Zabezpieczenie akumulatora

2102

Gdy napicie akumulatora opadnie

poniej ustawionej granicy, obcienie

Waciwoci: prosta konstrukcja bardzo may pobr prdu moliwo regulacji progu wyczania wbudowany ukad dodatniego sprzenia zwrotnego zwiksza jcy pewno wyczenia

Do czego to suy?
aden akumulator nie powinien by rozadowany do zera. Gbokie roza dowanie zdecydowanie skraca ywot no akumulatora. Szczeglnie dotyczy to akumulatorw kwasowych, ale iza sadowe nie lubi by cakowicie roza dowane. Ten prosty ukad znakomicie zabez piecza akumulator przed przypadkowym cakowitym wyadowaniem.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 4/96

51

Gdy napicie akumulatora opadnie poniej ustawionej granicy, obcienie zostanie odczone.

Jak to dziaa?
Schemat ukadu zabezpieczenia aku mulatora przedstawiono na rysunku 1. Normalnie, gdy napicie akumulatora jest pene, przewodzi tranzystor polowy T1, wobwodzie PR, R1, DZ pynie prd, atranzystor T2 jest otwarty. Na picie na bramce tranzystora T1 jest rwne napiciu zasilajcemu ijest on wpeni otwarty. Jego rezystancja (za lenie od typu) wynosi uamek oma, co umoliwia pobr prdu nawet rzdu kil ku...kilkunastu amperw. Gdy napicie akumulatora si zmniej sza, przez diod DZ pynie coraz mniej szy prd iwpewnym momencie tran zystor T2 zaczyna si zatyka. Napicie na bramce T1 zmniejsza si ronie te wic rezystancja T1. Napicie wyjciowe spada. To powoduje dodatkowe zmniej szenie prdu diody Zenera iszybkie za tkanie tranzystorw T2 iT1. Doczenie diody Zenera do ujemnej szyny wyjcio wej, anie wejciowej daje kilka korzy ci. Po pierwsze, zapewnia wystpienie dodatniego sprzenia zwrotnego, ktre radykalnie przyspiesza proces wycza nia. Bez dodatniego sprzenia zwrot nego ukad byby praktycznie bezuy teczny, bowiem przy powolnym spadku napicia akumulatora tranzystor T1 za mykaby si te stopniowo iwtedy przy wikszych prdach obcienia wydzieli aby si na nim moc wiksza ni dopusz czalna moc strat. Naleaoby te wtedy stosowa duy radiator. Dziki dodatnie mu sprzeniu zwrotnemu wyczanie nastpuje stosunkowo szybko inie gro zi przegrzaniem tranzystora. Po drugie, ukad zabezpieczajcy po zatkaniu tranzystora T1 zupenie nie po biera prdu, co dodatkowo zabezpiecza akumulator (co prawda wczasie nor malnej pracy pobr prdu przez ukad

te jest znikomy, mniejszy ni 0,1mA). Poniewa wukadzie wystpuje do datnie sprzenie zwrotne, po docze niu napicia zasilajcego ukad mgby nie wystartowa. Obecno kondensa tora Czapewnia pewny start. Zabez piecza te przed wyczeniem pod wpy wem krtkich pikw prdu obcienia. Jednoczenie obecno tego kon densatora spowalnia proces wyczania do okoo 0,5 sekundy, co jednak nie ma praktycznego znaczenia. Po obnieniu si napicia poniej okrelonego poziomu (nastawionego przy pomocy potencjometru PR) ukad wycza si na stae inie wczy si sam nawet gdy napicie akumulatora wrci do normalnej wartoci. Dlatego wukadzie zastosowano przycisk Spozwalajcy wkadej sytuacji otwo rzy tranzystor T1. Jeli napicie zasila jce bdzie za mae, to po zwolnieniu przycisku tranzystor T1 znw si zatka iobcienie ponownie zostanie od czone.

WYKAZ ELEMENTW
Rezystory R1: 39...51kW R2: 1MW PR: 100kW Kondensatory C: 470nF Pprzewodniki DZ: 6,8V T1: np BUZ10, BUZ11 T2: BC558 Rne S: microswitch

Monta iuruchomienie
Ukad moe by zmontowany na ka waku jakiejkolwiek pytki uniwersalnej. Wegzemplarzu modelowym zasto sowano bardziej zwarty monta prze strzenny dziki maej objtoci moe by atwo wbudowany do praktycznie kadego urzdzenia zawierajcego aku mulator. Wmodelu zastosowano nie wielki radiator wykonany zkawaka bla chy. Jest on potrzebny tylko przy pr dach obcienia powyej 2A. Po zmontowaniu istarannym spraw dzeniu zgodnoci ze schematem naley ustawi prg wyczania. Najpierw naley wyczy zabezpie czenie, czyli ustawi potencjometr PR suwakiem wstron wyprowadzenia po czonego zdodatni szyn zasilajc. Do wyjcia naley podczy woltomierz lub arwk. Nastpnie naley doczy napicie rwne potrzebnemy napiciu wyczania ipowoli pokrca potencjo

metrem PR a do zadziaania obcie nia. To wszystko. Wnielicznych przypadkach, przy wsppracy zjakimi egzotycznymi ob cieniami by moe potrzebne bd dodatkowe kondensatory elektrolityczne lub (i) ceramiczne 100nF umieszczone na wejciu iwyjciu, zabezpieczajce przed samowzbudzeniem. Zwykle nie s one konieczne. Ukad wzasadzie jest przeznaczony do wsppracy ztypowym, 12wolto wym akumulatorem. Jeli miaby wsp pracowa zakumulatorem omniej szym napiciu naley wymieni diod DZ lub nawet j zewrze isprawdzi, czy przy takim napiciu tranzystor T1 jest cakowicie otwarty. Niektre egzem plarze, czy typy tranzystorw MOSFET, do penego otwarcia wymagaj napicia bramki wgranicach 8V. Wtakim wy padku naleaoby wymieni tranzystor T1 na taki, ktry otwiera si wpeni ju przy napiciu bramki rzdu 3...4V nie kiedy takie tranzystory maj wozna czeniu literk L(Logic), bowiem prze znaczone s do wsppracy zcyfrowy mi ukadami logicznymi zasilanymi zwyk le napiciem 5V. Ukad mona bardzo atwo przerobi, aby przerywana bya szyna dodatnia, anie ujemna, ktra zwykle peni rol masy. Wymaga to zastosowania tran zystora T1 zkanaem P(wtedy T2 NPN, dioda DZ wczona odwrotnie). Pomimo niewtpliwych zalet przerywa nia szyny dodatniej, przy wikszych pr dach proponujemy jednak ukad zry sunku 1, poniewa tranzystory MOSFET zkanaem Pmaj gorsze parametry (wiksze rezystancje) ni te zkanaem Nis trudniej dostpne. Piotr Grecki

Komplet podzespow jest dostpny w sieci handlowej AVT jako "kit szkolny" AVT2102.

52

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 4/96