Jerzy Kapuciski Magorzata Zajc

ABC... BEZPIECZNEGO WDROWANIA

Warszawa 2007 

Wydawcy: Zarzd Gwny PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze ul.Senatorska 11; 00-075 Warszawa (0-22) 826 57 35 fax(0-22) 826 25 05 www.pttk.pl e.mail:poczta@pttk.pl

Wydawnictwo zostao opublikowane dziki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za tre dokumentu odpowiada Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, pogldy w nim wyraone nie odzwierciedlaj w adnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.

Koordynator Projektu: Jolanta ledziska Redakcja techniczna: Dariusz Mariusz Zajc Projekt i opracowanie graficzne okadki: Andrzej Wielocha Konsultacje: Andrzej Gordon, Jolanta ledziska Ilustracje: Jzef Jurczyszyn (59, 63)

Druk: SKAUT.PL 26-600 Radom; ul. Lubelska 9/11 tel./faks: 048 3 858 858, 0 601 825 478 www.skaut.pl e-mail: biuro@skaut.pl

Spis treci

ZAMIAST WSTPU SW KILKA O TURYSTYCE ORGANIZACJA WYCIECZKI WYCIECZKI SZKOLNE UBEZPIECZENIA SZLAKI TURYSTYCZNE PRZYGOTOWANIE DO WYCIECZKI Kondycja Ubir Ekwipunek Plecak Pakowanie plecaka Zestaw na kilka dni Apteczka Pierwsza pomoc TURYSTYKA PIESZA GRSKA I NIZINNA Buty Ubranie NIEBEZPIECZESTWA W GRACH DEKALOG TURYSTY GRSKIEGO TURYSTYKA WODNA TURYSTYKA ROWEROWA PRZEPISY PRAWNE A WDROWANIE TABELE Z NORMAMI VARIA WARTO PRZECZYTA

-5 -9 - 14 - 21 - 22 - 28 - 28 - 29 - 30 - 33 - 34 - 35 - 37 - 37 - 40 - 41 - 42 - 45 - 48 - 50 - 53 - 59 - 60 - 60 - 64

To nie sztuka by turyst, lecz Turyst by to sztuka. Witold Tyrakowski

ZAMIAST WSTPU SW KILKA O TURYSTYCE Ciekawo wiata, naszego otoczenia, jest cech wrodzon kadego czowieka. Aby si o tym przekona, wystarczy poobserwowa przez chwil niemowl. Bada ono swoje otoczenie i uczy si go za pomoc wszystkich zmysw: wzroku, suchu, smaku, wchu i dotyku. Ju od chwili narodzin wszyscy jestemy badaczami skomplikowanego i fascynujcego wiata jaki nas otacza. W niektrych ludziach ciekawo ta sabnie z wiekiem lub w skutek nadmiaru codziennych obowizkw. Ale wielu z nas poknwszy bakcyla turystyki rozwija swe zainteresowania poznawcze przez cae ycie, od przedszkola do seniora. Od najdawniejszych czasw ludzie wdrowali po wiecie. Jedni koczowali na bezkresnych stepach, inni szukali dogodnych terenw do osiedlenia si lub przemieszczali si w celach handlowych, czy zarobkowych. Z czasem, impulsem do podrowania stay si zainteresowania histori, przyrod, obyczajami, geografi, sztuk, architektur, a nawet sama przyjemno poznawania. Pojecie turysty powstao, aby odrni podruujcych w celach poznawczych, od tych ktrzy
5

zmieniaj miejsce zamieszkania, bd podruja w celach zarobkowych. Pojawio si ono w pierwszej poowie XIX w. w powieci Pamitnik turysty Stendhala. Autor turyst nazwa modzieca, ktry wdrowa po krajach w celu ich poznania i dla rozrywki. Pocztkowo turystyk zajmowao si niewielkie grono osb wywodzce si z najwyszych klas spoecznych. Najstarszym w Polsce i jednym z najstarszych w Europie stowarzysze skupiajcych turystw i krajoznawcw jest Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze powstae w 1950 roku z poczenia Polskiego Towarzystwa Tatrzaskiego istniejcego od 1873 roku oraz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego istniejcego od 1906 roku. PTTK jest spadkobierc ich tradycji, ktre pielgnuje i twrczo rozwija. Wraz ze zmianami spoecznymi i wzrostem zamonoci przecitnego czowieka turystyka staa si bardziej popularna. Dzi jest nieodcznym elementem naszego ycia. Polska jako kraj o dugiej historii, rozcigajcy si od Batyku do Tatr, oferuje turystom mnstwo atrakcji. Przy dzisiejszych, nowoczesnych rozwizaniach komunikacyjnych przemieszczanie si i poznawanie coraz to nowych zaktkw naszej ojczyzny nie nastrcza wikszych trudnoci. Nie oznacza to, e nie ma ju miejsc czekajcych na odkrycie.
6

Turystyka i krajoznawstwo: odgrywaj ogromna rol wychowawcz rozwijaj mio do Polski oraz ksztatuj pozytywne cechy charakteru i umiejtnoci funkcjonowania w grupie, wpywaj na postawy, pogldy, wyrabiaj nawyk racjonalnego i poytecznego spdzenia czasu wolnego, dostarczaj wielu wrae, radoci i satysfakcji, regeneruj siy do pracy nauki, podnosz sprawno fizyczn, ucz wytrwaoci i wspzawodnictwa, i wreszcie integruj grup, maj duy wpyw na rozwj intelektualny, rozwijaj indywidualne zamiowania i zainteresowania, zbliaj czowieka do przyrody, ktrej jest czstk.

Kraj nasz jest w znacznej czci nizinny, zaledwie niewielk powierzchni zajmuj gry. Z tego powodu doskonale nadaje si do uprawiania turystyki w kadej formie od kwalifikowanej po rekreacj. Turystyka kwalifikowana obliguje do utrzymywania dobrej kondycji fizycznej, opanowania wiedzy zwizanej z dan dyscyplin i umiejtnoci posugiwania si niezbdnym sprztem. Wyrabia takie cechy osobowoci, jak: odwaga, zaradno, solidarno i umiejtno wspycia w zespole, wytrzymao i zrczno, uczy samodzielnego i celowego wdrowania. Najcenniejsz form turystyki jest ta, ktr poczymy z krajoznawstwem. Wedug Mieczysawa Orowicza krajoznawstwo jest wielostronn i kom7

pleksow znajomoci kraju jego przeszoci i wspczesnoci ze szczeglnym uwzgldnieniem wasnych regionw. Profestor Kazimierz Denek w swoich opracowaniach mocno podkrela, e turystyka i krajoznawstwo wzmacniaj oraz rozwijaj wrd modziey takie cechy, jak: ciekawo, dz wiedzy, fantazj, rado z przygody i zabawy, otwarto, ch eksperymentowania, humor, poczucie godnoci, wol uczenia si oraz potrzeb i gotowo szacunku dla innych.
We udzia w imprezie organizowanej przez PTTK. Nauczysz si dobrego wdrowania. Bdziesz mg atwiej i mdrzej zaplanowa wasn wycieczk i bdziesz bardziej przydatny dla innych. Kalendarze imprez znajdziesz w oddziaach PTTK i na stronie www.pttk.pl

Turystyka i krajoznawstwo stwarzaj sytuacje, w ktrych modzi sami, w praktycznym dziaaniu, wasnym wysikiem, zdobywa yciowe dowiadczenia. To wyprbowana nauka patriotyzmu, poszanowania przyrody i drugiego czowieka. Poradnik przeznaczony jest dla tych, ktrzy chc uprawia turystyk kwalifikowan poczon z krajoznawstwem, czyli tak, kt8

ra uczy przezwycia trudnoci i wasne saboci, pozwala zrozumie otaczajcy wiat, a jednoczenie jest rdem zadowolenia, satysfakcji, radoci, odpoczynku. ORGANIZACJA WYCIECZKI (CEL, CZAS TRWANIA, ILO UCZESTNIKW) Bez wzgldu na miejsce zamieszkania od najmodszych lat staramy si pozna to, co znajduje si w najbliszym otoczeniu. Rozpoczynamy wdrowanie i poznawanie pod opiek rodzicw, opiekunw, nauczycieli, a wreszcie osigamy wiek, w ktrym rozpoczynamy wdrowanie i poznawanie wiata na wasny rachunek. Nie ulega wtpliwoci, e pocztkujcy turysta za cel swoich pierwszych wycieczek powinien obiera okolic swojego miasta lub wsi jednym sowem teren swojej maej ojczyzny. W kadym bowiem wojewdztwie, powiecie, czy gminie mona znale co naprawd ciekawego, godnego uwagi, co co wzbogaci nasz wiedz o regionie. Jest rzecz oczywist, e w jednych regionach ciekawostek krajoznawczych bdzie wicej, w innych mniej, w jednych bd one bardziej zrnicowane w innych bardziej jednorodne. Ale zawsze, bez wzgldu na region, na trasie naszej wdrwki spotka moemy barwny krajobraz, ciekawych lu9

dzi, okazy przyrodnicze czy pamitki przeszoci ukryte w starych murach zabytkw architektury wiadczcych o dokonaniach naszych przodkw, zwizanych z histori naszego kraju. Krg naszych zainteresowa z czasem moemy powiksza organizujc wycieczki do ssiednich miast, w okolic nieznan, ale stosunkowo blisk miejsca zamieszkania, nastpnie wyruszamy na dusze wyprawy do ssiednich wojewdztw i regionw. Podrowanie nie rozpoczyna si w momencie wyjcia z domu i nie koczy si z chwil powrotu do niego. Kad podr poprzedza czas przygotowa, studiowania map, przewodnikw, uzupeniania sprztu, dokumentw, mylenia o tym, co spotka nas w czasie wycieczki. Potem odbywamy wycieczk. Po powrocie do codziennoci nastpuje ostatni etap podry zwizany ze wspominaniem. Jeli bylimy dobrze przygotowani do wycieczki, wraenia jakie z niej zaczerpnlimy bd pozytywne, a my bdziemy gotowi do kolejnych eskapad. W przeciwnym razie dugo nie zdecydujemy si na nastpn podr, a o tej, ktr wanie zakoczylimy, bdziemy chcieli jak najszybciej zapomnie. Decydujc si wic na wyruszenie w podr pamitajmy, e najwaniejszym elementem s przygotowania. Jedna z pierwszych decyzji, jakie naley pod10

j rozpoczynajc przygotowania do wycieczki dotyczy tego, jak dyscyplin turystyki bdziemy uprawia; czy chcemy chodzi pieszo po nizinach lub grach, czy bdziemy jecha rowem, pyn kajakiem, czy moe pojedziemy konno. Z kim? Wiele zaley od tego, kto bdzie nam towarzyszy w czasie podry. Moe by to grono znajomych, podopieczni, uczniowie, a czasem zupenie nieznana nam grupa. Niewtpliwie musimy zdawa sobie spraw z tego, e wycieczka, ktr zaplanujemy ma by przede wszystkim przyjemna i bezpieczna. Program musimy dostosowa do wieku, umiejtnoci, kondycji i zainteresowa uczestnikw.
Kada wdrwka ma swoich VIP-w. S to osoby dowiadczone, na ktre mona liczy w czasie przygotowania i przeprowadzania wypraw. Nale do nich: przewodnicy turystyczni i przodownicy turystyki kwalifikowanej PTTK (rznych dyscyplin), instruktorzy krajoznawstwa PTTK, instruktorzy rekreacji ruchowej (rnych dyscyplin), instruktorzy harcerstwa oraz osoby posiadajce uprawnienia kierownikw wycieczek szkolnych.

Po co? Kiedy ju wiemy kim s uczestnicy wycieczki, musimy zastanowi si jakie cele chcemy dziki wyprawie osign. Czy chcemy wypocz, spraw

dzi sowje umiejtnoci, czy bdziemy take zwiedza muzea, poszukiwa rzadkich rolin, itd. Dokd? Wiedzc w jakim celu chcemy podrowa musimy wybra region, ktry nam umoliwi jego osignicie. W jednym wypadku bdzie to due miasto lub oddalona od cywilizacji wioska, a w innym popularny szlak grski. Przy ustalaniu planu wycieczki, naley korzysta z dostpnych przewodnikw turystycznych, map, folderw, a nie zaszkodzi zacignicie informacji w oddziaach PTTK czy regionalnych pracowniach krajoznawczych PTTK, bd u przodownikw waciwej dyscypliny turystyki. rdem aktualnych informacji o poszczeglnych obiektach (np. o godzinach otwarcia muzeum, cenach biletw, itp.) jest Internet a take punkty informacji turystycznej. Naley przyj zasad: Przeczytaj o tym, co bdziesz zwiedza, zwied to, o czym czytae.
Czy nie jest dziwne, e zamek ten staje si inny, gdy pomylimy, e tutaj mieszka Hamlet? Wedug nauki, ktr uprawiamy, mona byoby sdzi, e zamek skada si z kamieni, cieszymy si z form, w ktre poczy je architekt () We wszystkim tym zupenie nic si nie zmienia, gdy dowiadujemy si, e tutaj mieszka Hamlet, a jednak jest to wtedy inny zamek (). W. Heisenberg, Cz i cao 12

Pozwala ona na najefektywniejsze wykorzystanie czasu podry. Zapobiega przypadkowemu ominiciu obiektu godnego uwagi oraz umoliwia wytworzenie si wizi pomidzy ogldanym obiektem, a ogldajcym. Inaczej bowiem odbieramy obiekt, o ktrym co ju wiemy, a inaczej taki, ktry jest nam obcy. Na jak dugo? Czas jaki powicamy na wycieczki jest bardzo rny, od kilku godzin do kilkunastu dni. Pierwsze wycieczki organizowane dla dzieci powinny by krtkie kilkugodzinne. Z wiekiem mona wydua czas ich trwania. Przygotowujc dugo dziennej trasy naley pamita o tym, e poza pokonywaniem dystansu, potrzebny jest czas na odpoczynek, zwiedzanie, robienie zdj i posiek. Na stronach 60-62 znajduj si tabele prezentujce normy dugoci tras w zalenoci od wieku.
Planujc dugo trasy pamitaj: Wycieczka to nie wycig. Licz si nie tylko pokonane kilometry, ale to co ogldasz po drodze. Czas potrzebny na posiek, zrobienie zdj, odpoczynek wydua si proporcjonalnie do wielkoci grupy.
13

WYCIECZKI SZKOLNE Wycieczki szkolne nale do efektywnych i najbardziej lubianych przez dzieci i modzie form organizacyjnych procesu dydaktyczno-wychowawczego. Dobrze przygotowane stanowi z jednej strony wspania przygod za z drugiej strony lekcj w terenie, lekcj, ktra pozostaje w pamici na cae ycie. Wedug Aleksandra Janowskiego wycieczka to swoisty fenomen szkoy, rdo przey i dowiadcze dla wszystkich osb podmiotowo zaangaowanych w teatr ycia szkolnego. Z tego punktu widzenia mona dostrzec w wycieczce t szczegln jej waciwo, ktrej nie ma w adnej innej formie i metodzie ksztacenia. Wycieczki szkolne s przede wszystkim lekcjami, a wic jednoczenie wprowadzaj, pogbiaj, rozszerzaj i utrwalaj treci ksztacenia. Mog by ilustracj tego, co wczeniej uczniowie ju poznali, inspiracj do dalszego rozwijania treci programu nauczania, punktem wyjcia do samodzielnej pracy i samoksztacenia. Podstawowe zasady wice si z prowadzeniem szkolnych wycieczek autokarowych, grskich i rowerowych zamieszczono w tabelach. Dodatkowo przedstawiono przykady regulaminw wycieczek i dokumentacji jak musi kadorazowo przygotowa kierownik wycieczki.
14

Wycieczka autokarowa - liczba uczestnikw uzaleniona od pojemnoci autokaru, - 1 opiekun na 15 osb kierowca i pilot/ przewodnik nie mog by opiekunami, - miejsca przy drzwiach (z tyu i z przodu) zajmuj opiekunowie, - przejcie w autokarze musi by wolne nie ukadamy tam adnych bagay, - kierowca ma ograniczony czas pracy (po 4,5 godz. jazdy przerwa musi trwa 45 min., a czny czas pracy w cigu doby wynosi 9 godz.), - autokar musi posiada oznakowanie przewz dzieci, - postoje autokaru mog odbywa si tylko w miejscach do tego wyznaczonych na parkingach, - postoje autokaru powinny by organizowane co 2-3 godz., w tym czasie wszyscy powinni opuci autokar w celu jego przewietrzenia, - po kadym wyjciu grupy z autokaru naley po powrocie sprawdzi jej liczebno, - uczniowie w czasie jazy nie mog chodzi po autokarze, ani siedzie tyem do kierunku jazdy, - uczniom nie wolno wychyla si przez okna, ani wyrzuca przez nie mieci, - opiekun musi dowiedzie si, ktrzy uczniowie cierpi na chorob lokomocyjn i jeli nie zayli wczeniej, to poda odpowiednie rodki zapobiegawcze, - naley zabra ze sob apteczk.
15

Wycieczka rowerowa - 1 opiekun na 10 osb, - jadcy na rowerach stosuj si do przepisw ruchu drogowego, - w kolumnie nie moe jecha wicej ni 15 rowerw, w odstpach nie wikszych ni 3 m, - prowadzcy jedzie na pocztku, za nim jad najsabsi kondycyjnie, - opiekunowie powinni by ubrani w kamizelki odblaskowe, - grup zamyka opiekun, ktry posiada narzdzia do naprawy roweru i apteczk, - uczestnicy powinni posiada odpowiedni ubir oraz kaski ochronne, - bagae powinny by umieszczone na baganikach, a nie w plecakach na plecach. Wycieczka w gry - konieczny jest przewodnik turystyczny z uprawnieniami na dane pasmo grskie, - 1 opiekun na 10 osb przewodnik nie jest opiekunem, - wszyscy uczestnicy musz posiada odpowiedni ubir (patrz str. 29), - bagae, ktre bd ze sob nosili musz by spakowane w plecak, - grup prowadzi przewodnik jeden z opiekunw idzie na kocu,
16

- na pocztku grupy id osoby najsabsze kondycyjnie, a na kocu najsilniejsze, - trasa wycieczki (trudno, dugo) musi zosta dopasowana do moliwoci uczestnikw, - w przypadku zaamania pogody naley jak najszybciej zawrci z trasy lub znale bezpieczne schronienie, - wycieczka powinna obywa si wycznie w dzie, - o wyjciu w gry, planowanej trasie i porze powrotu powiadamiamy GOPR, TOPR lub zostawiamy takie informacje w miejscu noclegu.

Najwaniejsz osob na kadej wycieczce szkolnej jest jej kierownik. Do niego naley te wikszo obowizkw zwizanych z organizacj, a nastpnie rozliczeniem imprezy. Do zada kierownika nale: - opracowanie zaoe programowych, organizacyjnych i harmonogramu wycieczki, - opracowanie regulaminu wycieczki, - wypenienie dokumentacji wycieczki (karty wycieczki, listy uczestnikw), - zgromadzenie w formie pisemnej zgody rodzicw lub opiekunw prawnych na uczestnictwo dzieci w wyciecze,
17

- okrelenie zada opiekunw w zakresie realizacji programu wycieczki, - zapewnienie uczestnikom opieki i bezpieczestwa, - zorganizowanie transportu, noclegu, wyywienia, rezerwacj wstpw, itp., - zapoznanie uczestnikw z zasadami bezpieczestwa oraz zapewnienie warunkw ich przestrzegania, - rozliczenie wycieczki po zakoczeniu. Prawie kada ze szk posiada wasny regulamin wycieczek. Okrela on obowizki uczestnikw i kierownika wycieczki oraz wskazuje sposoby zachowania w okrelonych sytuacjach. Wane jest, aby regulamin zawiera punkty dotyczce warunkw uczestnictwa i zachowania si w czasie wycieczki, np.: - uczniowie dostarczaj pisemn zgod rodzicw na udzia w wycieczce, - uczestnikw obowizuje strj odpowiedni do charakteru wycieczki, - obowizuje zakaz palenia papierosw, picia alkoholu, zaywania narkotykw, - obowizuje zakaz oddalania si od grupy, - wszystkich uczestnikw obowizuje punktualno, - w czasie caej wycieczki uczestnicy wykonuj
18

polecenia kierownika i opiekunw, - w czasie pobytw w obiektach (np. muzea, baseny, miejscach noclegowych) uczestnicy zobowizani s do przestrzegania zasad i regulaminw w nich obowizujcych, - w przypadku problemw uczestnik zgasza si do kierownika wycieczki, - w przypadku zaginicia uczestnik pozostaje w miejscu zaginicia i jeli to moliwe kontaktuje si z kierownikiem.
Kady z uczestnikw powienien otrzyma numer telefonu do kierownika wycieczki lub przewodnika oraz adres miejsca noclegu.

Z regulaminem musi zapozna si kady z uczestnikw wycieczki. W karcie wycieczki naley umieci: - cel i zoenia programowe wycieczki, - tras wycieczki, - termin, - ilo dni, - liczb uczestnikw, - dane kierownika, - dane opiekunw, - rodek lokomocji, - numer ubezpieczenia i dane ubezpieczyciela.
19

W harmonogramie wycieczki musz znale si: - data, godz., miejsce wyjazdu oraz powortu, - ilo km, - miejscowoci, - program, - adres miejsc noclegowych i ywieniowych. Preliminarz wycieczki potrzebny jest do okrelenia kosztw i pniejszego rozliczenia imprezy. Zawiera informacje o: - dochodach (wpaty uczestnikw i inne), - wydatkach (koszt transportu, koszt noclegu, koszt wyywienia, koszt biletw wstpu, inne). Wszystkie te dokumenty kierownik, odpowiednio wczeniej przekazuje dyrekcji szkoy, ktra na ich podstawie podejmuje decyzje o udzieleniu zgody na odbycie wycieczki. Poza przygotowaniem wycieczki szkolnej od strony formalnej naley do jej odbycia odpowiednio przygotowa uczniw. Jedn z moliwoci dotyczy to uczniw gimnazjw i szk ponadginazjalnych, jest wczenie modziey w proces organizacji imprezy. Zaczynajc od tego, e decyduj o tym, co chc w czasie wycieczki robi, nastpnie wybieraj miejsce, do ktrego chc si wybra. Zapoznaj si z nim i dziel si zdobytymi informacjami z kolegami.
20

Mog rwnie zaj si sprawami technicznymi takimi jak rezerwacja miejsc noclegowych, ustalenie godzin wstpw do muzew, itp. Zaangaowanie modziey w organizacj wycieczki, wydua czas jej przygotowania, ale jednoczenie jest wspaniaym sposobem zainteresowania caej klasy przyszym wyjazdem oraz regionem, ktry bdzie zwiedzaa. Jest praktyczn nauk zawierania kompromisw (np. w kwestii wyboru miejsca wycieczki), agodzenia konfliktw, poszukiwania i przekazywania informacji, a co najwaniejsze samodzielnego przygotowywania wycieczek.
UBEZPIECZENIA adna wycieczka nie powinna odbywa si bez uprzedniego ubezpieczenia jej uczestnikw. Wskazane jest ubezpieczenia kadry od OC. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawczego jako jedyne w kraju zapewnia swoim czonkom (ktrzy opacili skadk na dany rok) zdobywajcym odznaki turystyki kwalifikowanej i uczestniczcym w wycieczkach organizowanych przez PTTK (odpowiednio zgoszonych w oddziaach PTTK) ubezpieczenie nastpstw nieszczliwych wypadkw (NNW). Wybierajc si w podr naley pamita o zabraniu ze sob numeru ubezpieczenia zdrowotnego i posiadaniu dowodu osobistego.

21

SZLAKI TURYSTYCZNE Czym dla kierowcy samochodowego szosa tym dla turysty znakowany szlak turystyczny, ktry z jednej strony gwarantuje bezpieczne przejcie, za z drugiej doprowadzi do obranego celu najatrakcyjniejsz drog. Od samego pocztku zorganizowanych form uprawiania turystyki znakowaniem i konserwacj szlakw zajmoway si stowarzyszenia turystyczne. Najstarsze pisane dokumenty jakie si zachoway do naszych czasw informuj, e pierwsze znakowane szlaki turystyczne na ziemiach polskich powstay w 1887 r. dziki Towarzystwu Tatrzaskiemu. Prace te kontynuowao Polskie Towarzystwo Tatrzaskie i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, a od 1950 r. prowadzi je Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Dzi PTTK opiekuje si ponad 63 000 km szlakw. W Polsce najwicej wyznakowanych jest szlakw pieszych (grskich i nizinnych). Od 1996 r. znakowane s szlaki rowerowe. Poza tym mona spotka szlaki tematyczne np.: Maopolski Szlak Architektury Drewnianej, Szlak Cysterski, itd. Informacje o przebiegu szlakw znajduj si na stronie internetowej PTTK oraz na mapach turystycznych. Informacje o szlakach turystycznych znale mona take w urzdach gmin i punktach
22

informacji turystycznej. Szlaki turystyczne PTTK znakowane s wedug dokadnych wytycznych i we wszystkich regionach kraju maj taki sam wygld. Stosowane oznaczenia wykonywane s zazwyczaj w formie malowanej na drzewach lub supach. W przypadku znakw szlakw rowerowych wystpuj take oznaczenia wykonane na tabliczkach PCV i metalowych. Kolor szlaku nie oznacza jego trudnoci, ani dugoci. Przyjmuje si e kolorem czerwonym oznacza si szlak gwny za kolorem czarnym tak zwane szlaki cznikowe. Poza oznakowaniem szlakw stosowanym przez PTTK mona spotka inne rodzaje znakw turystycznych, wprowadzonych przez samorzdy i organizacje turystyczne. Szlaki turystyczne PTTK to trasy bezpieczne dla turystw i przyjazne dla przyrody. Poza znakami podstawowymi funkcjonuj rwnie kierunkowskazy, na ktrych znajduj si informacje o odlegociach lub czasach przejcia do obiektw czy miejscowoci. Ustawione s one zazwyczaj w miejscach krzyowania si szlakw. Tam rwnie mog znajdowa si tablice informacyjne z mapami.
23

oznakowanie szlakw pieszych

znak pocztku (koca) szlaku informuje o tym, e w danym punkcie rozpoczyna si (lub koczy) szlak

znak podstawowy informuje o tym, e naley i prosto

znak skrtu informuje o tym, e za znakiem naley skrci zgodnie z pokazanym kierunkiem

znak skrtu informuje o tym, e naley skrci przed znakiem 24

oznakowanie szlakw rowerowych

znak pocztku (koca) szlaku informuje o tym, e w danym punkcie rozpoczyna si (lub koczy) szlak

znak podstawowy informuje o tym, e naley jecha prosto

znak skrtu informuje o tym, e za znakiem naley skrci zgodnie z grotem strzaki

znak podstawowy midzynarodowego szlaku rowerowego informuje o tym, e naley jecha prosto; zamiast litery n na znaku zamieszczany jest numer szlaku 25

oznakowanie szlakw kajakowych

znak szlaku podajcy kilometra mierzony w gr rzeki

znak szlaku miejsce wodowania

oznakowanie szlakw konnych

znak pocztku (koca) szlaku informuje o tym, e w danym punkcie rozpoczyna si (lub koczy) szlak

znak podstawowy informuje o tym, e naley jecha prosto

26

znak skrtu informuje o tym, e naley skrci za lub przed znakiem

oznakowanie szlakw narciarskich

znak skrtu informuje o tym, e naley skrci za lub przed znakiem

strzaka kierunkowa informuje o tym, jak odlego naley pokona szlakiem do wskazanego miejsca

znaki ostrzegawcze
Najwaniejszymi znakami zamieszczanymi na szlakach grskich zim s znaki informujce o zagroeniu lawinowym

27

PRZYGOTOWANIA DO WYCIECZKI Kondycja Aby by turyst nie trzeba by osob super sprawn, ale warto aktywnie uczestniczy w zajciach wychowania fizycznego i innych formach aktywnoci ruchowej. Stare powiedzenie Sokow mwi hartuj ciao, hartuj ducha, bo wiat tylko silnych sucha. Ruch to zdrowie, to lek na dobr kondycj i dugowieczno. Ruch to lek na wszystko, lek, ktrego w aptece si nie kupi. Dlatego lepiej zamiast z windy korzysta ze schodw, zamiast wsiada do samochodu jedzi rowerem. Codzienny 30-minutowy spacer da nam wicej ni godzina wicze tygodniowo na siowni. Kada wdrwka czy wycieczka, niezalenie od dyscypliny turystyki kwalifikowanej, powinna by poprzedzona odpowiedni zapraw fizyczn. Jest ona szczeglnie wana wwczas, gdy uczestnicy imprezy maj dug przerw od ostatniej wdrwki, albo nie byli jeszcze na szlaku turystycznym. Taka zaprawa ma jednoczenie charakter szkoleniowy bowiem uczestnicy bd mogli nabywa wiadomoci i umiejtnoci potrzebne turycie na szlaku. Przed dusz wycieczk piesz warto zrobi kilka przysiadw, przed jazd rowerem rozgrza minie nie tylko ng, ale i karku, a przed wio28

sowaniem popracowa chwil z nadgarstkami. Pozwoli to unikn kontuzji, ktre mog zniechci do kolejnych wycieczek. Ubir Zabierany przez nas na wycieczk ekwipunek i sprzt musz by cile dostosowane do dyscypliny turystyki jak chcemy uprawia (piesza, rowerowa, wodna, narciarska, itd.). Przystpujc do kompletowania ekwipunku i sprztu naley uwiadomi sobie, e turysta wdruje w rnych warunkach atmosferycznych i czsto nosi ekwipunek na wasnych plecach. Nie naley chyba nikogo przekonywa o tym, e ubir powinien by przystosowany do pory roku oraz temperatury i pogody, a sprzt w miar lekki i atwy do spakowania. Pocztkujcy turysta zwykle zabiera wiele rzeczy zbdnych, ale z czasem obserwujc wytrawnych turystw oraz zyskujc dowiadczenie wie co bdzie mu niezbdne. Niebagatelne znaczenie na wycieczce ma stosowny ubir, najwaniejsze jest, aby by on wygodny i praktyczny. W zalenoci od dyscypliny turystyki, ktr chcemy uprawia, strj bdzie si od siebie rni, ale wymienione poniej elementy bd stae: dugie spodnie, krtkie spodnie,
29

 koszula lub bluzka z kieszeniami najpraktyczniejsze baweniane lub flanelowe, luna koszulka z krtkim rkawem, sweter lub bluza z polaru, kurtka przeciwdeszczowa lub wiatrwka, skarpety, nakrycie gowy stosowne do pory roku, peleryna przeciwdeszczowa, ktra bdzie moga ochroni przed deszczem nas i nasz plecak. Ekwipunek Przygotowujc ubir nie zapomnijmy o ekwipunku osobistym, ktry bdzie si rni w zalenoci od rodzaju wycieczki, czasu jej trwania i wybranej dyscypliny turystyki. Obowizkowo pamita trzeba o elementach najprostszych, ale niezbdnych, takich jak: rcznik, kompletna zmiana bielizny, mydo, szczoteczka i pasta do zbw, n-scyzoryk, lekarstwa, o ile mamy takie zalecenie lekarza, mapa, przewodnik, aparat fotograficzny z zapasowym filmem/kart i bateriami, okulary soneczne, krem UV,
30

 telefon komrkowy z naadowanym akumulatorem, dokumenty i pienidze, worek na odpadki. Nie przesadzajmy z iloci. Ma by to wyposaenie podstawowe, ale takie, w ktrym nie moe niczego zabrakn. Najlepiej wzi dugopis, kartk i spisa wszystko co powinnimy zabra, a przy pakowaniu kolejno odkrela. Ci, ktrzy lubi nowinki techniczne mog zabra ze sob odbiornik GPS z odpowiedni map. A w gry reflektor RECCO lub nadajnik PIEPS. Te dwa ostatnie coraz czciej stanowi element odziey narciarskiej.

System RECCO skada si z reflektora i detektora. Reflektor umieszczony jest na stae w odziey (np. kurtce narciarskiej, kasku, butach). Ratownicy posugujc si detektorem wysyaj fale radiowe, kiedy dotr do reflektora odbijaj si i docieraj do nadajnika. System ten pozwala na bardzo szybkie i precyzyjne odnajdowanie poszkodowanych, szczeglnie, e moe z niego korzysta ekipa poruszajca si helikopterem.

31

Detektory lawinowe PIEPS urzdzenie mogce w zalenoci od potrzeb peni funkcj nadajnika i odbiornika. Wychodzc w gry naley ustawi go na funkcj nadawania. W razie zasypania przez lawin, ratownicy przeczaj wasne urzdzenia na funkcj odbioru. Dziki antenie kierunkowej mog odnale poszkodowanego z odlegoci nawet 40 m.

GPS globalny system pozycjonowania umoliwiajcy precyzyjne okrelenie pooenia danego punktu zacz powstawa w 1957 r. Pocztkowo suy jedynie do celw militarnych. Skada si z ok. 24 satelitw krcych po 6 orbitach wok Ziemi, stacji naziemnych nadzorujcych ich dziaanie oraz sieci odbiorcw wojskowych i cywilnych. Sygna radiowy wysyany przez satelity dostpny jest na caej Ziemi, a korzystanie z niego jest bezpatne. Wspczesne odbiorniki posiadaj funkcje okrelania wsprzdnych, rejestrowania ladu, nawigacji, pomiaru odlegoci, wysokoci, itp. Dokonuj tych operacji na podstawie sygnau otrzymywanego z 4 satelitw rwnoczenie. Pooenie punktu w zalenoci od klasy uytego odbiornika okrelane jest z dokadnoci do ok. 10 m.
32

Plecak Kiedy mamy przygotowane wszystkie niezbdne elementy wyposaenia powstaje pytanie w co je zapakowa. Jak na razie nikt nie wymyli nic lepszego od plecaka, ktry ostatnio sta si bardzo modny i jest wykorzystywany nie tylko przez turystw i nie tylko na wycieczkach. Plecak to podstawowy ekwipunek turysty pieszego. Plecak powinien by dostosowany do uprawianej przez nas formy turystyki i czasu jej trwania. Czasami na krtkiej, jednodniowej trasie moe wystarczy nam torba na rami lub po prostu chlebak. Plecak powinien by wygodny, pakowny i moliwie uniwersalny. Jego wielko (podawana w litrach) powinna odpowiada naszym potrzebom i moliwociom fizycznym. Plecak po spakowaniu nie powinien by szerszy, ani wyszy od nas. Na jednodniow wycieczk w zupenoci wystarcza 15-20 l, na kilkudniow 40-50 l. W maych plecakach wane jest by cz przylegajca do plecw bya cho troch usztywniona i posiadaa wycik. W wikszych plecakach
33

wane jest by posiaday stela wewntrzny i byy dopasowane do wzrostu uytkownika. Pasy none musz by w miar szerokie, aby dobrze rozkaday ciar bagau. Pas biodrowy po zapiciu bdzie zapobiega ruchom plecaka. Im wicej moliwoci regulacji pasw tym lepiej, bo atwiej bdzie dopasowa plecak do naszej sylwetki. Warto sprawdzi, czy plecak daje moliwo przymocowania np. karimaty. Plecak musi by wykonany z mocnych materiaw. Szwy powinny by wzmacniane, a suwaki zabezpieczone przed dostaniem si do wntrza wody. Pakowanie plecaka Pakujc plecak naley pamita, eby rwnomiernie rozoy ciar i jak najniej umieci rodek cikoci. Takie rozoenie bagay uatwi i zapobiegnie zachwianiom rwnowagi, wynikajcym z tego, e jedna strona plecaka jest cisza. Na dno plecaka powinny trafi rzeczy due objtociowo np. piwr. Nad nimi umieszczamy rzeczy cikie (np. kuchenk gazow, ywno, itp.). Naley pamita, aby oddzieli je od strony plecw mikkimi ubraniami, wietnie nadaje si do tego np. polar. Nad rzeczami cikimi, umieszczamy lejsze. Na grze plecaka kadziemy przedmioty, ktre mog si przyda w czasie wdrwki (np. kurtka od deszczu, czapka, apteczka).
34

ZESTAW NA KILKA DNI:

bielizna i skarpety piama, koszulki polar cienki lub koszula polar gruby kurtka od deszczu i wiatru spodnie krtkie spodenki buty karimata teniswki/klapki/sanday ochraniacze na ydki czapka (w zalenoci od pory roku) apteczka rcznik cierka kosmetyczka scyzoryk iga z nitk krem UV papier toaletowy chusteczki higieniczne kubek talerz menaka sztuce woreczki foliowe termos jedzenie dokumenty

pienidze latarka/czowka folia termiczna (NRC) aparat fotograficzny telefon komrkowy mapa przewodnik kompas

35

Naley pamita o tym, e nie ma plecakw nieprzemakalnych. Z tego powodu wszystkie rzeczy szczelnie pakujemy w torebki foliowe. Poza ochron przed deszczem pozwalaj one zachowa porzdek w plecaku w czasie duszych wypraw. W boczne kieszenie plecaka mona schowa termos/butelk. Kiedy pakujemy rzeczy, ktre mog brzcze musimy owin je np. cierk. Aby przed rozpoczciem wycieczki wyeliminowa brzczenie w plecaku wystarczy po spakowaniu solidnie nim potrzsn i przekona si czy jaki element nie wymaga innego umieszczenia. Mapy najbezpieczniej nosi w foliowej koszulce (ofertwce) lub specjalnym etui/mapniku.

NA JEDEN DZIE W GRY Wychodzc na kilka godzin w gry powinnimy: sprawdzi prognoz pogody na dzie wycieczki, zapozna si z tras wycieczki na podstawie map i przewodnikw, zabra ze sob: kurtk od deszczu i wiatru, ciepy polar, nakrycie gowy, apteczk, termos z herbat, jedzenie (kanapki i czekolad), dokument tosamoci, aktualn map, kompas, telefon komrkowy, zostawi wiadomo o wyjciu, planowanej trasie i orientacyjnej godzinie powrtu w miejscu noclegu. 36

Apteczka Trudno przewidzie co moe nas spotka na wycieczce, dlatego naley przygotowa odpowiedni zestaw lekw i materiaw opatrunkowych, by mc udzieli pierwszej pomocy. W przypadkach bardziej skomplikowanych naley bezwzgldnie zasign opinii lekarza.

PIERWSZA POMOC Jeli jestemy w stanie, zawsze powinnimy udzieli poszkodowanym pomocy. Jeli jestemy wiadkami wypadku, nie liczmy na innych, ale sami zajmijmy si zabezpieczeniem miejsca zdarzenia i ratowaniem tych, ktrzy ucierpieli oraz wezwaniem specjalistw (GOPR, TOPR, WOPR).
37

Przykadowe wyposaenie apteczki: rodki opatrunkowe (w tym gaziki jaowe i kilka plastrw rnej wielkoci), bandae (zwyky i elastyczny), altacet na skrcenia lub opuchlizny po ukszeniu owadw (najwygodniejszy w elu), rodku odkaajce(woda utleniona lub jodyna), rodki przeciwblowe dwch rnych typw, np. zawierajce paracetamol i zawierajce ibuprofen, wgiel lekarski i inne rodki przeciwko biegunce (np. smekta), wapno do stosowania w przypadku uczule, rodek nasercowy glukardiamid (tabletki), folia NRC dla zabezpieczenia przed zimnem osoby, ktra ulega wypadkowi, rkawiczki lateksowe do zabezpieczenia rk przy udzielaniu pierwszej pomocy, noczki, pseta.

Na terenie kraju pomoc otrzymamy dzwonic po nr

112
38

W grach funkcjonuje nr ratunkowy

601 100 300

Dzwonic pod numer ratunkowy podajemy nastpujce informacje: dokadne miejsce zdarzenia, ilo osb poszkodowanych, stan poszkodowanych i rodzaj obrae. W grach wezwanie o pomoc mona sygnalizowa przez sze okrzykw (lub sygnaw wietlnych noc) na minut. Odpowiedz na nie jest trzy okrzyki lub sygnay wietlne na minut. Aby wezwa przelatujcy helikopter ustawiamy si w pozycji Y (yes), jeli pomoc nie jest potrzebna ustawiamy si w pozycji N (no).

pozycja Y

pozycja N 39

TURYSTYKA PIESZA GRSKA I NIZINNA Najpopularniejsz i stosunkowo najtasz form uprawiania turystyki jest turystyka piesza, ktr moemy podzieli na: turystyk grsk i turystyk nizinn. Turystyka grska naley do najbardziej atrakcyjnych, ale i do najtrudniejszych w organizowaniu i prowadzeniu form turystyki. Trudnoci te wi si przede wszystkim ze specyfik poruszania si po terenach o bardzo urozmaiconej rzebie w zmiennych, trudno przewidywalnych warunkach pogodowych. Pierwsze wycieczki lepiej odbywa na terenach nizinnych, a ich dugo ogranicza do 2-3 godzin. Z czasem dzienne trasy powinny by coraz dusze. W momencie, kiedy poznamy swoje moliwoci fizyczne, nauczymy si korzysta z map, kompasu, szlakw turystycznych, kiedy bdziemy wiedzieli jak pakowa plecak, aby znalazo si w nim wszystko, co potrzebne, a jednoczenie by jego ciar nie przygniata nas do ziemi moemy zdecydowa si na pierwsze wycieczki grskie. Warto zacz od gr niskich i wraz ze zdobywanym dowiadczeniem stawia przed sob coraz trudniejsze cele.

40

Buty Do kadego rodzaju turystyki kwalifikowanej potrzebne jest inny rodzaj obuwia. Odpowiednie jego dobranie jest najistotniejsze w przypadku uprawiania turystyki pieszej. W zalenoci od tego czy planujemy wycieczk w gry, czy przemieszcza bdziemy si po nizinach wybierzemy inny typ obuwia. W grach potrzebne jest obuwie mocne, na wysokiej podeszwie z grubym bienikiem (np. vibram).
Vibram nazwa woskiej firmy produkujcej od 1937 r. podeszwy do butw. Jej wyroby charakteryzuj si znaczn wytrzymaoci, odpornoci na cieranie, zapewniaj dobr przyczepno do mokrego podoa.

Buty musz siga ponad kostk, by chroni j przed skrceniem. Obecnie wikszo takich butw zrobiona jest kilku warstw materiaw, ktre zabezpieczaj przed wod i zimnem, a jednoczeNa wycieczk piesz nie zabieramy butw, ktre dopiero kupilimy. Kupujc buty, wybieramy takie, ktre dobrze pasuj do stopy. Nie naley liczy na to, e jeli upijaj w sklepie, to z czasem si rozchodz.
41

nie pozwalaj nodze oddycha. S na tyle sztywne, e chroni ca stop przed urazami mechanicznymi. Poszycie buta powinno by wykonane z jak najmniejszej iloci patw im mniej szww tym mniejsze prawdopodobiestwo, e ktry nas obetrze. Buty do krtkich wdrwek po nizinnym terenie nie musz spenia tak wygrowanych wymaga. Powinny by znacznie lejsze, a ich podeszwa moe by wykonana z innych materiaw. Wane jest, by posiadaa ona cho niewielki protektor bo w przeciwnym razie jesienne licie mog nam uniemoliwi zdobycie nawet niewysokiego wzniesienia. Bez wzgldu na to jakie buty wybierzemy, trzeba o nie dba. Po kadym zamoczeniu powoli wysuszy (nie na kaloryferze), zawsze wyczyci, a jeli to moliwe to zaimpregnowa. Na nastpn wypraw powinny czeka wypchane gazetami, chronicymi je przez zdeformowaniem. Ubranie Poza butami wany jest strj. Powinien zapewnia swobod ruchw, chroni przed zmieniajcymi si warunkami atmosferycznymi, czyli przede wszystkim zapewnia komfort cieplny i zapobiega przemokniciu. Poza stosowanym od lat sposobem ubierania si na cebulk (warstwy zakadane jedna na drug
42

WARSTWOWY SYSTEM ODZIEY Bielizna termoaktywna odprowadza pot ze skry; Polar warstwa zapewniajca komfort termiczny; Kurtka przeciwwiatrowa oddychajca warstwa, chronica przed deszczem oraz wiatrem.

o rnej gruboci, ktre w miar potrzeb zdejmujemy lub zakadamy), dzi mamy moliwo korzystania z nowoczesnych technologii, czyli odziey termoaktywnej. Bielizna termoaktywna ma za zadanie odprowadzenie ze skry jak najwikszej iloci potu. W zwizku z tym, e wykorzystuje rnic temperatur midzy nagrzanym ciaem, a chodniejszym powietrzem, jej skuteczno jest najwysza w niezbyt upalne dni. Kolejna warstwa to polar, ktry dziki swojej budowie przepuszcza na zewntrz kropelki pary wodnej i utrzymuje ciepo. Nie ochroni nas jednak od wiatru. W tym celu potrzebna jest odpowiednia,termoaktywna kurtka. Wykonana powinna by z materiau, ktry przepuszcza par wodn wytwarzan przez organizm, a nie wpuszcza z zewntrz kropelek wody (np. gore-tex).
43

Gore-tex Rodzaj membrany o waciwociach przeciwdeszczowych i przeciwwiatrowych a jednoczenie oddychajcych. Cechy te zawdzicza niewielkim otworom odprowadzajcym par wodn z ciaa, ale zbyt maym by pokonay je krople deszczu. Nazwa Gore-tex jest zastrzeonym znakiem towarowym.

Naley pamita o tym, e jeli zdecydujemy si na korzystanie z takich ubra, to wszystkie warstwy, ktre na siebie zakadamy musz by oddychajce i mie zblione parametry. Nie ma sensu zakadanie termoaktywnej koszulki, kiedy przykryjemy j foliowym paszczem od deszczu.
Trzy punkty podparcia Poruszajc si po grach spotkamy miejsca, ktrych nie da si pokona idc w tradycyjny sposb. Naley skorzysta z pomocy rk. Pokonujc taki odcinek zawsze trzeba mie trzy punkty podparcia, czyli tylko jedna z naszych koczyn moe by oderwana od skay i poszukiwa kolejnego miejsca zaczepienia. W przypadku gdy go znajdzie, a ten okae si niestabilny i usunie si, pozostae punkty pozwalaj na zachowanie rwnowagi.
44

Lekceway gry moe tylko ten, Ktremu jeszcze one szkoy nie day. J. Oppenheim

NIEBEZPIECZESTWA W GRACH Wysoko Wraz z wysokoci maleje cinienie atmosferyczne. Jeli po dugiej podry z nizin zdecydujemy si od razu wyj w wysokie gry, organizm moe zareagowa blem gowy wynikajcym z niedotlenienia, wymiotami, zaburzeniami rwnowagi, niezdolnoci do oceny sytuacji. Jedynym sposobem uniknicia tego jest kilkudniowa aklimatyzacja. Wiele osb odczuwa lk wysokoci. W przypadku, gdy jest on silny, naley zrezygnowa z kontynuowania wycieczki i w sposb bezpieczny wrci w nisze partie. W miejscach niebezpiecznych, na wskich przejciach, w czasie mijania innych turystw naley zachowa szczegln ostrono i asekurowa osoby, ktre zgaszaj jakiekolwiek problemy (np. nagy strach, zawroty gowy). Spadajce kamienie Lece na szlaku lune fragmenty ska mog zosta przez przypadek kopnite i stoczy si w d.
45

Jeli trafi na turystw poruszajcych si pooonym niej szlakiem moe doj do nieszczcia. Pokonujc odcinki szlaku naraone na spadanie skalnych odamkw naley przej go szybko, nie zatrzymujc si, poruszajc si gsiego i w miar moliwoci szukajc schronienia w naturalnych progach skalnych itp. Idc szlakiem prowadzcym przez piarysko naley przemieszcza si gsiego, aby w miar moliwoci kolejni turyci zatrzymywali odamki skalne usuwajce si spod stp poprzednikw. Lawiny niene W okresie zimowym, ktry w Tatrach moe trwa od listopada do maja, dodatkowym zagroeniem dla turystw s lawiny. Poruszanie si po grach moliwe jest tylko przy najniszym stopniu zagroenia lawinowego.

46

Mga W przypadku, gdy w czasie wycieczki pojawi si mga, naley zwolni tempo marszu, dokadniej pilnowa szlaku i utrzymywa kontakt ze wszystkimi czonkami grupy. Nie mona pozwoli na zapanowanie paniki. Jeli uczestnicy posiadaj latarkiczowki powinni je uruchomi. Burza Burza to zagroenie zwizane nie tylko z wyadowaniami atmosferyczny, ale i ulewnymi deszczami. Deszcz wypenia wtedy wszystkie, dotd stanowice bezpieczn drog, leby i obnienia terenu. Na raenie piorunem szczeglnie naraone s osoby znajdujce si w partiach szczytowych gr. Jeli syszymy zbliajc si burz, naley jak najszybciej zej niej i stara si dotrze do najbliszego schroniska. Jeli to si nie uda to naley wyczy telefon komrkowy i znale bezpieczne miejsce na przeczekanie nawanicy (dotyczy nie tylko gr). Natomiast w grach naley usi w odlegoci ok. 1 m od skay, na plecaku, zoy razem nogi i podcign je pod brod. Jeli poruszamy si wiksz grup naley osoby rozlokowa w duych odlegociach od siebie, by nie doszo do poraenia caej grupy.

47

DEKALOG TURYSTY GRSKIEGO

1. Zanim wyruszysz w gry zastanw si, czy posiadasz dostateczne dowiadczenie. Przed wyjciem poddaj ocenie stan zdrowia i siy swoje i wsptowarzyszy, a w szczeglnoci dzieci. 2. Przygotuj wczeniej dokadny plan wycieczki; najlepiej udaj si improwizacje ... dobrze przygotowane. Poczytaj przewodniki, mapy, skorzystaj z usug informacji turystycznej, wskazwek przewodnikw grskich, gospodarzy schronisk, tubylcw. 3. W grach szybko i czsto zmieniaj si warunki atmosferyczne, niezbdna jest odzie chronica przed z pogod i zimnem oraz mocne, wysokie buty na profilowanej podeszwie. 4. Wychodzc na wycieczk pozostaw w domu, schronisku czy u znajomych wiadomo o celu i trasie wycieczki oraz godzinie powrotu. W ten sposb zabezpieczysz sobie szybk pomoc w razie wypadku. 5. Szybko poruszania si dostosuj do moliwoci najmniej sprawnego uczestnika wycieczki. Poeranie kilometrw prowadzi niechybnie do wyczerpania, a poza tym ogranicza moliwoci podziwiania urokw grskiego krajobrazu.
48

6. Uwaaj na kady krok upadki zdarzaj si take w atwym terenie. Szczeglnej ostronoci wymagaj trudniejsze partie trasy, strome, mokre i zanieone stoki, paty starego niegu. Nie zbaczaj ze znakowanego szlaku jest on zwykle poprowadzony optymalnie zarwno pod wzgldem bezpieczestwa, jak i wysiku koniecznego do pokonanie trasy. 7. Nie strcaj kamieni, gdy naraasz innych turystw na powane niebezpieczestwo. Miejsca zagroone przez spadajce kamienie przechod szybko i uwanie. 8. Decyzja zawrcenia z drogi to nie haba, lecz gos rozsdku. Nie wstyd si zawrci, gdy zaamie si pogoda, nadejdzie mga lub gdy trasa okae si zbyt trudna. 9. Szanuj przyrod. Nie haasuj. Dbaj o czysto i porzdek w grach; usuwajc mieci robisz miejsce dla kultury. 10. A jeeli mimo ostronoci zdarzy si wypadek przede wszystkim zachowaj spokj. Poszkodowanego u w bezpiecznej pozycji, w widocznym miejscu i pod opiek. Przyjtymi w grach sygnaami wezwij pomoc GOPR.

49

TURYSTYKA WODNA Podstawowym i najpopularniejszym sprztem do uprawiania turystyki wodnej jest kajak. Zazwyczaj wykonany jest z tworzywa odpornego na uderzenia i wilgo. Istniej rwnie kajaki skadane wykonane z drewna i powok tekstylnych. Najczciej korzystamy z kajakw dwuosobowych. Dwuosobowa osada kajaku powinna zaj miejsca w sposb uatwiajcy manewrowanie czyli osoba cisza siada z tyu, lejsza z przodu. W przypadku podobnej wagi, z tyu siada osoba bardziej dowiadczona. W adnym wypadku w kajaku nie mog pyn 2 osoby, z ktrych adna nie posiada umiejtnoci pywania. Przed rozpoczciem spywu trzeba dokadnie zapozna si z tras, przeledzi jej przebieg na mapie. Naley zwrci uwag na przeszkody i utrudnienia (np. przenoski kajaka). Kluczow spraw jest bezpieczestwo. Dlatego naley sprawdzi stan kajaka oraz co bardzo wane sprztu ratunkowego.
50

Ubranie Na wodzie jest zazwyczaj chodniej ni na ldzie wic warto zabra ze sob odzie chronic przed wiatrem. Najlepiej sprawdzajcym si obuwiem s sanday z gumow podeszw i cienkimi paskami mocujcymi. Szybko schn, a po ubrudzeniu w piasku atwo je umy. Pozostae elementy odziey powinny by rwnie wykonane z materiaw, ktre szybko wysychaj. Jeli wybieramy si na dusz wycieczk i zamierzamy spdza w kajaku wiele godzin dziennie nie zaszkodzi zaopatrzy si w specjaln, nieprzemakaln poduszk, ktra zabezpieczy nas przed niewygodami plastikowych siedze. Dodatkowym uatwieniem, szczeglnie dla pocztkujcych s rkawiczki, ktre ochroni rce przed odciskami. Pamitajc, i na wodzie czowiek opala si znacznie szybciej ni na ldzie nawet w niezbyt pogodne dni przyda si krem z filtrem UV, a na gowie nie moe zabrakn czapki z daszkiem, czy kapelusza z szerokim rondem, chronicym od soca rwnie kark. Baga Zabierajc na wycieczk kajakow baga naley pamita, e bardzo atwo moe zamokn, a wielko otworw w lukach bagaowych jest niewielka. Nie warto bra wic ze sob wielkiego ple51

caka. Najlepiej na kajakach sprawdzaj si due, mocne worki foliowe. Poza workiem zewntrznym warto wszelkie cenne rzeczy (np. dokumenty) zapakowa w szczelne pojemniki lub torby foliowe. Poruszanie si po rzece W kajaku pyniemy w kamizelce asekuracyjnej, ktra musi posiada odpowiedni atest, powinna by rwnie dopasowana do wagi uytkownika. Na dziobie kajaka przymocowujemy sznurek/ lin, ktre w czasie przybijania i odbijania od brzegu pozwol nam na sprawniejsze wykonanie manewrw z wikszej odlegoci. Jeli pyniemy grup, w ktrej jest kilka kajakw, to jako pierwsza pynie osada najbardziej dowiadczona. Rozpoznaje ona niebezpieczestwa pojawiajce si na rzecze i informuje o nich pozostaych. Kolejne osady pyn jedna za drug w odstpach pozwalajch na wykonywanie manewrw. Na kocu pynie tzw. czerwona latarnia, czyli osada zamykajca grup. W imprezach kajakowych, w ktrych uczestniczy znaczna ilo osb wskazany jest udzia ratownika WOPR lub instruktora rekreacji ruchowej o specjalizacji kajakowej bd przodownika turystyki kajakowej PTTK, zabezpieczajcego spyw, ale i udzielajcego niezbdnego instruktarzu.

52

TURYSTYKA ROWEROWA Uprawianie turystyki kolarskiej wymaga od turysty okrelonej kondycji fizycznej, fachowej wiedzy, sprztu, moe nie najnowoczeniejszego, ale na pewno sprawnego, znajomoci zasad ycia turystycznego oraz kultury krajoznawczej, ktra kad wycieczk uczyni peniejsz i bogatsz. Aby posi dowiadczenie i umiejtnoci trzeba spdzi dziesitki a nawet setki dni na szlaku w rnych warunkach pogodowych i terenowych. Trzeba opanowa nie tylko technik jazdy na rowerze i nauczy si pokonywania najrozmaitszych przeszkd, ale przede wszystkim pokonywania wasnej saboci dla dobra wycieczki i miej atmosfery w grupie. Rower Wybr rowerw w sklepach jest tak szeroki, e planujc zakup musimy zdecydowa jaki
53

rower jest nam potrzebny. Do wyboru mamy kilka zasadniczych kategorii, a w kadej z nich rowery o rnej jakoci, ktrych rozrnienie stanowi zazwyczaj cena. Do najpopularniejszej obecnie kategorii nale tzw. rowery grskie: MTB (mountain bike) lub ATB (all terrain bike) czyli odpowiednik MTB, ale niszej klasy, przeznaczony do jazdy amatorskiej. Rower taki posiada mocn, lekk ram o charakterystycznej konstrukcji. Koa o rednicy 26 cali. Ma szerokie opony z gbokim bienikiem. Kierownica jest prosta, zakoczona zazwyczaj rogami. Pozycja rowerzysty jest dostosowana do cigego balansowania ciaem, ale jest uciliwa do rekreacyjnej jazdy po paskim terenie. Rowery trekingowe maj zazwyczaj znacznie delikatniejsz konstrukcj od grskich. Koa do 28 cali z wszymi oponami. Dziki temu, e kierownica umieszczona jest wyej ni siodeko, rowerzysta przyjmuje wyprostowan pozycj. Rower taki jest idealny do jazdy po drogach utwardzonych o rednim urozmaiceniu terenu. Rower miejski posiada wysoko umieszczon kierownic, ktra pozwala uzyska wygodn pozycj, umoliwiajc obserwacj otoczenia. Wikszo z nich posiada wygodn ram typu damka, przez ktr nie musimy przeskakiwa i o ktr si tak atwo nie pobrudzimy. Rower posiada bot54

niki i ma oson acucha, a take baganik i nk do podparcia. Rower szosowy posiada bardzo lekk ram, kierownic o charakterystycznym ksztacie umieszczon niej od siodeka, dziki czemu rowerzysta przyjmuje aerodynamiczn pozycj. Opony s bardzo wskie i gadkie, co minimalizuje opory toczenia. W rowerze szosowym nie ma niskich przeoe. Nadaje si do szybkiej jazdy po drogach asfaltowych o dobrej nawierzchni. Kiedy ju wiemy jaka kategoria rowerw jest dla nas najodpowiedniejsza, musimy elementy roweru dopasowa do naszych potrzeb. Rower dopasowujemy przede wszystkim do wzrostu uytkownika. W przypadku rowerw turystycznych najwaniejsze jest, aby siedzc na siodeku w czasie pedaowania jedna noga bya wyprostowana w kolanie (zwiksza to efektywno jej pracy), a caa sylwetka w mar wyprostowana. Aby wygodnie siedzie na rowerze trzeba wybra odpowiednie siodeko. Dla kobiet najwygodniejsze s w miar szerokie, dla mczyzn wskie. Siodeko nie moe by zbyt mikkie. Posiadanie botnika jest o tyle istotne, e w czasie deszczu lub jazdy po bocie chroni rowerzyst przed ochlapaniem.
55

Obowizkowymi elementami wyposaenia roweru s: biae wiato przednie, czerwone wiato tylnie, wiato tylne odblaskowe i dzwonek. Ubranie Na rowerze mona jedzi prawie w kadym stroju. Kiedy jednak planujemy spdza na siodeku po kilka godzin dziennie najwygodniejszy bdzie strj skadajcy si ze : - spodenek rowerowych z wkadk, - koszulki oddychajcej, - rkawiczek, - obuwia ze sztywn podeszw lub specjalnych butw z zapiciem SPD, - okularw, - kasku, - kurtki przeciwdeszczowej z przeduonymi plecami. W chodniejsze dni przyda si bluza i dugie spodnie. Najlepiej sprawuj si te wykonane z tkanin nie przepuszczajcych wiatru. To samo dotyczy zimowych rkawiczek rowerowych i czapki. Elementem stroju, ktry bardzo zwiksza bezpieczestwo rowerzysty, jest kamizelka odblaskowa. Mona korzysta ze zwykych kamizelek, ale dostpne s take specjalne, przewiewne kamizelki rowerowe.

56

Baga Do zapakowania ekwipunku potrzebnego w czasie wycieczki rowerowej najlepiej nadaj si specjalne sakwy kolarskie. Swojego zadania nie speniaj plecaki, gdy bardzo szybko poc si pod nimi plecy i dodatkowo obciaj krgosup. Istniej sakwy przeznaczone do montowania na tylnym bd przednim baganiku, na kierownicy, a take niewielkie sakwy do montowania przy ramie, czy pod siodekiem. Do maej sakwy zamocowanej na kierownicy lub pod ram naley zabra: map (mona kupi specjalne etui, ktre przymocowuje si do kierownicy), kompas, zapakowane w foliow torebk dokument tosamoci i telefon komrkowy. Na kierownicy mona rwnie zamontowa zestaw nawigacji GPS. Do wikszej sakwy przymocowanej do baganika naley schowa zestaw naprawczy (klucze, atki, dtki, pompk, sznurek, itp). Jeli rower nie ma na stae zamontowanych wiate, zabieramy ze sob wiata przednie i tylnie zasilane bateriami (z zapasowym zestawem baterii). Do sakwy powinny te trafi: prowiant, ciepa bluza, kurtka od deszczu, folia do przykrycia roweru w czasie deszczu, krem UV. Bidon wypeniamy wod ktra moe si przyda nie tylko do picia, ale i umycia rk.
57

Poruszanie si po drogach publicznych Rowerzyst poruszajcego si po drodze publicznej obowizuj przepisy kodeksu drogowego. Musi stosowa si do wszystkich znakw, rwnie tych dotyczcych zakazu wjazdu i zakazu ruchu. Rowerzysta nie moe porusza si autostrad, ani drog ekspresow. Nie warto rwnie korzysta z drg krajowych i wojewdzkich, gdy zazwyczaj charakteryzuj si duym nateniem ruchu, niebezpiecznym dla rowerzystw. Rowerzyci maj obowizek poruszania si przy prawej krawdzi drogi. Kady manewr naley odpowiednio sygnalizowa innym uczestnikom ruchu, jednoczenie upewniajc si, e jestemy go w stanie bezpiecznie wykona. Osoby dorose mog porusza si rowerami po chodnikach jedynie, gdy jad z dzieckiem, ktre nie ukoczyo 10 roku ycia. Jadc po chodniku rowerzysta zobowizany jest do ustpienia pierwszestwa pieszym. Naley pamita, e liczba rowerzystw jadcych w grupie nie moe przekracza 15 osb. Jeli mamy wicej uczestnikw, dzielimy ich na kilka grup jadcych od siebie w odlegoci nie mniejszej ni 200 m. Jeli dysponujemy eskort policji uzgadniamy z funkcjonariuszami w jakiej formie ma odbywa si przejazd grupy.

58

PRZEPISY PRAWNE A WDROWANIE

Rozporzdznie Rady Ministrw w sprawie okrelenia warunkw bezpieczestwa osb przebywajcych w grach, pywajcych, kpicych si i uprawiajcych sporty wodne z dnia 6 maja 1997 r. - Dz.U. z 1997 r., nr 57, poz. 358, Rozporzdznie Ministra Spraw Wewnetrznych w sprawie okrelenia zasad korzystania z wd granicznych oraz uprawiania turystyki w strefie nadgranicznej z dnia 7 padziernika 1991 r. - Dz.U. z 1991 r., nr 93, poz. 416 z pn. zm., Rozporzadzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001r. w sprawie warunkw i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoly i placwki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. Nr 135, poz. 1516).

59

60 Pocztkujcy w km rednio zaawansowani w km Zaawansowani w km Tempo w km/h 7 8 10 12 15 20 8 10 12 15 18 25 9 12 14 18 21 30 2,5 3 3 3,5 4 4,5 16 20 25 36 33 46 20 25 30 45 40 57 24 30 35 54 46 60 3 3,5 4 4,5 4 4,5

Tab. 1 Przyblione normy tempa i odlegoci marszu w km (wg Bilika zmienione)

Wycieczka

Wiek uczestnikw

Jednodniowa

6-7 8-9 10-11 12-13 14-15 16-18

Dwudniowa

10-11 12-13 14-15 16-18

Trzydniowa

14-15 16-18

Tab. 2 Przyblione normy jazdy rowerem (km) i tempa (km/h) (wg Bilika zmienione)
Pocztkujcy w km rednio zaawansowani w km Zaawansowani w km Tempo w km/h

Wycieczka

Wiek

Jednodniowa

Dwudniowa

Trzydniowa

10-11 12-13 14-15 16-18 10-11 12-13 14-15 16-18 12-13 14-15 16-18

20 28 40 56 32 44 56 88 60 74 140

25 35 50 70 40 55 70 110 75 90 140

30 42 60 84 48 66 84 132 90 106 168

7 8 9 10 7 8 9 10 8 9 10

61

62 Norma dla chopcw 13,5 16,2 19,0 20,0 20,7 21,3 24,7 10,1 12,1 14,3 15,0 15,5 16,0 Norma dla dziewczt

Tab. 5 Norma obcienia bagaem turystycznym dla dziewczt i chopcw (maksymalnie) w zalenoci od wieku, wedug T. oboewicza (zmienione)

Wiek

Ciar ciaa

12-13 14 15 16 17 18 19-23

40,6 48,7 57,2 60,1 62,0 64,0 68,7 +/- 5,3

Gdzie szuka rzetelnych informacji krajoznawczych Regionalne Pracownie Krajoznawcze PTTK, czasopismo Poznaj Swj Kraj, Regionalne i Lokalne Organizacje Turystyczne, punkty Informacji Turystycznej, Oddziay PTTK, Schroniska PTSM.

Gdzie nocowa baza turystyki aktywnej PTTK (schroniska, stanice wodne, campingi, domy wycieczkowe), schroniska szkolne i schroniska PTSM, stanice ZHP, gospodarstwa agroturystyczne, campingi, domy wycieczkowe. Odznaki PTTK W PTTK kada dyscyplina turystyki ma system odznak przyznawanych za doskonalenie wiedzy i umiejtnoci w jej zakresie. Odznaki mona zdobywa w grach i na nizinach, wdruj pieszo i na nartach, jadc rowerem i pync kajakiem, poruszajc si konno, biegajc z busol, a nawet jadc samochodem. Doskonaleniu wiedzy i umiejtnoci krajoznawczych suy zdobywanie regionalych odznak krajoznawczych oraz odznaki krajoznawczej polski PTTK.
63

WARTO PRZECZYTA: ABC organizatora i wychowawcy placwek wypoczynku dzieci i modziey, Barg S., Jankowski R., 1995, Pozna. Bezpieczestwo na wycieczkach szkolnych, oboewicz T., Jdras A., 1998. Edukacja Dzi Jutro, Denek K., 2006. Geografia atrakcji turystycznych Polski, Kruczek Z., Sacha S., 1997, PROKSENIA, Krakw. Krajoznawstwo i turystyka w szkole: praca zbiorowa, oboewicza T., 1985, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. Kurs Organizatora Turystyki , Bielecki K., Wgrzycka W., Zajc D. M., Oddzia Miejski PTTK w Radomiu, Radom, 2000. Na turystycznych szlakach Polski, Denek K., 1996, Toru. Podrcznik pierwszej pomocy, Buchfelder M., 1993, Warszawa. Poza awk szkoln, Denek K., 2002, Wydzia Studiw Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ERUDITUS, Pozna. Sakwa wczykija, Sosnowski S., Stykowski J., 1988, Modzieowa Agencja Wydawnicza, Warszawa. Szkoa Turystyki Grskiej, Skibicki Z., 2005, Wydawnictwo Skibicki, Poznaj wiat. Szkoa Turystyki Kajakowej, Skibicki Z., 2005, Wydawnictwo Skibicki, Poznaj wiat. Szkoa Turystyki Rowerowej, Skibicki Z., 2006, Wydawnictwo Skibicki, Poznaj wiat. Turystyka i krajoznawstwo w szkole: poradnik, Gordon A., Boguszewski M., Matusiak-Gordon E., 2002, Zarzd Gwny PTTK, SKAUT.PL, Warszawa. W krgu edukacji, krajoznawstwa i turystyki w szkole, Denek K., 2000, Wydzia Studiw Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ERUDITUS, Pozna.

64