Zdarzyo si dnia...

Jolanta Szczygie-Rogowska Daniel Bokowski

Zdarzyo si dnia...
Kalendarium wydarze polityczno-gospodarczych i kulturalnych w Biaymstoku w latach 19191939 na podstawie lokalnej prasy

Wstp Adam Czesaw Dobroski

Ksinica Podlaska Muzeum Podlaskie Polskie Towarzystwo Historyczne Oddzia w Biaymstoku Biaystok 2001

Projekt okadki: Dariusz Grski Redakcja i korekta: Daniel Bokowski, Jolanta Szczygie-Rogowska Skad: Daniel Bokowski Zdjcia ze zbiorw Muzeum Historycznego Oddzia Muzeum Podlaskiego w Biaymstoku Copyright by Jolanta Szczygie-Rogowska Copyright by Daniel Bokowski Biaystok 2001 ISBN 83-88248-90-1 Ksika ukazaa si dziki wsparciu finansowemu: PLUM Sp. z o.o. Urzd Miasta w Biaymstoku WIMAR Przedsibiorstwo Produkcyjne Przedsibiorstwo Geologiczne TRAP Studnie Gbinowe Spectrum. Sp. z o.o. Autoryzowany dealer Forda Legar s.c.

Wydanie I, Biaystok 2001 Objto 8 arkuszy wydawniczych Nakad 400 egzemplarzy

Wstp
Ogaszam Pastwu dobr nowin, bo oto dziki wysikom pani kustosz biaostockiego Muzeum Historycznego Jolanty Szczygie-Rogowskiej i doktora Daniela Bokowskiego powstao kalendarium Biaegostoku okresu midzywojennego. Dziki za innym jeszcze yczliwym osobom i instytucjom ukazuje si ono drukiem. To jeszcze jeden dowd na odsanianie dziejw naszego miasta, w tym przypadku lat pozornie niezbyt odlegych, ale ju zapomnianych. Z pewnoci rzeczywisto peerelowska nie sprzyjaa utrwalaniu legendy Biaegostoku midzywojnia, czyli jak si wwczas mwio orodka buruazyjnego i sanacyjnego. Nie yczyy sobie tego wadze, take napywajca ludno miaa waniejsze sprawy na gowie, nie przejawiaa wikszego zainteresowania losami biaostoczan z dziada pradziada. Przyjmowano wic bezkrytycznie stwierdzenia, e bya to tylko wie wojewdzka, a jeli ju miasto, to brzydkie, biedne, bardziej ydowskie ni polskie, zacofane. Wierz, e w niezbyt odlegym czasie pojawi si dua monografia Biaegostoku lat 19191939. Nim to si jednak stanie gorco, z penym przekonaniem, zapraszam do lektury kalendarium wydarze spoeczno-gospodarczych i kulturalnych. Nieco wbrew temu tytuowi ksika zawiera rwnie sporo informacji z ycia politycznego miasta, sfery obyczajowoci. Przywouje wiele osobistoci wymienianych z imienia i nazwiska oraz uwzgldnionych w indeksie, dostrzega rne grupy, spoecznoci, bohaterw incydentalnych zdarze. Przewracajc strony odbywamy wdrwk w czasie, ale take po ulicach i placach Biaegostoku, zagldamy do wntrz reprezentacyjnych, do szk, zakadw pracy i domw, niekiedy mieszamy si z tumem. Tak przegldamy kartki z biaostockiego kalendarza, te witeczne i te zwyke, czerwone i czarne. Mona cieszy si radoci mieszkacw i dzieli ich troski.

Pierwsze wieci w kalendarium pochodz z 1919 r., poprzedzaj nawet wyzwolenie miasta. Obserwujemy zmagania o godny status miasta i wojewdztwa, budowanie nowych struktur ju w Polsce wolnej. Tej wolnoci trzeba byo broni latem 1920 r., o czym jednak mamy mniej danych przepisanych ze stron wczesnych gazet. Z kolei rok 1921 zapisa si midzy innymi wizyt honorowego obywatela miasta Marszaka Jzefa Pisudskiego. Daway jednak zna o sobie trudnoci gospodarcze, zwaszcza przemysu wkienniczego, ktry utraci dostp do rynkw wschodnich. 27 lipca 1922 r. na domiar zego miasto nawiedzia powd. Cieszono si natomiast z powrotu osb bliskich i za takich uznano take onierzy skierowanych do garnizonw biaostockich: uanw z 10 puku, piechurw z 42 puku, artylerzystw konnych. W 1923 r. stolic wojewdztwa odwiedzi Prezydent RP Stanisaw Wojciechowski, rok pniej palono marki polskie, bo zakoczya si galopujca inflacja i do obiegu weszy zotwki. W 1925 r. odbyo si pierwsze zebranie komitetu budowy kocioa na wzgrzu w. Rocha, take w Biaymstoku reagowano spontanicznie na przewrt majowy 1926 r. Z wydarze roku 1927 mona wspomnie o wizycie esperantystw i likwidacji Okrgu Szkolnego Biaostockiego. W nastpnym roku emocjonowano si potyczkami na forum Rady Miejskiej, nadciga kryzys gospodarczy. W 1929 r. miasto otrzymao w darze od wojewody ywego jelenia! Tak mona zatrzymywa take uwag na wydarzeniach wanych i anegdotycznych z lat trzydziestych. Zadziwia powcigliwo w prezentowaniu przez pras trudnoci gospodarczych, za to rok 1931 mona miao uzna za rekordowy pod wzgldem liczby odsonitych pomnikw. W 1932 r. podjto walk z projektami likwidacji wojewdztwa biaostockiego, a w 1933 r. miejscowi ydzi protestowali przeciwko zajciom w Niemczech i nawoywali do bojkotu towarw made in Germania. To byy zarazem lata triumfu wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego i pocztek wielkiej kariery prezydenta miasta Seweryna Nowakowskiego. Rok 1935 aoba po mier Marszaka, 1936 wyjtkowo duo imprez kulturalnych, 1937 cig dalszy oywienia kulturalnego, ale i czste strajki, niepokoje spoeczne, 1938 oznaki nadcigajcego zagroenia, mobilizacja narodu do obrony, zapewnienia generaw,

1939 jeszcze w pierwszych dniach sierpnia wystpowa Cyrk Staniewskich, mao kto ju jednak myla nad Biak o rozrywce. A potem zapisy dni wojny a do 14 wrzenia, ostatniego dnia wolnoci. To tylko przykady, do dowolnie wybrane z ksiki J. Szczygie-Rogowskiej i D. Bokowskiego. S oczywicie i fakty powracajce: wybory parlamentarne i miejskie, rocznice i wita, wizyty wysokich dostojnikw kocielnych i pastwowych, poary i wydarzenia natury kryminalnej, zachowania modziey. Wyjtkowo duo miejsca zajmuj potwierdzenia o spektaklach teatralnych i seansach filmowych, wystpach wielkich gwiazd i rywalizacji sportowcw, odczytach i ambitnych wystawach. Powstaway stowarzyszenia, snuto projekty nowych inwestycji, toczono spory o herb, nazwy ulic, wydatki z budetu. Miasto chciao odrabia zalegoci z okresu zaborowego, zyskiwa na wygldzie. Nie o wszystkim dowiemy si z kalendarium, bo nie o wszystkim pisaa tamta prasa. Co gorsze, nie zachowaa si wikszo starych egzemplarzy dziennikw, tygodnikw i miesicznikw, nie moemy wci sign po wiadomoci z gazet ydowskich. A jednak zrobiono naprawd wiele i planuje si kolejne publikacje. Domylam si, e autorzy z wdzicznoci przyjm wszelkie uwagi i uzupenienia. My za winnimy im ju teraz podzikowanie za t ksik. Pastwu ycz przyjemnej lektury, jednoczenie uwanej, bo tyle mona si przecie dowiedzie z kalendarium Biaegostoku, nad wieloma sprawami si zaduma, zweryfikowa bdne oceny. Tak zmierzamy do penej prawdy o naszym miecie. Adam Dobroski

Od autorw
Zapraszamy w podr po Biaymstoku okresu midzywojennego. Dziki ukazujcym si w tym czasie gazetom, a waciwie tym numerom, ktre przetrway wojenn zawieruch, moemy si dzi pokusi o pokazanie codziennoci naszego miasta w tym, wszak niezbyt odlegym okresie.

Za podstaw posuy nam wspaniay i najlepiej zachowany Dziennik Biaostocki. Nie mniej wane byy zachowane numery do ostrego w ocenie naszego miasta Proektora. Obie te gazety s nieocenionym rdem informacji o tym, co si w latach dwudziestych i trzydziestych dziao w grodzie nad Bia. A jak sami Pastwo przeczytacie, dziao si naprawd wiele. Biaystok nie by wcale dziur zapomnian przez Boga i ludzi. A po zmianie granic miasta w 1919 r. nie mona te byo o nim mwi Nowa Jerozolima, cho ydw byo w nim nadal blisko 50%. Pamitajmy, e take ich pracy i umiowaniu kultury zawdziczamy rozwj naszego grodu. I nie jest to aden powd do obraania si, zwaszcza e w wojennej zawierusze, ktra przysza we wrzeniu 1939 r., ludzie ci oddali swemu miastu to, co mieli najcenniejsze ycie. Wraz ze znikniciem tej grupy spoecznej z ulic Biaystok nigdy ju nie bdzie taki jak dawniej. Zagbiajc si w kolejne lata zobaczycie Pastwo, jak zmienia si Biaystok, jak si rozwija, jak przepoczwarza z brudnego i smutnego fabrycznego miasteczka w coraz pikniejsz metropoli pen kwiatw i zieleni. Miasto nowych ulic, wspaniaych parkw, statecznych budynkw administracyjnych. Wybuch wojny brutalnie przerywa ten etap i to w chwili, kiedy udaje si ukoczy jedn z najwaniejszych budowli teatr ktry sw nowoczesnoci i wyposaeniem nie ustpowa wznoszonym w innych regionach kraju, za obrotowa scena uwaana bya za jedn z najnowoczeniejszych. Bardzo wane jest w tym miejscu podkrelenie, e przemiana Biaegostoku odbywaa si wsplnym wysikiem jego obywateli (Polakw, ydw, Rosjan, Niemcw) w licznych, dzi tak niepopularnych czynach spoecznych, kwestach na balach i rautach, czy wystpach grup aktorskich, z ktrych dochd przeznaczano na potrzeby miasta. Dzi prawie nikt ju nie myli o Biaymstoku takimi kategoriami. Na koniec chcielibymy podzikowa tym wszystkim, bez pomocy ktrych praca ta nie ukazaaby si w tej postaci, a zwaszcza Adamowi Czesawowi Dobroskiemu i Andrzejowi Lechowskiemu. Specjalne sowa wdzicznoci nale si Aleksandrowi Antoniukowi, ktrego pomoc i rady nieraz si nam bardzo przyday.

1919

STYCZE
Centralny Komitet Narodowy Obwodu Biaostockiego z Feliksem Filipowiczem na czele wystosowa do Sejmu Ustawodawczego memoria, w ktrym przekonywa o polskoci Ziemi Biaostockiej, proszc o jak najszybsze oswobodzenie miasta. 31 stycznia biaostoccy ydzi wznowili wydawanie Goosu Bieastoka pod redakcj Jzefa Zeligmana. Z inicjatywy Jakuba Szapiro przemianowano ulic Zielon na ulic Ludwika Zamenhofa.

LUTY
19 lutego w ulewnym deszczu wojska polskie weszy do Biaegostoku. Pierwszy wjecha do miasta pukownik Stanisaw Dziewulski na czele 4. puku uanw, a za nim wmaszerowaa piechota dowodzona przez pukownika Stanisawa Pasawskiego. 19 lutego Komisarz rzdowy Ignacy Mrozowski powoa Tymczasowy Komitet Miejski pod przewodnictwem Jzefa Puchalskiego, jako prezydenta miasta. 22 lutego na Rynku Kociuszki odbyo si oficjalne przekazanie kontroli nad miastem przez wycofujce si dowdztwo niemieckie. Po mszy polowej byy niemiecki komendant Biaegostoku kapitan

Delhaes (w galowym mundurze) odda honory i przekaza symboliczne klucze grodu pukownikowi Stanisawowi Dziewulskiemu. Zaczo wychodzi pismo Dos Noje Lebn pod redakcj Pesacha Kapana.

MARZEC
10 marca powsta Zwizek Robotnikw Przemysu Wkienniczego Praca. 23 marca ukaza si pierwszy biaostocki tygodnik Chata Polska pod redakcj Jana Olecha.Wydawaa go Stra Kresowa. Nowym Komisarzem Rzdowym zosta mianowany Napoleon Cydzik, ktry mia przeprowadzi wybory do pierwszego samorzdu polskiego miasta Biaegostoku. Powsta ydowski Klub Sportowy. Powstao Chrzecijaskie Stowarzyszenie Spdzielcze Zjednoczenie.

KWIECIE
6 kwietnia wyszed pierwszy numer Dziennika Biaostockiego pod redakcj mecenasa Wadysawa Olszyskiego. Kolejnymi redaktorami byli: Konstanty Kosiski i Benedykt Filipowicz. 25 kwietnia odbya si uroczysto powiecenia szpitala zakanego mieszczcego si w budynku dawnych koszar przy biaostockim Zwierzycu. 26 kwietnia Komitet Obchodw Rocznicy 3 Maja zwrci si do Zarzdu Miasta o przeznaczenie czci dzielnicy Zwierzyniec na Park 3 Maja z zamiarem uroczystego pooenia tam kamienia wgielnego pod pomnik upamitniajcy powrt Biaegostoku do Polski.

10

Po przerwie rozpocza w miecie dziaalno Polska Partia Socjalistyczna. Jej siedziba miecia si przy ulicy Lipowej 33, a nastpnie przy ulicy Sienkiewicza 36.

MAJ
2 maja Zarzd Miasta podj uchwa o zmianie nazwy Parku Zwierzynieckiego na Park im. Konstytucji 3 Maja w ramach obchodw wita 3 Maja. 3 maja po raz pierwszy mieszkacy Biaegostoku obchodzili niezwykle uroczycie wito 3 Maja. Odby si pochd ulicami: Sienkiewicza, Warszawsk i witojask do Parku 3 Maja. 10 maja na mocy rozporzdzenia Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich obszar miasta Biaegostoku zosta zwikszony przez przyczenie pobliskich wsi, ktre jako przedmiecia weszy w skad tzw. Wielkiego Biaegostoku. Dotychczasowy obszar miasta z 2700 ha powikszy si do 4 400 ha. Przyczono wwczas: Antoniuk, Biaostoczek, Dojlidy, Dziesiciny, Horodniany, Marczuk, Ogrodniczki, Pieczurki, Skorupy, Starosielce (wie), Sobod, Wygod, Wysoki Stoczek, Zacisze, Zwierzyniec (letnisko). 13 maja przy ulicy Sienkiewicza otwarto bibliotek ydowsk im. Szolem Alejchema. 15 maja w lokalu szk powszechnych przy ulicy Warszawskiej 8 rozpoczy si wykady Uniwersytetu Ludowego. W cigu caego miesica dao si zauway duy napyw uciekinierw z ogarnitej wojn domow Rosji.

CZERWIEC
1 czerwca na biaostockim dworcu powitano uroczycie Naczelnika Pastwa Jzefa Pisudskiego.

11

1 czerwca w teatrze Palace, mieszczcym si przy ulicy Kiliskiego 6, artyci rosyjscy przy wspudziale artystw teatrw warszawskich wystawili 4 akty z opery Piotra Czajkowskiego Eugeniusz Oniegin. Gwne arie piewali Janina Szymulska i Mikoaj Jachno. 5 czerwca przy ulicy Warszawskiej 5 otwarty zosta warszawski Bank Kredytowy. 11 czerwca w kinie Apollo biaostocka publiczno ogldaa film produkcji amerykaskiej pt. Charlotte Corday z udziaem polskich aktorw Mii Mary i Wiktora Biegaskiego. 16-18 czerwca odbyy si egzaminy wstpne do Gimnazjum Mskiego. 15 czerwca odbyy si wybory do Sejmu Ustawodawczego, zbojkotowane przez cz partii ydowskich, nawoujcych w Goosie Bieostoka, aby uczyni Biaystok na wzr Gdaska Wolnym Miastem. 25 czerwca rozdano wiadectwa pierwszym maturzystom Gimnazjum Realnego. 28 czerwca powoana zostaa Polska Drukarnia Udziaowa. 30 czerwca w Biaymstoku, na inspekcji, zjawi si naczelnik Wydziau Administracyjnego Zarzdu Cywilnego Ziem Wschodnich Stanisaw Downarowicz.

LIPIEC
4 lipca Biaystok uroczycie obchodzi wito niepodlegoci Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej. 17 lipca Tymczasowy Komitet Miejski, upamitniajc wita narodowe Francji i Stanw Zjednoczonych, uchwali zmian nazwy ulicy Sadowej na Waszyngtona oraz ulicy ozowej na Wersalsk. 18 lipca przy ulicy Warszawskiej 4 rozpocza dziaalno Polska Krajowa Kasa Poyczkowa Oddzia w Biaymstoku.

12

30 lipca w Gimnazjum Realnym otwarto wystaw pt. Polskie stroje ludowe w akwareli. Rada Miejska zmienia nazw ulic: Mieszczaskiej na Elektryczn, Niemieckiej na Kiliskiego, Moesowskiej na Krakowsk, Nowo Niemieckiej na Legionow, Brzeskiej i Puszkina na Adama Mickiewicza, Policyjnej na Ogrodow, Aleksandrowskiej na Warszawsk, Flakiertowskiej na Weso, Placu Bazarnego na Rynek Kociuszki, wiskiego Rynku na Stary Rynek, Targu na Piaskach na Rynek Sienny.

SIERPIE
1 sierpnia po wczeniu Okrgu Biaostockiego w skad Okrgu Sdu Apelacyjnego w Warszawie otwarto w Biaymstoku Sd Okrgowy. 2 sierpnia wysza Ustawa Sejmowa powoujca Wojewdztwo Biaostockie. 16 sierpnia gocinnie wystpi teatr wojskowego Korpusu Obrony Kresw, pod kierownictwem Aleksandra Szarkowskiego, ktry objeda z tourne front litewsko-biaoruski. Aktorzy wystawili dwie sztuki: Gubernator i Trocki As-Pego oraz Na zawsze Lucjana Rydla. 18 sierpnia powstao Towarzystwo Teatr Polski, ktrego celem byo utworzenie w Biaymstoku staego teatru miejskiego.

WRZESIE
1 wrzenia przy ulicy Mickiewicza 2 otwarto Seminarium Nauczycielskie (eskie i mskie). 1 wrzenia powstao Chrzecijaskie Zrzeszenie Kupcw w Biaymstoku.

13

7 wrzenia odbyy si, wyznaczone przez Ministerstwo Spraw Wewntrznych, pierwsze wybory do Rady Miejskiej. 20 wrzenia w Biaymstoku niespodziewanie zjawi si Jzef Pisudski. Marszaek wraca z frontu wschodniego i zatrzyma si na obiad w hotelu Ritz, mieszczcym si przy ulicy Kiliskiego 2. 20 wrzenia w prawym skrzydle Paacu Branickich otwarto wystaw Przemysu Ludowego. 20 wrzenia Ministerstwo Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego upastwowio mskie Gimnazjum Realne mieszczce si przy ulicy Kocielnej 9 i nadao mu imi krla Zygmunta Augusta.

PADZIERNIK
1 padziernika przy ulicy Warszawskiej 50 rozpocza dziaalno Komenda Okrgu Biaostockiego Policji Pastwowej. 1 padziernika rozpoczy si zajcia w gimnazjum mskim. Uroczyst Msz wit odprawi dziekan biaostocki ksidz Lucjan Chaecki. 2 padziernika uroczycie zainaugurowano nowy rok szkolny w Seminarium Nauczycielskim im. Krla Zygmunta Augusta mieszczcym si przy ulicy Mickiewicza 2. Pierwszym dyrektorem zosta Tadeusz Turkowski. 5 padziernika odbyo si inauguracyjne przedstawienie Teatru Polskiego powstaego po przeksztaceniu si Towarzystwa Pochodnia. Wystawiono komedi M. Fijakowskiego pt. Pan Pose w reyserii Jerzego Szczerskiego. 15 padziernika odbyo si pierwsze organizacyjne posiedzenie biaostockiej Rady Miejskiej w skadzie: Feliks Filipowicz prezes, Wadysaw Olszyski wiceprezes, Wadysaw Kolendo, Jadwiga Klimkiewiczowa i Micha Motoszko sekretarze. Prezydentem miasta wybrany zosta Bolesaw Szymaski, wiceprezydentem Witold uszczewski.

14

15 padziernika w teatrze Palace mieszczcym si przy ulicy Kiliskiego 6, w sztuce Juliusza Sowackiego pt. Ksidz Marek, wystpi Karol Adwentowicz. Zesp Karola Adwentowicza wystawi jeszcze: Bartka zwycizc wg noweli Henryka Sienkiewicza, luby panieskie Aleksandra Fredry oraz Konstytucj Bolesawa Gorczyskiego. 20 padziernika otwarto szko policyjn, ktra w myl ustawy sejmowej o organizacji policji pastwowej powoan jest do wyksztacenia zastpu niszych funkcjonariuszy policyjnych w duchu obywatelskim prawdziwie demokratycznym. 20 padziernika z inicjatywy dr. Jana Walewskiego utworzony zosta oddzia Polskiego Towarzystwa Walki ze Zwyrodnieniem Rasy, Nierzdem i Chorobami Wenerycznymi. Przewodniczcym Towarzystwa zosta major Alfred odkowski. W 1923 roku przeksztaci si on w Polskie Towarzystwo Eugeniczne. 21 padziernika odbyo si zebranie likwidacyjne Towarzystwa Pochodnia. Towarzystwo Dramatyczne Pochodnia przeksztacone zostao w Teatr Polski. 22 padziernika wizytowa Biaystok ksidz biskup Jerzy Matulewicz. 29 padziernika odbyo si pierwsze walne zebranie czonkw Gniazda Sokolego pod przewodnictwem inspektora szkolnego Wodzimierza Taro-Maziskiego. Powstao w ten sposb w naszym miecie Towarzystwa Gimnastycznego Sok. Przy ulicy Sienkiewicza otwarto Gimnazjum Hebrajskie.

LISTOPAD
19 listopada na posiedzeniu Rady Miejskiej uchwalono: W uznaniu wiekopomnych zasug jednego z najlepszych synw Ojczyzny niestrudzonego bojownika o wolno, niepodlego i wielko Rzeczypospolitej Polskiej, ukochanego Naczelnika

15

Pastwa i Zwierzchniego Wodza, ktrego niespoytej energii i woli wojewdzkie dzisiaj miasto Biaystok zawdzicza odrodzenie i wcielenie po wiekowym oderwaniu do Macierzy, Rada Miejska uchwala nada obywatelstwo honorowe miasta wojewdzkiego Biaystok Naczelnikowi Pastwa Jzefowi Pisudskiemu. 22 listopada upastwowione zostao Gimnazjum eskie im. Anny z Sapiehw Jabonowskiej, utrzymywane dotychczas przez Towarzystwo Pomocy Szk Polskich. 25-26 listopada po powrocie z Grodna zesp Karola Adwentowicza wystawi w teatrze Palace dwie sztuki: Pan Woodyjowski wg powieci Henryka Sienkiewicza i Ssiadka Tadeusza Rittnera.

GRUDZIE
2 grudnia na mocy decyzji Rady Najwyszej, okrelajcej tymczasow granic wschodni Rzeczypospolitej Polskiej, rozszerzono j poza dawne ziemie Krlestwa Polskiego (o Biaostocczyzn).

Fot. 1 Uroczystoci z okazji odzyskania przez Biaystok niepodlegoci.

16

1920

STYCZE
5 stycznia do powstajcej Biblioteki Miejskiej przyby z Warszawy transport dwch tysicy ksiek. 19 stycznia do Biaegostoku przyby, mianowany 19 listopada 1919 roku przez Naczelnika Pastwa, wojewoda biaostocki Stefan Bdzyski. 24 stycznia w lokalu Teatru Polskiego odbyo si ostatnie zebranie Polskiego Towarzystwa Dramatycznego Pochodnia. 31 stycznia wybuchy pierwsze strajki w biaostockim przemyle wkienniczym i metalurgicznym.

LUTY
6 lutego na specjalnym zebraniu Przewodniczcy Rady Miejskiej Feliks Filipowicz poinformowa radnych o przebiegu wizyty u Naczelnika Pastwa, w czasie ktrej, wraz z Prezydentem Biaegostoku Bolesawem Szymaskim, wrczy Jzefowi Pisudskiemu dyplom honorowego obywatela miasta Biaegostoku i zaprosi go na uroczyste obchody pierwszej rocznicy odzyskania przez miasto niepodlegoci (19 lutego 1920 r.). 11 lutego zakoczyy si strajki w biaostockich fabrykach. 16 lutego rozpocz dziaalno Urzd Wojewdzki z wojewod Stefanem Bdzyskim na czele. W skad wojewdztwa biaostockiego

17

weszy powiaty: augustowski, biaostocki, bielski, koleski, omyski, ostrocki, ostrowsko-mazowiecki, sejneski, soklski, suwalski, szczuczyski i wysokomazowiecki, a z czasem take: biaowieski, grodzieski i wokowyski. 19 lutego odbyy si uroczyste obchody pierwszej rocznicy odzyskania niepodlegoci oraz zalubin Polski z Batykiem.

MARZEC
3 marca w teatrze Palace koncertowa krl skrzypkw polskich Stanisaw Barcewicz. 3 marca przy ulicy Lipowej 18 otwarto teatrzyk Nowoci. W pierwszym programie znalaza si wesoa komedia pt. Szalony pomys kobiet A. Bronowskiego. 19 marca powsta Polski Zwizek Pracownikw Chrzecijan Rzemiosa Szewskiego obwodu Biaostockiego. 19 marca na stacji telegrafu urzdzono rozmwnic do pocze telefonicznych z Warszaw. 29 marca nowym biaostockim dziekanem oraz proboszczem zosta ksidz Aleksander Chodyko.

KWIECIE
1 kwietnia rozpocza dziaalno Izba Skarbowa. Miecia si, tymczasowo, w lokalu byego hotelu Bel-Vac na Rynku Kociuszki. Dyrektorem Izby mianowany zosta Karol Gone. 8 kwietnia w zwizku z wojn polsko-bolszewick ogoszono mobilizacj mieszkacw Biaegostoku z rocznikw: 1896, 1897, 1898 i 1899. 26 kwietnia w celu uczczenia 110 rocznicy urodzin Fryderyka Chopina w teatrze Palace odby si koncert Jerzego urawiewa.

18

MAJ
1 maja w miecie odbyy si burzliwe demonstracje komunistyczne, w czasie ktrych obnoszono transparenty z hasami: Niech yje Rzd Sowiecki, Niech yje Rosja Sowiecka. 3 maja uroczycie obchodzono wito 3 Maja. Odby si pochd z Rynku Kociuszki do Parku 3 Maja. 3 maja odbyy si uroczystoci powicenia sztandaru biaostockiego oddziau Towarzystwa Gimnastycznego Sok. Sztandar otrzyma imi Zygmunt. 7 maja przy ulicy Lipowej 41 otwarto ydowsk szko rzemielnicz dla dziewczt 8 maja rozpocz dziaalno Urzd Konserwatorski. Stanowisko konserwatora obj ksidz dr Piotr ledziewski. 8 maja do trwajcego ju strajku szewcw i kelnerw doczyli biaostoccy introligatorzy. 9 maja rozegrano konkurs hippiczny pomidzy 4. pukiem uanw i 10. Pukiem Uanw Litewskich. 9 maja przyby z wizyt minister handlu i przemysu. Zwiedzi zakady: Towarzystwo Biaostockiej Manufaktury E. Becker i S-ka, Biaostock Fabryk Koder i Sukna Oswald Trylling i Syn oraz C. Nowik i Synowie. 10 maja w czasie obiadu w hotelu Ritz odczytano telegram o zajciu Kijowa. Ogoszono go take na wycigach oraz w Teatrze Nowoczesnym. 12 maja trwa strajk biaostockich garbarzy. 14 maja ukonstytuowaa si Okrgowa Rada Szkolna. Prezesem Rady wybrany zosta ksidz Stanisaw Nawrocki. 15 maja w teatrze Palace odby si Wieczr sowa i poezji. Cay dochd z imprezy przeznaczono na wsparcie plebiscytu na Grnym lsku.

19

20 maja specjalna komisja policyjno-budowlana przeprowadzia kontrol we wszystkich lokalach, gdzie odbywaj si widowiska publiczne. Lokal teatru Mozaika przy Lipowej 18 uznano za zupenie nieodpowiedni i nakazano zamkn do czasu przeprowadzenie zaleconych poprawek. 23 maja przy ulicy Kiliskiego 2 otwarto Miejsk Bibliotek Publiczn. Pierwszym kierownikiem zosta jej organizator Franciszek Gliski.

CZERWIEC
1 czerwca amerykaskie towarzystwo kinematograficzne rozpoczo zdjcia do pierwszego filmu o Biaymstoku. 1 czerwca w miecie wybuch strajk metalowcw. 3 czerwca du popularnoci cieszyy si pokazy filmw na wolnym powietrzu, odbywajce si w ogrodzie kina Modern, mieszczcym si przy ulicy Lipowej 20. 5 czerwca w Magistracie otwarto wydzia statystyczny. 10 czerwca w kinie Apollo przy ulicy Sienkiewicza 22 odby si pokaz filmu pt. Biaystok 1 czerwca 1920 roku. Wacicielem kina by Beniamin Wajnsztadt. 13 czerwca utworzony zosta Obywatelski Komitet Obrony Narodowej.

LIPIEC
2 lipca w myl odezwy Naczelnego Wodza Towarzystwo Gimnastyczne Sok im. Bartosza Gowackiego w Biaymstoku otworzyo, za pozwoleniem ministra spraw wojskowych, biuro werbunkowe. Pierwszym komendantem biura zosta druh Stefan Starzyski. 15 lipca 700 biaostockich Sokow wyruszyo na wojn.

20

28 lipca do Biaegostoku wkraczaj wojska bolszewickie. Z inicjatywy Biura Polskiego przy KC RKP(b) powoany zostaje Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (Polrewkom) z Julianem Marchlewskim na czele. Czonkami komitetu byli: Feliks Dzieryski, Feliks Kon, Edward Prchniak i Jzef Unszlicht. 31 lipca pod wpywem komunistw biaostocka organizacja Polskiej Partii Socjalistyczne ulega rozwizaniu. Cz jej czonkw przeszchodzi do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski.

SIERPIE
20 sierpnia Biaystok w popiechu opuszcza Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski. 21 sierpnia wycofujcy si bolszewicy rozstrzelali 16 zakadnikw. 22 sierpnia miasto zostaje wyzwolone przez nacierajce wojska polskie. 22 sierpnia ukonstytuowa si Tymczasowy Komitet Obywatelski pod przewodnictwem dr. Zygmunta Siemaszki. 22 sierpnia powoano Obywatelsk Stra Bezpieczestwa. 25 sierpnia odby si uroczysty pogrzeb16 ofiar rozstrzelanych przez wojska bolszewickie. 27 sierpnia ponownie zacz wychodzi Dziennik Biaostocki. Reaktywowana zostaje biaostocka PPS.

WRZESIE
18 wrzenia wznawia dziaalno Rada Miejska. Na kierownika Urzdu Wojewdzkiego powoany zostaje Stefan Popielawski.

21

PADZIERNIK
Powstao Towarzystwo Myliwskie.

LISTOPAD
18 listopada w caym miecie day si odczu ograniczenia w dostawach prdu. Zakazano owietlania witryn, reklam i szyldw. Teatry i kina czynne byy tylko do godziny 2300. 21 listopada odbyo si zebranie biaostockich esperantystw. Uchwalono powoanie do ycia Biaostockiego Towarzystwa Esperantystw Zamenhof. 29 listopada uroczycie obchodzono 90 rocznic Powstania Listopadowego. Odbyy si: msza, defilada wojskowa, pochd gwnymi ulicami miasta oraz okolicznociowe akademie. Amerykaski Czerwony Krzy (YMCA) otworzy szpital przy ulicy Warszawskiej 29, przeksztacony w 1921 roku na Szpital PCK im. Krlowej Elbiety Belgijskiej.

GRUDZIE
4 grudnia w sali posiedze Rady Miejskiej odbyo si zebranie przedstawicieli instytucji i organizacji spoecznych w celu zorganizowania Oglnomiejskiego Komitetu w Biaymstoku, ktry zajmie si urzdzeniem gwiazdki dla onierzy 42. Puku Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego oraz garnizonu biaostockiego. Na przewodniczcego Komitetu wybrano prezydenta miasta Bolesawa Szymaskiego. 5 grudnia w Linas Chalim, przy ulicy Zamenhofa 27, uroczycie otwarto bezpatn poradni dentystyczn. Poza ni dziaay take poradnie: internistyczna, okulistyki i laryngologii.

22

21 grudnia mianowany zostaje nowy wojewoda biaostocki. Zostaje nim Stefan Popielawski.

Fot. 2 Dawna ulica Wasilkowska, obecnie Sienkiewicza. W gbi cerkiew rozebrana po wyzwoleniu miasta. Na miejscu wityni, na Placu Wolnoci, stoi dzi budynek Komendy Wojewdzkiej Policji.

Fot. 3 Zwierzyniec. Pomnik onierzy 42. puku piechoty polegych w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

23

1921

STYCZE
5 stycznia zostaa powoana Rada Szkolna miasta Biaegostoku. 18 stycznia Magistrat miasta Biaegostoku ogosi konkurs na reperacj zegara ratuszowego. 19 stycznia rozpocz si strajk w przemyle wkienniczym. 22 stycznia odbyy si uroczyste obchody 60 rocznicy Powstania Styczniowego. 25 stycznia Weselem Stanisawa Wyspiaskiego zainaugurowa swoje wystpy stay teatr wojskowy przy Dowdztwie Okrgu Generalnego (DOG) w Biaymstoku, pod dyrekcj Kazimierza Beroskiego, aktora teatru miejskiego w Krakowie. Zacz si ukazywa Dziennik Starostwa Biaostockiego.

LUTY
4 lutego na mocy ustawy wojewdztwo biaostockie powikszyo si o powiaty: grodzieski, wokowyski i biaowieski. 6 lutego odbyo si pierwsze posiedzenie Tymczasowej Komendy Hufca Harcerskiego. Funkcj komendanta obj ksidz Stanisaw Marcinkowski. 9 lutego zakoczy si strajk w przemyle wkienniczym.

24

13 lutego w teatrze Palace Teatr Polski w Biaymstoku wystawi spektakl pt. wiat bez mczyzn. Cay dochd z przedstawienia przeznaczony zosta na plebiscyt na Grnym lsku. 13 lutego w gmachu Magistratu odbyo si zebranie organizacyjne Towarzystwa Opieki nad Zwierztami. 18 lutego Rada Miejska podja uchwa: Na pamitk wyzwolenia Biaegostoku przez wojsko polskie Rada Miejska uchwala przekaza na zapocztkowanie funduszu pod budow pomnika Wyzwolenie 300.000 marek nie przesdzajc formy tego pomnika. 19 lutego odbyy si uroczyste obchody wyzwolenia Biaegostoku. 22 lutego dziki inicjatywie Koa Prelegentw przy Stray Kresowej odbyo si uroczyste otwarcie Uniwersytetu Ludowego. Wykady odbyway si w Szkole Podstawowej nr 1 przy ulicy Sienkiewicza 61.

MARZEC
13 marca z inicjatywy Narodowo-Chrzecijaskiego Klubu Robotniczego, ktrego czonkami byli m.in.: ksidz Stanisaw Hako, Nikodem Henryk Hryckiewicz i Tadeusz Dymowski, powoano w Biaymstoku Chrzecijasko-Narodowe Stronnictwo Pracy. Siedziba partii miecia si przy ulicy Rynek Kociuszki 2. 19 marca staraniem Wydziau III biaostockiego sztabu DOG w teatrze Palace odby si uroczysty wieczr z okazji imienin marszaka Jzefa Pisudskiego.

KWIECIE
4 kwietnia z inspiracji Dziennika Biaostockiego odby si pochd i wiec w sprawie plebiscytu na Grnym lsku.

25

21 kwietnia odbyy si uroczyste obchody ku czci pomordowanych przez bolszewikw w 1920 roku.

MAJ
3 maja niezwykle uroczycie obchodzono wito 3 Maja. 7 maja odbya si uroczysto powicenia lokalu Seminarium Nauczycielskiego, bdca jednoczenie uczczeniem pamici polegych wychowankw seminarium. 8 maja przy Szosie tkowskiej otwarto Klub Ognisko. 24 maja w pasau Warholca przy ulicy Lipowej otwarto wystaw rzeb i obrazw Oskara Rozaneckiego. 25 maja rozegrano mecz piki nonej midzy reprezentacj Biaegostoku a warszawskim klubem Polonia. 28 maja w dawnej Arkadii, mieszczcej si przy ulicy Nadrzecznej, otwarto Teatr Ludowy pod dyrekcj Wojtaszka, poprzednio dyrektora teatru Rozmaitoci (mieszczcego si przy ulicy Lipowej 18). Inauguracyjnym spektaklem by Gubernator i Trocki autorstwa As-Pego.

CZERWIEC
3 czerwca przez miasto przetoczya si fala podzwrotnikowych upaw. 5 czerwca w teatrze Palace wystpili synni komicy rosyjscy Bim i Bom. 14 czerwca Komitet Pomocy lzakom zorganizowa Wieczr artystyczny. Cay dochd z imprezy przeznaczono na zakup ywnoci dla powstacw.

26

LIPIEC
1 lipca w teatrze Palace odby si pokaz filmw: Obchody ku czci ofiar mordu bolszewickiego oraz Z ycia biaostockiego wytwrni filmowej Sfinks, wykonanych na zlecenie Dziennika Biaostockiego. 2 lipca odby si II wojewdzki zjazd Chrzecijasko-Narodowego Stronnictwa Pracy. 16 lipca Towarzystwo Teatr Polski poczyo si z Towarzystwem Sok, przekazujc mu cay swj majtek. 16 lipca w sali Magistratu przy ulicy Warszawskiej 21 Narodowe Zjednoczenie Ludowe zorganizowao konferencj polityczn. Na konferencji zjawi si m.in. byy premier i minister spraw wewntrznych, prezes NZL Leopold Skulski. 20 lipca otwarto wystaw sztuki: obrazy, szkice, rzeby autorstwa artystw sucych obecnie w wojsku. Wystaw zorganizowao DOG. Cay dochd z wystawy przeznaczono na Uniwersytet onierski. 27 czerwca zapada decyzja o likwidacji obozu jenieckiego dla onierzy sowieckich mieszczcego si przy Szosie Wasilkowskiej. 31 lipca odbyo si pierwsze zebranie Koa Akademikw Biaostoczan. Na zebraniu zatwierdzono statut Koa.

SIERPIE
14 sierpnia w sali Magistratu odby si odczyt gruziskiego poety Sergiusza Karaliszwili pt. Bolszewickie niebezpieczestwo. 20 sierpnia do miasta przyby 10 Puk Uanw Litewskich. 21 sierpnia z okazji powrotu do Biaegostoku 42. Puku Piechoty im. Jana Henryka Dbrowskiego odwiedzi miasto dugo oczekiwany Jzef Pisudski. W trakcie licznych uroczystoci zgotowanych przez

27

mieszkacw na jego cze, w Ogrodzie Miejskim odby si obiad onierski, w trakcie ktrego redaktor Antoni Lubkiewicz wrczy J. Pisudskiemu Biaystok Ilustrowany pierwsz monografi miasta wydan z okazji wizyty marszaka w naszym miecie. Ogoszono te po raz kolejny, e Jzef Pisudski otrzyma obywatelstwo honorowe wojewdzkiego miasta Biaegostoku. 24 sierpnia przy ulicy Biaostoczaskiej 14 paliy si fabryki Wolmana i Zylberfeniga oraz pobliskie domy. 24 sierpnia Rada Miejska przeznaczya Grand-Hotel, mieszczcy si przy ulicy Sienkiewicza 4, na potrzeby Szkoy Handlowej, ktra miecia si do tej pory przy ulicy Warszawskiej 63. Wybuchy strajki w biaostockich fabrykach. W Ogrodzie Miejskim imienia ksicia Jzefa Poniatowskiego odbyway si wystpy orkiestry wociaskiej pod dyrekcj Stanisawa Namysowskiego.

WRZESIE
1 wrzenia rozpocz kursy pocig popieszny relacji Warszawa-Biaystok-Wilno. 6 wrzenia w kinie Modern, przy ulicy Lipowej 20, wywietlano film pt. W zotej klatce, z ulubiecami publicznoci Wier Choodn i Jzefem Runiczem. 13 wrzenia w sali dawnego iluzjonu Fantazja, mieszczcego si przy ulicy Lipowej 18, otwarto kino Rusaka. Jego wacicielami byli: Artur Unferwert i bracia Tomaszewiczowie. Na otwarcie wywietlono dramat historyczny pt. Juliusz Cezar, bdcy adaptacj dziea Williama Szekspira. 13 wrzenia otwarto Oddzia Banku Zwizku Ziemian. 17 wrzenia ukaza si pierwszy numer Kuriera Biaostockiego pod redakcj Bolesawa Filipowskiego.

28

21 wrzenia w teatrze Palace wystpia synna diva operetki warszawskiej Wiktoria Kawecka. 24 wrzenia w obecnoci przedstawicieli Rabinatu, wadz komunalnych oraz wiceprezydenta Rady Miejskiej Witolda aszewskiego odbyo si solenne powicenie i otwarcie szpitala ydowskiego mieszczcego si przy ulicy Warszawskiej 15. 30 wrzenia spali si budynek Teatru Ludowego mieszczcy si przy ulicy Nadrzecznej. Przeprowadzono pierwszy powszechny spis ludnoci, ktry wykaza, e Biaystok zamieszkuj 76 792 osoby, w tym 39 602 ydw. W miecie pojawia si olbrzymia fala emigrantw z Rosji sowieckiej.

PADZIERnIK
8 padziernika z inicjatywy Zwizku Ludowo-Narodowego powsta dyskusyjny klub polityczny. 10 padziernika zaoono pierwsze koo Zwizku Ludowo-Narodowego w Biaymstoku.

GRUDZIE
18 grudnia odby si I Zjazd Wojewdzki Zwizku Ludowo-Narodowego. Wybrano Rad Wojewdzk i Zarzd Wojewdzki. W 1928 roku zmieni on swoj nazw na Stronnictwo Narodowe.

29

1922

STYCZE
1 stycznia w biaostockim starostwie rozpoczto wydawanie nowych dowodw osobistych Pastwa Polskiego. 3 stycznia odbyo si zebranie organizacyjne Towarzystwa Rzemielniczego ydowskiego, na ktrym zatwierdzono statut Towarzystwa. 6 stycznia w teatrze Palace wystpia primabalerina Teatru Wielkiego Halina Szmolcwna. 6 stycznia w teatrze Palace wystpili gocinnie artyci teatrw warszawskich Qui pro Quo i Nowoci z Romualdem Gierasimskim i Adolfem Dymsz na czele. 8 stycznia w Sdzie Okrgowym na ulicy Warszawskiej 63 odby si wiec urzdnikw pastwowych, samorzdowych, kolejowych i pocztowych w sprawie polepszenia ich bytu materialnego. Podobne wiece odbyy si w caej Polsce. 11 stycznia w celu zapoznania si z sytuacj uchodcw, do Biaegostoku przyby przewodniczcy Komisji Repatriacyjnej Wadysaw Grabski. 16 stycznia poczta rozpocza przyjmowanie pieninych przekazw telegraficznych. 20 stycznia Biaystok odwiedzi znany poeta Stanisaw Przybyszewski. W trakcie swego pobytu wygosi odczyt pt. O nagiej duszy.

30

22 stycznia powsta biaostocki oddzia Ukraiskiego Komitetu Centralnego, zorganizowany przez ukraiskich emigrantw politycznych. 25 stycznia otwarto Uniwersytet Ludowy zorganizowany przez Koo Prelegentw przy Towarzystwie Stray Kresowej. 31 stycznia w kinie Apollo, przy ulicy Sienkiewicza 22, wywietlano polski film pt. Strza z Kazimierzem Junosz-Stpowskim i Jzefem Wgrzynem w rolach gwnych. Strajkowali biaostoccy krawcy dajc 70% podwyki. W przemyle trwa kryzys spowodowany brakiem zamwie. W Biaymstoku przebywa Naczelnik Wydziau Najwyszej Izby Kontroli Pastwa in. Dbski. Prowadzi on ledztwo w sprawie sprzeday majtku Dojlidy. W miecie panowaa epidemia tyfusu.

LUTY
6 lutego w zwizku z 50% podatkiem, a take brakiem frekwencji, waciciele biaostockich kin postanowili czciowo zamkn kino-teatry. Instytucje te miay dziaa jedynie od pitku do niedzieli. 7 lutego przesta si ukazywa Kurier Biaostocki. 8 lutego sztuk Michaa Bauckiego pt. Dom otwarty odbya si w teatrze Palace uroczysta inauguracja Teatru Popularnego. Otwarcie teatru poprzedzio przemwienie prezydenta Biaegostoku Bolesawa Szymaskiego. 10 lutego ukaza si pierwszy numer Niezawisego Ludowego Tygodnika Spoeczno-Politycznego i Gospodarczego Gospodarz Wiejski. 15 lutego w teatrze Palace, mieszczcym si przy ulicy Kiliskiego 6, rozpocz wystpy grodzieski Teatr Miejski im. Elizy Orzeszkowej pod dyrekcj Bronisawa Skpskiego. Z zespoem

31

wystpia znakomita aktorka Irena Ordon-Sosnowska. W repertuarze grodzieskiego teatru znalazy si m.in. sztuki: W maym domku Tadeusza Rittnera, Ich czworo i Kobieta bez skazy Gabrieli Zapolskiej oraz Diablica W. Shonherra. 18 lutego w kinie Apollo pokazano polski film pt. Za winy brata ze Stefanem Jaraczem i Juliuszem Osterw w rolach gwnych. 19 lutego uroczycie obchodzo trzeci rocznic odzyskania przez Biaystok niepodlegoci. 26 lutego w teatrze Palace wystawiona zostaa opera Gioacchino Rossiniego pt. Cyrulik sewilski. Wystpili w niej aktorzy Opery Warszawskiej: Julia Mechnwna, Adam Dobosz i Wacaw Brzeziski. 28 lutego w teatrze Palace ponownie wystpia synna diva operetki warszawskiej Wiktoria Kawecka. 29 lutego ukaza si ostatni numer gazety Kurier Biaostocki. Powstaa Komisja Okrgowa Zwizkw Zawodowych. Luty/marzec w miecie panowaa epidemia tyfusu.

MARZEC
1 marca wystpy w teatrze Palace rozpocz kierowany przez Bronisawa Skpskiego Teatr Miejski z Grodna. W repertuarze znalazy si m.in.: W noc lipcow Bolesawa Gorczyskiego, W maym domku Tadeusza Rittnera, Diablica W. Shonherra, Ich czworo i Kobieta bez skazy Gabrieli Zapolskiej oraz Urzdowa ona H. Oldena wg A. H. Savage z gocinnie wystpujc Iren Gordon-Sosnowsk. 7-14 marca w miecie przebywa przywdca narodowcw ydowskich i najzacieklejszy wskrzesiciel Palestyny, znany dziaacz syjonistyczny, Nauman Sokoow. W teatrze Palace wygosi referat o odradzajcej si Judei pt. Dajcie, abymy mogli ojczyzn otrzyma.

32

8 marca z inicjatywy PPS w sali zwizku metalowcw przy ulicy Lipowej 27 odby si wiec bezrobotnych. dano na nim ubezpiecze dla osb pozbawionych pracy, umoliwienia emigracji zarobkowej, przestrzegania 8-godzinnego dnia pracy oraz (w zwizku z rosncymi cenami) zakazu wywoenia artykuw ywnociowych poza granice kraju. 17 marca powsta Okrgowy Zwizek Kupcw ydowskich. 18 marca z okazji uznania granic Polski w caym miecie wywieszono flagi z barwami narodowymi. Odbyy si take uroczyste msze oraz przegld wojsk. 18 marca z inicjatywy gminy ydowskiej, z okazji zatwierdzenia granic Polski, w synagodze przy ulicy ydowskiej odbyy si uroczystoci dzikczynne. 19 marca obchodzono uroczycie imieniny Jzefa Pisudskiego. W teatrze Palace Teatr Popularny wystawi Piosenki Uaskie. 25 marca na rzecz prasy polskiej odby si w teatrze Palace koncert z udziaem Kazimiery Niewiarowska (primadonny operetki Teatru Nowoci w Warszawie), Miry Zimiskiej, Konrada Toma i Jzefa Pikusia Urstejna.

KWIECIE
23 kwietnia w teatrze Palace wystpia Rosyjska Komedia Muzyczna z moskiewskiego teatru Ermita. 26 kwietnia w kinie Apollo, w filmie pt. Bajka o mioci, biaostoczanie ogldali krlow ekranu Wier Choodn.

MAJ
1 maja odbyy si pochody pierwszomajowe zorganizowane przez PPS i zwizki zawodowe. Pojawiy si transparenty z napisami:

33

Niech yje 8-godzinny dzie pracy, damy kontroli nad produkcj i Precz z redukcj pac. 3 maja uroczycie obchodzono kolejn rocznic Konstytucji 3 Maja. W trakcie obchodw doszo do rozdwiku dotyczcego charakteru uroczystoci. Cz witujcych przesza ulicami: Sienkiewicza, Warszawsk i Paacow, rozwizujc manifestacj na Rynku Kociuszki. Organizacje radykalne, zwizane z Narodow Parti Robotnicz, uday si do Parku 3 Maja, gdzie odby si wiec. 12 maja biaostocki oddzia Banku dla Handlu i Przemysu rozpocz budow nowego gmachu przy ulicy Warszawskiej 3 13 maja pod redakcja Wiktora Iwanickiego ukaza si tygodnik spoeczno-polityczny dla inteligencji ydowskiej w jzyku rosyjskim Swobodnaja myl. 21 maja w teatrze Palace aktorzy scen warszawskich wystawili spektakl Sztuka kochania. Wystpili m.in.: Zofia Modrzewska, Halina Starska i Marian Muszyski. 25 maja na scenie Palace ponownie wystpili artyci Rosyjskiej Muzycznej Komedii z moskiewskiego teatru Ermita. 27 maja decyzj wadz miejskich zamknito domy publiczne mieszczce si przy ulicach: Krakowskiej, Cichej i Stoecznej.

CZERWIEC
2 czerwca w sali posiedze Rady Miejskiej odby si uroczysty odczyt Stanisawa Przybyszewskiego pt. Dzieje sztuki. 11 czerwca Biaystok odwiedzi genera Jzef Haller. 22 czerwca ukaza si pierwszy numer Tygodnika Biaostockiego pisma Zwizku Ludowo-Narodowego. W sumie wyszo ich tylko sze. Trway prace majce na celu powoanie Kasy Chorych na miasto i powiat biaostocki. Pracami kierowa Komisarz Rzdowy dr Wacaw Szaykowski.

34

LIPIEC
2 lipca w kinie Modern pokazano film pt. A szczcie byo tak blisko z udziaem ulubieca publicznoci Iwana Mozuchina. 8 lipca przy Lipowej 18 (dawne kino Rusaka) otwarto Objazdowe Muzeum Anatomiczno-Patologiczne. 9 lipca wybuch strajk w fabrykach wkienniczych. 23 lipca zakoczy si strajk w fabrykach wkienniczych. 27 lipca w wyniku ulewnych deszczw niespodziewanie wylaa rzeka Biaa podtapiajc centrum Biaegostoku. Zalane zostay ulice: Nadrzeczna, Sienkiewicza, Kupiecka, Branickiego i Zamenhofa. 28 lipca powsta Okrgowy Sekretariat Chrzecijaskich Zwizkw Zawodowych kierowany przez Aleksandra Klatowa. Na zaproszenie redakcji Dziennika Biaostockiego bawi w Biaymstoku artysta-malarz Edward Gowacki, ktry przygotowa cykl karykatur najwybitniejszych osobistoci miasta. W niektrych biaostockich sklepach (np. przy ulicy Lipowej) pokazay si w oknach wystawowych szyldy: Oni parolos Esperanto. W miecie narasta ruch samochodowy. Pojawiaj si pierwsze korki na wskich, niedostosowanych do ruchu samochodowego ulicach. W kinie Apollo zainstalowano srebrny ekran, ktry poprawi jako wywietlanych filmw.

SIERPIE
6 sierpnia w sm rocznic wymarszu pierwszej kadrowej pod komend Naczelnika Pastwa Jzefa Pisudskiego, staraniem 42. Puku Piechoty i Zwizku Strzeleckiego w koszarach im Romualda Traugutta odbya si wielka olimpiada sportowa.

35

15 sierpnia odbyy si uroczystoci 24 rocznicy powstania Biaostockiej Ochotniczej Stray Ogniowej (BOSO), zakcone poarem fabryki H. Kommichau. 17 sierpnia zakoczy si remont kina Modern mieszczcego si przy ulicy Lipowej 20. Nowy sezon dyrekcja kina rozpocza pokazem filmu pt. Indyjski grobowiec z Lay de Putti w roli gwnej. 22 sierpnia w kinie Apollo pokazano film powicony miastu i 24-leciu Biaostockiej Ochotniczej Stray Ogniowej (BOSO). W kinie Apollo pokazano dramat pt. lubowanie oparty na wierzeniach, obyczajach i starych legendach ydowskich. Wystpili w nim znakomici aktorzy scen ydowskich: Estera Rachela Kamiska, Ida Kamiska, Wadysaw Godik, Samuel Landau, Mojesz Lipman. W zwizku z olbrzymi iloci reemigrantw z Rosji miastu zacz zagraa wybuch epidemii cholery.

WRZESIE
1 wrzenia otwarta zostaa, mieszczca si przy ulicy Lipowej 47, Szkoa Muzyczna im. Aleksandra Michaowskiego. 1 wrzenia amerykaska spka kinematograficzna rozpocza zdjcia filmowe Biaegostoku i jego mieszkacw. 5 wrzenia Biaystok wizytowa przedstawiciel Ligi Narodw. Wizyta zwizana bya z budow i organizacj szpitali zakanych, w zwizku z nasilajc si liczb uciekinierw z Rosji. 7 wrzenia uroczycie obchodzono Dzie Akademika. 17 wrzenia odby si zlot okrgowy Towarzystwa Gimnastycznego Sok, w trakcie ktrego uroczycie powicono sztandar i boisko sportowe biaostockiego oddziau Towarzystwa. 28 wrzenia utworzono Okrgowy Komitet Wyborczy Zwizku Proletariatu Miast i Wsi, na ktrego czele stan Stanisaw Dzienis.

36

30 wrzenia na scenie Palace, w spektaklach: sma ona Sinobrodego A. Savoira, Jastrzb F. Croisseta, Bacarat oraz Kobieta, ktra zabia S. Garricka wystpi Kazimierz Junosza-Stpowski z zespoem.

PADZIERNIK
1 padziernika odbyo si uroczyste otwarcie szkoy muzycznej im. Aleksandra Michaowskiego. Z tej okazji prof. Aleksander Michaowski wzi udzia w koncercie w kinie Palace. 8 padziernika w teatrze Palace rozpocza wystpy Wielka Trupa Artystyczna z Zofi Kieczewsk. 10 padziernika po szeregu rewizji w lokalu Okrgowego Komitetu Wyborczego Zwizku Proletariatu Miast i Wsi Okrgowa Komisja Wyborcza uniewania list kandydatw na posw z ramienia ZPMiW oraz innych ugrupowa komunistycznych. 17 padziernika odbyo si zebranie organizacyjne Oddziau Biaostockiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Do szybko uleg on jednak rozwizaniu. Reaktywowano go ponownie dopiero w 1926 roku. 22 padziernika spektaklem Stefana Kiedrzyskiego pt. Czysty interes rozpocz sezon zimowy Teatr Popularny.

LISTOPAD
5 listopada odbyy si wybory do Sejmu RP I kadencji.

GRUDZIE
2 grudnia wystpy w kinie Palace rozpocza operetka krakowskiego Teatru Nowoci pod dyrekcj Tadeusza Pilarskiego.

37

10 grudnia w Warszawie zmar Benedykt Filipowicz, redaktor Dziennika Biaostockiego i zaoyciel Kuriera Biaostockiego. 16-17 grudnia ogoszono aob po tragicznej mierci Prezydenta RP Gabriela Narutowicza. 19 grudnia w Berlinie zmar Pawe Nowik, wspwaciciel firmy C. Nowik i Synowie .

Fot. 4 Biaystok zalany przez Biak w 1922 r. Widok od ulicy Kocielnej.

Fot. 5 Uroczystoci w zwizku z przybyciem do miasta Naczelnika Pastwa Jzefa Pisudskiego. Przemawia prezydent Bolesaw Szymaski.

38

1923

STYCZE
11 stycznia operetka krakowskiego Teatru Nowoci bawia biaostock publiczno spektaklem pt. Biay Mazur. 12 stycznia rozpoczy strajk fabryki przemysu wkienniczego. 22-23 stycznia krl humoru polskiego Jzef Piku Urstein wystpi gocinnie z grajc w kinie Palace operetk krakowskiego Teatru Nowoci. 26 stycznia w teatrze Palace operetka krakowskiego Teatru Nowoci wystawia przedstawienie premierowe pt. Ksiniczka Foxtrota. 31 stycznia kolejna premiera operetki Teatru Nowoci z Krakowa pt. Genera Huzarw.

LUTY
2 lutego zakoczy si trwajcy od stycznia strajk w przemyle wkienniczym. Strajkujcy otrzymali 100% podwyk paac. 5 lutego po dugotrwaym strajku fabryki wkiennicze wznowiy prac. 13 lutego na zakoczenie karnawau, w zwizku z oglnopolskimi obchodami Dnia Aktora, operetka krakowskiego Teatru Nowoci wystawia Dziewczyn z Holandii Imre Klmna.

39

Dochd z przedstawienia przekazany zosta na fundusz budujcego si Domu Aktora w Skolimowie. 18 lutego odbyy si wybory do nowo utworzonej Warszawsko-Biaostockiej Izby Lekarskiej. 19 lutego uroczycie obchodzono czwart rocznic wyzwolenia Biaegostoku oraz 450 rocznic urodzin Mikoaja Kopernika. W teatrze Palace odbya si z tej okazji akademia, w czasie ktrej profesor astronomii G. Towiski wygosi odczyt o tym wielkim uczonym. 23 lutego przy ulicy Sienkiewicza 12 spali si zakad znanego biaostockiego fotografa J. Rendla.

MARZEC
1 marca przy bibliotece ydowskiej im. Szoem Alejchema otwarto now czytelni. 4 marca w kinie Palace dramatem kryminalnym M. Wilsona pt. Cyganka Landa rozpocza wystpy (z wielka trup artystyczn) znana aktorka Zofia Kieczewska. 6 marca powsta Zwizek Fabrykantw Pnocnego Przemysu Wkienniczego w Biaymstoku, z siedzib przy ulicy Lipowej 24 (42). Prezesem Zwizku zosta Izrael Dawid Szapiro. 8 marca w teatrze Palace zesp Zofii Kieczewskiej wystawi sztuk Finkiela pt. Sokoy i wrony. 15 marca rozpocz si strajk szewcw, krawcw i piekarzy domagajcych si podwyki wynagrodze. 17 marca cakowitym fiaskiem zakoczy si rozpoczty dwa dni wczeniej strajk szewcw. 22 marca fotograf J. Rendel otworzy ponownie swj zakad przy ulicy Sienkiewicza 12. 23 marca 75% podwyk wynagrodze zakoczy si strajk krawcw.

40

KWIECIE
7-8 kwietnia odby si Wszechpolski Zjazd Owiatowy powicony owiacie pozaszkolnej. W obradach brali udzia przedstawiciele Ministerstwa Owiecenia Publicznego i Wyzna Religijnych. 9 kwietnia odbya si wielka manifestacja i msza aobna prowadzona przez ksidza Aleksandra Chodyko w intencji rozstrzelania w ZSRR ksidza praata Butkiewicza oraz represjami, jakie dotkny koci katolicki. 20 kwietnia w zwizku z oklnikiem ministra robt publicznych Rada Miasta ustalia, e w rdmieciu nie wolno budowa domw drewnianych, a jednoczenie w dzielnicach, w ktrych przewaaj domy drewniane, nie wolno tworzy przedsibiorstw przemysowych. 25 kwietnia w kinie Palace rozpocz wystpy warszawski teatr Rozmaitoci z Helen Boewsk i Wadysawem Lenczewskim na czele. W repertuarze teatru znalazy si m.in. Powrt Ch. Woirina, Diabe Ferenca Molnra, Wojna i mio oraz Powrt z wojny W. Chemickiego. 28 kwietnia biaostoczanie uroczynie powitali powracajcy do miasta po manewrach 42. Puk Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego.

MAJ
2 maja wybuch strajk garbarzy i metalowcw domagajcych si 120% podwyki pac. 8 maja odbyo si wito Pukowe 10. Puku Uanw Litewskich. 8 maja rozpoczto kapitalny remont hotelu Ritz. 10 maja na zaproszenie Towarzystwa Esperantystw zoy w Biaymstoku wizyt znany esperantysta, profesor Uniwersytetu Jagielloskiego Odo Bujwid.

41

11 maja rozpocz si kolejny strajk w przemyle biaostockim. 14 maja w Sdzie Okrgowym rozpocz si sensacyjny proces przeciw 45 osobom narodowoci biaoruskiej. Akt oskarenia zawiera zarzuty przygotowywania powstania zbrojnego przeciw Polsce przy pomocy Litwy Kowieskiej, Niemiec i Rosji. Ponadto oskarenie dotyczyo napadw bandyckich organizowanych przez bandy Skomorocha i Czorta. 14 maja gocinne wystpy w teatrze Palace rozpoczli artyci operowi z Teatru Wielkiego z Wilna. Wystawiono m.in. opery: Faust Charlesa F. Gounoda, ydwka Jacquesa Halvy`a i Tosca Giacomo Pucciniego. 19 maja powsta ydowski Klub Sportowy (KS). 21 maja zapady wyroki w procesie o zdrad stanu. Gwna oskarona Wiera Masowska, skazana zostaa na 6 lat cikiego wizienia. 25 osb uniewinniono. 24 maja biaostoczanie uroczycie obchodzili wito 42. Puku Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego. 30 maja w Ogrodzie Miejskim rozpocza wystpy Kapela Wociaska pod dyrekcj Stanisawa Namysowskiego. 31 maja zakoczy si strajk w przemyle wkienniczym.

CZERWIEC
1 czerwca rozpocz si strajk generalny szewcw. 3 czerwca w teatrze Palace warszawski Teatr Nowoci z Kazimier Niewiarowsk i Bolesawem Mierzejewskim wystawi sztuk Imre Klmna pt. Bajadera. 8 czerwca rozpoczy strajk fabryki przemysu metalowego. 16 czerwca w Ogrodzie Miejskim odby si benefis Kapeli Wociaskiej Stanisawa Namysowskiego.

42

LIPIEC
1 lipca odbyo si ostatnie, poegnalne przedstawienie krakowskiej operetki Teatru Nowoci pod dyrekcj Tadeusza Pilarskiego. 3 lipca w kinie Modern pokazano film pt. Gos ulicy z Pol Negri w jednej z gwnych rl. 5 lipca rozegrano mecz piki nonej midzy druynami Biaostockiej Ochotniczej Stray Ogniowej i warszawskiej Legii, zakoczony zwycistwem BOSO 4:2. 13 lipca jak co roku BOSO obchodzia uroczycie swoje wito. 15 lipca witowao biaostockie Towarzystwo Gimnastyczne Sok. Na spotkanie przybyli liczni gocie z caej Polski. 30 lipca w kinie Apollo wywietlano film z Wier Choodn pt. Ostatnie tango.

SIERPIE
2 sierpnia rozpocz si strajk w fabrykach wkienniczych, zakoczy si strajk szewcw. 9 sierpnia kino Apollo pokazao polski szlagier filmowy pt. Tajemnica przystanku autobusowego z Jadwig Smosarsk i Kazimierzem Junosz-Stpowskim w rolach gwnych. 10 sierpnia w Ogrodzie Miejskim odby si wielki koncert z udziaem orkiestry reprezentacyjnej 18. dywizji piechoty. Cay dochd z imprezy przeznaczono na fundusz budowy pomnika Fryderyka Chopina w Warszawie. 15 sierpnia po raz pierwszy obchodzono w Biaymstoku Dzie onierza Polskiego. 15 sierpnia na otwarcie sezonu jesiennego w kinie Apollo pokazano film pt. Zemsta Nietoperza z Ew May, Harrym Liedtke i Lay de Putti.

43

23 sierpnia artyci opery Teatru Wielkiego w Warszawie wystawili w Biaymstoku oper Aida Giuseppe Verdiego. Wrd piewakw byli m.in.: Stanisaw Gruszczyski i Maria Budziszewska. 26 sierpnia Spono kino Ruska. Poar wybuch w trakcie seansu filmowego. Na szczcie publiczno zdoaa opuci sal. Po kapitalnym remoncie przemianowano je na kino Polonia. Trway strajki w przemyle wkienniczym

WRZESIE
9 wrzenia w teatrze Palace odby si wieczr teatralny na rzecz Tymczasowego Komitetu Patronatu Wiziennego w Biaymstoku. Spektakl wyreyserowa T. Bubrik. 16 wrzenia doroki biaostockie zmieniy uprz lwowsk na krakowsk, manifestujc tym samym walk z duchem rosyjskim. 21 wrzenia otwarto boisko sportowe przy koszarach 42. Puku Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego przy ulicy Traugutta.

PADZIERNIK
8 padziernika rozpocz si remont biaostockiego Ratusza. 18 padziernika w trakcie wizytacji wojewdztwa bawi w miecie prezydent RP Stanisaw Wojciechowski. 23 padziernika w parku wojewdzkim zakoczono wyrb przeszo 100-letnich jesionw oraz alei akacjowej prowadzcej do bramy Urzdu Wojewdztwa (Paac Branickich). 26 padziernika w teatrze Palace rozpocz wystpy Zesp Ukraiskich Artystw Dramatycznych pod kierownictwem A. Zalewskiego. W repertuarze teatru znalazy si sztuki Zmartwychwstanie, Nataka Potawka, Zemsta ydwki Racheli i Chmara.

44

27 padziernika rozpocz si oglnopolski strajk na kolei, w ktrym w Biaymstoku wzio udzia 800 osb (maszynistw, palaczy i robotnikw kolejowych). 29 padziernika w kinie Apollo biaostoczanie ogldali film produkcji amerykaskiej pt. Urwis z Charlie Chaplinem i Jackie Cooganem w rolach gwnych.

LISTOPAD
1 listopada czciowo zawieszono strajk na kolei, do pracy wrcio 330 pracownikw. 1 listopada przy ulicy Fabrycznej 37 otwarta zostaa Szkoa Handlowa. 1 listopada w kinie Modern, przy ulicy Lipowej 20, wywietlano film pt. Rewizor wedug Mikoaja Gogola z Wasylem Kuzniecowem w roli gwnej. 7 listopada w kinie Modern pokazano film pt. Zota Gejsza. By to piewajcy film i po raz pierwszy wystawiona w Biaymstoku operetka japoska. Dyrekcja kina powikszya orkiestr oraz zaangaowaa warszawskiego kapelmistrza Wiktora Sirot. 14 listopada w sali Rady Miejskiej odbyo si uroczyste otwarcie trzeciego ju z rzdu cyklu wykadw Uniwersytetu Powszechnego w Biaymstoku. 26 listopada policja zamkna i opiecztowaa 15 domw publicznych mieszczcych si przy ulicach: Krakowskiej, Stoecznej i Kaczej. 26 listopada w teatrze Palace rozpocz gocinne wystpy Zesp Ukraiskich Artystw Dramatycznych pod kierownictwem A. Zalewskiego. 28 listopada w teatrze Palace odby si gocinny wystp artystw Teatru Wielkiego w Warszawie z udziaem primabaleriny Julii Machwny i pierwszego tenora lirycznego Adama Dobosza.

45

W programie znalazy si arie z oper: Eugeniusz Oniegin, Tosca, Cyrulik Sewilski, Carmen, Halka i Pajace. Powoany zosta do ycia Komitet Budowy Domu Ludowego.

GRUDZIE
2 grudnia powstay w listopadzie Komitet Budowy Domu Ludowego zorganizowa w teatrze Palace uroczyste obchody 93 rocznicy Powstania Listopadowego. 2 grudnia w teatrze Palace rozpocz wystpy lwowski teatr artystyczno-literacki U. 6 grudnia zakoczy si remont budynkw biaostockiego dworca kolejowego. 19 grudnia rozpocz si kolejny strajk w przemyle wkienniczym. 26 grudnia na otwarcie swojej wystawy obrazw w Gimnazjum Jzefa Zeligmana przy ulicy Sienkiewicza 4 przyby z Krymu znany artysta-malarz profesor Ludwik Ludomir Koehler. Cay dochd z imprezy przeznaczono na stypendia dla niezamonych uczniw powyszego gimnazjum.

Fot. 6 Hotel Ritz.

46

1924

STYCZE
1 stycznia w kinie Apollo wywietlano film pt. Niewolnica mioci z plejad gwiazd Jadwig Smosarsk, Mari Malick, Jzefem Wgrzynem, Aleksandrem Zelwerowiczem i Stefanem Jaraczem. 3 stycznia w teatrze Palace odby si koncert amerykaskiej piewaczki Emmy Redell oraz skrzypkw Stefana Frenkla i Pawa Kochaskiego. 11 stycznia w kinie Modern biaostoczanie ogldali synn polsk aktork Pol Negri w filmie Ernsta Lubitscha pt. Madame Dubarry. 14 stycznia w kinie Modern wywietlano film pt. W kajdanach mioci z Wier Choodn w roli gwnej. 19 stycznia dziki staraniom biaostockiego Modego Czerwonego Krzya przy ulicy Kolejowej 24 otwarta zostaa ochronka poczona ze szko ferblowsk. 21 stycznia w teatrze Palace w komedii pt. Kochanek od serca wystpili znakomici aktorzy scen warszawskich Helena Boewska i Wadysaw Lenczewski. 23 stycznia w zwizku z licznymi procesami redaktora Antoniego Lubkiewicza o zniesawienie wojewoda biaostocki Stefan Popielawski zawiesi wydawanie Dziennika Biaostockiego. Od tego czasu Dziennik Biaostocki wychodzi jako jednodniwka pod rnymi tytuami, np.: Nasz Dziennik Biaostocki, Nieugity

47

Dziennik Biaostocki, Czerwony Dziennik Biaostocki itd. Trwao to 10 marca, kiedy pismo ukazao si ponownie, znw jako Dziennik Biaostocki. 25 stycznia w miecie wybucha epidemia tyfusu.

LUTY
10 lutego w rocznic pontyfikatu papiea Piusa XI odbya si uroczysta akademia. Obchody uwietnili wystpem: solista Opery Warszawskiej Adam Dobosz oraz pianista Konstanty Heine. Artystom towarzyszyy poczone chry pod kierownictwem Chmielewskiego i Sobirajskiego. 17 lutego w teatrze Palace, w sztuce pt. Ojciec Augusta Strindberga, wystpi Karol Adwentowicz. 19 lutego uroczycie obchodzono 5 rocznic odzyskania przez Biaystok niepodlegoci. 19 lutego w teatrze Palace wystpi zesp artystw teatru miejskiego Rozmaitoci z Warszawy. W sztuce pt. Sl ycia wystpili: Maria Mirska, Teodor Roland i in. Cay dochd z przedstawienia przeznaczono na budow Domu Ludowego w Biaymstoku. 21 lutego w teatrze Palace odby si wieczr operowy z udziaem synnego tenora Stanisawa Gruszczyskiego, sopranistki Marii Budziszewskiej, basa Aleksandra Michaowskiego oraz tenora Tadeusza Laskowskiego pod dyrekcj i akompaniamentem dyrygenta opery warszawskiej Jakuba Hirszfelda. 27 lutego w teatrze Palace wystpi Aleksander Wertyski.

MARZEC
3 marca w kinie Apollo pokazano film pt. Czarna Ksika z Pol Negri i Harrym Liedtke w rolach gwnych.

48

12 marca w sali kina Apollo rozpocz wystpy warszawski kabaret Qui pro Quo z Hank Ordonwn i Eugeniuszem Bodo. 17 marca w kinie Apollo biaostoczanki podziwiay Rudolfa Valentino i Glori Swanson w filmie pt. Zodziej mioci. 21 marca w teatrze Palace, w spektaklu pt. Nauczycielka Dario Niccodemiego, wystpia gocinnie Irena Solska. 23 marca PPS zorganizowaa wiec oraz uliczn kwest pod hasem Dzie Kwiatka, z ktrej dochd przeznaczya na partyjne wydawnictwa dla kobiet. Pojawi si tygodnik Nowiny Biaostockie pod redakcj Konstantego Kosiskiego. Jak pisa we wstpie redaktor gazeta bezpartyjna i niezalena.

KWIECIE
1 kwietnia w teatrze Palace, w spektaklu pt. Ziemia nieludzka, wystpi Kazimierz Junosza-Stpowski. Partnerowali mu aktorzy warszawskiego teatru Rozmaitoci. 1 kwietnia w kinie Modern pokazano film pt. W kraju krwi i ez (o roku 1905 w Rosji) z Wodzimierzem Gajdarowem w roli gwnej. 13 kwietnia Zwizek Strzelecki zorganizowa zawody strzeleckie obwodu biaostockiego. Zwyciy Lucjan liwoniuk z Biaegostoku. 24 kwietnia w teatrze Palace odby si Wieczr baletu Heleny aszczewskiej i jej 20 bosonek. 25 kwietnia w teatrze Palace wystpi Aleksander Wertyski. 29 kwietnia w teatrze Palace odby si koncert znakomitego tenora Dymitra Smirnowa. 30 kwietnia w sali reprezentacyjnej biaostockiego Magistratu Wacaw Sieroszewski wygosi odczyt na temat Dusza wschodu i zachodu.

49

30 kwietnia w kinie Modern wywietlano film pt. Messalina, ktry wywoa w miecie ogromny skandal, bowiem w czasie obchodw wita 3 Maja transparent z reklam filmu zdobi wie ratuszow.

MAJ
1 maja odbyy si zorganizowane przez PPS obchody wita pracy, zakoczone wiecem w teatrze Palace. 3 maja uroczycie obchodzono wito 3 Maja. Tradycyjnie odbyy si pochody oraz biegi przeajowe. W czasie pochodu uroczycie spalono na stosie mark polsk. Byo to symboliczne podzikowanie za udan reform walutow Wadysawa Grabskiego. 8 maja Spka Autobusowa Expres otworzya w Biaymstoku miejsk komunikacj autobusow. 14 maja rozpocz si strajk lekarzy biaostockiej Kasy Chorych na tle sposobu podpisywania z Kas kontraktw na leczenie pacjentw. 14 maja publiczno biaostocka podziwiaa Rudolfa Valentino w wywietlanym w kinie Modern filmie pt. Mody Maharada. 18 maja w spektaklach: Ojciec Augusta Strindberga i Myl Leonida Andrejewa wystpi w teatrze Palace Karol Adwentowicz. 22 maja w zwizku z panujcym w miecie olbrzymim bezrobociem odbyway si liczne wiece i marsze protestacyjne. 24 maja zesp artystw teatru Reduta, pod kierownictwem Juliusza Osterwy, wystawi w teatrze Palace spektakle: Pastoraka i Pochwaa wesooci Leona Schillera. 24 maja uroczycie obchodzono pit rocznic powrotu do kraju 42. Puku Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego. 24 maja w Paacu Branickich otwarto wystaw Grupy 12. Swoje prace wystawili: Czapito, Fidauza, Grabowski, Kdzierski,

50

Majewski, Oku, Puffke, Radwan, Rozen, Rupniewski, Siermiski, Styka,Terpiowski i Trzciski. Wystaw otworzy wojewoda biaostocki Stefan Popielawski. 28 maja na scenie Palace wystpi Romuald Gierasimski. 29 maja z inicjatywy PPS powsta oddzia Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Po kilku miesicach dziaalnoci posiada ju chr, sekcj teatraln oraz orkiestr smyczkow. 30 maja na Rynku Kociuszki odby si wiec komunistyczny.

CZERWIEC
2 czerwca w teatrze Palace wystpi Tadeusz Boy-eleski z prelekcj pt. Jak zostaem liberaem. 5 czerwca w restauracji hotelu Ritz przy ulicy Kiliskiego odby si koncert jazzowy w wykonaniu czarnoskrych artystw. 8 czerwca uroczycie otwarto Towarzystwo Esperantystw im. Ludwika Zamenhofa. Zaoycielami Towarzystwa byli: Jakub Szapiro, Antoni Lubkiewicz, Pesach Kapan, Samuel Cytron i Jan Knaup. 9 czerwca odby si Wojewdzki Zjazd Stray Poarnych. 12 czerwca w kinie Apollo wywietlono film pt. lubowanie (Tkijes-knaff) z udziaem wybitnych aktorw sceny ydowskiej: Estery Racheli Kamiskiej, Kazimierza Kamiskiego i Jonasa Turkowa. 14 czerwca w teatrze Palace rozpocz gocinne wystpy grodzieski Teatr Miejski pod dyrekcj Bronisawa Skpskiego. Wystawiono sztuki: Mandaryn Wu H. M. Vernona i H. Ovena, Konstytucja Bolesawa Gorczyskiego i Zemsta Aleksandra Fredry. 18 czerwca w zwizku z planowan budow boiska sportowego oraz szosy czcej ulic witojask z Parkiem Rozkosz, w Parku 3 Maja trway intensywne prace porzdkowe.

51

19 czerwca w kinie Apollo wywietlano film z Kazimierzem Junosz-Stpowskim i Jzefem Wgrzynem pt. Ochrana warszawska i jej tajemnice. 28 czerwca w teatrze Palace operetka krakowskiego Teatru Nowoci pod dyrekcj Tadeusza Pilarskiego rozpocza swoje wystpy sztukami: Frasquita Ferenca Lehra i Katia Tancerka J. Gilberta.

LIPIEC
1 lipca rozegrano mecz piki nonej midzy druyn aktorsk krakowskiej operetki Teatru Nowoci Skok, a druyn WKS i KS zakoczony wynikiem 0:3. 2 lipca w siedzibie Towarzystwa Gimnastycznego Sok otwarto wystaw artysty malarza Stanisawa Charzyskiego. 7 lipca powstao Towarzystwo Przyjaci Sceny i Sztuki pod przewodnictwem prezydenta miasta Bolesawa Szymaskiego. 10 lipca ukaza si pierwszy numer biaostockiego Kuriera Polskiego pod redakcj Michaa otowskiego. 12 lipca Stefan Popielawski ustpi ze stanowiska wojewody biaostockiego. 19 lipca w teatrze Palace, w farsie Pan Naczelnik, wystpi Antoni Fertner. 23 lipca w biaostockim Ogrodzie Miejskim rozpocza gocinne wystpy Kapela Wociaska pod kierownictwem Stanisawa Namysowskiego. 27 lipca na boisku sportowym ydowskiego Klubu Sportowego przy ulicy Branickiego rozegrano mecz piki nonej midzy austriackim Hakoah-Wiede, a poczonymi klubami WKS i KS. Wygrali gocie wynikiem 13:0. 28 lipca dowdc 1 Dywizji Jazdy mianowany zosta genera Juliusz Rmmel.

52

28 lipca wojewoda Stefan Popielawski opuci Biaystok i uda si na odpoczynek do majtku Kurowo.

SIERPIE
5 sierpnia nowym wojewod biaostockim zosta inynier Marian Rembowski. 6 sierpnia upastwowiona zostaa fabryka tytoniu J. D. Janowskiego mieszczca si przy ulicy Warszawskiej 39. 9 sierpnia dyrekcja kina Modern rozpocza zdjcia filmowe z pobytu czechosowackiej druyny pikarskiej Makabi w Biaymstoku. 10 sierpnia na boisku WKS 42. Puku Piechoty (w koszarach im. R. Traugutta) odby si mecz piki nonej midzy pochodzc z Brna czechosowack druyn Makabi, a poczonymi klubami WKS i KS. Zwyciyli gocie 12:0. 15 sierpnia odbyy si uroczyste obchody 26-lecia istnienia Biaostockiej Ochotniczej Stray Ogniowej (BOSO). Zakoczono je w kinie Apollo pokazem filmu specjalnie powiconego tej rocznicy. 15 sierpnia w teatrze Palace, w sztuce Dom wystpkw H. Bohwitza, wystpi Karol Adwentowicz. 15 sierpnia z okazji uroczystych obchodw wita onierza w kinie Apollo pokazano film powicony czwartej rocznicy mordu 16 obywateli biaostockich przez wojska bolszewickie. 15 sierpnia w kinie Modern biaostoczanie mogli oglda nakrcony kilka dni wczeniej film z meczu czechosowackiego zespou Makabi z reprezentacj Biaegostoku. 17 sierpnia kino Modern wykonao zdjcia filmowe ze wita BOSO. 21 sierpnia przyby do Biaegostoku nowy wojewoda Marian Rembowski.

53

21 sierpnia w kinie Modern odby si kolejny pokaz filmu powiconego 26 rocznicy istnienia BOSO. 23 sierpnia odby si odczyt profesora Ludwika Ludomira Koehlera o stworzeniu w miecie Wolnej Wszechnicy Sztuk Piknych. 24 sierpnia z udziaem wojewody Mariana Rembowskiego w biaostockim wizieniu odbyo si uroczyste otwarcie i powicenie szkoy. 30 sierpnia midzy magistratem Biaegostoku i dyrektorem Teatru Miejskiego w Grodnie Bronisawem Skpskim, podpisano umow dotyczc otwarcia w Biaymstoku staego teatru.

WRZESIE
1 wrzenia utworzony zosta w Biaymstoku Wydzia Bezpieczestwa Publicznego, ktrego naczelnikiem zosta Henryk Wilga. 1 wrzenia staraniem Polskiego Towarzystwa Krzewienia Wiedzy Handlowej i Ekonomicznej przy ulicy Fabrycznej 37 otwarta zostaa Szkoa Handlowa im. Mikoaja Kopernika. 3 wrzenia przy ulicy Sienkiewicza 13 otwarto Klub Szachowy. Odby si te pierwszy mecz szachowy, w ktrym wzili udzia najwybitniejsi polscy szachici. 13 wrzenia w teatrze Palace, sztuk S. Krzywoszewskiego pt. Edukacja Bronki z Halin Cieszkowsk w roli gwnej, uroczycie zainaugurowa nowy sezon teatralny Teatr Miejski w Biaymstoku, dziaajcy w oparciu o Teatr Miejski w Grodnie pod dyrekcj Bronisawa Skpskiego. 15 wrzenia zmar Jzef Karol Puchalski, byy wiceprezydent Biaegostoku, radny i spoecznik, prezes Tymczasowego Komitetu Miejskiego. 17 wrzenia uroczycie powicono plac Koa Sportowego 1. dywizji kawalerii, mieszczcy si w obrbie koszar im. Gen. Sowiskiego. Rwnoczenie odbyy si tam zawody konne Militari.

54

23 wrzenia w teatrze Palace wystpia synna diva operetki warszawskiej Lucyna Messal. 24 wrzenia wizyta Ministra Przemysu i Handlu w Biaymstoku. W czasie pobytu przyj on delegacj przemysowcw i handlowcw biaostockich oraz wizytowa zakady przemysowe: fabryk dykt i fornirw Hasbacha w Dojlidach, fabryk pluszu i jedwabiu E. Beckera, fabryk kocw Oswalda Tryllinga w Wasilkowie oraz elektrowni biaostock.

PADZIERNIK
1 padziernika zamknito biaostocki oddzia Banku Zwizku Ziemian. 4 padziernika w sali Urzdu Wojewdzkiego otwarta zostaa objazdowa wystawa sztuk piknych. Pokazano na niej prace Jana Skotnickiego, Ludwika Ludomira Koehlera, A. Ostrzegi i Z. Nirzteina. 8 padziernika w teatrze Palace odbya si uroczysta akademia na rzecz Ligi Ochrony Przeciw Powietrznej. Przemwienie okolicznociowe wygosi wojewoda Marian Rembowski. 10 padziernika w teatrze Palace odbyy si wystpy warszawskiego Teatru Sztuki Tanecznej Tatiany Wysockiej. 11 padziernika wieczorem w hotelu Ritz odby si uroczysty bankiet poegnalny byego wojewody biaostockiego Stefana Popielawskiego. W uroczystociach uczestniczy prezydenta miasta Bolesaw Szymaski oraz nowy wojewoda Marian Rembowski. 12 padziernika odbyy si zawody konne 1. dywizji kawalerii. 24 padziernika w miejsce zlikwidowanego Towarzystwa Myliwskiego powoano Biaostockie Towarzystwo owieckie. 26 padziernika odbyy si uroczystoci zwizane ze sprowadzeniem do Polski prochw Henryka Sienkiewicza. W ramach obchodw odbyo si uroczyste naboestwo, nastpnie defilada oraz akademia w teatrze Palace, gdzie na zakoczenie grodzieski

55

Teatr Miejski wystawi Hajduczka, komedi opart na powieci Henryka Sienkiewicza Pan Woodyjowski. 29 padziernika w kinie Palace piewa synny Ignacy Dygas. 29 padziernika zdymisjonowano dotychczasowego starost biaostockiego Zygmunta Kimit, oskaronego o liczne naduycia. W Urzdzie Wojewdzkim zarejestrowano Biaostockie Towarzystwo Cyklistw oraz Polskie Zrzeszenie Lekarzy Wojewdztwa Biaostockiego.

LISTOPAD
3 listopada teatr objazdowy Wadysawa Kazimierza Lenczewskiego wystawi w kinie Palace sztuk pt. Bolszewicy autorstwa Wacawa Sieroszewskiego. 7 listopada odbyo si powicenie nowo wybudowanego tartaku przy dworcu Poleskim. Tartak wybudoway Koleje Pastwowe. 9 listopada odbyy si uroczystoci powicenia kamienia wgielnego pod Dom Ludowy, ktrego budow rozpoczto przy biaostockim kociele Farnym. 29 listopada obchodzono uroczycie rocznic powstania listopadowego. W ramach obchodw odbyy si akademie, naboestwa i defilady wojskowe. 30 listopada odby si okrgowy zjazd PSL Piast z udziaem posa Wincentego Witosa.

GRUDZIE
3 grudnia w teatrze Palace odby si odczyt byego prezesa rosyjskiego parlamentu ustawodawczego Wiktora Czernowa pt. Stosunki obecne w Rosji. Spotkanie przerywali miejscowi komunici (gaszenie wiata i rozrzucanie ulotek).

56

4 grudnia w teatrze Palace znakomity publicysta i literat Leo Belmont wygosi odczyt na temat Maestwo i prostytucja. 7 grudnia wyszed pierwszy numer tygodnika niezalenego i narodowego ycie Robotnicze pod redakcja Wadysawa Filipowicza. 9 grudnia na stanowisko starosty biaostockiego powoany zosta Tadeusz Giedroy.

Fot. 7 Biaostocki Ratusz. Z prawej ulica Suraska.

Fot. 8 Biaystok noc. Widok od strony kocioa Farnego.

57

1925

STYCZE
6 stycznia w kinie Apollo biaostocka publiczno ogldaa polski film pt. Kiedy kobieta zdradza ma z Jzefem Wgrzynem i Kazimier Niewiarowsk w rolach gwnych. 7 stycznia w kinie Apollo wywietlono film pt. Quo vadis wg Henryka Sienkiewicza z Emilem Janingsem w roli gwnej. 8 stycznia trwa kryzys w przemyle biaostockim. 12 stycznia pod przewodnictwem wojewody Mariana Rembowskiego odby si zjazd starostw wojewdztwa biaostockiego 14 stycznia w kinie Modern wywietlono film pt. Shylok z Krakowa z Rudolfem Schildkrautem w roli gwnej. 15 stycznia odbyy si wybory do biaostockiej Kasy Chorych. 16 stycznia Rada Miejska podja decyzj o zmianie nazw ulic. Kolejow II zmieniono na Dbrowskiego, Now na abi, Brudn na Bia, a Pukow I na Traugutta. 17 stycznia firma autobusowa Expres wprowadzia sze nowych autobusw kursujcych po miecie. 18 stycznia w teatrze Palace, w sztuce pt. Diablica W. Shonherra wystpia Irena Solska. 20 stycznia otwarto Bank Spoeczny w Biaymstoku. 28 stycznia w kinie Modern wywietlono film z ycia ydowskiego pt. Jiskor z Morisem Szwarcem w roli gwnej.

58

LUTY
1-2 lutego odby si zjazd wojewdzki Chrzecijasko-Narodowego Stronnictwa Pracy. Nowym prezesem Rady Wojewdzkiej zosta ksidz Aleksander Chodyko, za prezesem Zarzdu Wojewdzkiego ksidz Antoni Zaleski. 5 lutego w kinie Apollo pokazano film z Maei Korda pt. Krlowa niewolnikw. 7 lutego Zesp Zrzeszenia Artystw Scen Polskich wystawi w kinie Palace sztuk Jana Adolfa Hertza pt. Mody las. 9 lutego wybuch poar w Miejskim Szpitalu Zakanym w Zwierzycu. W akcji gaszenia ognia brao udzia 150 straakw. 10 lutego z inicjatywy Magistratu powstao prowizoryczne wizienie dla osb odbywajcych kary za przestpstwa administracyjne. Wizienie miecio si w dawnych koszarach artyleryjskich przy ulicy Kolejowej. 11 lutego w kinie Apollo wywietlano film pt. Dzwonnik z Notre Dame wg Wiktora Hugo z Ruth Miller w jednej z gwnych rl. 15-16 lutego odbyy si wybory do Powiatowych Kas Chorych. 19 lutego z inicjatywy Kuratora Szkolnego odby si pierwszy zjazd dyrektorw Pastwowych Szk rednich znajdujcych si na terenie okrgu. Celem zjazdu byo ujednolicenie programw wychowawczo-dydaktycznych i administracyjnych w pastwowych szkoach rednich. 20 lutego gocinne wystpy w teatrze Palace rozpocz zesp grodzieskiego Teatru Miejskiego Zrzeszenia Artystw Scen Polskich wystawiajc spektakle: Na dnie Maksyma Gorkiego, Radcy Pana Radcy Michaa Bauckiego i Gaganek Dario Niccodemiego. 28 lutego w sali Rady Miejskiej Wacaw Sieroszewski wygosi odczyt pt. Dusza wschodu i zachodu.

59

MARZEC
3 marca w teatrze Palace na gocinnych wystpach zjawili si aktorzy Zrzeszenie Artystw Opery Warszawskiej. W repertuarze znalazy si m.in.: Halka Stanisawa Moniuszki oraz Opowieci Hoffmanna Jacquesa Offenbacha. 8 marca na scenie Palace Zrzeszenie Artystw Scen Polskich wystawio sztuk pt. Wujaszek z Gwadelupy. 10 marca biaostoczanie znw mogli oglda Pol Negri w filmie pt. Czarna Lu. 16 marca w sali Urzdu Wojewdzkiego zostaa otwarta ruchoma wystawa lotniczo-gazowa, zorganizowana staraniem wojewody biaostockiego oraz Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 23 marca w sali Rady Miejskiej odbyo si zebranie organizacyjne, ktrego celem byo utworzenie w Biaymstoku Komitetu Lotnictwa Sanitarnego. W skad komitetu weszli m.in. wiceprezydent Witold uszczewski, ksidz Aleksander Chodyko i Andrzej Wysocki. 27 marca w teatrze Palace odby si wiec polityczny przeciw rewizjonistycznej polityce Niemiec wobec granic Polski. 27 marca w hotelu Ritz przy ulicy Kiliskiego odby si Radio-koncert. W ramach popularyzacji audycji radiowych odczyt pt. Co to jest radio wygosi in. Topor. 28 marca w sali Rady Miejskiej przedstawicielka Narodowej Organizacji Kobiet Maria Holder-Eggerowa wygosia odczyt pt. Handel ywym towarem. 31 marca w kinie Modern wywietlono film pt. Ojciec Sergiusz w reyserii Jakowa A. Protozanowa, na motywach powieci Lwa Tostoja, z Iwanem Mozuchinem i Natali Lissenko w rolach gwnych.

60

KWIECIE
12 kwietnia przy ulicy Nadrzecznej rozbi swj namiot dugo oczekiwany Cyrk Staniewskich. 25 kwietnia na scenie Palace wystpi warszawski Teatr im. Aleksandra Fredry ze spektaklem pt. Jan Maciej Karol Wcieklica Stanisawa Ignacego Witkiewicza. 26/27 kwietnia w miecie odbyy si liczne rewizje i obawy na czonkw partii komunistycznej. Skonfiskowano par tysicy odezw przygotowywanych na 1 maja, zamknito tajn drukarni przy ulicy Biaostoczaskiej. Aresztowano 50 osb podejrzanych o dziaalno komunistyczn. 27 kwietnia w kinie Apollo pokazano synny przebj filmowy Scaramouche (w Biaymstoku pt. Scaramu) z Alice Ellen Terry Dame i Ramnem Novarro w rolach gwnych.

MAJ
1 maja pochody z okazji wita robotniczego przygotowaa biaostocka PPS. 3 maja odbyy si uroczyste obchody wita 3 Maja. Rozegrano mecz piki nonej (lwowski Hesmone pokona WKS Biaystok 2:0) oraz zawody lekkoatletyczne i hippiczne. Nie odby si tradycyjny pochd ulicami miasta. 3 maja na zaproszenie Narodowej Organizacji Kobiet profesor Henryk Mocicki wygosi odczyt pt. Konstytucja 3 Maja a obrona naszych granic dawniej i dzi. 6 maja w sali Rady Miejskiej odbyo si posiedzenie Komisji Budowy Kocioa na cmentarzu w. Rocha. Na zebraniu powoana zostaa Komisja Organizacyjna. Inicjatorami budowy byli ksidz dziekan Aleksander Chodyko, ksidz Adam Abramowicz i prezydent Biaegostoku Bolesaw Szymaski.

61

10 maja obchodzono wito Modziey Szkolnej. 11 maja na torze sportowym 1. dywizji kawalerii w koszarach im. Gen. Sowiskiego odbyy si okrgowe zawody hippiczne o Mistrzostwo Armii. 11 maja w kinie Apollo pokazano jak gosiy plakaty pierwszy film sowiecki pt. Car Aleksander II. 18 maja w sali Rady Miejskiej odbyo si zebranie organizacyjne Stowarzyszenia Mionikw Muzyki, Pieni i Teatru. 18 maja w kinie Modern biaostoczanie ogldali film Ernsta Lubitscha pt. Sumurun z Pol Negri w roli gwnej. 22 maja odbyo si walne zebranie czonkw Komitetu Budowy Kocioa parafii w. Rocha. 24 maja nad miastem przesza silna burza powodujc liczne poary. 28 maja wadze miasta ograniczyy szybko jazdy samochodw do 610 km/h. Spowodowao to liczne protesty, zarwno kierowcw, jak i pasaerw. Wkrtce zarzdzenie odwoano.

CZERWIEC
8 czerwca otwarto letnisko w Ignatkach. 10 czerwca spektaklem Gaganek Dario Niccodemiego w reyserii Wacawa Malinowskiego rozpocz swe kolejne wystpy grodzieski Teatr Miejski. 16 czerwca wojewoda biaostocki oraz wadze samorzdowe powitay przejedajcego przez Biaystok marszaka Jzefa Pisudskiego, ktry wraz z rodzin udawa si na wakacje do Druskiennik. 20 czerwca powsta klub sportowy Modziey Polskiej. Prezesem klubu zosta dr Zygmunt Siemaszko. Klub posiada dwie sekcje lekkoatletyczn i piki nonej.

62

30 czerwca w Magistracie odbyo si pierwsze posiedzenie Komitetu Rozbudowy Miasta. Na czele Komitetu stan prezydent Bolesaw Szymaski. Zadaniem Komitetu ma by wspdziaanie z Bankiem Gospodarstwa Krajowego przy planowym i celowym podziale kredytw przeznaczonych na akcj budowlan w Biaymstoku.

LIPIEC
5 lipca w kinie Palace odbya si inauguracja dziaalnoci Towarzystwa Harmonia. Prezesem towarzystwa zosta profesor Wadysaw Jodko. 7 lipca w sali reprezentacyjnej Urzdu Wojewdzkiego odbyo si zebranie organizacyjne Wojewdzkiego Komitetu Pomocy Dotknitym Powodzi w tutejszym wojewdztwie, a szczeglnie w wojewdztwie maopolskim. 11 lipca zesp grodzieskiego Teatru Objazdowego pod dyrekcj Bronisawa Skpskiego wystawi w kinie Palace fars V. A. Duvala pt. Sobowtr. 15 lipca rozpocz si strajk w fabrykach wkienniczych. 18 lipca rozegrano mecz piki nonej midzy mistrzem Austrii Hakoah Wiede a poczon reprezentacj Biaegostoku (WKS i KS), zakoczony wynikiem 7: 0 dla goci. 19 lipca na trasie do Ignatek otwarto nowy, zamiejski Park Polonia. 19 lipca na szosie obwodowej odbyy si zawody kolarskie zorganizowane przez biaostockie Towarzystwo Gimnastyczne Sok. 24 lipca w miejsce zlikwidowanego Towarzystwa Myliwskiego powoano do ycia Biaostockie Towarzystwo owieckie. 30 lipca uroczycie otwarto wyremontowany Park Rozkosz.

63

SIERPIE
2 sierpnia przy ulicy Gdaskiejrozpoczto budow szkoy powszechnej. 9 sierpnia Auto-Kurier uruchomi pierwsz w miecie dorok samochodow z licznikiem.

LISTOPAD
1 listopada w sali Ogniska Kolejowego odbyo si zebranie organizacyjne czonw Towarzystwa Opieki nad Zwierztami. Prezesem towarzystwa wybrany zosta inicjator spotkania, Edward Gellert. 14 listopada w teatrze Palace, z udziaem znakomitej subretki Reginy Cukier, rozpocz wystpy zesp Operetki ydowskiej pod kierownictwem H. S. Herszkowicza. W repertuarze zespou znalazy si: opera narodowa Sulamith A. Goldfarba oraz operetki: Panna Hop-La, Dzieci ulicy i Rumuskie wesele. 15 listopada odbya si uroczysto powicenia Domu Misyjnego The Webb People Memoria Mission Hall mieszczcego si przy ulicy w. Rocha 25. 15 listopada pojawi si pierwszy numer tygodnika polityczno-informacyjnego Proektor organu niezalenej myli pod redakcj Wiktora Iwanickiego. 15 listopada zakoczy si remont sali II klasy na dworcu gwnym PKP w Biaymstoku. 19 listopada w teatrze Palace wystpi ze swoimi romansami Aleksander Wertyski.

GRUDZIE
13 grudnia odbyy si wybory uzupeniajce do Rady Miejskiej.

64

14 grudnia ukaza si ostatni numer tygodnika ycie Robotnicze. 20 grudnia powoano Komitet Wojewdzki Niezalenej Partii Chopskiej, powstaej w wyniku rozamu w Polskim Stronnictwie Ludowym Wyzwolenie.

Fot. 9 Park im. Ksicia J. Poniatowskiego.

Fot. 10 Ulica Paacowa. W dole most na rz. Biaej. Po lewej hotel Ritz.

65

1926

STYCZE
1 stycznia w kinie Apollo wywietlono dramat erotyczno-sensacyjny z Halin abdzk w roli gwnej pt. Wampiry Warszawy. Pomimo nietypowego dnia publiczno wyjtkowo dopisaa. 2 stycznia w teatrze Palace odby si odczyt znanego literata i esperantysty Leo Belmonta pt. Psychoza oskarenia. 4 stycznia w kinie Modern odbya si uroczysta premiera polskiego filmu Iwonka, na motywach powieci Juliusza Germana, z Jadwig Smosarsk i Jzefem Wgrzynem w rolach gwnych. 5 stycznia w celu uczczenia szkolnictwa polskiego odbyo si uroczyste naboestwo z udziaem nauczycieli i uczniw. Powiecono dobudowany przy ulicy Kocielnej gmach pastwowego gimnazjum mskiego im. Krla Zygmunta Augusta. Uroczystoci zakoczya akademia z udziaem tenora Stanisawa Gruszczyskiego oraz znanej aktorki teatrw warszawskich Marii Balcerkiewiczwny. 13 stycznia w kinie Modern pokazano film z Wier Choodn pt. Chryzantemy. 13 stycznia odbyo si zebranie wadz samorzdowych, na ktrym uroczycie powoano Komitet Niesienia Pomocy Najbiedniejszym. 16 stycznia przy ulicy Kiliskiego 2 (dolne sale hotelu Ritz) otwarto Klub Nowoczesny, gdzie codziennie grywa si w Lotto.

66

21 stycznia w teatrze Palace, w operetce Orow B. Granichstaedtena, wystpia Lucyna Messal z zespoem. 27 stycznia z udziaem wojewody Mariana Rembowskiego uroczycie otwarto i powicono miejski szpital pooniczy w Zwierzycu (bye koszary wodzimierskie) oraz ochronk mieszczc si przy ulicy Dbrowskiego. Szpital w Zwierzycu mia mie trzy oddziay: wewntrzny, chirurgiczny i pooniczy. Pocztkowo otwarto tylko oddzia pooniczy. 30 stycznia przy ulicy Artyleryjskiej otwarto kuchni dla najbiedniejszych chrzecijan. 31 stycznia przy ulicy Sosnowej 7, w obecnoci wojewody, otwarto kuchni ydowsk dla najbiedniejszych. 31 stycznia w teatrze Palace odby si odczyt Tadeusza Wieniawy-Dugoszewskiego pt. Kara mierci. 31 stycznia w kinie Apollo pokazano film z Charlie Chaplinem i Jackie Cooganem pt. Brzdc, natomiast w kinie Modern grano polski dramat z Jadwig Smosarsk pt. O czym si nie mwi na motywach powieci Gabrieli Zapolskiej.

LUTY
1 lutego w teatrze Palace wystpi zesp Reduty ze spektaklem wit, dzie i noc R. Reyntera. 1 lutego Zarzd Stowarzyszenia Rodzicw i Opiekunw przy filijnym gimnazjum w Biaymstoku zorganizowa w nowej sali koncertowej gimnazjum im. Krla Zygmunta Augusta koncert z udziaem aktorki Marii Balcerkiewiczwny, tenora Adama Dobosza oraz Jana Dziemiskiego skrzypce i Henryka Sztompki fortepian. 3 lutego kino Modern wywietlio film oparty ma motywach legendy ydowskiej pt. Jeden z trzydziestu szeciu (amed Wownik) z Z. Turkowem w roli gwnej.

67

12 lutego do Biaegostoku przyby synny globtroter Francuz Pierre Cardec (by inwalid). Gazety pisay: Pan Cardec, chce i w Biaymstoku zademonstrowa swoj wytrzymao fizyczn i hart ducha dobrej szkoy francuskiej, rzuca te za porednictwem naszego pisma wyzwanie wszystkim klubom sportowym Biaegostoku do wzicia udziau w marszu 150 km w cigu 24 godzin. Wyzwanie zostao przyjte, a synny globtroter trafi z powodu wyczerpania do szpitala ydowskiego. 13 lutego z inicjatywy inteligencji niemieckiej, przy ulicy Warszawskiej 72 powstao kko towarzyskie Helios. Celem towarzystwa byo propagowanie wicze gimnastycznych oraz innych rozrywek kulturalnych. Kko zainicjowao swoje powstanie wielkim balem maskowym. 25 lutego w teatrze Palace, w spektaklu Panna Julia Augusta Strindberga, wystpi Karol Adwentowicz. 28 lutego odbyo si uroczyste otwarcie i powicenie poradni chorb pucnych Towarzystwa Przeciwgruliczego w Biaymstoku mieszczcego si przy ulicy Warszawskiej 32. Prezesem towarzystwa i kierownikiem poradni zosta dr Jzef Lewitt.

MARZEC
2-3 marca w teatrze Palace wystpi teatr Reduta ze spektaklami: Turo Stefana eromskiego i Ewa Jerzego Szaniawskiego. 7 marca Teatr Rybat pod kierownictwem Stanisawy Wysockiej wystawi Balladyn Juliusza Sowackiego. 9 marca na scenie Palace wystpi teatr Reduta ze spektaklem Przechodzie B. Katerwy. 13 marca staraniem sekcji kulturalno-owiatowej Zwizku Zawodowego Kolejarzy w teatrze Palace wystpi Tadeusz Wieniawa-Dugoszewski z odczytem pt. Polonia Restituta.

68

13 marca po trwajcej trzy lata przerwie wznowi dziaalno oddzia Towarzystwa Krajoznawczego. Funkcj prezesa peni Konstanty Kosiski. 16 marca przy ulicy Sienkiewicza 16 otwarto skad fabryczny firmy Gustaw Molenda i Syn. 18 marca w kinie Apollo pokazano film z Rudolfem Valentino pt. Ten, za ktrym szalej kobiety. 15 marca na krtkich uroczystociach aobnych (w drodze do Wilna) zatrzyma si w Biaymstoku pocig ze zwokami arcybiskupa Jana Cieplaka. 20 marca przy ulicy Lipowej 14 otwarto pierwsz w Biaymstoku siedzib przedstawicielstwa fabryki samochodw Ford. 21 marca przy ulicy Giedowej 1 otwarto wystaw obrazw Oskara Rozaneckiego. 21 marca odbyy si obchody imienin marszaka Jzefa Pisudskiego zorganizowane przez Zarzd Obwodu Biaostockiego Zwizku Strzeleckiego. 21 marca w wizieniu biaostockim skazani na dugoletnie wizienie rozpoczli dwudniowe zamieszki, dajc swobody spaceru i poprawy wiktu. Pogbia si kryzys w biaostockim przemyle. Staj kolejne fabryki.

KWIECIE
1 kwietnia wielki poar fabryki Gubiskiego (dawniej Rychtera) przy ulicy Konopnickiej 1. Na miejsce akcji ratowniczej przyby wojewoda Marian Rembowski. 7 kwietnia w kinie Apollo wywietlano film pt. Lew Mogow z Iwanem Mozuchinem i Natali Lissenko w rolach gwnych. 11 kwietnia w teatrze Palace Wacaw Sieroszewski wygosi odczyt pt. Polska w Mandurii.

69

13 kwietnia w pawilonie Ogrodu Miejskiego otwarto wystaw prac artysty-malarza Zycha Bujnowskiego. 12 kwietnia w teatrze Palace, w spektaklu pt. Krl musi by, wystpi Romuald Gierasimski i Maria Zelska. 18 kwietnia na scenie Palace moskiewskie Studio Teatralne Habima wystawio sztuki: Dybuk Szymona An-ski oraz Sen Jakuba i Potop. 24 kwietnia ukaza si pierwszy numer dwutygodnika ilustrowanego Sport i kino. Wzrasta aktywno Zwizku Modziey Komunistycznej.

MAJ
1 maja odbyy si wiec i pochd zorganizowany przez PPS. 1 maja w kinie Apollo bawi publiczno Charlie Chaplin w filmie pt. Gorczka zota. 2 maja odby si zjazd okrgowy Chrzecijasko-Narodowego Stronnictwa Pracy. Na czele Zarzdu Okrgowego stan Teofil Morelowski. 3 maja uroczycie obchodzono wito 3 Maja. Po raz kolejny nie odby si tradycyjny pochd ulicami miasta. 3 maja w kinie Modern publiczno ogldaa Wier Choodn (ostatnia rola tej aktorki) w filmie pt. Ja kocham Ci ze specjaln ilustracj piewan wykonywan przez artystw warszawskich. 8 maja uroczycie obchodzono imieniny prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanisawa Wojciechowskiego. 11 maja biaostocki oddzia Stowarzyszenia Kupcw Polskich utworzy Bank Ziemi Podlaskiej w Biaymstoku. 15 maja wojewoda biaostocki otrzyma depesz od wiceministra Opaliskiego, w ktrej tene zawiadomi go o dymisji Prezesa

70

Rady Ministrw Wincentego Witosa oraz prezydenta Stanisawa Wojciechowskiego, ktry zoy swj urzd na rce Marszaka Sejmu Macieja Rataja w protecie przeciwko zamachowi dokonanemu przez Jzefa Pisudskiego. 16 maja na Rynku Kociuszki, przed generaem Juliuszem Rmmlem, odbya si uroczysta defilada wszystkich oddziaw garnizonowych. 22-23 maja w teatrze Palace ze spektaklami: Kiedy szatan si mieje i Morfina L. Hercena wystpili: Ida Kamiska i Zygmunt Turkow. 23 maja na placu przed kinem Palace odby si wiec poparcia dla Jzefa Pisudskiego zorganizowany przez PPS. 23 maja zlikwidowano Komitet Obywatelski Pomocy Najbiedniejszym mieszkacom Biaegostoku. 29-30 maja w zawodach sportowo-atletycznych wystpi gocinnie wszechwiatowej sawy krl elaza Gustaw Brejbart. Atleta przeznaczy cz dochodw ze swoich wystpw na rzecz BOSO. Zawody miay miejsce na boisku ydowskiego Klubu Sportowego.

CZERWIEC
2 czerwca w miecie zarejestrowanych jest 49 radio-aparatw. 5 czerwca w koszarach im. Gen. Sowiskiego, na placu sportowym 1. dywizji kawalerii, odbyy si zawody hippiczne. 6-8 czerwca w teatrze Palace wystpi zesp Reduty ze spektaklami: Doywocie Aleksandra Fredry, Pan Minister i Diabe i karczmarka Stefana Krzywoszewskiego oraz Lekkoduch Jerzego Szaniawskiego. 10 czerwca przed Paacem Branickich Juliusz Osterwa z zespoem Reduty wystawi Ksicia Niezomnego Calderna de la Barca Pedro.

71

12 czerwca w teatrze Palace rozpocz wystpy warszawski zesp operetkowy z udziaem znakomitej piewaczki J. Zylberg. Inauguracyjnym przedstawieniem bya operetka Iskra ydowska. 15 czerwca odbyo si posiedzenie wojewdzkiej Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej pod przewodnictwem wojewody Mariana Rembowskiego, na ktrym zapada decyzja o budowie w Biaymstoku lotniska. 26 czerwca w teatrze Palace, w spektaklu pt. Diablica W. Shonherra, wystpi znakomity aktor ydowski Jonas Turkow.

LIPIEC
1 lipca ukaza si pierwszy numer Biaostockiego Gosu Codziennego pod redakcj Jana Antonowicza. Pismo byo organem Narodowej Partii Pracy. 1 lipca w kinie Modern biaostoczanie ogldali synn rodaczk, Helen Makowsk, w filmie pt. Ostatnie sekrety. 4 lipca uroczyste obchody 150 rocznicy niepodlegoci Stanw Zjednoczonych. 12 lipca rozstrzygnito konkurs na projekt kocioa na wzgrzu w. Rocha. Komisja konkursowa przyznaa pierwsz nagrod pracy zbiorowej inynierw architektw Wadysawa Schwarcenberga-Czernego, Jana Karewskiego i Jerzego Wayzbuna. Na konkurs nadesano w sumie 75 prac. 12 lipca krakowski Teatr Nowoci pod dyrekcj Tadeusza Pilarskiego wystawi w teatrze Palace sztuk Szoem Alejchema pt. Jak trudno by ydem. 12 lipca z powodu 60% podatku od cen biletw, naoonego przez Magistrat miasta Biaegostoku, w akcie protestu zamknite zostay biaostockie kina. 13 lipca rozpocz si kolejny strajk w przemyle wkienniczym. Trwa do 17 lipca.

72

16 lipca w okolicach cmentarza ydowskiego, w miejscu zwanym Wesoa Gra, odkryto szcztki pomordowanych onierzy polskich z 1920 r. 17 lipca powsta policyjny Klub Sportowy Sparta. 25 lipca komitet budowy kocioa na wzgrzu w. Rocha otworzy w gmachu wojewdztwa (Paac Branickich) wystaw prac konkursowych. Cay dochd z wystawy przeznaczono na budow kocioa. Kabaret czynny w Parku Rozkosz zaprasza biaostoczan na nowy program, ktrego gwiazd bya znana przedwojenna wykonawczyni romansw Katia Masowa.

SIERPIE
1 sierpnia na cmentarzu wojskowym w Zwierzycu odby si uroczysty pogrzeb ofiar mordu bolszewickiego, ktry przerodzi si w manifestacj patriotyczn mieszkacw Biaegostoku. Szcztki ofiar zostay odkryte na Wygodzie. 11 sierpnia swoj fili w Biaymstoku otworzy oglnopolski dziennik Nowy Kurier Polski. 12 sierpnia na scenie Palace piewa tenor Opery Warszawskiej Stanisaw Gruszczyski. 15 sierpnia Biaostocka Ochotnicza Stra Ogniowa obchodzia uroczycie kolejn rocznic istnienia. 28 sierpnia Towarzystwo Dobroczynnoci Linas Hacedek zorganizowao wystpy kabaretu skadajcego si z artystw znanego warszawskiego teatru ydowskiego Azazel. 31 sierpnia zastrajkowali biaostoccy fryzjerzy. Kabaret dziaajcy w Parku Rozkosz bawi biaostoczan nowymi programami.

73

WRZESIE
1 wrzenia przy ulicy Warszawskiej 17 zostao otwarte prywatne Gimnazjum Nisze Koedukacyjne Bronisawy Woniackiej. 1 wrzenia w Pastwowej Szkole Rzemielniczo-Przemysowej mieszczcej si w budynkach byej fabryki H. Kommichau (Antoniuk Fabryczny) otwarto wydzia wkienniczy. 5 wrzenia w Zwierzycu otwarto nowe boisko sportowe. 5 wrzenia nowym starost biaostockim zosta mianowany Marian Zborowski. 7 wrzenia odbyo si inauguracyjne przedstawienie Cyrku Staniewskich. 14 wrzenia odbyo si pierwsze posiedzenie uzupenionej Rady Miejskiej. Prezydentem ponownie wybrano Bolesawa Szymaskiego, wiceprezydentem Witolda uszczewskiego. 15 wrzenia mieszkacy miasta oraz wadze administracyjne i wojskowe poegnay gen. Juliusza Rmmla, ktry opuci Biaystok awansowany na stanowisko Inspektora Armii Warszawa. 18 wrzenia w kinie Apollo wywietlano film z Pol Negri pt. Kwiat nocy. 22 wrzenia duym zainteresowaniem cieszy si pokaz najnowszego modelu Fiata 503. Pokaz zorganizowaa firma Pol-Auto, mieszczca si przy ulicy Jurowieckiej 38. 24 wrzenia rozegrano mecz piki nonej o puchar Biaegostoku miedzy Klubem Policyjnym Sparta, a ydowskim Klubem Sportowym. Zwyciya druyna Sparty 5:0. 28 wrzenia przy ulicy Kiliskiego otwarto Szko Muzyczn im. Fryderyka Chopina. 29 wrzenia w kinie Apollo pokazano film pt. Czarny orze z Rudolfem Valentino w roli gwnej.

74

29 wrzenia przez Biaystok przejeda pocigiem marszaek Jzef Pisudski. Na krtko zatrzyma si na dworcu Biaostockim, gdzie zosta powitany przez wojewod.

PADZIERNIK
2 padziernika otwarto Koo Mionikw Jzyka Angielskiego. W spotkaniu inauguracyjnym wzio udzia okoo 80 osb. 3 padziernika w teatrze Palace staraniem Biaego Krzya odby si wieczr chopinowski. Na fortepianie graa prof. Zofia Michaowska-Wolaska. 6 padziernika w kinie Modern pokazano film pt. O czym si nie myli z Mari Modzelewsk, Jzefem Wgrzynem i Igo Symem w rolach gwnych. 8 padziernika trwa proces byego starosty biaostockiego Zygmunta Kmity, oskaronego o naduycia finansowe. Byy starosta zosta skazany na 2 miesice wizienia. 9-10 padziernika w teatrze Palace, w operetce Teresina i Napoleon, wystpia Lucyna Messal z zespoem Teatru Nowoci. 11 padziernika w kociele na wzgrzu w. Rocha skradziono wota z bocznego otarza Matki Boskiej. 12 padziernika w teatrze Palace Wacaw Sieroszewski wygosi odczyt pt. Pisudski a Mussolini. 14-15 padziernika teatr Reduta wystawi w teatrze Palace Mazep Juliusza Sowackiego i eglarza Jerzego Szaniawskiego. 18 padziernika w kinie Apollo wywietlano film z Pol Negri w roli gwnej pt. Bezwstydna kobieta. Najwikszym zainteresowaniem cieszy si jednak nadprogram film z pogrzebu synnego amanta Rudolfa Valentino. 21 padziernika na scenie Palace wystpia Elna Gristedt z operetk krakowskiego Teatru Nowoci. W repertuarze bya m.in. operetka Orow B. Granichstaedtena.

75

24 padziernika Dekanat biaostocki zorganizowa uroczysto z okazji 700 rocznicy zgonu Franciszka z Asyu. Kongres otwarto w teatrze Palace. 31 padziernika w teatrze Palace wystpi zesp Reduty ze spektaklem pt. Oj mody, mody Aleksandra Fredry. 31 padziernika na scenie Palace, w operetce Lady Chile W. Kollo, wystpia Kazimiera Niewiarowska. 31 padziernika-1 listopada odby si Zjazd Starszyzny Harcerskiej Chorgwi Biaostockiej.

LISTOPAD
2 listopada w kinie Modern przy ulicy Lipowej 20 wywietlono film pt. Kurier carski ze synnym gwiazdorem Iwanem Mozuchinem. 7-8 listopada zesp Reduty wystawi na scenie Palace spektakle: Mazepa Juliusza Sowackiego oraz witoszek Moliera. 11 listopda uroczycie obchodzono wito 11 Listopada. We wszystkich wityniach biaostockich odbyy si naboestwa, a nastpnie defilada wojskowa na Rynku Kociuszki. 11 listopada w teatrze Palace profesor Ferdynand Antoni Ossendowski wygosi odczyt pt. Polska wyprawa do Afryki Podzwrotnikowej. 13 listopada w teatrze Palace grupa piewacza Reduty pod kierunkiem profesora Adama Ludewiga wystawia opery: Cyrulik sewilski Gioacchino Rossiniego i Halka Stanisawa Moniuszki. 14 listopada w pawilonie Ogrodu Miejskiego otwarta zostaa wystawa obrazw artystw krakowskich: Teodora Axentowicza, Juliana Faata, Vlastimila Hofmana, Wojciecha Kossaka, Aleksandra Mroczkowskiego, Ignaca Pinkasa, Zbigniewa Pronaszki, Piotra Stachiewicza, Stanisawa Tondosa, Wojciecha Weissa i Leona Wyczkowskiego.

76

14 listopada w teatrze Palace odby si wiec poselski z udziaem posw Pawa Wooszyna, Szymona Rak-Michajowskiego i Piotra Mioty czonkw Biaoruskiej Wociasko-Robotniczej Hromady. 17 listopada wszystkie biaostockie szkoy otrzymay tekst literacki i muzyczny nowego hymnu pastwowego Jeszcze Polska nie zgina Mazurek Dbrowskiego. 18 listopada nowym biaostockim wicewojewod, na miejsce Waleriana Karasiskiego, ktry otrzyma stanowisko wicewojewody lubelskiego, zosta Zygmunt Skrzyski. 22 listopada zmar Franciszek Gliski, organizator i kierownik Biblioteki Miejskiej. 30 listopada w teatrze Palace zesp Reduty wystawi nieg Stanisawa Przybyszewskiego. Z inicjatywy byego posa Josepha Spickermana powoane zostao Niemieckie Stowarzyszenie Ludowe (Deutscher Volkerbund). W teatrze Palace biaostocka policja dokonaa rewizji w wyniku ktrej zatrzymano Abrama Czernichowa, u ktrego w kieszeni znaleziono 87 ulotek komunistycznych. Po zakoczeniu ledztwa Sd Okrgowy skaza go na trzy lata wizienia.

GRUDZIE
5 grudnia odbya si, zorganizowana przez PPS, demonstracja, w czasie ktrej domagano si od wadz przestrzegania omiogodzinnego dnia pracy, zniesienia pracy nocnej maoletnich oraz ubezpieczenia robotnikw od nastpstw nieszczliwych wypadkw. 6 grudnia w kinie Modern odbya si premiera filmu Trdowata wg Heleny Mniszkwny, w reyserii Edwarda Puchalskiego, z Jadwig Smosarsk i Bolesawem Mierzejewskim w rolach gwnych. 6 grudnia w teatrze Palace odby si wiec Biaoruskiej Wociasko-Robotniczej Hromady, na ktrym omwiono aktualn sytuacj polityczn.

77

7 grudnia Zrzeszenie Artystw Opery Warszawskiej wystawio na scenie Palace oper ydwka Jacquesa Halvy`a. 14 grudnia na scenie Palace zesp Reduty wystawi Bajk A. Czaplickiego. 18 grudnia dziki wsparciu finansowemu Towarzystwa Dobroczynnoci Linas Hacedak przy ulicy Sienkiewicza 5 powsta ydowski teatr miniatur Gilarino. Kierownictwo teatru objli: W. Bubryka i Oskar Rozanecki. 19 grudnia w kinie Apollo wywietlano ocenzurowany, pierwszy oryginalny sowiecki film o rewolucji rosyjskiej pt. Car Mikoaj II. 23 grudnia zmar Eliasz Nowik, wspwaciciel fabryki sukna i kapeluszy C. Nowik i Synowie. 24 grudnia wybuch strajk w fabrykach wkienniczych. 31 grudnia w kinie Apollo pokazano amerykaski film w reyserii Freda Niblo pt. Ben Hur z Ramnem Novarro w roli gwnej (kreowanym wwczas na rywala Rudolfa Valentino). Poniewa rabinat lwowski wykl ten obraz jako obraliwy, w miecie kilka osb protestowao przeciwko jego obecnoci na ekranach kin. Temat ten podchwycia zaraz prasa polska. Sensacyjne nagwki oglnopolskich gazet donosiy: Zdemolowane kino w Biaymstoku!. Z dnia na dzie plotka rosa w si. Po tygodniu angielski The Times pisa ju o rozruchach w Biaymstoku i spaleniu filmu na wielkim stosie w centrum miasta. W kika miesicy pniej w Argentynie ukazaa si informacja, e w wyniku zamieszek w miecie wprowadzono stan wyjtkowy.

78

1927

STYCZE
4 stycznia grupa piewacza teatru Reduta pod kierownictwem profesora Adama Ludewiga wystawia w teatrze Palace oper Madame Butterfly Giacomo Pucciniego. 6 stycznia na scenie Palace zesp teatru Reduta wystawi ponownie Bajk A. Czaplickiego. 15 stycznia zmar Salomon Nowik, wspwaciciel fabryki sukna i kapeluszy C. Nowik i Synowie. 18 stycznia odbya si uroczysto powicenia nowej szkoy powszechnej przy ulicy Gdaskiej. Rada szkolna chciaa, aby nowa szkoa nosia imi Adama Mickiewicza. 19-20 stycznia w teatrze Palace, w operetkach: Ksiniczka Ilica i Hrabina Marica Imre Klmna, wystpili: Wiktoria Kawecka, Jzef Redo i Janina Sokoowska. 24 stycznia na scenie Palace zesp teatru Reduta wystawi sztuk Romantyczna Edmonda Rostanda. 25 stycznia Sd Apelacyjny skaza byego starost Zygmunta Kmit na 4 lata wizienia. 26 stycznia na scenie Palace Juliusz Osterwa i Irena Solska z zespoem teatru Reduta pokazali Lekkomyln siostr Wodzimierza Perzyskiego. Powstao Koo Ziemian, ktrego celem byo szerzenie kultury i owiaty na wsi.

79

W miecie panuje epidemia grypy.

LUTY
4 lutego waciciele kin na znak protestu przeciwko wysokim podatkom naoonym przez magistrat zamknli kina. 6 lutego z udziaem wojewody biaostockiego Mariana Rembowskiego odby si zjazd K Popierania Obrony Kresw Wschodnich. 7-8 lutego na scenie Palace zesp teatru Reduta ponownie wystawi Don Juana Wolfganga Amadeusa Mozarta oraz Czowieka z budki suflera Tadeusza Rytnera. 8 lutego w kinie Apollo wywietlono film pt. ydowskie szczcie wedug Szoem Alejchema. W rolach gwnych wystpili znakomici aktorzy moskiewskiego teatru ydowskiego Habima. 12 lutego w salach wojewdztwa odby si wielki bal na rzecz Ligi Ochrony Przeciw Powietrznej. Bal otworzy wojewoda Marian Rembowski z pukownikow Ostrowsk polonezem, do ktrego stano 185 par. 15 lutego koniec strajku w biaostockich kinach. 19 lutego uroczycie obchodzono kolejn rocznic odzyskania przez Biaystok niepodlegoci. 21 lutego w Sdzie Okrgowym rozpocz si proces 16 osb oskaronych o dziaalno komunistyczn. 23 lutego na scenie Palace zesp teatru Reduta wystawi komedi Jerzego Szaniawskiego pt. Papierowy kochanek. 25 lutego starost biaostockim zosta Mieczysaw Billek. 27 lutego na scenie teatru Palace Warszawski Pierwszy Teatr dla Dzieci wystawi spektakle: Ja i Magosia oraz Robinson Crusoe.

80

27 lutego warszawscy kasiarze rozpruli kas ogniotrwa w kantorze fabryki sukna O. Trylling i Syn S-ka Akcyjna mieszczcym si przy ulicy Lipowej 24. 28 lutego biaostockie kina: Apollo, Modern i Polonia zostay zamknite na czas nieograniczony z powodu naoenia na przedsibiorstwa kinowe przez Magistrat m. Biaegostoku podatku widowiskowego w wysokoci 40% od ceny biletu.

MARZEC
Kina graj, ale cay dochd przeznaczany jest na biaostockie organizacje dobroczynne. 1 marca w sali Magistratu przedstawiciel Partii Pracy Marian Danb wygosi odczyt o celach i zadaniach tej organizacji. Spotkanie zaowocowao wstpieniem wielu suchaczy w szeregi PP. 18 marca zakoczya si wojna podatkowa midzy kinami a magistratem. 19 marca uroczycie obchodzono imieniny Jzefa Pisudskiego. 19 marca zakoczy si 6-tygodniowy strajk biaostockich szewcw. 19 marca w hotelu Ritz, staraniem Koa Literatw i Dziennikarzy ydowskich, odby si wielki Bal Purymowy, na ktrym wybrano m.in. Ester krlow balu. Zostaa ni Chana Gonidzka. 21 marca wadze administracyjne Biaegostoku zdelegalizoway Biaorusk Wociasko-Robotnicz Hromad oraz Niezalen Parti Chopsk. 21 marca Na kolejne gocinne wystpy w Palace zjawia si warszawska Reduta z Juliuszem Osterw. Zesp wystawi komedi pt. Brat marnotrawny. 26 marca w sali Rady Miejskiej odbyo si zebranie organizacyjne Komitetu Niesienia Pomocy Bezrobotnej Inteligencji. W zebraniu wzi udzia wojewoda Marian Rembowski.

81

KWIECIE
1 kwietnia ukaza si pierwszy numer nowego tygodnika Der Bialystoker Weker organu socjalistycznej organizacji ydowskiej Bund, pod redakcj Chackiela Abramowicza Anachowicza. 11 kwietnia do Biaegostoku przybya komisja lotnicza z ppk Zychem Popawskim i przedstawicielem Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej inynierem Kaweckim w celu wyznaczenia lokalizacji pod przysze lotnisko. Wybrano teren w Dojlidach. 11-12 kwietnia w teatrze Palace, w spektaklu pt. Kiedy panienki id spa, wraz z zespoem artystw z Qui pro Quo wystpili: Hanka Ordonwna i Fryderyk Jarossy.

MAJ
1 maja odby si wiec i pochd zorganizowany przez PPS. 3 maja uroczycie obchodzono wito 3 Maja. Dotychczasowy uroczysty pochd ulicami miasta zastpiono defiladami w centrum. 3 maja w teatrze Palace wystpi znany rosyjski literat Konstanty Belmont z odczytem w jzyku rosyjskim pt. Kobieta w yciu i poezji. 6 maja Zwizek Naprawy Rzeczypospolitej na czele ze Stefanem Kalin, Wadysawem Kolendo i Michaem Matoszko zorganizowa w miecie wiec w celu zapoznania miejscowej spoecznoci z genez i ideologi przeomu majowego. 13 maja ukazaa si jednodniwka Der Hojzwirt, pod redakcj Hermana Lifszyca, w caoci przygotowana w jzyku jidysz. W zaoeniu miaa si sta w przyszoci tygodnikiem. 13 maja sekcja telefoniczna uruchomia w sali I klasy na dworcu PKP w Biaymstoku pierwszy automat telefoniczny. 17 maja w teatrze Palace odby si wieczr autorski znakomitego polskiego poety Juliana Tuwima.

82

20-21 maja uroczycie obchodzono 10-lecie powstania 42. Puku Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego. Z tej okazji nadano Marszakowi Jzefowi Pisudskiemu odznak honorow puku. 21, 22 maja w teatrze Palace wystpi zesp kabaretu Perskie Oko z Zul Pogorzelsk, Konradem Tomem i Eugeniuszem Bodo. 23 maja do miasta przyby japoski esperantysta profesor Hawme Asada. Podejmowao go m.in. Biaostockie Towarzystwo Esperanto im. Ludwika Zamenhofa. 24 maja rozpocz si kolejny strajk w przemyle wkienniczym. Przystpio do niego 3200 robotnikw. 27 maja zmar Chanon Nowik, wspwaciciel firmy C. Nowik i Synowie. 30 maja w kinie Apollo wywietlano film pt. Kusicielka w reyserii Freda Niblo z Gret Garbo i Lionelem Barrymorem w rolach gwnych.

CZERWIEC
2 czerwca w teatrze Palace wystpi warszawski Teatr im. A.Fredry z widowiskiem historycznym pt. Obrona Czstochowy. 4 czerwca do miasta przyby minister reform rolnych profesor Witold Staniewicz. W siedzibie Urzdu Wojewdzkiego odbyo si z jego udziaem posiedzenie Wojewdzkiej Rady Naprawy Ustroju Rolnego. 5 czerwca zakoczy si strajk w przemyle wkienniczym. Robotnicy otrzymali 11% podwyk. 18 czerwca w lokalu Towarzystwa Esperanckiego im. Ludwika Zamenhofa odbyo si uroczyste otwarcie 2-miesicznego kursu jzyka esperanto. 22 czerwca do Biaegostoku po raz kolejny zawita Cyrk Staniewskich.

83

28 czerwca zakoczy si strajk w fabryce kapeluszy C. Nowika. Po uzyskaniu 17% podwyki do pracy przystpio 248 robotnikw.

LIPIEC
1 lipca Biaystok liczy 89000 mieszkacw. 1 lipca na dworcu zatrzyma si pocig marszaka Jzefa Pisudskiego. Dostojny go zosta powitany przez przedstawicieli miejscowych wadz pastwowych i samorzdowych. 5 lipca w kociele na wzgrzu w. Rocha odbya si msza i uroczyste wyprowadzenie zwok zamordowanej przez ucznia nauczycielki Pastwowej Szkoy Rzemielniczej Jadwigi Kondratowicz. Koci wypeniony by po brzegi. Wyprowadzenie zwok zmienio si w imponujc manifestacj protestu przeciw przejawom szerzcego si zwyrodnienia. 8 lipca na stawie przy fabryce Nowika przy ulicy Mickiewicza zdarzy si tragiczny wypadek. 7 robotnic tej fabryki w czasie pywania dk po stawie zaczo ton. Pomocy toncym udzieli dyrektor fabryki. Niestety, jedna z dziewczt utona. 9 lipca w Ignatkach otwarto nowo wybudowany kursal dom zdrojowy z salami do zabaw i koncertw. 13 lipca w teatrze Palace zesp Reduty wystawi sztuk Pierra Corneille`a Cyd. 13 lipca w gmachu Pastwowego Gimnazjum eskiego przy ulicy Mickiewicza otwarto wystaw prac malarskich najwybitniejszych malarzy wspczesnych T. Ryszkiewicza, H. Szczygliskiego, Z. Badowskiego, V. Hoffmana, S. Jagodziskiego, A. Pronaszki, T. Axentowicza, P. Czapity i L. Markowicza. 14 lipca odbyo si zebranie organizacyjne Biaostockiego Klubu Tenisowego. Siedzib Zwizku by lokal przy Rynku Kociuszki 1. 18 lipca ogoszono przetarg na budow gmachu szkoy powszechnej przy ulicy Paacowej. Przetarg wygraa firma Mur.

84

Trway zapisy na kurs gry filmowej w biaostockiej szkole kinematograficznej przy ulicy Kiliskiego 5.

SIERPIE
1 sierpnia na stanowisko bibliotekarza miejskiego powoany zosta Mikoaj Dziekoski, asystent Biblioteki Publicznej i Uniwersyteckiej im. Stefana Batorego w Wilnie. 2 sierpnia kino Apollo rozpoczo nocne seanse filmowe o godz. 24, w czasie ktrych pokazywano film pt. Jak powstaje czowiek o treci jak si pniej okazao mocno erotycznej. Wadze miejskie wkrtce zakazay tych pokazw. 2 sierpnia otwarto sportowy Cyrk Colosseum. Odbyway si tam walki zapanicze. Wikszo walk wygrywa biaostoczanin o pseudonimie Czarna Maska. 7-8 sierpnia na zakoczenie wiatowego Kongresu Esperantystw w Gdasku, pod protektoratem wojewody biaostockiego Mariana Rembowskiego odbyo si Postkongreso W czasie uroczystoci na domu, gdzie urodzi si Ludwik Zamenhof, odsonito tablic pamitkow autorstwa artysty malarza Krynickiego Po wsplnym obiedzie i uroczystej akademii zorganizowana zostaa zabawa w Parku Rozkosz. 10 sierpnia w obecnoci wojewody Biaostocki Klub Tenisowy uroczycie otworzy w Zwierzycu nowe boisko tenisowe. 12 sierpnia Biaystok odwiedzi charg d`affaires Japonii, ktry zwiedzi fabryki wkiennicze. 14 sierpnia witowali straacy ochotnicy z BOSO. 14 sierpnia na miejskim stadionie w Zwierzycu odbyy si zawody lekkoatletyczne 1. dywizji kawalerii. 15 sierpnia z okazji wita onierza na Pietraszach zostaa odprawiona uroczysta msza, a nastpnie odbya si defilada 1. dywizji kawalerii.

85

21 sierpnia Biaystok odwiedzi minister spraw wewntrznych genera Felicjan Sawoj-Skadkowski. 21 i 28 sierpnia ukazay si dwa numery ycia Polski pod redakcj Witolda nieki. Zacz ukazywa si Przegld Przemysu Kresowego. Byo to czasopismo ydowskie w jzyku polskim, wydawane przez Rachmiela Trockiego. Trway zdjcia filmowe do adaptacji powieci Andrzeja Struga pt. Mogia Nieznanego onierza w reyserii Ryszarda Ordyskiego z udziaem Jerzego Leszczyskiego i Marii Malickiej. Do zdj filmowych asystowali uczniowie biaostockiego Studium Kinematograficznego. Trwa remont w kinie Modern. Trwa remont kino-teatru Palace wedug projektu Oskara Rozaneckiego.

WRZESIE
1 wrzenia przy ulicy Fabrycznej 37 otwarta zostaa Szkoa Handlowa im. Mikoaja Kopernika. 1 wrzenia przebudowane kino Modern przy ulicy Lipowej 20 rozpoczo sezon filmem pt. Ostatni umiech bazna. Otwarcie kina zaszczyci swoj obecnoci wojewoda Marian Rembowski. 2 wrzenia otwarto ulic Zot, czc ulic Jana III Sobieskiego z ulic Wasilkowsk. 8 wrzenia w sali posiedze Rady Miejskiej przy ulicy Warszawskiej 23 odbyo si posiedzenie organizacyjne Komitetu Obywatelskiego dla zorganizowania pomocy powodzianom w Maopolsce. Na czele Komitetu stan wojewoda Marian Rembowski. 9 wrzenia na dziedzicu Urzdu Wojewdzkiego (Paac Branickich) zesp Reduty z Juliuszem Osterw wystawi sztuk Pedro

86

Calderna de la Barca pt. Ksi Niezomny w przekadzie Juliusza Sowackiego. 11 wrzenia odbyo si inauguracyjne posiedzenie Sejmiku Powiatowego pod przewodnictwem Mieczysawa Bilka. 11 wrzenia zacza wychodzi Gazeta Biaostocka pod redakcj Teofila Morelowskiego. 15 wrzenia w kinie Apollo odbya si biaostocka premiera filmu pt. Blaski i ndzne ycie kurtyzany wedug powieci Honor de Balzaca z Andr la Fayette w roli gwnej. 15 wrzenia z inicjatywy Komitetu Wojewdzkiego Ligi Obrony Powietrznej Pastwa w Biaymstoku ukaza si pierwszy numer Wiadomoci Lotniczych pod redakcj Mariana Wojewdzkiego. 16 wrzenia z inicjatywy prezydenta miasta Bolesawa Szymaskiego powstaa Spdzielnia Mieszkaniowa Zdobycz Robotnicza. Spdzielnia ma budowa domy dla robotnikw na warunkach dugoterminowego kredytu wysokoci 80% kosztw budowy. 16 wrzenia na scenie kina Modern rozpocza wystpy operetka krakowskiego Teatru Nowoci z ulubiecami publicznoci: Antonim Kaczorowskim i Gustawem Cybulskim. 19 wrzenia z powodu braku zamwie stana fabryka wkiennicza C. Nowika przy ulicy Mickiewicza. 21 wrzenia zastrajkowali biaostoccy fryzjerzy. 29 wrzenia w gimnazjum im. Krla Zygmunta Augusta z udziaem wadz miejskich i wojewody poegnano kuratora Gsiorowskiego. 30 wrzenia w zwizku z reform szkolnictwa zlikwidowano Kuratorium Okrgu Szkolnego Biaostockiego.

PADZIERNIK
1 padziernika na ingres kocioa w. Rocha przyby arcybiskup Romuald Jabrzykowski. Zosta uroczycie powitany przez

87

mieszkacw miasta przy specjalnie wzniesionej w tym celu bramie tryumfalnej u wylotu ulicy Sienkiewicza i Rynku Kociuszki. 1-2 padziernika w kinie Palace w sztuce Dario Niccodemiego pt. Dzie, wit i noc wystpili znani aktorzy warszawscy: Maria Malicka i Aleksander Wgierko. 2 padziernika odbya si uroczysto powicenia kamienia wgielnego pod budow kocioa na wzgrzu w. Rocha. Arcybiskup Romuald Jabrzykowski w obecnoci ministra komunikacji Pawa Romockiego i wojewody biaostockiego powici rwnie kamie wgielny pod budow pierwszego domu Spdzielni Zdobycz Robotnicza. 7 padziernika w godzinach wieczornych przyby do Biaegostoku minister spraw wewntrznych gen. Felicjan Sawoj-Skadkowski. Po przybyciu odby konferencj z wojewod biaostockim Marianem Rembowskim w sprawie pogarszajcych si stosunkw politycznych Polski z Litw. 8 padziernika odbyo si uroczyste powicenie kamienia wgielnego pod budow nowej szkoy powszechnej przy ulicy Paacowej (dzi budynek III LO). 9 padziernika w teatrze Palace piewa synny rosyjski tenor Dymitr Smirnow. 11 padziernika nieoczekiwanie swoje dymisje zoyo szeciu czonkw Rady Miejskiej. 11 padziernika przejeda przez miasto Jzef Pisudski. Na dworcu biaostockim przesiad si z pocigu osobowego do jadcego do Wilna pocigu pospiesznego. 15 padziernika w kinie Palace odbya si uroczysta akademia z okazji 30-lecia dziaalnoci Oglno ydowskiego Zwizku Robotniczego Bund. 19 padziernika radni ze Zjednoczonej Rady ydw zaprotestowali przeciw dziaajcej (mimo ustpienia 6 czonkw) biaostockiej Radzie Miejskiej.

88

22 padziernika Wojskowy Klub Sportowy 42. puku piechoty wygra walkowerem mecz piki nonej z Policyjnym Klubem Sportowym Sparta , zdobywajc puchar wojewody. W zwizku z zaistnia sytuacj PKS Sparta rozwizaa sekcj piki nonej. Cz graczy przesza do WKS, cz do nowo utworzonego Uczniowskiego Klubu Sportowego. 26 padziernika Ministerstwo Spraw Wewntrznych, przychylajc si do wniosku Wojewody Biaostockiego, na podstawie art. 66 Dekretu o Samorzdzie Miejskim rozwizao Rad Miejsk Biaegostoku i upowanio wojewod do zarzdzenia niezwocznie nowych wyborw. 30 padziernika na stadionie miejskim w Zwierzycu odby si mecz piki nonej o mistrzostwo okrgowe warszawskiej ligi piki nonej, midzy reprezentacj Siedlec 9. pac a mistrzem podokrgu 42. pp. Wygrali gocie 8:3.

LISTOPAD
2 listopada w kinie Modern wywietlono film polski pt. Zew morza z udziaem uroczej biaostoczanki Nory Ney oraz Marii Malickiej, Mariusza Maszyskiego i Jerzego Marra. 6 listopada Chcc uczci rocznic czerezwyczajki i zapocztkowania godu, poogi, rzezi inteligencji w Rosji biaostoccy komunici postanowili urzdzi potn machkomun (demonstracj komunistyczn D.B.), ktra miaa si rozpocz na ulicy Miskiej. Na widok policji demonstracja rozpierzcha si. 20 listopada w kinie Palace wystpi zesp Reduty wystawiajc komedi Aleksandra Fredry pt. Zemsta. 23 listopada w starostwie biaostockim odbya si konferencja w sprawie odstrzau wilkw, ktrych populacja w wojewdztwie biaostockim bardzo wzrosa. Pierwsze polowanie postanowiono zorganizowa w terminie 515 grudnia.

89

24 listopada dekretem Prezydenta RP dotychczasowy wojewoda biaostocki Marian Rembowski przeniesiony zosta w stan nieczynny. 26 listopada nowym wojewod biaostockim mianowany zostaje Karol Henryk Edward Kirst. 27 listopada w kinie Modern wywietlono film pt. Orl. Wystpowaa w nim m.in. biaostoczanka Nora Ney. 28 listopada do miasta przyby nowy wojewoda.

GRUDZIE
2 grudnia w lokalu Koa Literatw i Dziennikarzy ydowskich odbyo si otwarcie czytelni im. Jehoasza (pisarza ydowskiego). Na uroczyste otwarcie przybya siostra pisarza i przedstawiciel ydowskiego Instytutu Naukowego. 7 grudnia zesp Reduty na deskach Palace wystawi sztuk Andrzeja Rybickiego pt. Okno. 9 grudnia uniewaniona zostaa lista nr 14 (komunici) wystawiona do wyborw do Rady Miejskiej. 11 grudnia odbyy si wybory do Rady Miejskiej. Poprzednia Rada z powodu niemonoci wyonienia wadz miasta zostaa rozwizana latem 1927 roku. 15 grudnia w teatrze Palace w sztuce Wodzimierza Perzyskiego pt. Szczcie Frania wystpi Stefan Jaracz z zespoem Teatru Narodowego i Polskiego. 18 grudnia w sali Sokoa przy ulicy Kiliskiego 6, przy udziale 246 delegatw z powiatu biaostockiego, soklskiego, wokowyskiego i wysoko-mazowieckiego odby si zjazd okrgowy Polskiego Stronnictwa Chrzecijaskiej Demokracji oraz Chrzecijaskiego Zjednoczenia Zawodowego, na ktrym wyraono poparcie dla marszaka Jzefa Pisudskiego w przyszych wyborach do Sejmu. 19 grudnia przy ulicy Piwnej otwarto Poradni Chorb Wenerycznych.

90

27 grudnia odbyo si zebranie organizacyjne Koa Biaostockiego Polskiego Stronnictwa Chrzecijaskiej Demokracji. 28 grudnia w kinie Apollo wywietlono (pt. Symfonia zmysw) film Mauritza Stillera Gdy zmysy graj wg powieci Selmy Lagerlff z Gret Garbo w roli gwnej. 29 grudnia na scenie Palace ponownie wystpi zesp Reduty ze sztuk pt. Sdziowie.

Fot. 11 Brama wejciowa do Parku im. Ksicia J. Poniatowskiego. Znajdowaa si naprzeciwko hotelu Ritz, na wysokoci Bramy Paacowej.

Fot. 12 Rotunda (restauracja) w Parku Miejskim. Widok przed 1938 r.

91

1928

STYCZE
3 stycznia z inicjatywy Komitetu Wykonawczego Porozumienia Partii Pracy i Zwizku Naprawy Rzeczypospolitej powsta Wojewdzki Komitet Wyborczy do Sejmu i Senatu pod nazw Wojewdzki Komitet Wsppracy z Rzdem z siedzib przy ulicy Kiliskiego 2/6. 6 stycznia odby si zjazd okrgowy Polskiego Stronnictwa Chrzecijaskiej Demokracji na ktrym zadecydowano o odrzuceniu poparcia udzielonego przez cz dziaaczy partii dla wsplnej z BBWR listy do Sejmu i wybrano nowy Zarzd Okrgowy na czele ze Stanisawem Reinhardtem i Gedeonem Chdzyskim. 8 stycznia na zebraniu przedstawicieli miejscowego duchowiestwa wszystkich wyzna oraz organizacji spoecznych i politycznych utworzono Wojewdzki Komitet Bezpartyjnego Bloku Wsppracy z Rzdem. 9 stycznia zacz wychodzi (jako mutacja warszawskiego pisma o orientacji endeckiej ABC), Kurier Biaostocki ABC. Siedziba redakcji miecia si przy ulicy Rynek Kociuszki 7. 9 stycznia Urzd ledczy pozyska rocznego wilczura, wietnie wytrenowanego. Pies nazywa si Esik. 14 stycznia przy ulicy Warszawskiej 9 odbyo si powicenie lokalu Warszawskiego Towarzystwa Ubezpiecze. 14 stycznia powstao Stowarzyszenie Inynierw Wojewdztwa Biaostockiego. Prezesem Stowarzyszenie zosta in. M. ukaszewicz,

92

dyrektor Fabryki Pluszu Beckera mieszczcej si przy ulicy witojaskiej 15 (dzisiejsza Biruna). 19 stycznia w tatrze Palace zesp Reduty wystawi komedi Ignacego Grabowskiego pt. Niewierny Tomek z Juliuszem Osterw i Wand Osterwin. 22 stycznia na zebraniu miejscowej spoecznoci emigrantw ukraiskich powoano biaostocki oddzia Ukraiskiego Komitetu Centralnego. Na czele grupy inicjatywnej stanli: Semen Martyniuk i ew Makarewycz. 25 stycznia biaostoczanie mogli wreszcie obejrze nakrcony m.in. w plenerach Biaegostoku film pt. Mogia Nieznanego onierza wedug powieci Andrzeja Struga. 26 stycznia odbyo si inauguracyjne zebranie Rady Miejskiej. Na prezesa Rady wybrano nauczyciela Seminarium Nauczycielskiego z listy PPS Romana Myskiego, wiceprezesem zosta dr Aleksander Rajgrodzki i dr Zygmunt Siemaszko, prezydentem Biaegostoku wybrany zosta pk Micha Ostrowski, wiceprezydentem Wolf Hepner. 28 stycznia w miecie zawiza si Okrgowy Demokratyczny Komitet Wyborczy Kobiet Polskich.

LUTY
2 lutego na scenie Palace koncertowa znany polski skrzypek Bronisaw Gimpel. 12 lutego ukazaa si jednodniwka Samorzd Biaostocki pod redakcj Konstantego Kosiskiego. 15 lutego powstao Towarzystwo Mionikw Sztuki. Siedzib towarzystwa byo Ognisko Nauczycielskie przy Seminarium w Biaymstoku. 15 lutego wybrano prezydium biaostockiego oddziau Ukraiskiego Komitetu Centralnego. Prezesem zosta Serhij Momot.

93

25 lutego w sali Towarzystwa Ochrony Zdrowia odbyo si uroczyste zamknicie wyszego kursu jzyka esperanto prowadzonego przez Towarzystwo Esperanckie im. Ludwika Zamenhofa oraz otwarcie nowego kursu. 26 lutego uruchomione zostao nocne pogotowie ratunkowo-byskawiczne przy Towarzystwie Dobroczynnoci Linas Hacedek. Dysponowao ono samochodami specjalnie przystosowanymi do akcji ratunkowej zaopatrzonymi w napisy informacyjne i trzy specjalne trbki do sygnalizacji.

MARZEC
3 marca w teatrze Palace odby si wiec czonkw Bezpartyjnego Bloku Wsppracy z Rzdem. 6 marca w wyborach do Sejmu II kadencji zwyciya lista nr 1 Bezpartyjnego Bloku Wsppracy z Rzdem (BBWR). 9 marca powstao Towarzystwo Opieki Spoecznej Przysta. 9 marca po ulicach naszego miasta kursowao 237 doroek, 27 takswek, 270 wozw ciarowych i 14 autobusw. 11 marca odbyy si wybory do Senatu. 11 marca w kinie Modern wywietlano film pt. Trdowata wg Heleny Mniszek, w reyserii Edwarda Puchalskiego, z Jadwig Smosarsk i Jzefem Wgrzynem w rolach gwnych. 12 marca przed Sdem Okrgowym odby si proces bandy Aleksandra Bajko (dziaaa na terenie Puszczy Biaowieskiej) oskaronych o zabjstwo w 1923 roku gen. Jzefa Baachowicza, brata gen. Stanisawa Buak-Baachowicza. 13 marca z inicjatywy dr. Jana Walewskiego powstao Towarzystwo Ochrony Kobiet. 14 marca na wniosek wojewody postanowiono wyoni Komitet Organizacyjny Imienin Marszaka Jzefa Pisudskiego i komitet

94

zbirki na rzecz budowy Domu Ludowego im. Marszaka Jzefa Pisudskiego w Biaymstoku. 14 marca staraniem Koa Literatw i Dziennikarzy ydowskich przy ulicy Sienkiewicza 28 otwarta zostaa wystawa obrazw Oskara Rozaneckiego. 19 marca w dniu imienin Jzefa Pisudskiego odbyo si nadzwyczajne posiedzenie Rady Miejskiej. 30 marca do miasta przyjecha znany bugarski podrnik i esperantysta Mikoaj Giurow, odbywajcy od 1923 roku podr dookoa wiata, w celu studiowania kultury rolnej w rnych krajach. Z inicjatywy Oglnego ydowskiego Zwizku Robotniczego w Polsce (Bund) powoano tygodnik powicony wale z bezrobociem Der Biaostoker Werker.

KWIECIE
1 kwietnia odby si pierwszy druynowy bieg na przeaj na dystansie 3 km o puchar magistratu miasta Biaegostoku. I miejsce zaj Uczniowski Klub Sportowy. 6 kwietnia kasiarze dokonali wamania do ydowskiego Banku Rzemielniczego mieszczcego si przy Lipowej 1. 7 kwietnia ukaza si miesicznik w jzyku ydowskim Dos Wort, wydawany przez Barbikask Misj Krzewienia Chrzecijastwa wrd ydw. 13 kwietnia w klubie Towarzystwa Sportowego Hellas, pod przewodnictwem prezesa Jakuba Szapiro, odbyo si zebranie Biaostockiego Towarzystwa Esperantystw. W czasie spotkania, po raz pierwszy, wystpili amatorzy dziaajcego przy Towarzystwie teatrzyku, pokazujc licznie zebranej publicznoci sztuk pt. Nie wypada. 15 kwietnia odby si druynowy bieg na przeaj na dystansie 3 km o nagrod wojewdzkiego Komitetu Wychowania Fizycznego

95

i Przysposobienia Wojskowego. I miejsce zaja reprezentacja Zwizku Modziey Wiejskiej. 16 kwietnia w ramach wiosennego rajdu oficerw 9. brygady kawalerii miaa miejsce wizyta dowdcy 9. brygady kawalerii pk. Grzmota Skotnickiego wraz z 18 oficerw z dowdcami 25., 26. i 27. pukw uanw oraz dowdcy 9. DAK. 17 kwietnia w Sdzie Okrgowym rozpocz si wielki proces 133 komunistw z powiatu biaostockiego, Bielska i Sokki oskaronych o dziaalno antypastwow prowadzon w 1925 roku w organizacji Komunistyczna Partia Zachodniej Biaorusi. 17 kwietnia w teatrze Palace wystpi Tadeusz Wieniawa-Dugoszewski z odczytem pt. Sd nad upad kobiet. 18 kwietnia rozpocz si strajk szewcw dajcych 20% podwyki pac. Trwa do 9 maja. 21 kwietnia rozpocza si budowa gmachu Izby Skarbowej przy zbiegu ulic Mickiewicza i witojaskiej. 21 kwietnia w teatrze Palace warszawski Teatr Znicz pod dyrekcj Tadeusza Konczyskiego wystawi sztuki: Mari Stuart Fryderyka Schillera, Cara Aleksandra I Dymitra Merekowskiego, Wizie Magdeburga, Zaczarowane koo Lucjana Rydla i Biae pawie Tadeusza Konczyskiego. 23 kwietnia w kinie Apollo pokazano film pt. Genera z Busterem Keatonem w podwjnej roli reysera i aktora. Natomiast kino Modern wywietlio tego dnia film polski pt. Huragan, w reyserii Jzefa Lejtesa z doskona rol Aleksandra Zelwerowicza, opowiadajcy o powstaniu styczniowym. 24 kwietnia do miasta przyby mionik jzyka esperanto, sekretarz rzdu Wyspy Formoza, R. Sugimoto.

MAJ
1 maja odby si pochd i wiec zorganizowane przez PPS.

96

2 maja na dworcu biaostockim bawi przejazdem krl Afganistanu Amanullach z maonk i wit. Para krlewska powitana zostaa z kompani honorow przez przedstawicieli wojska i wadz miejskich. 2-3 maja na trasie Biaystok-Grodno odby si tradycyjny Marsz majowy. Zwyciya druyna z 42. Puku Piechoty ustanawiajc rekord trasy (82 km pokonano w 9 godzin i 35 minut). 5 maja zarejestrowana zostaa Spdzielnia Mieszkaniowa Zdobycz Robotnicza pracownikw samorzdu Miasta Biaegostoku. 6 maja powstaa Wojewdzka Grupa Parlamentarna Bezpartyjnego Bloku Wsppracy z Rzdem na czele z Walerym Romanem. Jej sekretariat mieci si przy ulicy Rynek Kociuszki 7. 8 maja z okazji wita 10. Puku Uanw Litewskich odbyy si zawody konne. 11 maja utworzony zosta Oddzia Ligi Morskiej i Rzecznej w Biaymstoku. 11 maja w salach hotelu Ritz znany publicysta Tadeusz Wieniawa-Dugoszewski wygosi odczyt pt. Przedwionie eromskiego. 14-15 maja w teatrze Palace zesp Reduty z Juliuszem Osterw na czele wystawi trzy sztuki: Sukowski Stefana erowskiego, Wsy i peruka Jzefa Korzeniowskiego oraz Wilki w nocy Tadeusza Rittnera. 16 maja w kinie Modern wywietlono film z Brygid Helm w roli gwnej pt. Mio Joanny Ney na motywach powieci Ilii Erenburga. 18 maja przy ulicy Fabrycznej 37 odbya si uroczysto wmurowania kamienia wgielnego pod budow sanatorium dla dzieci chorych na grulic, organizowanego przez Towarzystwo Opieki Zdrowotnej. 19 maja w sali Rady Miejskiej odbyo si posiedzenie organizacyjne komitetu budowy pomnika ku czci polegych w czasie

97

wojny polsko-bolszewickiej oficerw i szeregowcw 42. Puku Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego. Zebranie zmienio lokalizacj pomnika na Park 3 Maja (pierwotnie planowano ustawi go przy koszarach na ulicy Traugutta). 23 maja 42. Puk Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego witowa 10-lecie swego istnienia. W czasie uroczystoci powicono kamie wgielny pod pomnik polegych oficerw i szeregowcw 42. puku piechoty. W tym rwnie celu zawiza si specjalny Komitet Obywatelski pod przewodnictwem wojewody Karola Kirsta. 25 maja wybuch strajk wacicieli wozw ciarowych, domagajcych si 9% podwyki cen za wiadczone usugi. Trwa 2 tygodnie.

CZERWIEC
3 czerwca w koszarach im. Gen. Sowiskiego teatr pod kierownictwem Aleksandra Kobrynia wystawi Bitw pod Racawicami z udziaem wielkich mas piechoty i kawalerii oraz chrw i orkiestr. Cao odbya si w malowniczych strojach z epoki Tadeusza Kociuszki. 4 czerwca wybuch strajk robotnikw fabryk wkienniczych. Strajkowao 46 fabryk, w sumie okoo 3 000 robotnikw. 5-7 czerwca obchodzono wito Sadzenia Drzew, podczas ktrego uczniowie oddziaw publicznych szk powszechnych i prywatnych posadzili 250 drzew na ulicach: Piknej, Suchej, Rabiskiej i Piwnej. 9 czerwca podczas konferencji kierownikw szk powszechnych w Inspektoracie Szkolnym przy ulicy Warszawskiej 37 uchwalono powoanie kka nauczania jzyka esperanto dla nauczycieli szk powszechnych. 16-17 czerwca na scenie kina Apollo wystpia maa artystka Ninka Wiliska z zespoem aktorw scen warszawskich.

98

Najmodsza publiczno ogldaa trzy sztuki: Pan kotek by chory, Czerwony kapturek i Psotny Igna. 17 czerwca na stawie przy fabryce Nowika (na ulicy Mickiewicza) odbyy si publiczne pokazy wynalazkw p. widerskiego. Wynalazca zaprezentowa m.in. aparat umoliwiajcy chodzenie po wodzie, przyrzd za pomoc ktrego na zwykym rowerze mona przejecha przez rzek oraz skadan 2-osobow dk wac 3 kg. 20 czerwca przy ulicy witojaskiej 18 otwarto bezpatny ogrdek dla dzieci w wieku 48 lat. Najbiedniejsze dzieci otrzymyway tam posiek i zostay otoczone opiek lekarsk. 23 czerwca w gabinecie Prezydenta Biaegostoku Michaa Ostrowskiego odbyo si zebranie komitetu organizacyjnego Koa Miast Wojewdztwa Biaostockiego. 24 czerwca z inicjatywy WOZPN powsta Podokrg Wojewdzki Piki Nonej ze sta siedzib w Biaymstoku, honorowym prezesem zosta gen. Aleksander Litwinowicz. 26 czerwca w kinie Modern wywietlono film wg powieci Leo Belmonta pt. Przeznaczenie, z udziaem m.in. 7-letniej Musi Fajches, Freda Syma, Mariusza Maszyskiego i Mili Kamiskiej. 27 czerwca w teatrze Palace Tadeusz Wieniawa-Dugoszewski wygosi odczyt pt. Gd mocarz. 27 czerwca zakoczy si strajk w przemyle wkienniczym. 29 czerwca pod protektoratem wojewody Karola Kirsta na stadionie miejskim w Zwierzycu odbyy si zawody sportowe Policji Pastwowej wojewdztwa biaostockiego.

LIPIEC
3 lipca Magistrat wyda zarzdzenie zabraniajce polowania na ptaki w Parku 3 Maja. 6 lipca przez miasto przeszed huragan niszczc domy przy ulicach: Piasta i Prowiantowej oraz zrywajc dachy domw w centrum.

99

15 lipca odbyy si wybory do ydowskiej gminy wyznaniowej. 19 lipca Biaystok odwiedzi minister robt publicznych Jdrzej Moraczewski. Minister spotka si z wojewod biaostockim. 21 lipca odbyo si uroczyste otwarcie boiska sportowego ydowskiego Towarzystwa Gimnastycznego Makabi mieszczcego si przy ulicy Czstochowskiej 8. 30 lipca odbyo si pierwsze zebranie po wyborach do wadz Gminy ydowskiej. Prezesem wybrano Mordka Zylberblata. 30 lipca na XX Zjazd Esperantystw wyjecha prezes biaostockiego Towarzystwa Esperanckiego Jakub Szapiro. 31 lipca w teatrze Palace, w spektaklu Madame X, wraz z zespoem Operetki Warszawskiej, wystpia Janina Sokoowska. 31 lipca ukaza si ostatni numer Kuriera Biaostockiego ABC. W wyniku likwidacji Sekretariatu Okrgowego Partii Pracy w Grodnie zakoczy dziaalno oddzia PP w Biaymstoku.

SIERPIE
3 sierpnia w teatrze Palace odbya si rewia pt. Tylko dla somianych wdowcw z udziaem Lucyny Messal. 6 sierpnia rozpoczy si uroczystoci 14-lecia wymarszu pierwszej kompanii kadrowej, zorganizowane przez Oddzia Strzelca w Biaymstoku. 6 sierpnia w ksigarni Brzostowskiego wystawiono z racji wita 6 sierpnia biust Marszaka Pisudskiego modego artysty, absolwenta Akademii Sztuk Piknych, biaostoczanina Alfonsa Karnego. 9 sierpnia w sali konferencyjnej Urzdu Wojewdzkiego odby si Zjazd Regionalny posw i senatorw wojewdztwa biaostockiego grupy parlamentarnej BBWR. W zebraniu uczestniczy m.in. pose Walery Sawek oraz wojewoda Karol Kirst.

100

11 sierpnia na krtki postj na dworcu PKP zatrzyma si Jzef Pisudski. Marszaka powita wojewoda Karol Kirst. 12 sierpnia w teatrze Palace zesp Opery Warszawskiej wystawi oper Dama pikowa Piotra Czajkowskiego. 18 sierpnia rozpoczy si uroczystoci 30-lecia Biaostockiej Ochotniczej Stray Ogniowej. 23 sierpnia w kinie Apollo wywietlono film z Pol Negri pt. Spowied uczciwej kobiety. 27 sierpnia Urzd Wojewdzki zatwierdzi statut ydowskiego Towarzystwa Gimnastycznego Makabi. 27 sierpnia w kinie Modern wywietlono film w reyserii Aleksandra Hertza pt. Ziemia obiecana wg Wadysawa Reymonta z Jadwig Smosarsk i Kazimierzem Junosz-Stpowskim w rolach gwnych.

WRZESIE
6 wrzenia nowym wicewojewod zosta Wincenty Tyszko. 10 wrzenia w teatrze Palace, w znanej z Cyrulika Warszawskiego sztuce Orze czy reszka L. Verneuila, wystpia Jadwiga Smosarska z zespoem artystw scen warszawskich. 10 wrzenia Kasa Chorych zakupia plac przy ulicy Modliskiej celem budowy gmachu dla wszystkich instytucji kasy. 10 wrzenia w wieku 32 lat zmar Antoni Lubkiewicz, dziennikarz i wydawca Dziennika Biaostockiego. 12 wrzenia wojewoda Karol Kirst uroczycie otworzy w Zwierzycu Wojewdzk Wystaw Przemysowo-Rolnicz. 13-16 wrzenia rozegrano turniej tenisowy o mistrzostwo Biaegostoku. Wrd pa zwyciya Rawska, w konkurencji panw Rybarczyk z BTK.

101

18 wrzenia na deskach teatru Palace wystpia Kapela Wociaska pod dyrekcj Stanisawa Namysowskiego. 22 wrzenia Wojewdzk Wystaw Przemysowo-Rolnicz zwiedzi Prezes Rady Ministrw Kazimierz Bartel. 25 wrzenia uroczycie zamknito Wojewdzk Wystaw Przemysowo-Rolnicz. 26 wrzenia w kinie Apollo wywietlono amerykaski film pt. Titanic.

PADZIERNIK
8 padziernika pod przewodnictwem wicewojewody Wincentego Tyszki odbyo si w Urzdzie Wojewdzkim posiedzenie organizacyjne Wojewdzkiego Komitetu Obchodw 10-lecia Niepodlegoci Polski. Na przewodniczcego sekcji budowy ywego pomnika im. Marszaka J. Pisudskiego Domu Ludowego wybrano prezesa Rady Miejskiej Romana Myskiego, a na przewodniczcego sekcji obchodowej prezydenta Biaegostoku Michaa Ostrowskigo. 10 padziernika w kinie Modern odbya si uroczysta biaostocka premiera filmu pt. Dzikuska wedug powieci Ireny Zarzyckiej z Mari Malick i Zbyszkiem Sawanem w rolach gwnych. 12 padziernika starosta Mieczysaw Bilek przeniesiony zosta do Gdyni na stanowisko komisarza rzdowego. 12 padziernika w lokalu miejscowego Towarzystwa Esperanto przy ulicy Kupieckiej 49 odbyo si uroczyste otwarcie kursw jzyka esperanto dla nauczycieli szk powszechnych. 13 padziernika w pawilonie Ogrodu Miejskiego otwarto wystaw obrazw Czesawa Sadowskiego. 14 padziernika ogoszono przetarg na budow gmachu Sdu Okrgowego w Biaymstoku.

102

15-16 padziernika na scenie Palace gocinnie wystpi zesp Miejskiego Teatru w Grodnie. Biaostoczanie mogli obejrze Mak Szwarcenkopf Gabrieli Zapolskiej oraz Golema Halpera Lejwika. 15 padziernika w kinie Apollo wywietlono film pt. Anna Karenina w reyserii Clarencea Browna z Gret Garbo w roli gwnej. 18 padziernika odbyo si organizacyjne posiedzenie Komitetu Wojewdzkiego Ligi Mocarstwowej Rozwoju Polski. Przewodniczcym Komitetu zosta prezes Rady Miejskiej Roman Myski. 19 padziernika rozpocz si strajk wkniarzy biaostockich popierajcy wkniarzy dzkich. 19 padziernika w Pastwowej Fabryce Wyrobw Tytoniowych przy ulicy Warszawskiej 39 rozpoczto kurs dla niepimiennych kobiet. Zorganizowao go Chrzecijaskie Towarzystwo Ochrony Kobiet w Biaymstoku. 20 padziernika w teatrze Palace odby si wieczr inauguracyjny Towarzystwa Mionikw Sztuki w Biaymstoku. W czci koncertowej wystpia biaostoczanka, pianistka Alicja Szatagin. 20 padziernika na scenie Palace zesp Andrzeja Marka wystawi Golema Halpera Lejwika. 27 padziernika w teatrze Palace Tadeusz Wieniawa-Dugoszewski wygosi odczyty pt. Lew Tostoj i Gd Mocarz. 30/31 padziernika w czasie burzliwego zebrania Rady Miejskiej prezydent Micha Ostrowski zoy dymisj na rce prezesa Rady Miejskiej Romana Myskiego. Nastpnie olbrzymi wikszoci 31 gosw wszystkich frakcji polskich i ydowskich, z wyjtkiem Bundu, Rada uchwalia nastpujcy wniosek zoony przez radnego mecenasa Witolda Doroyskiego: Przyjmujc do wiadomoci sprawozdanie Komisji rewizyjnej, Rada Miejska wyraa przekonanie, e Magistrat w obecnym skadzie nie jest zdolny do produkcyjnej pracy. Uchybienia osb winnych, ujte w protokole Komisji Rewizyjnej, winny by rozpatrzone przez przyszy Magistrat.

103

LISTOPAD
1 listopada na kilka wystpw zatrzyma si w Palace teatr Kazimierza Kamiskiego z Warszawy. Pokazano m.in. spektakl pt. ona i kochanka na motywach twrczoci Gabrieli Zapolskiej. 2-3 listopada na scenie Palace Teatr Narodowy wystawi sztuk pt. Dzikuj za sub. 4 listopada w obecnoci wojewody Karola Kirsta odbyo si powicenie karetki i garau Pogotowia Ratunkowego Towarzystwa Dobroczynnoci Linas Hacedek mieszczcego si przy ulicy Raskiej 3. W uroczystoci wzio udzia liczne grono przedstawicieli biaostockiego samorzdu, administracji i policji. 7 listopada Ministerstwo Robt Publicznych zatwierdzio do realizacji projekt budynku Sdu Okrgowego autorstwa architekta Kazimierza Tooczko mieszczcego si u zbiegu ulic Mickiewicza i witojaskiej. 8 listopada powstaje prorzdowa Polska Partia Socjalistyczna dawna Frakcja Rewolucyjna z Franciszkiem Nowakowskim jako przewodniczcym oraz Jzefem Czyem i Lucjanem Borkowskim. 8 listopada w kinie Modern wywietlono film pt. Prezydent z Iwanem Mozuchinem w roli gwnej. 11-12 listopada odbyy si uroczyste obchody 10 rocznicy odzyskania przez Polsk niepodlegoci. Obchody zainaugurowano specjaln sesj Rady Miejskiej. 18 listopada w obecnoci wojewody Karola Kirsta oraz przedstawicieli wadz i samorzdu uroczycie otwarto i powicono Dom Dziecka przy ulicy Artyleryjskiej 10. 18 listopada jubileusz 25-lecia pracy duszpasterskiej obchodzi pastor gminy ewangelickiej Teodor Zirkwitz. 19 listopada w teatrze Palace przywdca socjalrewolucjonistw rosyjskich, byy minister rolnictwa w Rzdzie Tymczasowym i byy przewodniczcy Konstytuanty Rosyjskiej Wiktor Czernow wygosi wykad pt. Faszyzm-Bolszewizm.

104

20 listopada w sali obrad Urzdu Wojewdzkiego, pod przewodnictwem wojewody Mariana Kirsta i przy udziale prezesw Izby Skarbowej, Okrgowego Urzdu Ziemskiego oraz zaproszonych przedstawicieli Towarzystwa Rolniczego i Zwizku Ziemian odbyo si organizacyjne posiedzenie Rady Wojewdzkiej zoonej z 17 czonkw wybranych przez Sejmiki i Rady Miast. Rada Wojewdzka powstaa jako ciao kolegialne wspierajce wojewod. 22 listopada na stanowisko starosty biaostockiego powoany zosta Eugeniusz Sobesto. 25 listopada na scenie Palace zesp Reduty z Kazimierzem Junosz-Stpowskim wystawi sztuk Car Pawe I na motywach dramatu Dmitrija Merekowskiego Pawe I. 26 listopada Rada Miejska powoaa na stanowisko nowego prezydenta miasta Wincentego Hermanowskiego, a na stanowisko wiceprezydenta Maksymiliana Ziemilskiego.

GRUDZIE
2 grudnia przy ulicy w. Rocha 2 odbyo si uroczyste otwarcie domu Polskiego Towarzystwa Kultury i Owiaty Robotniczej Pochodnia. 3 grudnia na scenie teatru Palace garnizonowy teatr grodzieski wystawi spektakl Krakowiacy i Grale na motywach dziea Wojciecha Bogusawskiego Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Grale. 8 grudnia w Gimnazjum im. Krla Zygmunta Augusta, przy udziale wadz pastwowych i samorzdowych, odbyo si uroczyste odsonicie tablicy ku czci nauczycieli i uczniw gimnazjum polegych w czasie wojny z bolszewikami oraz powicenie sztandaru szkolnego. 8 grudnia w budynku szkolnym przy ulicy Paacowej 4 otwarto miejskie przedszkole dwuwydziaowe dla najbiedniejszych dzieci, bez wzgldu na narodowo z ojczystym jzykiem wykadowym.

105

9 grudnia znany podrnik Ferdynand Antoni Ossendowski wygosi w teatrze Palace odczyt pt. Dziwne spotkanie. 9 grudnia przy udziale wojewody, dowdcy garnizonu i przedstawicieli samorzdu powicono wybudowan ze rodkw miasta Publiczn Szko Powszechn nr 1 mieszczc si przy ulicy Paacowej 4 (obecne III Liceum Oglnoksztacce). 11 grudnia w lokalu eskiej Szkoy Powszechnej mieszczcej si przy ulicy Paacowej 5 (budynek dzisiejszej Kasy Chorych) otwarto eski oddzia Miejskiej Szkoy Zawodowo-Doksztacajcej. 14 grudnia przy ulicy Piwnej, z udziaem wadz miejskich i wicewojewody Wincentego Tyszki, powicono kamie wgielny pod budynek szpitala dla zakanie chorych. 16 grudnia na scenie Palace, w spektaklach: wit, dzie i noc Dario Niccodemiego oraz Prawdziwa mio Bracco, wystpili: Maria Malicka i Aleksander Wgierko z zespoem artystw warszawskich. 22 grudnia w sali Urzdu Wojewdzkiego, pod opiek wojewody Karola Kirsta, odbyo si zebranie organizacyjne Wojewdzkiego Towarzystwa Opieki Spoecznej Przysta. 22 grudnia w kinie Apollo odbya si biaostocka premiera filmu pt. Przedwionie wedug powieci Stefana eromskiego, w reyserii Henryka Szaro, z Bolesawem Mierzejewskim, Stefanem Jaraczem i Zbigniewem Sawanem w rolach gwnych. 23 grudnia odby si zjazd ukraiskich emigrantw politycznych zamieszkujcych powiat biaostocki w celu wybrania swego przedstawiciela na II Zjazd Delegatw Ukraiskiej Emigracji Politycznej w Polsce majcy si odby w Warszawie. Zosta nim setnik ew Makarewycz. 28 grudnia zmar, piastujcy swj urzd od 1921 roku, prezes Sdu Okrgowego w Biaymstoku Tadeusz Dynowski.

106

1929

STYCZE
1 stycznia Biaystok liczy 92000 mieszkacw. 1 stycznia w kinie Modern wywietlano film pt. Z raju bolszewickiego z Olg Czechow w roli gwnej. 5 stycznia powstao Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Kultur i Pomnikami Przyrody wojewdztwa biaostockiego Lechia 7 stycznia na scenie Palace wystpi Teatr Miniatur Azazel. 7 stycznia w sali konferencyjnej Urzdu Wojewdzkiego odbyo si pierwsze posiedzenie Zarzdu Wojewdzkiego Towarzystwa Opieki Spoecznej Przysta. Zebraniu przewodniczy naczelnik Wydziau Zdrowia Publicznego dr Zygmunt Brodowicz. 8 stycznia na zaproszenie Towarzystwa Esperanto im. Ludwika Zamenhofa odwiedzi Biaystok oraz wygosi odczyty dla uczniw znany holenderski esperantysta Adalbert Smit. 10 stycznia na scenie Palace zesp Reduty ze Stefanem Jaraczem wystawi komedi Wodzimierza Perzyskiego pt. Umiech losu. 12 stycznia Biaystok dotkna fala silnych mrozw. 13 stycznia w domu wa Makarewycza przy ulicy Mazowieckiej 50 odbyo si zebranie koa ukraiskich emigrantw politycznych. Postanowiono zorganizowa dla ludnoci ukraiskiej zamieszkujcej Biaystok szereg kursw kulturalnych i owiatowych.

107

15 stycznia do Parya wyjecha artysta-malarz Czesaw Sadowski. Studia malarskie w Paryu umoliwio mu stypendium ufundowane przez Magistrat miasta Biaegostoku. 16 stycznia w kinie Apollo odbya si uroczysta premiera polskiego filmu pt. W lasach polskich z udziaem Jerzego Leszczyskiego i Diany Blumenfeld. 20 stycznia rozpoczy si wybory Miss Polonia, do ktrych stana kandydatka z Biaegostoku Maria Szymaska. 20 stycznia w miecie szaleje epidemia grypy. 21 stycznia w sztuce Jerzego Szaniawskiego pt. Ptak ponownie wystpi Juliusz Osterwa i zesp teatru Reduta. 25 stycznia w lokalu Towarzystwa Esperanto im. L. Zamenhofa ulicy Kupieckiej 49 odbyo si uroczyste zamknicie pierwszego kursu jzyka esperanto dla nauczycieli publicznych szk powszechnych. 26 stycznia poar siedziby Izby Skarbowej przy ulicy Rynek Kociuszki 7. 26 stycznia odbyo si posiedzenie Rady Zwizku Celowego budowy szpitala dla umysowo chorych w Choroszczy. 29 stycznia w kinie Modern wywietlono polski film pt. Pan Tadeusz w reyserii Ryszarda Ordyskiego z udziaem Zofii Zajczkowskiej (Zosia), Leona uszczewskiego (Tadeusz), Heleny Sulimy (Telimena) oraz Jerzego Marra, Stefana Jaracza i Jerzego Leszczyskiego. 31 stycznia na wniosek wojewody, za dopuszczanie si szeregu akcji terrorystycznych na jesieni r. ub. w czasie strajku robotnikw piekarskich, rozwizany zosta Zwizek Zawodowy Robotnikw Przemysu Spoywczego Powsta Komitet Miejski Bezpartyjnego Bloku Wsppracy z Rzdem. Prezesem Rady Miejskiej zosta Roman Myski. W miecie dziaao te Biuro Okrgowe BBWR, mieszczce si przy ulicy Sienkiewicza 28.

108

LUTY
1 lutego utworzone przy Towarzystwie Esperantystw Koo Mionikw Sztuki Scenicznej wystawio operetk w jzyku esperanto pt. Ho tiuj fremoluloj. 3 lutego w teatrze Palace odby si koncert znakomitej piewaczki Stanisawy Korwin-Szymanowskiej. 5 lutego rozpocz urzdowanie nowo mianowany starosta Krzysztof Siedlecki. 8 lutego stanowisko Prezesa Sdu Okrgowego obj sdzia Cezary Szyszko. 10 lutego przy ulicy Sienkiewicza 12 otwarto salon wystawowy zastpstwa rejonowego fabryk samochodowych Essex, Brockway i Brosexauto. 11 lutego silne mrozy w Biaymstoku spowodoway liczne trudnoci w poczeniach kolejowych i telefonicznych. W miecie doszo do kilku gronych wypadkw, m.in. sposzone konie wpady z saniami do lokalu kina Apollo. Na ulicach rozpalono ogniska, pozwalajce ogrza si wonicom i przechodniom. 17 lutego na scenie Palace wystpi grodzieski teatr garnizonowy ze spektaklem Uani Ksicia Jzefa. 23 lutego kierownikiem Publicznej Biblioteki Miejskiej zosta profesor Filip Echeski. 24 lutego odbyy si zawody modziey szkolnej w ywiarstwie szybkim na lodzie o nagrod Miejskiego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Zwyciy Micha Roszko, ucze szkoy rzemielniczej w Biaymstoku. 26 lutego na scenie kina Palace, w sztuce pt. Dar poranka G. Forzago, wystpia z zespoem artystw warszawskich znana gwiazda teatru i kina Maria Balcerkiewiczwna.

109

MARZEC
1 marca w teatrze Palace rozpocz wystpy zesp Teatru Rrosyjskiego z Zofi Kieczewsk. Teatr wystawi spektakle: Awanturnica Kajewa, Ka i Nowoczesna mio J. Devala, Dziecko ulicy Dario Niccodemiego oraz Idiot wg Fiodora Dostojewskiego. 1 marca w obecnoci prezydenta miasta, czonkw rady nadzorczej i pracownikw Chrzecijaskiego Stowarzyszenia Spdzielcw Zjednoczenie ksidz dziekan Aleksander Chodyko powici piekarni i sklep w budynku Zjednoczenia przy ulicy Wesoej 7. 5 marca w obecnoci wojewody Karola Kirsta odbyo si powicenie lokalu Sdu Pracy przy ulicy Fabrycznej 35. 7 marca w teatrze Palace zesp Reduty wystawi komedi Antoniego Sonimskiego pt. Murzyn Warszawski ze Stefanem Jaraczem w roli gwnej. 8 marca odbyy si obrady Rady Miejskiej na temat przystpienia Biaegostoku do Zwizku Celowego budowy szpitala psychiatrycznego w Choroszczy. 10 marca w teatrze Palace, z inicjatywy Koa Literatw i Dziennikarzy ydowskich w Biaymstoku, odbya si akademia ku uczczeniu 40-letniej dziaalnoci muzycznej kompozytora Jakuba Bermana. 12 marca Powiatowy Komitet Ochrony przed Powodzi przygotowa szereg zabezpiecze: w razie powodzi z chwil podniesienia si poziomu wody bdzie zarzdzone ostre pogotowie stray, w dzie na Ratuszu zostanie podniesiona biaa kula, w nocy czerwona latarnia. 12 marca powstao Wojewdzkie Towarzystwo Popierania Przemysu Ludowego Krajan. 16 marca w zwizku z ociepleniem Komitet Powiatowy ochrony przed powodzi ostrzega mieszkacw ul. Paacowej nr 16, Kocielnej nr 7 i 8, ul. Nadrzecznej nr 2, 4, 6, 8, 12, 3, 5, 7,

110

ul. Sienkiewicza 35, Zamenhofa 39 i 41, ul. Kupieckiej 38, 40, 42, 46, e grozi im zalanie mieszka w razie powodzi. 17 marca w ramach obchodw imienin marszaka Jzefa Pisudskiego odbyy si uroczystoci powicenia sztandaru Zwizku Rezerwistw i Byych Wojskowych. 19 marca na scenie kina Apollo wystpia Hanka Ordonwna. 24 marca w teatrze Palace wystpi Karol Adwentowicz z zespoem artystw warszawskich w sztuce Augusta Strindberga pt. Ojciec.

KWIECIE
4 kwietnia otwarto fili znanej warszawskiej Szkoy Kierowcw Samochodowych in. H. Pryliskiego. Zajcia prowadzone byy w specjalnie wybudowanej hali obok teatru Palace. 5 kwietnia otwarto wystaw wyrobw przemysu ludowego, ktre zostan zaprezentowane na Przemysowej Wystawie Krajowej w Poznaniu. Na uroczyste otwarcie przyby wojewoda Karol Kirst z maonk. 8 kwietnia na wokandzie Wydziau Cywilnego Sdu Okrgowego rozpocza si sprawa wniesiona przez gmin Biaystok przeciwko Biaostockiemu Towarzystwu Elektrycznoci o uniewanienie umowy z 7 lipca 1924 r., bowiem umowa ta jest niekorzystna dla miasta. Sd oddali powdztwo miasta Biaegostoku. 8 kwietnia w teatrze Palace Juliusz Kaden-Bandrowski wygosi odczyt pt. Faszysta czy komunista. 15 kwietnia w pawilonie Ogrodu Miejskiego otwarta zostaa pomiertna wystawa obrazw artysty-malarza Ludwika Ludomira Koehlera. 16 kwietnia w Sdzie Okrgowym rozpocz si kolejny wielki proces komunistw, na awie oskaronych zasiado 38 osb. Proces trwa do 27 kwietnia. Gwni oskareni: Abram Ebsztejn, Berta

111

Sztejman, Lejzor Szejkowski, Wiktor Fryszman i Jan Kazimierz Bobrowicz skazani zostali na 25 lat cikiego wizienia. 18 kwietnia zmar Jan Kucharski waciciel fabryki kafli przy ulicy Grunwaldzkiej 41. 21 kwietnia odby si doroczny bieg przeajowy na dystansie 2 700 metrw o puchar Magistratu miasta Biaegostoku. Zwyciya druyna Zwizku Modziey Wiejskiej. 24 kwietnia wojewoda biaostocki Karol Kirst podarowa miastu jelenia. Zwierz umieszczono w Zwierzycu. W darze pana Wojewody Magistrat widzi szlachetn myl zapocztkowania utworzenia w naszym miecie poytecznej ze wszech miar placwki owiatowo-wychowawczej, jak mgby by ogrd zoologiczny. 24 kwietnia w czasie obrad Rady Miejskiej dyskutowano kwesti nadania nazw nowo powstaym ulicom Krasiskiego (niedaleko ulicy Wersalskiej) i Marszaka Pisudskiego (niedaleko koszar przy ulicy Traugutta). Miay te powsta ulice: Zdobyczy Robotniczej, Hoa, Kredytowa, Hipoteczna, Obona i inne.

MAJ
1 maja w kinie Apollo odbya si premiera polskiego filmu pt. Policmajster Tagiejew w reyserii Juliusza Gardana na motywach powieci Gabrieli Zapolskiej z urocz biaostoczank Nor Ney. Gwn rol zagra Bogusaw Samborski. 2 maja dotychczasowy Urzd Skarbowy zosta podzielony na dwa odrbne okrgi. 3 maja odbyy si uroczyste obchody wita 3 Maja. 5 maja w 10 rocznic objcia przez wadze polskie kontroli nad kolej elazn na dworcu PKP w Biaymstoku uroczycie wmurowano tablic pamitkow. 7-9 maja uroczycie witowano dziesiciolecie istnienia 10. Puku Uanw Litewskich.

112

8 maja przez miasto przesza fala przymrozkw. Popkay rury kanalizacyjne, powodujc awarie i zalanie niektrych ulic. 10 maja w kinie Apollo wywietlono znany szlagier filmowy pt. Cauj twoj do Madame w reyserii Roberta Landa z Marlen Dietrich i Harrym Liedtke w rolach gwnych. 12 maja w teatrze Palace, w komedii Antoniego Sonimskiego pt. Murzyn Warszawski, ponownie wystpi zesp Reduty ze Stefanem Jaraczem. 14 maja Marszaek Jzef Pisudski przejeda pocigiem przez Biaystok. Na dworcu zosta powitany przez przedstawicieli wadz pastwowych i samorzdowych oraz wojskowych. 14 maja staraniem Towarzystwa Mionikw Sztuki zostaa otwarta w Seminarium Nauczycielskim wystawa polskiej grafiki. Zobaczy na niej mona byo m.in. prace Wadysawa Skoczylasa i Januarego Suchodolskiego. 16 maja na posiedzeniu sekcji kolonii i pkolonii (Oddzia Biaostockiego Towarzystwa Opieki Spoecznej Przysta), w obecnoci wojewody Mariana Kirsta, postanowiono jednogonie zorganizowa kolonie letnie dla dzieci polskich z Niemiec. 18 maja w miecie panuje epidemia tyfusu. 23 maja nowym starost biaostockim zosta Aleksander Kaczmarczyk. 27 maja w teatrze Palace zesp Reduty wystawi komedi Aleksandra Fredry pt. Przyjaciele. 29 maja na scenie Palace Juliusz Osterwa z zespoem teatru Reduta wystawi sztuk Stefana eromskiego pt. Ucieka mi przepireczka.

CZERWIEC
1 czerwca rozpoczy si obchody dziesiciolecia istnienia PCK.

113

2 czerwca w teatrze Palace, z zespoem Qui pro Quo, wystpia Hanka Ordonwna. 6-10 czerwca na scenie Palace gra Ryski Teatr Dramatyczny. 9 czerwca powicono kamie wgielny pod budow ochronki i przytuku dla starcw przy ulicy Podlenej 9. 10 czerwca z polecenia wadz sanitarnych, do czasu przeprowadzenie kapitalnego remontu, zamknito hotel Ritz. 14 czerwca odby si mecz midzy druynami Polonii Warszawa i KS Biaystok, zakoczony wynikiem 6:2. 18 czerwca w teatrze Palace odbya si rewia Serwus Zula i Jarossy z Zul Pogorzelsk i Fryderykiem Jarossym. 23 czerwca otwarta zostaa linia autobusowa Biaystok-Zambrw-Ostrw Mazowiecka-Wyszkw-Radzymin-Warszawa. 25 czerwca przy ulicy Lipowej 24 uruchomiony zosta Urzd Pocztowo-Telegraficzny.

PADZIERNIK
19 padziernika ukazao si nowe pismo Gos Obywatela.

LISTOPAD
27 listopada uroczycie otwarto czytelni i pracowni naukow w Publicznej Bibliotece Miejskiej.

GRUDZIE
11 grudnia na uroczystej sesji Rady Miejskiej zapada decyzja o wydaniu, z okazji 10-lecia istnienia samorzdu polskiego, monografii Biaegostoku.

114

1930

STYCZE
1 stycznia Biaystok otrzyma poczenie telefoniczne ze Szwajcari. Pierwsz rozmow, w jzyku esperanto, przeprowadzi Jakub Szapiro. 3 stycznia w teatrze Palace, w sztuce pt. Najpikniejsze oczy na wiecie, wystpia Maria Balcerkiewiczwna z zespoem artystw teatru grodzieskiego. 3 stycznia na scenie Palace zesp teatru Reduta wystawi sztuk Karola Dickensa pt. wierszcz za kominem. 6 stycznia odbya si uroczysto otwarcia i powicenie nowej placwki handlowej salonu samochodowego, mieszczcej si na parterze hotelu Ritz. W nowym salonie znalazy si przedstawicielstwa firm: Austro-Daimler, Austro-Fiat oraz Citron bra Steyer. 6-7 stycznia w teatrze Palace zesp artystw scen warszawskich wystawi sztuk J. Gordina pt. Mirka Efroz w reyserii Andrzeja Marka. 10 stycznia w Palace profesor Henryk Mocicki z Uniwersytetu Warszawskiego wygosi odczyt na temat Powstanie i budowa pastwa polskiego. 12 stycznia w kinie Modern odbya si wielka premiera pierwszego amerykaskiego musicalu pt. Statek komediantw w reyserii Jerome Kerna na motywach powieci Edny Ferber. Jak podaway gazety by to wielki film piewano-muzyczny w wykonaniu wielkiego zespou orkiestry oraz znakomitych piewakw.

115

12 stycznia w Urzdzie Wojewdzkim Towarzystwo Przysta urzdzio wielki bal karnawaowy, w czasie ktrego du atrakcj staa si Venus niesiona w lektyce przez Murzynw. Cay dochd z balu przeznaczono na pomoc najbiedniejszym dzieciom. 21 stycznia w teatrze Palace dr Janusz Korczak wygosi odczyt na temat Troska dziecka i troska o dziecko. 22 stycznia rozpoczy si wybory kandydatki na Miss Polonia. Kandydatk z Biaegostoku zostaa panna Elbieta Chamska. 23 stycznia odbyo si uroczyste powicenie nowego lokalu Starostwa Grodzieskiego mieszczcego si przy ulicy Sienkiewicza 27. W uroczystoci udzia wzili: wojewoda Karol Kirst i prezydent miasta Wincenty Hermanowski. Stanowisko starosty grodzkiego peni Wodzimierz Jercho.

LUTY
4 lutego rosyjski socjaldemokrata, byy minister sprawiedliwoci w rzdzie sowieckim J. Szteinberg, wygosi w kinie Palace odczyt na temat sytuacji w Palestynie. Nie obyo si bez protestw ze strony miejscowych komunistw, ktrzy pikietowali budynek z transparentami, na ktrych widnia napis Precz z wrogiem Rosji Sowieckiej. 6 lutego na scenie Palace zesp Reduty wystawi Mari Stuart Juliusza Sowackiego. 8 lutego kryzys w przemyle, stoi wikszo fabryk, w tym fabryka pluszu i jedwabiu E. Becker i S-ka. 9 lutego w gimnazjum im. Krla Zygmunta Augusta odbya si uroczysta akademia powicona Marii Curie-Skodowskiej. Inicjatork uroczystoci bya pani wojewodzina Maria Kirstowa. 10 lutego w kinie Modern miaa miejsce uroczysta premiera polskiego filmu pt. Uroda ycia w reyserii Juliusza Gardana na podstawie powieci Stefana eromskiego z biaostoczank Nor Ney w roli gwnej.

116

13 lutego w kinie Apollo wystpowa zesp Qui pro Quo z Fryderykiem Jarossym, Mir Zimisk i Hank Ordonwn na czele. 18 lutego Urzd Skarbowy rozpocz prac w nowym budynku przy ulicy witojaskiej. 19 lutego odbyy si uroczystoci zwizane z 11 rocznic odzyskania przez Biaystok niepodlegoci. 19 lutego w teatrze Palace, w spektaklu E. O`Neill pt. Anna Christie, wystpili gocinnie aktorzy Teatru Narodowego w Warszawie z Seweryn Broniszewsk w roli gwnej. 20 lutego uroczyst sesj Rady Miejskiej z okazji 10-lecia istnienia samorzdu miejskiego otworzy profesor Roman Myski. 21 lutego Rada Miejska powoaa specjaln komisj z Wincentym Hermanowskim na czele, ktra miaa si zaj planem budowy gazowni. 23 lutego w koszarach im. Gen. Sowiskiego odbyy si zimowe zawody konne Podlaskiej Brygady Kawalerii. 23 lutego Biaostocki Zwizek Midzykomunalny naby fabryk Moesa w Choroszczy w celu przeznaczenia terenu dawnej fabryki na szpital psychiatryczny. 27 lutego w teatrze Palace rozpocz wystpy zesp Teatru Rosyjskiego z Zofi Kieczewsk na czele. Zagrano m.in.: Tatiana Repina Suworowa, Nag kobiet Batailla oraz Dla szczcia Stanisawa Przybyszewskiego.

MARZEC
19 marca po raz kolejny miasto uroczycie obchodzio imieniny Jzefa Pisudskiego. 2 marca w kinie Modern odby si uroczysty pokaz polskiego filmu pt. Policmajster Tagiejew wg Gabrieli Zapolskiej, w reyserii

117

Juliusza Gardana. Seans zaszczycia sw obecnoci synna biaostocka aktorka Nora Ney.

MAJ
3 maja z okazji wita 3 Maja w Parku Zwierzynieckim odsonito pomnik ku czci polegych onierzy 42. Puk Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego.

CZERWIEC
7 czerwca na posiedzeniu Zarzdu Koa Miast Wojewdztwa Biaostockiego pod przewodnictwem wojewody Karola Kirsta wyoniono komisj teatraln i powoano do ycia Teatr Objazdowy Wojewdztwa Biaostockiego z siedzib w Grodnie. Opiek nad nowo powoan instytucj obj wojewoda biaostocki.

LIPIEC
10 lipca na stanowisko wojewody biaostockiego powoany zosta Marian Zyndram-Kociakowski.

WRZESIE
17 wrzenia odby si zjazd majcy na celu wybr delegatw na wiatowy Kongres Ligi Pomocy Pracujcym w Palestynie. Najwicej gosw oddano na kandydatw Poalej Syjonu. W dawnym budynku restauracyjnym Ogrodu Rozkosz otwarto szko powszechn na wolnym powietrzu, przeznaczon dla dzieci zagroonych grulic. Szkoa dziaaa do 1936 roku. Wok szkoy urzdzono Centralny Ogrd Szkolny o powierzchni 7 ha.

118

PADZIERNIK
1 padziernika powsta Miejski Uniwersytet Powszechny.

GRUDZIE
20 grudnia wyszed pierwszy numer niezalenego tygodnika spoeczno-krytycznego Reflektor.

Fot. 13 Uroczyste obchody odzyskania przez Polsk niepodlegoci. Po lewej wojewoda Marian Zyndram-Kociakowski oraz weteran powstania styczniowego na Podlasiu Mamert Wandali.

119

1931

STYCZE
28 stycznia w kinie Modern przy ulicy Lipowej 20 odbya si uroczysta premiera najnowszego filmu polskiego pt. Wiatr od morza.

LUTY
7 lutego z okazji zakoczenia Miesica Pomorza w salonach reprezentacyjnych Urzdu Wojewdzkiego, pod opiek pastwa Kociakowskich, odby si Wielki Bal Pomorski. Dochd z balu zosta przeznaczony na kolonie letnie organizowane przez Zwizek Obrocw Kresw Zachodnich dla dzieci polskich z Niemiec. 8 lutego nakadem ksigarni Albina Brzostowskiego w Biaymstoku wydana zostaa mapa wojewdztwa biaostockiego. 8 lutego na placu sportowym Podlaskiej Brygady Kawalerii (koszary im. Gen. Sowiskiego) odbyy si pierwsze w tym sezonie zimowe zawody konne i ski-skjoringowe. 14 lutego Teatr Objazdowy Wojewdztwa Biaostockiego pod dyrekcj Jzefa Krokowskiego wystawi krotochwil Adama Grzymaly-Siedleckiego pt. Spadkobierca czy Maman do wzicia. 15 lutego z powodu braku zamwie po raz kolejny stoj biaostockie fabryki.

120

15 lutego z inicjatywy starosty grodzkiego Jana Mieszkowskiego i pod opiek wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego powstao Towarzystwo Przyjaci Kultury i Sztuki. Na inauguracyjnym wieczorze wystpili m.in. przybyli z Wilna: Witold Hulewicz i Mieczysaw Limanowski. 15 lutego w teatrze Palace zesp aktorw warszawskich z Karolem Adwentowiczem i Wand Siemaszkow wystawi kontrowersyjn sztuk Friedricha Wolfa pt. Cyjankali. 19 lutego w teatrze Palace wystpi legendarny konferansjer Fryderyk Jarossy. 20 lutego w Sdzie Okrgowym rozpocz si proces przeciwko oskaronym o dziaalno antypastwow omiu czonkom Komunistycznej Partii Zachodniej Biaorusi. 20 lutego dziki nowym zamwieniom biaostockie fabryki podjy prac. 21 lutego zarzdzeniem wojewody biaostockiego zdelegalizowana zostaa PPS-Lewica. 28 lutego z inicjatywy biaostockich struktur BBWR pose Jan Walewski wygosi prelekcj na temat: Obecna sytuacja polityczna i gospodarcza.

MARZEC
3 marca biaostocka organizacja syjonistyczna w lokalu Towarzystwa Dobroczynnoci Linas Hacedek, mieszczcym si przy ulicy Raskiej 3, urzdzia Wieczr Purymowy. W trakcie wieczoru panowie Fajans i Kagan wygosili odczyty na temat obchodzenia wit i obyczajw ydowskich oraz ich znaczenia dla spoecznoci ydowskiej. 12 marca wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jzefa Krokowskiego wystawi w Palace sztuk Williama Szekspira pt. Wieczr trzech krli.

121

13 marca Magistrat miasta Biaegostoku uchwali zmian nazwy ulicy Uaskiej na Kawaleryjsk oraz Lipowej na Jzefa Pisudskiego. 18-19 marca w miecie odbyy si wyjtkowo uroczyste obchody imienin Jzefa Pisudskiego. 24 marca wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi na scenie Palace cieszc si olbrzymim powodzeniem komedi Ch. Picarda pt. Kiki z udziaem ulubienicy Biaegostoku Marii Fiszerwny. 29 marca Zarzd Towarzystwa Przyjaci Gimnazjum im. Krla Zygmunta Augusta zorganizowa koncert z udziaem Wandy Poraj-Wermiskiej i Eugeniusza Mossakowskiego.

KWIECIE
7 kwietnia na scenie Palace rozpocz wystpy Teatr ydowski z Zasawskim i Segaowiczwn. 10 kwietnia w kinie Modern odbya si uroczysta premiera najnowszego polskiego filmu pt. Serce na ulicy z udziaem gwiazdy kina niemego, biaostoczanki Nory Ney. 12 kwietnia odby si pierwszy w tym sezonie wiosenny bieg na przeaj zorganizowany przez biaostocki Zwizek Lekkoatletyczny. Zwycizc biegu zosta Julian Strzakowski (WKS 42. puku piechoty). 13 kwietnia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier komedii Konto X z Mari Fiszer w roli gwnej. 14 kwietnia w teatrze Palace, staraniem Koa Przyjaci Literatury i Sztuki, z odczytem pt. Krzyk o nowego mczyzn wystpia Irena Solska. 14 kwietnia w Sdzie Okrgowym rozpocz si proces o faszerstwo banknotw polskich i amerykaskich. Na awie oskaronych zasiado 5 mieszkacw Biaegostoku i Warszawy. 19 kwietnia odby si bieg przeajowy o puchar Magistratu miasta Biaegostoku. W biegu wziy udzia 4 druyny: Sparta

122

(Policyjny Klub Sportowy), Zwizek Modziey Wiejskiej, Promie i Kraf. Zwyciyli zawodnicy ZMW. 20 kwietnia w lokalu Koa Literatw i Dziennikarzy ydowskich zamknito wystaw obrazw Michaa Dunieca. 20 kwietnia zakoczya si przeprowadzka biaostockiego Sdu ze starego budynku przy ulicy Warszawskiej do nowego gmachu przy ulicy Mickiewicza (rg witojaskiej). 27 kwietnia wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi na scenie kina Palace sztuk Szoema Alejhema 13 beczek zotych dukatw.

MAJ
1 maja na polecenie magistratu przeprowadzono obowizkowe szczepienia przeciw ospie. 2 maja z inicjatywy Pastwowej Federacji Polskich Zwizkw Obrocw Ojczyzny na Rynku Kociuszki odby si wiec protestacyjny przeciwko atakom hitlerowcw na obywateli polskich w Wolnym Miecie Gdasku. 2 maja w teatrze Palace rozpocz wystpy zesp praskiej grupy moskiewskiego Teatru Artystycznego im. Stanisawskiego wystawiajc m.in. komedi Rewizor Mikoaja Gogola oraz Bia gwardi Michaa Buhakowa. 3 maja w ramach obchodw wita 3 Maja odbya si uroczysto powicenia pomnika ofiar mordu bolszewickiego przy Szosie Pnocno Obwodowej. Ponadto odbya si defilada wojskowa, uroczysta akademia w kinie Palace oraz wiosenne zawody konne na boisku Podlaskiej Brygady Kawalerii. 9 maja odby si mecz piki nonej miedzy reprezentacjami Biaegostoku i Wilna o Puchar Ziem Wschodnich. Zwyciyli wilnianie 6:3. 12 maja rozpocz si Tydzie PCK. Przygotowano liczne zabawy i loterie fantowe.

123

14 maja odbyo si wito Miejskiego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, w czasie ktrego biaostocka publiczno moga oglda popisy sportowe na boisku w Zwierzycu. 16 maja przyby do Biaegostoku minister rolnictwa Leon Janta-Poczyski, ktry spotka si z delegacjami Kek Rolniczych z wojewdztwa biaostockiego. 25 maja przy Szosie tkowskiej odbya si uroczysto powicenia pomnika ku czci polegych obrocw Biaegostoku z 1. Puku Piechoty Legionowej z 22 sierpnia 1920 roku. 26 maja wojewoda Marian Zyndram-Kociakowski zdelegalizowa Zjednoczenie Lewicy Chopskiej Samopomoc. 27 maja wieczorem synny Czowiek Mucha Nazarewicz, wykona szereg niebezpiecznych akrobacji na dachu Pastwowego Gimnazjum eskiego przy ulicy Mickiewicza. Cay dochd z widowiska przeznaczony zosta na Komitet Pomocy Ofiarom Powodzi w Maopolsce. 28 maja do Biaegostoku, na ingres, przyby arcybiskup Romuald Jabrzykowski. Zosta uroczycie powitany przez mieszkacw miasta przy specjalnie wzniesionej bramie tryumfalnej przy ulicy Kiliskiego. 30 maja arcybiskup Romuald Jabrzykowski konsekrowa biaostock Far. Po poudniu rozpoczy si uroczystoci Kongresu Eucharystycznego.

CZERWIEC
7 czerwca odbyy si midzymiastowe zawody lekkoatletyczne midzy reprezentacjami Grodna i Biaegostoku. 7 czerwca w Biaymstoku odbyy si wiczenia Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej symulujce atak gazowo-lotniczy na miasto.

124

13-14 czerwca odbyy si mistrzostwa miasta w siatkwce. 23 czerwca rozpocz si doroczny jarmark na w. Jana. 23 czerwca w teatrze Palace odby si koncert synnej orkiestry jazzowej pod dyrekcja Henryka Golda z udziaem Tadeusza Faliszewskiego i Stanisawa Petersburskiego. 28 czerwca w teatrze Palace wystpi chr Dana z Mieczysawem Foggiem. 29 czerwca na scenie Palace Juliusz Osterwa z zespoem teatru Reduta wystawi komedi R. Flersa pt. adna historia 29 czerwca rozpocz si strajk kierowcw autobusw komunikacji miejskiej.

LIPIEC
3 lipca pod kontrol policji po miecie jedzio tylko 10 autobusw komunikacji miejskiej. 9 lipca odby si jednodniowy strajk robotnikw biaostockich fabryk wkienniczych. 10 lipca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi Garpenta pt. Papa Kawaler. 13 lipca w Ogrodzie Miejskim odbyo si uroczyste otwarcie rozgoni Miejskiego Uniwersytetu Powszechnego. 16 lipca Magistrat miasta Biaegostoku uwzgldni podanie Komitetu Budowy Pomnika dr Ludwika Zamenhofa o przydzielenie miejsca na pomnik na okrgym klombie u wylotu ulicy witojaskiej. 17 lipca wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi na scenie Palace sztuk M. Lengyela Tajfun z Kazimierzem Jzefem Opaliskim w roli gwnej. 19 lipca odbyy si doroczne zawody konne o mistrzostwo armii na placu sportowym Podlaskiej Brygady Kawalerii (koszary im. Gen. Sowiskiego).

125

25 lipca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy poegna si z biaostock publicznoci komedi L. Fodora pt. Mysz kocielna. Magistrat miasta Biaegostoku nada nazwy nastpujcym ulicom: Kaszubska (od ulicy Poleskiej, midzy ulicami Smoln i Chmieln), Biaowieska (od szosy Zwierzynieckiej do stawu Nowika), owicka (od ulicy Angielskiej, midzy ulicami Woysk i Szos Poudniow).

SIERPIE
1 sierpnia wojewoda biaostocki zatwierdzi statuty towarzystw: Policyjnego Klubu Sportowego Sparta i ydowskiego Stowarzyszenia Kulturalnego. 11 sierpnia w teatrze Palace cz zespou ZASP grodzieskiego Teatru Objazdowego wystawia komedi Stefana Kiedrzyskiego pt. Powrt do grzechu. 12 sierpnia do miasta zjechali uczestnicy Midzynarodowego Kongresu Esperantystw. Kulminacyjnym punktem uroczystoci byo wmurowanie kamienia wgielnego pod pomnik Ludwika Zamenhofa na skwerku przy zbiegu ulicy witojaskiej i Podlenej. 17 sierpnia zesp wojewdzkiego Teatru Objazdowego ZASP wystawi na scenie Palace komedi Stefana Kiedrzyskiego pt. Mio bez grosza. 18 sierpnia w sali Rady Miejskiej, z udziaem przedstawicieli samorzdu oraz miejscowych organizacji spoecznych, odbyo si posiedzenie Komitetu Obywatelskiego zwizane z projektem skasowania wojewdztwa biaostockiego. 23 sierpnia nad miastem przesza gwatowna burza z ulewnym deszczem powodujc liczne szkody materialne. Zalane zostay m.in. domy w rdmieciu. 25 sierpnia w miecie wybucha epidemia tyfusu brzusznego.

126

30 sierpnia w zwizku z obchodami 10-lecia Zwizku Strzeleckiego w Biaymstoku odby si zlot Braci Strzeleckiej.

WRzESIE
2 wrzenia w teatrze Palace wystpi Bogusaw Samborski z zespoem w komedii L. Lario pt. Prawda czy kamstwo. 6 wrzenia na kortach w Zwierzycu odby si mecz tenisowy midzy reprezentacjami Grodna i Biaegostoku. 22 wrzenia w teatrze Palace nowy zesp wojewdzkiego Teatru Objazdowego pod dyrekcj Jzefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliskiego zainaugurowa swoje wystpy Weselem Stanisawa Wyspiaskiego. 27 wrzenia na stadionie w Zwierzycu odby si midzymiastowy mecz lekkoatletyczny midzy reprezentacjami Biaegostoku i Wilna 27 wrzenia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk pt. Ta, ktra zwycia.

PADZIERNIK
3 padziernika na stadionie w koszarach im. Gen. Sowiskiego odbyo si wielkie widowisko batalistyczne odtwarzajce bitw warszawsk 1920 roku. W spektaklu udzia wzili artyci scen warszawskich oraz okoo tysica onierzy rnych rodzajw broni. 4 padziernika na stadionie w Zwierzycu odbyy si mistrzostwa Polski pa w picioboju. I miejsce zaja Hulanicka z klubu Sokoa-Grayny Warszawa. 11 padziernika w sali reprezentacyjnej Urzdu Wojewdzkiego odbyo si uroczyste otwarcie Salonu Jesiennego Plastykw Biaostockich pod opiek Reginy Kociakowskiej.

127

17 padziernika w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier sztuki Kazimierza Leczyckiego pt. Sztuba. 19 padziernika na scenie Palace teatr Reduta z Karolem Adwentowiczem wystawi sztuk Jerzego Szaniawskiego pt. Adwokat i re. 20 padziernika przed biaostock publicznoci wystpili artyci kabaretu Morskie Oko z Jadwig Sokoowsk i Ludwikiem Sempoliskim na czele. 29 padziernika w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi luby panieskie Aleksandra Fredry oraz Azais L. Verneuila.

LISTOPAD
22 listopada w teatrze Palace odby si mecz bokserski midzy reprezentacjami Biaegostoku i Wilna. Zwyciyli gocie. 23 listopada mimo tragicznego wypadku autobusu wojewdzkiego Teatru Objazdowego uszczuplony zesp wystawi w kinie Palace sztuk J. Montgomery pt. Tajemnice powodzenia.

GRUDZIE
4 grudnia w Palace taczyli Zizi Halama i Feliks Parnell. 6 grudnia odbyo si wito Pieni z udziaem uczniw biaostockich szk ydowskich i polskich. 7 grudnia w zwizku ze stale rosnc cen energii elektrycznej rozpocz si strajk energetyczny mieszkacw Biaegostoku polegajcy na powstrzymaniu si od uywania wiata i korzystania z urzdze elektrycznych oraz masowym wysyaniu do elektrowni deklaracji o zdjcie licznikw.

128

13 grudnia zaostrzy si strajk energetyczny. 17 grudnia w teatrze Palace kompletny ju zesp wojewdzkiego Teatru Objazdowego wystawi pierwsz amerykask sztuk pacyfistyczn Rywale (w oryginale What Price Glory?) Maxwella Andersona i L. Stallingsa.

Fot. 14 Kuchnia ruchoma dla bezdomnych.

Fot. 15 Wz bojowy Miejskiej Stray Poarnej.

129

1932

STYCZE
4 stycznia w kinie Modern odbya si wielka premiera ultra-realistycznego filmu amerykaskiego pt. Wielkomiejskie ulice w reyserii Mamouliana Roubena z Gary Cooperem, Lukasem Paulem i Sylvi Sidney w rolach gwnych. 6 stycznia przy ulicy Nadrzecznej 1 oddano do uytku publicznego sztuczn lizgawk na boisku klubu sportowego Makabi. 7 stycznia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi spektakl Wic cay Biaystok. 9 stycznia rozpocz si midzymiastowy Turniej Sportowy midzy zespoami KS Wilno i KS Biaystok. W ramach turnieju odbyy si: mecz pingpongowy oraz mecz bokserski. 13 stycznia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi M. Lengyela pt. Pomienna noc. 18 stycznia pod przewodnictwem prezydenta miasta Wincentego Hermanowskiego odbyo si posiedzenie Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego w sprawie likwidacji wojewdztwa biaostockiego. Specjalny memoria przeciwko skasowaniu wojewdztwa biaostockiego opracowa Jakub Szapiro. 20 stycznia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk pt. Dziewcz z Chin. 22 stycznia mieszkacy miasta proklamuj powszechny strajk energetyczny polegajcy na cakowitym zaprzestaniu korzystania

130

z energii elektrycznej oraz masowym odsyaniu licznikw. Do strajku przystpuj biaostockie sklepy, restauracje, kawiarnie i kina, a take Magistrat. Strajk energetyczny obejmuje take Wasilkw i apy. 25 stycznia Biaystok odwiedzi radca rzdu austriackiego Hugon Steiner, dyrektor Midzynarodowego Muzeum Esperanto przy Bibliotece Narodowej w Wiedniu. Stanowisko Naczelnika Wydziau Bezpieczestwa Publicznego obj Stefan Modliski. Z inicjatywy wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego odbyo si zebranie przedstawicieli spoeczestwa biaostockiego celem zaoenia solidnego klubu sportowego. Nowemu klubowi, na pamitk zjednoczenia Litwy z Koron, nadano imi Jagiellonia.

LUTY
2 lutego w kinie Modern odbya si uroczysta premiera pierwszej polskiej komedii dwikowej pt. Uani, uani chopcy malowani. Opiek nad projekcj obj Komendant Garnizonu Biaostockiego pk dypl. Witosaw Porczyski. 7 lutego w teatrze Palace wystpi gocinnie Wadysaw Walter. 9 lutego biaostocka policja aresztowaa band Czarnej rki terroryzujc wacicieli piwiarni, sal bilardowych, restauracji i autobusw. 10 lutego na scenie Palace zesp teatru Reduta wystawi komedi Jzefa Ignacego Kraszewskiego pt. Radziwi Panie Kochanku oraz Podr niezwyk S. Vane. 11 lutego na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk J. Ervinea pt. Pierwsza Pani Frazerowa. 17 lutego na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Zofii Nakowskiej pt. Dzie jego powrotu. Natomiast w kinie Modern pokazano film z Nor Ney pt. Uroda ycia.

131

21 lutego w lokalu przy ulicy Biaej 10 odbyo si zebranie organizacyjne Stowarzyszenia Mieszkacw Przedmie. 28 lutego staraniem Koa Sportowego 10. Puku Uanw Litewskich zorganizowane zostay gonitwy ski-skjoringowe. I miejsce zaj porucznik Czesaw Szadkowski na klaczy penej krwi angielskiej. 24 lutego na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi Zygmunta Przybylskiego pt. Wicek i Wacek. 28 lutego w teatrze Palace odby si gociny wystp primadonny Operetki Warszawskiej Eleny Gistedt. 29 lutego w teatrze Palace odby si zjazd organizacyjny Rady Wojewdzkiej Bezpartyjnego Bloku Wsppracy z Rzdem. Na zjedzie obecny by Prezes Klubu Parlamentu, radny BBWR pk Walery Sawek. 29 lutego pod fabryk Eugeniusz Becker i S-ka przy ulicy witojaskiej 15 doszo do demonstracji zwolnionych robotnikw. Interweniowaa policja. Trwa strajk energetyczny mieszkacw miasta. Straty elektrowni sigaj 150 tys. zotych.

MARZEC
1 marca odby si strajk pracownikw samorzdowych. Strajkowali m.in. pracownicy Magistratu i Biblioteki Miejskiej. 4 marca rozpocz si strajk robotnikw wkienniczych solidaryzujcych si z pracownikami fabryki pluszu i jedwabiu E. Becker i S-ka mieszczcej si przy ulicy witojaskiej 15, gdzie doszo do starcia z policj. 5 marca w teatrze Palace odby si odczyt Tadeusza Boya eleskiego pt. Wieczr ez i miechu Poeta Obwie. Utwory ojca recytowa syn Stanisaw eleski, aktor teatru Ateneum w Warszawie.

132

8 marca z inicjatywy wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego odbyo si posiedzenie organizacyjne Wojewdzkiej Rady owieckiej. 9 marca w teatrze Palace zesp Reduty z Karolem Adwentowiczem i Stanisaw Mazarkwn wystawi sztuk pt. Drugie imi mioci. 10 marca w teatrze Palace, w 10 rocznic mierci Gabrieli Zapolskiej, wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi jej sztuk pt. Carewicz. 13 marca w drodze na polowanie do Biaowiey bawi w miecie przejazdem prezydent RP Ignacy Mocicki. niadaniem w swoim apartamencie podj prezydenta wojewoda Marian Zyndram-Kociakowski. 16 marca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi Stefana Krzywoszewskiego pt. Szczcie od jutra. 16 marca Biaystok otrzyma poczenie telefoniczne z Now Zelandi. 18 marca rozpoczy si uroczyste obchody imienin Jzefa Pisudskiego. W programie obchodw znalazy si m.in.: wystawiony przez wojewdzki Teatr Objazdowy spektakl teatralny pt. Virtuti Militari, capstrzyk, defilada, zawody strzeleckie oraz liczne akademie, odczyty i naboestwa. 30 marca wojewdzki Teatr Objazdowy bawi biaostoczan wielk rewi pt. Hip! Hip! Hurra!. Przy ulicy Pisudskiego 6 zostaa otwarta agencja Polskiego Towarzystwa Podry Orbis. Powoano Towarzystwo Prawidowego owiectwa Guszec, majce na celu popraw zwierzostanu i walk z kusownictwem. Siedziba Towarzystwa miecia si przy ulicy Sienkiewicza 29.

133

KWIECIE
2 kwietnia odby si midzynarodowy mecz bokserski midzy estoskim klubem z Tallina Boksi Klub a reprezentacj Biaegostoku. Mecz zakoczy si zwycistwem Estoczykw. 3 kwietnia w teatrze Palace rozpocz gocinne wystpy teatr Zwizku Artystw Scen Polskich w Wilnie pod dyrekcj Mieczysawa Szpakiewicza. Zesp wystawi sztuk Ludwika Hirszfelda pt. Ta, ktrej szukamy. 6 kwietnia na sceniePalace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk A. Colseli pt. mier na wakacjach. 7 kwietnia z inicjatywy Koa Przyjaci Literatury i Sztuki odby si wieczr autorski Kazimierza Wierzyskiego. 12 kwietnia wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premierowy spektakl Aleksieja Tostoja i Piotra Szczegowa pt. Carowa i Rasputin. 12 kwietnia rozpocz si strajk powszechny robotnikw fabryk wkienniczych przeciwko obnice pac. 19 kwietnia z okazji 10-lecia wydania pierwszej matury pastwowej przez gimnazjum koedukacyjne J. Labenhafta i J. Dereczyskiego, w obecnoci przedstawicieli duchowiestwa, wadz administracyjnych, wojskowych, szk rednich i spoeczestwa, odbyo si powicenie sztandaru szkolnego. Chrzestnymi rodzicami sztandaru byli wojewoda Marian Zyndram-Kociakowski i profesorowa Echeska. 20 kwietnia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi Bruno Winawera pt. Po prostu trzeci. 20 kwietnia w sali reprezentacyjnej Urzdu Wojewdzkiego odbyo si uroczyste otwarcie kursu samorzdowego dla kandydatw na stanowiska w administracji komunalnej. Na otwarcie kursu przyby m.in. wojewoda Marian Zyndram-Kociakowski. 24 kwietnia w teatrze Palace bokserzy Jagiellonii pokonali zawodnikw KS Geyer z odzi.

134

25 kwietnia w dawnej w fabryce Chaima Nowika przy ulicy Mickiewicza 43 uruchomiono nowy zakad przemysowy Polski Przemys Konfekcyjny. 26 kwietnia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi Moliera pt. M z grzecznoci. 29 kwietnia podpisany zosta akt zakupu przez Skarb Pastwa od ksicia J. R. Lubomirskiego terenw na Krywlanch pod budow przyszego lotniska. Na scenie kina Apollo i Modern wystpoway gwiazdy kabaretw warszawskich: Romuald Gierasimski, Maria elska, Hanka Ordonwna i Fryderyk Jarossy.

MAJ
1 maja tradycyjnie ulicami miasta przemaszerowa pochd pierwszomajowy zorganizowany przez biaostock PPS. 1 maja wystpi laureat konkursu chopinowskiego, niewidomy Wgier Imre Ungar. 3 maja jak co roku odbyy si uroczyste obchody wita 3 Maja. Dodatkow atrakcj byo uruchomienie w Parku Miejskim rozgoni radiowej Miejskiego Uniwersytetu Powszechnego. 7 maja w Palace bawi biaostoczan Kazimierz Krukowski. 8 maja wszystkie organizacje sportowe urzdziy Dzie Olimpijski, z ktrego dochd przeznaczony zosta na wysanie polskich sportowcw na Olimpiad w Los Angeles. 11 maja rozszerza si strajk w przemyle wkienniczym. 12 maja w miecie rozpocz si XII Zjazd Psychiatrw Polskich. 12 maja w obliczu lawinowo rosncych strat elektrownia biaostocka skapitulowaa przesyajc na rce komisarza Seweryna Nowakowskiego nowe, znacznie nisze stawki za energi elektryczn.

135

17 maja w kawiarni Lux przy ulicy Sienkiewicza zostaa otwarta wystawa prac Czesawa Sadowskiego, zorganizowana przez Stowarzyszenia Plastykw Biaostockich. 19 maja w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk J. Mackiewicza i K. Leczyckiego pt. Pan Pose i Julia. 21 maja w towarzyskim meczu piki nonej Cresovia Grodno pokonaa biaostock Jagielloni. 22 maja odbyy si zawody kolarskie o puchar Magistratu. 22 maja z odczytem wystpi znany dziaacz Stronnictwa Narodowego Leon Nowodworski. Na spotkanie przyszo blisko 400 osb. 26 maja w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi M. Glassa pt. Potasz i Perlmutter. 27 maja honorowymi strzaami wojewody biaostockiego Mariana Zyndram-Kociakowskiego otwarto zawody strzeleckie Garnizonu Biaystok. Przy ulicy Sienkiewicza 14 otwarto wystaw obrazw Jakuba Rotbauma.

CZERWIEC
2 czerwca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi pt. Czwarta z prawej. 13 czerwca zakoczy si strajk robotnikw fabryk wkienniczych w obronie pac.

LIPIEC
3 lipca w teatrze Palace piewa Jan Kiepura.

136

6 lipca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi spektakl pt. Mam 26 lat. 20 lipca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy, jeszcze pod dyrekcj Kazimierza Opaliskiego i Jzefa Krokowskiego, pokaza komedi R. Bracco pt. Prawdziw mio. 22 lipca w sali kina Gryf mieszczcego si przy ulicy Kiliskiego 2, na parterze hotelu Ritz, dziki Zarzdowi Oddziau Miejskiego Towarzystwa Przysta, zorganizowana zostaa wystawa obrazw mistrzw polskich obejmujca ponad 150 prac, m.in. Teodora Axentowicza i Wojciecha Kossaka. 28 lipca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi Hiszpask much Fr. Arnolta.

SIERPIE
1 sierpnia wojewoda Marian Zyndram-Kociakowski rozwiza Rad Miejsk. Cay skad Magistratu zosta zoony z urzdu. Zarzdzaniem miastem zaj si Komisarz Rzdowy Seweryn Nowakowski. 1 sierpnia Jan Mieszkowski opuci stanowisko starosty grodzkiego. 6 sierpnia Wydzia Powiatowy Sejmiku Biaostockiego na uroczystym posiedzeniu wystosowa adres do marszaka Jzefa Pisudskiego oraz postanowi zwrci si do Magistratu miasta Biaegostoku z propozycj wmurowania tablicy pamitkowej w domu Ordy przy ulicy Sienkiewicza 44, gdzie Marszaek czsto przebywa i mia swoj kwater. 13-15 sierpnia odby si rajd motocyklowy Warszawa-Biaystok-Wilno. 27 sierpnia przy ulicy Warszawskiej 64 spalia si fabryka sukna Sok i Synowie.

137

WRZESIE
8 wrzenia z powodu stale rosncych cen na energi elektryczn rozpocz si ostateczny, powszechny strajk elektryczny mieszkacw Biaegostoku. 11 wrzenia Biaostocki Zwizek Lekkoatletyczny zorganizowa bieg maratoski o mistrzostwo Polski. 15 wrzenia przejazdem bawi w miecie prezydent RP Ignacy Mocicki. 15 wrzenia wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jzefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliskiego zainaugurowa swoje wystpy w nowym sezonie teatralnym dramatem Kordian Juliusza Sowackiego. 22 wrzenia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premierowy spektakl L. H. Morstina pt. Dzika pszczoa. 24 wrzenia Zarzd Miasta wyda uchwa o przemianowaniu ulicy Paacowej na wirki, a ulicy Elektrycznej na Wigury. 25 wrzenia odby si wycig kolarski na trasie 30 km o puchar Magistratu miasta Biaegostoku, zorganizowany przez Policyjny Klub Sportowy Sparta. Zwyciyli zawodnicy z Klubu Sportowego Ligi Morskiej. 30 wrzenia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Aleksieja Tostoja pt. Azeef. W biurach miejskich zarzdzono redukcj zatrudnionych tam matek.

PADZIERNIK
1 padziernika otwarto ruchom wystaw przemysu krajowego. 5 padziernika powstao Towarzystwo Krzewienia wiadomego Macierzystwa walczce z niechcianym macierzystwem

138

i propagujce kontrol urodze. Jednym z inicjatorw powstania towarzystwa by dr Wacaw Szaykowski.

LISTOPAD
5-6 listopada w teatrze Palace, w spektaklach: J. Sarmenta pt. Najpikniejsze oczy w wiecie oraz Andrea Forzano pt. W darze poranka, wystpia Maria Balcerkiewiczwna z wojewdzkim Teatrem Objazdowym. 6 listopada w niezwykle uroczystej atmosferze odby si doroczny Zjazd Rezerwistw. 10 listopada z udziaem wojewody, wadz samorzdowych, wojska i duchowiestwa odbya si uroczysto powicenia pomnika wzniesionego na cmentarzu wojskowym w Zwierzycu. 11 listopada uroczycie obchodzono wito odzyskania przez Polsk niepodlegoci. 13 listopada w teatrze Palace odby si mecz bokserki midzy reprezentacj Biaegostoku i AKS Wilno. Zwyciyli wilnianie 10:2. 17 listopada na scenie Palace, w sztuce Dario Niccodemiego pt. Cie, wystpia Maria Balcerkiewiczwna z wojewdzkim Teatrem Objazdowym. 18 listopada w kinie Apollo odbya si premiera polskiej komedii dwikowej pt. Sto metrw mioci. 23 listopada Koo Mionikw Historii, Literatury i Sztuki zorganizowao wieczr autorski Marii Dbrowskiej, ktra czytaa fragmenty swojej powieci Noce i dnie. Wieczr odby si w Seminarium Nauczycielskim przy ulicy Mickiewicza 2. 24 listopada odwiedzi Biaystok wiceminister skarbu Stefan Starzyski. Celem wizyty bya kontrola Izby Skarbowej i podlegych jej w wojewdztwie urzdw.

139

25 listopada z inicjatywy dr. Zygmunta Brodowicza powstao Towarzystwo Opieki nad Psychicznie Chorymi, ktrego celem bya opieka ambulatoryjna nad chorymi pozostajcymi poza szpitalem oraz organizowanie bezpatnych porad psychiatrycznych.

GRUDZIE
3 grudnia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi Noc listopadow i Sdziw Stanisawa Wyspiaskiego. 7 grudnia rozpocz si ponownie strajk elektryczny, ktry by protestem mieszkacw przeciwko wysokim cenom narzuconym przez biaostock elektrowni. 12 grudnia odbyo si zebranie organizacyjne Towarzystwa Prawniczego w Biaymstoku. Celem towarzystwa byo podnoszenie wiedzy prawniczej. 13 grudnia na scenie Palace zesp aktorw teatrw lwowskich wystawi Przygody dobrego wojaka Szwejka Jaroslava Haka. W roli gwnej wystpi Leon Wyrwicz. 21 grudnia nasili si strajk elektryczny mieszkacw miasta.

Fot. 16 Biaystok noc. Jeszcze przed strajkiem elektrycznym.

140

1933

STYCZE
Trwa strajk elektryczny. Ukazaa si nowa gazeta Biaostockie Nowiny Codzienne (mutacja warszawskiego ABC Nowiny) pod redakcj Kazimierza Bobiskiego. Byo to skrajne pismo wydawane przez biaostockich sympatykw Stronnictwa Narodowego.

LUTY
1 lutego w sali Biblioteki Miejskiej przy ulicy Legionowej 1 otwarto wystaw mieszkajcego na stae w Paryu artysty malarza Artura Szyka. Wystaw obj opiek minister spraw zagranicznych August Zalewski. 2 lutego w teatrze Palace wystpi rosyjski zesp teatralny z Zofi Kieczewsk wystawiajc sztuk pt. Kuzynka z Warszawy. 5 lutego w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pokaza abk Z. Faldesa oraz Kobiet i szmaragd. 5 lutego w kinie Apollo publiczno biaostocka bawia si ogldajc polsk komedi pt. Romeo i Julcia z Zul Pogorzelsk i Adolfem Dymsz w roli gwnej. 14 lutego w sali konferencyjnej Urzdu Wojewdzkiego odbyo si pierwsze walne zebranie Towarzystwa Opieki nad winiami zwolnionymi z wizienia i ich rodzinami pod nazw Patronat.

141

Spotkaniu patronowali: Regina Zyndram-Kociakowska i Prokurator Sdu Okrgowego Jzef Ostruszka. 15 lutego zarzd Klubu Szachowego zorganizowa turniej szachowy o mistrzostwo miasta Biaegostoku. 16 lutego w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jzefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliskiego wystawi komedi Bruno Franka pt. Gwiazdy ekranu. 22 lutego w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi F. Arnolta pt. Awantura w raju. 28 lutego zakoczy si kilkudniowy strajk w zakadach odlewniczych i metalowych. 28 lutego z powodu wewntrznych niesnasek starosta grodzki zawiesi dziaalno Syndykatu Dziennikarzy w Biaymstoku.

MARZEC
2 marca staraniem Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki w Seminarium Nauczycielskim przy ulicy Mickiewicza 2 wystawiono szopk kukiekow pokazujc znane postacie Biaegostoku. 3 marca w kinie Apollo odbya si biaostocka premiera polskiego filmu pt. 10% dla mnie z Tol Mankiewiczwn w roli gwnej. 5 marca w teatrze Palace odby si wielki koncert wokalno-muzyczny z udziaem pierwszego tenora Opery Warszawskiej Stanisawa Gruszczyskiego oraz Aleksandra Michaowskiego i Ireny Carreno. 5 marca w teatrze Palace rozegrano mecz bokserski miedzy reprezentacjami Wilna i Biaegostoku. Zwyciyli zawodnicy biaostoccy 9:7. 7 marca Koo Mionikw Historii, Literatury i Sztuki zorganizowao wieczr poetw biaostockich. Swoje wiersze czytali:

142

H. otowska (nauczycielka szkoy powszechnej z Wokowyska), J. Androjanowa, M. Saszer-Skasso, R. Ruszczyc-Szumowiczowa, W. Makowski i Cz. Rczaszczykowa. 8 marca w teatrze Palace wystpi ponownie wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jzefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliskiego wystawiajc Dzikusk H. Mannera. 8 marca odbyo si uroczyste otwarcie i powicenie zorganizowanego przez Zwizek Pracy Obywatelskiej Kobiet drugiego pinternatu przy ulicy Dbrowskiego 20. W uroczystoci uczestniczy wojewoda Marian Zyndram-Kociakowski z on Regin. 9 marca zakoczy si turniej szachowy. Mistrzem Biaegostoku zosta H. Oljan. 13 marca w biaostockich kinach rozpocz si bojkot filmw niemieckich. 10 marca w kinie Modern wywietlano polski film pt. Halka wedug Stanisawa Moniuszki z Janem Kiepur. 16 marca rozpocz si kolejny strajk w biaostockich fabrykach wkienniczych. 17 marca w kinie Modern odbya si biaostocka premiera filmu Blond Venus w reyserii Josefa von Sternberga z Marlen Dietrich w roli gwnej. 19 marca wyjtkowo uroczycie obchodzono imieniny Jzefa Pisudskiego, w ramach ktrych wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi w teatrze Palace sztuk Jzefa Korzeniowskiego pt. Wsy i peruka. Szczeglne wraenie na widzach wywar ywy obraz pt. Odnowiciel, w ktrym posg Marszaka odtworzyli przedstawiciele wszystkich warstw i klas bez rnicy wyznania i narodowoci. Wieczorem w sali Urzdu Wojewdzkiego odby si raut, ktry uwietnia swoim wystpem artystka teatrw warszawskich Maria Balcerkiewiczwna. 19 marca w Biaymstoku zatrzyma si przejazdem Jzef Pisudski. W czasie postoju pocigu przyj w swoim wagonie wojewod Mariana Zyndram-Kociakowskiego.

143

21 marca rozszerzy si strajk w przemyle wkienniczym. 21 marca Sd Grodzki przenis si do wasnego budynku przy ulicy witojaskiej, ssiadujcego z gmachem Sadu Okrgowego i stanowicym jego przeduenie. 24 marca w kinie Apollo odbya si biaostocka premiera filmu pt. Naucz mnie kocha z Robertem Nawarro w roli gwnej. 24 marca w obecnoci wadz samorzdowych, z prezydentem Sewerynem Nowakowskim na czele, odbyo si otwarcie i powicenie nowego lokalu czytelni Miejskiej Biblioteki Publicznej. 26 marca odby si wiec ponad 2 tysicy mieszkacw miasta przeciwko polityce cenowej biaostockiej elektrowni. 28 marca w kinie Apollo odbya si premiera gonego amerykaskiego horroru Mumia z Borysem Karloffem w roli gwnej. 28 marca w Wielkiej Synagodze, w ramach protestu organizacji ydowskich przeciwko przeladowaniom w Niemczech, odby si wiec, w ktrym wzio udzia 2 tysice osb. W trakcie wiecu zapada uchwaa wyraajca ostry protest przeciwko przeladowaniom ydw oraz wzywajc kupcw i konsumentw ydowskich do bojkotu towarw niemieckich. 30 marca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk J. Montgomery pt. Tajemnica powodzenia.

KWIECIE
5-6 kwietnia na zaproszenie Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki, z wykadami pt. Literatura polska w wykadach szkolnych wystpi znany powieciopisarz Juliusz Kaden-Bandrowski. 5 kwietnia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk G. Passeura pt. Kobieta, ktra kupia ma. 11 kwietnia rozpoczy si prace przy urzdzaniu parku wojewdzkiego. Gwny nacisk pooono na arterie komunikacyjne

144

przyszych plant, ktre miay poczy rdmiecie miasta ze Zwierzycem. 12 kwietnia w kinie Apollo odbya si premiera polskiego egzotycznego filmu dwikowego pt. Ostatnia eskapada z Karolin Lubiesk i Jzefem Wgrzynem w rolach gwnych. 12 kwietnia w kinie Modern odbya si premiera polskiego filmu w reyserii M. Krawicza iJ. Warneckiego pt. Kademu wolno kocha z Adolfem Dymsz i Mir Zimisk w rolach gwnych. 19 kwietnia w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Elmera Rice`a pt. Ulica, znan ze znakomitej roli Franka stworzonej przez Stefana Jaracza. 20 kwietnia przejedajc przez Biaystok Jzef Pisudski przyj w wagonie restauracyjnym wojewod Mariana Zyndram-Kociakowskiego. 23 kwietnia w teatrze Palace wystpi gocinnie teatr agiew z Id Michorowsk wystawiajc dla modziey sztuk W pustyni i puszczy wedug Henryka Sienkiewicza, natomiast dla dorosej publicznoci pen humoru komedi Ksi. 25 kwietnia na scenie Palace piewaa Hanka Ordonwna. Wykonaa m.in. swoje najsynniejsze piosenki: Dwie majstrowe, Wrka i Melodie Warszawy. Oddzia Biaostockiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego podj uchwa o stworzeniu przewodnika po Biaymstoku i okolicy.

MAJ
1 maja z okazji wita pracy PPS, jak co roku, zorganizowaa pochd. 2 maja z inicjatywy komendanta garnizonu pk. dypl. Ludwika Kmicic-Skrzyskiego oraz wadz wojskowych odbya si w Zwierzycu inscenizacja walk powstaczych z 1863 roku. 3 maja miasto uroczycie obchodzio wito 3 Maja.

145

4 maja w teatrze Palace grodzieski zesp garnizonowy oraz wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jzefa Krokowskiego i Kazimierza Opaliskiego wystawiy sztuk Wadysawa Ludwika Anczyca pt. Kociuszko pod Racawicami. 7 maja odby si zjazd okrgowy Chrzecijaskiej Demokracji, na ktrym wybrano nowy zarzd okrgowy. Na czele zarzdu stan Wacaw Bitner. 8 maja swoje wito obchodzi 10 Puk Uanw Litewskich. 11 maja na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi pt. Zwariowany automobilista. 11 maja podpisaniem ugodowej umowy midzy elektrowni i Zwizkiem Ochrony Spoywcw zakoczy si trwajcy od kilku miesicy strajk elektryczny. 11 maja ukaza si ostatni numer Biaostockich Nowin Codziennych. Do upadku doprowadzia skrajnie narodowa linia pisma, ktra zaowocowaa konfiskat 55 (na 130) numerw gazety. 13 maja na boisku sportowym Podlaskiej Brygady Kawalerii, w koszarach im. Gen. Sowiskiego, odegrano widowisko batalistyczne pt. Kociuszko pod Racawicami 14 maja rozpoczto 10 tydzie Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, w ramach ktrego we wszystkich wityniach biaostockich odbyy si naboestwa oraz liczne imprezy plenerowe, m.in. pozorowany atak gazowy na miasto. 14 maja odbyo si zebranie biaostockiego oddziau Ukraiskiego Komitetu Centralnego, na ktrym wybrano delegatw na III Zjazd UKC. 15 maja w teatrze Palace wystpiy gwiazdy polskiego ekranu: Maria Bogda, Adam Brodzisz i Mieczysaw Cybulski. 17 maja w teatrze Palace, z zespoem wojewdzkiego Teatru Objazdowego, w sztuce pt. egnaj mioci, wystpia Jadwiga Smosarska. Partnerowa jej artysta teatru polskiego w Warszawie Stanisaw Daszyski.

146

24 maja w teatrze Palace wojewdzki teatr Objazdowy wystawi sztuk Jerzego Szaniawskiego pt. Most w reyserii Jzefa Krokowskiego. 25 maja odby si doroczny bieg przeajowy Dziennika Biaostockiego. Na starcie stano 75 osb. Puchar przechodni zdobya Jagiellonia. W konkurencji indywidualnej zwyciy zawodnik Jagiellonii Julian Strzakowski. 27 maja w celu zapobiegania wylewom oraz poprawieniu walorw estetycznych rozpoczto regulacj rzeki Biaej.

CZERWIEC
1 czerwca zastrajkowali biaostoccy szewcy. 2 czerwca w Biaymstoku, w czasie postoju pocigu, Jzef Pisudski odby 15-minutow konferencj z wojewod Marianem Zyndram-Kociakowskim. 3 czerwca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk pt. Handlarz sawy. 5 czerwca w teatrze Palace sztuk Jerzego Szaniawskiego pt. Murzynek zagra Instytut Reduty pod dyrekcj Mieczysawa Limanowskiego i Juliusza Osterwy. 5 czerwca ogoszono wyrok w sprawie upadoci mieszczcej si w Dojlidach firmy E. Hasbacha. 7 czerwca w obecnoci wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego odbyo si w Zwierzycu uroczyste otwarcie i powicenie nowo wybudowanego szpitala w. Rocha na 115 ek. Znalazy si w nim oddziay chirurgiczny i ginekologiczno-pooniczy. 10 czerwca w teatrze Palace, z dwiema operetkami, wystpi wileski Teatr Muzyczny Lutnia z Helen Makowsk na czele. Wystawiono Kobiet, ktra nie wie czego chce oraz Pepin w reyserii Karola Wyrwicz-Wichrowskiego.

147

12 czerwca w Urzdzie Wojewdzkim odbyo si zebranie organizacyjne Komitetu Budowy Domu Ludowego im. Marszaka Jzefa Pisudskiego pod przewodnictwem wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego. 14 czerwca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk R. Bernauera pt. Pienidze le na ulicy. 15 czerwca zakoczy si trwajcy od 16 marca strajk w przemyle wkienniczym. 25 czerwca przy ulicy Warszawskiej 19, z inicjatywy Zwizku Pracy Obywatelskiej Kobiet z Regin Kociakowsk na czele, rozpoczto prace przy powstajcym w Biaymstoku pierwszym Ogrdku Jordanowskim. 26 czerwca w teatrze Palace zesp Reduty pod kierownictwem Juliusza Osterwy wystawi yw Mask z udziaem Kazimierza Junoszy-Stpowskiego. 28-29 czerwca uroczycie obchodzono wito Morza. Z tej okazji na Rynku Kociuszki wzniesiono kilkumetrow makiet latarni morskiej. 29 czerwca w kinie Apollo biaostocka publiczno bawia si ogldajc par znakomitych komikw Flipa i Flapa. 29 czerwca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Adama Grzymay-Siedleckiego pt. Sublokatorka. 30 czerwca Magistrat miasta Biaegostoku przystpi do przebudowy dawnego budynku szpitalnego przy ulicy Marszaka Pisudskiego 43. Po remoncie budynek zosta przeznaczony na szko powszechn.

LIPIEC
4 lipca w Magistracie obj urzdowanie nowo mianowany przez wojewod zastpca komisarza rzdowego na miasto Biaystok Hugo Mantey.

148

6 lipca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk L. Verneuila pt. Musisz by moja. 13 lipca w teatrze Palace aktorzy teatru grodzieskiego wystawili sztuk Marcela Pagnola pt. Mariusz. 23 lipca przy ulicy kowej 4 spalia si fabryka sukna Izraela D. Szapiro. 29-30 lipca na stadionie w Zwierzycu rozegrano wielkie zawody lekkoatletyczne, w ramach ktrych odby si mecz midzymiastowy Biaystok Wilno oraz oglnopolskie zawody pa z udziaem rekordzistki wiata i Polski Jadwigi Wajswny. Powstaa ulica Zota, czca ulice Sienkiewicza i Sobieskiego. Ukaza si Biaystok. Przewodnik po miecie i okolicy autorstwa Michaa Goawskiego i Apolonii Strzedziskiej.

SIERPIE
2 sierpnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk S. Kiedrzyskiego pt. Oczy ksiniczki Fatimy. By to jednoczenie poegnalny wystp gorco oklaskiwanych w Biaymstoku aktorw: Zofii Ustarbowskiej i Stanisawa Smoczyskiego. 6 sierpnia w miecie odbyy si uroczystoci z okazji rocznicy wymarszu pierwszej kompanii kadrowej. 16 sierpnia u wylotu ulic Woodyjowskiego i Szpitalnej, obok koszar im. Gen. Sowiskiego, stan pomnik-gaz ku czci pierwszego Polaka Stanisawa Skaryskiego Ktry dokona wielkiego czynu przelotu przez Atlantyk w dniu 8 maja 1933 roku. 19 sierpnia w Parku Planty odbya si uroczysto otwarcia alei imienia Mariana Zyndram-Kociakowskiego. Wstg przecina sam wojewoda. 20 sierpnia na stadionie w Zwierzycu rozegrano piciobj mczyzn o mistrzostwo Polski.

149

31 sierpnia odbyo si posiedzenie Komitetu Obywatelskiego Budowy Domu Ludowego im. Marszaka Jzefa Pisudskiego, w czasie ktrego ukonstytuowa si zarzd budowy oraz dwie sekcje: finansowo-propagandowa i techniczna. Przyjto rwnie plany i projekty budowy.

WRZESIE
1 wrzenia w kinie Apollo wywietlano film pt. Pod Twoj opiek z Mari Bogd i Adamem Brodziszem w rolach gwnych. 7 wrzenia Biaystok wizytowa minister komunikacji Micha Butkiewicz. 7 wrzenia na otwarcie sezonu kino Modern pokazao film pt. Poegnanie z broni z Gary Cooperem i Helen Hayes w rolach gwnych. 9 wrzenia przy ulicy Sienkiewicza 13 otwarto wystaw artysty-malarza Oskara Rozaneckiego. 9 wrzenia na kortach w Zwierzycu rozegrano mecz tenisowy o mistrzostwo Biaegostoku. 13 wrzenia przez Biaystok przejeda prezydent Ignacy Mocicki, ktry wraz z korpusem dyplomatycznym udawa si na polowanie reprezentacyjne. Na dworcu powitali go przedstawiciele biaostockiego samorzdu. 16-17 wrzenia pod patronatem wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego rozpoczy si policyjne zawody sportowe o mistrzostwo wojewdztwa biaostockiego. 17 wrzenia w Zwierzycu odby si bieg przeajowy mczyzn o mistrzostwo okrgu. 18 wrzenia w teatrze Palace publiczno biaostocka, ale tylko ta dorosa, ogldaa sensacyjne przedstawienie Wacawa Grubiskiego pt. Kochankowie ze Stanisaw Mazarkwn w roli gwnej.

150

24 wrzenia wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jana Otrembskiego sztuk pt. Ten stary wariat Stefana Krzywoszewskiego zainaugurowa nowy sezon teatralny. 24 wrzenia uroczycie obchodzono 250-lecie odsieczy wiedeskiej. Odbyy si imprezy okolicznociowe i msze w wityniach biaostockich. 27 wrzenia pokazem nagrodzonego trzema Oskarami filmu pt. Kawalkada w reyserii Franka Lloyda z Dian Wynyand i Clivem Brooke w rolach gwnych, uroczycie otwarto w kinie Apollo sezon jesienny. 30 wrzenia w kinie Modern biaostocka publiczno ogldaa synnego King Konga w reyserii M.C. Coopera i E.B. Schoedsacka z Fay Wray i Robertem Amstrongiem w rolach gwnych.

PADZIERNIK
1 padziernika przejeda przez Biaystok J. E. ksidz arcybiskup Romuald Jabrzykowski. Na dworcu gorco powitali go przedstawiciele wadz wojewdztwa, samorzdu i duchowiestwa. 2 padziernika na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jana Otrembskiego wystawi komedi pt. Ach! Ta gotwka. 5 padziernika Koo Mionikw Historii, Literatury i Sztuki zorganizowao wieczr z udziaem Jana Parandowskiego, ktry przedstawi publicznoci prelekcje na temat Jak pracuje pisarz. 7 padziernika rozegrano mecz piki nonej midzy druynami ydowskiego Akademickiego Klubu Sportowego z Wilna i ydowskiego Klubu Sportowego z Biaegostoku. Zwyciyli wilnianie 4:1. 8 padziernika uroczycie odchodzono 25-lecie Zwizku Walki Czynnej. W ramach uroczystoci odby si wycig kolarski i zawody w strzelaniu zespoowym o mistrzostwo okrgu.

151

8 padziernika Towarzystwo Przyjaci Gimnazjum im. Krla Zygmunta Augusta urzdzio koncert z udziaem Wandy Wermiskiej sopran. Dochd z koncertu przeznaczony zosta na pomoc najbiedniejszym uczniom. 10 padziernika w teatrze Palace wystpia objazdowa Opera Warszawska wystawiajc ydwk Jacquesa Halvy`a oraz Fausta Charlesa Franois Gounoda. 16 padziernika w teatrze Palace odby si Wielki Festiwal Taca Pieni i Humoru z udziaem primabaleriny Teatru Wielkiego w Warszawie Haliny Szmolcwny i Bolesawa Mierzejewskiego. 19 padziernika na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jana Otrembskiego wystawi sztuk pt. Frulein Doktor z gocinnie wystpujc Stanisaw Mazarkwn. 19 padziernika w kinie Apollo odbya si premiera pierwszego polsko-czeskiego filmu pt. 12 krzese z udziaem Vlasta Burjana, Zuli Pogorzelskiej i Adolfa Dymszy. 22 padziernika na scenie Palace wystpi zesp teatru Reduta. Biaostocka publiczno ogldaa Mazep Juliusza Sowackiego. 30 padziernika powstao Biaostockie Koo Szybowcowe. 31 padziernika w kinie Apollo odbya si premiera polskiego filmu pt. Dzieje grzechu wedug powieci Stefana eromskiego, w reyserii Henryka Szaro, z udziaem plejady gwiazd kina polskiego, m.in. Aleksandra abczyskiego, Bogusawa Samborskiego i Heleny Buczyskiej. 31 padziernika rozpocz si proces przywdcw strajku wkienniczego: Lejby Lejwego, sekretarza OK KPZB oraz Wolfa Wokowyskiego i Szloma Weubmana, ktrzy dziki swojej agitacji doprowadzili do zamieszek na terenie wikszych biaostockich fabryk wkienniczych.

152

LISTOPAD
1 listopada pod przewodnictwem A. W. Kapana odbyo si zebranie organizacyjne oddziau biaostockiego Zwizku ydw Uczestnikw Walki o Niepodlego Polski. 3 listopada w ksigarniach biaostockich ukazaa si monografia Biaegostoku autorstwa Henryka Mocickiego. 7 listopada w kinie Modern wielbiciele Hanki Ordonwny mogli oglda j w najnowszym polskim filmie M. Krawicza pt. Szpieg w masce. 11 listopada uroczycie obchodzono wito Niepodlegoci. 12 listopada z okazji obchodw wita Niepodlegoci wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Placwka wg Bolesawa Prusa. 14 listopada cay Biaystok objty zosta epidemi grypy. 15 listopada na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi kolejn premier sztuk pt. Jej milioner. 19 listopada w teatrze Palace rozegrano mecz bokserski miedzy reprezentacjami Grodna i biaostockiej Jagiellonii. Zwyciyli biaostoczanie 9:3. 21 listopada w Biaymstoku powstao kilka nowych ulic: Orla, Szczyga, Wrbla, Widok, Zgoda, cznikowa, Krzyowa, Cmentarna i Grottgera. 25 listopada na danie Banku Gospodarstwa Krajowego odbya si licytacja nalecych do upadej firmy Hasbacha terenw o powierzchni 16 ha wraz ze stawem i ponad 20 budynkami oraz fabryki dykt wraz z penym urzdzeniem. Nabywc bya Naczelna Dyrekcja Lasw Pastwowych. 26 listopada na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi krotochwil Wincentego Rapackiego pt. Panna z dobrego domu z gocinnie grajc Stanisaw Mazarkwn.

153

27 listopada odby si powiatowy zjazd Stronnictwa Narodowego. Do miasta zjechali si przedstawiciele SN z Suraa, Jasionwki, Zabudowa i Choroszczy.

Fot. 17 Biaostockie Planty. Cz parkowa od ulicy Mickiewicza. W gbi domki urzdnicze przy ulicy witojaskiej.

Fot. 18 Biaostockie Planty. Cz parkowa od ulicy Mickiewicza. Widok od ulicy witojaskiej.

154

1934

LUTY
W wyniku rozamu w Polskim Stronnictwie Chrzecijaskiej Demokracji powstao Zjednoczenie Chrzecijasko-Spoeczne. W Biaymstoku na czele nowego ugrupowania stanli: Franciszek Urbaski, Mikoaj Korbut, ksidz Aleksander Chodyko i Ludwik Mioduszewski. Stanisaw Grala opracowa ostateczn wersj projektu Parku Miejskiego Planty. Po jej zatwierdzeniu przystpiono niezwocznie do jego budowy.

MARZEC
18 marca z powodu powoania na stanowisko komisarycznego prezydenta Warszawy Marian Zyndram-Kociakowski przesta peni funkcj wojewody biaostockiego.

KWIECIE
2 kwietnia w teatrze Palace odby si mecz bokserski midzy estoskim klubem z Tallina Boksi Klub a reprezentacj Biaegostoku. Zwyciyli gocie. 4 kwietnia z inicjatywy Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki odby si wieczr, na ktrym profesor Tadeusz Zieliski,

155

czonek Polskiej Akademii Literatury, wygosi odczyt pt. Religia a sztuka w wiecie staroytnym. 5 kwietnia w teatrze Palace wystpi chr Dana z Mieczysawem Foggiem. 7 kwietnia do Biaegostoku przyjecha twrca polskiego lotnictwa cywilnego pk Czesaw Filipowicz, szef departamentu lotnictwa cywilnego w ministerstwie komunikacji, pk Bohdan Kwieciski sekretarz generalny Aeroklubu PP oraz gwny organizator Challenge w 1934 roku (Challenge Internationale des Avions de Tourisme, Midzynarodowe Zawody Samolotw Sportowych). Przybyli gocie wygosili w Gimnazjum im. krla Zygmunta Augusta odczyty: Cele i zadania lotnictwa i Challange 1934. 8 kwietnia do Biaegostoku przyby Kazimierz Piotrowski, obejmujc stanowisko wiceprezydenta miasta. 10 kwietnia na scenie Palace wystpi Adolf Dymsza. 13 kwietnia miasto odwiedzi minister przemysu i handlu Ferdynad Zarzycki. Zwiedzi najwiksze fabryki wkiennicze. 15 kwietnia odby si mecz bokserski miedzy reprezentacjami Biaegostoku i Lublina. Mecz zakoczy si remisem. 19 kwietnia na stadionie sportowym w Zwierzycu oddano do uytku trybuny na 600 miejsc. Pod stadionem urzdzono szatnie dla 100 zawodnikw oraz natryski. Trybuny wykonano wedug projektu inyniera Jana Grina. 23 kwietnia w teatrze Palace, ze sztuk Marii Mrozowicz pt. Sprawa Moniki, wystpi zesp Reduty pod kierownictwem Juliusza Osterwy. 25 kwietnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jana Otrembskiego wystawi sztuk Marcela Pagnola pt. Pan Topaz. 30 kwietnia w teatrze Palace ponownie wystpi zesp Reduty pod kierownictwem Juliusza Osterwy. Tym razem pokazano komedi Adama Grzymay-Siedleckiego pt. Czwarty do bryda.

156

Biaostockie Koo Szybowcowe zakupio szkolny szybowiec typu Wrona ochrzczony imieniem Zyndram, na cze wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego.

MAJ
1 maja Centralny Komitet Wykonawczy PPS, zwizki zawodowe oraz Powszechny ydowski Zwizek Robotniczy Bund zorganizoway pochd pierwszomajowy. Oddzielny pochd zorganizowaa ydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Poalej Syjon. 2 maja przez Biaystok przejecha rajd motocyklowy zorganizowany przez Wileskie Towarzystwo Cyklistw i Motocyklistw na trasie Wilno-Biaystok-Wilno. 3 maja odby si tradycyjny bieg przeajowy o puchar wojewody Mariana Zyndram-Kociakowskiego. Trofeum zdoby Julian Strzakowski. 3 maja uroczycie obchodzono wito 3 Maja. W teatrze Palace wystpili: Tola Mankiewiczwna i Kazimierz Krukowski. 10 maja z okazji rozpoczynajcego si Tygodnia Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej odbya si na Rynku Kociuszki uroczysto powicenia nowego szybowca Biaostockiego Klubu Szybowcowego. 10 maja na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jana Otrembskiego wystawi komedi Stefana Kiedrzyskiego pt. Ten i tamten. 12-13 maja w Biaymstoku, Grodnie, Brzeciu, Osowcu, omy i Pisku odbyy si lekkoatletyczne zawody korespondencyjne kobiet i mczyzn. 13 maja w teatrze Palace odby si pierwszy wieczr francuski zorganizowany przez Towarzystwo Mionikw Kultury Francuskiej, w trakcie ktrego pokazana zostaa komedia Moliera w jzyku

157

francuskim pt. Les precieuses Ridiucules. Cay dochd z wieczoru przeznaczony zosta na budow szk powszechnych. 15 maja w sali reprezentacyjnej Urzdu Wojewdzkiego odby si wieczr polsko-jugosowiaski, w czasie ktrego radca poselstwa Krlestwa Jugosawii w Warszawie Wlastimir Maresz wygosi odczyt pt. Krl Aleksander I jako onierz i m stanu. 16 maja pod przewodnictwem wizytatora szk kuratorium okrgu szkolnego brzeskiego odbya si konferencja Zarzdu Koa Historykw w sprawie utworzenia muzeum regionalnego. 24 maja z udziaem przedstawicieli Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Koa Historykw Szk rednich, Koa Przyrodnikw, Koa Geografw, Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki, Ligi Ochrony Przyrody, Bazaru Ludowego i Zwizku Nauczycielstwa Szk Powszechnych odbyo si posiedzenie w sprawie zaoenia muzeum regionalnego w Biaymstoku.Utworzono komitet organizacyjny w skad ktrego weszli Micha Goawski przewodniczcy, Roman Malinowski i Konstanty Kosiski. 27 maja odbyy si wybory do Rady Miejskiej. 31 maja wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej pt. Niebiescy zalotnicy.

CZERWIEC
2 czerwca odbya si uroczysto powicenia domu Ewangelickiego Komitetu Zapomogowego mieszczcego si przy ulicy Fabrycznej 41. 8 czerwca rozpoczto roboty kanalizacyjne na ulicy Poleskiej, gdzie planowano budow tymczasowej przepompowni ciekw. Jako pierwsze miay zosta skanalizowane ulice i domy w rdmieciu. 10 czerwca w salach reprezentacyjnych urzdu wojewdzkiego, z inicjatywy ZPOK, odby si Dancing kwiaciany, na ktrym wybrano Krlow Lnu.

158

16 czerwca rozpoczy si zawody tenisowe o mistrzostwo Polski midzy klubami Jagiellonii i WKS oliborz. Zwyciya Jagiellonia. 17 czerwca odbyy si obchody ku czci zamordowanego ministra spraw wewntrznych Bronisawa Pierackiego. 19 czerwca w zawodach konnych o Mistrzostwo Armii, w konkursie eliminacyjnym, zwyciy 10 Puk Uanw Litewskich. 21 czerwca w teatrze Palace bawia biaostoczan Wielka Warszawska Szopka Polityczna pt. Szachy Pana Marszaka. 22 czerwca w teatrze Palace Stowarzyszenie Mionikw Sztuki i Estetyki Harmonia wystawio Wesele Stanisawa Wyspiaskiego. 22 czerwca Rada Miejska uchwalia przemianowanie ulicy Warszawskiej na ulic Bronisawa Pierackiego.

LIPIEC
1 lipca w teatrze Palace, komedi Wincentego Rapackiego pt. Wesoy wsplnik, bawi biaostock publiczno Antoni Fertner z zespoem aktorw scen warszawskich. 12 lipca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jana Otrembskiego wystawi operetk pt. Skowronek. 14 lipca przy ulicy Wesoej 15 uroczycie otwarto Dom Noclegowy dla bezdomnych. 15 lipca odbyy si mistrzostwa Polski w tenisie. Na kortach w Zwierzycu gray takie sawy jak Lilpopwna i Krzywoszewska. Wygraa reprezentacja Warszawy. 16 lipca wojewoda biaostocki wyda zarzdzenie o likwidacji, powstaej w lipcu 1931 roku, Oglno-ydowskiej Partii Pracy. 17 lipca podpisano umow midzy Zarzdem Miasta a dyrekcj teatru Reduta, dotyczc regularnych wystpw w Biaymstoku.

159

18 lipca w kinie Modern rozpocza wystpy sawna pieniarka ydowska Olga Lilith. 20 lipca w obecnoci wadz wojewdzkich i samorzdowych odbyy si uroczystoci przemianowania ulicy Warszawskiej na ulic Bronisawa Pierackiego. 20 lipca ukonstytuowa si Komitet Wojewdzki Pomocy Powodzianom w Maopolsce. Przewodniczcym zosta wicewojewoda Stanisaw Michaowski. 30-31 lipca w teatrze Palace Rosyjski Teatr Artystyczny pod kierownictwem czoowego artysty teatru Stanisawskiego w Moskwie Wasyla Wasilewicza wystawi spektakle: Czuyj rebionok W. Szkwarkina i Sen wujaszka Fiodora Dostojewskiego.

SIERPIE
2 sierpnia z przemysowcami biaostockim spotka si prezes Izby Przemysowo-Handlowej w Szanghaju Konstanty Lutowicz. 21 sierpnia w uznaniu zasug ministra spraw wewntrznych Mariana Zyndram-Kociakowskiego, ktre pooy jako wojewoda biaostocki, wszystkie rady gminne i miejskie w powiecie biaostockim podjy uchwa nadajc ministrowi obywatelstwo honorowe. Wojewoda biaostocki przekaza miastu tereny pastwowe pod nowy park.

WRZESIE
1 wrzenia Polskie Towarzystwo Owiatowe w Biaymstoku otworzyo Polskie Prywatne Gimnazjum Koedukacyjne im. Henryka Sienkiewicza.

160

2 wrzenia w Klubie Szachowym rozpocz si turniej o mistrzostwo Biaegostoku. 2 wrzenia komedi Wodzimierza Perzyskiego pt. Lekkomylna siostra zesp Reduty rozpocz kolejny sezon artystyczny w Biaymstoku. 4 wrzenia w teatrze Palace rozpocza wystpy Operetka ydowska. 5 wrzenia w teatrze Palace ponownie wystpi zesp Reduty w sztuce Marynowskiego pt. Rozwd. 8-9 wrzenia po raz pierwszy w Biaymstoku na boisku Jagiellonii przy ulicy Warszawskiej 9 odbyy si zawody sportowe o mistrzostwo Polski w koszykwce. 9 wrzenia w teatrze Palace piewa Mieczysaw Fogg z chrem Dana. 9 wrzenia rwnie w Palace rozpocz wystpy ukraiski Teatr Kijowski pod kierownictwem Teodory Rudenko, wystawiajc sztuk Tarasa Szewczenki pt. Serce Matki. 11 wrzenia przy ulicy Mynowej 20 spona fabryka sukna Teodora Poczebuckiego. 12 wrzenia odbyo si inauguracyjne posiedzenie Rady Miejskiej. Prezydentem miasta zosta wybrany dotychczasowy prezydent komisaryczny Seweryn Nowakowski. 14 wrzenia rozpocz si turniej tenisowy w deblu o mistrzostwo Biaegostoku, w ktrym udzia wziy kluby tenisowe z caej Polski. W deblu pa zwyciyy: Lilpopwna i Krytwna z Warszawy, w deblu panw: Goldsztejn i Karofiol z WKS-1922 Warszawa. 15 wrzenia do Biaegostoku przyby ks. arcybiskup Romuald Jabrzykowski. Celebrowa on uroczyste nieszpory bdce zakoczeniem 40-godzinnego naboestwa. 17 wrzenia odbyo si pierwsze posiedzenie pod przewodnictwem nowo wybranego prezydenta Seweryna Nowakowskiego, na

161

ktrym postanowiono nada bulwarom parkowym imi Mariana Zyndram-Kociakowskiego. 20 wrzenia na drugim posiedzeniu Rady Miejskiej uchwalano nadanie byemu wojewodzie biaostockiemu Marianowi Zyndarm-Kociakowskiemu tytuu honorowego obywatela miasta Biaegostoku oraz potwierdzono nadanie imienia wojewody nowym bulwarom parkowym i ulicy Wersalskiej. 20 wrzenia w teatrze Palace zesp Reduty kolejny raz wystawi Lekkomyln siostr Wodzimierza Perzyskiego. 24 wrzenia w Parku Zwierzynieckim doszo do zamieszek antysemickich, w wyniku ktrych zosta zamordowany biaostocki robotnik Mendel Lubieski. 27 wrzenia zakoczy si turniej szachowy o mistrzostwo Biaegostoku. I nagrod zdoby A. Nowodworski. 29 wrzenia nowym wojewod biaostockim mianowany zostaje genera Stefan Pasawski. 30 wrzenia na stadionie w Zwierzycu rozpoczto budow trybun. 30 wrzenia Koo Mionikw Historii, Literatury i Sztuki w sali Gimnazjum im. Krla Zygmunta Augusta przygotowao uroczysty wieczr w celu uczczenia 100-lecia Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W wieczorze wzi udzia profesor Uniwersytetu Jagielloskiego Stanisaw Pigo, ktry wygosi odczyt pt. Soce nad Soplicowem. Nastpnie znakomity aktor scen warszawskich Mariusz Maszyski recytowa fragmenty Pana Tadeusza.

PADZIERNIK
3 padziernika w teatrze Palace zesp Reduty wystawi komedi E. Seribe`a pt. Szklanka wody. 7 padziernika do Biaegostoku przyby nowo mianowany wojewoda biaostocki genera Stefan Pasawski, dotychczasowy dowdca OK VIII Toru.

162

7 padziernika na stadionie w Zwierzycu Zwizek Lekkoatletyczny zorganizowa zawody lekkoatletyczne z udziaem czoowych zawodnikw Jagiellonii (Edwarda Luckhausa i Kazimierza Kucharskiego). 8 padziernika w teatrze Palace wystpia wiatowej sawy piewaczka Ada Sari. 11 padziernika w teatrze Palace zesp Reduty wystawi sztuk T. Rihtera pt. W maym domku. 13 padziernika w Misji Barbikaskiej mieszczcej si przy ulicy w. Rocha odbya si uroczysto powicenia nowo wybudowanej, bezpatnej przychodni dla ubogich. W uroczystociach wzi udzia wicewojewoda Stanisaw Michaowski. 14 padziernika w obecnoci przybyych z Wilna: gen. broni Lucjana eligowskiego, gen. dywizji Daniela Korzeniowskiego, wicewojewody Stanisawa Michaowskiego i prezydenta Seweryna Nowakowskiego odbyy si uroczystoci powicenia sztandaru biaostockiego okrgu Zwizku Byych Uczestnikw I Korpusu Wojska Polskiego na Wschodzie. 16 padziernika powstao Towarzystwo Ogrdkw Dziakowych. 17 padziernika uchwa Rady Miejskiej postanowiono nada nowo powstaym alejom parkowym nazw Bulwarw im. Mariana Zyndram-Kociakowskiego. 24 padziernika na scenie Palace wystpia artystka teatrzyku Starej Bandy, doskonaa aktorka charakterystyczna i pieniarka Dora Kalinwna. 26 padziernika w teatrze Palace zesp Harmonii wystawi dramat historyczny Jana z Poradowa pt. Obrona Czstochowy. 30 padziernika w teatrze Palace goci z odczytem byy przestpca, poczytny pisarz powieci ze wiata kryminalnego Urke Nachalnik. 30 padziernika w sali Palace znakomity podrnik i pisarz Aleksander Janta-Poczyski wygosi odczyt pt. Azja grozi.

163

LISTOPAD
8 listopada w kinie Modern przy ulicy Jzefa Pisudskiego odbya si biaostocka premiera filmu pt. Chopcy z Placu Broni. 9 listopada Zarzd Miejski ogosi konkurs na stanowisko zawodowego wiceprezydenta miasta Biaegostoku. 11 listopada z okazji obchodw Dnia Niepodlegoci odbya si uroczysto powiecenia sztandaru 3 Druyny Harcerskiej im. Stefana Czarneckiego, tzw. Bkitnej Trjki. 11 listopada w teatrze Palace wystpi teatr Reduta z komedi pt. Szwedzka zapaka. 19 listopada na scenie Palace Reduta bawia publiczno komedi na czasie Volupisa pt. Zwyciyem kryzys. 23 listopada w teatrze Palace zesp Reduty wystawi spektakl skadajcy si z fragmentw utworw Adama Mickiewicza, Juliusza Sowackiego, Stanisawa Wyspiaskiego i Stefana eromskiego pt. Bohater narodowy.

GRUDZIE
3 grudnia w teatrze Palace odby si recital fortepianowy laureata koncertu chopinowskiego, znakomitego niewidomego pianisty z Wgier Imre Ungara. 9 grudnia w teatrze Palace odby si mecz bokserski midzy druynami z Warszawy i Biaegostoku. Mecz zakoczy si zwycistwem druyny warszawskiej. 12 grudnia w Palace odbyo si zebranie przedstawicieli ludnoci polskiej wyznania prawosawnego, dajcej wprowadzania w miejscowej cerkwi kaza w jzyku polskim. 16 grudnia zmar byy wojewoda biaostocki Stefan Popielawski.

164

18 grudnia w lokalu Zwizku ydowskiego Uczestnikw Walki o Niepodlego przy ulicy Sienkiewicza 29 otwarta zostaa wystawa artysty-malarza Ignacego Hirszfanda, wychowanka Akademii Krakowskiej, ucznia Jacka Malczewskiego. 23 grudnia w kinie Modern odbya si uroczysta biaostocka premiera polskiego filmu pt. Mody las.

Fot. 19 Muszla koncertowa na Plantach.

Fot. 20 Uczestnicy rajdu motocyklowego opuszczaj Biaystok.

165

1935

STYCZE
4 stycznia w teatrze Palace zesp Reduty wystawi komedi pt. Wieczne piro. 6 stycznia z uwagi na to, e wywietlany w kinach film pt. luby uaskie ponia godno korpusu podoficerskiego, Komendant Garnizonu Biaystok, na wniosek dowdcw oddziaw, wyda zakaz uczszczania na ten film. Gazeta Echo Biaostockie skrytykowaa ten rozkaz. W zwizku z tym Komendant wyda polecenie bojkotu Echa Biaostockiego. 17 stycznia ogoszono konkurs na stanowisko wiceprezydenta miasta. Zgosio si 18 kandydatw. 20 stycznia w sali posiedze Rady Miejskiej odbyo si otwarcie pierwszego zjazdu wojewdzkiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, w czasie ktrego ponownie mwiono o koniecznoci utworzenia w Biaymstoku muzeum regionalnego. 23 stycznia odbyo si uroczyste otwarcie Domu Katolickiego mieszczcego si przy Rynku Kociuszki 2, w ktrym urzdzono kino wiat. Wacicielem kina byo Chrzecijaskie Okrgowe Stowarzyszenie Spdzielcze Zjednoczenie. Nowy obiekt powici arcybiskup Romuald Jabrzykowski. 26 stycznia w teatrze Palace sztuk pt. Serce ulicznicy rozpocz wystpy zesp Teatru Rosyjskiego z Zofi Kieczewsk w roli gwnej.

166

30 stycznia biskup prawosawny Antonowicz wyrazi zgod na wprowadzenie w miejscowej cerkwi kaza w jzyku polskim. Z powodu epidemii grypy w miecie zamknito szkoy.

LUTY
4 lutego odbyo si inauguracyjne zebranie rady powiatowej. 8 lutego w teatrze Palace zesp Reduty wystawi Nor Henryka Ibsena. 16 lutego rozebrano budynki dawnej remizy tramwajowej, co pozwolio na poczenie Plant ze Zwierzycem. 17 lutego w teatrze Palace zesp Reduty wystawi komedi Walentina Katajewa pt. Kwadratura koa. 22 lutego Zarzd Miejski powoa specjaln komisj artystyczn do opiniowania przedkadanych projektw budowlanych, szyldw i reklam. Odby si I Wojewdzki Zjazd Krajoznawczy, na ktrym podjto m.in. uchwa o wydaniu nowoczesnego przewodnika turystycznego po wojewdztwie. Jego opracowanie zaproponowano przedstawicielowi Zarzdu Gwnego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego dr. Mieczysawowi Orowiczowi. Wynik jego pracy ukaza si w lecie 1937 roku.

MARZEC
31 marca w teatrze Palace odbya si wielka wiosenna rewia mody firm warszawskich. Swoje propozycje pokazay najlepsze stoeczne domy mody. Rozpado si Zjednoczenie Chrzecijasko-Spoeczne.

167

KWIECIE
6 kwietnia Polski Komitet Olimpijski zaliczy 4 biaostoczan: Edwarda Luckhausa, Kazimierza Kucharskiego, Jerzego Szydowskiego i Onufrego Ptoraka na obz lekkoatletyczny przygotowujcy sportowcw do olimpiady. 10 kwietnia Ogrd Miejski owietlony jest od 10 wieczorem do 7.30 rano 23 kwietnia na Rynku Kociuszki odbya si wielka manifestacja mieszkacw miasta z okazji podpisania przez prezydenta nowej konstytucji pastwowej. 23 kwietnia w teatrze Palace wystpili: Hanka Ordonwna i Igo Sym. 28 kwietnia Stosunkowo do liczby ludnoci Biaystok przoduje w caej polsce pod wzgldem powierzchni zieleni przypadajcej na 1 mieszkaca. Wynosi ona 14,5 m2 140 ha.. Ja wyliczyli dociekliwi, posadzonych byo 0,5 mln rolin.

MAJ
1 maja jak co roku odby si pochd zorganizowany przez PPS. 3 maja jak co roku obchodzono uroczycie wito 3 Maja. 5 maja odby si bieg przeajowy. Wzio w nim udzia 272 zawodnikw. Zwyciy Kazimierz Kucharski z biaostockiej Jagiellonii. 7 maja staraniem Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki w Pastwowym Gimnazjum eskim odby si wieczr autorski z udziaem Marii Dbrowskiej, na ktrym pisarka wygosia odczyt pt. Zawd literacki jako suba spoeczna. 7 maja w teatrze Palace wystpi zesp teatru Reduta z komedi pt. Cydzik i spka.

168

12 maja odby si bieg przeajowy o puchar Dziennika Biaostockiego. Zwyciya druyna Jagiellonii. 13 maja z powodu mierci Jzefa Pisudskiego ogoszono w miecie aob narodow. 16 maja w sali domu ludowego Syjon odbyo si zebranie przedstawicieli biaostockiego spoeczestwa ydowskiego z udziaem byego posa na Sejm Izaaka Ignacego Schippera, prezesa centralnego komitetu Organizacji Syjonistycznej w Polsce. Jednogonie postanowiono proklamowa w Biaymstoku akcj w celu uwieczenia pamici Pisudskiego przez posadzenie w Palestynie lasu im. marszaka Jzefa Pisudskiego. 17 maja we wszystkich wityniach biaostockich odbyy si naboestwa aobne. Przez 5 minut w miecie wyy syreny fabryczne i kolejowe. Zakady przerway prac na 30 minut. Wieczorem, na dziedzicu Urzdu Wojewdzkiego, odbya si uroczysta akademia aobna ku czci Marszaka. 21 maja powstao Stowarzyszenie Dom prawosawny, stawiajce sobie za cel zjednoczenie Polakw wyznania prawosawnego. 27 maja rozwiza si biaostocki Legion Modych. 31 maja o godzinie 2.45 zatrzyma si na kilka minut na stacji Biaystok pocig przewocy urn z sercem p. Jzefa Pisudskiego. Jak donosiy gazety: Pocig pord powszechnego skupienia i gbokiej ciszy przyby na III tor z kilkunastominutowym opnieniem.

CZERWIEC
2 czerwca na stadionie w Zwierzycu odby si turniej lekkoatletyczny midzy reprezentacjami odzi i Biaegostoku. Zwyciyli gospodarze 65:58. 2 czerwca odbyo si walne zebranie czonkw Stowarzyszenia Dom Prawosawny, na ktrym uchwalono, e Stowarzyszenie bdzie nosio imi Marszaka J. Pisudskiego.

169

3 czerwca na kortach tenisowych w Zwierzycu odby si mecz miedzy Jagielloni Biaystok a Cresowi Grodno. Zwyciyli gocie. 7-8 czerwca odbyy si zawody Zlotu Makabi, w ktrym wziy udzia reprezentacje Biaegostoku, Wilna, Grodna, Suwak, Lidy, Baranowicz, Brzecia, Sonimia i Wokowyska. Zwyciy ydowski Klub Sportowy Makabi Biaystok. 9 czerwca Biaystok odwiedzi przejazdem minister spraw zagranicznych Czechosowacji Edvard Bene. Spacerujc po miecie minister Bene stwierdzi, e Biaka jest pikniejsza od Wetawy, gdy cigle ma kolor niebieski. Natomiast ju zupenie powanie wychwala piwo dojlidzkie. 15 czerwca na stadionie w Zwierzycu rozpoczy si okrgowe mistrzostwa lekkoatletyczne. 17-18 czerwca w teatrze Palace wystpi Teatr im. Elizy Orzeszkowej z Grodna pod dyrekcj Jzefa Grodnickiego, wystawiajc sztuki: Muzyka na ulicy oraz Mecz maeski. 22 czerwca Biaystok odwiedzi konsul Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej M. Malige. Celem wizyty byo poznanie biaostockiego orodka przemysu wkienniczego. 23 czerwca zakoczy si okres aoby po p. Jzefie Pisudskim. 24 czerwca na Rynku Siennym odby si doroczny jarmark na w. Jana.

LIPIEC
6 lipca na stadionie w Zwierzycu odbyo si uroczyste otwarcie XVI gwnych zawodw lekkoatletycznych o Mistrzostwo Polski. Druynowym mistrzem Polski zostaa Warta Pozna. Na czwartym miejscu uplasowaa si Jagiellonia Biaystok. 6 lipca odbyo si walne zebranie Towarzystwa Opieki nad Psychicznie i Nerwowo Chorymi. Prezesem Towarzystwa zosta dr Zygmunt Brodowicz.

170

6 lipca ogoszono konkurs dla dozorcw domw na najlepiej utrzyman posesj. Przewidziano trzy nagrody 100, 75 i 50 z. Rozpocz si strajk robotnikw kaflarni w zakadzie J. Kucharskiego przy ulicy Grunwaldzkiej 41 oraz zakadzie M. Szczupaka i D. Czaczkowskiego przy ulicy Poleskiej 11.

SIERPIE
2 sierpnia na cmentarzu ydowskim odbya si uroczysto pobrania ziemi z 18 mogi onierzy polegych w walkach o niepodlego Polski na budowany staraniem caego narodu Kopiec Marszaka Jzefa Pisudskiego. W uroczystociach udzia wziy wszystkie organizacje ydowskie i polskie oraz przedstawiciele wadz. 4 sierpnia odbya si uroczysto pobrania ziemi na Kopiec Marszaka Jzefa Pisudskiego z nastpujcych miejsc: spod pyty Nieznanego onierza na Rynku Kociuszki, spod pomnika 42. Puku Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego w Zwierzycu oraz spod pomnika na cmentarzu wojskowym w Zwierzycu. 7 sierpnia uroczycie otwarto kpielisko na Dojlidach. 10 sierpnia na stadionie w Zwierzycu odby si mecz piki nonej miedzy druynami Makabi Wilno i ydowskim Klubem Sportowym (KS) Biaystok. Zwyciyli gocie 3:1. 11 sierpnia wizyt wojewodzie biaostockiemu zoy minister przemysu i handlu Henryk Juliusz Floyar-Rajchman. 12 sierpnia na stadionie w Zwierzycu odby si mecz pikarski midzy druynami Makabi Wilno i Jagielloni Biaystok. Zwyciyli gocie 6:2. 16 sierpnia w teatrze Palace wystpili znakomici artyci Teatru Narodowego w Warszawie Maria Malicka i Zbyszko Sawan pokazujc publicznoci biaostockiej komedi Dario Niccodemiego pt. I co z tym robi.

171

16 sierpnia po raz pierwszy w Biaymstoku, na stadionie w Zwierzycu, odby si mecz piki rcznej miedzy druynami Jagiellonii i KS Makabi. 18 sierpnia Biaostocka Ochotnicza Stra Ogniowa (BOSO), jak zwykle uroczycie, witowaa 37 rocznic istnienia. 20 sierpnia przez Biaystok przejeda samochodem prezydent Ignacy Mocicki z maonk. 23 sierpnia na Placu Wyzwolenia rozbi namioty warszawski Cyrk Arena. 24 sierpnia w Zwierzycu odby si mecz piki nonej miedzy druynami KS Makabi Biaystok i WKS migy Wilno.

WRZESIE
1 wrzenia w Parku Zwierzynieckim odbyy si doroczne doynki wojewdzkie zorganizowane przez Zwizek Modziey Wsi. Honorowymi gospodarzami doynek byli wojewoda Stefan Pasawski, a gospodyniami panie wojewodzina Pasawska i prezydentowa Stefania Nowakowska. 1 wrzenia przy ulicy Fabrycznej otwarto pierwsze w miecie Gimnazjum Kupieckie. 1 wrzenia opuci Biaystok najlepszy biegacz wiata na dystansie 800 metrw Kazimierz Kucharski. Przenis si do Lwowa. 2 wrzenia przy ulicy wirki i Wigury rozpocza dziaalno Szkoa Taca Artystycznego i Rytmiki pani A. Paszkwny. 4 wrzenia odbya si uroczysto nadania imienia Mariana Zyndram-Kociakowskiego nowo otwartym bulwarom parkowym. W trakcie uroczystoci nadano goszczcemu z tej okazji w Biaymstoku byemu wojewodzie dyplom honorowego obywatela miasta oraz honorowego obywatela powiatu biaostockiego. 6 wrzenia w kinie wiat, na rzecz Komitetu Budowy Domu Ludowego im. Marszaka Jzefa Pisudskiego, piewa chr Juranda.

172

9 wrzenia Biaystok odwiedzi Arcybiskup Metropolita Wileski ks. Romuald Jabrzykowski. 9 wrzenia przez Biaystok przejeda, udajcy si do Lwowa, prezydent RP Ignacy Mocicki. 11 wrzenia w teatrze Palace odby si jedyny wystp Teatru Rewii Lwowskiej z ulubiecem publicznoci biaostockiej Antonim Kaczorowskim. Lwowiacy bawili publiczno rewi pt. Upi si warto. 11 wrzenia na boisku w Zwierzycu odby si mecz hazeny midzy mistrzem wiata, druyn Jugosawii a Jagielloni Biaystok. Zwyciyli gocie 22:2. 13 wrzenia w wyborach do Sejmu z wojewdztwa biaostockiego wybrani zostali: Henryk Juliusz Floyar-Rejchman oraz rolnik z gminy Ruda Pawe Danowski. 15 wrzenia w teatrze Palace piewa chr Dana z Mieczysawem Foggiem i Adamem Wysockim. 19 wrzenia na scenie Palace Teatr Miejski z Grodna oraz Teatr Objazdowy Samorzdw Wojewdztwa Biaostockiego pod dyrekcj Jzefa Grodnickiego wystawiy sztuk pt. Krlewski jedynak. 26 wrzenia w teatrze Palace ponownie wystpi wojewdzki Teatr Objazdowy wystawiajc sztuk pt. Stare wino S. Hicksa. 29 wrzenia na Rynku Kociuszki odby si, zorganizowany przez BBWR wiec przeciwko przeladowaniom Polakw na lsku Cieszyskim.

PADZIERNIK
1 padziernika w teatrze Palace rozpocz wystpy Ukraiski Teatr Kijowski pod kierownictwem Teodory Rudenko. W repertuarze teatru znalazy si spektakle: Nieszczliwa mio, Zaporoski skarb i Marusia Bogusawska.

173

2 padziernika Biaystok odwiedzi pose ziemi biaostockiej, minister przemysu i handlu Henryk Juliusz Floyar-Rajchman. 3 padziernika na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcja Jzefa Grodnickiego wystawi sztuk Williama Somerseta Maughama pt. wity pomie. 7 padziernika w kinie wiat wystpia znakomita diva operetki Lucyna Szczepaska, ktrej partnerowali Edward Wejsis, L. Brodzieski i L. Urstein. 9 padziernika na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcja Jzefa Grodnickiego bawi biaostock publiczno komedi Michaa Bauckiego pt. Dom otwarty. 11 padziernika kino Apollo, otwierajc nowy sezon, pokazao znakomit polsk komedi z Jadwig Smosarsk pt. Dwie Joasie. 13 padziernika do Biaegostoku przyby znany malarz Izrael Tykociski. 16 padziernika wybuch strajk w fabrykach wkienniczych. Do strajku przystpio okoo tysica robotnikw. 17 padziernika na scenie teatru Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Aleksandra de Stefani i F. Cerio pt. Krzyk. 17 padziernika przy ulicy Sienkiewicza otwarto wystaw modego wileskiego malarza L. Biaogrskiego. 18 padziernika decyzj wadz skonfiskowano cay nakad Dziennika Biaostockiego. 18 padziernika otwarto wystaw z okazji 5-lecia istnienia Bazaru Ludowego. 19 padziernika odbyo si uroczyste otwarcie i powicenie nowego urzdu pocztowego Biaystok IV mieszczcego si przy ulicy Woodyjowskiego 2. 22 padziernika zakoczy si strajk w przemyle wkienniczym.

174

24 padziernika w kinie wiat piewaa Hanka Ordonwna. Partnerowa jej Igo Sym. Koncert odby si na rzecz Komitetu Budowy Domu Ludowego im. Marszaka Jzefa Pisudskiego w Biaymstoku. 27 padziernika w Cafe Lux przy ulicy Sienkiewicza 38 otwarto wystaw obrazw Izraela Tykociskiego. 30 padziernika Rada Miejska jednomylnie odrzucia wniosek magistratu o uznanie Gryfa z monogramem za herb miasta. Za herb Biaegostoku uznano herb Obwodu Biaostockiego ze zmianami majcymi go dostosowa do wspczesnych potrzeb. Miasto obja epidemia grypy Rada Miejska przyja wniosek o rozszerzeniu granic miasta. Rozstrzygnito konkurs na najlepiej utrzyman dorok. Gwna nagroda wnosia 125 z.

LISTOPAD
3 listopada w teatrze Palace odby si mecz bokserski midzy reprezentacjami Warszawy i Biaegostoku. Zwyciyli gocie 11:5. 6 listopada w teatrze Palace, komedi Anatola Krakowieckiego pt. Sezamie otwrz si, bawi biaostock publiczno wojewdzki Teatr Objazdowy. 10 listopada z okazji wita Niepodlegoci wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Kazimierza Broczyka pt. Stefan Batory. 11 listopada obchodzono uroczycie wito Niepodlegoci. 16 listopada odbyo si zebranie likwidacyjne Rady Grodzkiej BBWR w Biaymstoku. 17 listopada 50 rocznic istnienia obchodzio najstarsze biaostockie Towarzystwo Dobroczynnoci Linas Hacedek.

175

17 listopada odby si mecz bokserski miedzy Wart Pozna a reprezentacj Biaegostoku. 18 listopada wystpia gocinnie Wanda Wermiska. 18 listopada po raz pierwszy otwarto w Biaymstoku wystaw fotografii amatorskich powstaych w sekcji fotograficznej przy PTK. Szczegln uwag zwrciy fotografie Piotra Sawickiego i Jana Glinki. 21 listopada przy ulicy Artyleryjskiej 5 powsta Dom Matki i Dziecka zorganizowany i prowadzony przez Zwizek Pomocy Opuszczonym Kobietom. Dom ten zapewnia schronienie kobietom opuszczonym przez mw, znajdujcym si w ostatnim okresie ciy lub opuszczajcym szpitale poonicze. 27 listopada w kinie Modern odbya si biaostocka premiera filmu pt. Panienka z Poste Restante z plejad gwiazd polskiego kina. 27 listopada na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk pt. Cham z Zygmuntem Tokarskim w roli gwnej. Rozwizaa si Rada Wojewdzka Bezpartyjnego Bloku Wsppracy z Rzdem. Cz dziaaczy z Marianem Zalewskim na czele powoaa w to miejsce Klub Spoeczny. Rozstrzygnito konkurs Towarzystwa Popierania Plantacji Miejskich pt. Biaystok w kwiatach. Gwn nagrod bya palma wrczona przez prezydenta Seweryna Nowakowskiego.

GRUDZIE
5 grudnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy bawi publiczno komedi Adama Grzymay-Siedleckiego pt. High-life. 11 grudnia w teatrze Palace wystpi znany piewak i aktor Witold Conti.

176

12 grudnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk pt. Ludzie z hotelu. 13 grudnia z inicjatywy wojewody biaostockiego powoany zosta komitet redakcyjny, ktry przystpi do wydawania miesicznika Drogowskazy powiconego sprawom kulturalno-owiatowym i spoeczno-gospodarczym. Redaktorem naczelnym pisma zosta Micha Goawski. 15 grudnia 20-lecie istnienia obchodzia uroczycie Szkoa Powszechna nr 1 im. Juliusza Sowackiego mieszczca przy ulicy wirki i Wigury 2/1 (dzisiejszy budynek III LO). 18 grudnia na zaproszenie Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki w sali Pastwowego Gimnazjum eskiego przy ulicy Mickiewicza 1 odby si wieczr autorski znakomitego satyryka Mariana Hemara. 26 grudnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy bawi publiczno komedi pt. Proboszcz wrd bogaczy.

Fot. 21 Ulica Lipowa. Widok od strony cerkwi w. Mikoaja.

177

1936

STYCZE
1 stycznia przy PCK przy ulicy Pierackiego 29 powstao pogotowie ratunkowe. 1 stycznia w kinie Modern odbya si biaostocka premiera znakomitej polskiej komedii muzycznej J. Nowiny-Przybylskiego pt. Manewry miosne z Tol Mankiewiczwn w roli gwnej. 8 stycznia odby si zjazd okrgowy Stronnictwa Narodowego, na ktrym wybrano nowe wadze. W skad zarzdu weszli: ksidz Jan Ostrowski prezes, Antoni Zieliski wiceprezes, Wincenty Klejne sekretarz, Witold Butkiewicz skarbnik i Bronisaw Horodko. 12 stycznia w teatrze Palace odby si mecz bokserski miedzy reprezentacj Warszawskiego CWSA a poczonymi siami WKS Jagiellonia i KS Makabi. Zwyciyli gospodarze 9:7. 15 stycznia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi Madisa i Vebera pt. Spdniczka czy toga 23 stycznia ponownie w Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Victoriena Sardou pt. Madame Sans-Gne. Rol tytuow kreowaa wspaniaa aktorka Maria Fiszerwna. 26 stycznia w kinie wiat odbya si manifestacja przeciwko przeladowaniom Polakw na Litwie.

178

LUTY
2 lutego w teatrze Palace odby si mecz bokserski midzy reprezentacjami Biaegostoku i Wilna. Zwyciyli biaostoczanie. 6 lutego w kinie Modern odbya si biaostocka premiera radzieckiej komedii pt. Mio na czogu. 11 lutego na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk G. M. Wattersa pt. Artyci. 18 lutego w teatrze Palace piewa chr Juranda. 21 lutego Koo Mionikw Historii, Literatury i Sztuki zorganizowao kolejny wieczr autorski, ktrego bohaterem by tym razem Jzef Wittin, autor powieci Sl ziemi. 22 lutego w salach reprezentacyjnych Paacu Branickich w ramach poegnania karnawau odby si Wielki Wieczr Taneczny, zorganizowany przez kulturalno-owiatow organizacj Kotwica, beniaminka Towarzystwa Przysta. Celem balu byo zebranie pienidzy na najbiedniejsze dzieci Biaegostoku.

MARZEC
1 marca w kinie wiat odbya si biaostocka premiera polskiego filmu Pan Twardowski z Franciszkiem Ksawerym Brodniewiczem w roli gwnej. 5 marca w teatrze Palace wystpili artyci opery warszawskiej, wystawiajc oper Tosca Giacomo Pucciniego. 5 marca odby si jednodniowy strajk protestacyjny w zakadach wkienniczych i garbarskich. 9 marca w kinie wiat taczya Loda Halama. wietna artystka wystpia na rzecz Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej. Cay dochd z imprezy przeznaczono na budow lotniska w Biaymstoku.

179

11 marca na zaproszenie Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki w Seminarium Nauczycielskim wystpi dr Jerzy Stpowski, ktry wygosi odczyt o zagadnieniach wspczesnej literatury polskiej. 12 marca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy bawi biaostock publiczno komedi Trafika Pani Generaowej W. Bus-Feketea. 16 marca przy ulicy Sienkiewicza otwarta zostaa wystawa artysty-rzebiarza Chaefa. 18-19 marca odbyy si uroczyste obchody powicone pamici Jzefa Pisudskiego. 18 marca w teatrze Palace wystpili: Hanka Ordonwna i Igo Sym. 18 marca w protecie przeciwko wnioskowi posanki Janiny Amelii Prystorowej o zniesienie uboju rytualnego przez 4 godziny strajkowali robotnicy i kupcy ydowscy. 19 marca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk pt. Mandaryn Wu. 24 marca w 125-rocznic urodzin Fryderyka Chopina w kinie wiat odbya si uroczysta premiera polskiego filmu Piewca wolnoci. W lokalu Towarzystwa Przysta przy ulicy Pierackiego 10 otwarta zostaa wystawa obrazw Zofii Wendrowskiej.

KWIECIE
4 kwietnia w teatrze Palace wystpiy gwiazdy teatrw warszawskich: Maria Fiszerwna i Aleksander abczyski. 8 kwietnia w kinie Apollo odbya si uroczysta premiera polskiego filmu pt. Ra z Iren Ejchlerwn w roli gwnej.

180

10 kwietnia z inicjatywy posw i senatorw byego BBWR odby si w miecie wiec okolicznociowy powicony aktualnym problemom politycznym. 10 kwietnia w uznaniu zasug patronem biaostockich urzdnikw z magistratu zosta w. Biurokracy. 16 kwietnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystpi ze szlagierem pt. Dziewczta w mundurkach Ch. Winsloe`a. 16 kwietnia dla wygody kpicych si miasto zakupio dla kpieliska w Dojlidach 12 kajakw. 19 kwietnia w teatrze Palace odbya si uroczysta akademia z okazji 75 rocznicy mierci znakomitego poety ukraiskiego Tarasa Szewczenki. 22 kwietnia w teatrze Palace ponownie wystpi wojewdzki Teatr Objazdowy ze sztuk pt. Powrt mamy. 27 kwietnia w teatrze Palace wystpi zesp Reduty z Aleksandrem Wgierko wystawiajc sztuk pt. onierz i bohater Georga Bernarda Shawa. 28 kwietnia w teatrze Palace odby si wiec zwoany przez Federacj Polskich Zwizkw Obrocw Ojczyzny, ktry sta si wielk manifestacj spoeczestwa biaostockiego przeciwko nasilajcej si agitacji komunistycznej. 28 kwietnia przy ulicy Sienkiewicza 14 otwarto wystaw ydowskich plastykw wileskich.

MAJ
1 maja odbyy si zorganizowane przez PPS pochody i wiec pod kinem Palace. 3 maja uroczycie obchodzono wito 3 Maja. W biaostockich wityniach odbyy si naboestwa, zorganizowano te defilady wojskowe.

181

4 maja na zaproszenie dyrekcji kina wiat, z okazji biaostockiej premiery filmu Straszny dwr wg Stanisawa Moniuszki, wystpia piewaczka Lucyna Szczepaska. 6 maja na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Stanisawa Kozowskiego pt. Medal 3 Maja. 6 maja w teatrze Palace rozegrano mecz bokserski miedzy druynami otwy i Biaegostoku. Zwyciyli gospodarze 7:5. 6 maja w drugim dniu toczcego si w Sdzie Okrgowym procesu przeciwko 12 mieszkacom Biaegostoku i okolic oskaronym o dziaalno komunistyczn zapady wyroki skazujce na kar od roku do omiu lat wizienia. 12 maja obchodzono kolejn rocznic mierci Jzefa Pisudskiego. Cae miasto zostao witecznie udekorowane. Na Cmentarzu Wojskowym w Zwierzycu odbya si Msza w., a nastpnie defilada wojskowa i akademie. 16 maja przedstawiciele zwizku autorw, kompozytorw i wydawcw, na skutek skargi wniesionej w imieniu autorw, w obecnoci policji, dokonali zajcia pyt gramofonowych w kinach Apollo i Gryf. 17 maja w teatrze Palace wystpi zesp Reduty wystawiajc sztuk Adolfa Nowaczyskiego Wielki Fryderyk. 17 maja w fabryce Romana Tryllinga przy ulicy Marszaka Pisudskiego 24, dzierawionej przez Jagoma Szapiro, wybuch wielki poar zagraajc budynkom przy ulicy Czstochowskiej. 21-22 maja na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sensacyjn premier sztuki Georga Bernarda Shawa pt. Nigdy nic nie wiadomo. 25 maja w teatrze Palace, w sztuce pt. Zamach, wystpi Stefan Jaracz. 25 maja przy ulicy Elektrycznej 9, po dwuletniej przerwie, wznowi dziaalno Legion Modych. 27 maja ponownie zostaa uruchomiona fabryka Jagoma Szapiro, mieszczca si przy ulicy Marszaka Pisudskiego 24.

182

28-29 maja Biaystok odwiedzi konsul polski w Kapsztadzie (RPA) Jan Majewski, ktry przyby na zaproszenie Zrzeszenia Eksporterw Tkanin Zetap, celem omwienia zagadnie zbytu biaostockich towarw wkienniczych. Konsul zwiedzi fabryki: A. Sokoa na ulicy Warszawskiej 61 i J. Zylberfeniga na ulicy Biaostoczaskiej 14 oraz fabryk Samuela Hirsza Cytrona w Supralu.

CZERWIEC
1 czerwca na stadionie w Zwierzycu rozegrano zawody lekkoatletyczne miedzy druynami z Wilna i Biaegostoku. Zwyciyli Wilnianie 68:65. 7 czerwca na stadionie w Zwierzycu odbyy si midzypastwowe zawody lekkoatletyczne miedzy reprezentacjami Prus Pnocno-Wschodnich i reprezentacji Polski Pnocno-Wschodniej. Zwyciyli gocie 68:65. 11 czerwca w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk W. Bus-Fekete`a pt. To wicej ni mio. 13 czerwca w teatrze Palace rozgrzewa biaostoczan argentyski zespl Eduardo Bianco, porywajc publiczno ognistymi tangami. 14 czerwca na stadionie w Zwierzycu rozegrano zawody lekkoatletyczne o mistrzostwo okrgu biaostockiego. Biaostocki trjskoczek Edward Luckhaus ustanowi nowy rekord Polski wynikiem 15 metrw 21 centymetrw, by to trzeci w tym roku wynik na wiecie. 21 czerwca odby si doroczny bieg Dziennika Biaostockiego, w ktrym wzio udzia 100 zawodnikw. Zwyciy Onufry Ptorak z WKS Jagiellonia. 23 czerwca w teatrze Palace biaostock publiczno bawi Cyrulik Warszawski z takimi gwiazdami, jak: Mira Zimiska, Lena elichowska, Zofia Tern, Fryderyk Jarossy, Tadeusz Olsza, Marian Rentgen i inni.

183

23 czerwca rwnie w Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pokaza publicznoci sztuk pt. Szesnastolatka. 27 czerwca na stadionie miejskim w Zwierzycu odbyy si mistrzostwa Polski w hazenie pod opiek dowdcy DOK III gen. Michaa Tokarzewskiego-Karaszewicza oraz prezydenta Seweryna Nowakowskiego. Zwyciy dotychczasowy mistrz Polski I KP d. WKS Jagiellonia zaja IV miejsce. 30 czerwca uroczycie obchodzono wito Morza.

LIPIEC
1 lipca w fabryce kapeluszy O. Nowik i S-wie przy ulicy Mickiewicza 35 wybuch strajk. 15 lipca na Placu Wyzwolenia rozoy si Cyrk Staniewskich oraz Miasteczko Liliputw. 15 lipca na Rynku Kociuszki odby si wiec protestacyjny przeciwko polityce hitlerowcw w Wolnym Miecie Gdasku zorganizowany przez Lig Morsk i Kolonialn. 16 lipca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier sztuki Wacawa Grubiskiego pt. Kochankowie. 19 lipca po dwch latach pracy wojewoda Stefan Pasawski zosta nominowany na stanowisko wojewody stanisawowskiego. 22 lipca do Biaegostoku przyby nowo mianowany wojewoda biaostocki Stefan Seweryn Kirtiklis. 23 lipca ulewne deszcze spowodoway wystpienie z brzegw rzeki Biaej, ktra zalaa posesje przy ulicy Nadrzecznej. 30 lipca zakoczy si, trwajcy od kilku tygodni, strajk robotnikw zatrudnionych przy regulacji rzeki Biaej. W fabryce wyrobw metalowych Jowela Gotliba przy ulicy kowej 1 wybuch strajk. Po kilku dniach rozszerzy si na inne biaostockie fabryki metalowe.

184

SIERPIE
5 sierpnia odbyy si uroczystoci zwizane z kolejn rocznic wymarszu pierwszej kompanii kadrowej. 11 sierpnia w kinie wiat wystpi Wileski Teatr Powszechny E. Merwida pokazujc biaostockiej publicznoci sztuk B. Adurowicza pt. Za co ci przeklinam. 14 sierpnia w rocznic Bitwy Warszawskiej uroczycie obchodzono wito onierza Polskiego. 20 sierpnia w kinie Palace piewa chr Dana z Mieczysawem Foggiem i Adamem Wysockim. 20 sierpnia w kinie Modern pokazano film M. Sandricha pt. Wesoa rozwdka z taczcymi: Fredem Astaire`em i Ginger Rogers. 22 sierpnia zjazd byych dziaaczy Stronnictwa Chopskiego w Biaymstoku powoa Ludowy Komitet Wojewdzki na czele z A. Sawickim. 27 sierpnia stanowisko wojewody biaostockiego oficjalnie obj Stefan Seweryn Kirtiklis. 28 sierpnia w kinie Apollo odbya si biaostocka premiera filmu pt. Tajemnica panny Brinx z plejad gwiazd polskiego kina.

WRZESIE
1 wrzenia przy ulicy Sienkiewicza 14 otwarto Prywatny Instytut Muzyczny kierowany przez Helen Frankiewicz. 1 wrzenia przy ulicy Antoniuk Fabryczny 1 otwarto Gimnazjum Mechaniczne oraz Gimnazjum Krawieckie. 15 wrzenia z powodu strajku palaczy i maszynistw stany wszystkie zakady uywajce do napdu maszyn pary technicznej.

185

17 wrzenia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi dramat Karola Huberta Roztworowskiego pt. Kajus Cezar i Kaligula. 18 wrzenia sekcja tenisowa WKS Jagiellonia zorganizowaa turniej tenisowy o mistrzostwo Biaegostoku. 20 wrzenia w teatrze Palace taczy synny Balet Feliksa Parnella z Lod i Zizi Halam. 20 wrzenia zakoczy si turniej tenisowy o mistrzostwo Biaegostoku. I miejsce zaj zawodnik z Warszawy Wittman. Mistrzostwo pa i krysztaowy puchar Dziennika Biaostockiego zdobya warszawianka Lilpopwna. 21 wrzenia Biaystok odwiedzi minister opieki spoecznej Marian Zyndram-Kociakowski, ktry w obecnoci wojewody i prezydenta wizytowa prace kanalizacyjne przy ulicy Kocielnej oraz plac budowy Domu Ludowego im. Marszaka Jzefa Pisudskiego (dzisiejszy Teatr im. Aleksandra Wgierki). 23 wrzenia na deskach Palace wojewdzki Teatr Objazdowy bawi publiczno komedi I. Gryziskiej pt. Matura. 26 wrzenia w kinie Apollo odbya si biaostocka premiera nowej polskiej komedii Juliusza Gardana pt. Jadzia z Jadwig Smosarsk i Aleksandrem abczyskim. Rozpoczto budow domu subowego dla prezydenta miasta przy Bulwarach im. Mariana Zyndram-Kociakowskiego (dzisiejsza ulica Akademicka). Po wojnie miecia si w nim biaostocka rozgonia Polskiego Radia, a dzi suy jako Hotel Garnizonowy. Zakoczy si strajk robotnikw zatrudnionych w firmach produkujcych meble. Robotnicy otrzymali dane podwyki pacy. W kinie wiat piewa jeden z najlepszych polskich barytonw Jerzy Czaplicki.

186

PADZIERNIK
2 padziernika w teatrze Palace odbya si wielka warszawska rewia mody jesiennej i zimowej, na ktrej zaprezentoway swoje modele: Dom Mody Villaras, M. Apfelbaum i S-ka, Ravell. 9 padziernika Palace odwiedzili Lwowskie Batiary, czyli Toko i Szczepko, prezentujc fragmenty ze swoich audycji radiowych Na wesoej lwowskiej fali. 11 padziernika powicono nowy budynek Szkoy Powszechnej nr 7 mieszczcy si przy ulicy Wiatrakowej i nadano jej imi Marszaka Jzefa Pisudskiego. 14 padziernika wiceprezydentem miasta zosta wybrany, piastujcy dotd to stanowisko, Kazimierz Piotrowski. 21 padziernika w teatrze Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk W. Speyera pt. Panowie Sdziowie.

LISTOPAD
5 listopada w kinie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi Adama Grzymay-Siedleckiego Spadkobiercy z dyrektorem teatru Jzefem Grodnickim w roli gwnej. 8 listopada rozpocz si turniej szachowy o mistrzostwo Biaegostoku. 8 listopada z okazji Dnia Konia na targowicy miejskiej odby si przegld koni. Niezwykle okazale wypad korowd pojazdw suncy gwnymi ulicami miasta. 11 listopada uroczycie obchodzono wito Niepodlegoci. 12 listopada odbya si, zarzdzona przez Rad Miejsk, akcja odszczurzania miasta. 12 listopada wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi dramat Juliusza Sowackiego Maria Stuart.

187

16 listopada w kinie wiat wystpi zesp cygaski pod kierownictwem barona Romana Kwieka. Dochd z koncertu przekazano Towarzystwu Caritas. 21 listopada w sali reprezentacyjnej Urzdu Wojewdzkiego, z inicjatywy Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki, odby si koncert znakomitego pianisty Henryka Sztompki, z ktrym wystpia Stanisawa Korwin-Szymanowska. 22 listopada w ramach obchodw Dni Kolonialnych odbya si uroczysto przemianowania ulicy Elektrycznej na ulic gen. Konstantego Gustawa Orlicz-Dreszera. 26 listopada na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi nowatorsk sztuk w formie reportau w 11 obrazach pt. Pierwszy legion E. Lavery`ego.

GRUDZIE
5 grudnia w sali Pastwowego Gimnazjum eskiego przy ulicy Mickiewicza 1 Koo Mionikw Historii, Literatury i Sztuki przygotowao koncert sopranistki A. Szelemiskiej i skrzypaczki Eugenii Umiskiej. 7 grudnia zakoczy si turniej szachowy o mistrzostwo Biaegostoku oraz puchar przechodni ufundowany przez prezydenta miasta. Mistrzem zosta biaostocki Klub Szachowy, wicemistrzem Towarzystwo Esperantystw. 10 grudnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Ludzie na krze W. Wernera. 14 grudnia w teatrze Palace piewa chr Juranda. 15 grudnia w biaostockich fabrykach wkienniczych zastrajkowali wszyscy majstrowie. 20 grudnia zakoczy si strajk majstrw. 28 grudnia bezrobotni ydzi, w ramach pomocy ywnociowej, zamiast soniny i boczku mieli otrzymywa olej z olejarni.

188

1937

STYCZE
3 stycznia w teatrze Palace odby si mecz bokserski miedzy druyn z Rygi a KS Makabi. Zwyciyli gocie 8:6. 6 stycznia wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi weso komedi A. Hopwooda pt. Jutro pogoda. 20 stycznia Biaystok przey fal mrozw przy cakowitym braku niegu. Temperatura spada do -30 oC. 21 stycznia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Johna Galsworthy`ego pt. Gobie serce z udziaem, gocinnie wystpujcego, znakomitego aktora B. Krzemienieckiego z Teatru Stanisawskiego w Moskwie. 27 stycznia miasto przeywao kolejn fal mrozw (-25oC). 28 stycznia wojewdzki Teatr Objazdowy rozgrzewa biaostock publiczno cieszc si wielk popularnoci sztuk Georga Bernarda Shawa pt. Pigmalion z Mari Fiszer w roli gwnej.

LUTY
1 lutego miasto opanowaa epidemia grypy. 2 lutego w teatrze Palace odby si mecz bokserski midzy warszawskim klubem PZL a biaostockim KS Makabi. Zwyciyli gocie.

189

10 lutego na zaproszenie Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki w sali Pastwowego Gimnazjum eskiego odby si wieczr autorski Melchiora Wakowicza. Pisarz wygosi na nim odczyt pt. Tam, gdzie koczy si Europa. 16 lutego w wyniku zapowiedzianych na dzie 1 marca przez dyrekcj fabryki E. Becker i S-ka przy ulicy witojaskiej 15 zwolnie grupowych doszo 20 lutego do wybuchu wielomiesicznego strajku okupacyjnego. 18 lutego w kinie Modern odbya si biaostocka premiera polskiej komedii w reyserii Juliusza Gardana pt. Pani minister taczy z Tol Mankiewiczwn i Aleksandrem abczyskim w rolach gwnych. 21 lutego w kinie wiat, z wieczorem autorskim, ponownie wystpi Melchior Wakowicz. Wygosi odczyt pt. 85 kilometrw od Biaegostoku. 23 lutego przed Sdem Okrgowym rozpocz si proces 13 osb oskaronych o produkcj i handel narkotykami. Gwnym oskaronym by Florian Godlewski, ktry w swoim laboratorium przy ulicy Mazowieckiej 40 zajmowa si produkcj narkotykw. 24 lutego Koo Mionikw Historii, Literatury i Sztuki zorganizowao kolejny odczyt. Tym razem gociem by znakomity socjolog i historyk literatury Jan Stanisaw Bystro. Spotkanie odbyo si w Pastwowym Gimnazjum eskim przy ulicy Mickiewicza 1. 27 lutego w kinie wiat odbya si biaostocka premiera polskiego filmu pt. Pomienne serca w reyserii Romualda Gantkowskiego z udziaem znakomitego aktora Mieczysawa Cybulskiego, ktry przyby na ten pokaz na zaproszenie dyrekcji kina.

MARZEC
2 marca kino Modern pokazao znakomity film amerykaski Skamieniay las z Leslie Howardem i Bette Davis w rolach gwnych.

190

5 marca Rosyjskie Towarzystwo Dobroczynnoci, jak co roku, urzdzio w hotelu Ritz Bliny przy romansach cygaskich. 17 marca w teatrze Palace taczy Balet Parnella z udziaem Zizi i Lody Halamy. 19 marca biaostoczanie, zgodnie z tradycj, obchodzili imieniny Jzefa Pisudskiego. W wityniach odbyy si uroczyste naboestwa w intencji Marszaka. 19 marca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk W. Wernera pt. Ludzie na krze. 21 marca odbyy si 10-kilometrowe zawody marszowe zorganizowane przez Zwizek Rezerwistw. Marsz odby si na trasie Rynek Kociuszki Sienkiewicza Pierackiego Nowowarszawska do Dojlid i z powrotem ulicami Mickiewicza i Kiliskiego na Rynek Kociuszki. 31 marca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi kolejny spektakl pt. Tajemnica lekarska.

KWIECIE
10 kwietnia w teatrze Palace rozpoczy si dwudniowe mistrzostwa Polski w boksie z udziaem zawodnikw z Warszawy, Wilna i Biaegostoku. Siedem tytuw mistrzowskich zdobya reprezentacja Warszawy, natomiast mistrzem w wadze pirkowej zosta biaostoczanin Piotrowicz. 11 kwietnia na Rynku Kociuszki, w obecnoci przedstawicieli Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej oraz szeregu innych organizacji spoecznych, odbyo si uroczyste przekazanie biaostockiemu Kou Szybowcowemu szybowca typu Wrona-bis. 12 kwietnia na znak solidarnoci ze strajkujcymi robotnikami z fabryki E. Becker i S-ka oraz w zwizku z postulatami podniesienia pac rozpocz si strajk w biaostockim przemyle wkienniczym.

191

13 kwietnia strajk powszechny w przemyle wkienniczym rozszerzy si, obejmujc ok. 7 tysicy robotnikw zatrudnionych w fabrykach wkienniczych. Trwa take strajk piekarzy dajcych podwyki pac o 40%. 16 kwietnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi R. Benatzky`ego pt. Rozkoszna dziewczyna z udziaem Zofii Lubiczwny, Igo Syma i Karola Wyrwicz-Wichrowskiego. 18 kwietnia w lokalu Towarzystwa Dobroczynnoci Linas Hacedek przy ulicy Raskiej 3 odby si zjazd rabinw i podrabinw gmin wyznaniowych ydowskich z terenu wojewdztwa biaostockiego. Celem zjazdu byo m.in. zorganizowanie pomocy dla najbiedniejszych ydw. 22 kwietnia w teatrze Palace publiczno biaostocka bawia si przy komedii pt. Moja siostra i ja z udziaem Zofii Lubiczwny, Igo Syma i Karola Wyrwicz-Wichrowskiego. 22 kwietnia w kinie wiat odbya si uroczysta premiera polskiego filmu pt. Ty, co w Ostrej wiecisz Bramie. 25 kwietnia w teatrze Palace znw piewaa Hanka Ordonwna.

MAJ
1 maja PPS tradycyjnie zorganizowaa pochd i wiec. 3 maja uroczycie obchodzono wito 3 Maja. Na boisku w Zwierzycu raz trzeci odby si narodowy bieg na przeaj. Uroczysta defilada przesza ulic Pisudskiego (dawna Lipowa) od kocioa na wzgrzu w. Rocha do centrum. 6 maja na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi pt. Mj kochany guptasek. 8 maja powoano Zarzd Okrgowy Sektora Miejskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego, do ktrego weszli: adwokat Wadysaw Olszyski i nauczyciel Witold Antonowicz.

192

20 maja Biaystok wizytowa premier, genera Felicjan Sawoj-Skadkowski. 27 maja w teatrze Palace piewaa Lucyna Szczepaska, primadonna Opery i Operetki Warszawskiej. Odby si bieg przeajowy Dziennika Biaostockiego z udziaem 93 zawodnikw. Zwyciy Onufry Ptorak.

CZERWIEC
2 czerwca powoano Zarzd Okrgowy Sektora Wiejskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego. Przewodniczcym zosta Micha azarski. 10 czerwca wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Jarosawa Iwaszkiewicza pt. Lato w Nohaut. 13 czerwca biaostoczanie bawili si ogldajc Teatrum Kukiekowe pt. Szkoa w zezowatym zwierciadle wystawione przez uczniw i nauczycieli Polskiego Prywatnego Gimnazjum Koedukacyjnego im. Henryka Sienkiewicza. 13 czerwca zakoczy si strajk w biaostockich zakadach wkienniczych. Trwa strajk okupacyjny w fabryce E. Becker i S-ka. 16 czerwca w teatrze Palace wystpia znakomita aktorka Tola Mankiewiczwna oraz chr Juranda. 17 czerwca wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi W. Bus-Fekete`a pt. Z mioci niedostatecznie 17 czerwca po bankructwie kina Modern jego pracownicy rozpoczli strajk okupacyjny, dajc od byych wacicieli uregulowania zalegych pac. 18 czerwca zakoczony zosta turniej szachowy o mistrzostwo Biaegostoku, ktre zdoby A. Zabudowski. 21 czerwca na stadionie w Zwierzycu odbyo si spotkanie pikarskie o puchar prezydenta Biaegostoku miedzy reprezentacjami Warszawy i Biaegostoku. Puchar zdobyli gocie wynikiem 5:3.

193

24 czerwca rozpocz si doroczny jarmark na w. Jana. 26-27 czerwca na stadionie w Zwierzycu odbyy si mistrzostwa lekkoatletyczne Zwizkw Makabi w Polsce.

LIPIEC
5 lipca w teatrze Palace, rewi Mariana Hemara i Juliana Tuwima pt. Frontem do radoci, bawi publiczno biaostock Cyrulik Warszawski. W spektaklu udzia wzili m.in.: Jadwiga Andrzejewska, Stefania Grska i Tadeusz Oksza. 14 lipca w teatrze Palace piewa chr Dana z udziaem Mieczysawa Fogga i Adama Wysockiego. 15 lipca scen Palace zaja wileska operetka Nowoci ze spektaklem pt. Rozemiane serce, w ktrym piewaa krlowa operetki polskiej Mela Grabowska. 20 lipca - zastrajkowali robotnicy zakadw kaflarskich dajc podwyki pac. 24 lipca na boisku sportowym w Zwierzycu wystpi chr Dana z Mieczysawem Foggiem i Adamem Wysockim. 24 lipca kino Apollo pokazao znakomity film Josefa von Sternberga pt. Maroko z Marlen Dietrich i Gary Cooperem w rolach gwnych. 25 lipca na kortach w Zwierzycu rozpoczy si rozgrywki tenisowe midzy WKS Jagiellonia a KS Cresowia z okazji 10-lecia biaostockiego Klubu Tenisowego. Zwyciyli gocie 7:4. Trwaa rozbirka starego teatru letniego Rozkosz w Zwierzycu. Ju pity miesic strajkuj robotnicy fabryki E. Beckera i S-ka dajc podwyki pac i zmiany warunkw pracy. Przy ulicy witojaskiej 2 powstaa Fabryka Wd Gazowanych Pera Zdzisawa Odakowskiego.

194

SIERPIE
1 sierpnia trwajce od 28 lipca zawody o Mistrzostwo Armii Militari zaszczyci swoj obecnoci Naczelny Wdz Marszaek Edward migy-Rydz. Mistrzostwo Armii zdoby Korpus Ochrony Pogranicza. 3 sierpnia w kinie Apollo wywietlono polski film w reyserii Juliusza Gardana pt. Trdowata z udziaem Elbiety Barszczewskiej i Franciszka Brodowicza. 5 sierpnia zakoczy si strajk w zakadach kaflowych. 6 sierpnia biaostocki Inspektorat Szkolny wizytowa minister wyzna religijnych i owiecenia publicznego Wojciech witosawski. 11 sierpnia w Biaymstoku rozpoczo si Postkongreso. Miasto odwiedzio okoo 200 esperantystw, uczestnikw Wszechwiatowego Kongresu Esperanto w Warszawie. 13 sierpnia zakoczy si strajk okupacyjny w fabryce E. Becker i S-ka. 14 sierpnia Kuratorium Okrgu Brzeskiego nadesao Zarzdowi Miejskiemu dyplom nadania Zotego Medalu Szkole na wolnym powietrzu w Parku Zwierzynieckim wydany przez midzynarodowy kongres i midzynarodow wystaw szk na wolnym powietrzu, zorganizowan w Hanowerze. 15 sierpnia Biaystok obchodzi uroczycie wito onierza Polskiego oraz 17 rocznic odparcia najazdu bolszewikw. Odbyy si naboestwa w wityniach i pochody ulicami miasta. 15 sierpnia odby si I Oglnopolski Zjazd Antykomunistyczny z udziaem 100 delegatw z caego kraju. 20 sierpnia w teatrze Palace wystpi dawno nie widziany zesp Reduty, ktry wystawi znakomit sztuk Georga Bernarda Shawa pt. Profesja pani Warren. 22 sierpnia na stadionie w Zwierzycu rozpoczy si zawody lekkoatletyczne o mistrzostwo Okrgu Biaostockiego.

195

27 sierpnia kino Apollo wywietlio Kronik Patha, ktra pokazywaa zawody konne Militari w Biaymstoku. 28 sierpnia w teatrze Palace wystpi synny Balet Parnella z udziaem Zizi Halamy. 29 sierpnia Rabin biaostocki, dziaajc w porozumieniu z zarzdem gwnego rabinatu w Polsce, proklamowa demonstracyjny post ydowski, aby wyprosi u Boga lepsz dol dla ydw na caym wiecie.

WRZESIE
5 wrzenia ksidz dziekan Aleksander Chodyko powici nowo wybudowany, 40-kowy oddzia dla chorych na grulic przy Szpitalu Centralnym w Zwierzycu. 5 wrzenia z inicjatywy Okrgowego Komitetu Robotniczego PPS ukaza si pierwszy numer Robotnika Biaostockiego pod redakcj Tomasza Kapituka i Mikoaja Pietruczuka. 11 wrzenia do Biaegostoku przyby i obj urzdowanie nowy wojewoda biaostocki Henryk Ostaszewski. 16 wrzenia J. E. ks. Arcybiskup Metropolita Romuald Jabrzykowski wzi udzia w zakoczeniu 40-godzinnego naboestwa w biaostockiej Farze. 18 wrzenia przy ulicy Sienkiewicza 28a odbyo si otwarcie i powiecenie Orodka Propagandy i Sprzeday LOPP. 19 wrzenia na Krywlanach odbya si uroczysto przekazania dwch samolotw zakupionych przez spoeczestwo Biaostocczyzny Aeroklubowi Gdaskiemu. 23 wrzenia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi pt. Wony i Minister. 23 wrzenia wybuch wielki poar w mynie i krupiarni Agrikoli na ulicy Szpitalnej. Poar obj ssiednie domy i przerzuci si na ulic elazn.

196

25 wrzenia rozpocz si tydzie Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, w ramach ktrego zorganizowano mistrzostwa Polski w chodzie na 50 km oraz biegach na 3 km, 400, 300, 200 i 100 metrw. W zawodach na stadionie w Zwierzycu wzili udzia najlepsi zawodnicy polscy. 27 wrzenia kino Apollo wywietlio znakomity polski film pt. Znachor na motywach powieci Tadeusza Dogi Mostowicza z Kazimierzem Junosz-Stpowskim w roli gwnej.

PADZIERNIK
2 padziernika z inicjatywy Zwizku Pracy Obywatelskiej Kobiet przygotowana zostaa wystawa obrazw Salonu Artystw Malarzy Polskich z Krakowa. Obja ona przeszo 500 dzie takich artystw jak: Teodor Axentowicz, Julian Faat, Wojciech Kossak, Jacek Malczewski, Ignacy Piekowski i Wojciech Weiss. Prezentowana bya w Szkole Powszechnej nr 1 przy ulicy wirki i Wigury 2. 2 padziernika na stadionie w Zwierzycu rozpoczy si rozgrywki o mistrzostwo Polski w pice rcznej mczyzn midzy druynami KS d i WKS Jagiellonia zakoczone wynikiem 16:5 dla odzian oraz AZS Warszawa i PW Brze, zakoczone wynikiem 11:6 dla akademikw. 4 padziernika Urzd Wojewdzki zatwierdzi statut Stowarzyszenia Przyjaci ydowskich Zakadw Ksztacenia Zawodowego w Biaymstoku. Powstae Stowarzyszenie miao na celu popieranie szkoy zawodowej dla dziewczt prowadzonej przez Towarzystwo Szerzenia Pracy Zawodowej i Rolnej wrd ydw. 4 padziernika w kinie wiat odbya si uroczysta premiera polskiego filmu wedug opery Stanisawa Moniuszki Halka. 5 padziernika po dwch latach przerwy, w Domu Katolickim, pod przewodnictwem ksidza dziekana Aleksandra Chodyki, reaktywowano Chrzecijaski Uniwersytet Robotniczy.

197

7 padziernika na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier sztuki S. Donata pt. Maa Kity i wielka polityka. 16 padziernika rozpocz si strajk w przemyle odzieowym. 17 padziernika przy ulicy Mazowieckiej 2 otwarto prywatn przychodni dla zwierzt domowych. 18 padziernika w teatrze Palace taczy balet Jana Ciepliskiego z laureatk konkursu berliskiego Ziut Buczysk. 19 padziernika rozpocz si strajk ydw na znak protestu przeciwko wyznaczeniu studentom ydowskim oddzielnych awek na uczelniach. 22 padziernika rozpocz si strajk w biaostockich zakadach krawieckich. 22 padziernika w kinie wiat, w wodewilu pt. Trjka Hultajska bawi publiczno znany aktor komediowy Stanisaw Sielaski. 24 padziernika Klub Motorowy ZS Biaystok zorganizowa jesienne zawody motocyklowe rajd okrny dookoa Biaegostoku. 24 padziernika w Zwierzycu otwarto wie spadochronow. 27 padziernika zakoczy si strajk w zakadach krawieckich. 28 padziernika w kinie wiat odbya si biaostocka premiera polskiego filmu w reyserii Jzefa Lejtesa pt. Dziewczta z Nowolipek wedug powieci Poli Gojawiczyskiej. 31 padziernika na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi spektakl R. Niemirowicza pt. Gdzie diabe nie moe.

LISTOPAD
1 listopada ukonstytuowa si zarzd powiatowy Koa Zrzeszenia Inteligencji Ludowej i Przyjaci Wsi. Prezesem koa zosta wiceprezydent Biaegostoku Kazimierz Piotrowski.

198

4 listopada na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi Tadeusza Chrzanowskiego pt. Japoski rower. 5 listopada Biaystok wizytowa premier rzdu Felicjan Sawoj-Skadkowski. 11 listopada uroczyste obchody wita Niepodlegoci. 16 listopada w Pastwowym Gimnazjum eskim przy ulicy Mickiewicza 1 odby si pierwszy koncert urzdzony przez sekcj muzyczn Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki. Wystpili M. Dobrowolska-Gruszczyska (sopran), Helena Frankiewicz i A. Sztaginowa (fortepian), T. Kotowicz (skrzypce), Zofia Frankiewicz (gwny akompaniament). 16 listopada w biaostockim Sdzie Okrgowym rozpocz si proces 18 biaostoczan nalecych do Komunistycznej Partii Zachodniej Biaorusi, ktrych dziaania skierowane byy przeciwko ustrojowi Pastwa Polskiego. 20 listopada rozpocz si turniej szachowy o druynowe mistrzostwo Biaegostoku. 20 listopada zakoczy si proces czonkw Komunistycznej Partii Zachodniej Biaorusi, zapady wyroki od 6 do 12 lat wizienia. 23 listopada Magistrat uchwali nadanie terenom tzw. Zdobyczy Robotniczej nazwy Kolonia im. Bolesawa Limanowskiego oraz zmian nazwy ulicy Monopolowej na ulic Jzefa Marskiego-Marjaskiego. Przyjto take herb miasta Orze z koron i Pogo odrzucajc wczeniejszy protest Ministerstwa Wyzna Religijnych i Owiecenie Publicznego. 29 listopada powstao ydowskie Stowarzyszenie Domw Noclegowych i Opieki nad Bezdomnymi Hachnosas Orchim z siedzib przy ulicy Brzozowej 2. Zaoycielami stowarzyszenia byli rabin: Gedali Rozenman i Samuel Wajnrach. 30 listopada odbyy si wybory do Gminy ydowskiej w Biaymstoku. Najwiksz liczb gosw otrzyma Bund.

199

GRUDZIE
1 grudnia Stowarzyszenie Robotnikw Katolickich obchodzio uroczycie 30-lecie istnienia. 1 grudnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi dwie premiery: Powrt Przeckiego Jerzego Zawieyskiego oraz Ciotk Karol Tadeusza Brandona. 16 grudnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy bawi biaostock publiczno now premier. Bya to komedia M. Morozowicz-Szczepkowskiej pt. Walcy si dom. 18 grudnia zapada decyzja rozwizania istniejcego od czterech lat Komitetu Budowy Domu Ludowego im. Marszaka Jzefa Pisudskiego i przekazania zebranych funduszy gminie Biaystok. 30 grudnia w lokalu Szkoy Doksztacajcej przy ulicy Pierackiego 6 zostaa otwarta wystawa plastykw biaostockich. Prace swoje wystawili: Jzef Blicharski, Eugeniusz Kazimirowski, Czesaw Sadowski, Tadeusz Sadowski, Stanisaw Stolarczyk, Jzef Seredyski, Stanisaw ywar, Amelia Moczydowska i Jzef Zimermann.

Fot. 22 Rynek Sienny w dzie targowy.

200

1938

STYCZE
1 stycznia w kinie wiat odbya si uroczysta premiera polskiego filmu pt. Kociuszko pod Racawicami. 7 stycznia na rogu ulicy Branickiego oraz wirki i Wigury ksi J. Drucki-Lubecki rozpocz budow nowoczesnego bloku mieszkalnego. 7 stycznia w kinie Apollo odbya si premiera Czaru cyganerii z Janem Kiepur w roli gwnej. 22 stycznia rozpoczy si uroczyste obchody 75 rocznicy wybuchu powstania styczniowego przygotowane przez Komitet Obywatelski wojewdzkiej Federacji Polskich Zwizkw Obrocw Ojczyzny. W ramach obchodw odbyy si naboestwa oraz akademia w kinie wiat.

LUTY
8 lutego na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier sztuki pt. Dzieje grzechu na motywach powieci Stefana eromskiego. 12 lutego odbyo si uroczyste otwarcie nowego kina Pan w miejscu dawnego kina Modern przy ulicy Pisudskiego 20. Otwarcie zainaugurowano filmem Ksi i ebrak z Errolem Flynnem i brami Much.

201

18 lutego w kinie Pan odbya si biaostocka premiera nowego polskiego filmu pt. Krlowa przedmiecia w reyserii Eugeniusza Bodo wg wodewilu Konstantego Krumowskiego z Helen Grosswn i Aleksandrem abczyskim w rolach gwnych. 19 lutego odbyy si uroczyste obchody 19 rocznicy wejcia wojsk polskich do Biaegostoku. 24 lutego na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier komedii muzycznej Nitouche na motywach operetki Mamzelle Nitouche. 24 lutego odbyo si zebranie organizacyjne Wojewdzkiego Komitetu Funduszu Obrony Narodowej. Zlikwidowane zostay: Zarzd Okrgowy Sektora Miejskiego i Zarzd Okrgowy Sektora Wiejskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego. W ich miejsce powoano Okrgow Rad Obozu Zjednoczenia Narodowego. Na jej czele stan senator Konstanty Terlikowski. W skad Rady weszli take: Micha azarski, Wadysaw Olszyski i Czesaw Karwowski.

MARZEC
1 marca celem wyboru prezydium odbyo si zebranie nowo wybranej ydowskiej Gminy Wyznaniowej. Prezesem nowej Rady wybrano Szloma Goldmana. 5 marca Koo Mionikw Sztuki, Literatury i Historii przygotowao wieczr z udziaem artysty-malarza Eugeniusza Kazimirowskiego, ktry wygosi odczyt o yciu i twrczoci Artura Grottgera. 5 marca z okazji 10-lecia istnienia nocnego pogotowia Towarzystwa Dobroczynnoci Linas Hacedek odbyy si uroczystoci z udziaem wojewody biaostockiego. 6 marca w sali teatru Palace odby si mecz bokserski miedzy reprezentacjami Wilna i Biaegostoku. Mecz zakoczy si zwycistwem goci 10:6.

202

8 marca w kinie Apollo odbya si biaostocka premiera polskiego filmu pt. Kobiety nad przepaci z udziaem dawno nie widzianej Nory Ney. 9 marca w kinie wiat odbya si uroczysta premiera wielkiego polskiego eposu lotniczego w reyserii Romualda Gantkowskiego pt. Dziewczyna szuka mioci. 16 marca w Biaymstoku otwarto Oddzia Banku Rolnego. 13 marca w teatrze Palace rozpocz wystpy zesp artystw lwowskich z ulubiecem publicznoci biaostockiej Antonim Kaczorowskim, ktry wystawi operetk Przy zamknitych drzwiach. 17 marca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi wielkie widowisko legionowe pt. Gazka rozmarynu Z. Nowakowskiego. 18 marca rozpoczy si uroczyste obchody imienin Jzefa Pisudskiego. 18 marca staraniem sekcji muzycznej Koa Mionikw Historii, Literatury i Sztuki w sali Pastwowego Gimnazjum Mskiego im. krla Zygmunta Augusta odby si koncert z udziaem sopranistki A. Szlemiskiej oraz znakomitego pianisty Stanisawa Leopolda Szpinalskiego. 20 marca na Rynku Kociuszki, z inicjatywy Federacji Polskich Zwizkw Obrocw Ojczyzny i Chrzecijaskiego Porozumienia Gospodarczego, odby si wiec protestacyjny przeciwko gwatom litewskim na granicy polsko-litewskiej. 25 marca w sali Pastwowego Gimnazjum Mskiego im. krla Zygmunta Augusta otwarto ruchom wystaw sztuki obejmujc prace artystw-malarzy i grafikw polskich. Pokazane zostay m.in. prace Olgi Bozaskiej, Wojciecha Weissa, Ludomira Sledziskiego, Wadysawa Skoczylasa, Zofii Stryjeskiej, Jzefa Pankiewicza. 27 marca nad miastem przesza wielka burza powodujc liczne szkody materialne.

203

KWIECIE
2-3 kwietnia w sali teatru Palace odby si mecz bokserski miedzy reprezentacjami okrgu biaostockiego, warszawskiego i wileskiego. Biaystok potwierdzi swoj przewag nad Wilnem, zdobywajc jeden tytu mistrzowski. 5 kwietnia w Pastwowym Gimnazjum eskim przy ulicy Mickiewicza 1 odby si koncert z udziaem Wandy Kalenkiewicz oraz Zofii i Heleny Frankiewicz. 16 kwietnia ukaza si pierwszy numer tygodnika spoeczno-gospodarczego Mieszczanin, organu Chrzecijaskiego Porozumienia Gospodarczego. 20 kwietnia w kinie Apollo odbya si biaostocka premiera super produkcji hollywoodzkiej pt. Pani Walewska w reyserii Clarence`a Browna z Gret Garbo i Charlesem Boyerem. 21 kwietnia za zanieczyszczanie powietrza zamknito fabryk braci Maliniakw przy ulicy Kolejowej 4 b. 27 kwietnia na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi muzyczn C. Grey`a pt. Jim i Jill. 27 kwietnia w kinie wiat odbya si biaostocka premiera polskiego filmu pt. Wrzos w reyserii Juliusza Gardana wg powieci Marii Rodziewiczwny ze Stanisaw Angel-Engelwn i Franciszkiem Brodowiczem w rolach gwnych. 28 kwietnia w sali obrad Rady Miejskiej odbyo si posiedzenie organizacyjne Miejskiego Komitetu FON pod przewodnictwem prezydenta miasta Seweryna Nowakowskiego. 30 kwietnia z okazji Dni Lasu otwarto w Szkole Powszechnej nr 1 przy ulicy wirki i Wigury wystaw len i owieck zorganizowan przez komitet obchodw przy poparciu dyrekcji Lasw Pastwowych i Polskiego Towarzystwa owieckiego. Wystaw otworzyli wojewoda Henryk Ostaszewski i komendant garnizonu Ludwik Kmicic-Skrzyski.

204

W budynkach zlikwidowanej fabryki Imperial przy szosie tkowskiej zostaa uruchomiona fabryka skr Kolonia, ktra miaa wytwarza specjalne gatunki skr.

MAJ
1 maja odbyy si pochody i wiece robotnicze. 3 maja obchodzono uroczycie wito 3 Maja. Odby si narodowy bieg przeajowy. Zwyciy zawodnik biaostockiej Jagiellonii Onufry Ptorak. Tradycyjnie odbya si te uroczysta defilada ulic Pisudskiego (Lipow). 4 maja rozpocz si strajk okupacyjny robotnikw zatrudnionych przy regulacji rzeki Biaej. Robotnicy protestowali przeciwko niskim zarobkom i warunkom pracy 5 maja na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy bawi biaostock publiczno komedi Ryszarda Ruszkowskiego i Adolfa Abrahamowicza pt. M z grzecznoci. 7 maja w kinie Pan rozpocz wystpy zesp artystw warszawskich ze Stanisawem Sileskim na czele. 7 maja na stadionie w Zwierzycu odby si mecz piki nonej midzy WKS Grodno i KS Hapoel. Zwyciyli gocie 5:0. 8 maja swoje wito obchodzi 10 Puk Uanw Litewskich. Prezydent Seweryn Nowakowski, w imieniu mieszkacw miasta, przekaza pukowi samochd polowy. 9 maja w teatrze Palace wystpi gocinnie Eugeniusz Bodo w komedii muzycznej T. Brandona pt. Ciotka Karola. 10 maja w kinie wiat odby si wieczr humoru i miechu z udziaem znakomitego komika Leona Wyrwicza. 12 maja odbyy si obchody trzeciej rocznicy zgonu Jzefa Pisudskiego. Obchodzono je uroczycie na cmentarzu wojskowym w Zwierzycu.

205

20 maja w teatrze Palace wystpi gocinnie teatr dla dzieci T. Ortyma. Najmodsza publiczno obejrzaa Kopciuszka. 22 maja rozegrano mecz piki nonej miedzy druynami Biaegostoku i Wilna. Byy to eliminacje o puchar Prezydenta Rzeczypospolitej. Wygrali gocie 1:0. 25 maja w teatrze Palace, ze sztuk Stefana eromskiego pt. Ucieka mi przepireczka wystpi Instytut Reduty z Juliuszem Osterw na czele. 28 maja w teatrze Palace odby si Jarmark miechu rewia satyryczno-polityczna z udziaem Kazimierza Krukowskiego, Stefci Grskiej i Mariana Rentgena. 31 maja dziki interwencji wojewody Henryka Ostaszewskiego zakoczy si strajk okupacyjny robotnikw zatrudnionych przy regulacji rzeki Biaej. Na stadionie w Zwierzycu odby si mecz lekkoatletyczny midzy reprezentacjami Biaegostoku i Wilna. Zwyciyli gocie 83:51.

CZERWIEC
1 czerwca wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Jzefa Grodnickiego wystawi premier komedii Stefana Krzywoszewskiego pt. Kobieta i jej tyran. 2 czerwca wojewdzki Teatr Objazdowy bawi publiczno lubami panieskimi Aleksandra Fredry. 9 czerwca w teatrze Palace odby si wieczr humoru z udziaem artystw Wielkiej Rewii i Maego Qui pro Quo oraz chru Juranda. 10 czerwca otwarto bekoniarni eksportujc swoje wyroby do Anglii i USA. 12 czerwca na Pietraszach odbyy si pierwsze okrgowe zawody modeli latajcych.

206

3-5 czerwca odbyy si zawody konne o mistrzostwo Podlaskiej Brygady Kawalerii, bdce jednoczenie eliminacjami najlepszych jedcw, ktrzy mieli wzi udzia w zawodach o mistrzostwo Armii. Pierwsze miejsce zaj Puk Strzelcw Konnych im. Kazimierza Puaskiego, natomiast mistrzostwo indywidualne we wszystkich prbach por. Jan Szmigiero. 12 czerwca w teatrze Palace taczyy synne siostry Halama Loda, Alicja i Ewa (Zizi i Punia). 15 czerwca autem z Warszawy, w towarzystwie maonki i radcy Karbowskiego z prezydium Rady Ministrw, przyby do miasta premier Felicjan Sawoj-Skadkowski, ktry w obecnoci wojewody Henryka Ostaszewskiego objecha szereg ulic miasta, interesujc si ich wygldem oraz stanem remontw domw i parkanw. 16 czerwca odby si bieg na przeaj pod patronatem Dziennika Biaostockiego. Wzio w nim udzia 87 zawodnikw. Zwyciy KWP Ognisko w skadzie: Onufry Ptorak, Adamski i Jaworski. 19 czerwca w teatrze Palace odby si wieczr humoru z udziaem Miry Zimiskiej i Mieczysawa Fogga. 23 czerwca na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi pt. Figle polityczne. 27 czerwca Rada Miejska po raz kolejny, nadal bezowocnie, debatowaa na herbem miejskim. Wybrano kolejn komisj w celu ustalenia wygldu herbu miejskiego. 30 czerwca uroczycie obchodzono Dni Morza.

LIPIEC
12 lipca 42. Puk Piechoty im. gen. Jana Henryka Dbrowskiego i 14. Dywizjon Artylerii Konnej obchodziy wito pukowe, szczeglnie uroczycie ze wzgldu na 20-lecie istnienia oddziaw. wito uwietni swoj obecnoci biskup polowy WP Jzef Gawlina, ktry dokona konsekracji kocioa garnizonowego przy koszarach im. R. Traugutta.

207

21 lipca w drodze powrotnej z urzdowej lustracji wojewdztwa wileskiego i nowogrdzkiego zatrzyma si na kilka godzin w Biaymstoku minister opieki spoecznej Marian Zyndram-Kociakowski. Minister odby konferencj z wojewod Henrykiem Ostaszewskim. Nastpnie przeprowadzi lustracj prac przy przebudowie placu przy kociele Farnym oraz zwiedzi budujcy si koci na wzgrzu w. Rocha. 24 lipca w Cyrku Popularnym rozpocz si turniej walk zapaniczych, w ktrych sukcesy odnosi amator z Biaegostoku zwany Czarn Mask.

SIERPIE
1 sierpnia na Placu Wyzwolenia rozbi swj namiot synny Cyrk Staniewskich. 4 sierpnia wojewod biaostockiego odwiedzi minister rolnictwa i referatw rolnych Juliusz Poniatowski. 15 sierpnia uroczycie obchodzono wito onierza. Odbya si msza polowa i defilada. 16 sierpnia w teatrze Palace piewa chr Dana z Hank Brzezisk i Adamem Wysockim. 17 sierpnia wystpy w miecie rozpocz Cyrk Korona. 29 sierpnia w kinie Pan wystpi chr Dana z Hank Brzezisk i Adamem Wysockim W muszli na biaostockich Plantach wystpi skrzypek Adam Kriegiel. Na stadionie w Zwierzycu odbyy si zawody lekkoatletyczne z udziaem najlepszych zawodnikw z Polski. Zwyciya reprezentacja Biaegostoku.

208

WRZESIE
2 wrzenia przy ulicy Sienkiewicza 14 Helena Frankiewicz otworzya (jedno z pierwszych w Polsce) przedszkole muzyczne. 2 wrzenia pod Urzdem Wojewdzkim odby si wiec z okazji wejcia wojsk polskich do Cieszyna i przyczenia lska Zaolziaskiego do Polski. 2 wrzenia na kortach w Zwierzycu rozpocz si trzydniowy turniej tenisowy o mistrzostwo Biaegostoku z udziaem zawodnikw z Warszawy i lska. I miejsce, mistrzostwo miasta, puchar przechodni wojewody biaostockiego oraz nagrod Dyrektora Banku Rolnego zdoby K. Herbst z Biaostockiego Klubu Tenisowego. I miejsce, mistrzostwo wrd pa oraz nagrod prezydenta miasta Seweryna Nowakowskiego zdobya H. Fusagangerwna z BBSW Bielsko. 10 wrzenia w kinie wiat, z udziaem reysera Romualda Gnatowskiego, odbya si uroczysta premiera nagrodzonego w Wenecji filmu pt. Geniusz sceny. 15 wrzenia w teatrze Palace, komedi Aleksandra Fredry pt. Damy i huzary, swoje wystpy zainaugurowa wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Wadysawa Czengerego. 17 wrzenia przy ulicy Sosnowej (rg Sukiennej) odbyo si uroczyste wmurowanie kamienia wgielnego pod gmach prywatnej ydowskiej szkoy powszechnej. 22 wrzenia wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Wadysawa Czengerego wystawi sztuk A. Gheri pt. Szste pitro. 22 wrzenia pod Urzdem Wojewdzkim odby si wiec zorganizowany przez Obz Zjednoczenia Narodowego, na ktrym zebrani wystpili z daniem przyczenia lska Cieszyskiego do Polski. 25 wrzenia Komenda Gwna Ochotniczego Korpusu Zaolziaskiego w Warszawie powoaa do ycia w Biaymstoku biuro

209

werbunkowe, ktre miecio si w lokalu Zwizku Rezerwistw przy ulicy Bronisawa Pierackiego 19. 25 wrzenia w Zwierzycu, przy ulicy Podlenej, otwarto i powicono nowo wybudowan przez Miejski Komitet Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego strzelnic maokalibrow. 26 wrzenia w kinie Apollo odbya si premiera polskiego filmu pt. Ostatnia brygada. 28-29 wrzenia na kortach w Zwierzycu rozegrano fina druynowych mistrzostw Polski w tenisie midzy sekcj TWKS Unia z Lublina i biaostockim Klubem Tenisowym. Wygrali biaostoczanie 7:1.

PADZIERNIK
6 padziernika na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Wadysawa Czengerego wystawi komedi W. Bus-Fekete`a pt. Jan. 8 padziernika rozpocz si strajk w fabryce Sokoa przy ulicy Pierackiego 61 i Zylberfeniga przy ulicy w. Rocha 7. Do strajku przystpio 600 robotnikw. 10 padziernika w kinie Pan odbya si uroczysta premiera polskiego filmu pt. Profesor Wilczur wg Tadeusza Dogi Mostowicza, w reyserii Michaa Waszyskiego, z Kazimierzem Junosz-Stpowskim w roli gwnej. 12 padziernika zakoczy si strajk okupacyjny w fabrykach Sokoa i Zylberfeniga. 17 padziernika na wiey kocioa ewangelickiego w. Jana przy ulicy Pierackiego (dzisiejszy koci w. Wojciecha) zainstalowano czterotarczowy zegar elektryczny ufundowany przez parafiank Juli Aleksiejewn. 21 padziernika na awie oskaronych Sdu Okrgowego w Biaymstoku zasiada krawcowa Sara Rotszyld oskarona

210

o przynaleno do Komunistycznej Partii Zachodniej Biaorusi. Za udowodnion dziaalno komunistyczn Sd skaza j na pi lat wizienia. 27 padziernika na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy przedstawi publicznoci nowy spektakl pt. Czowiek pod mostem. 27 padziernika w zwizku z nie zatwierdzeniem Szloma Goldmana na prezesa Rady Wyznaniowej Gminy ydowskiej przez Ministerstwo Spraw Wewntrznych nowo wybranym prezesem zosta znany dziaacz syjonistyczny adwokat Klementowicz. Wznowi dziaalnoci ydowski teatr miniatur Gilarino pod kierownictwem Wiktora Bubryka.

LISTOPAD
1 listopada do kocioa pukowego przy ulicy Traugutta wprowadzono relikwie w. Andrzeja Boboli. W procesji udzia wzili przedstawiciele duchowiestwa, wadz administracyjnych i pastwowych. 3 listopada na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier komedii J. Devala pt. Subretka. 3 listopada odby si tradycyjny bieg w. Huberta zorganizowany przez puk piechoty im. gen. J. H. Dbrowskiego. 6 listopada odbyy si wybory do Sejmu. Z listy nr 40 wybrano Witolda Antonowicza i Romana Lipiskiego. 7 listopada na scenie Palace taczy Balet Feliksa Parnella z Zizi Halam. 7 listopada w Sdzie Okrgowym rozpocz si proces 22 modych biaostoczan oskaronych o przynaleno do Komunistycznej Partii Zachodniej Biaorusi. 9 listopada w kinie Pan odbya si uroczysta premiera nowego filmu polskiego pt. Strachy wg Marii Ukniewskiej, w reyserii

211

Eugeniusza Ckalskiego i K. Szoowskiego. W premierze uczestniczya odtwrczyni gwnej roli eskiej Hanna Karwowska. 11 listopada obchodzono uroczycie 20-lecie odzyskania niepodlegoci. Odbyy si akademie i naboestwa w wityniach wszystkich wyzna religijnych. 15 listopada Rada Miejska uchwalia jednogonie nada Domowi Ludowemu w Ogrodzie Miejskim nazw Teatr Miejski im. Marszaka Jzefa Pisudskiego oraz Publicznej Szkole nr 2 przy ulicy Grunwaldzkiej imi Marszaka Edwarda migego-Rydza. 24 listopada na scenie Palace wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier komedii P. Vebera pt. Bben. 27 listopada uczennica Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza Halina Zaliszwna, jako pierwsza biaostoczanka skoczya na spadochronie z samolotu z wysokoci 1500 m. Sensacyjny skok ogldaa licznie zgromadzona na lotnisku na Krywlanach publiczno. W celu wizytacji szk biaostockich z Warszawy przyby minister wyzna religijnych i owiecenia publicznego Wojciech witosawski. Przed Sdem Okrgowym stanli znani biaostoccy przemysowcy oskareni o kradzie prdu na szkod Biaostockiego Towarzystwa Elektrycznoci.

GRUDZIE
6 grudnia w teatrze Palace, w operetce pt. Krysia leniczanka Georga Jarno, piewaa urocza Lucyna Szczepaska. 11 grudnia w teatrze Palace odby si mecz bokserski midzy druyn stoecznej Polonii a kombinowan druyn biaostockich klubw Jagiellonia i Makabi. Zwyciyli gocie 9:3. 14 grudnia na posiedzeniu Rady Miejskiej uchwalono przemianowanie ulicy Piwnej na ulic Marii Curie-Skodowskiej. 27 grudnia w kinie wiat odbya si premiera nowego polskiego filmu pt. Serce matki w reyserii Michaa Waszyskiego

212

z Wadysawem Kazimierzem Lenczewskim i Stanisaw Angel-Engelwn. 27 grudnia w Teatrze Miejskim im. Marszaka Jzefa Pisudskiego wojewdzki Teatr Objazdowy pod dyrekcj Wadysawa Czengerego przedstawi premier komedii Stefana Kiedrzyskiego pt. Cydzik i spka . Publiczno podziwiaa zarwno now scen, jak i spektakl.

Fot. 23 Widok z ulicy Kiliskiego na Teatr Miejski im. Marszaka Jzefa Pisudskiego (1939 r.).

213

1939

STYCZE
4-5 stycznia w Teatrze Miejskim im. Marszaka Jzefa Pisudskiego wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi spektakle: W perfumerii M. Lszlo oraz Candida Bernarda Georga Shawa. 8 stycznia w Teatrze Miejskim wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi A. Durana pt. 3-6-9. 11 stycznia scen Teatru Miejskiego zaja Polska Opera Ludowa pod kierownictwem Stanisawa Narocz-Nowickiego wystawiajc Halk Stanisawa Moniuszki. 13 stycznia w Teatrze Miejskim odby si Wielki Wieczr Humoru z udziaem Miry Zimiskiej i Eugeniusza Bodo. 15 stycznia w Teatrze Miejskim wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej pt. Nagroda Literacka 19 stycznia w Teatrze Miejskim wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Charlesa Dickensa pt. wierszcz za kominem 21 stycznia w teatrze Palace odby si mecz bokserski miedzy CWS Warszawa a reprezentacj Biaegostoku zoon z zawodnikw Jagiellonii i Makabi. Zwyciyli gospodarze 9:7. 24 stycznia w Teatrze Miejskim odby si koncert z udziaem Eugenii Umiskiej skrzypce i Zygmunta Dygata fortepian. 25 stycznia Zarzd Okrgu Ligi Morskiej i Kolonialnej wraz z Koem Mionikw Historii, Literatury i Sztuki zorganizoway w Urzdzie Wojewdzkim wieczr literacko-artystyczny powiecony polskiej twrczoci marynistycznej z udziaem przedstawicieli

214

polskiej poezji marynistycznej Jzefa Czechowicza, Jzefa obodowskiego oraz Wandy Karczewskiej-Jasiskiej. 26 stycznia Biaostocki Teatr Kukiekowy Baj wystawi w Teatrze Miejskim sztuk dla dzieci O Kasi, co gski zgubia. 27 stycznia w Teatrze Miejskim piewa chr Dana. 27 stycznia Biaystok odwiedzia Aleksandra Pisudska, penica obowizki przewodniczcej Komisji Rewizyjnej Naczelnego Komitetu Pomocy Zimowej Bezrobotnym. Celem wizyty bya kontrola dziaalnoci Komitetu Wojewdzkiego Pomocy Zimowej. 29 stycznia w teatrze Palace rozegrano mecz bokserski miedzy druyn KKS Okcie Warszawa a tandemem Jagiellonia Makabi. Zwyciyli gocie 12:4. W sali Rady Miejskiej przy ulicy Pierackiego otwarto turniej szachowy o druynowe mistrzostwo miasta i puchar przechodni. Opiek nad mistrzostwami obj prezydent Seweryn Nowakowski.

LUTY
2-3 lutego w Teatrze Miejskim wojewdzki Teatr Objazdowy (z now gwiazd Elbiet ubiesk) wystawi dla dzieci sztuk Z. Laurentowskiego pt. Kot w butach. 5 lutego odbyo si walne zebranie koa grodzkiego Stronnictwa Narodowego. Wybrano nowy zarzd w skadzie: Kazimierz Kornacki prezes, Bolesaw Malicki sekretarz i Czesaw Serwatko. 6 lutego w kinie Pan odbya si uroczysta premiera Krlewny nieki w reyserii Walta Disneya. 6 lutego nakadem F. Reinherwny zacz wychodzi nowy miesicznik Nasz gos pod redakcj J. Kurynca. 8 lutego na scenie Teatru Miejskiego artyci opery warszawskiej z M. Karwowsk i E. Mossakowskim na czele, wystawili oper Georgesa Bizeta pt. Poawiacze pere.

215

10 lutego w Teatrze Miejskim wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuki: Gniazdo rodzinne Hermana Sudermanna oraz Kiedy kobieta kamie L. Fedora. 12 lutego w teatrze Palace rozegrano mecz bokserski miedzy warszawskim klubem Makabi a reprezentacj Biaegostoku. Zwyciyli gospodarze 9:5. 14 lutego Biaystok odwiedzi arcybiskup Romuald Jabrzykowski, ktry wizytowa Akcj Katolick, Stowarzyszenie Mw i Niewiast Katolickich oraz szkoy i inne organizacje katolickie. 15 lutego Rada Miejska uchwalia przemianowanie ulicy Kolejowej na Piusa XI. Nastpnego dnia przemianowano ulic Ogrodow na Peowiakw. 17 lutego w Teatrze Miejskim piewa wiatowej sawy bas-baryton Gieorgij Dubrowski. 19 lutego obchodzono uroczycie 20 rocznic odzyskania niepodlegoci przez Biaystok. 24 lutego w Teatrze Miejskim wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk Johana Nepomuka Nestroya pt. Gaganduch, czyli Trjka hultajska. 25 lutego w Teatrze Miejskim piewaa Hanka Ordonwna. Na przedmieciu Wygoda wybudowano pierwsz seri dziewiciu domkw robotniczych, kady na dwie rodziny.

MARZEC
2-3 marca w Teatrze Miejskim Polska Opera Ludowa z Warszawy pod dyrekcja Stanisawa Narocz-Nowickiego wystawia dwie opery: Stanisawa Moniuszki Verbum nobile oraz Jana Stefaniego Wesele w Ojcowie. 8 marca w Teatrze Miejskim ponownie gra wojewdzki Teatr Objazdowy wystawiajc komedi pt. Dlaczego zaraz tragedia Romana Stanisawa Niewiarowicza.

216

13 marca spona fabryka Salomona Finkla przy ulicy kowej 6. 19 marca odbyy si uroczystoci z okazji imienin p. marszaka Jzefa Pisudskiego oraz marszaka Edwarda Rydza-migego. 31 marca w Teatrze Miejskim piewa chr Juranda ze synnym murzynem Harry Hamiltonem. W Teatrze Miejskim wystpi zesp artystw teatru 8,15 z Lod Halama na czele, wystawiajc operetk pt. Roxy i jej druyna. W kinie Modern podczas wywietlania tygodnika dwikowego Polskiej Agencji Telegraficznej Igrzyska Olimpijskie w GarmischPartenkirchen publiczno ydowska gwizdami i tupaniem zmusia dyrekcj do zdjcia kroniki z ekranu.

KWIECIE
1 kwietnia w Teatrze Miejskim im. Marszaka Jzefa Pisudskiego wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premierowe przedstawienie Jerzego Szaniawskiego pt. Dziewczyny z lasu. 13 kwietnia rozebrano dom, w ktrym urodzi si Ludwik Zamenhof. Plac, na ktrym sta dom, zakupia Polska Aukcyjna Spka Telefoniczna, aby wybudowa w tym miejscu gmach automatycznej centrali telefonicznej. 15 kwietnia w Teatrze Miejskim wystpili znani spikerzy Polskiego Radia Maria Chmurkowska i Henryk adosz. 17 kwietnia miasto wizytowa premier Felicjan Sawoj-Skadkowski. 18 kwietnia rozpocz si, cieszcy si duym zainteresowaniem wrd biaostoczanek, kurs przysposobienia obrony kraju (obrona przeciwgazowa, ratownictwo, czytanie map wojskowych). 20 kwietnia w teatrze Palace rozpocz wystpy Teatr ydowski. 22-23 kwietnia w Teatrze Miejskim wystpili artyci teatrw wileskich: W. cibor, E. ciborowa i Irena Horecka ze spektaklami: I co z takim zrobi oraz Czowiek za burt.

217

23 kwietnia w koszarach 10. Puku Uanw Litewskich im. Marszaka Pisudskiego odbyy si zawody hippiczne, w ktrych wzili udzia zawodnicy nowo powstaej sekcji jedzieckiej przy WKS Jagiellonia. Sekcja powstaa z inicjatywy gen. Ludwika Kmicic-Skrzyskiego. 23 kwietnia w sali reprezentacyjnej Klubu Szachowego odbyo si uroczyste zamknicie trzeciego turnieju szachowego o mistrzostwo druynowe Biaegostoku. I miejsce i puchar przechodni zdobya druyna Towarzystwa Esperanckiego. 24 kwietnia w Teatrze Miejskim, staraniem Koa Mionikw Sztuki, Literatury i Historii, odby si wieczr pt. Chopin na Zotej Wyspie z udziaem Witolda Hulewicza i Henryka Sztompki. 25 kwietnia w spektaklu pt. Ta maa banda piknie gra biaostock publiczno bawi synny zespl Liliputw. 30 kwietnia na Rynku Kociuszki odby si wiec spoeczestwa biaostockiego na rzecz subskrybowania Poyczki Obrony Przeciwlotniczej.

MAJ
3 maja odbyy si obchody wita 3 Maja. Zorganizowano defilad, narodowy bieg na przeaj oraz koncert w muszli na Plantach. Zotymi Krzyami Zasugi udekorowano ksidza dziekana Aleksandra Chodyko i ksidza kanonika Adama Abramowicza. 5 maja w Polskim Radiu transmitowane byo przez wszystkie rozgonie suchowisko pt. Biaystok w opracowaniu literackim Stefana Klaczyskiego, z opraw muzyczn Tadeusza Szeligowskiego. 7 maja w Paacu Branickich odby si Podwieczorek przy mikrofonie. Transmitowana te bya audycja o Biaymstoku, w ktrej wzili udzia Henryk Mocicki, wojewoda Henryk Ostaszewski oraz prezydent miasta Seweryn Nowakowski. 11 maja w Teatrze Miejski wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi komedi G. Montgomery pt. Dzie bez kamstwa.

218

12 maja odbyy si obchody aobne kolejnej rocznicy mierci Jzefa Pilsudskiego. Na dziedzicu Urzdu Wojewdzkiego urzdzono aobny capstrzyk. 14 maja odbyy si wybory do Rady Miejskiej. Zwycistwo zanotoway ugrupowania socjalistyczne zdobywajc 16 mandatw radnych spord 48. 14 maja w Teatrze Miejskim wystpi Fryderyk Jarossy z zespoem Cyrulika Warszawskiego. 18 maja w teatrze Miejskim wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk pt. Pensjonat we dworze z gocinnym udziaem Karola Wyrwicz-Wichrowskiego. 24 maja w Teatrze Miejskim wystpili aktorzy operetki warszawskiej i poznaskiej ze spektaklami: Baron Cygaski Johana Straussa, Hrabia Luxemburg Ferenca Lehra, Ptasznik z Tyrolu Karla Zellera oraz Krakowiacy i grale Wojciecha Bogusawskiego. 22 maja w sali Urzdu Wojewdzkiego odbya si konferencja przedstawicieli biaostockiego spoeczestwa. Utworzono Komitet Rozproszenia zajmujcy si wyszukiwaniem miejscowoci, gdzie mogliby by ewakuowani mieszkacy miasta. Na czele komitetu stan prezydent Seweryn Nowakowski. Z powodu braku zamwie stana wikszo biaostockich fabryk.

CZERWIEC
1 czerwca w Teatrze Miejskim wraz z chrem Juranda wystpia Nora Ney. 2 czerwca w Teatrze Miejskim wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi premier komedii muzycznej w reyserii Karola Wyrwicz-Wichrowskiego pt. Podwjna buchalteria. 3 czerwca w Tetarze Miejskim wystpia Wanda Wermiska. 6 czerwca odbyo si inauguracyjne zebranie nowo wybranej Rady Miejskiej.

219

8-9 czerwca w Teatrze Miejskim zesp Opery Warszawskiej wystawi Tosc Giacomo Pucciniego. 10 czerwca w Teatrze Miejskim taczy synny Balet Feliksa Parnella. 10-11 czerwca na kortach w Zwierzycu rozpocz si mecz tenisowy o mistrzostwo w klasie A midzy warszawsk Lawa Tenis Klub i Biaostockim Klubem Tenisowym. Zwyciyli gocie 6:2. 12 czerwca na stadionie sportowym w Zwierzycu odbyo si widowisko pt. Hod Pruski w wykonaniu wojewdzkiego Teatru Objazdowego. 13 czerwca w lokalu przy ulicy Orlicz-Dreszera odbya si konferencja czonkw zarzdu wojewdzkiego oraz prezesw i sekretarzy powiatowego Stronnictwa Ludowego z wojewdztwa biaostockiego i nowogrdzkiego z udziaem Wincentego Witosa i Kazimierza Bagiskiego. 15 czerwca w Teatrze Miejskim bawi publiczno Leon Wyrwicz. Nastpnego dnia wojewdzki Teatr Objazdowy wystawi sztuk pt. Roxy. 16 czerwca rozpocz si remont kina Polonia dawnej Rusaki. 22 czerwca w Teatrze Miejskim wystpia Polska Opera Ludowa wystawiajc spektakl Cyrulik Warszawski. 25 czerwca na pywalni w Dojlidach, w ramach obchodw Dni Morza, odbya si wielka zabawa pt. Noc witojaska. W dzielnicy Antoniuk powstao koo dzielnicowe Stronnictwa Narodowego. Nakadem Oddziau Biaostockiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego ukaza si przewodnik autorstwa Michaa Gocawskiego i Eugeniusza Kazimirowskiego pt. Biaystok. Przewodnik po miecie i okolicy.

220

LIPIEC
3 lipca na stadionie sportowym w Zwierzycu odby si mecz pikarski midzy reprezentacj Biaegostoku a KPW lsk. Wygrali gocie 4:5. 8 lipca w Teatrze Miejskim wystpi grodzieski teatr garnizonowy ze sztuk pt. Orze czy reszka. 9 lipca w sali Klubu Szachowego odbyo si uroczyste zamkniecie turnieju szachowego o indywidualne mistrzostwo miasta. I nagrod i tytu mistrza zdoby M. Barin. 11 lipca w Teatrze Miejskim, w operetce Ferenca Lehra pt. Wesoa wdwka piewaa Lucyna Szczepaska. 14 lipca odbyo si posiedzenie nowego Zarzdu Miasta. 25 lipca w Teatrze Miejskim wystpia Maria Malicka z zespoem w sztuce pt. Julia kupuje sobie dziecko. 25 lipca z powodu wielkiej ulewy, ktra przesza nad miastem, Biaka wystpia z brzegw zalewajc posesje przy ulicy Nadrzecznej. 26 lipca zesp teatru Reduta z Juliuszem Osterw wystawi sztuk Jerzego Zawieyskiego pt. Powrt Przeckiego. 26 lipca rozpocz si strajk lonkietnikw. W Teatrze Miejskim wystpili artyci operetki warszawskiej i poznaskiej ze sztuk pt. Rose Marie. W kinie Pan rozpoczto wywietlanie najwikszego hitu kinowego 1939 roku pt. Zeznanie szpiega, opartego na serii artykuw byego agenta FBI Leona G. Turrou ogoszonych w czerwcu 1938 roku w trakcie trwania w Nowym Jorku procesu niemieckiej siatki szpiegowskiej. Wobec likwidacji obozu uchodcw w Zbszynie do Biaegostoku przybya nowa grupa ydw, uchodcw z Niemiec.

221

SIERPIE
4 sierpnia na Placu Wyzwolenia przy ulicy Wasilkowskiej (dzi ulica Sienkiewicza, budynek KW Policji) rozoy swj namiot synny Cyrk Staniewskich. 15 sierpnia w koszarach Brygady Kawalerii im. Gen. Sowiskiego obchodzono uroczycie wito onierza. 26 sierpnia w miecie, na murach, pojawiy si afisze z ogoszeniem wezwaniem prezydenta Seweryna Nowakowskiego: Wzywam wszystkich zdolnych do dwignicia opaty do natychmiastowego stawienia si w Biurze Werbunkowym przy ulicy Marszaka Pisudskiego 54. Przewodniczcy Komitetu Obywatelskiego Prezydent Miasta Seweryn Nowakowski. 26 sierpnia pod przewodnictwem ksidza dziekana Aleksandra Chodyki odbyo si zebranie obywatelskie zwoane z inicjatywy Federacji Polskich Zwizkw Obrocw Ojczyzny w celu powoania Wojewdzkiego Komitetu Obywatelskiego Przysposobienia do Obrony Pastwa. 26 sierpnia w Teatrze Miejskim wystpi gocinnie Teatr Miejski na Pohulance pod dyrekcj L. Pobg-Kielanowskiego wystawiajc sztuk I. Krzemienieckiego pt. Niezawodny system z udziaem E. ciborowej. 31 sierpnia w miecie rozpocz si pobr koni, wozw i rowerw.

WRZESIE
1 wrzenia mieszkacy miasta dowiaduj si o wybuchu wojny z Niemcami. 1 wrzenia decyzj Rady Ministrw wydan na podstawie art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 22 lutego 1937 r. o stanie wyjtkowym (Dz.U. RP nr 17 poz. 108) zarzdzony zosta stan wyjtkowy na obszarze caego pastwa.

222

1 wrzenia na podstawie art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym (Dz.U. RP nr 57 poz. 366) Prezydent Rzeczypospolitej wprowadzi stan wojenny na obszarze caego kraju. Na obszarze Biaegostoku zarzdzenie powysze weszo w ycia z dniem ogoszenia. 1 wrzenia nad miastem pojawiy si pierwsze samoloty niemieckie. 2 wrzenia na podstawie art. 28 ust. 1 prawa o broni i amunicji i materiaach wybuchowych z dnia 27 padziernika 1932 r. (Dz. U. RP nr 94 poz. 807) wojewoda biaostocki wyda decyzj o zoeniu broni posiadanej w celach osobistych. 2 wrzenia w ramach obrony przeciwlotniczej postanowiono, e sygnay dwikowe (syreny) uruchomione zostan w fabrykach przy ulicy Jurowieckiej, Artyleryjskiej, kowej, Wskiej, Sosnowej i Rabiskiej. Dodatkowo o nalotach miay ostrzega due czarne, kwadratowe tarcze z biaym kwadratem w rodku wywieszone na wiey kocioa na wzgrzu w. Rocha. W nocy na znak alarmu gasy na wiey wiata. 2 wrzenia na miasto spady pierwsze bomby. Niemieckie samoloty zaatakoway okolice dworca kolejowego oraz koszary. 2 wrzenia Polski Czerwony Krzy wezwa modzie oraz absolwentw szk powszechnych do pracy w utworzonym wanie punkcie pracy samarytaskiej, mieszczcym si przy ulicy Pierackiego 29. 2 wrzenia kino Apollo wznowio najlepsz polsk komedi muzyczn pt. Wczgi z legendarnymi bardami lwowskimi Szczepciem i Tociem. Kino wiat wywietlao dzieje wielkiej mioci przy dwikach gitary i huku wystrzaw, film. pt. Za umiech seniority. 3 wrzenia Rada Ministrw na podstawie art. 5 Ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym (Dz.U. RP nr 57 poz. 366) wprowadzia z dniem 2 wrzenia 1939 r. (Dz.U. RP nr 87 poz. 554) na terenie caego kraju przed sdami powszechnymi postpowanie

223

dorane przewidziane rozporzdzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. o postpowaniu doranym (Dz.U. RP nr 33 poz. 315) oraz art. 5 ust. 3 i 4 Ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym. 3 wrzenia mimo nalotw nieprzyjacielskich na Biaystok roboty miejskie odbywaj si zupenie normalnie. Prace nad wyoeniem kostk brukow Rynku Kociuszki posuwaj si szybko do przodu. W czasie nalotw robotnicy chowaj si do bram, a z chwil odwoania alarmu wracaj do pracy. 3 wrzenia ogoszona publicznie wiadomo o wypowiedzeniu wojny Niemcom przez Wielk Brytani wywoaa ogromny entuzjazm. Gdy w dodatku w godzinach wieczornych dotara kolejna wiadomo o przyczeniu si do akcji wojennej przeciwko Hitlerowi przez nasz sojusznicz Francj spoeczestwo miasta utworzyo samorzutnie olbrzymi manifestacj, w ktrej udzia wziy niezliczone tumy. Nastpnie zorganizowa si ogromny pochd, ktry ruszy z Rynku Kociuszki ulicami: Sienkiewicza, Pierackiego oraz wirki i Wigry pod gmach urzdu wojewdzkiego. 5 wrzenia suba informacyjna w Ratuszu uruchomia apteczk opatrunkow dla mieszkacw, rozdaje te bezpatnie przesony do latar przy samochodach wojskowych i OPL. 5 wrzenia w sali posiedze Rady Miejskiej odbya si narada organizacyjna Obywatelskiego Komitetu Pomocy Spoecznej. 5 wrzenia w zwizku z wczeniejszym zamykaniem sklepw starostwo grodzkie polecio utrzyma normalny porzdek handlu dla sklepw spoywczych, tj. od godz. 7 rano do 19 wieczorem. 5 wrzenia w budynku Palace otwarto Dom onierza Polskiego prowadzony przez Polski Biay Krzy. Pozostae biaostockie kina nadal wywietlaj filmy. 5 wrzenia rozpoczyna si akcja rozpraszania mieszkacw Biaegostoku po okolicznych wsiach. 5 wrzenia Metropolita Dionizy (do ludnoci prawosawnej) oraz Superintendent Bursze (do ludnoci ewangelicko-augsburskiej)

224

wydaj odezwy o godn postaw i powicenie wszystkiego dla obrony ojczyzny. 6 wrzenia wojewoda biaostocki wyda zarzdzenia dotyczce kopania roww przeciwlotniczych. Zwizek Pracy Obywatelskiej Kobiet poleci matkom wszystkich dzieci do lat 10, aby je oznakoway celem uniknicia ich zagubienia. 7 wrzenia wojewoda biaostocki wprowadzi przymus posiadania przy sobie dowodw osobistych i meldunkw. 7 wrzenia prezydent miasta Seweryn Nowakowski powoa Stra Obywatelsk. 10 wrzenia do miasta dochodz informacje o walkach na linii Narwi, w rejonie omy, Osowca, Ostrowii Mazowieckiej. 10 wrzenia Stowarzyszenie Polski Dom Prawosawia im. Marszaka Jzefa Pisudskiego wydao odezw w sprawie aktywnego wstpowania do wojska polskiego. 13 wrzenia po wielodniowej tuaczce wrcia do Biaegostoku znaczna liczba mieszkacw, w tym grupa urzdnikw Zarzdu Miejskiego. 14 wrzenia dalekie echa kanonady artyleryjskiej, ktre ostatnio day si sysze w Biaymstoku, zwaszcza w porze nocnej, ju nie docieraj do naszego miasta. Powracaj do opuszczonych pieleszy domowych rne strachajy i panikarze. Miasto wraca pomau do normalnego trybu ycia. 14 wrzenia prezydent m. Biaegostoku Seweryn Nowakowski powrci i znw przyjmuje interesantw. 15 wrzenia od strony Biaostoczka wkroczyy do miasta pierwsze oddziay niemieckie.

225

226

Indeks nazwisk
A Abrahamowicz Adolf 205 Abramowicz Adam, ksidz 61, 218 Adamski 207 Adurowicz B. 185 Adwentowicz Karol 15, 16, 48, 50, 53, 68, 111, 121, 128, 133 Aleksander I 158 Aleksiejewna Julia 210 Amanullach, krl Afganistanu 97 Amstrong Robert 151 An-ski Szymon 70 Anachowicz Chackiel Abramowicz 82 Anczyc Wadysaw Ludwik 146 Andrejew Leonid 50 Androjanowa J. 143 Andrzejewska Jadwiga 194 Angel-Engelwna Stanisawa 204, 213 Antoni Kaczorowski 87 Antonowicz, biskup prawosawny 167 Antonowicz Jan 72 Antonowicz Witold 192, 211 Apfelbaum M. 187 Arnolt F. 137, 142 As-Pego 13, 26 Astaire Fred 185 Axentowicz Teodor 76, 84, 137, 197 22z B Badowski Z. 84 Bagiski Kazimierz 220 Bajko Aleksander 94 Balcerkiewicz Maria 66, 67, 109, 115, 139, 143 Balzac Honor de 87 Baachowicz Jzef, gen. 94 Baucki Micha 31, 59, 174 Barcewicz Stanisaw 18 Barin M. 221 Barrymor Lionel 83 Barszczewska Elbieta 195 Bartel Kazimierz 102 Bataill 117 Becker Eugeniusz 19, 55, 116, 132, 190, 191, 193, 194, 195, Belmont Konstanty 66, 82 Belmont Leo 57, 99 Benatzky R. 192 Bene Edvard 170 Berman Jakub 110 Bernauer R. 148 Biaogrski L. 174 Biegaski Wiktor 12 Billek Mieczysaw 80, 87, 102 Bim i Bom 26 Bitner Wacaw 146 Bizet Georges 215 Blicharski Jzef 200 Blumenfeld Diana 108 Bobiski Kazimierz 141 Boboli Andrzej 211 Bobrowicz Jan Kazimierz 112 Bodo Eugeniusz 49, 83, 202, 205, 214 Bogda Maria 146, 150 Bogusawski Wojciech 105, 219 Bohwitz H. 53 Borkowski Lucjan 104 Boyer Charles 204 Bozaska Olga 203 Boewska Helena 41, 47

227

Bracco R. 106, 137 Brandon Tadeusz 200, 205 Brejbart Gustaw 71 Brodniewicz Franciszek Ksawery 179 Brodowicz Franciszek 195, 204 Brodowicz Zygmunt 107, 140, 170 Brodzieski L. 174 Brodzisz Adam 146, 150 Broniszewska Seweryna 117 Bronowski A. 18 Broczyk Kazimierz 175 Brooke Clive 151 Brown Clarence 103, 204 Brzeziska Hanna 208 Brzeziski Wacaw 32 Brzostowski Albin 100, 120 Bubrik T. 44 Bubryka Wiktor 78, 211 Buczyska Helena 152 Buczyska Ziuta 198 Budziszewska Maria 44, 48 Bujnowski Zych 70 Bujwid Odo Feliks Kazimierz 41 Buak-Baachowicz Stanisaw 94 Buhakow Micha 123 Burjan Vlasta 152 Bursze, Superintendent 224 Bus-Feket W. 180, 183, 193, 210 Butkiewicz Micha 41, 150 Butkiewicz Witold 178 Bystro Jan Stanisaw 190 C Caldern de la Barca Pedro 71, 86 Cardec Pierre 68 Carreno Irena 142 Cerio F. 174 Ckalski Eugeniusz 212 Chaecki Lucjan 14 Chaef 180 Chamska Elbieta 116 Chaplin Charlie 45, 67, 70 Charzyski Stanisaw 52 Chdzyski Gedeon 92

Chemicki W. 41 Chmielewski 48 Chmurkowska Maria 217 Chodyko Aleksander, ksidz 18, 41, 59, 60, 61, 110, 155, 196, 197, 218, 222 Choodna Wiera 28, 33, 43, 47, 66, 70 Chopin Fryderyk 18, 43, 180 Chrzanowski Tadeusz 199 Cieplak Jan, arcybiskup 69 Ciepliski Jan 198 Cieszkowska Halina 54 Colseli A. 134 Conti Witold 176 Coogan Jackie 45, 67 Cooper Gary 130, 150, 194 Cooper M. C. 151 Corneille Pierr 84 Croisset F. 37 Cukier Regina 64 Curie-Skodowska Maria 116, 212 Cybulski Gustaw 87 Cybulski Mieczysaw 146, 190 Cydzik Napoleon 10 Cytron Samuel Hirsz 51, 183 Czaczkowski D. 171 Czajkowski Piotr 12, 101 Czapito P. 50, 84 Czaplicki A. 78, 79 Czaplicki Jerzy 186 Czarnecki Stefan 164 Czechowa Olga 107 Czechowicz Jzef 215 Czengerego Wadysaw 209, 210, 213 Czernichow Abram 77 Czernow Wiktor 56, 104 Czorta banda 42 Czy Jzef 104 D Danb Marian 81 Danowski Pawe 173 Daszyski Stanisaw 146 Davis Bette 190

228

Dbrowska Maria 139, 168 Dbrowski Jan Henryk 22, 27, 41, 42, 44, 50 Delhaes, kpt 10 Dereczyski J. 134 Deval J. 110, 211 Dbski, in. 31 Dickens Charles 115, 214 Dietrich Marlena 113, 143, 194 Dionizy, metropolita 224 Disney Walt 215 Dobosz Adam 32, 45, 48, 67 Dobrowolska-Gruszczyska M. 199 Doga Mostowicz Tadeusz 197, 210 Donat S. 198 Doroyski Witold 103 Dostojewski Fiodor 110, 160 Downarowicz Stanisaw 12 Drucki-Lubecki J. 201 Dubrowski Gieorgij 216 Duniec Micha 123 Durana A. 214 Duval V. A. 63 Dygas Ignacy 56 Dygat Zygmunt 214 Dymowski Tadeusz 25 Dymsza Adolf 30, 141, 145, 152, 156 Dynowski Tadeusz 106 Dziekoski Mikoaj 85 Dziemiski Jan 67 Dzienis Stanisaw 36 Dzieryski Feliks 21 Dziewulski Stanisaw, pk 9, 10 E Ebsztejn Abram 111 Echeska 134 Echeski Filip 109 Ejchler Irena 180 Elbieta Belgijska, krlowa 22 Erenburg Ilia 97 Ervine J. 131 F Fajans 121

Fajches Musia 99 Faldes Z. 141 Faliszewski Tadeusz 125 Faat Julian 76, 197 Fayette Andr la 87 Fedora L. 216 Ferber Edna 115 Fertner Antoni 52, 159 Fidauza 50 Fijakowski M. 14 Filipowicz Benedykt 10, 38 Filipowicz Czesaw, pk 156 Filipowicz Feliks 9, 14, 17 Filipowicz Wadysaw 57 Filipowski Bolesaw 28 Finkiel Salomon 40, 217 Fiszer Maria 122, 178, 180, 189 Flers R. 125 Flip i Flap 148 Floyar-Rajchman Henryk Juliusz 171, 173, 174 Flynn Errol 201 Fodor L. 126 Fogg Mieczysaw 125, 156, 161, 173, 185, 194, 207 Forzago G. 109 Forzano Andrea 139 Franciszek z Asyu 76 Frank Bruno 142 Frankiewicz Helena 199, 204, 209 Frankiewicz Zofia 199, 204 Fredro Aleksander 15, 51, 61, 71, 76, 89, 113, 128, 206, 209 Frenkel Stefan 47 Fusagangerwna H. 209 G Gajdarow Wodzimierz 49 Galsworthy John 189 Gantkowski Romuald 190, 203 Garbo Greta 83, 91, 103, 204 Gardan Juliusz 112, 116, 118, 186, 190, 195, 204 Garpent 125

229

Garrick S. 37 Gawlina Jzef, bp 207 Gsiorowski, kurator 87 Gellert Edward 64 German Juliusz 66 Gheri A. 209 Giedroy Tadeusz 57 Gierasimski Romuald 30, 51, 70, 135 Gilbert J. 52 Gimpel Bronisaw 93 Gistedt Elena 132 Giurow Mikoaj 95 Glass M. 136 Glinka Jan 176 Gliski Franciszek 20, 77 Gowacki Edward 35 Gocawski Micha 220 Godik Wadysaw 36 Godlewski Florian 190 Gogol Mikoaj 45, 123 Gojawiczyska Pola 198 Gold Henryk 125 Goldfarb A. 64 Goldman Szloma 202, 211 Goldsztejn 161 Goawski Micha 149, 158, 177 Gone Karol 18 Gonidzka Chana 81 Gorczyski Bolesaw 15, 32, 51 Gordin J. 115 Gordon-Sosnowska 32 Gorki Maksym 59 Gotlib Jowel 184 Gounod Charles Franois 42, 152 Grska Stefania 194, 206 Grabowska Mela 194 Grabowski Ignacy 50, 93 Grabski Wadysaw 30, 50 Grala Stanisaw 155 Granichstaedten B. 67, 75 Grey C. 204 Grina Jan 156 Gristedt Elna 75 Grodnicki Jzef 170, 173, 174, 187, 206

Grosswna Helena 202 Grottger Artur 202 Grubiski Wacaw 150, 184 Gruszczyski Stanisaw 44, 48, 66, 73, 142 Gryziska I. 186 Grzmot Skotnicki, pk 96 Grzymaa Siedlecki Adam 120, 148, 156, 176, 187 Gubiski 69 H Haek Jaroslav 140 Halama Loda 179, 186, 191, 207, 217 Halama Punia (Ewa) 207 Halama Zizi (Alicja) 128, 186, 191, 196, 207, 211 Halvy Jacques 42, 78, 152 Haller Jzef 34 Hako Stanisaw, ksidz 25 Hamilton Harry 217 Hasbach E. 55, 147, 153 Hawme Asad 83 Hayes Helen 150 Heine Konstanty 48 Helm Brygida 97 Hemar Marian 177, 194 Hepner Wolf 93 Herbst K. 209 Hercen L. 71 Hermanowski Wincenty 105, 116, 117, 130 Herszkowicz H. S. 64 Hertz Aleksander 101 Hertz Jan Adolf 59 Hicks S. 173 Hirszfand Ignacy 165 Hirszfeld Jakub 48 Hirszfeld Ludwik 134 Hofman Vlastimil 76, 84 Holder-Eggerowa Maria 60 Hopwood A. 189 Horecka Irena 217 Horodko Bronisaw 178 Howard Leslie 190

230

Hryckiewicz Nikodem Henryk 25 Hugo Wiktor 59 Hulanicka 127 Hulewicz Witold 121, 218 I Ibsen Henryk 167 Iwanicki Wiktor 34, 64 Iwaszkiewicz Jarosaw 193 J Jabonowska Anna, z Sapiehw 16 Jachno Mikoaj 12 Jagodziski S. 84 Jabrzykowski Romuald, arcybiskup 87, 88, 124, 151, 161, 166, 173, 196, 216 Jan z Poradowa 163 Janings Emil 58 Janowski J. D. 53 Janta-Poczyski Aleksander 163 Janta-Poczyski Leon 124 Jaracz Stefan 32, 47, 90, 106-108, 110, 113, 145, 182 Jarno Georg 212 Jarossy Fryderyk 82, 114, 117, 121, 135, 183, 219 Jaworski 207 Jehoasz 90 Jercho Wodzimierz 116 Jodko Wadysaw 63 Junosza-Stpowski Kazimierz 31, 37, 43, 49, 52, 101, 105, 148, 197, 210 K Kaczmarczyk Aleksander 113 Kaczorowski Antoni 173, 203 Kaden-Bandrowski Juliusz 111, 144 Kagan 121 Kajew 110 Kalenkiewicz Wanda 204 Kalina Stefan 82 Kalinwna Dora 163 Klmn Imre 39, 42, 79 Kamiska Estera Rachela 36, 51

Kamiska Ida 36, 71 Kamiska Mila 99 Kamiski Kazimierz 51, 104 Kapituko Tomasz 196 Kapan A. W. 153 Kapan Pesach 10, 51 Karaliszwili Sergiusz 27 Karasiski Walerian 77 Karbowski, radca 207 Karczewska-Jasiska Wanda 215 Karloff Borys 144 Karny Alfons 100 Karofiol 161 Karwowska Hanna 212 Karwowska M. 215 Karwowski Czesaw 202 Karewski Jan 72 Katajew Walentin 167 Katerwa B. 68 Kawecka Wiktoria 29, 32, 79 Kawecki, in. 82 Kazimirowski Eugeniusz 200, 202, 220 Keaton Buster 96 Kern Jerome 115 Kdzierski 50 Kiedrzyski Stefan 37, 126, 149, 157, 213 Kieczewska Zofia 37, 40, 110, 117, 141, 166 Kiepura Jan 136, 143, 201 Kimita Zygmunt 56 Kirst Karol Henryk Edward 90, 98101, 104-106, 110-113, 116, 118 Kirst Maria 116 Kirtiklis Stefan Seweryn 184, 185 Klaczyski Stefan 218 Klatow Aleksander 35 Klejne Wincenty 178 Klementowicz, adwokat 211 Klimkiewicz Jadwiga 14 Kmicic-Skrzyski Ludwik, pk dypl. 145, 204, 218 Kmita Zygmunt 75, 79 Knaup Jan 51

231

Kobrynia Aleksander 98 Kochaski Pawe 47 Koehler Ludwik Ludomir 46, 54, 55, 111 Kolendo Wadysaw 14, 82 Kollo W. 76 Kommichau H. 36, 74 Kon Feliks 21 Konczyski Tadeusz 96 Kondratowicz Jadwiga 84 Kopernik Mikoaj 40, 54 Korbut Mikoaj 155 Korczak Janusz 116 Korda Maeia 59 Kornacki Kazimierz 215 Korwin-Szymanowska Stanisawa 109, 188 Korzeniowski Daniel, gen. 163 Korzeniowski Jzef 97, 143 Kosiski Konstanty 10, 49, 69, 93, 158 Kossak Wojciech 76, 137, 197 Kociuszko Tadeusz 98 Kotowicz T. 199 Kozowski Stanisaw 182 Krakowiecki Anatol 175 Kraszewski Jzef Ignacy 131 Krawicz M. 145, 153 Kriegiel Adam 208 Krokowski Jzef 120, 121, 127, 137, 138, 142, 143, 146, 147 Krukowski Kazimierz 135, 157, 206 Krumowski Konstanty 202 Krynicki 85 Krytwna 161 Krzemieniecki B. 189 Krzemieniecki I. 222 Krzywoszewska 159 Krzywoszewski Stefan 54, 71, 133, 151, 206 Kucharski Jan 112, 171 Kucharski Kazimierz 163, 168, 172 Kurynca J. 215 Kuzniecow Wasyl 45 Kwieciski Bohdan, pk 156

Kwieka Roman 188 L Labenhaft J. 134 Lagerlff Selma 91 Land Robert 113 Landau Samuel 36 Lario L. 127 Laskowski Tadeusz 48 Lszlo M. 214 Laurentowski Z. 215 Lavery E. 188 Leczycki Kazimierz 128, 136 Lehr Ferenc 52, 219, 221 Lejtes Jzef 96, 198 Lejwe Lejb 152 Lejwik Halper 103 Lenczewski Wadysaw Kazimierz 56, 41, 47, 213 Lengyel M. 125, 130 Leszczyski Jerzy 86, 108 Lewitt Jzef 68 Liedtke Harry 43, 48, 113 Lifszyc Herman 82 Lilith Olga 160 Lilpopwna 159, 161, 186 Limanowski Bolesaw 199 Limanowski Mieczysaw 121, 147 Lipiski Roman 211 Lissenko Natalia 60, 69 Litwinowicz Aleksander, gen. 99 Lloyd Frank 151 Lubiczwna Zofia 192 Lubieska Karolina 145 Lubieski Mendel 162 Lubitsch Ernst 47, 62 Lubkiewicz Antoni 28, 47, 51, 101 Lubomirski J. R. 135 Luckhaus Edward 163, 168, 183 Ludewig Adam 76, 79 Lutowicz Konstanty 160 abdzka Halina 66 adosz Henryk 217

232

aszczewska Helena 49 aszewski Witold 29 azarski Micha 193, 202 obodowski Jzef 215 otowska H. 143 otowski Micha 52 ubieska Elbieta 215 ukaszewicz M. 92 uszczewski Leon 74, 108 uszczewski Witold 14, 60 M Machwna Julia 45 Mackiewicz J. 136 Madis 178 Majewski Jan 51, 183 Makarewycz ew 93, 106, 107 Makowska Helena 72, 147 Makowski W. 143 Malczewski Jacek 165, 197 Malicka Maria 47, 86, 88, 89, 102, 106, 171, 221 Malicki Bolesaw 215 Malige M. 170 Maliniakowie, bracia 204 Malinowski Roman 158 Malinowski Wacaw 62 Mankiewiczwna Tola 142, 157, 178, 190, 193 Manner H. 143 Mantey Hugo 149 Marchlewski Julian 21 Marcinkowski Stanisaw, ksidz 24 Marek Andrzej 115 Maresz Wlastimir 158 Marka Andrzej 103 Markowicz L. 84 Marra Jerzy 89, 108 Marski-Marjaski Jzef 199 Martyniuk Semen 93 Mary Mia 12 Marynowski 161 Masowa Katia 73 Masowska Wiera 42

Maszyski Mariusz 89, 99, 162 Matoszko Micha 82 Matulewicz Jerzy, biskup 15 Maxwell Anderson 129 May Ewa 43 Mazarkwna Stanisawa 133, 150, 152, 153 Mechnwna Julia 32 Merekowski Dmitrij 96, 105 Merwid E. 185 Messal Lucyna 55, 67, 75, 100 Michaowska-Wolaska Zofia 75 Michaowski Aleksander 36, 37, 48, 142 Michaowski Stanisaw 163 Michorowska Ida 145 Mickiewicz Adam 79, 162, 164 Mierzejewski Bolesaw 42, 77, 106, 152 Mieszkowski Jan 121, 137 Miller Ruth 59 Mioduszewski Ludwik 155 Miota Piotr 77 Mirska Maria 48 Myski Roman 93, 102, 103, 108, 117 Mniszkwna Helena 77, 94 Moczydowska Amelia 200 Modliski Stefan 131 Modrzewska Zofia 34 Modzelewska Maria 75 Moes 117 Molenda Gustaw 69 Molier 76, 135, 157 Molnr Ferenc 41 Momot Serhij 93 Moniuszko Stanisaw 60, 76, 143, 182, 197, 214, 216 Montgomery G. 218 Montgomery J. 128, 144 Moraczewski Jdrzej 100 Morelowski Teofil 70, 87 Morozowicz-Szczepkowska M. 200 Morstin L. H. 138

233

Mossakowski Eugeniusz 122, 215 Mocicki Henryk 61, 115, 150, 153, 218 Mocicki Ignacy 133, 138, 172, 173 Motoszko Micha 14 Mozart Wolfgang Amadeusz 80 Mozuchin Iwan 35, 60, 69, 76, 104 Mroczkowski Aleksander 76 Mrozowicz Maria 156 Mrozowski Ignacy 9 Much, bracia 201 Muszyski Marian 34 N Nachalnik Urke 163 Nakowska Zofia 131 Namysowski Stanisaw 28, 42, 52, 102 Narocz-Nowicki Stanisaw 214, 216 Narutowicz Gabriel 38 Nawarro Robert 144 Nawrocki Stanisaw, ksidz 19 Nazarewicz, czowiek-mucha 124 Negri Pola 43, 47, 48, 60, 62, 74, 75, 101 Nepomuk Johan 216 Ney Nora 89, 90, 112, 116, 118, 122, 131, 203, 219 Niblo Fred 78, 83 Niccodemi Dario 49, 59, 62, 88, 106, 110, 139 Niemirowicz R. 198 Niewiarowicz Roman Stanisaw 216 Niewiarowska Kazimiera 33, 42, 58, 76 Nirztein Z. 55 Novarro Ramn 61, 78 Nowaczyski Adolf 182 Nowakowska Stefania 172 Nowakowski Franciszek 104 Nowakowski Seweryn 135, 137, 144, 161, 163, 176, 184, 204, 205, 209, 215, 218, 219, 222, 225 Nowakowski Z. 203

Nowik Chanon 19, 38, 78, 79, 83, 84, 135 Nowik Eliasz 78 Nowik O. 184 Nowik Pawe 38 Nowik Salomon 79 Nowina-Przybylski J. 178 Nowodworski A. 162 Nowodworski Leon 136 O O`Neill E. 117 Offenbach Jacques 60 Oksza Tadeusz 194 Oku 51 Olden H. 32 Olech Jan 10 Oljan H. 143 Olsza Tadeusz 183 Olszyski Wadysaw 10, 14, 192, 202 Odakowski Zdzisaw 194 Opaliski Kazimierz Jzef 125, 127, 137, 138, 142, 143, 146 Opaliski, wiceminister 70 Orda 137 Ordon-Sosnowska Irena 32 Ordonwna Hanka 49, 82, 111, 114, 117, 135, 145, 153, 168, 175, 180, 192, 216 Ordyski Ryszard 86, 108 Orlicz-Dreszer Konstanty Gustaw 188, 220 Orowicz Mieczysaw 167 Ortyma T. 206 Orzeszkowa Eliza 31, 170 Ossendowski Ferdynand Antoni 76, 106 Ostaszewski Henryk 196, 204, 206, 207, 208, 218 Osterwa Juliusz 32, 50, 71, 79, 81, 86, 93, 97, 108, 113, 125, 147, 148, 156, 206, 221 Osterwa Wanda 93

234

Ostrowska, pukownikowa 80 Ostrowski Jan, ksidz 178 Ostrowski Micha 93, 99, 102, 103 Ostruszka Jzef 142 Ostrzega A. 55 Otrembski Jan 151, 152, 156, 157, 159 Oven H. 51 P Pagnola Marceli 149, 156 Pankiewicz Jzef 203 Parandowski Jan 151 Parnell Feliks 128, 186, 191, 196, 211, 220 Pasawska, wojewodzina 172 Pasawski Stanisaw, pk 9 Pasawski Stefan 162, 172, 184 Passeur G. 144 Paszkwna A. 172 Paul Lukas 130 Pawlikowska-Jasnorzewska Maria 158, 214 Perzyski Wodzimierz 79, 90, 107, 161, 162 Petersburski Stanisaw 125 Picard Ch. 122 Piekowski Ignacy 197 Pieracki Bronisaw 159 Pietruczuk Mikoaj 196 Pigo Stanisaw 162 Pilarski Tadeusz 37, 43, 52, 72 Pisudska Aleksandra 215 Pisudski Jzef 11, 14, 16, 17, 25, 27, 28, 33, 35, 62, 69, 71, 75, 81, 83, 84, 88, 94, 95, 100, 101, 111, 113, 117, 122, 133, 137, 143, 145, 147, 150, 169-171, 180, 182, 187, 191, 203, 205, 212, 217, 219 Pinkas Ignacy 76 Piotrowicz 191 Piotrowski Kazimierz 156, 187, 198 Pius XI 48, 216 Pobg-Kielanowski L. 222

Poczebucki Teodor 161 Pogorzelska Zula 83, 114, 141, 152 Poniatowski Jzef 28 Poniatowski Juliusz 208 Popielawski Stefan 21, 23, 47, 51-53, 55, 164 Popawski Zych, ppk 82 Poraj-Wermiska Wanda 122 Porczyski Witosaw, pk dypl. 131 Ptorak Onufry 168, 183, 193, 205, 207 Pronaszko Andrzej 84 Pronaszko Zbigniew 76 Protozanow Jakow A. 60 Prchniak Edward 21 Prus Bolesaw 153 Pryliski H. 111 Prystor Janina Amelia 180 Przybylski Zygmunt 132 Przybyszewski Stanisaw 30, 34, 77, 117 Puccini Giacomo 42, 79, 220 Puchalski Edward 77, 94, 179 Puchalski Jzef 9, 54 Puffke 51 Puaski Kazimierz 207 Putti Lay de 36, 43 R Radwan 51 Rajgrodzki Aleksander 93 Rak-Michajowski Szymon 77 Rapacki Wincenty 153, 159 Rataj Maciej 71 Ravell 187 Rawska 101 Rczaszczykowa Cz. 143 Redell Emma 47 Redo Jzef 79 Reinhardt Stanisaw 92 Reinherwna F. 215 Rembowski Marian 53, 54, 55, 58, 67, 69, 72, 80, 81, 85, 86, 88, 90 Rendel J. 40

235

Rentgen Marian 183, 206 Reymont Wadysaw 101 Reynter R. 67 Rice Elmer 145 Rihter T. 163 Rittner Tadeusz 16, 32, 97 Rodziewiczwna Maria 204 Rogers Ginger 185 Roland Teodor 48 Roman Walery 97 Romocki Pawe 88 Rossini Gioacchino 32, 76 Rostand Edmond 79 Roszko Micha 109 Rotbaum Jakub 136 Rotszyld Sara 210 Rouben Mamoulian 130 Rozanecki Oskar 26, 69, 78, 86, 95, 150 Rozen 51 Rozenman Gedali 199 Roztworowski Karol Hubert 186 Rmmel Juliusz 52, 71, 74, Rudenko Teodora 161, 173 Runicz Jzef 28 Rupniewski 51 Ruszczyc-Szumowiczowa R. 143 Ruszkowski Ryszard 205 Rybarczyk 101 Rybicki Andrzej 90 Rychter 69 Rydel Lucjan 13, 96 Rydz-migy Edward 217 Ryszkiewicz T. 84 Rytner Tadeusz 80 S Sadowski Czesaw 102, 108, 136, 200 Sadowski Tadeusz 200 Samborski Bogusaw 112, 127, 152 Sandrich M. 185 Sardou Victorien 178 Sari Ada 163 Sarment J. 139

Saszer-Skasso M. 143 Savage A. H. 32 Savoir A. 37 Sawan Zbigniew 102, 106, 171 Sawicki A. 185 Sawicki Piotr 176 Schildkraut Rudolf 58 Schiller Fryderyk 96 Schiller Leon 50 Schipper Izaak Ignacy 169 Schoedsack E.B. 151 Schwarcenberg-Czerny Wadysaw 72 Segaowiczwna 122 Sempoliski Ludwik 128 Seredyski Jzef 200 Seribe E. 162 Serwatko Czesaw 215 Shaw Georg Bernard 181, 182, 189, 195, 214 Shonherr W. 32, 58, 72 Sidney Sylvia 130 Siedlecki Krzysztof 109 Sielaski Stanisaw 198 Siemaszko Wanda 121 Siemaszko Zygmunt 21, 62, 93 Sienkiewicz Henryk 15, 16, 55, 56, 58, 145, 212 Siermiski 51 Sieroszewski Wacaw 49, 56, 60, 69, 75 Sileski Stanisaw 205 Sirota Wiktor 45 Skaryski Stanisaw 149 Skpski Bronisaw 31, 32, 51, 54, 63 Skoczylas Wadysaw 113, 203 Skomorocha banda 42 Skotnicki Jan 55 Skrzyski Zygmunt 77 Skulski Leopold 27 Sledziski Ludomir 203 Sawek Walery 100, 132 Sawoj-Skadkowski Felicjan 86, 88, 193, 199, 207, 217

236

Sonimski Antoni 110, 113 Sowacki Juliusz 15, 68, 75, 76, 87, 116, 138, 152, 164, 187 Smirnow Dymitr 49, 88 Smit Adalbert 107 Smoczyski Stanisaw 149 Smosarska Jadwiga 43, 47, 66, 67, 77, 94, 101, 146, 174, 186 Sobesto Eugeniusz 105 Sobirajski 48 Sokoow Nauman 32 Sokoowska Jadwiga 128 Sokoowska Janina 79, 100 Sok A. 183 Sok J. M. 137, 210 Solska Irena 49, 58, 79, 122 Somerset Maugham William 174 Sowiski Jzef, gen. 54, 62, 71, 98, 117, 120, 125, 127, 146, 149 Speyer W. 187 Spickerman Joseph 77 Stachiewicz Piotr 76 Stallings L. 129 Staniewicz Witold 83 Staniewscy 61, 74, 83, 184, 208, 222 Starska Halina 34 Starzyski Stefan, dh 20 Starzyski Stefan 139 Stefani Aleksander de 174 Stefani Jan 216 Steiner Hugon 131 Sternberg Josef von 143, 194 Stpowski Jerzy 180 Stiller Mauritz 91 Stolarczyk Stanisaw 200 Strauss Johan 219 Strindberg August 48, 50, 68, 111 Strug Andrzej 86, 93 Stryjeska Zofia 203 Strzakowski Julian 122, 147, 157 Strzedziska Apolonia 149 Styka 51 Suchodolski January 113 Sudermann Herman 216

Sugimoto R. 96 Sulima Helena 108 Suworow 117 Swanson Gloria 49 Sym Fred 99 Sym Igo 75, 168, 175, 180, 192, Szadkowski Czesaw 132 Szaniawski Jerzy 68, 71, 75, 80, 108, 128, 147, 217 Szapiro Izrael Dawid 95, 130, 149 Szapiro Jagom 182 Szapiro Jakub 9, 51, 100, 115 Szarkowski Aleksander 13 Szaro Henryk 106, 152 Szatagin Alicja 103 Szaykowski Wacaw 34 Szczegow Piotr 134 Szczepaska Lucyna 174, 182, 193, 212, 221 Szczepko 187, 223 Szczerski Jerzy 14 Szczupak M. 171 Szczygliski H. 84 Szejkowski Lejzor 112 Szekspir William 28, 121 Szelemiska A. 188 Szeligowski Tadeusz 218 Szewczenko Taras 161, 181 Szkwarkin W. 160 Szlemiska A. 203 Szmigiero Jan, por. 207 Szmolcwna Halina 30, 152 Szoem Alejhem 40, 72, 80, 123 Szoowski K. 212 Szpakiewicz Mieczysaw 134 Szpinalski Stanisaw Leopold 203 Sztaginowa A. 199 Szteinberg J. 116 Sztejman Berta 112 Sztompke Henryk 67, 188, 218 Szwarc Moris 59 Szydowski Jerzy 168 Szyka Artur 141 Szymaska Maria 108

237

Szymaski Bolesaw 14, 17, 31, 52, 55, 61, 63, 74, 87 Szymulska Janina 12 Szyszko Cezary 109 cibor W. 217 ciborowa E. 217, 222 ledziewski Piotr 19 liwoniuk Lucjan 49 migy-Rydz Edward 195, 212 nieko Witold 86 widerski 99 witosawski Wojciech 195, 212

U Ukniewska Maria 211 Umiska Eugenia 214 Unferwert Artur 28 Ungar Imre 135, 164 Unszlicht Jzef 21 Urbaski Franciszek 155 Urstein L. 174 Urstejn Piku Jzef 33, 39 Ustarbowska Zofia 149 V Valentino Rudolf 49, 50, 69, 74, 75, 78 Vane S. 131 Veber P. 178, 212 Verdi Giuseppe 44 Verneuil L. 101, 128, 149 Vernon H. M. 51

T Taro-Maziski Wodzimierz 15 Terlikowski Konstanty 202 Tern Zofia 183 Terpiowski 51 Terry Dame Alice Ellen 61 W Tokarski Zygmunt 176 Wajnrach Samuel 199 Tokarzewski-Karaszewicz Micha 184 Wajnsztadt Beniamin 20 Tooczko Kazimierz 104 Walewski Jan 15, 94, 121 Tostoj Aleksiej 134, 138 Walter Wadysaw 131 Tostoj Lew 60 Wakowicz Melchior 190 Toma Konrad 33, 83 Warholec 26 Tomaszewiczowie, bracia 28 Warnecki J. 145 Tondos Stanisaw 76 Wasilewicz Wasyl 160 Toko 187, 223 Waszyski Micha 210, 212 Topor, in. 60 Watters G. M. 179 Towiski G. 40 Wayzbun Jerzy 72 Traugutt Romuald 35, 53, 207 Weiss Wojciech 76, 197, 203 Trocki Rachmiel 86 Wejsis Edward 174 Trylling Oswald 19, 55, 81 Wendrowska Zofia 180 Trylling Roman 182 Wermiska Wanda 152, 176, 219 Trzciski 51 Werner W. 188, 191 Turkow Jonas 51, 72 Wertyski Aleksander 48, 49, 64 Turkow Zygmunt 67, 71 Weubman Szloma 152 Turkowski Tadeusz 14 Wgierko Aleksander 88, 106, 181 Turrou Leon G. 221 Wgrzyn Jzef 31, 47, 52, 58, 66, 75, Tuwim Julian 82, 194 94, 145 Tykociski Izrael 174, 175 Wieniawa-Dugoszewski Tadeusz 67, Tyszko Wincenty 101, 102, 106 68, 96, 97, 99, 103

238

Wierzyski Kazimierz 134 Wiktor Fryszman 112 Wilga Henryk 54 Wiliska Ninka 98 Wilson M. 40 Winawer Bruno 134 Winsloe Ch. 181 Witkiewicz Stanisaw Ignacy 61 Witos Wincenty 56, 71, 220 Woirin Ch. 41 Wojciechowski Stanisaw 44, 70, 71 Wojewdzki Marian 87 Wojtaszek 26 Wolf Friedrich 121 Wolman 28 Wokowyski Wolf 152 Wooszyn Pawe 77 Woniacka Bronisawa 74 Wray Fay 151 Wyczkowski Leon 76 Wynyand Diana 151 Wyrwicz Leon 140, 205, 220 Wyrwicz-Wichrowski Karol 147, 192, 219 Wysocka Stanisawa 68 Wysocka Tatiana 55 Wysocki Adam 173, 185, 194, 208 Wysocki Andrzej 60 Wyspiaski Stanisaw 24, 127, 159, 164 Z Zabudowski A. 193 Zajczkowska Zofia 108 Zaleski Antoni, ksidz 59 Zalewski A. 44, 45 Zalewski August 141 Zalewski Marian 176 Zaliszwna Halina 212 Zamenhof Ludwik 85, 125, 126, 217 Zapolska Gabriela 32, 67, 103, 104,

112, 117, 133 Zarzycka Irena 102 Zarzycki Ferdynad 156 Zasawski 122 Zawieyski Jerzy 200, 221 Zborowski Marian 74 Zeligman Jzef 9, 46 Zeller Karl 219 Zelska Maria 70 Zelwerowicz Aleksander 47, 96 Zieliski Antoni 178 Zieliski Tadeusz 155 Ziemilski Maksymilian 105 Zimermann Jzef 200 Zimiska Mira 33, 117, 145, 183, 207, 214 Zirkwitz Teodor 104 Zylberblat Mordek 100 Zylberfenig J. 28, 183, 210 Zylberg J., 72 Zyndram-Kociakowska Regina 127, 142, 143, 148 Zyndram-Kociakowski 118, 121, 124, 131, 133, 134, 136, 137, 143, 145, 147-150, 155, 157, 162, 163, 172, 186, 208 abczyski Aleksander 152, 180, 186, 190, 202 eleski Stanisaw 132 eleski-Boy Tadeusz 51, 132 elichowska Lena 183 eligowski Lucjan, gen. 163 elska Maria 135 eromski Stefan 68, 106, 113, 116, 152, 164, 201, 206 erowski Stefan 97 odkowski Alfred 15 urawiew Jerzy 18 ywar Stanisaw 200

239

240

Spis fotografii
Fot. 1 Uroczystoci z okazji odzyskania przez Biaystok niepodlegoci. ........ 16 Fot. 2 Dawna ulica Wasilkowska, obecnie Sienkiewicza. W gbi cerkiew rozebrana po wyzwoleniu miasta. Na miejscu wityni, na Placu Wolnoci, stoi dzi budynek Komendy Wojewdzkiej Policji. .................................... 23 Fot. 3 Zwierzyniec. Pomnik onierzy 42. puku piechoty polegych w czasie wojny polsko-bolszewickiej. ....................................................................... 23 Fot. 4 Biaystok zalany przez Biak w 1922 r. Widok od ulicy Kocielnej. .... 38 Fot. 5 Uroczystoci w zwizku z przybyciem do miasta Naczelnika Pastwa Jzefa Pisudskiego. Przemawia prezydent Bolesaw Szymaski. ............. 38 Fot. 6 Hotel Ritz. ............................................................................................ 46 Fot. 7 Biaostocki Ratusz. Z prawej ulica Suraska. .......................................... 57 Fot. 8 Biaystok noc. Widok od strony kocioa Farnego. ............................... 57 Fot. 9 Park im. Ksicia J. Poniatowskiego. ........................................................ 65 Fot. 10 Ulica Paacowa. W dole most na rz. Biaej. Po lewej hotel Ritz. ...... 65 Fot. 11 Brama wejciowa do Parku im. Ksicia J. Poniatowskiego. Znajdowaa si naprzeciwko hotelu Ritz, na wysokoci Bramy Paacowej. ................... 91 Fot. 12 Rotunda (restauracja) w Parku Miejskim. Widok przed 1938 r. ........... 91 Fot. 13 Uroczyste obchody odzyskania przez Polsk niepodlegoci. Po lewej wojewoda Marian Zyndram-Kociakowski oraz weteran powstania styczniowego na Podlasiu Mamert Wandali. ............................................. 119 Fot. 14 Kuchnia ruchoma dla bezdomnych. .................................................... 129 Fot. 15 Wz bojowy Miejskiej Stray Poarnej. ............................................ 129 Fot. 16 Biaystok noc. Jeszcze przed strajkiem elektrycznym. ...................... 140 Fot. 17 Biaostockie Planty. Cz parkowa od ulicy Mickiewicza. W gbi domki urzdnicze przy ulicy witojaskiej. ............................................ 154 Fot. 18 Biaostockie Planty. Cz parkowa od ulicy Mickiewicza. Widok od ulicy witojaskiej. ............................................................................. 154 Fot. 19 Muszla koncertowa na Plantach. ......................................................... 165 Fot. 20 Uczestnicy rajdu motocyklowego opuszczaj Biaystok. ................... 165 Fot. 21 Ulica Lipowa. Widok od strony cerkwi w. Mikoaja. ........................ 177 Fot. 22 Rynek Sienny w dzie targowy. .......................................................... 200 Fot. 23 Widok z ulicy Kiliskiego na Teatr Miejski im. Marszaka Jzefa Pisudskiego (1939 r.). ............................................................................... 213

241

Spis treci
Wstp ............................................................................................ 5 Od autorw ................................................................................... 7 1919 .............................................................................................. 9 1920 ............................................................................................ 17 1921 ............................................................................................ 24 1922 ............................................................................................ 30 1923 ............................................................................................ 39 1924 ............................................................................................ 47 1925 ............................................................................................ 58 1926 ............................................................................................ 66 1927 ............................................................................................ 79 1928 ............................................................................................ 92 1929 .......................................................................................... 107 1930 .......................................................................................... 115 1931 .......................................................................................... 120 1932 .......................................................................................... 130 1933 .......................................................................................... 141 1934 .......................................................................................... 155 1935 .......................................................................................... 166 1936 .......................................................................................... 178 1937 .......................................................................................... 189 1938 .......................................................................................... 201 1939 .......................................................................................... 214 Indeks nazwisk ......................................................................... 227 Spis fotografii ........................................................................... 241

242