn' omentielmo, co znaczy dosownie "Gwiazda byszczy nad godzin naszego (mojego, jego, jej, NIE twojego) spotkania". Tolkien po namyle zmieni to na omentielvo, "naszego (mojego, twojego, by moe jego lub jej) spotkania". Bya to oczywicie poprawna zmiana i tak wystpio to w najwczeniejszych wydaniach wydawnictwa Ballantine. Ja jednak uznaem to za oczywisty bd i przekonaem Ballantine do POPRAWIENIA tego! Ta "poprawka" wprowadzia kolejny bd gdy [jak w kocu wydrukowano] omentilmo, o ile mi wiadomo, nie znaczy nic. Teraz nie chc tego zmieni, poniewa to zbyt kosztowne. Ale omentielvo jest poprawne. Przepraszam za zamieszanie. (O ile wiem w aktualnych wydaniach amerykaskich bd spowodowany przez dobre w zamyle, ale le ukierunkowane starania pana Plotza zosta ju

poprawiony.) Tak wic Plotz mwi nam tu, e omentielvo zawiera wczne "my" (ktre jest poprawne w tym kontekcie), podczas gdy odrzucona forma omentielmo zawiera "my", ktre Tolkien ostatecznie uzna za wyczne (a zatem w tym miejscu nieodpowiednie, gdy Frodo mwic "nasze spotkanie" oczywicie wcza Elfw, do ktrych mwi do "nas"). Nie jest to wyjanienie, ktre zasugerowa Carpenter w cytowanym wyej przypisie do listu nr 205, gdzie problem zdaje si opiera raczej o "podwjn fleksj" lub jej brak. Jednak Plotz sugeruje, e jego wyjanienie oparte jest na licie, ktry otrzyma od Tolkiena, chocia list ten najwyraniej ju nie istnieje (szkoda... zarwno lingwici tolkienowscy jak i kolekcjonerzy byliby bardzo zainteresowani). W styczniu 2002 r. mielimy Vinyar Tengwar #43, gdzie redaktorzy komentuj "restrukturyzacj systemu zaimkowego, ktra poprzedzia poprawione wydanie Wadcy Piercieni" (s. 6). Jedna ze zmian wizaa si z "przesuniciem -lm- do -lv- jako znacznika" mnogiego wcznego "my, nasz". (Poprzednio -mm- byo wyczne a -lm- wczne; teraz Tolkien ustali -lm- jako wyczne podczas gdy -lv- zostao wprowadzone jako nowy zaimek wczny, zastpujc -mm-, ktre wedug VT43, s. 6 stao si teraz "podwjne"... Najpniej na tym etapie mona zrozumie uwag Christophera Tolkiena w SD, s. 440 - e cige zmiany jego ojca s "czsto frustrujce dla tych, ktrzy badaj jego jzyki"!) Informacje z VT43 zdaj si potwierdza wyjanienie Plotza na temat zmiany omentielmo > omentielvo, ale nie popieraj jake niejasnej uwagi Humphreya Carpetnera w Listach, s. 674. Bill Welden, czonek grup, ktra ma za zadanie publikowa lingwistyczne rkopisy Tolkiena dorzuci swj wkad w notce na Elflingu 8 lutego 2002 r.: Zdanie Carpentera nie naley do kanonu, gdy zostao wybrane z notatek Tolkiena bez jego zgody, mogo wic by chwilow (le pomylan) koncepcj. Zdanie Plotza, ktre mwi jedynie, e -lmo byo pomyk, jest kanoniczne, gdy Tolkien wszystko rozway (...) i zdecydowa si na wysanie tego w korespondencji Welden argumentuje wic "skoro Tolkien wysa to wyjanienie do Dicka Plotza musimy uzna je za kanon". Mog wprawdzie zacytowa rne pomysy jzykowe z listw Tolkiena, ktre jednak pniej opuci. (Drastyczny przykad: w 1958 r. Tolkien napisa do Rhony Beare, e "Valarowie nie mieli wasnego jzyka, jako e go nie potrzebowali", ale w eseju Quendi i Eldar napisanym by moe zaledwie rok pniej zacytowa wiele sw z jzyka Valar - Listy, s. 422 i WJ, s. 397-407.) Jednak w aktualnej wersji tego kursu przyjem system zaprezentowany w VT43 i przez Dicka Plotza. Zatem mnogie "nasz" wczne jest wskazywane przez kocwk -lva, mnogie "nasz" wyczne ma kocwk -lma i istnieje te najwyraniej kocwka -mma dla "podwjnego" nasz (chocia pozostaje niejasne czy jest ono wczne, "twj i mj" czy wyczne "jego / jej i mj"). Odpowiada to kocwkom "my" uytym w poprzedniej

lekcji: -lv jako wczne "my" podczas gdy -lm jest wycznym "my" (a -mm podwjnym "my" - nie wiadomo wcznym czy wycznym). Dodawanie kocwek zaimkowych do rzeczownikw zakoczonych na spgosk: Aby unikn niedozwolonych zbitek spgosek mona wstawi dodatkowa samogosk -e- przed kocwk zaimkow tam, gdzie to konieczne. Jak pamitamy ta dodatkowa samogoska moe pojawi si te przed kocwkami przypadkw. Poczenie atar "ojciec" i -lya "twj" aby wyrazi "twj ojciec" daoby prawdopodobnie atarelya (jako e **atarlya nie jest dozwolonym sowem). "Nasz ojciec" potwierdzony jest jako ataremma w tumaczeniu modlitwy Ojcze nasz (VT43, s. 8; pniejsza wersja co ciekawe posiada taremma z dug samogosk pocztkow, co moe by skrtem od a Ataremma, "Ojcze nasz" w woaczu). Forma ta pochodzi z wczeniejszej fazy koncepcyjnej, gdzie kocwka dla wcznego "nasz" brzmiaa wci -mma a nie -lma jak pniej, ale naley zauway, e Tolkien wstawi -e- jako czc samogosk midzy rzeczownikiem na kocwk. Gdyby poprawi tumaczenie Ojcze nasz w ostatnich latach ycia, pierwsze sowo zmieniby prawdopodobnie na atarelma (albo tarelma) z now kocwk, ale t sam samogosk czc. By moe jeli rzeczownik wystpuje w liczbie mnogiej jako samogoski czcej uy naley i jeli kocwki zaimkowe i przypadkowe zachowuj si w ten sam sposb. Por. form uyt przez Tolkiena elenillor jako "z gwiazd" Std "twoje gwiazdy" mogoby podobnie brzmie elenilyar, a "nasi (wyczne) ojcowie" powinno ewidentnie brzmie atarilmar a nie atarelmar. (Oczywicie to kocowe -r funkcjonuje tu przede wszystkim jako znacznik liczby mnogiej, nie bdzie i tak nieporozumienia jeli chodzi o liczb.) By moe hildinyar "moi dziedzice" z Wypowiedzi Elendila jest przykadem tego, jeli rzeczownik "dziedzic" to ?hil z rdzeniem hild-, std lm hildi. Jednak kocwka -nya "mj" zdaje si by w tym wzgldzie wyjtkiem. Tam, gdzie wymagana jest samogoska czca najwyraniej zawsze preferuje ona -i-, niezalenie od tego czy dodawana jest do rzeczownika w liczbie mnogiej czy pojedynczej. Wyglda na to, e ta samogoska czca odzwierciedla samogosk pierwotnego rdzenia tworzcego eldariskie zaimki pierwszej osoby, czy NI2 (wymienione w Etymologiach i zdefiniowane po prostu "ja"). Pie Friel zawiera Anarinya a nie **Anarenya jako "moje soce". Podobnie "mj ojciec" to raczej atarinya (LR, s. 61) a nie ?atarenya; nie moemy by pewni, czy ta druga forma jest w ogle dozwolona. Liczba mnoga (mianownika) "moi ojcowie" brzmiaaby oczywicie atarinyar, tak wic liczba pojedyncza i mnoga pozostaj oddzielne. W ten sam sposb form lp od hildinyar "moi dziedzice" jest hildinya "mj dziedzic" w t sam samogosk czc i, gdy jest ona zawsze preferowana przy kocwek -nya (forma hildinya bya hipotez, gdy pisaem pierwsz wersj tego kursu, ale teraz pojawia si w rkopisie Tolkiena: VT44, s. 36). W przypadku innych

kocwek, takich jak -lma "nasz" moglibymy prawdopodobnie wiedzie rnic midzy hildelma (?) "nasz dziedzic" i hildilmar "nasi dziedzice"; w drugim przypadku -i jest normaln kocwk liczby mianownika liczby mnogiej uywanej jako samogoski czcej. (Etymologie pod hasem KHIL wymieniaj dokadnie tak form mnog - hildi - tak tumaczone jako "nastpcy", zblione do "dziedzicw" w znaczeniu.) Sugerowano, e kocwka -nya dodana do rzeczownika na - rwnie zastpiaby to - za pomoc -i- (podobnie jak kocwka lm -i zastpuje kocowe - kiedy dodawana jest do rzeczownika). Jednak jeden tolkienowski przykad opublikowany latem roku 2000 pokazuje, e tak nie jest: VT41, s. 11 zawiera renya, a nie **rinya jako "moje serce" (r "serce" w znaczeniu "wewntrzny umys"). Zgodnie z systemem, ktry staramy si tu zarysowa nawet liczba mnoga "moje serca" brzmiaaby renyar a nie ?rinyar, gdy r koczy si na - i nie wymaga samogoski czcej. Por. List do Plotza: lassennar, nie lassinnar jako allativus liczby mnogiej od lass "li" - cho mianownik lm to lassi. W podobny sposb prawdopodobnie mielibymy lassenya "mj li" i lassenyar "moje licie" (a nie **lassinyar). Samogoska czca -i- pojawia si tylko wtedy, gdy kocwk otrzyma ma rzeczownik w liczbie mnogiej koczcy si na spgosk; rzeczowniki w liczbie pojedynczej maj natomiast -e-, poza przypadkiem kocwki -nya "mj", ktra preferuje -iniezalenie od tego, czy rzeczownik jest w liczbie pojedynczej czy mnogiej. (Jeli jest to lm, bdzie to odpowiednio wskazane przez drugorzdne kocwki dla liczby i / lub przypadka dodane po kocwce -nya.)
UWAGA: Oczywicie musimy zaoy, e rzeczowniki na - majce formy rdzenia na -i- wystpiyby w tej wanie formie przed dodan kocwk. Tak wic jeli lr (lri-) znaczy "pie", "moja pie" to ewidentnie lrinya (lm lrinyar "moje pieni"). Ale jest to waciwie zupenie inna kwestia, gdy tu mielibymy lri- przed jakimkolwiek przyrostkiem zaimkowym albo przypadkowym (lrilya "twoja pie", dopeniacza lrio "pieni" itd.)

W niektrych przypadkach zamiast wstawia samogoski czce uywa si skrconych form. NO, s. 173 dostarcza formy aranya, nie przetumaczonej, ale najwyraniej znaczcej "mj krl" (Erendis uywa tego sowa zwracajc si do Krla Nmenoru). Jest to najwyraniej aran "krl" + -nya "mj", niemoliwa forma **arannya zostaje uproszczona do aranya. By moe araninya byoby rwnie dozwolone w quenyi, ale kiedy rzeczownik koczy si na tak sam spgosk, na jak zaczyna si kocwka zaimkowa, moe by dozwolone poczenie ostatniej spgoski rzeczownika i pierwszej spgoski kocwki - zjawisko to mona take zaobserwowa w przypadku kocwek przypadkowych. (Por. mindonnar a nie mindoninnar allativus lm od mindon "wiea"; by moe "moje wiee" to mindonyar a nie mindoninyar.) Szczeglnie w przypadku kocwki -nya "mj" formy skrcone mog pojawi si nawet wtedy, gdzie skrt taki nie jest "konieczny" aby uzyska dozwolony wyraz quenejski. Wyraz "syn" brzmi yondo, wic "mj syn" moe po prostu brzmie yondonya i nie ma powodw by sdzi, e nie jest to forma

poprawna. Jednak w LR, s. 61 Elendil zwraca si do swojego syna yonya, najwyraniej skrcon form yondonya. By moe yonya moe by uywane jako "mj synu" przy bezporednim zwracaniu si do tego syna. Jeli tak, byoby to analogiczne do innego przykadu - jeden z quenejskich wyrazw oznaczajcych "dziecko" co hna albo hina z krtk samogosk - drugie z nich uywane jest tylko przy "zwracaniu si do (maego) dziecka" (WJ, s. 403). Tolkien zapisa dalej, e hina jako forma woacza wystpowao czsto w formie hinya "moje dziecko" - czyli skrcona forma hinanya (dalej WJ 403). Podsumowanie lekcji czternastej: Quenejski przypadek allativus ma kocwk -nna (lm -nnar) i podstawowe znaczenie "do, w stron", np. ciryanna "do statku". W pewnych kontekstach moe rwnie wyraa "na" albo "do rodka". Przypadek ablativus ma kocwk -llo (lm -llon albo -llor) i oznacza "z, od", np. "ze statku"; czasami ablativus moe rwnie sugerowa "ze rodka". Formy podwjne kocwek allativusa i ablativusa do -nta i -lto (przynajmniej w przypadku rzeczownikw z formami podwjnymi mianownika na -t; by moe rzeczowniki o formie podwjnej na -u miayby podstawowe kocwki -nna i -llo po tej samogosce). Jeli rzeczownik koczcy si na spgosk ma otrzyma kocwk allativusa lub ablativusa, przed t kocwk wstawi mona samogosk czc (w lp -e-, lm -i-) aby unikn niedozwolonej zbitki spgosek; inaczej uy mona formy skrconej (np. Rmello "ze wschodu" od Rmen-llo). - Czasownik equ jest szczegln form, ktrej nie odmienia si przez czasu i ktra rzadko przyjmuje jakiekolwiek kocwki; oznacza on "powiedzia" albo "mwi" i uywany jest do wprowadzania cytatw tam, gdzie podmiot (ktry wystpuje po czasowniku equ a przed cytatem) jest nazw wasn lub zaimkiem niezalenym. - Czasownik auta- "odchodzi, przemija, opuszcza" ma raczej zaskakujce formy czasu przeszego i perfektu: oant oraz oanti kiedy odnosi si do fizycznego opuszczenia jednego miejsca (i udania si w inne), ale vn i avni kiedy odnosi si do znikania, przemijania lub umierania. Quenejskie zaimki dzierawcze s zazwyczaj wyraane za pomoc kocwek dodawanych do odpowiedniego rzeczownika (rzeczy, ktra jest posiadana). Te przyrostki to -nya "mj", -lya "twj", -lva "nasz" (wczne) oraz -lma "nasz" (wyczne). Kocwki na "my" przeszy pewne zmiany w latach szedziesitych, ale to zdaje si by ostateczn decyzj. Zauwamy, e te kocwki dzierawcze odpowiadaj kocwk zaimkw w podmiocie, przy czym te pierwsze kocz si na -a a te drugie na - (std niepotwierdzona kocwka "ich" moe brzmie -nta odpowiadajce -nt "oni). Istnieje rwnie kocwka dla podwjnego "nasz", najwyraniej -mma po zmianach, chocia jest niejasne czy jest to kocwka wczna ("mj i twj") czy wyczna ("jego / jej i mj"). Tam gdzie to konieczne midzy rzeczownik a kocwk zaimkow wstawi mona samogosk czc, prawdopodobnie na tych samych zasadach, jakie odnosz si do kocwek przypadkowych -nna i -llo, z tym wyjtkiem, e -nya "mj" zdaje si preferowa samogosk czc

-i-. Kiedy rzeczownik otrzyma kocwk zaimkow mona go dalej odmienia wedug liczby i przypadka tak jak jakikolwiek regularny rzeczownik na -a. SOWNICZEK Wyczerpalimy ju zasb liczebnikw gwnych 1-12 (czne w hipotetyczn forma rasta). Wysze liczby s niestety raczej niepewne, cho mamy tu pewne poszlaki. Mog doda nieco rozwaa na ten temat w dodatkach do tego kursu, ale w nastpnych paru lekcjach wprowadzimy potwierdzone liczebniki porzdkowe - wyraajce kolejno lub miejsce w cigu, takie jak "pierwszy", "drugi", "trzeci" itd. minya "pierwszy" (por. liczebnik min "jeden" i kocwka przymiotnikowa -ya. Pierwotna nazwa pierwszego hufca Elfw to Minyar, dosownie "Pierwsi", cho Noldor nazywali ich pniej Vanyar czyli "Pikni" [WJ, s. 380, 382-383].) equ "mwi(), powiedzia(a)" (czasownik bezczasowy wprowadzajcy cytaty) auta- "opuci, odej" (czas przeszy oant i perfekt oanti, alternatywnie vn i avni,
dwie ostatnie formy odnosz si do znikania albo umierania, jak wyjaniono wyej). "Imiesowem biernym" od auta- ma by vanwa "utracony, miniony, przeszy" ale wyraz ten mona traktowa niemale jak niezaleny przymiotnik.

menta- "wysya" ruc- " czu strach lub przeraenie "; "ba si" (uywane w zwrocie "od" obiektu
wypeniajcego strachem; prawdopodobnie znaczy to, e dopenienie powinno wystpowa w ablativusie)

ambo "wzgrze" mindon "(wielka) wiea" (por. Mindon Eldaliva czyli "Wielka Wiea Eldali" wymieniona
w Silmarillionie. Pierwsza sylaba mindon jest spokrewniona z liczebnikiem min "jeden", std mindon od odizolowana wiea, nie cz wikszej budowli.)

Nmen "Zachd" (por. Nmenor, Nmenr "Westernesse" czyli "Kraj Zachodu": nme(n)nr). Zdaje si, e nazwy kierunkw traktowane s jak nazwy wasne, pisane z duej litery i uywane bez rodzajnika; por. Rmello w Namri (ktre Tolkien przetumaczy "from the East" ["ze Wschodu"] chocia w tekcie quenejskim nie ma i). samb "pokj, pomieszczenie" (sindariskie sam, samm-; por. Sammath Naur czyli dos.
"Komnaty Ognia" we wntrzu Gry Przeznaczenia)

yondo "syn" haira "daleki, odlegy" et "poza" (z ablativusem wyraa "na zewntrz")
Jako dodatek do tradycyjnej listy dwunastu nowych wyrazw wprowadz take par nazw wasnych koniecznych w tych wiczeniach. Zgodnie z zaoeniem unikania bezporednich odniesie do legendarium Tolkiena w tych wiczeniach nie pojawi si tu adne nazwy wasne stworzone przez niego. Jednak moemy uku wasne imiona uywajc jego zasad. Kocwka -(n)dil czsto wystpuje w imionach mskich i oznacza "przyjaciela" albo "mionika", np. Erendil "Przyjaciel Morza" albo Elendil "Przyjaciel Gwiazd" (ale sugeruje ono rwnie "Przyjaciel Elfw", gdy wyrazy elen i Elda by pocztkowo ze sob zwizane i nawet mylone przez Edainw: WJ, s. 410). Moemy wic odway si na, powiedzmy, imi Calandil "Przyjaciel wiata". Jeli chodzi o imiona eskie jednym z zauwaalnych wzorw jest to, e przymiotniki na -a mona zmieni na imiona eskie przez zmienianie kocwki na - (nie myli w form mnog przymiotnikw). Przykadowo jedna z krlowych Nmenoru nazywaa si Anacalim, najwyraniej stworzone od formy stopnia najwyszego ancalima "najjaniejsza, nadzwyczaj jasna". (Podobnie imiona mskie mona tworzy przez zmienienie kocwki -a na -o albo -on, por. Sauron od przymiotnika saura "ohydny, wstrtny" - i nagle rozumiemy dlaczego Czarny Wadca nie pozwala swoim sugom na uywanie swojego elfickiego imienia!) Wychodzc wic od odpowiedniego przymiotnika takiego jak nessima "modzieczy" moemy uku wiarygodne imi eskie Nessim "Modziecza". Jednak znaczenia imion Calandil i Nessim nie s istotne w tych wiczeniach.

WICZENIA 1. Przetumacz na polski: A. Lelyuvalv i mindonello i coanna. B. Ily Eldar avnier Ambarello. C. I Naucor utlier i orontillon; elendient i coannar ar scar limpelva. D. I mi ohtari mapuvar i malta lielvava mentien harmalvar haira nrenna. [Lielvava = lielva + kocwka przypadkowa -va!] E. I ns oant coanyallo ar lend i srenna. F. I minya cirya tuluva Nmello. G. Quen ruc i rvillon, an amtient i aran lielmo, ar vant auta nrelmallo. H. Equ Nessim Calandilenna: "Yondonya avni sambenyallo!" 2. Przetumacz na queny (i zauwa, e "nasz" ma by we wszystkich przypadkach w liczbie mnogiej, albo wczne albo wyczne, gdy nie jest pewne czy podwjne "my" na -mma jest wczne czy wyczne): I. Calandil powiedzia [do] Nessim: "Twj syn wyszed z naszego domu, gdy wszyscy chopcy poszli na wzgrze". J. Z nieba [Menel: niebo] soce daje wiato naszemu (wczne) wiatu i caa ciemno mina. K. Calandil powiedzia zemu krlowi: "Wysae wojownikw do wiey aby znale moich synw. Moi niewolnicy ochroni chopcw i oni nie bd zgubieni!" L. Mczyzna majcy [arwa] statki chcia odej i wszystkie statki ruszyy na zachd. M. Poszlimy (wyczne) po dwupokojowego mieszkania [liczba podwjna od samb!] a mczyzna ze wzgrz da twojemu synowi wielki miecz mwic [qutala]: "Ten miecz pochodzi [= przychodzi] z dalekiego kraju z najdalszego zachodu." N. Wszystkie drzewa zginy i zniky z naszego (w.) kraju a Calandil i Nessim powiedzieli: "Wylemy naszych (wy) niewolnikw, aby znaleli kraj z [albo "majcy" = arwa] wiele drzew." O. Panna powiedziaa zwierzciu: "Boj si twoich wielkich rogw (podwjne)." P. Poszedem do naszego (w.) pokoju aby zebra moje rzeczy gdy chciaem da mojemu bratu moj pierwsz ksik; ksika leaa na pododze. DODATKOWE WICZENIA
zawierajce quenejskie rzeczowniki czce kocwki zaimkowe z przyrostkami dla liczby i przypadka

(Czytelnicy mog sprawdzi klucz do poprzednich wicze przed przejciem do tych.) Powysze wiczenia zawieraj kilka przykadw rzeczownikw z zarwno kocwkami zaimkowymi jak i przypadkowymi, np. lielvava "naszego ludu". Wywiczony quenyista byy w stanie wysnu znaczenie takich form po jednym zerkniciu, waciwie postrzegajc pojedynczy wyraz ostolvallon jako jedno znaczenie "z naszych miast", bez potrzeby wiadomego dzielenia go na osto-lva-llo-n "miasto-nasz-z-lm". Oczywicie wywiczony quenyista umiaby take tworzy takie wyrazy czc potrzebne kocwki bez zastanowienia. 3. Przetumacz ponisz list pojedynczych wyrazw quenejskich na wyrazy lub zwroty po polsku.
[Tam, gdzie polski odpowiednik nie pozwala jednoznacznie odrni possesivusa i dopeniacza podana jest nazwa przypadka: poss. lub dop.]

a) Coalvallon b) Hroanyan c) Hroalvain d) Lambelvar e) Nrelyanna f) Engwelmar g) Aranelyallo h) Mlinyo i) Mlinyaron j) Ostolvannar k) Lielmo l) Yondolyava m) Sambelmat n) Sambenyant o) Sambelyato p) Sambelvanta q) Sambelyalto r) Lienyava s) Yondolvaiva t) Trilyan u) Lielmaiva v) Nerinyaiva w) Nerinyava x) Seldonyain y) Ciryalmalto z) Yondommo 4. Przetumacz na pojedyncze sowa w quenyi:

a) Do twoich wzgrz b) Dla naszego (wy.) pokoju c) Twoja dwutomowa ksika (uyj podwjnej formy od parma) d) Do twojej wiey / Do twoich wie (przetumacz lp i lm osobno) e) Naszej krlowej (wy. poss.) f) Moich sistr (poss.) g) Od mojej siostry h) Naszych darw (dop., w.) i) Naszego zota (dop., w.) j) Dla naszej (w) radoci k) Twojego wina (dop.) l) Z twojego wiata m) Mojego soca (dop.) n) Dla mojego krla o) Naszego syna (poss. wy) p) Naszych pucharw (dop., wy.) q) Twojej parze ptakw (uyj formy podwjnej od aiw) r) Do naszych (wy.) podwjnych murw (uyj formy podwjnej ramba) s) Z naszych (w.) podwjnych murw (tak samo) t) Z twoich ziem u) Moich [dwch bliniaczych] sistr (dop., uyj formy podwjnej seler, sell-) v) Naszych skarbw (dop. wy.) w) Do naszych (w.) koni x) Naszym koniom (liczba podwjna = "koniom nas dwch") y) Dla mojego brata z) Do naszych (wy.) drzew