Zrodla prawa w Polsce:

Zrodla prawa:
- znaczenie materialne: czynniki, ktre ksztaltuja normy prawne, np. spoleczne - znaczenie formalne: (fontes iuris oriundi -> zrodla powstania prawa), szczegolne formy wyrazenia woli przez prawdawce dzieki ktrym normy maja moc prawa np. zwyczaj, ustawy i inne akty wladzy panstwowej, umowy miedzynarodowe, ustalone zasady prawne, ustalone przez nauke - znaczenie poznawcze: (fontes iuris cognoscendi -> zrodla poznania prawa, np. hagiografia

Okresy: 966-1138 monarchia wczesnofeudalna prawo zwyczajowe (dosyc mocne). Mialy by wydawane
statuty np. przeciw wielozenstwu (bardziej Krzywousty) rodla poznania prawa: - kroniki np. Gall Anonim, Thietmar - opisy podrozy- Ibrahim Ibn Jakub - kalendarze (roczniki)

1138-1320 rozbicie dzielnicowe

- prawo polskie- zwyczaj najwazniejszy (roznicuje si), w trakcie rozbicia roznicuje si- w poszczegolnych dzielnicach sady monarsze Zrodla prawa stanowionego: - przywileje wydane przez monarche * jednostkowe, poszczegolne * generalne- dla calych dzielnic, kategorii ludzkosci 1. Ksiga elblska: Fundamentalne zrodlo. Najstarszy zwod prawa polskiego, Prawo Polakow Odkryta w wieku XIX. Powstala przed rokiem 1320. Pochodzi z przelmu XIII i XIV wieku. Jest to zbior zwyczajowego prawa polskiego. Zwiazana z personalnoscia prawa. Nie by ro prawnik i nie popisywal si Rzymem: - ustroj sadow - postepowanie sadowe - zagadnienia z prawa prywatnego - prawo karne Wida rozwarstwienie klasowe- instytucja miru. Mir mowi o sciganiu przestepstw z urzedu. Bya sankcja publiczna i prywatna. Placona za zaklocenie pokoju- droga publiczna, targowisko. Droga publicznapodwojna kara. Mir miejsciowy: mir drogi publicznej i mir drogi wiejskiej. Mir targowiska i mir karczmy (mir negatywny). Mir osobowy: kobiety. Bya mozliwosci odprzysiezenia si. Ordalia- sady boze: Mona uruchomic z braku swiadkow i dowodow. - pojedynek sadowy - proba zelaza (stapanie i niesienie) - proba zimnej wody- czystosc, przyjmuje czy nie, do czarownic tez igly i wagi Walczono bronia pozwanego. Bya mozliwosc zastapienia w pojedynku. Najorzej karana zdrada (po pojedynku kamieniowanie, odprzysiezenie samodwunast). Ksiega elblaska zwraca uwage, ze ordalia sa starsze ni ona. Instytucja sladu: - jak pochowa si zabitego -> kara (zatarcie sladu) - trup pod wsia (cala wies dpowiedzialna) Odpowiedzialnosc zbiorowa - jeeli wies wskaze wies -> pojedynek, wies oskarzy rod- pojedynek lub kara. Rod oskarzy jednostkepojedynek lub pieniadze.

Jak chlopi znajda albo scigaja sprawce (nie ma kary). Gonia przez wiesc do nastepnej wsi. Nastepna goni. Jak przerwie ponosi kare -> instytucja sladu. Instytucja poczatku: dowiedzenie, ze zostalem napadniety. (Obrona konieczna)-> prototyp Sredniowieczne prawko karne abstrahuje od podmiotowej odpowiedzialnosci. Przestepwstwo- tylko jak cos si stanie. Sredniowiecze nei rozumie winy umyslnej, nieumyslnej czy przypadku. Cos si stanie i koniec. Nie znali konstrukcji usilowania. Usilowanie -> zamysl, dzialanie, bez skutku. Nie rozumieli kontratypow: - stan wyzszej koniecznosci - dzialanie w ramach uprawnien - dobra wyzszego rzedu za dobro mniejszego Obrona konieczna: Musi by wspolmiernosc. Musi by zamiar bezposredni. Zamach musi by bezprawny. W instytucji poczatku nie ma wspolmiernosci.

2. Ksiega henrykowska:
Powstala w dwoch etapach na przelomie XIII i XIV wieku. Klasztor cystersow w Henrykowie. Spisana po lacinie. Jest to ksiega uposazen. Opisywano jaka droga klasztor nabywal dobra. Pisano w calosci niektre przywileje ksiazece- Henryka Brodatego. Niektre dotyczace lokacji wsi. Sa czeste deklaracje, ze jest to prawda. Mogl by to material w procesie dowodowym- jak klasztor nabywal dobra. Obawiali si dzialania prawa blizszosci. Wlasnosc klasztorna- rozna akty nabycia ziemii. Spisane sa relacje ludzi np. opata Piotra, ale tez chlopow. Ma charakter kroniki. Widac panorame narodowosciowa Slaska. Widac funkcje prawodawcze i sadowe ksiecia. Mowi si o wiecu. Mowi si o sposobie nabycia wlasnosci -> najsilniejsze dziedziczenie. Widac wlasnosc zakupna. Dobra dziedziczone- ojcowizna. Do sprzedania zgoda rodu. Dobra nabyte np. z laski ksiecia. Jeeli je si sprzeda, to rod nie moe zadac zwrotu. Typowy przywilej lokacyjny- organizator wsi dostal najwiekszy areal zwolniony z danin. Ma rwnie prawo do karczmy i mlyna. To prawo jest dziedziczone i zbywalne. Nowa wies -> wolnizna przez 14 lat. W okresie rozbicia dzielnicowego debiutuje w Polsce prawo niemieckie. Lokacja wsi odbywa si na prawie magdeburskim Sachsenspiegel- spis prawa zwyczajowego. Ustroj sadow i prawo sadowe. Inne zrodlo Weichbild. To prawo uwaza si za spolszczone. 3. 4. Kroniki- Wincenty Kadlubek Wyroki sadowe i umowy

Pouczenia prawne (prawo niemeickie): - czasem organ nie wiedzial jak roztrzygnac. Zwrcalo si do matki- Magdeburg. Prosza o roztrzygniecie kwestii. Sa to pouczenia prawne, ktre sa zrodlami prawa. Ortyle- wzorcowe wyroki. Mona wyroznic osobne prawo: - prawo kanoniczne: Mona wiec mowic o prawie rzymsko-katolickim. Po chrzcie naplywaja duchowni. Misjonarze buduja zreby Kosciola. Przybywaja duchowni, ktrzy posluguja si znanym prawem kanonicznym. W Polsce byo tylko prawo zwyczajowe. Drugi kanal wplywulegaci papiescy. Przewodnicza synodom. Upraszczaja prawo.

- wyjazdy Polakow na studia zagraniczne- prawnicze np. Wincenty Kadlubek. Mysli kategoriami prawa rzymskiego i kanonicznego. Inni kronikarze wzorowali si na Kadlubku. - osobna warstwa- prawo zydowskie. Przwyileje- pierwszy przywilej rok 1264

1320-1454 monarchia stanowa

Zrodla prawa: - metryka koronna - kronika Dlugosza i Janka z Czarnkowa - spisy - formularze czynnoi prawnych - ksiegi sadowe (rejestry pozwow czy swiadkow) - prawo polskie (ziemskie-szlacheckie) Dominuje prawo zwyczajowe. Prawo zaczyna by spisywane. Statuty Kazimierza Wielkiego: Proba spisania prawa zwyczajowego. Uwazal, ze jednolite prawo jest czynnikiem konsolidujacym. Chcia: a) zebrac b) uwspolczesnic Widac u monarchy chec oparcia na Rzymie i kanonicznym, Kodyfikowal rwnie prawo koanoniczne Statuty ok. 1360 roku: - statut wielkopolski: tylko czesc prawa Wielkopolski - statut malopolski: tendencje nowatorskie (Statuty KW) - kodeks dzikowski Lex retro non agit Nikt nie moe czerpac korzysci z bezprawia Nikt nie moe zostac pozbawiony swego prawa Nikomu nie mona odmowic prawa do obrony Bezstrononnosc Zabicie szlachcica 60 grzywien, obciecie 30, rana 15 Zabicie czyjejs matki najpierw za prostytutke niekarane, potem karane. Szczucie psem- jeeli przysiagl, ze nie szczul jest zwolniony. O lajaniu i sromoceniu: o szkurwyszynu (60 grzywien, odszczekanie, dowiesc) Nagana szlachectwa (zarzut braku szlachectwa) -> szlachcic: zawolanie, herb 1. Klotnie- odwolywano 2. Swiadomy zabieg w procesie sadowym 3. Proba po zabicie -> obnizenie stawki 4. Szlachectwo sedziego po niekorzystnym wyroku 5. Usuniecie wspolkonkurentow od spadkobrania - mona byo kwestionowac prawe pochodzenie - zarzucic chlopstwo, rzemioslo - odmowic pozwu pisemnego - kwestionowanie dobrego imienia -> jestes zlodziejem

Nagana na ojce -> nagana na dzieci. Nagana na meza -> nie dotyczylo zony Naganiony tracil mir rycerski. Wszyscy mog go uwazac za brak. Naganiony musi udowodnic. W Malopolsce mogl nagonic tylko szlachcic, w Wielkopolsce kady. Sankcja za bezpodstawne: - wyrwanie jezyka - potem kara pieniezna

- kodeks szcawinski Oba odwzorowywaly zwyczaje. Zdecydowana wiekszosc to prawo karne. Odegraly znaczna role. Byy uzueplniane w kilku formach- ekstrawaganty. Dodawano tez prejudykaty (oryginalne wyroki). Innym sposobem byo opracowywanie nowych redakcji statutow. Statut KW wszedl w statut Laskiego z 1506 roku. Przejmowano pewne zasady prawa rzymskiego. - statuty wydawane przez sejm walny: statut warcki, statut piotrkowski - krol -> przywileje indywidualne i generalne: - przywileje nieszawskie (1454) - edykty (tyczyly si spraw wyznaniowych) - dekrety (sprawy handlowe i celne) - ordynacje np. wydobycie soli - pojawiaja si rwnie normy partykularne- uchwaly sejmikow (lauda sejmikowe) Osobna sfera jest Mazowsze: statuty wydawana przez ksiazat Osobna sfera jest Rus Koronna: prawo ruskie - prawo miejskie: - Sachsenspiegel i Weichbild - ortyle i pouczenia prawne - wilkierze (ustawy miejskie). Wydawane sa przez Rade Miejska. Czasami rwnie z udzialem monarchy. W jednym wilkierzu moglo by kilka galezi prawa. Czasem sa przepisy o jednej dziedzinie prawa. Wydawane czasami ad hoc (jakas zaraza). - statuty cechowe (widac wszechstronna dzialalnosc cechu) np. wojskowa, religijna, spolecznocharytatywna - prawo wiejskie: - zalezy czy na prawie polskim czy niemieckim - prawko koscielne: za Henryka Kietlicza wielka akcja ustawodawcza - prawo koscielne: - zbiera si normy (proba kodyfikacji)- Synodyk Jaroslawa - chronoliczne zestawienie statutow - dekretaly papieskie Rownolegle i swiadome akcje: - statuty KW - UJ - synodek Jaroslawa - prawo zydowskie: - przywileje monarsze

1454-1795 Rzeczpospolita szlachecka

Krzyzuje si wiele systemow prawnych. - prawo ziemskie: nadal wzny zwyczaj, brak kodyfikacji - ustawy sejmowe: Czas: - konstytucje wieczyste - konstytucje czasowe (obowiazuja jakis czas) Terytorium: - dla calego panstwa - dla czesci panstwa (Wielkie Ksiestwo Litewskie) VOLUMINA LEGUM: zbiory praw - zbiory konstytucji 10 tomow -> ostatni wydany w latach 50 XX wieku -> ustawodawstwo sejmu grodzienskiego - krol -> dekrety, uniwesaly, ordynacje - nowa rzecz: artykuly wojskowe - postanowienia (funkcje marszalkow) - seantus consulta, 1573- artykuly henrykowskie (obecnych 16 przy monarsze) Kontrola! Wydawali zalecenia, ktre zaczely mie moc wiezaca. - artykuly hetmanskie -> przepisy wydawna przez hetmanow na czas konretnej kampanii - artykuly marszalkowskie -> przepisy porzadkowe w miejscu sejmow czy na dworze krola - normy partykularne - lauda sejmikowe - ordynacje staroscienskie (terminy czynnosci sadow) - ordynacje wojewodzinskie Kodyfikacje i projekty kodyfikacyjne: 1506 statut laskiego: opracowany w kancelarii koronnej przez Jana Laskiego Dwie czesci: - czesc polska Zbior praw w snesie chronoligcznym. Nie jest to kodyfikacja. *umowy miedzynarodowe * umowy miedzystanowe * prawo zwyczajowe Uznano ten material za obowiazujacy. - czesc niemiecka Zrodla prawa niemieckiego (najwazniejsze dla Polski) Sachsenspiegel, Weichbild, prawo lubeckie, prawo rzymskie (summa Rajmunda) Prawo rzymskie byo systemem subsydiarnym prawa niemieckiego. Sedzia w przypadku luki mogl siegnac do rzymskiego. W prawie koronnym -> subsydiarnosc prawa litewskiego 1523 formula procesus: postepowanie procesowe i egzekucyjne To bya czastkowa kodyfikacja (jedyna, ktra bya do rozbiorow) Dazyla do uproszczenia. Wnosi do prawa ziemskiego apelacj! Znosi prototyp apelacji -> naganne sedziego. Jest to wynik polskiej mysli prawniczej.

Nagana sdziego: Stopniowo zastepowana przez apelacje. Nagana sedziego: proces nowozytny na fundamencie prawa rzymskiego i nowozytnego. Doprowadza do procesmiedzy sedzia i naganionym. Roznica miedzy nagana i apelacja: - w wyniku apelacji musi by wyrok I instancji - w wypadku nagany nie musi by wyroku, moe by projekt wyroku. Wyrok moe by czastkowy. Po jakims etapie. Apelacja -> srodek przeciwko wyrokowi Nagana -> gdy zarzut personalny. Gdy w sposb swiadomy sadzil niesprawiedliwie. Pierwotnie uwazano za zniewage. Kto moe naganic: - w Polsce kady, ktrego to dotyczy. Naganiac mona wszystko i wielokrotnie podczas jednego procesu. Przedmiot wyroku: wszystko. Przy naganie zachowywano pewna forme: - najpozniej w momencie wydania wyroku przez sedziego - naganiano stajac - rzucano drogi kocz np. gronostaj przy lewej nodze sedziego -> jak cos to przepadal - scisla formula slowna Skutki nagany: - sprawa podstawowa ulega zawieszeniu - nowy proces (nagana) -> proces wytacza si sedziemu Pozniej zaczyna przechodzic do wyzszej instancji. Sedzie dopki si nie oczysci nie moe orzekac. Sedzia mogl wystepowac z wnioskiem wzwrotnym bezpodstawne oskarzenie Instancja: - ide do sadu bezposrednio wyzszego Postepowanie -> zwykle postepowanie, jednak dowody tylko z poprzedniego. Skutki procesu nagannego: * sedzia przegrywa: - wyrok absolutnie si nei utrzymuje - by usuwany z funkcji sedziego - odtad nie mogl bys swiadkiem w procesie - zwracal kocz - placi kara stronie naganiajacej *sedzia wygral: - wyrok si utrzymuje - odzyskuje funkcje - zatrzymuje kocz Nagana a apelacja: - wspolistnialy - potem przenosznie do instancji wyzszej - od polowy XV wieku -> kwestionowanie tylko wyroku - obowiazek przed sadem wyzszej instancji wypadl 1538 -> nagana wraca

Apelacja -> wyrok Nagana -> ukaranie sedziego 1578 -> ustawa o Trybunalu Koronnym - apelacje i oskarzenia ida do Trybunalu 1532- specjalna komisja opracowala calosciowy zbior. Korektura prawa: dojrzaly projekt kodyfikacyjny 1. 2. 3. 4. Ustroj panstwa. Ustroj sadu. Prawo cywilne. Prawo procesowe.

Czolowy projekt europejski. Zostala w 1534 odrzucona przez sejm. By to projekt nowatorski. Skala nowosci porazila szlachte. Akcent prokrolewskie i prosenackie. 1778- zbior praw sadowych Andrzeja Zamoyskiego 1776- Poniatowski przedstawil projekt kodyfikacji praw. Sprytnie podrzucil Zamoyskiego. Zrodla: statut laskiego i III statut litewski Mia by bez ustoju jednak zrobil i sejm odrzucil - zbior storpedowal ambasador rosyjski - zaniepokojony nuncjusz apostolski - odsuwal od udzialu szlachte bez ziemi - sprzeciw Litwinow, ktrzy strzeli swojej kodyfikacji - krol zaszantazowany przez Ruska 1791-1792 Kodeks SA Poniatowskiego Art. 8 konstytucji mowil o tym. Dwie komisje koronna i litewska. Kodeks to zbior projektow roznych prawnikow 1792 -> wojna przerwala - prawo litewskie: Na Litwie specjalne warunki. Wczesniej tylko prawa zwyczajowe i przywileje. Dazyli do dezintegracji terytorialnej (wiele ksiestewek ruskich). Trzeba bya jednolitego prawa. Chcieli podkresli odrebnosc w Unii P-L. Przezywali wzrost gospodarczy. Chcieli przezczepienia przepisow przywilejow. Prady odrodzeniowe: humanizm, reformacja W Koronie monarcha jest ograniczony. Na Litwie jest panem przyrodzonym. 1529- I statut litewski: 300 artykulow: ustroj, sady, prawo prywatne, prawo karne Dwa zywioly prawa zwyczajowego: - prawo litewskie - prawo ruskie -> bardzo dobre zbiory. Litwini przejeli i nie niszczyli - elementy prawa polskiego (ustoj) - elementy prawa kanonicznego (wschodni i zachodni) 1566- II statut: Opracowany w jezyku ruskim i lacinskim. To ju przyzwoita kodyfikacja. 568 artykulow w 13 rozdzialach.

Brali udzial tez romanisci. Przeniesli z Rzymu szereg wzrocow np. kara worka za ojcobostwo i matkobojstwo. Ogromny postep w legisjlacji. 1588- III statut: Komisja kodyfikacyjna + kancleria monarsza + zjazdy litewskie + sejmiki litewskie 488 artykulow -> 14 rozdzialow, bardzo wiele dziedzin Zostal napisany w jezyku ruskim. Nie wspominaja o Unii P-L. Chca si przez prawo wyroznic. To co wartosciowe brali z prawa koronnego. Przejeli przywileje szlachecie. Sa tez nrmy zaczerpniete ze statutow KW. Obowiazywalo do 1840. Dopiero Mikolaj I zniosl. Niektre przetrwaly do 1917. Najpopularniejsze byy wydania polskie. Litwini si polonizowali. IXX w. wydane po polsku i po litewsku I monarcha II obrona III przywileje Nie ma zdania o Unii. Dedykacja Lwa Sapiehy do szlachty. Bral aktywny udzial przy III statucie. - komisja kodyfikacyjna - sejmiki litewskie - koronowanie ksiecia Wolnosc punktem wyjscia dla Sapiehy. Uwaza, ze glupstwem jest odeprzec nieprzyjaciela zewnetrzengo, a nie odeprzec wewnetrznego. Rola prawa -> munsztuk dla zuchwalca Mamy prawa, aby by wolnymi. Wartosci dla poczciwego czlowieka -> bezpieczenstwo Jest ubezpieczenie przez prawo. Monarcha w tym panstwie jest zwiazany prawem. Dziala w granicach prawa. Wzywa do znajomosci prawa. Mowi o przeszkodach w znajomosci prawa. Stosunek do Unii: Nie dla Unii: - zobowiazanie hospodara do odzyskania wszystkiego co WKL utracilo. Nawiazanie do Ukrainy. - sejm litewski -> unia przewidywala jeden wsplny sejm - zakaz nadan dla cudzoziemcow, zagranicznikow i sasiadow Tak dla Unii: recepcja ustroju - wolnosc religii - neminem captivabimus nisi iure victum - prejudykaty o swiecy - idee Jana Frycza Modrzewskiego Plebej zabija szlachcica: - ilu dowiedzie si wine tylu kara smierci -> 3 glowy za 1 - napad plebejow na szlachcica -> wszyscy smierc

- zranienie -> uciecie reki, jak ciezkie zranienie to smierc Szlachcic zabija plebeja: - kara smierci bardzo wiele warunkow, nawet zlamanie solidarnosci stanowej, swiadkowie, itd. - odszczekanie -> statuty KW Bekarty: - I -> niewienczalna/ nieslubna zona = B M-K -> nie ma formy Dopiero od soboru trydenckiego - II -> superbekarty -> kochanka, nawet jak potem ja poslubi to nawet nastepne dzieci to bekarty - III -> wyrzekl si ojciec Odrzucano legitymizacja dzieci po zawarciu zwiazku malzenskiego. Rzymianie wymyslili legitymizacje dzieci przez akt cesarski. Nasciturus -> ochrona dziecka poczetego: 1. Kto brzemienna szlachcianke doprowadzil do poronienia: - nawiazka -> kara za zranienie - roku w wiezenie - publiczna pokuta Chroni si kobiete. 2. Matka i plod: - glowszczyzna za kobiete - kara smierci za dziecko Chroni si kobiete. 3. W ciazy skazana na smierc. Ratuje si dziecko. Po urodzeniu kara. 4. Zabicie bekarta -> tylko glowszczyzna jak za plebeje. 5. Kobiete za dzieciobjstwo karze si lagodnie -> szok po porodzie.

Nagana szlachectwa: - dwoch swiadkow - jeeli rod wygasl -> dwoch z sasiedztwa - jak ktos nieslusznie -> 20 tyg. wiezienia, blad -> bo byo 12 Recepcja z Rzymu -> kara worka: Kary z udzialem zwierzat. Wida rozdwik midzy sankcj za zabicie rodzica i za zabicie dziecka. Za zabicie rodzica -> smierc, infamia, nie ma dziedziczenia. Poena cullei -> kara worka Karany rwnie pomocnik. Ostry sposb pozbawienia zycia. Jest otoczenie gleboka symbolika. Ju w II statucie poena cullei. Symbolika w Rzymie: Pies-> pogarda Zmija-> po naradzeniu zabija matke Malpa -> znieksztalcenie czlowieczenstwa Kogut -> symbol przemocy wobec tego samego gatunku Izolacja od wody, od ziemi, od powietrza. Symbolika skory wilczycy -> bestia Drewniane buty -> izolacja od ziemi.

Kary z udziaem zwierzat w Rzymie: - wydanie na pozarcie -> dezerterzy, ktrzy nie sa obywatelami - zbiegli niewolnicy - rozerwanie przez rydwany (tak jak Piekarski) W Polsce za Lokietka wloczenie konmi pod szubienice. Kary huncwot (noszacy psa) - wiazanie sedziego za nogi i przywiazywanie wilka - niewiernym zonom psy do piersi Kary odzwierciedlajace: - spalenie podpalacza - zranienie -> talion Jak Zyd przechodzil na chrzescijanstwo -> nobilitacja Opieka: - opieka nad malotnimi 3 zrodla opieki: - tutela testamentaria -> ojciec mogl zlecic kazdemu komu chcial (najsilniejszy opiekun). - tutela legitima -> krewni (ustawa) -> bracia ojca, nie wylacza kobiet - tutela dativa -> gdy nie ma krewnych. Opieka nadana. Sad nadaje opiekuna.

- prawo miejskie: Zjawisko- brak kodyfikacji. Wykorzystuje si jak ustawe prywatne traktaty prawne. Stosuje si opracowanai prywatne. Niektre dziela stosowane jak ustawa. Bartomiej Groicki-> jeden z prywatnych ustawodawcw. Bartomiej Groicki: - aktualne Zwierciadlo Saskie, Weichbild - w tym okresie pewne wybitniejsze opracowania prawnikow zyskuja range ustawy -> prym Groicki Urodzi si ok. 1519, a zmarl przez 1605 Prawdopodobnie ksztalcil si w Akademii Krakowskiej. By przede wszystkim praktykim, a nie teoretykiem. Znal prawo miejsckie: - pisarz w sadzie wyzszym prawa niemieckiego - pisarz w krolewskiej komorze celnej w Krakowie Glowne dziela: - artykuly prawa magdeburskiego - tytuly prawa magdeburskiego - postepek okoo karania na gardle - obrona sierot i wdow - ustawa pacej u sdw w prawie majdeburskim - Porzdek sdw i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej Chcial przyblizyc Weichbild i Zwierciadlo Saskie. Pisal po polsku. Chcial ustanowic stosunki panujace w sadach miejskich w Polsce. Zrodlem jest tez Pismo sw, prawo polskie, prawo rzymskie. Groicki pisze, ze nie ma opracowania prawa magdeburskiego w prawie polskim. Pisal po polsku. Uwaza, ze prawo powinno by spisane w jezyku uzytkowym. Urzednicy sa nieswiadomi prawa, nie znaja zrodel. On odtwarza i przybliza, a nie tworzy. Porzdek sadow i spraw miejskich prawa magdeburskiego w Koronie Polskiej: 1. Wyklad na temat uczestnikow postepowania sadowego.

2. 3. 4.

Wyklad na temat poszczegolnych sadow w prawie miejskim. Proces. Prawo karne miejskie.

Groicki zwraca uwage, ze nie mona zrozumiec prawa niemieciego bez prawa rzymskiego. Mowi o subsydiarnosci prawa rzymskiego wobec niemieckiego. Prawo -> nauka, ktra dazy do dobra przeciw zlu. Hamuje zuchwalstwo zlych ludzi. Nakazy prawa przejete z Rzymu: nakazami prawa jest y uczciwie, nie krzywdzi drugiego, odda kademu to, co mu si naley. Wg. niego prawo to postanowienie od zwierzchniego prawa: - prawo boskie -> Biblia. Prawo Boze jest najlepsze - prawo ludzkie duchowne oraz swieckie. Swieckie: Miejskie Wojenne Ius gentium Ziemskie Itd. - prawo przyrodzone: prawo naturalne jest tym co stworzyla natura i podlegaja mu wszystkie istoty. Uwaza, ze prawo mageburskie jest ju miejskim prawem polskim. Nie powinno by uwazane za obce. Uwaza, ze Polacy sa wolni od cesraskiego (rzymskiego). Jednak tam gdzie luka uciekaja si do cesarskiego. Stosowano kare worka. Wg. prawa magdeburskiego za cudzolowstwo jest smierc. Za zabicie dziecka -> zakopanie zywcem i przebicie palem. Sady jednak raz wydaja wyroki smierci za cudzolowstwo. Innym razem jednak rezygnuja. Kiedy udowodnione zabojstwo dziecka to bardzo czsto stosuja. Procesy o czary: - najwiecej przed sadami miejskimi - ostatecznie w XVIII w. -> sady koscielne. Biskupi chca wykluczyc -> miejskie i wiejskie nie znaja si na prawie - wiecej procesow w Krolestwie Polskim 1776- Konstytucja, ktra zakazuje kary smierci i tortur w procesach. Czarownica -> wspolzyje z szatanem. 90% kobiety. Przeslanki uniewinnienia: kobieta nie przyznala si na torturach oraz oskarzyciele byli spokrewnieni i spoinowaceni. Czarownice -> psucie mleka, piwa. Mog podniesc mezczyzne. Diabel ma polepszac sytuacje materialna. Diabel ma sine rece. Po torturach -> przyznala si. Imprezy z diablami Zamiana w czarne kotki. Masci, po ktrych lataly (zwloki niechrzczonych dzieci).

- prawo wiejskie: - ordynacje -> wydawane w dobrach magnackich - sad referendarski -> orzekal ws. chlopow z dobr magnackich

- prawo kanoniczne: 1523- zbior Jana Laskiego 1578- zbior Jana Karnkowskiego 1628- zbior Jana Wezyka - prawo zydowskie: - przywileje poszczegolnych monarchow - prawo woloskie: - ludnosc pochodzenia rumunskiego - prawo bartne, uniwersyteckie, gornicze - prawo rzymskie: 1800- poczatek historii ustroju i prawa w Polsce (dzielo Czackiego) - rola prawa rzymskiego w dawnej Polsce - szukal poczatkow w prawie niemieckim i skandynawskim - jest spor o role prawa rzymskiego - bezposrednie zastosowanie Rzymu np. przywilej Krakowa -> uniwersytet - subsydiarna rola Rzymu (przy prawie miejskim wobec niemieckiego) - recepcja do projektow kodyfikacyjnych- pewne rozwiazanie III rewizje prawa rzymskiego - korektura pruska (dla szlachty) -> miala subsydiarne zastosowanie - praktyka prawna Piekarski -> zamach na Zygmunta III Waz Porwanie Poniatowskiego -> wyrok wplyw Rzymu - systematyka rymska w projektach kodyfikayjnych np. zbior praw sadowych Zamoyskiego - uznanie prawa rzymskiego jako podstawy prac kodyfikacyjnych 1768- Konstytucja sejmowa -> poczatek kodyfikacji - wplywy redaykcyjne -> pewne sformulowania - odwolanie si do autorytetu prawa rzymskiego -> wykladowca plebejski zostal nobilitowany (20 lat) - recepcja najogolniejszych zasad prawnych - bsardzo szczegolowe kwestie prawne - recepcja najogolniejszych zasad prawnych - system porownawczy - podbudowa teoretyczna -> teoria prawa - szkola myslenia - rola inspiracyjna

Ksztatowanie si stanw w Polsce:

1. Stan rycerski -> jednolity stan zwany szlachta XIII w. stare moznowladztwo, gorna warstwa wojow XIII w. -> wzrost liczby urzedow ze wzgldu na wilosc dzielnic Upadaja stary rody, awansuja wojowie. Zacieraja si granicy miedzy stanem moznowladczym a wojami. Rozpowszechniaja si w Polsce zwyczaje rycerskie.

Nadawanie immunitetow i przywilejow -> rozciaganie stanow Rycerze tez uzurpowali sobie immunitety. Dobra rycerskie staly si immunizowane. Swobodna dziesiecina -> dla ktrego chce herb -> klenodium -> cementuje stan rycerski Herby wywodza si za znakow alsnosiowych np. umieszczano na pieczeciach. Erbe -> dziedzictwo Z zachodu przejeto ten obyczaj -> kolorowe pola na tarczy. W bitwie pod wspolnymi znakami. Okreslenie stanu -> nobilitas Przynaleznosc do szlachty -> przynaleznosc do konretnego rodu. Rod mia tez wspolne zawolanie -> zwolywanie w czasie bitwy. Rody szlachecie -> czasem tez terytorialnie bez wiezi krewniaczej. 1413 -> przyjecie 43 rodow szlacheckich. Moment przyjecia statutow -> zamkniecie formowania si stanu. Potem przez urodzenie. Nie zlikwidowao to moznowladztw np. Tarnowscy czy Teczynscy. Byy to rody, ktre uzyskaly miejsce w Radzie Krolewskiej. Dostawali i dzierzawili nadania krolewskie. Rody malopolskie -> pomysl z Litwa, maloletniosc Wladyslawa. Oslabianie roli. 2. Stan duchowny: - moment uniezalezniania Kosciola od panstwa. Henryk Kietlicz -> poczatek XIII w. Uniezaleznili Kosciol od panstwa: decentralistyczne dzialania Piastow, przywileje, autonomia sadownicza. Niektora -> pod rzad koscielny np. herecja, malzenstwo Panstwo zrzeklo si wyboru opatow i biskupow. Zgodzono si na wybor kanoniczny. Immunizowanie dobr koscielnych. Mozny, ktry wybudowal kosciol -> mogl jedynie proponowac Zageszczenie sieci parafii. Podjeto akcje kodyfikacyjna w Polsce -> prawo kanoniczne. 3. Stan chlopski: W wieku XIII i XIV zaczeto mowic o stanie chlopskim. Wielkie rozczarowanie. 4. Stan mieszczanski:

Mowi si, ze jest to stan czwarty. Akcja lokowania miast na prawie niemieckim. Najwczesniej zaczelo si na Slasku -> Zlotoryja. Na poczatku stan laczylo tylko prawo. Laczyly ich wspolne przedsiewziecia gospdoarcze. Czynniki hamujace: wiele narodowosci, roznice majatkowe. Laczyla ich wolnosc osobista i podleglosc prawu miejskiemu.

Ustrj Rzeczypospolitej:
1. Geneza 1 -> laczy si z przywilejem koszyckim: (1374) - Ludwik Wegierski w zamian za tron dla corki - Szlachcic placil tylko 2gr z ana - Inaczej trzeba byo prosi 2. Geneza 2 -> pochodzi od sredniowiecznych wiecow Okreslilo si to jako instrument sprawowania wladzy przez ksiecia. Potem wiec osrodkiem sprawowania wladzy zaczyna by wiecem cyklicznym i powtarzanym. Szlachta zaczyna by reprezentowana przez urzednikow (teren). Stad wiece ogolne -> preparlamentarne. 3 rodzaje zgromadzen stanowych szlachty: 1. Sejm walny XIV wiek - jadro- Rada Krolewska, ogem szlachty oglaszano RK: scisla, rozszerzona, walna - co rok 2. Sejmy generalne: - malopolski - wielkopolski ( podstawowe dzielnice) 3. Sejmiki szlacheckie.

Rozwj:
1454- przywileje nieszawskie: - aby szlachta poszla do wojny trzynastoletniej - uwaa si je za kamie milowy - bez zgody szlachty nie mona instytucji prawnej czy pospolitego ruszenia Przesunelo si z sejmu walnego na sejmiki ziemskie. Na drugi plan sejmy generalne 1493- sejm w Piotrkowie. Pojawia si termin comitatus. Komitat -> na Wgrzech wojewodztwo Komitat -> posel wybierany z okregu Zasad byo, ze urzednicy z danego okregu (poslowie) reprezentowali szlachte. Odtad regula. 1501- Aleksander Jagiellonczyk -> wymuszono przywilej, ktry nie wszedl w zycie -> dla rodow moznowladczych (przywilej mielnicki) 1505 -> nihil novi -> zasada trzech stanow sejmujacych. Nic nowego bez zgody krola, senatu i izby poselskiej.

Ostaa si do 1791. Zrywala Konstytucja 03.05. Krol stawal si tylko przewodniczacym senatu. 1569 -> Unia Lubelska -> zaciesnienie stosunkow w Rzeczpospolitej: jeden sejm, jeden monaracha, polityka zagraniczna, jedna moneta, inna armia i prawo. Dokoptowano poslow litewskich. Wkyreowaly ich sejmiki litewskie. Skad Izby Poselskiej si powiekszyl. Senat -> bya scisla gradacja. Im wiekszy tym blizej krola. Najblizej by prymas. Dokument -> Porzdek zasiadania w Senacie. Do Korony -> Ukraina. Zwiekszyla si liczba koronnych, a zmniejszyla litewskich. Skad senatu: - 2 biskupow (gnieznienski, krakowski) - biskupi -> scisla gradacja - kasztelan krakowski - wojewodowie - kasztelanowie wieksi - kasztelanowie mniejsi - ministrowie Wbrew unii Litwini utrzymali parlament -> konwokacja wileska By to odrebny parlament WKL. Konwokacja wilenska -> gromadzila poslow wilenskich. Zalatwiala sprawy wylacznie litewskie lub tych, ktrych nie zdazyli. Na sejm przybywali poslowie pruscy i inflanccy. 1573 -> artykult henrykowskie: Jest to akt o charakterze konstytucyjnym. Zbior zasad, ktrych ewentualny elekt mia przestrzegac: - krol nie moe pospolitego ruszenia bez zgody sejmu - PZ -> krol i senat - senatorzy rezydenci -> dobierani wg. kolejnosci w senacie, ktrzy mieli doradzac i kontrolowac krola w liczbie 16 na 2 lata. Caly czas 4 przy krolu. - nie ma malzenstwa krola bez zgody senatu - sejm co najmniej raz na 2 lata Tok uchwalania ustaw: - przed sejmem walnym krol zwoluje sejmiki szlacheckie -> legat krolewski Informowal sejmiki gdzie sejm walny, gdzie debatowac i jaka rola krola. Sejmik wybieral kto na sejm walny. Zwyczajowo przyjete ilu wybierali poslow. Sejmik mogl dac wolna reke albo mogl ograniczyc posla i dac mu instrukcje. Sejmik zajmuje stanowisko wobec propozycji krola. 1. Sejm zaczynal si od mszy (biskupi z senatu) 2. Potem wybor Marszalka Izby Poselskiej, Senat: biskupi, wojewodowie, kanclerze, ministrowie - funkcja prestizowa - najczesciej zwolennik krola

- gracz sejmowy - pozbawiony jednak wiekszych kompetencji Gos posa -> trzeba sluchac, nie mona przerywac. Jeeli pijany i glupi -> zagluszano lub rzucano przedmiotami. Wariany wyboru marszalka: - kady sejmik ma jeden glos - kazde wojewodztwo ma jeden glos - kady posel ma jeden glos - przez aklamacje

3. Po wyborze marszalka rugi poselskie (sprawdzanie mandatow)

Z zasady uchylano -> proces karny. 4. Witanie krla -> marszalek. Pozniej ustami kanclerza przemawial krol. - calowanie reki krolewskiej 5. 6. Wotowanie senatorskiej krol przedstawial swoje propozcyje. Przemowienia znaczniejszych senatorow. Chciano konsensusu przy ustawie. Obowiazywala zasada jednomyslnosci.

Glosowanie wiekszoscia -> skrajny poglad. Jeden posel (liberum veto) -> skrajny poglad Chciano osiagnac stan, gdy nikt si nei sprzeciwia Konkulzje ->krol ustami kanclerza porownywal glosy senatorskie. 7. Jeeli jest zgoda sejmu i senatu, potrzebna jest zgoda krola. Krol zazwyczaj idzie z seantem.

Kancelaria czsto dodawala oewne ustalenia, bd tez usuwala niewygodne -> potem powolano specjalna komisje. Glosowano nad tym co zostalo wpisane. 8. Konczyl si zegnaniem krola.

Monarcha zwolywal sejm i sejmiki. Wiadomo byo co si bdzie dziac ju na fazie sejmikowej. Marszalek regalista, mogl zrobic wiele dla krola. Senat za krolem. Krol mia swoja frakcje wrd poslow. Krol mianowal senat. Mia konkluzje -> sa blizej racji krola. Krol jest stanem sejmujacym. Mogl przez swojego stronnika walnac liberum veto. Ostateczna redakcja ustawy -> w kancelarii. Sejm konwokacyjny i elekcyjny. 1572 r. koniec Jagiellonw. Szlachta zaczela zawierac konfederacje. Stworzyla sady kapturowe. 1573 -> konwokacja, zatwierdza konederacje i sady kapturowe Przyjeto elekcje viriti -> ogol szlachty. Jak bezkrolewie-> prymas (Jakub Uchanski) Konwokacja -> sejm bez krola. Wyposazony w te same kompetencje. - nie mogl nadawac dobr krolewskich

- nie mogl nadawac urzedow W Polsce dwoch suwerenow: - krol - sejm Gowne zadanie: przygotowanie sejmu elekcyjnego.

Sejm elekcyjny: 1. Element centralny -> miejsce obrad senatu, kandydaci do tronu. 2. Poslowie, ktrzy przybyli na sejm. Powolywano poslow, nawet podwojna liczbe. Ustala si wg. ziem i wojewodztw z ktrych pochodzi. W Polsce wazne, aby kandydat wygral znaczaco i nie byo np. dwoch krolow. Prymas dokonywal nominacji.

1791 ten kamien milowy, konstytucja zrywala z liberum veto. Mowila o odrebnym obiegu. Pozycja Krla w RP szlacheckiej Krl dzieryciel najwyszej wadzy (suweren) Od 2 po. XVw. zakres wadzy krlewskiej faktycznie wzrasta (krl by uwaany za jedyny podmiot suwerennoci w pastwie), czego symbolem bya tzw. korona zamknita z maym jabkiem, krzyykiem u gory, sporzdzana na wzr korony cesarskiej REX EST IMPERIOR IN REGNO SUO rednia szlachta wysuwaa program ograniczenia wadzy krlewskiej, czego wyrazem bya koncepcja suwerennoci prawa, ktremu podporzdkowany jest take krl (mia j realizowa wesp ze stanem szlacheckim w sejmie) krl posiada wan wadze rozdawnicz

Osabienie wadzy krlewskiej rozpoczy elekcje po 1572 (w zwizku z pacta conventa i artykuami henrykowskimi). Szukajc oparcia w szlachcie przeciw buntujcym si magnatom, krl czyni ustpstwa na jej rzecz, powoa Trybuna Koronny 1606-1607 rokosz sandomierski, walka szlachty z grob absolutum dominium - artyku o wypowiedzeniu posuszestwa - krlowi mona byo wypowiedzie posuszestwo po 3 krotnym napomnieniu (prymasa, sejmiku, sejmu) - prby Wadysawa IV umocnienia wadzy monarszej nie przyniosy podanych przez regalistw rezultatw (podobnie jak Jana Kazimierza, czy Augusta II) - wadz ustawodawcz krl sprawowa wesp z sejmem (inicjatywa ustawodawcza, sankcja uchwa sejmowych), konstytucje sejmowe byy ogaszane w imieniu krla, z zaznaczeniem, e s wydawane za zgod sejmu. Samodzielnym ustawodawc pozosta krl w stosunku do miast krlewskich, ydw, chopw i krlewszczyzn - przysugiwao mu zwierzchnictwo nad krajami lennymi (Prusy Ksice, Kurlandia) - mia wyczne prawo mianowania urzdnikw - wykonywa sdownictwo dyscyplinarne nad urzdnikami - by naczelnym wodzem (w praktyce silnie ograniczonym przez wadz hetmanw); kierowa polityk zagraniczn - ograniczenie wadzy sdowej na rzecz Trybunau Koronnego, nie mia prawa amnestii ani aski - podstaw gospodarcz monarchy byy krlewszczyzny (1/6 obszaru kraju) oraz upy solne elekcja viritim wybr krla bezporednio przez og szlachty 3 fazy elekcji: 1) konwokacja posowie ziem wizali si w konfederacj generaln (kaptur)

2) sejm elekcyjny wysuchiwa obcych posw przedstawicieli kandydatw na krla i ukada pacta conventa 3) sejm koronacyjny zbiera si w Krakowie; koronacji dokonywa prymas W praktyce o wyborze krla decydoway koterie magnackie Pakta Conventa ukadane przez sejm elekcyjny, byy umow o charakterze publicznoprawnym pomidzy szlacht i nowo wybranym krlem - zawieray zobowizania elekta przyjte przed wstpieniem na tron. Dotyczyy one wytycznych polityki zagranicznej, spraw wojska, zobowiza finansowych i innych. Artykuy henrykowskie stanowiy sformuowanie podstawowych zasad ustrojowych pastwa - miay charakter podstawowych zasad ustrojowych szlacheckiej RP o charakterze praw fundamentalnych - W nich to elekt: uznawa woln elekcj, zrzeka si tytuu dziedzica, zobowizywa si spraw wojny i pokoju nie zaatwia bez zgody senatu, pospolitego ruszenia nie zwoywa bez zgody sejmu, utrzymywa wojsko kwarciane, u boku mie sta rad zoon z senatorw, co 2 lata zwoywa sejm - przewidyway, e jeeli krl nie bdzie przestrzega praw i przywilejw szlachty, bdzie ona moga wypowiedzie mu posuszestwo (odpowiednik prawa oporu) Od 1576 wszedem do przysigi koronacyjnej krlw polskich - odpowiedzialno monarchy ograniczono do czynw popenionych wiadomie przeciw prawu Prymas Polski: W 1417 pierwszym prymasem Polski zosta wczesny arcybiskup gnienieski Mikoaj Trba (wg Jana Dugosza tytu prymasa nada mu Sobr w Konstancji). Od tego czasu tytu ten przysugiwa wszystkim jego nastpcom na stolicy arcybiskupiej. W redniowieczu prymas by najwaniejszym biskupem kraju, reprezentujcym papiea, przewodniczcym synodom wewntrzpastwowym, mianujcym archidiakonw, ustalajcym granice diecezji i metropolii. W okresie I Rzeczypospolitej oraz wczesnorozbiorowym (do 1818), prymasi Polski, z racji dualistycznego charakteru I RP, przysugiwa bardziej rozbudowany tytu "Prymas Krlestwa Polskiego i Wielkiego Ksistwa Litewskiego. Od 1515 dziki staraniu prymasa Jana askiego z tytuem arcybiskupa, metropolity gnienieskiego zwizany jest tytu legatus natus staego legata papieskiego. Od 1572 prymas by interrexem, tj. gow pastwa w czasie wakujcej monarchii. Koronowa i grzeba krlw, udziela im i ich rodzinom sakramentw, peni inne funkcje polityczne. Sta na czele Senatu jako najwyszy senator w pastwie. Od 1749 otrzymali prawo noszenia stroju kardynalskiego. W 1795 wadze pruskie zakazay uywania tytuu prymasa Polski, jednak wobec braku reakcji Stolicy Apostolskiej arcybiskupi gnieniescy zachowali tytulatur.

Sejmiki szlacheckie (w opinii szlachty stanowiy rozproszon izb poselsk)w caj RP po 1569r. byo okoo 70 sejmikw z tego 24 sejmiki powiatowe na Litwie. W obradach przewodniczy od XVIIw. marszaek sejmiku obierany spord szlachty. Na sejmiku uczestniczy og szlachty ziemi (wojewdztwa). Rnorodne funkcje penione przez sejmiki ziemskie spowodoway, e w zalenoci od zada, do ktrych zgromadzenie szlachty byo powoane okrelano je rnymi nazwami: a) sejmiki przedsejmowe zwoywa je krl, wysyajc legata z pismem krlewskim, w ktrym wyoone byy powody zwoania sejmu. W tej sytuacji sejmik zazwyczaj ukada instrukcj poselsk, ktr otrzymywali posowie b) sejmiki generalne brali w nich udzia wybrani na sejmikach posowie wraz z senatorami. Tutaj ustanawiano stanowisko kadej prowincji na sejmie walnym c) sejmiki elekcyjne tu wyznaczano kandydatw na urzdy sdowe ziemskie d) sejmiki deputackie dla wyboru deputatw do Trybunau

e) sejmiki relacyjne posowie zdawali relacj z poselstwa

Lauda uchwalone przez sejmiki, gdy dotyczyy spraw oglnopastwowych, przedstawiano nieraz do zatwierdzenia sejmowi. Kompetencje sejmu walnego: zostay oglnie okrelone w Konstytucji nihil novi (dot. Gwnie sfery ustawodawczej) Krl mg ustanawia normy oglne w formie edyktw w sprawach miast krlewskich, ydw, w sprawach len, up solnych - uchwalanie podatkw - wyraania zgody na zwoanie pospolitego ruszenia (od 1578 nobilitacje) - wydawa oglny kierunek polityce zagranicznej - sprawowa kontrol nad ???? - na sejmie odbywa si pod przewodnictwem krla, s sejmowy - prawo aski i amnestii - zawieranie traktatw pokojowych i przymierzy - kontrola nad krlem i ministrami - waniejsze godnoci mogy by przez krla nadawane tylko na sejmie

Kanclerz wielki koronny w dawnej Polsce: urzdnik kierujcy kancelari monarchy oraz odpowiadajcy za polityk zagraniczn. Urzd ten pojawi si na pocztku XII wieku i by sprawowany przez osob duchown. W czasie rozbicia dzielnicowego kady wadca mia wasnego kanclerza; po zjednoczeniu kanclerz krakowski wypiera kanclerzy ziemskich (urzdy te zaniky do XV wieku). Pniej urzdnik ten zwany by kanclerzem Krlestwa Polskiego, jeszcze pniej kanclerzem koronnym. Po unii lubelskiej istnia osobny kanclerz dla Litwy. Utaro si, i kanclerz koronny kieruje polityk zagraniczn wobec pastw Europy Zachodniej, za kanclerz Wielkiego Ksistwa Litewskiego wobec Rosji. Kanclerz koronny by pierwszym urzdnikiem pastwa dbajcym o praworzdno i pilnujcym by krl przestrzega praw i zachowywa pacta conventa. Przewodzi take sdowi krlewskiemu - Asesorii. By czasem nazywany piecztarzem, od pieczci, ktrymi uwierzytelnia dokumenty. Zastpca kanclerza nosi tytu podkanclerzego; mieli identyczny zakres uprawnie a faktyczny podzia wpyww midzy kanclerzem a podkanclerzym zaleaa od aktualnych konfiguracji politycznych. W epoce nowoytnej jeden z kanclerzy by duchownym, a jeden wieckim. Urzd istnia do koca Polski szlacheckiej (a dokadniej do 1795 roku).

Kanclerz wielki litewski urzdnik centralny Wielkiego Ksistwa Litewskiego. Urzd ten powoa krl Aleksander Jagielloczyk w 1504. Posiada podobny zakres wadzy jak kanclerz wielki koronny. Przyjo si i kancelaria litewska zajmowaa si polityk wschodni Rzeczypospolitej, a koronna kontaktami z pastwami zachodnimi. Od czasu unii lubelskiej (1569) wprowadzono tzw. zasad kompetencji terytorialnej. gdy monarcha przebywa na Litwie kancelaria litewska przejmowaa prowadzenie spraw oglnopastwowych. W senacie kanclerz wielki litewski zasiada za koronnym, cho oba te urzdy byy rwnowane.

Podkanclerzy koronny (ac. subcancellarius, vicecancellarius regni Poloniae) urzdnik centralny w I Rzeczypospolitej, odpowiedzialny za mniejsz kancelari pastwa. Wchodzi w skad senatu jako jeden z ministrw. Formalnie by zastpc kanclerza wielkiego koronnego, ale nie jego podwadnym. Zakres jego kompetencji by taki sam jak kanclerza wielkiego.

Marszaek wielki koronny lub marszaek koronny (ac. mareschalus Regni Poloniae) pierwszy "minister" w Koronie. Posiada kompetencje zblione do wspczesnego ministra spraw wewntrznych. Historyczny urzd w Polsce w okresie redniowiecza i w I Rzeczypospolitej. Nalea do grupy 5 czonkw Senatu "ministrw", czyli urzdnikw administracji centralnej, wywodzcych si z czasw Kazimierza Wielkiego. Marszaek wielki koronny by wrd nich najwaniejszym "ministrem". Byli to: marszaek wielki koronny, marszaek nadworny koronny, kanclerz, podkanclerzy i podskarbi wielki koronny. Po raz pierwszy pojawia si w 1271. Wystpowa razem z podmarszakiem i by to wtedy urzd niewiele znaczcy. Dopiero za Kazimierza Wielkiego jego ranga powanie wzrosa. Marszaek koronny sta si "wielkim" w 1409 r., kiedy przydano mu jako zastpc marszaka nadwornego koronnego, poniewa wci wzrasta jego zakres obowizkw; marszaek nadworny mg jednak dziaa samodzielnie tylko podczas nieobecnoci marszaka wielkiego koronnego. Wadysawowi Jagielle przypisuje si utworzenie urzdu marszaka wielkiego litewskiego, formalnie rwnorzdnego koronnemu, ale w rzeczywistoci mu ustpujcego. Zakres jego dziaania okrela statut krla Aleksandra Jagielloczyka z 1504. Po ukadzie w Hadziaczu w 1658 r. powoano rwnie marszaka ruskiego, planujc uni z udziaem trzeciego pastwa skadowego Rzeczypospolitej. Wobec niepowodzenia tego przedsiwzicia urzd ten jednak zlikwidowano. Marszaek wielki koronny dba mia o bezpieczestwo osobiste monarchy i spokj w miejscu jego przebywania. Powoano osobny sd marszakowski, do ktrego kompetencji naleao sdzenie w sprawach o naruszenie spokoju publicznego w miejscu rezydowania monarchy i na 1 mil wokoo. M. in. za wydobycie obnaonej broni w obecnoci krla ferowa wyrok mierci. Na stray krla staa stra marszakowska skadajca si z 2 chorgwi piechoty wgierskiej (Wgrzy marszakowscy) oraz milicja marszakowska. W miejscu pobytu manarchy, zapewnia czysto ulic, jako brukw i przestrzeganie przepisw przeciwpoarowych. Przejmowa te w takiej sytuacji kompetencje wojewodw, m. in. ustanawia i kontrolowa ceny, nadzorowa wagi i miary. By niejako penomocnikiem krla w kontaktach z otoczeniem, na wszystkich publicznych wystpieniach poprzedza krla. Decydowa o dopuszczeniu na audiencji, przyjmowa jako pierwszy zagraniczne poselstwa. Czuwa nad przedstawicielstwami obcych pastw przy krlu, wyznaczajc im kwatery. By te mistrzem ceremonii pastwowych i dworskich. Do 1766 by przeoonym dworu krlewskiego i dworzan, przyjmowa ich do suby, okrela ich pensje. Sprawowa nad wszystkimi wieckimi urzdnikami dworu jurysdykcj sdow. Od 1632 pod jego rozkazami bya gwardia krlewska. Marszaek wielki koronny prowadzi te inwentarze dworu, ustala ceny towarw kupowanych na jego uytek. W Senacie zajmowa jako najwyszy urzdnik wiecki drugie miejsce po prymasie. Zwoywa posiedzenia senatu, ktrym przewodniczy. Podczas trwania sejmu, w miejscu obrad caa wadza policyjna naleaa do marszaka. Wydawa on wtedy tzw. artykuy marszakowskie, regulujce sprawy bezpieczestwa. W czasie bezkrlewia, organizowa elekcje i dba o jej spokojny przebieg. Opiekowa si wwczas posami obcych pastw (ktrzy zazwyczaj bardzo energicznie angaowali si w elekcj). Ogasza razem z prymasem obir nowego krla.

Laska marszakowska bya oznak jego wadzy. Po elekcji, nosi j przed elektem obrcon w d. Podnosi j dopiero po koronacji, gdy zabrzmia okrzyk "Niech yje krl !" W razie nieobecnoci marszaka wielkiego koronnego, jego obowizki przejmowa marszaek wielki litewski, pniej mg to uczyni marszaek nadworny koronny bd marszaek nadworny litewski. Z braku ich wszystkich podskarbi, wiecki kanclerz bd podkomorzy. Marszaek wielki litewski urzd centralny I Rzeczypospolitej. Zosta utworzony za panowania krla Wadysawa Jagiey prawdopodobnie ju w 1398, w ostatecznej formie po 1409, kiedy powsta urzd marszaka wielkiego koronnego.

Formalnie by rwny marszakowi wielkiemu koronnemu i taki sam by jego zakres obowizkw na Litwie. W hierarchii ustpowa jednak koronnemu. Pod nieobecno koroniarza mg peni jego obowizki. W 1569, po unii lubelskiej wszed do senatu. Marszaek nadworny koronny (ac. mareschalus curiae) urzd centralny I Rzeczypospolitej. Powsta w 1409, gdy dotychczasowy marszaek nadworny krla polskiego zosta marszakiem wielkim koronnym. Wtedy to, gdy kompetencje marszaka wielkiego ulegy poszerzeniu dano mu do pomocy marszaka nadwornego koronnego. By zastpca marszaka wielkiego koronnego i mg dziaa samodzielnie tylko pod jego nieobecno. Do jego zwykych kompetencji nalea nadzr nad dworem krlewskim. Jako jeden z 10 ministrw Rzeczypospolitej wchodzi do senatu. Podskarbi wielki koronny (ac. supremus thesaurarius, supremus rei monetariae magister) urzd centralny w I Rzeczypospolitej, sprawujcy piecz nad skarbem i mennic pastwow. Jego prerogatywy zblione byy do uprawnie dzisiejszego ministra skarbu, finansw i szefa banku centralnego. Wyoni si z istniejcego ju w XIII wieku skarbnego (ac. thesaurarius). Wtedy te pojawili si podskarbi (ac. subthesaurarius) i skarbny nadworny (ac. thesaurarius curiae). Urzd podskarbiego wielkiego powoa Kazimierz III Wielki, podnoszc do tej godnoci podskarbiego krakowskiego. Od 1504 podskarbi wchodzi jako minister do senatu. Zygmunt II August powoa podskarbiego wielkiego litewskiego. Statut Aleksandra Jagielloczyka z 1504 okrela zakres dziaania tego urzdu. Podskarbi mia strzec klejnotw koronnych, w tym koron krlewskich (w XVII wieku zastpi go w tym kustosz koronny). Mia zarzdza skarbem publicznym, jego wydatkami i przychodami. W 1590 sejm rozdzieli skarb publiczny na skarb krlewski (ktry oddano pieczy podskarbiego nadwornego koronnego) i skarb pastwowy pod kontrol podskarbiego wielkiego. Kontrolowa te finanse publiczne i emitowa monet jako zwierzchnik mennic pastwowych. Do 1717 wypaca te od wojsku, po tym roku kontrolowa ciganie podatkw, z ktrych opacana bya armia. Od 1578 sejmy wybieray delegatw, ktrzy razem z podskarbim decydowali o wydawaniu rodkw pastwowych. Od 1613 kontrol nad skarbem przej Trybuna Skarbowy Radomski. Podskarbi administrowa nieobsadzonymi krlewszczyznami, przekazujc ich dochody do skarbu centralnego. W czasie bezkrlewia opiekowa si dobrami stoowymi krla. Ze swojej dziaalnoci musia kadorazowo rozlicza si przed sejmem.

Jako urzdnik centralny podskarbi by praktycznie bezkarny. Jego dziaalno skarbowa bya czsto okazj do licznych naduy i faszerstw. Std czsto zdarzao si, i podskarbiowie podawali faszywe dane, by ukry korupcj i malwersacje. Formalnie podskarbi nie pobiera pensji od Rzeczypospolitej, musia opaca pisarzy skarbowych z wasnej kiesy. Pniej jednak da rekompensaty za poniesione wydatki i tu zaczynay si malwersacje. Nagminne byo wystawianie faszywych kwitw. Sawny by przypadek podskarbiego wielkiego koronnego Bogusawa Leszczyskiego, ktry aby uzyska absolutorium od sejmu przekupi wszystkich posw w izbie, a usyszawszy sprzeciw jednego zapyta: "A ktry to tam taki syn, com mu nie da?". Starano si pniej ukrci te praktyki, oddajc podskarbim dzieraw ce jako podstaw ich uposaenia. Stao si to jednak jeszcze jedn okazj dla tych urzdnikw na wydobycie z Rzeczypospolitej nielegalnych dochodw. Hetman wielki koronny z urzdu minister Korony Krlestwa Polskiego. Dowdca wojsk zacinych, potem komputowych koronnych, czyli armii polskiej. Jeden z dwch od czasw unii Polski z Litw najwyszych zwierzchnikw wojskowych na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodw drugim by hetman wielki litewski, ktry by dowdc wojsk Wielkiego Ksistwa Litewskiego, czyli armii litewskiej. Wzajemny stosunek prawny obu ministrw opisano w hale: hetman wielki litewski. Ich zastpcami byli odpowiednio hetman polny koronny i hetman polny litewski.

Hetman polny koronny jedna z najwyszych funkcji w wojsku polskim w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodw. Wkrtce po ustanowieniu instytucji hetmana, zostaa ona podzielona na dwie funkcje o oddzielnych kompetencjach. Hetman wielki w czasie pokoju pozostawa przy dworze zajmujc si ogln administracj i strzegc interesw wojska. Gwnym zadaniem hetmana polnego koronnego bya ochrona poudniowo-wschodnich kresw ukrainnych Rzeczypospolitej przed najazdami z ssiednich pastw. By bezporednim zwierzchnikiem onierzy kwarcianych. Hetmani polni odpowiadali za wywiad, rozpoznanie i prowadzenie doranych walk (np. z Kozakami lub Tatarami). W trakcie bitwy pod zwierzchnictwem hetmana wielkiego dowodzili mniej prestiowym lewym skrzydem, a w razie jego braku przejmowali dowdztwo. Hetman polny podlega wielkiemu. Oba stanowiska istniay niezalenie dla Korony i Litwy.

Podskarbi nadworny koronny (ac. vicethesaurarius) urzd centralny I Rzeczypospolitej. Po raz pierwszy pojawi si w 1368. Formalnie jednak jego kompetencje okreli dopiero statut krla Aleksandra Jagielloczyka z 1504. Wedug tych postanowie urzd podskarbiego nadwornego by rwnowany podskarbiemu wielkiemu koronnemu i obaj podskarbiowie mieli przebywa przy krlu. W rzeczywistoci by uwaany za zastpc wielkiego. W 1590, gdy sejm oddzieli skarb pastwowy od krlewskiego podskarbi nadworny obj piecz nad skarbem monarchy. W czasach saskich stan na czele kamery, bdcej izb skarbow, ktra przeja jego obowizki. Dopiero w 1775 wszed w skad senatu. Zarzdza dobrami stoowymi i dochodami krla, od poowy XVI w. dysponowa take przychodami pastwa. Mia piecz nad prywatn szkatu krlewsk. Kontrolowa wydatki i przychody dworu krlewskiego, wystawiajc asygnaty. Dba o inwentarz dworu. W jego rkach byy m. in. serwisy stoowe i przedmioty, bdce ozdob komnat. By obecny w czasie zdawania przez podskarbiego wielkiego sprawozdania ze swojej dziaalnoci przed sejmem. Przechowywa rejestry rachunkw podskarbiego wielkiego. wypaca pensje dworzanom na podstawie list przekazywanych podskarbiemu wielkiemu.

W celu sprostania tak wielu zadaniom mia wasn kancelari z notariuszami.

Zmiany ustrojowe w XVIII w.

Sytuacja: - nadal wielkie panstwo - ok. 10 mln ludzi - dynamiczny rozwoj demograficzny - panstwo wielonarodowe - ok. 10% szlachty -> norma europejska 2-3 - postepujace oczynszowanie chlopow - merkantylizm, kamerlizm - manufaktury Chore panstwo: - paraliz organow wladzy ustawodawczej - kryzys 1740-1760 (nez uchwal lub zerwane wszystki sejmy)

- zjawisko rzadow sejmikowych (decentralizacja panstwa) - brak wladzy centralnej - brak zorganizowanej administracji - panstwo bezbronne -> mala i zle wyszkolona armia - bardzo silne monarchie u granic - Rzeczpospolita ju w I polowie XVIII w. przestaje by podmiotem polskiej polityki - programy naprawcze przelom XVII i XVIII - pisma Konarskiego, Leszczynskiego - postulowaly reforme sejmikow, wykluczenie nieposiadajacych, usprawnienie administracji terenowej, wzmocnienie wladzy krola, reforme skarbowosci, ograniczenie wladzy hetmanow, usprawnie pracy wladzy wykonawczej 1717 -> sejm pacyfikacyjny - stale podatki na wojsko - ograniczenie zjawiska rzadow sejmikowych -> zakaz limitowania obrad - zreformowanie systemu podatkowego - ograniczenie rozwijajacej si wladzy hetmanow -> wylaczenie hetmanow od spraw wojskowych i administrowania funduszami na wojsko, zakaz wywierania naciskow na sady i trybunaly, zakaz samodzielnej zmiany liczebnosci wojska 1764 -> sejm konwokacyjny: - utworzono komisje skarbowa i wojskowa (osobno dla korony i Litwy) Komisja skarbowa: Na czele minister + podskarbi i kilkunastu komisarzy wybieranych przez sejm wiekszoscia glosow na 2 lata. Ogolne funkcje fiskalne, sprawy finansowe, dochody panstwa, projekty ustaw, opieka nad przemyslem, handlem, funkcje sadowe w sprawach wojskowych, o dlugi kupieckie, o przemyt, o falszowanie miar i wag. Komisja wojskowa: Na czele hetman wielki, zastepca hetman polny + 16 komisarzy. Organizacja, zapotrzebowanie i wyszkolenie armii, kompetencje sadowe -> rozpatrywanie skar osob cywilnych na wojskowych. Sejm rozbiorowy (1773-1775): - 1773 KEN (pierwsze ministerstwo w Europie) prymas jako przewodniczacy, 8 czlonkow wybieranych przez Sejm (potem wskazywanych przez krola), podlegala krolowi, organ administracji w zakresie oswiaty, nadzor nad wiekszoscia szkol w RP, reforma uniwersytetow w Krakowie i Wilnie, srodki przejete po kasacji Jezuitow dobr jezuickich, Rosjanie budowali system szkol na podstawie rozwiazan KEN. KEN pozwolila przetrwac polskosci na wschodzie przez dziesieciolecia - Komisja dobrego porzadku (sklad mieszany)- uporzadkowanie gospodarki miast krolewskich. - Rada Nieustajaca- pierwszy polski kolegialny organ rzadowy. Dosyc sprawny i nowoczesny. Sklad: przewodniczacy -> krol 1 glos, 36 czlonkow (18 poslow i senatorow wybieranych przez sejm na 2 lata). 5 departamentow: interesow cudzoziemskich, wojny, sprawiedliwosci, skarbu, policji Kompetencje: kierownictwo i nadzor nad administracja, prawo inicjatywy ustawodawczej, wysylanie i zapotrzebowanie w instrukcje poslow RP wybranych przez krola i sejm, przedstawiania po 3 osob na urzedy, tlumaczenie sensu ustaw w razie niejasnosci, rezolucje Rady Najwyzszej moc zrodel prawa, kolejny organ kolegialny (utrudnienie korupcji), podlegala kontrola sejmu, 1789 -> zniesienie RN Sejm 4 letni: - 1788-1791 - wielka nadzieja na przelom i koniunkture m/n - uchwala armii do 100 tys. - zniosl RN -> sejm rzadzacy - 1791 -> uchwalono ustawe o sejmikach (usuniecie szlachty nieposiadajacej z udzialu) - 1791 -> prawo o miastach - 1791 -> Konstytucja: - praca w ramach komisji ustrojowej - Hugo Kotaj, Ignacy Linowski, Ignacy Potocki, SA Poniatowski - 05.05 -> opublikowana w ksiegach grodzkich

- uchwalony ustroj dynamiczny - kompromisowa: szlachecko-mieszczanki ustroj, kompromis miedzy republikanizmem a monarchizmem konstytucyjnym, suwerennosc sejmu, ograniczenie wladzy wykonawczej - ustawa rzadowa -> okreslajaca instytucje, wladze, zasady rzadzenia panstwem - 11 artykulow + preambula - logiczna i przejrzysta systematyka konstytucji - 1 artkul religia (rzymsko-katolicka, odejscie jest karalne, swoboda innych wyznan) - 2,3,4 artykul -> ustroj spoleczny (art. 2 szlachta, ziemianie- wymiar propagandowy, art. 3 miasta, mieszczanie, art. 4 -> chlopi) - 5 artykul -> ogolne okreslenie ustroju - 6 artykul -> wladza ustawodawcza - 7 artykul -> wladza wykonawcza - 8 artykul -> wladza sadownicza - 9 i 10 artykul -> regencja, edukacja dzieci krolewskich - 11 artykul -> sily zbrojne - deklaracja o miastach wolnych krolewskich- deklaruje mieszczan jako wolnych, rozciaga przywilej nietykalnosci osobistejm otwiera kariere publiczna, 24 w parlamencie, otwarcie na komisje, asesorie, palestre, ulatwienie nobilitacji Artykul 4: chlopi sa pod opieka prawa i rzadu, wolnosc dla tego, ktry chcialby si osiedlic na terenie RP Nie wspomniano w konstytucji o unii polsko-litewskiej. Zareczenie Wzajemne Obojga Narodow -> akt rangi konstytucyjnej, akt unii, staly element pactow conventow dla nastepnych monarchow. - sejm: wyraziciel suwerennej woli narodu, w nim lezy wladza prawodawcza, zniesienie konstrukcji 3 stanow sejmujacych, krol jedynie przewodniczacym senatu, izba poselska i senat, przewaga izby poselskiej nad senatem, podzial projektow, ktre trafiaja do parlamentu (izba poselska -> projekty dotyczace spraw ogolnych i uchwaly sejmowe), sejm gotowy przez 2 lata do zwolania, likwidacja liberum veto, poslowie sa reprezentantami calego narodu. Sejm ekstrardynacyjny co 25 lat dla odnowienia konstytucji. - wladza wykonawcza: krol i Straz Praw, krol- utrata prawa sankcjonowania ustaw, na czele wladzy wykonawczej, nie dano stanowic praw, nakladac podatkow, zawierac traktatow, wprowazdenie dziedzicznosci tonu (dynastia saska), wolna elekcja jak dynastia wygasnie, krol dysponowal prawem laski i silami zbrojnymi, nominacje oficerskie, senatorskie i ministerialne - wladza sadownicza: nie moe by wykonywana przez krola, ale przez organy. Jednak krol tez uczestniczy np. prawo laski. Sady I instancji dla wszystkich wlascicieli ziemskich. Mowi o Trybunalach Glownych (dla kazdej prowincji). Podtrzymuje sady referendarskie, asesorskie, relacyjne. Mowi o sadzie sejmowym jako o najwyzszym. Nakazuje podjecie prac kodyfikacyjnych.

- Regencja -> maloletniosc krola (18 lat). Pomieszanie zmyslow krola. Niewola krola. Regencja -> Straz Praw na czele z krolowa. - piecza nad dziecmi krolewskimi: wychowanie i edukacja. Nie narusza jednak wladzy rodzicielskiej. Milosc do religii, konstytucji. Dozorca mia informowac sejm - Sila Zbrojna Narodowa -> wszyscy obywatele. Wojsko -> sila ogolnej sily narodu. Wojsko -> strzezenie granic. Straz Praw (rzd)- prymas, 5 ministrow, nastepca tronu bez gosu stanowczego, marszalek sejmu, 2 sekretarzy bez prawa glosu, prymas- glowa kosciola katolickiego, jest jednym z ministrow (KEN), mianowany doywotnio- bada odpowiedzialnosc za decyzje krola, minister policji, sprawy wewnetrznych, wojny, skarbu i spraw zagranicznych. Stray Praw podlegay KOMISJE WIELKIE kolegialnie zorganizowane ministerstwa zoone z czonkw wybieranych przez sejm. Ich przewodniczcymi byli ministrowie spoza Stray Praw (kopotliwa

dwutorowo wadzy). W skad kadej komisji wchodzio 14-15 komisarzy, wybieranych przez sejm co 2 lata. Po 6 plenipotentw miast w skad Komisji Policji i skarbu, 8 do Asesorii Koronnej, 4 do Asesorii Litewskiej. Podwjna odpowiedzialno ministrw: odpowiedzialno prawno-karna i polityczna Komisje Wielkie: - policji - skarbu - wojska - edukacji Prac przerwaa wojna polsko-rosyjska z roku 1792. wrzesie 1791- ustawa o komisji skarnowej Komisja policji: przedstawiciele rnych stanw. Przepisy wyranie przewidyway zarwno pozytywne jak i negatywne uprawnienia komisji. Na czele marszaek, ktry nie wchodzi do stray praw Nie moe: - narusza prawa wolnoci i wasnoci ingerowa w prywatne miasta i wsie stanowienie podatkw Moe: - miary i wagi dba o bezpieczestwo i spokj oglny przestpstwa kryminalne, prostytucja, ebractwo - klski ywioowe - nadzor nad lekarzami, aptekarzami - wolnosc pisma, druku, prawa autorskie ewidencja ludnosci drogi i poczta - gowna fuknkcja: nadzor nas miastami krlewskimi Terytorium podzielona na 8 wydzialow (interdecje) Komisja skarbu: - na czele podskarbi (koronny/litewski) inny ni ze Stray Praw - 16 komisarzy Nie moe: - ustanawiac podatkow, cel wewntrznych i granicznych - tamowa wolnosc handlu - stanowic prawo wstrzymywac place udziela poyczek Moe: - zarzad skarbu - rozwoj ekonmiki publicznej - mennica - oficjalici skarbowi (ok. 1000 oficjalistw w terenie) - infrastruktura (budowa drg i kanaw) Komisja wojskowa: - na czele jeden z hetmanw, inny ni w Stray Praw - 14 komisarzy

Nie moe: - etaty wojska - oficerowie - jurysdykcja nad osobami cywilnymi Moe: - naczelne dowdztwo nad wojskami - fundusze nad armia - place, wyszkolenie, uzbrojenie ogolna obronnosc panstwa bezpieczestwo sejmu

Komisje na ziemiach: cywilno-wojskowe: - na sejmikach sposrod szklachty osiadlej nie byli oplacani zasiadanie w tych komisjach jest warunkiem (niejako przepustk) do penienia innych funkcji Funkcje: - administracja lokalna, podlegaja wielkim lub stray praw - te funkcje co wielkie Przejmuje funkcje administracyjne starosty: - pobor do wojska - podatki statystyki kontrola ruchu ludnoci rolnictwo poradnictwo rolnicze - drogi - gornictwo nadzor nas szpitalami (zakady opiekucze) szkoy elementarne ogolne kompetencje

18.05.1792- wypowiedzenie wojny przez Rosj Jakow Buhakow: Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791, ktra faktycznie zmienia ustrj Rzeczypospolitej, spowodowao wybuch wojny polsko-rosyjskiej w 1792. 18 maja 1792 Buhakow zawiadomi Stanisawa Augusta o wkroczeniu wojsk rosyjskich w granice Polski. Nie byo to wic formalne wypowiedzenie wojny, gdy Rosja de facto nie uznawaa ju wtedy Rzeczypospolitej jako penoprawnego podmiotu stosunkw midzynarodowych. Wojna w obronie konstytucji. W praktyce konstytucja obowiazywala 1 rok. Najwieksza rozbieznosci co do oceny -> Straz Praw.

Sejmiki w 02.1792 rwnie opowiedzialy si za konstytucja. Widac byo pewien przelom. 07.1792 -> krol przystapil do Targowicy. Wladza w reku Targowicy. Fala dymisji wrd oficerw; powstwanie konfederacji lokalnych pod nadzorem Rosjan; Rosjanie -> zwolanie sejmu legalizujacego. Pod eskorta krola na sejm. Krol by bankrutem -> szantaz. Prusacy i Rosjanie w Polsce. Targowiczanie przemoc i presja. Poniatowski by szczeglnie wyczulony na wlasna i rodziny pozycje finansowa.

Jeeli przekupiony sejm i to przekupywano sejmiki. Rosjanie rwnie stosowali tam fizyczna przemoc. Ci, ktrzy pojechali do Grodna popierali ambasadora Jakoba Sieversa. Targowica odtworzya Rad Nieustajca, a ta zwoaa sejmiki Sejm w Grodnie zatwierdzil II rozbior. Nieliczni tylko stawiali opor, miasto zamknite przez Sieversa, Sesja niema. Grodna byo zablokowane przez Sieversa. Sejm by pod armatami. Oficerowi rosyjscy usuwali opornych poslow. Nie wypuszczano, zanim nie podjeli decyzji. Targowiczanie: - Seweryn Rzewuski -> federacja prowincji (6-8), bez krla - drugi projekt -> powrot do ustroju sprzed sejmu czteroletniego (Rosjanie) powrot do ustroju 1775-1776 krl z boku Fryderyk Moszyski Nowy ustrj w Grodnie -> Sievers, Targowiczanie, may wpyw Poniatowskiego. System po Grodnie: - powrot do lat 75-76 - krol przez sejm elekcyjny -> zwykla wiekszosc - wrocono do praw kardynalnych - pewne przywileje mieszczan - powrot do Rady Nieustajacej - nowy podzial administracyjny Wybucha III powstanie Kosciuszkowie, a po nim III rozbior. By moe -> spowodowane przez Rosjan. Liczono na nadania ziemskie w Polsce. Rzdy sejmikowe rozwiny si w warunkach upadku znaczenia wadz centralnych, ktrych funkcjonowanie nie byo w stanie zapewni ochrony bezpieczestwa zewntrznego i wewntrznego - odwoywanie si krla w warunkach niedochodzenia sejmikw do skutku bezporednio do sejmikw w sprawach podatkw na wojsko prowadzio do tego, e sejmiki, uchwalajc i cigajc same podatki pastwowe, wygospodarowyway nadwyki kosztem skarbu pastwowego - rozwojowi rzdw sejmikowych sprzyja upadek znaczenia urzdu starosty. Po jego wejciu do hierarchii urzdnikw ziemskich sejmik przej w znacznym stopniu zarzd lokalny - rzdy sejmikowe zniosa konstytucja z 1717r., odbieraj sejmikom kompetencje w sprawach wojskowych i wikszoci skarbowych. Ograniczajc samorzd ziemski reforma ta nie wprowadzia w jego miejsce nowych organw wadzy Prawa Kardynalne 1768- oficjalne zestawienie praw kardynalnych w Polsce Tresci: - konstrukcja III stanow sejmujacych - podczas bezkrolewia -> dwa stany sejmujace (nowosc) - panujaca religia rzymsko-katolicka - karalnosc apostazji (wygnanie) - na tronie moe zasiasc tylko katolik (krolowa tez) - wolna elekcja - neminem captivabimus nisi iure victum - unia polsko-litewska - prawo rownosci szlacheckiej - wolnosc religijna dla prawoslawnych i dysydentow - status lenn RP (np. Kurlandia) - liberum veto - szlachecka wlasnosc gruntowa - nie ma prawa zycia i smierci nad poddanym

- karanie smiercia za zabjstwo (nawet chlop przez szlachcica) - dotychczasowe prerogatywy krola - sejm zwyczajny 6 tyg., nadzwyczajny 2 tyg. I prawa kardynalne sa niezmienialne II materiae status- zmienialne przez jednomyslnosc, np. zmiana podatkow, zmiana liczebnosci wojska, traktaty, wypowiedzenie wojny i zawieranie pokoju, nobilitacja, kurs monety, uprawnienia hetmanskie, pospolite ruszenie 04.1773-04.1775 sejm porozbiorowy: * mia zawrzec traktaty -> potwierdzenie rozbiorow * nowa forma ustroju RP -> Rosja warantem ustroju RP * prawa kardynalne w akcie osobnym -> III artykuly I i II merytoryczne, III gwarancje Katarzyny II I -> (kwestie religijne) II: - nawiazuje do 1768 - krol Polski musi by Polakiem - nie mona wybrac syna ani wnuka panujacego - istnienie Rady Nieustajacej - Rada Nieustajaca: krol, senat, izba poselska - RN zaraz po ukonstytuowaniu si sejmu III: gwarancja Katarzyna II dla art. 1, art. 2, jak i wszystkich konstytucji uchwalanych przez sejm rozbiorowy. 1791- prawa kardynalne 09.1789- rok trwa Sejm Wielki. W rocznice elekcji -> deputacja sejmowa dla ulatwienia projektu dla formy rzadow. Przewodniczacy -> biskup Adam Krasiski Wany dokument -> Zasady do poprawy formy rzadow Pewien zlepek teoretycznych postulatow - odebranie roli sejmowi - sejm zawsze gotowy - prawa kardynalne przez jednomyslnosc - sad sejmowy- sadzenie urzedow 08.1790- projekt do formy rzadu -> 681 art. w 11 rozdzialach Rozdzial I -> prawa kardynalne i konstytucyjne 89 artykulow, 60 praw kardynalnych, ok. 30 praw konstytucyjnych Wyroznienie -> dopisek, ze to prawo kardynalne Dopracowano tam projekt -> rozbito na dwie kategorie: niewzruszalne (prawa wolnosciowe): - sumienie czlowieka (wiara) - niepodzielnosc RP - wolnosc obywatelska (wolnosc slowa) trwae (wynikaja z umowy spolecznej): - ustroj organow - prawa stanow spolecznych Wynikaja z praw naturalnych -> bezpieczenstwo wlasnosc gruntowej 01.1791 -> uchwalenie i opublikowanie Od 1790 wiekszosc zwolennicy krola. Bez krola nic nie ruszy. Wynikalo, ze jest szansa na uchwalenie. 01.1791- prawa kardynalne:

- religia rzymskokatolicka - krol katolik, krolowa katoliczka - odejscie od religi jest karalne - tolerancja religijna dla innych wyzwan - unia polsko-litewska (konstytucja nic nie mowi) - zakaz dokonywania cesji terytorialnej -> rozbicie polsko-pruskiego sojuszu - sejm szlachecko-mieszczanski (konstytucja tylko szlachecki) 1793 sejm grodzienski: - zgoda na strate ziem z II rozbioru - nowy ustroj -> 1775-1776 - religia rzymskokatolicka- w Koronie i na Litwie, nigdzie indziej - idea tolerancji religijnej (prawoslawni, ewangelicy) - kara za apostazje -> wygnanie - monopol szlachecki urzedow i godnosci - gwarancje wlasnosci szlacheckiej - glos wolne na sejmie i sejmiku - rownosc szlachecka - neminem captivabimus nisi iure victum (tez dla cudzoziemcow, kiedy mieli posiadlosc) - integralnosc panstwea - zakaz cesji terytorialnej

Sdy:
1. Monarchia wczesnofeudalna:
Sdy monarsze i sdy kasztelanskie: Monarsze: forma uroczysta in colocvio, na dworze monarszym in curia Waciwo sdu monarszego: - waciwo pena (zupena) Mg zajc si kazda sprawa. Wadza rozciagala si na moznych czy wyzszych duchownych. Mia wlasciwosc ze wzgldu na kazda osobe. Mia wlasciwosc ze wzgldu na przedmiot sprawy. - nie mia jednak waciwoci wylacznej Kasztelanskie: - przed sd komesa grodowego: adminitracja, wojsko, sad, fiskus Na czele stoi kasztelan. Sdzi w otoczeniu kilku asesorow dobieranych z feudalow. - sprawy cywilne - sprawy karne Moe orzec kare smierci. Pomocnikem jest tzw. sedzia grodowy. Odmiana sad targowy -> w imieniu na targowiskach. Zniesiony w 1454. Troche dluzej na Mazowszu. Przyczyny erozji: - funcje przejmuje starosta -> wiekszosc funkcji - rozpowszechnie prawa nieodpowiedniego (coraz mniej osob polegalo jurysdykcji)

2. Monarchia stanowa + potem RP szlachecka

Trzy sady szlacheckie I instancji: 1. Sd ziemski 2. Sad grodzki 3. Sad podkomorski Sd ziemski: - wariant maopolski

Skada si z sdziego, podstka i pisarza, 4-6 asesorw Upowszechnil si wg. regul przyjetych w Malopolsce. Sklad obierany przez sejmik i krola. Nominacja bya dozywotnia. Od kandydatow nie wymagano wyksztalcenia prawniczego. By sadem podstawowym dla szlachty osiadlej. Prowadzili ksiegi sadowe. Potem zbieral si coraz rzadziej. Uwazano, ze wyodrebnil si z monarszego in curia. W wyznaczonych miejscach i czasie odbywal sady. Sd grodzki: - wywodzi si z kompetencji starosty. Przewodniczacym by starosta, ale czesciej podstarosci. Nominowany przez staroste sedzia grodzki, kilku asesorow. By podstawowy dla szlachty bez ziemi. Orzeka z czterech artykulow grodzkich: - podpalenie - zgwacenie - napad na drodze publicznej - napad na dom szlachcica Sad uwazany za wlasciwy dla spraw nietypowych. Prowadzi ksiegi sadowe wobec kryzysu ziemskich. Egzekwuje wyroki. -> diabe Stadnicki Sd podkomorski: Podstawowy dla szlachcica posiadajacego. Pojawia si na wzor czeski. - wybierany przez sejmik, nominowany przez krola Sdy przetrway do koca I RP. Pod koniec -> III sdy -> sad ziemianski oraz sad trybunalski Pietrem posrednim -> sady wiecowe. Pochodza od sadow monarszych in colocvio. Wielkopolska: - starosta -> z-ca krola Sad: Starosta/ Wojewodowie + Kasztelanowie (asesorzy)/ Sedzia + podsedek + pisarz Malopolska: Wojewoda/ Kasztelan/ Sedzia + podsedek + pisarz Sad uwazany za wlasciwy dla moznych. Rozpatrywal sprawy trudniejsze -> remisja od sadow ziemskich. Funkcjonowaly do XVI w.

Sd krlewski
Krl, Asesorzy, Referendarz -> urzednik pojawiajacy si w 1507 roku, Ziemstwo -> zanika na poczatku XVI wieku Sdowe spory o obraze majestatu. Sadzi skargi na urzednikow. Rozciaga si na cos takiego jak poddanie zamku. Na poczatku XVI w. -> cztery sady krolewskie: 1. Sad referendarski. 2. Sad asesorski. 3. Sad relacyjny. 4. Sad sejmowy. Sd referendarski:

Midzy 1507-1538. Referndarz orzeka w sadzie referendarskim. Funkcjonuje do 1793. I raz zniesiona w 1764. Odzyl w 1766. Cechy: - sklad jest jednostkowy - funkcjonowal tam gdzie by krol - podaza za dworem - ma wlasny aparat egzekucyjny - mogl by rny jezyk rozprawy Procedura bya uproszczona. Jest to sad w ktrym sadzi si spory chlopow z dobr krolewskich. Sad wyzszej instancji. Mogl sadzic si kady, kto mia jakis przywilej ekonomiczny w dobrach krola. Najczesciej wies krolewska przeciw dzierzawcom krolewskim. Mia prawo wydawania upomnien. Sad asesorski: - orzekal w zastepstwie krola - pojawia si za panowania Zygmunta Augusta - na czele kanclerz - senatorzy jako asesorowie - dotyczyl maist lokowanych na prawie niemieckim - orzekanie zakladalo znajmosc prawa niemieckiego - sad 6 miast -> wyzsza instancja w Malopolsce - potem omijano sad 6 miast apelujac do krola - w bardzo istotnych sprawach o dobra krolewskie - mieszczanie, cechy, czy ci co posiadali cos na prawie niemieckim I ordynacja Pstrokoski 1605 II ordynacja 1680 -> zaakceptowano w 1683 -> Wielopolski Mia opinie sadu dobrego i odpornego na korupcje. Sad relacyjny: - specjalny autorytet -> zasiada krol Wlaczony rwnie w sadownictwo miejskie. Wykladnia przywilejow monarszych. Sprawa miejska moe zakonczyc si w relacyjnym. Sadzi w sprawach szlaceckich. Sd sejmowy: Pojawia si za Zygmunta Starego. Szczeglnie uroczysty sad krolewski podczas trwania sejmu. Zasiada w nim krol. Jeli obraza majestatu -> krol usuwal si. Drugi czynnik -> asesorowie w osobach senatorow. 1586-1588 -> do skladu dochodzi 8 poslow, wybieranych przez Marszalka. 1611 postepek prawny skrocony Podzielil na kilka kategorii: - sprawy karne: podzielil na dwie kategorie: publiczne np. obraza majestatu, bunt w wojsku, zdrada panstwa, prywatne: zabojstwo, krzywprzysiestwo, jawne cudzolostwo By to sad kasacyjny. Tylko, gdy sesja sejmowa. Czasem tylko sad sejmowy by wlasciwy. Zalatwiono sejm i nie byo trybunalu. Konstytucja mowi o nim jako o Sadzie Najwyzszym.

Trybunal Koronny: - 1578 - sluzyl ograniczeniu krola Piotrkow -> Wielkopolska Lublin -> Malopolska Laczony w jeden, potem znow podzial. Deputowani swieccy(27, wybierani przez sejmiki) i duchowni (6, kapituly katedralne) Sedzie by szlachcicem -> zaufanie Duchowni byli lepiej przygotowani. Na czele stoi Marszalek Trybunalu. Zabijaly si najwiekszy rody. Mia cos w rodzaju wladzy staroscienskiej. Dbal o bezpieczenstwo trybunalu. Od ziemskich, grodzkich, podkomorskich szlo do trybunalu. Od wiecowych na poczatku tez. Mogly isc tez zarzuty przeciw sedziemu. Wielkim problemem bya korupcja. Naduzywal funkcji kasacyjnej. Zaczeto kasowac poprzednie wyroki. Istotna wada -> walka rodow. Sporo spraw o nagane szlachetwa. 1581 -> na wzor Trybunalu Koronnego powstal Trybunal Litewski Wilno + Minsk/ Nowogrodek Powolano tez Trybunal Wolynski dla ludnosc ukrainskiej. Sad Marszalkowski -> Marszalek wielki Koronny (np. bron noszona przy krolu) Sady kapturowe -> bezkrolewie Sadownictwo Skarbowe Rozne sady miejskie

Ksistwo Warszawskie:
Wrd Polakow -> postawy: zamkneli si u siebie oraz nie chca niczego wiedziec i slyszec prby robienia kariery u zaborcw, - oparcie na Francji (walczy z Prusami i Austri) - legiony polskie we Wloszech - zwiazanie z ktoryms z panstw rozbiorowych: koncepcja prorosyjska: Adam Jerzy Czartoryski, opcja propruska: Antoni Radziwill, opcja proaustriacka liczenie na wlasne sily (Czy Polacy mog wybi si na niepodlego?) Jzef Herman Pawlikowski (ur. 28 marca 1767 roku w Rozprzy, zm. 1828 w Warszawie) pisarz, wojskowy i polityk.W Paryu by sekretarzem Tadeusza Kociuszki. Wyrazi pogldy Naczelnika w broszurze "Czy Polacy mog si wybi na niepodlego" (wydanej w 1800), w ktrej nakania do walki o niepodlego liczc wycznie na wasne siy. Pniejsze wydania tej broszury miay ogromny wpyw na rozwj ruchu partyzanckiego w XIX wieku. 22 sierpnia 1795 podpisa akt zawizania Deputacji Polskiej. Przeom 1806-1807 (sprawe polska podtrzymuja legionisci) Napoleon walczy z Prusami wspieranymi przez Rosj. Prusy na kolanach. 1807 -> zdobywa ziemie polskie w Prusach

Polacy znacznie wspierali Francuzw. 1807 Napoleon powoluje cos w rodzaju rzadu -> Komisja Rzadzaca -> Stanislaw Malachowski departamenty- izby administracji publicznej 02.1807 nierostrzygnita bitwa iawska 06.1807 -> Napoleon potlukl pod Frydlandem Rosj.

07.1807 -> negocjacje w Tylzy: Aleksander by pod wrazeniem Napoleona, atmosfera pikniku. Dwa traktaty: rosyjsko- francuski 7.07.1807 prusko- francuski 9.07.1807 Napoleon chcial pognebic Prusy. Aleksander -> nie dla Polski i ekspansji Napoleona. Nad Batykiem -> Wolne Miasto Gdansk (po upadku Napoleona wcielone do Prus). Z zaboru pruskiego -> Ksiestwo Warszawskie (102 tys. km 2 w 1807) -> 2 mln ludnoci Konwencja petersburska Dawao pewne nadzieje, cho wielkie rozczarowanie. Ustrj -> bdzie monarchi konstytucyjn. Monarcha -> Fryderyk August (mia i tak obj tron po Poniatowskim) 1807 -> Napoleon wezwal Komisje Rzadzaca do Drezna: Napoleon dyktowa polsk konstytucj. Konstytucja jest oktrojowana. 22.07.1807 -> podpisana przez Napoleona i Komisj Rzdzc. Tworca -> Napoleon Spisano po francusku. Tekst oryginalny -> francuski. Typ wyraznie napoleonski. Ogromna przewaga monarchy nad innymi organami. Bazuje na konstytucjach francuskich 1791, 1802, 1804 Jest zwiezla- budzila trudnoci intepretacyjne. 89 artykuw, 12 tytuw Rezerwowala urzedy dla Polakow. Polska zostala wlaczona w system napoleonskiej Europy. Polska nie miala dyplomacji -> dyplomacja saska. Krol mia dwie odrebne kancelarcie: saska i dla Ksiestwa Warszawskiego. Konstytucja: - recepcja prawa francuskiego Kwestia spoeczna: 1. Wszyscy rwni przed prawem. Ustroj: 1. Dominujaca pozycja monarchy. 2. Rzad jest w osobie krola, a do krola naley ogol funkcji (ogol wladzy wykonawczej) 3. Konstytucja -> vice-krol, powolywany i odwolywany przez monarche. Jeeli nie vice-krol to Prezes Rady Ministrow (Stanisaw Maachowski). 4. Tylko krol ma incjatywe ustawodawcza. 5. Monarcha zlecal tez publikacje, czyli kontrolowal w pelni tok legislacyjny. 6. Prawo przeamania weta senatu

7. Krol mianuje urzednikow swobodnie bd po poprzednim przedstawieniu.

8. 9. 10. 11. 12. Krol mianuje sedziow i senatorow, ktrzy sa nieodwolalni. Prerogatywa -> dopelniania konstytucji. Mogl wydawac dekrety o mocy konstytucji. Mia naczelne dwodztwo wojskowe. Prawo aski Zwouje zgromadzenia wyborcze(gminne i sejmiki+Sejm Gwny)

Ksiestwo Warszawskie byo silnie zmilitaryzowane. 30 tys. ludzi na tak male panstwo. W 1812 roku nawet 120 tys. wojska -> wymiar polityczny i wojenny.

Rada Stanu organ konstytucyjny Ksistwa Warszawskiego wzorowany na francuskiej Radzie Stanu. Zgodnie z konstytucj Ksistwa Rada Stanu skadaa si z ministrw; miaa rwnie wsplnego z Rad Ministrw sekretarza i (do 1810 roku) wspln kancelari. Prowadzio to do wzajemnego przenikania si funkcji tych organw wadzy. Zmiana nastpia 12 sierpnia 1808, gdy krl Fryderyk August I mianowa dodatkowych szeciu radcw stanu; po przyczeniu zdobytych na Austrii w 1809 roku terenw Nowej Galicji byo ju dwunastu radcw, pniej za pojawili si ministrowie-czonkowie Rady Stanu. Rada Stanu dziaaa na podstawie dekretu krlewskiego z 24 grudnia 1807. Jej zadania czyy w sobie zakres czynnoci zarwno wadzy administracyjnej (wcznie z sdownictwem administracyjnym), jak i sdowniczej i obejmoway: 1. 2. 3. przygotowanie projektw aktw ustawodawczych dekretw krlewskich i uchwa Sejmu, sdownictwo administracyjne w II instancji, spory kompetencyjne midzy urzdami, pozbawianie urzdnikw publicznych immunitetu sdowego, opiniowanie raportw z dziaalnoci ministrw, sdownictwo kasacyjne w sprawach cywilnych i karnych.

4.
5.

6.

Uchway Rady Stanu oprcz wyrokw wydawanych jako Sd Kasacyjny wymagay zatwierdzenia krla. Od 1807 Rada Stanu bya faktycznym rzdem Ksistwa, co oficjalnie potwierdzone zostao dekretami z 25 marca i 20 kwietnia 1809. W marcu 1810 utracia jednak sw dotychczasow pozycj. Organizacja Rady Stanu ustalona zostaa ostatecznie w 1810 roku. Skadaa si ona wwczas z czterech sekcji, ktrych zadaniem byo przygotowywanie projektw uchwa w sprawach legislacyjnych i administracyjnych oraz Komisji Poda i Instrukcji, zajmujcej si sprawami zwizanymi z rol sdownicz Rady Stanu. Akta Rady Stanu z niewielkimi stratami przetrway II wojn wiatow i obecnie znajduj si w Archiwum Gwnym Akt Dawnych w dwu zespoach: Rada Stanu i Rada Ministrw Ksistwa Warszawskiego (9 mb) i Archiwum Publiczne Potockich (korespondencja prezesa Rady, Stanisawa Kostki Potockiego). Rada Ministrw Ksistwa Warszawskiego powstaa na zasadzie art. 8 i 13 konstytucji Ksistwa, wobec niepowoania wicekrla, ktry mia bezporednio porozumiewa si z kadym z ministrw. Na czele Rady sta Prezes. W jej skad wchodzili ponadto ministrowie: sprawiedliwoci, spraw wewntrznych, wojny, skarbu oraz policji. W pocztkowym okresie penia funkcj zastpcy krla, jednak dekretem z 24 grudnia 1807 ograniczono znacznie jej zadania: miaa mie ona za zadanie umoliwienie porozumiewania si ministrw w sprawach zastrzeonych dla krla i nie miaa prawa samodzielnie podejmowa adnych decyzji. Rada miaa si zbiera "w przytomnoci" krla tylko na jego rozkaz, za w razie nieobecnoci wadcy raz na tydzie. Jednak ze wzgldu na dugotrway pobyt krla Fryderyka Augusta w Saksonii jej faktyczna rola rosa - gwnie kosztem Rady Stanu. Dekretem z 20 czerwca 1810 powierzona Radzie Ministrw zostaa kontrola poszczeglnych ministrw i caej administracji, a przed wypraw Napoleona na Moskw, dekretem Fryderyka Augusta z 26 maja 1812 zostaa ona upowaniona do sprawowania wadzy zwierzchniej w kraju w zastpstwie krla, jednak bez prawa dymisjonowania ministrw i dokonywania zmian w sdownictwie.

W 1809- bitwa pod Raszynem, ewakuacja Warszawy. Po niej doczono do Ksistwa 40 tys. km2 W tym roku te bitwa pod Wagram Po wojnie -> jeeli nieobecnosc monarchy to naley zwolac narade ministrow, jeeli monarcha nie rezygnuje. 1812- wojna z Rosj. Chciano mie silny organ. Napoleon nakazal Fryderykowi Augustowi dekret o wzmocnieniu Rady Ministrow

Parlament Ksiestwa Warszawskiego -> Sejm Glowny. W zasadzie nie przypomina parlamentu I RP. Tylko 2 elementy: senat i izba poselska

Senat jest nominowany przez monarche. Biskupi, kasztelanowie, wojewodowie itd. Ksiestwo nie dzieli si na kasztelanie. Nomenklature jednak zachowano. Najpierw 18, potem 30.

Sejm: poslowie wybierani przez sejmiki szlacheckie. Deputowani wybierani przez sejmiki gminne. Zakres kompetencji -> w I RP ogromne W KW -> parlament jest trzeciorzedny. Prawo cywilne, karne, system menniczy

Zdecydowana dominacja monarchy. Inicjatywa ustawodawcza -> tylko do monarchy. Krol jest poczatkiem i koncem toku.

Zwolywanie parlamentu: W I RP -> raz na 2 lata na 6 tyg. W KW -> raz na 2 lata na 15 dni W I RP -> marszalek przez izbe W KW -> marszalem przez krola

W Ksiestwie Warszawskim parlament nie dyskutuje ustaw wnoszonych przez krola. Dyskusja tylko w 3 komisjach -> nie ma ogolnej debaty.

Izba poselska-> poslowie przez sejmiki szlacheckie. Pewne wymogi: tylko ci co w ksiegach obywatelskich. Poczatkowo sejmikow 40, po powiekszeniu 100.

Zgromadzenia gminne -> plebejskie. Najpierw 26, potem 40, razem 66. Poslowie szlacheccy mieli przewage. Sejmik wybiera tylko posla szlacheckiego. W plebejskim -> moe wejsc rwnie szlachcic. Cenzus majtkowy, zasug, wyksztacenia Administracja: KW ma departamenty. Objeto jako jednostki ju istniejace po Prusach. Na czele -> prefekt nominowany przez krola. Nie mogl ingerowac: wymiar sprawiedliwosci, sprawy wojskowe. Mia przy swoim boku rade prefkturalna -> I instancja sadownictwa administracyjnego. II instancja -> rada stanu. Powiaty -> podprefekt. Te same duze kompetencje. Prefekci i podprefekci podlegali ministrowi spraw wewnetrznych. Powiaty dziela si: gminy miejskie i gminy wiejskie Urzd Municypalny organ wykonawczy administracji istniejcy w Polsce w latach 1807-1842. Urzd ten dotyczy samorzdu miejskiego i powoany zosta przez Komisj Rzdzc Ksistwa Warszawskiego, 29 wrzenia 1842 roku na mocy carskiego zarzdzenia przemianowany w Krlestwie Kongresowym na magistrat. Urzd ten powstay w dobie Ksistwa Warszawskiego zosta zreorganizowany po powstaniu Krlestwa Kongresowego, 10 lutego 1816 roku zosta podporzdkowany Komisji Rzdowej Spraw Wewntrznych i Policji. Urzd Municypalny skada si z prezydenta (mianowany przez krla lub z jego upowanienia przez namiestnika na wniosek Komisji) oraz czterech awnikw. Skada si z 4 wydziaw: policji, administracji wewntrznej, instytutw i rzeczy pokrewnych, skarbowego i kas miejskich, wojskowego.

Urzd podejmowa decyzje dotyczce spraw administracji i skarbu, do jego zada zaliczaa si opieka nad funduszami miasta, instytutw, ustalanie budetu miasta, ustalanie podatkw itp. W skad Rady Municypalnej wchodzili prezydent, wiceprezydent, radni i awnicy.

Krlestwo Polskie:
Na gruzach Ksiestwa Warszawskiego powstaje Krolestwo Polskie. Poczatek 1813 -> Ksiestwo Warszawskie pod okupacja rosyjska. Doradzali Aleksandrowi prost aneksj. Spodziewali si nadan ziemskich.

1815 -> Kongres Wiedenski: Wielkie Ksiestwo Poznanskie, Rzeczpospolita Krakowska, Krolestwo Polskie Krolestwo Polskie: - za zgoda Aleksandra (taka gra polityczno-psychologiczna, wierzy, e Polacy pjd za diabem, jeli ten obieca im niepodlego i stara si zastpi nam luk po Napoleonie) - honorowy powrot - nadal konstytucje 1815

Konstytucja 1815 -> car Aleksander: Aleksander by pod wplywem doktryn liberalnych, mimo, ze by synem cesarza Pawla. Katarzyna II -> babka, Niemka- Godek: to zla kobieta bya ;) Jej maz Piotr III zostal zamordowany, no tak Nie ciepiala syna Pawla z wzajemnoscia. Pawel mia 10 dzieci w tym 4 synow: Aleksander 1778, Konstanty 1779, Mikolaj (car 25-55), Michal Aleksander by wychowywany przez babke KII. Babka sprowadzila mu liberalnego nauczyciela z Francji. By pod jego wplywem. 1801 -> Pawel I zabity za wiedza Aleksandra. Aleksander zostaje carem. Cierpial na syndrom niebieskiej wstazki -> ojciec uduszony wstega munduru. Przy boku -> Adam Jerzy Czartoryski. Ksiaze Adam zetknal si z malym Aleksandrem. Zzyli si ze soba. Czartoryski mia wczesniej romans z zona Aleksandra (za jego zgoda ;)). Car Pawel wyslal go na zachod. 1801 -> Aleksander na tronie. Przywoluje Czartoryskiego. Tworzy triumwirat: Czartoryski, Stroganow, Nowosilcow, przejciowo Koczubej. Czartoryski mia duzy wplyw na polityka.

Co zawieraa konstytucja, bo Godek lubi historie obyczajowe :P: - czynnik zwiazany z carem - poglady arystokratow litewskich np. Drucki-Lubecki. Ju w 1811 Rosjanie sadowali politykow KW. Dali projekty (fortel rosjan majcy na celu odsunicie ich od zajmowania si szykowaniempowstania)-> projekt odtworzenia panstwa polskiego zwiazanego z Rosja -> Michal Kleofas Oginski -> Ustawa rzdowa Wielkiego Ksistwa Litewskiego

By komitet, ktry przygotowal zapasy dla armii rosyjskiej, Komitet zaopatrzenia armii rosyjskiej. Jak weszli Francuzi to Rosjanie spalili. 11.1815 -> Aleksander narzucil konstytucje. Maj 1815 zasady do konstytucji KP, opr. Czartoryski, podpisuje Aleksander; do podpisania konstytucji stanowi podstaw zarzdu 03.05.1815 -> poparcie mocarstw. Krolestwo Polskie zwiazane z Rosj, ale odrbno administracyjna. Car moe: rozszerzenie wewnetrzne jakie uzna za stosowne - zapowiedz nadania konstytucji - rozszerzenie granic (liczono na to) Niektorzy twierdza, ze wybuchlo powstanie, bo to te zawiedzione nastroje.

Konstytucja -> no dopiero teraz: - 165 artykulow, 7 tytulow - tekst autentyczny po francusku,tumaczenie polskie nieco odbiega od oryginau co stanowi furtk administracyjn;Bya kilkukrotnie zmieniana: 1825 -> dodany artykul: niejawnosc obrad sejmowych. Zamkniecie ust opozycji sejmowej. Istotne zmiany -> sejm powstanczy, np. uchwala -> detronizacja Miolaja I (25.01.1830), o rzdzie narodowym, o naczelnym wodzu i o przysidze Art. 4.: Zrodlo wladzy najwyzszej jest poza konstytucja -> konstytucja wykonywanie wladzy. Nie ma gwarancji utrzymania niezaleznosci KP. 2 panstwa polaczone unia. Panstwa dzieli przepasc. Rosja -> absolutyzm A I ->monarcha konstytucyjny Panstwa roznila wielkosc Zwiazek KP i Cesarstwa Rosyjskiego: zwiazane unia i wspolna polityka zagraniczna Art. 10 -> armia KP nie moe by uzyta poza Europa (bardzo dobry zapis) Wolnosc konstytucji: - szeroki katalog praw i wolnosci - szczegolna opieka rzadu nad religia koatolicka - wolnosc wyznan - zasada rownosci praw obywatelskich i politycznych dla wyznan chrzescijanskich

- wolnosc druku - nietykalnosc osobista - wlasnosc - zatrzymanie na podstawie obowiazujacego prawa - odbywanie kar na miejscu - nietykalnosc wlasnosci -swoboda przenoszenia si osb i majtkw Pozycja monarchy: Tytu III rzd - jest rzad w osobie krola, calosc wladzy wykonawczej

Bardzo szerokie kompetencje monarchy: - sprawy wojny i pokoju - naczelne dowodztwo wosjkowe - budzet naley do monarchy - prawo laski - nominacje urzednikow, sedziow, senatorow - nominacja namiestnika - zwolywanie sejmu - nobilitacja - nadawanie tytulow, obywatelstwa - akty monarsze sa kontrasygnowane przez ministrow -> odpowiada wiec minister, a nie monarcha - w imieniu monarchy -> namiestnik

Nominacja -> Jozef Zajaczek do 1826 (wszyscy sizdziwili, bo mia by Czartoryski) Po 1826 uprawnienia namiestnika na Rade Administracyjna.

Jozef Zajaczek: oficer polskiej armii. Pod Borodino stracil noge. Napoleon kazal go strzec. Zmienil front na prorosyjski np. wprowadzil cenzure.

Namiestnik w swietle konstytucji: nominowany aktem publicznym. Akt publiczny -> blizej zakres wladzy namiestnika. Kompetencje zbiezne z Rada Administracyjna. W jej lonie podejmowal decyzje. Decyzja bya kontrasygnowana. Konstanty -> brat cara. Stoi na czele armii KP. Pozytywne i negatywne konsekwencje. Mia by okiem i uchem Aleksandra. Aleksander mia idee odtworzenia pastwa polskiego. Wielki Ksi konstanty otrzyma nadzr nad ziemami RP wcielonymi do Rosji. Car utworzy korpus litewski. Car nie mg realizowac wszystkiego -> pamietal co si stalo z jego zabitymi przodkami. Mikoaj Nowosilcow- komisarz pelnomocny cara. Szara eminencja. W rzeczywistosci zamordysta, a nie liberal. apowkarz, pijak. Rozdawal karty w Radzie Administracyjnej. Przed wybuchem powstania umknal.

Naczelne organy rzadowe: Rada Stanu: - dwie postacie: Zgromadzenie Ogolne Rady Stanu; Rada Administracyjna

*Zgromadzenie Ogolne: 5 ministrow, referendarze - ma funkcje w procesie legislacyjnym- opracowuje projekty ustaw i projekty aktow krolewskich. Przygotowuja. Krol wnosi. - ma funkce sadowe- sad kompetencyjny - przejsciowo sadem administracyjnym II instancji - nie bya sadem kasacyjnym - nowa kompetencja: raport o stanie panstwa -> co rok monarsze o naduzyciach

*Rada Administracyjna: - namiestnik - ministrowie - inne osoby powolane przez krola

Namiestnik podejmuje decyzje na posiedzeniu Rady Administracyjnej. Rada Administracyjna zbiezna z kompetencjami namiestnika. Decyzje sa kontrasygnowane i namiestnik nie odpowiada.

Parlament -> ograniczony organ: Sejm: skada si z 3 elementow: krol, senat, izba poselska Obradowal w Zamku Krolewskim. Przygotowywal projekty praw cywilnych, kryminalnych i administracyjnych. Rwnie statuty organizacyjne wladz panstwowych. Sejm mia prawo radzic si nad podatkami, sprawy mennicze, zaciag do wojska. Uprawnienia kontrolne: - splywal raport o stanie panstwa i mogli wyrazic swoje zdanie - na podstawie tego -> propozycje dla krola - przed sejmem odpowiadaja najwyzsi urzednicy panstwowi - petycje do monarchy

Najwazniejsza czesc parlamentu -> krl: - inicjatywa - decydowal, ktra z izb zajmie si jako pierwsza projektem - nadawal sankcje ustawom jak nie dal to nie wchodzily - narzucal zdanie izbie poselskiej, mogl rozwiazac parlament - mianuje senat - zwoluje parlament - ma prawo przedluzac/ redukowac sesje parlamentu

Senat: zawiera rosyjskich ksiazat krwi. Warunek- pelnoletniosc Senat -> max 64, nominowani przez krola. Senator -> kilka cenzusow, 35 lat, 2000 zl podatku, wlasciciel gruntowy

Uprawnienia: - samodzielnie decyduje o obsadzaniu urzedow czy referendarzy

- wchodzi w sklad Trybunalu Wyzszego w Warszawie

Izba poselska: 77 poslow, 51 deputowanych ze zgromadzen gminnych 30 lat, podatek, znajomosc polskiego

Sejm zebral si 4x: 1818, 1820, 1825, 1830

W swietle konstytucji oprocz sejmu -> Rady Wojewodzkie Komisje Wojewodzkie -> funkcje administracyjne

Krolestwo Polskie -> wojewodztwa - potem zmieniono nazwe na gubernie - organy administracji Komisje Wojewodzkie Armia KP: - armia czynna + milicja - sprawy wojskowe w gestii panujacego - kolor munduru -> tradycje narodowe - bya to znakomita armie

Organizacja Krlestwa Polskiego po powstaniu listopadowym:

Powazne zmiany -> sejm powstanczy 1831 - idea detronizacji Mikolaja I - sejm uchwalil detronizacje cara (25.01) - uchwala o Rzadzie Narodowym (29.01) -> podzial kompetencji cara

Po upadku powstania: - Rosjanie powolali Rzad Tymczasowy Paskiewicza (zdobywca Warszawy)

Zostal namiestnikiem carskim. - Fiodor Engel -> prezes Rzadu Tymczasowego od 09 do 12.1831

W sferach rzadowych nowy pomysl na KP. Mikolaj I ma poglady antyliberalne. Musial si jednak liczyc z opinia miedzynarodowa.

Mikolaj powolal Komitet ds. KP 02.1832 -> statut organiczny jako nowa konstytucja. Statut organiczny -> 69 artykulow. Statut organiczny -> akt o znaczeniu konstytucyjnym: - Art. 1 -> KP przylaczone do panstwa rosyjskiego. Wczesniej unia, teraz nie jest to osobne panstwo. - korona KP jest dziedziczna - Art. 3 -> jedna koronacja - tylko jedna regencja - odpadala przysiega konstytucyjna cara - mimo wszystko szeroki wachlarz praw i obowiazkow obywatelskich - Art. 14 -> Krolestwo uczestniczy w wydatkach imperium - odrebny bank KP - wspolne stosunki handlowe - likwidacja odrebnej armii - Rada Administracyjna -> namiestnik Paskiewicz - departament interesow KP w rosyjskiej Radzie Panstwa -> unifikacja przepisow z cesarstwem - minister sekretarz stanu (posrednik miedzy carem, a organami w KP) - przewidywal pewne organy samorzade -> zgromadzenia szlacheckie, rady miejskie, zgromadzenia wiejskie (Organy nie powstaly. Tworzone na fali odwilzy przed powstaniem styczniowym.)

Zgromadzenia stanow prowincjonalnych:

- naradzanie si w sprawach kraju - glos doradczy

Mialo zastapic sejm KP w sposb milczacy. Nigdy go nie wprowadzono.

Po wydaniu statutu organicznego -> akty uzupelniajace. Bya to proba unifikacja KP z Cesarstwem Rosyjskim wojna krymska polityka Paskiewicza

Zlikwidowano armie polska. Utrzymano bezpieczenstwo w KP przez 100 tys. armie rosyjska. 1833 -> wprowadzono stan wojenny Zawieszenie wachlarza praw i wolnosci. Stan wojenny roznicuje KP w stosunku do cesarstwa. Pozwolono dzialac instytucjom gospodarczym

Od 1835 -> unifikacja: 10.1835 -> ukaz carski nadanie dobr ziemskich dygnitarzom 03.1835 -> ustawa o malzenstwi 06.1836 -> ustawa o szlachectwie, 2 typy (dziedziczne, osobiste). Nakazono udowodnienie szlachectwa (heroldia KP) Rosjanie obawiali si drobnej szlachty, ktra nic nie ryzkowala walczac. Plebejow mogli brac do armii. Urzad -> Marszalek Guberniany Szlachty (reprezentowal) procedura upodobnienia kadr urzedniczych wojewodztwa na gubernie

1841 -> zerwanie Rady Stanu 1847 -> nowa kodyfikacja karna (kodeks kar glownych i pokrewnych) Po upadku powstania -> polityka asymilacji i unifikacji

Polityka lat 50 -> nowy rozdzial: - porazka Rosji w wojnie krymskiej

- 1855 smierc Mikolaja - 1856 smierc Paskiewicza - nowy namiestnik -> Michal Gorczakow, 1861 -> przywrocenie Rady Stanu - scislejsze okreslenie kompetencji namiestnika - konsekwencja w dziedzinie spolecznej, ekonomicznej

Kodeks Napoleona w KW i KP:

Rozciagniecie ustawodawstwa francuskiego na terytorium Polski budzilo obawy w Komisji Rzadzacej. Sila opozycyjna -> duchowienstwo (swieckie malzenstwo) Za: radykolowie polscy (jakobini polscy). Byli skupieni wok Gazety Warszawskiej. Zapowiedx reform spolecznych na ziemiach polskich. Entuzjasta -> Hugo Kotaj Kola rzadowe -> memorial do wladz francuskich (KN ma by bledem i nie sprawdzi si na ziemiach polskich) (Kwestie spoleczne i religijne) Art. 69 nadanej konstytucji -> Kodeks Napoleona bdzie stanowic prawo na ziemiach polskich. Zadanie wprowadzenia -> ci, co byli przeciwni.

Feliks ubieski -> minister sprawiedliwosci w KW. Najpierw by przeciw, a potem entuzjasta. KN wchodzi 01.05.1808 1808 -> uruchomiono w Warszawie w Szkole Prawa. Profesorowie: Szaniawski, Bantke Doceniono walory formalne i gietkosc.

Mona byo mijac przepisy i ponownie kodyfikowac Protestowal Kosciol -> powierzono im funkcje urzednikow stanu cywilnego

Duchowienstwo odmawialo tej funkcji -> sprzecznosc z prawem kanonicznym. Zmieniono, aby rozwiedzionym nie dawali slubow cywilnych.

12.1809 -> powiekszenie KW, rozciagniecie KN na te ziemie -> dekret krolewski z 15.08.1810 Po upadku ksiestwa los kodeksu niepewny. Czartoryski doradzal monarsze zniesienie KN w KW. Doradzal prawo polski, statuty litewskie oraz polskie formy sadowe Zgodnie ze zdaniem Czartoryskiego szly instrukcje AI dla Komitetu Reformy. Osobny artykul -> zadania komitetu w kwestii systemu prawnego. Instrukcja po linii Czartoryskiego. Czartoryski -> przeciwnik kodeksu w kwestiach spolecznych. Liczyl tez na przylaczenie ziem wschodnich. Proponowal rozciagniecie prawa polskiego i tymczasowe wprowadzenie prawa litewskiego. KN by swoistym murem odgradzajacym ziemie wschodnie od KW. Idea Czartoryskiego budzila opory -> np. bantke. (dobre wzorce) 1825 -> kodeks cywilny KP bazujacy na kodyfikacji napoleonskiej. W Ksiestwie -> inne kodyfikacje francuskie np. Kodeks Postepowania Cywilnego 03.1809 -> Kodeks Handlowy Nie wszedl kodeks karny i procedury karnej.

Sadownictwo w KW:
Organizacja -> zajela si Komisja Rzadzaca. Tymczasowa organizacja przetrwala do 1808 r. Wzory: polskie, pruskie, francuskie. W Konstytucji art. 70 -> jawnosc i publicznosc postepowania sadowego. Art. 74 -> zasada niezawislosci sadow Zasada dozywotniosci mianowania sedziow Wyjatek: sedziowie sadow pokoju sa nominowani przez krola Mozliwosc pozbawienia funkcji -> za przestepstwo zwiazane z urzedowaniem i wydanie wyroku przez sad. Konstytucja: wyroki wydawane w imieniu krola W KW praktyka czym innym ni Konstytucja. Sady Pokoju -> w kazdym procesie (cywilne) Trybunal Cywilny -> w kazdym departamencie Sad Apelacyjny -> jeden Praktyka: - sady pokoju (sedzia, podsedek, pisarz, podpisarz)(sprawy najdrobniejsze) - Trybunal Cywilny -> w kazdym departamencie (wszystkie cywilne nie do wylacznosci innych sadow) - Sad Apelacyjny -> jeden na caly kraj. Druga instancja od trybunalow cywilnych. Sadownictwo karne -> inaczej ni w konstytucji 1810 -> dekret krolewski (wykroczenia, wystepki, zbrodnie) Jurysdykcja policyjna, poprawcza, kryminalna. Wykroczenia -> sady policji prostej (wydzialy sadow pokoju) Wystepki -> wydzialy policji poprawczej Zbrodnie -> sady kryminalne

Konstytucja KP -> ogromne zmiany w sadownictwie.

Z zapowiedzi nic nie wyszlo- podobne sadownictwo. Po powstaniu listopadowym- nazwy sadow. Atrybut sadownictwa -> sadownictwo jest niepodlegle. Sedzie ma wolnosc oswiadczenia swojego zdania w sadzeniu bez ulegania wplywowi innych wladz i czynnikow. Konstytucja KP: pierwsze dwie instancje z wyborow. Trzecia -> nominacje monarchy. (Trybunal Najwyzszy)

Wolne Miasto Gdask: Tyla 1807

- nowa sytuacja wolnego miasta - zwiekszone terytorium - Napoleon: mia zachowac wiezi z KW - traktaty: kuratela Prus i KW - wlaczony w system napoleonskiej Europy, wazny punkt -> to co si dzieje od Rosji, blokada WB - wladza: senat Gdaska, lawa miejska, trzeci ordynek (organ doradczy) - Napoleon chcial dla Gdanska konstytucji, ale nigdy nie weszla w zycie - Kodeks napoleona

Wielkie Ksiestwo Poznanskie: (1815)

- integralna czesc Prus - pewna autonomia - osobny namiestnik -> Antoni Radziwi - istnienie polnego sejmu postulatowego (lata 20) - przekonanie, ze jest to lenno domu panujacego - nie naley do Zwiazku Niemieckiego

Poowa XIX w. -> odrebnosc zaciesnia si.

Wolne Miasto Krakw (1815-1846)

- teoretycznie niezalezne panstwo - Kodeks Napoleona - III konstytucje *1815 oktrojowana * 1818 akt pominiety * 1833 liczne ograniczenie na konstytucji z 1815 dla organow WMK - wladza ustawodawcza: Zgromadzenie Reprezentantow (40 osob) - wladza wykonawcza: Senat z Prezesem na czele (czesc z wyborow, czesc z nominacji) - Komisja Wloscianska -> reforma rolna, niezalezna od rzadu - UJ -> reforma 1818 (autonomia) - rezydenci panstw opiekunczych -> organy wplywu - po powstaniu krakowskim -> waczone do Austrii Autonomia Galicji: - projekt ju kolo 1790 -> Komisja we Lwowie - 1861 -> poczatek aktywnosc -> Statut Krajowy dla Galicji

Statut Krajowy dla Galicji: - sejm krajowy (Lwow) -> ustawodawsto (glownie kultura krajowa) - rozbudowana administracja samorzadowa -> administracja rzadowa: namiestnik (przedstawiciel cesarza); administracja samorzadowa (powiaty -> starosta) Wydzial Krajowy -> nadzor nad administracja w Galicji Powiat -> Rada Powiatowa Gminy > Rada Gminy - rozlegly samorzad szkolny -> Rady Szkolne: Gmina -> Powiat -> kraj

Odrodzenie pastwa:
- w Europie zmiana sojuszy

- pokolenie wolne od kleski powstan - porazki we wrogich oboazach

opcja ugodowa -> wiernosc panstwom opcja powstancza np. Zwiazek Walki Czynnej, Zwiazek Strzelecki

W zaboracj panuje rozwoj lojalizmu. Odezwy do Polakow.

Komitet Obywatelski Warszawy -> 08.1914 Centralny Komitet Obywatelski -> pomoc uchodzcom

1915 -> zajete przez Niemcow. Niemcy pozwalaja na politechnike i uniwersytet w Warszawie. 1916 -> wprowadzono w Krolestwie samorzad miejski Uruchomiono Rade Miejska w Warszawie. 05.11.1916 -> Akt dwoch cesarzy. Kryzys AW i Niemiec -> rezerwy rekrutw, rezerwy robotnikw. Zapowiedz utworzenia pastwa polskiego. Wydane przez niemieckiego gubernatora w Warszawie Wydane przez austriackiego gubernatora w Lublinie. Wydane byy w imieniu cesarzy. Dostali rame bez obrazu -> przyszle panstwo polskie. monarchia konstytucyjna granice okreslone w przyszlosci funkcjonowanie w lacznosci z panstwami centralnymi utworzenie osobnej armii polskiej

Neagtywne wrazenie -> chodzi o mieso armatnie. Wydal rozporzadzenie -> powolanie Tymczasowej Rady Stanu (pewne gwarancje) Efekt miedzynarodowy: zlamanie PMP (zakaz zmian ustrojowych na terytoriach okupowanych) Car Rosji -> deprecjonowanie aktu

Sprawa polska zostala umiedzynarodowiona.

Tymczasowa Rada Stanu: 25 osob (15 Niemiec i 10 Austriak) Na czele -> Waclaw Nieroyowski (marszalek koronny) Na czele departamentu wojskowego -> Pilsudski

Istotna rola -> departament sprawiedliwosci. Uruchomil sadownictwo z prawdziwego zdarzenia. 1916 -> ksztalcenie kadr na UW 04.1917 -> poczatek kryzysu. Cesarz aus. oddal legiony polskie pod komende genera gubernatora (Besseler) Besseler -> przekonanie: - bitnosc zolnierza polskiego - nienawisc do Rosjan

Wyceniali na 1 mln rekruta. Mogli przerzucic na zachod. Kazali zlozyc przysiege na wiernosc cesarzowi i Niemcom -> wiec internowanie oficerow i zolnierzy. W miejsce Tymczasowej Rady Stanu -> Rada Regencyjna (09.1917). Mialo to by rozwiazanie tymczasowe. 02.1918 -> Rada Regencyjna (miala by przed monarcha) powoluje Rade Stanu (tymczasowy polski parlament) 1918 -> dni Rady Regencyjnej policzone - w Europie radykalizuja si nastroje - monarchia to zlo

11.1918 -> funkcjonuja rwnie inne osrodki przyszlej wladzy Rzad Ludowy Republiki Polskie w Lublinie z Ignacym Daszynskim na czele. Rada Narodowa (Slask Cieszynski) Komitet Polski (Lwow)

10.11.1918 -> Pilsudski wraca po kryzysie przysiegowym 10/11.11.1918 -> podjecie negocjacji o ewakuacji wojsk z Warszawy

14.11.1918 -> wladza dla Pilsudskiego (tymczasowa) Powoluje nowy rzad -> Ignacy Daszynski, potem Jedrzej Moraczewski (powiodlo mu si)

22.11.1918 -> dekret o najwyzszej wladzy reprezentacyjnej republiki polskiej -> Tymczasowy Naczelnik Panstwa Potem -> zwolanie sejmu ustawodawczego 04.1919 -> wybory 02.1919 -> sejm ustawodawczy Maa Konstytucja 1919r : Uchwalona na Sejmie Ustawodawczym, mwi o Naczelniku Pastwa. Jest uchwa tymczasowo regulujc ustrj - ale obowizywaa a do 1922r. Zaoenia Maej Konstytucji : - wadz suwerenn i ustawodawcz jest Sejm Ustawodawczy, 5. ustawy ogasza Marszaek z kontrasygnat Prezesa Rady Ministrw i Ministra waciwego, 6. Naczelnik Pastwa ma uprawnienia cywilne i wojskowe i jest przedstawicielem pastwa, 7. Naczelnik Pastwa powouje rzd w penym skadzie i odbywa si to na podstawie porozumienia z Sejmem, 8. Naczelnik i Rzd, s odpowiedzialni przed Sejmem za sprawowanie urzdu, 9. kady akt pastwowy Naczelnika wymaga kontrasygnaty odnonego Ministra, W Maej Konstytucji zabrako okrelenia kto ma inicjatyw ustawodawcz, nie ma w niej weta ustawodawczego, instytucji rozwizywania Sejmu. Ta konstytucja mwi, e suwerenem w pastwie nie jest Nard a jego przedstawiciel - Sejm Ustawodawczy. Maa Konstytucja wprowadza rzdy parlamentarne w skrajnej postaci Sejm dominuje nad pozostaymi organami pastwa, do tego obraduje cigle. Odrzuca trjpodzia wadz. Kontrowersyjne jest rwnie to, e Naczelnik Pastwa jest najwyszym wykonawc uchwa Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych Pisudski by tego przeciwnikiem, interpretowa to tak, e Sejm dowodzi armi. Konstytucja marcowa (1921r.) Siga ona korzeniami Tymczasowej Rady Stanu (stycze 1917r.). Po odzyskaniu niepodlegoci, z inicjatywy premiera J. Moraczewskiego powstao przy Sejmie, Biuro Prac Konstytucyjnych wydao a 3 projekty Konstytucji. Jeden z nich zakada system podobny do USA (federacja 70 ziem, kade z wasn konstytucj), drugi, to projekt ludowy (Sejm jednoizbowy, inicjatywa ustawodawcza 100 ty. obywateli, mechanizm rozwizania parlamentu na danie 500 ty. obywateli, nazwa Polska Rzeczpospolita Ludowa), trzeci by wzorowany na konstytucji Francuskiej. Osobna komisja zostaa powoana przez Paderewskiego. Ostatecznie do Sejmu wpyno 5 projektw Konstytucji. Konstytucj przyjto 17 marca 1921r. ogromn wikszoci gosw. W trakcie prac nad Konstytucj byo kilka problemw : 9. jednym z problemw by parlament jedno czy dwuizbowy prawica optowaa za parlamentem dwuizbowym, lewica za jednoizbowym, 10. cenzus wieku lewica chciaa obnienia, prawica podwyszenia, 11. najbardziej kontrowersyjny by sposb wyboru gowy pastwa lewica bya za gosowaniem powszechnym, prawica za wyborem przez parlament, 12. sprawa stosunku kocioa do pastwa wynika z tego nastpny problem charakter szkoy wiecka czy nie,

13. status mniejszoci narodowych, Zasady ustrojowe Konstytucji marcowej: 5. 6. 7. zasada cigoci pastwowej odrodzone pastwo Polskie jest tym samym, ktre istniao w XVIII w. Konstytucja przyjmuje republikask form ustroju, zasada zwierzchnictwa narodw w wietle Konstytucji suwerenem jest Nard ale Polska jest wielonarodowa (wynika z tego problem), 8. zasada podziau wadz, 9. przyjmuje zasad rzdw parlamentarno-gabinetowych, Rzd sprawuje swoje funkcje tak dugo, jak dugo cieszy si zaufaniem Parlamentu, 10. zasada pastwa liberalnego, niezwykle szerokie prawa i obowizki obywatelskie, 11. zasada pastwa unitarnego/jednolitego z wyjtkiem autonomii lska. Poszczeglne organy pastwa w wietle Konstytucji marcowej: Wadza ustawodawcza sprawuje j dwuizbowy Parlament. Izba wysza - Senat, izba nisza - Sejm. Parlament pochodzi z wyborw picioprzymiotnikowych, by wybierany na 5 lat, skada si z 444 posw i 111 senatorw. Sejm dominuje nad Senatem Senat jest upoledzony. Parlamentarzyci dostali bardzo szeroki immunitet. Sesje byy otwierane/zamykane/odraczane przez Prezydenta RP. Wielka przewaga organw wadzy ustawodawczej nad organami wadzy wykonawczej. Prezydent RP nie ma odpowiedniego prawa rozwizania parlamentu (musi skoncentrowa zgod 3/5 Senatorw), nie rwnoway parlamentu. Kompetencje Parlamentu: 6. ustawodawcze okrelona przez art. 3 wszystkie prawa publiczne i prywatne, jak rwnie sposb wykonywania tych prawa mog by regulowane przez Parlament. Konstytucja wymagaa formy ustawy, np. dla budetu, okrelenia iloci armii, ce, monopoli, naoonych podatkw i opat, itp. Inicjatyw ustawodawcz ma Sejm (min. 15 posw) i Rada Ministrw (nie mia jej Senat ani Prezydent), 7. ustrojodawcze moliwo zmiany Konstytucji czy uchwalenia nowej 3 tryby zmiany konstytucji. Tryb Zwyky wikszo 2/3 gosw (w kadej z izb) przy obecnoci poowy ustawowej ich liczny. Tryb Rewizyjny mia nastpowa co 25 lat przez Zgromadzenie Narodowe, obowizywaa wtedy zwyka wikszo gosw. Tryb Nadzwyczajny wikszo 3/5 gosw sam Sejm mg zmieni Konstytucj furtka do tego by znie Senat (co jednak si nie stao), 8. kontrolne przejawia si w bardzo licznych instrumentach interpelacje zgaszane przez Posw, prawo dyskutowania nad owiadczeniami Rzdu, prawo dyskusji na temat owiadcze zoonych przez Ministrw, wotum nieufnoci, Sejm moe powoa komisje nadzwyczajne do zbadania jakiej kwestii, Sejm zatwierdza rachunki pastwowe i udziela absolutorium Rzdowi, moliwo postawienia Ministrw czy Prezydenta przed Trybunaem Stanu, 9. elekcyjne wybr gowy pastwa dokonywany przez Zgromadzenie Narodowe (lipiec 1922 Regulamin Zgromadzenia Narodowego dla wyboru prezydenta RP).

Wadza wykonawcza sprawuje j Prezydent z odpowiedzialnymi Ministrami. Wybr Prezydenta zwoanie Zgromadzenia Narodowego nie pniej ni 30 dni przed upywem kadencji, przez aktualnego prezydenta, gdyby tego nie zrobi, Sejm i Senat si same pod przewodnictwem Marszaka Sejmu. Konstytucja nie podawaa wymogw ktre stawiano kandydatowi na Prezydenta. Jedynym warunkiem by obowizek zoenia przyrzeczenia, ktre zawierao w swojej rocie elementy religijne. Kadencja Prezydenta trwaa 7 lat. W grudniu 1922r. Prezydentem RP zosta Gabriel Narutowicz (po kilku dniach zastrzelony), w zwizku z tym jego nastpc obrano Stanisawa Wojciechowskiego (zosta zmuszony do rezygnacji w trakcie przewrotu w

1926r.), wybrano Pisudskiego, ktry urzdu nie przyj, w zwizku z tym po raz kolejny wybrano tym razem Ignacego Mocickiego i doszo do jego reelekcji w 1933r. Kompetencje Prezydenta: 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. sprawuje wadz wykonawcz, kady akt rzdowy Prezydenta, wymaga podpisu Premiera i odpowiedniego Ministra, Prezydent nie odpowiada za swoje czynnoci, ani cywilnie, ani parlamentarnie, odpowiada tylko konstytucyjnie za zdrad kraju, pogwacenie konstytucji i przestpstwa karne przed Trybunaem Stanu, mg go do tego pocign tylko Sejm (a nie Senat), podpisuje wraz z odpowiednimi Ministrami ustawy i zarzdza ich ogoszenie w Dzienniku Ustaw, ma prawo wydawania aktw prawnych w postaci rozporzdze wykonawczych do ustaw uwaano to za sabo urzdu Prezydenta, nie ma prawa wydawania rozporzdze z moc ustawy, moe wydawa tylko akty niszego rzdu, mianuje i odwouje Ministrw (na wniosek Premiera) jak i samego Premiera, jest Najwyszym Zwierzchnikiem Si Zbrojnych, ale nie moe sprawowa naczelnego dowdztwa w czasie wojny, ma prawo aski ale nie w stosunku do Ministrw skazanych przez Trybuna Stanu, peni funkcje reprezentacyjne Prezydent reprezentuje Pastwo na zewntrz, przyjmuje i wysya przedstawicieli dyplomatycznych, zawiera umowy z innymi pastwami, podaje te umowy do wiadomoci Sejmu. Niektre umowy (celne, handlowe, obciajce finanse Pastwa czy obywateli) wymagay uprzedniej zgody Sejmu, uprzedniej zgody Sejmu wymagao te zawarcie pokoju czy wypowiedzenie wojny.

Art. 40 Konstytucji marcowej przepis mwicy o tym, e Marszaek Sejmu zastpuje Prezydenta gdy nie moe on sprawowa urzdu. Przydao si to gdy zastrzelono Narutowicza, a Rzd poda si do dymisji. Wtedy Marszaek Maciej Rataj powoa Rzd. Podczas opracowywania Konstytucji proponowano, aby Prezydenta zastpowa Premier lub Rada Ministrw, a nawet Prymas. Kompetencje Rady Ministrw: 5. 6. 7. inicjatywa ustawodawcza, za zgod Prezydenta ma prawo wprowadzenia stanu wyjtkowego, w zakresie swojej dziaalnoci ministrowie wydawali rozporzdzenia wykonawcze i zarzdzenia.

Odpowiedzialno Ministrw przewiduje si odpowiedzialno konstytucyjn i parlamentarn. Ministrowie odpowiadaj za pogwacenie ustaw. Konstytucja zna odpowiedzialno indywidualn ministrw i solidarn caej Rady Ministrw- za oglny kierunek dziaa Rzdu. Konstytucja Marcowa jest wyjtkowo demokratyczna, deklarowaa bardzo szerokie prawa i wolnoci obywatelskie (np. zasada rwnoci wobec prawa, obrona ycia, wolnoci, mienia, nietykalno osobista, zasada, e nikt nie moe by pozbawiony sdu, e kara jest moliwa tylko na podstawie ustawy, itp.) Parlament by niezwykle rozdrobniony politycznie trudno byo o stabiln wikszo Sejmow. Rzdy zmieniay si bardzo szybko. Dominuje pozycja Parlamentu, a przede wszystkim Sejmu. Usterki i niedogodnoci Konstytucji marcowej. W 1924r. Przy okazji Zjazdu Prawnikw Polskich krytykowano Konstytucj za sabo urzdu Prezydenta, nierwno pomidzy pozycj Parlamentu a Prezydenta. W Wilnie w 1924r. wskazywano nawet na konieczno powrotu monarchii. Politycy zblieni do Pisudskiego byli zainteresowani zmian Konstytucji, a w efekcie opracowaniem nowej. Po Zamachu majowym - 2 sierpnia 1926r. Sejm uchwali znaczc wikszoci gosw poprawk do Konstytucji marcowej tzw. Nowel sierpniow. Zawieraa ona przepisy umoliwiajce przyspieszenie i usprawnienie uchwalania budetu. Zawieraa przepisy mwice o tym co zrobi kiedy Parlament zosta rozwizany, a nie byo uchwalonego prowizorium budetowego. Wprowadzaa sankcje za czerpanie przez Posw korzyci z tytuu penionego urzdu.

Nowela sierpniowa wzmacniaa pozycj Prezydenta RP dawaa mu moliwo rozwizania Sejmu i Senatu przed upywem kadencji (na wniosek Rady Ministrw), jednake tylko raz z tego samego powodu. Z Konstytucji wypado (zupenie przypadkowo) uprawnienie Parlamentu do samorozwizania. W Noweli sierpniowej przewidziano jeszcze jeden mechanizm wzmacniajcy pozycj Prezydenta przyznano mu moliwo wydawania rozporzdze z moc ustawy. Ale uprawnienie to nie byo nieograniczone mg to robi tylko w razie nagej koniecznoci pastwowej, wtedy kiedy izby Parlamentu s rozwizane, lub na podstawie specjalnego upowanienia ustawowego (niedugo potem zostao wydane przez Parlament). Nowela sierpniowa wprowadza mechanizm utrudniajcy wprowadzenie wotum nieufnoci. Nie mona go byo przegosowa na tym samym posiedzeniu, na ktrym zostao zgoszone. Po uchwaleniu Noweli sierpniowej, koa Pisudskiego nie wyrzeky si planw wprowadzenia nowej Konstytucji. Do uchwalenia nowej Konstytucji doszo w styczniu 1934r., ale bya przez ponad rok poprawiana. Dopiero po uchwaleniu Konstytucji, take w Senacie stycze 1935r., Konstytucj przedstawiono Pisudskiemu, a dopiero w kwietniu 1935r. podpisa j Prezydent Mocicki dlatego mwimy o Konstytucji Kwietniowej. Jest ona na wskro rna od Konstytucji marcowej. 1 rozdzia Rzeczpospolita, 2 rozdzia Prezydent RP, 14 rozdzia Postanowienia kocowe. Pokazuje to, kto wedug Konstytucji ma najwysz rang. Bdziemy mieli do czynienia z ogromn wadz Prezydenta RP i z jego nieodpowiedzialnoci.

Gwne zasady Konstytucji wyraono w Dekalogu - pierwsze 10 artykuw Konstytucji. Prezydent by wybierany przez Zgromadzenie Elektorw albo w wyborach powszechnych na 7 lat. Zgromadzenie Elektorw miao w swoim skadzie : Marszaka Sejmu, Marszaka Senatu, Premiera, Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego, Generalnego Inspektora Si Zbrojnych i 75 elektorw wybranych w 2/3 przez Sejm i w 1/3 przez Senat. Ustpujcy Prezydent, mia moliwo wskazania nastpcy, jeeli to zrobi, wwczas automatycznie rozpisywa on wybory powszechne wybory odbyway si pomidzy kandydatem wskazanym przez Zgromadzenie Elektorw, a kandydatem wskazanym przez ustpujcego Prezydenta. Prezydent stoi na czele Pastwa. W jego osobie skupia si jednolita i niepodzielna wadza. Niezwykle siln pozycj Prezydenta buduje przede wszystkim konstrukcja prerogatyw Prezydenta konstrukcja uprawnie osobistych Prezydenta, np. wskazywanie kandydata na Prezydenta i zarzdzanie wyborw powszechnych, prawo wyznaczania nastpcy Prezydenta na czas wojny, mianowanie i odwoywanie Prezesa Rady Ministrw, Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego, Prezesa Najwyszej Izby Kontroli, Naczelnego Wodza, powouje/obsadza Trybuna Stanu, powouje 1/3 Senatorw, oddaje czonkw Rzdu pod Trybuna Stanu, stosowanie prawa aski. Na prezydencie ciy odpowiedzialno moralna przed Bogiem i histori. Prezydent RP nie jest odpowiedzialny za akty urzdowe. Ministrowie odpowiadaj przede wszystkim politycznie przed Prezydentem. Minister moe by w kadej chwili odwoany przez Prezydenta RP. Ale nie eliminuje to odpowiedzialnoci Ministra przed Parlamentem. Premier odpowiada take Konstytucyjnie przed Trybunaem Stanu. Parlament- ograniczono liczebno Sejmu do 208 Posw, mniej radykalnie odchudzono Senat byo 96 Senatorw. Zosta on przytumiony przez Prezydenta, ale zachowa realne funkcje ustawodawcze i kontrolne nad dziaalnoci rzdu. Ustawodawstwo: 13. ustawy 14. dekrety Prezydenta (z moc ustawy) wydawane na wniosek Rady Ministrw w dwch wypadkach na mocy upowanienia ustawowego, w czasie rozwizania izb w razie koniecznoci pastwowej. Mogy

by one jedynie zmieniane przez ustaw albo kolejny dekret Prezydenta. Prezydent mia wyczne prawo ustawodawcze organizacja rzdw, ustrj administracji rzdowej, organizacja naczelnych wadz wojskowych. Inicjatyw ustawodawcz mia Rzd i Sejm. Nie mia jej Prezydent, Senat ani Obywatele.

Konstytucja kwietniowa:
Konstytucja kwietniowa ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Polskiej z okresu midzywojennego podpisana przez prezydenta Ignacego Mocickiego 23 kwietnia 1935 roku. Wesza w ycie nastpnego dnia. Zmian konstytucji zwolennicy marszaka Pisudskiego planowali ju od zamachu majowego (12 maja 1926). Na mocy Konstytucji kwietniowej w Polsce wprowadzono ustrj prezydencki-autorytarny. Ustawa konstytucyjna zostaa w opinii opozycji uchwalona z naruszeniem przepisw konstytucji marcowej dotyczcych zmiany konstytucji i zwierzchnictwa narodu, co byo wyrazem autorytarnych tendencji obozu rzdzcego. W swoim manifecie PKWN uzna Konstytucj kwietniow za bezprawn, co byo podstaw odrzucenia kontynuacji prawnej Rzdu RP na uchodstwie wynikajcej z nominacji Wadysawa Raczkiewicza na Prezydenta RP przez Prezydenta RP Ignacego Mocickiego w trybie Rozdziau II Konstytucji (wyznaczenie nastpcy w czasie wojny). Po przemianach roku 1989 pierwszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wybrany demokratycznie, Lech Wasa, przej oficjalnie przy przyjciu urzdu insygnia wadzy prezydenta RP od Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta RP na obczynie powoanego w trybie konstytucji kwietniowej. W niektrych tekstach przedwojennych konstytucja ta okrelana jest mianem konstytucji styczniowej, od miesica zakoczenia nad ni prac w Sejmie i w Senacie RP. Rozdzia I "Rzeczpospolita Polska Skada si z 10 artykuw, nazywanych "dekalogiem" zawierajcym oglne zaoenia ideowo-organizacyjne, na ktrych opieraa si konstrukcja ycia pastwowego. "Dekalog" by manifestem odejcia od gwnych zasad konstytucji marcowej. Zmiana podmiotu wadzy w pastwie nie by to ju nard: "Pastwo polskie jest wsplnym dobrem wszystkich obywateli". Dua uwaga powicona pozycji ustrojowej prezydenta, na ktrym "spoczywa odpowiedzialno wobec Boga i historii za losy Pastwa". Naczelne obowizki prezydenta to: troska o dobro kraju, gotowo obronna i reprezentowanie Polski wzgldem narodw wiata. Pod jego zwierzchnictwem rzd, Sejm, Senat, Siy Zbrojne, sdy i kontrola pastwowa. Ale przyznanie powanej roli jednostce w yciu spoecznym i politycznym w odrnieniu od faszyzmu. Nastpnie przepis o koncepcji elitarnej pozycji obozu rzdzcego moliwo ograniczenia praw politycznych jednostek lub grup. Jednak dalej umieszczenie zakazu dyskryminacji politycznej i spoecznej ze wzgldu na pochodzenie, wyznanie, pe i narodowo. Rozdzia I brzmi niejednoznacznie. Jego interpretacja moliwa jest w duchu autorytarnym, ale rwnie i wrcz liberalnym. W Ustawie konstytucyjnej uyto zamiast pojcia nard, terminu wszyscy obywatele, co miao swoj wymow, tj. miao wspomc asymilacj pastwow wszystkich obywateli, bez wzgldu na rnice narodowociowe, religijne, klasowe [2] . Rozdzia II "Prezydent" Prezydent otrzyma wadz zwierzchni wzgldem parlamentu i rzdu jednolit i niepodzieln, by "odpowiedzialny przed Bogiem i histori". Konstytucja nadaa mu prerogatywy niewymagajce kontrasygnaty odpowiednich ministrw. Mg mianowa premiera i ministrw, zwoywa i rozwizywa Sejm i Senat, wyznacza terminy ich sesji, powoywa 1/3 senatorw. Posiada take prawo wskazania nastpcy na czas wojny, kandydata na prezydenta, mianowania lub odwoania Naczelnego Wodza. Dysponowa prawem aski,

wydawania dekretw w czasie wojny, zarzdzenia powszechnego gosowania. Za kontrasygnat odpowiednich organw prezydent mg wydawa dekrety o stanie wojny lub pokoju, mianowa ministrw, wstrzymywa ustawy (veto zawieszajce) oraz powoywa Sejm i Senat w zmniejszonym skadzie. Peni funkcj reprezentacyjn w stosunkach midzynarodowych i posiada zwierzchno nad siami zbrojnymi. Ponadto prezydent mia przywilej nieodpowiedzialnoci za wydane przez niego akty urzdowe. Dodatkowo za czyny niezwizane ze sprawowaniem wadzy nie mg by pocignity do odpowiedzialnoci w czasie penienia urzdu. Wybory prezydenckie Organem wybierajcym prezydenta RP byo Zgromadzenie Elektorw, skadajce si z: 5 wirylistw (mowie zaufania): o Marszaka Sejmu o Marszaka Senatu o Premiera, o Pierwszego prezesa Sdu Najwyszego, o Generalnego Inspektora Si Zbrojnych, 75 elektorw wybranych "spord obywateli najgodniejszych" w 2/3 przez Sejm i w 1/3 przez Senat.

Jednak, jeli ustpujcy prezydent zgosi swojego kandydata, wwczas nastpuje gosowanie powszechne. Kadencja dugoci 7 lat. Brak jakichkolwiek przepisw na temat tego, czy dana osoba moe dostpi reelekcji. Przysiga prezydencka wiadom odpowiedzialnoci wobec Boga i historii za losy Pastwa, przysigam Panu Bogu Wszechmogcemu, w Trjcy witej Jedynemu, na urzdzie Prezydenta Rzeczypospolitej: praw zwierzchnich Pastwa broni, jego godnoci strzec, ustaw konstytucyjn stosowa, wzgldem wszystkich obywateli rwn kierowa si sprawiedliwoci, zo i niebezpieczestwo od Pastwa odwraca, a trosk o jego dobro za naczelny poczytywa sobie obowizek. Tak mi dopom Bg i wita Syna Jego Mka. Amen. Prezydenci, ktrzy byli wykonawcami tej konstytucji to Ignacy Mocicki, Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski, Wadysaw Raczkiewicz, August Zaleski, Stanisaw Ostrowski, Edward Bernard Raczyski, Kazimierz Sabbat i Ryszard Kaczorowski. Rozdzia III "Rzd" Rzd (mianowany przez prezydenta) posiada tzw. domniemanie kompetencji, czyli kierowa sprawami niezastrzeonymi dla innych organw wadzy. Konstytucja przewidywaa wzmocnienie pozycji premiera, ktry mia reprezentowa rzd na zewntrz, kierowa jego pracami i ustala oglne zasady polityki pastwowej. Organizacja rzdu okrelona przez dekret prezydencki, pod ktrym wymagany podpis premiera i niektrych ministrw. Rzd odpowiedzialny politycznie przed prezydentem, ktry mg odwoa rzd w dowolnym momencie. W przypadku wotum nieufnoci wobec rzdu udzielonego przez obie izby, prezydent mg albo odwoa rzd, albo te rozwiza parlament. W tym drugim przypadku rzd peni dalej swe obowizki. Rozdzia IV "Sejm" Rozdzia tak zredagowany, aby jak najmocniej ograniczy uprawnienia Sejmu. Kompetencje izby: Funkcja ustawodawcza, Kontrola nad dziaalnoci rzdu: moliwo wystosowania dania ustpienia gabinetu lub ministra, mono pocignicia ich do odpowiedzialnoci konstytucyjnej, skadanie interpelacji, zatwierdzanie corocznych rachunkw pastwowych, udzielanie rzdowi absolutorium, udzia w kontroli nad dugami pastwa; Ustalanie budetu, Nakadanie podatkw na obywateli.

Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu przysugiwao po ukoczeniu 24 lat, za bierne (prawo wybieralnoci) po ukoczeniu 30 lat. Wybory do Sejmu czteroprzymiotnikowe: powszechne, tajne, bezporednie i rwne, ale ju nie proporcjonalne. Kadencja izby 5 lat. Sesja Sejmu skrcona do 4 miesicy. Drastyczne ograniczenie immunitetu parlamentarnego posowie "korzystaj tylko z takich rkojmi nietykalnoci, jakich wymaga ich uczestnictwo w pracach Sejmu". Nowa ordynacja wyborcza zmniejszaa liczb posw do 208, wybieranych po dwu w 104 okrgach wyborczych. Wprowadzia wreszcie wyranie antydemokratyczn procedur zgaszania i ustalania list kandydatw na posw, w myli ktrej jedynym i wycznym czynnikiem, majcym to prawo byy tzw. zgromadzenia okrgowe. W skad takiego zgromadzenia, ktre ustalao jedn tylko list dla danego okrgu wyborczego, wchodzili przedstawiciele samorzdu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego, obradujcy pod przewodnictwem mianowanego przez ministra spraw wewntrznych komisarza wyborczego. W praktyce list kandydatw ustalano ju z gry na drodze wzajemnej konsultacji i porozumienia centralnych wadz rzdowych z wojewodami i starostami. Rozdzia V "Senat" Konstytucja przyznaa nowe uprawnienia Senatowi udzia (jednak bez prawa do zapocztkowania) w uchwalaniu wotum nieufnoci rzdowi lub ministrowi, uchylanie zarzdze wprowadzajcych stan wyjtkowy. Konstytucja nie regulowaa kwestii praw wyborczych w wyborach do Senatu, pozostawiajc te kwestie do rozstrzygnicia w ordynacji wyborczej. Nowa ordynacja wyborcza zmniejszaa liczb senatorw ze 111 do 96. Bierne prawo wyborcze otrzymali obywatele, ktrzy ukoczyli 40 lat; prawo wybierania do Senatu natomiast przysugiwao z tytuu zasugi osobistej, z tytuu wyksztacenia bd z tytuu zaufania obywateli, a obwarowane byo dodatkowo przez cenzus wieku (ukoczenie 30 lat). Kadencja Senatu 5 lat. Rozdzia VI "Ustawodawstwo" Konstytucja kwietniowa ograniczaa uprawnienia obu izb parlamentu w dziedzinie ustawodawstwa, m.in. przez wprowadzenie dekretw prezydenta o mocy ustawy: dotyczce organizacji rzdu, dekrety w trybie penomocnictw (z wyjtkiem zmiany konstytucji), dekrety wydawane w czasie, gdy Sejm by rozwizany. Ponadto przepis: "Uchwa Senatu, odrzucajc projekt lub wprowadzajc w nim zmiany uwaa si za przyjt, jeeli Sejm nie odrzuci jej wikszoci 3/5 gosw." Dodatkowo weto zawieszajce prezydenta. Rozdzia VII "Budet" Utrzymano postanowienia noweli sierpniowej, z tym, e terminy zostay skrcone do 4 miesicy. Rozdzia VIII "Siy zbrojne" Sytuacja uregulowana zgodnie z postulatami Pisudskiego. Prezydent wydawa dekrety o organizacji dowdztwa si wojskowych i decydowa o uyciu wojska do obrony kraju. Prezydent mg jednak wyznaczy Naczelnego Wodza, ktry w takim przypadku przejmowa te uprawnienia. Rozdzia IX "Wymiar sprawiedliwoci" Wadz sdownicz sprawowa miay niezawise sdy, zoone z nieusuwalnych sdziw, ktrych mianowa prezydent. Prawa obywatelskie powtrzone za konstytucj marcow. Okrelenie pozycji ustrojowej Trybunau Stanu, ktry orzeka w sprawach ministrw, senatorw, posw, ktrych mg pociga do odpowiedzialnoci konstytucyjnej. Skad Trybunau powoywany przez prezydenta spord sdziw przedstawianych mu na te pozycje przez Sejm i Senat.

Rozdzia X "Administracja pastwowa" Okrelenie struktury samorzdu terytorialnego trjszczeblowo: poziom wojewdzki, powiatowy i gminny. Rozdzia XI "Kontrola pastwowa" Najwysza Izba Kontroli zostaa podporzdkowana prezydentowi, ktry mianowa jej prezesa, a na jego wniosek i z jego kontrasygnat take pozostaych czonkw kolegium NIK-u. Rozdzia XII "Stan zagroenia pastwa" Rozrnienie stanu wyjtkowego od stanu wojennego. W czasie tego drugiego prezydent mg wydawa dekrety, ktrych przedmiotem mogy by wszystkie dziedziny z wyjtkiem zmiany konstytucji. Rozdzia XIII "Zmiana konstytucji" Zmiana konstytucji moga by dokonywana z inicjatywy: Prezydenta wymagana wwczas wikszo zwyka w obu izbach parlamentu, Rzdu lub 1/4 ustawowej liczby posw wymagana wwczas wikszo ustawowej liczby posw i senatorw.

Prezydent mg zastosowa weto zawieszajce o wyjtkowo dugim okresie, ponowne rozpatrzenie wniosku musiao nastpi dopiero w nastpnej kadencji parlamentu. Rozdzia XIV "Postanowienia kocowe" Konstytucja wchodzia w ycie w dniu jej ogoszenia.

Samorzd gospodarczy i terytorialny II RP:

Samorzad terytorialny: Jeszcze w 1918 istnialo kilka roznych systemow administracyjnych. W 1933 wprowadzono ustawe scaleniowa wprowadzajaca jednolity system, ale ograniczala zakres dzialalnosci samorzadu terytorialnego. Cechy organizacji terytorialnej: - dostosowana do podzialu terytorialnego kraju dla administracji publicznej - jednostki organizacyjne samorzadu mogly si laczyc w zwiazki - organy administracji ogolnej i organow wykonawczych mogly si polaczyc pod przewodnictwem starosty i wojewody - jednostki organizacyjne oprocz osobowosci cywilnoprawnej maja tez osobowosc publicznoprawna - organy samorzadowe dzielily si na uchwalajace i wykonawcze

Na wsi: Rada Gminna (ust.) + Zarzad Gminny (wyk.)- wojt i lawnicy wybierani przez rade oraz sekretarz. Ustawa z 1933 wprowadzala gmine zbiorcza zlozona z gromada (rada gromadzka lub zebranie gromadzkie (ust.) + soltys (wyk.).

W gminach miejskich: Rada Miejska (ust.) + Zarzad Miejski (wyk.)- prezydent lub burmistrz i lawnicy. Powiaty: Rada Powiatowa (ust.), a do 1933 sejmiki + wydzialy powiatowe (wyk.) (6 czonkw + starosta). W wojewodztwach nie byo samorzadu. Z zaboru pruskiego w woj. Poznanskim i pomorskim zostaly: sejmik wojewodzki, wydzial wojewodzki oraz starosta krajowy. Kompetencje samorzadu: - wlasny zakres dzialania samorzadu, sprawy gospodarcze, kulturalne, oswiatowe - tworzyly zaklady i przedsiebiorstwa o charakterze uzytecznosci publicznej - niewystarczajace srodki finansowe, wiec zabiegaly o pomoc panstwa- ograniczalo to ich samodzielnosc - nadzor nad samorzadem mialy organy administracji ogolnej- minister spraw wewnetrzych, wojewodowie i starostowie

Samorzad gospodarczy: Na poczatku by forma przymusowego zrzeszania osob prowadzacych dzialalosc gospodarcza w okreslonej dziedzinie. Organy tego samorzadu mialy wladze administracyjna- charakter publicznoprawny. Rodzaje: 1. 2. 3. przemyslowo- handlowy rzemieslniczy rolniczy

Dzialalnosc tego samorzadu unormowaly rozporzadzenia prezydenta z moca ustawy (1927-1928). Jednostki organizacyjne byy powolywane przez Rade Ministrow. Organy te tworzyly organizacje o zasiegu krajowym, ich funkcje to reprezentacja i obrona interesow ich czlonkow wobec wladz panstwa. W pozniejszym czasie tworzono dobrowolne zwiazki (o strukturze i celach podobnych jak przy zwiazkach przymusowych). Podlegaly one przepisom prawa przemyslowego lub prawa o stowarzyszeniach.

Zasady prawa cywilnego II RP:

- nienaruszalnosc wlasnosci prywatnej- prawo wlasnosci prywatnej stanowi centralna instytucje prawna, na ktorej opieraja si kapitalistyczne stosunki spoleczno-gospodarcze. Konstytucja marcowa uznawala wlasnosc prywatna za podstawe ustroju spolecznego i porzadku prawnego w panstwie. Dopuszczala mozliwosc wywlaszczenia lub ograniczenia wlasnosci ze wzgledow wyzszej koneicznosci. - zasada formalnej jawnosci podmiotow prawa cywilnego - zasada swobody umow- podlegala w II RP ograniczeniom znanym take innym panstwom kapitalistycznym; przeslanka byo dazenie do rozladowywania napiec spolecznych np. reglamentacja cen na art. konsumpcyjne w pierwszych latach powojennych - zasada bezpieczenstwa obrotu i harmonijnego wspolzycia ludzi- scisle i bezwzgledne trzymanie si postanowien umow prowadzilo do ruiny wierzycieli i nieslusznego wzbogacania dluznikow (szczeglnie widoczne w ustawodawstwie waloryzacyjnym)

Zasady prawa karnego II RP:

- zasada subiektywizmu- indywidualizacja winy i kary. Obciazano za skutki zamierzone i przewidywane. Prawo wykluczalo odpowiedzialnosc dzieci ponizej 13 lat. Zasada subiektywizmu wplynela na liberalne potraktowanie czynow stanowiacych przekroczenie obrony koniecznej przejawiala si rwnie w konstrukcji usilowania. - indywidualizacja kary- przejawiala si w okresleniu warunkow jej wymierzania - zasada humanitaryzmu- ograniczenie srodkow represji karnej - wprowadzenie srodkow zabezpieczajacych: a) leczenie dla psycholi b) leczenie dla alkoholikow, narkomanow c) przymusowe, stosowane wobec dopuszczajacych si czynow wynikajacych ze wstretu do pracy d) przymusowe wobez recydywistow

Komisja Kodyfikacyjna organ sejmowy istniejcy w czasach II Rzeczypospolitej. Powoana ustaw z 3 czerwca 1919 roku w celu unifikacji prawa pozaborowego kodyfikacji prawa cywilnego i karnego, znajdowaa si pod znacznym wpywem Ministerstwa Sprawiedliwoci. Komisja skupiaa najlepszych cywilistw i karnistw: przedstawicieli doktryny prawa, a take praktykw adwokatw i sdziw. Naczelnik Pastwa Jzef Pisudski powoa do niej 44 osoby, ktre nastpnie zostay zatwierdzone przez Sejm Ustawodawczy. Pierwszym prezydentem Komisji Kodyfikacyjnej by Franciszek Xawery Fierich (profesor i rektor Uniwersytetu Jagielloskiego), ktry stanowisko piastowa do swojej mierci w 1928 roku. Po jego mierci Komisja stracia na znaczeniu. Nowym prezydentem zosta w 1932 roku Bolesaw Norbert Pohorecki (zamordowany w Katyniu w 1940), ktry na czele pozosta do wybuchu II wojny wiatowej. Komisj podzielono na 2 wydziay: cywilny (sekcja prawa materialnego, procesowego i handlowego) oraz karny (sekcja prawa materialnego i procesowego). W jej skad wchodzi prezydent komisji, trzech wiceprezydentw i 40 czonkw. Projekty kodeksw byy przedkadane ministrowi sprawiedliwoci, ktry wnosi je pod obrady Sejmu, mg te je zmieni lub wstrzyma ich przedoenie Sejmowi. Po 1926 r. kodeksy weszy w ycie za pomoc rozporzdzen z moc ustawy Prezydenta RP. W zwizku ze wieym ksztatowaniem si nowoytnego polskiego jzyka prawnego i prawniczego oraz duej iloci naleciaoci z jzykw pastw zaborczych powoano w 1923 roku podkomisj redakcyjno-jzykow. Przez Komisj przewino si 69 prawnikw, ktrzy stworzyli podstawy dla polskiego prawa cywilnego i karnego, pracujc w ramach wydziaw cywilnego i karnego, ktre to wydziay dzieliy si dodatkowo na sekcje. Formalnie Komisji nigdy nie zniesiono, lecz po wojnie nie zostaa ona przywrcona. W latach osiemdziesitych, za czasw Solidarnoci, pojawi si pomys przywrcenia dziaalnoci Komisji Kodyfikacyjnej, ale nie zosta on ostatecznie zrealizowany.

Porzdki prawne II Rzeczypospolitej Po odzyskaniu niepodlegoci w 1918 funkcjonowao na terenie Polski pi porzdkw prawnych, pozostaych po pastwach zaborczych: prawo niemieckie (pruskie) w wojewdztwach zachodnich, prawo austriackie (galicyjskie) w wojewdztwach poudniowych i na lsku Cieszyskim, prawo rosyjskie w wojewdztwach wschodnich, prawo byego Krlestwa Polskiego w wojewdztwach centralnych, prawo wgierskie w czciach Spiszu i Orawy przyczonych do Polski, oprcz tego obowizywao rwnie wiele miejscowych aktw prawnych wydawanych przez organy zarzdzajce poszczeglnymi terenami Polski w okresie przed uformowaniem si jednolitej wadzy: wojskowego komendanta Litwy rodkowej, wadz wojennych na Kresach Wschodnich, komisje likwidacyjne poszczeglnych dzielnic itp.

Porzdki prawne pastw zaborczych byy odmienne co do zasad i szczegw w kadej ze swych gazi, zarwno w prawie publicznym, jak i w prawie prywatnym, co, oczywicie, rodzio liczne problemy (np. przez jaki czas moliwa bya legalna bigamia, za na Spiszu i Orawie istniaa jeszcze paszczyzna). Przyjto fikcj, e prawa pastw zaborczych stanowi polskie prawa dzielnicowe i wprowadzono normy kolizyjne, pozwalajce na ustalenie waciwego prawa, jednak byo jasne, e na dusz met sytuacja taka jest nie do przyjcia. Jej rozwizaniem bya wanie unifikacja prawa, czyli jego ujednolicenie. Komisja Kodyfikacyjna O wadze problemu wiadczy fakt, e ju 3 czerwca 1919 Sejm uchwali ustaw o Komisji Kodyfikacyjnej kolegialnym organie, ktrego zadaniem bya unifikacja, a w dalszej kolejnoci kodyfikacja polskiego prawa. Komisja bya niezalena od jakichkolwiek innych wadz, w szczeglnoci od rzdu i ministra sprawiedliwoci. Dziaaa do 1939, a jej dokonania stanowi wspania kart w dziejach polskiej legislacji. Poszczeglni czonkowie Komisji opracowywali projekty aktw prawnych, ktre poddawano dyskusji na forum Komisji, a po zaaprobowaniu przedstawiano w postaci gotowej do wprowadzenia Prezydentowi. Akty prawne Komisji wchodziy w ycie jako rozporzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej, a nie ustawy. Pozwalao to unikn politycznych ingerencji Sejmu w tre unormowa. Swoj prac Komisja rozpocza od ustalenia sposobu unifikacji. Wyoniy si bowiem trzy koncepcje: pozostawienie praw zaborczych jako praw dzielnicowych z usuniciem jedynie konfliktw midzy nimi, rozcignicie na ca Polsk mocy obowizujcej jednego z praw dzielnicowych, tworzenie wasnych aktw prawnych.

Zwyciya trzecia koncepcja, najambitniejsza i najtrudniejsza do zrealizowania, ale pozwalajca na rozwizanie problemu w sposb kompleksowy. Po zakoczeniu unifikacji zamierzano odczeka jaki czas dla oceny funkcjonowania nowych aktw prawnych, a nastpnie przystpi do kodyfikacji. Unifikacja prawa publicznego i prawa karnego W prawie publicznym unifikacja dokonywaa si niejako si rzeczy, w nastpstwie wydawania aktw prawnych powoujcych organy wadzy publicznej II Rzeczypospolitej i nadajcych im kompetencje. Od 1 stycznia 1929, na podstawie rozporzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Prawo o ustroju sdw powszechnych z 6 lutego 1928 (Dz.U. z 1928 r. Nr 12, poz. 93), ujednoliceniu ulego sdownictwo powszechne. W prawie karnym unifikacja zbiega si z kodyfikacj. 1 lipca 1929 wszed w ycie Kodeks postpowania karnego rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 marca 1928 (Dz.U. z 1928 r. Nr 33, poz. 313). Kodeks ten obejmowa rwnie prawo karne wykonawcze. 1 wrzenia 1932 wszed w ycie Kodeks karny rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11 lipca 1932 (Dz.U. z 1932 r. Nr 60, poz. 571). Autorem projektu pierwszego z tych kodeksw by Juliusz Makarewicz, drugiego Edmund Krzymuski. Oba kodeksy

byy aktami nowoczesnymi, spjnymi wewntrznie, obejmujcymi ca regulowan przez siebie ga prawa, dobrze napisanymi, stojcymi na najwyszym wiatowym poziomie. Niektre przepisy Kodeksu postpowania karnego z 1928 obowizyway a do 1982. Od 1 wrzenia 1932 obowizywao rwnie Prawo o wykroczeniach rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11 lipca 1932 (Dz.U. z 1932 r. Nr 60, poz. 572). Aktem prawnym regulujcym postpowanie w sprawach o wykroczenia byo rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928 o postpowaniu karno-administracyjnym (Dz.U. z 1928 r. Nr 38, poz. 365), obowizujce od 29 maja 1928 a do 1 stycznia 1971. Unifikacja prawa cywilnego Najtrudniejsz do zunifikowania gazi prawa okazao si prawo cywilne. 20 lat prac Komisji Kodyfikacyjnej okazao si zbyt krtkim okresem dla zakoczenia jego unifikacji. W okresie midzywojennym w zakresie szeroko rozumianego (cznie z prawem pracy i prawem handlowym) prawa cywilnego wydano: prawo wekslowe i prawo czekowe z 14 listopada 1924 (Dz.U. z 1924 r. Nr 100, poz. 926 i 927), obowizujce od 1 stycznia 1925, 1 lipca 1936 zastpione ustawami z 28 kwietnia 1936 (Dz.U. z 1936 r. Nr 37, poz. 282 i 283) o takich samych tytuach, ustaw z 29 marca 1926 o prawie autorskiem (Dz.U. z 1926 r. Nr 48, poz. 286), ustawy z 2 sierpnia 1926 o prawie waciwem dla stosunkw prywatnych wewntrznych (Dz.U. z 1926 r. Nr 101, poz. 580) prawo prywatne midzydzielnicowe, ustaw z 2 sierpnia 1926 o prawie waciwem dla stosunkw prywatnych midzynarodowych (Dz.U. z 1926 r. Nr 101, poz. 581) prawo prywatne midzynarodowe, Kodeks postpowania cywilnego z 29 listopada 1930 (Dz.U.RP z 1930 Nr poz. 651) obejmujcy jednak tylko proces cywilny, obowizujcy od 1 stycznia 1933, Prawo o sdowym postpowaniu egzekucyjnym z 27 padziernika 1932 (Dz.U. z 1932 r. Nr 93, poz. 803), obowizujce od 1 stycznia 1933, Kodeks zobowiza z 27 padziernika 1933 (Dz.U. z 1933 r. Nr 82, poz. 598), Kodeks handlowy z 27 czerwca 1934 (Dz.U. z 1934 r. Nr 57, poz. 502), obowizujcy od 1 lipca 1934, Prawo upadociowe z 24 padziernika 1934 (Dz.U. z 1934 r. Nr 93, poz. 834), Prawo o postpowaniu ukadowym z 27 padziernika 1934 (Dz.U. z 1934 r. Nr 93, poz. 836).

Akty te, podobnie jak wczeniej wymienione, byy wzorem legislacji. Mimo wstrzsu wojennego a nastpnie zmiany ustroju, niektre z nich funkcjonoway do koca lat 90. XX wieku. Do dzi zreszt obowizuj z minimalnymi zmianami, co jest w polskim prawie absolutnym ewenementem Prawo wekslowe i Prawo czekowe. Komisja pozostawia gotowe projekty aktw prawnych prawa maeskiego osobowego (z 1929) i majtkowego (z 1937), prawa o stosunkach rodzicw i dzieci (z 1938, autorstwa Stanisawa Goba) oraz prawa rzeczowego (z 1937). Projektw z koca lat trzydziestych po prostu nie zdono wprowadzi w ycie, natomiast projekt prawa maeskiego osobowego okaza si zbyt kontrowersyjny ze wzgldu na wprowadzan w nim wiecko maestwa i dopuszczalno rozwodw. Nie zdono opracowa projektw prawa spadkowego, przepisw oglnych prawa cywilnego i postpowania nieprocesowego. W chwili wybuchu II wojny wiatowej prace nad prawem spadkowym byy w stadium dyskusji nad jego zaoeniami. Przepisami oglnymi prawa cywilnego zamierzano zaj si na samym kocu, po zunifikowaniu wszystkich innych gazi prawa cywilnego. Kocowy etap unifikacji prawa cywilnego II wojna wiatowa oczywicie przerwaa proces unifikacji. Zadanie to podjy ponownie w 1945 wadze komunistyczne, dziaajc jednak we waciwy sobie sposb. Nie reaktywowano Komisji Kodyfikacyjnej, mimo e wikszo jej czonkw przeya wojn byo nie do pomylenia, by akty prawne opracowywa niezaleny organ. Unifikacj zajo si bezporednio Ministerstwo Sprawiedliwoci pod rzdem Henryka witkowskiego i szarej eminencji Leona Chajna. Powoano w nim Departament Ustawodawczy kierowany przez Stefana Bancerza (jego zastpc zosta Seweryn Szer), a w jego ramach Komisj Prawnicz jako ciao doradcze, mogce tylko zgasza poprawki do przedkadanych mu gotowych projektw. Projekty aktw prawnych opierano na materiaach przedwojennej Komisji Kodyfikacyjnej. Gotowe projekty przedstawiano Krajowej Radzie Narodowej, ktra uchwalaa je jako dekrety z moc ustawy.

W tych warunkach unifikacja zostaa przeprowadzona byskawicznie. W okresie od lipca 1945 do listopada 1946 w ramach unifikacji prawa cywilnego wydano kilkanacie dekretw, regulujcych prawo cywilne w zakresie, w jakim nie zdono zrobi tego przed wojn. Do najwaniejszych z nich naleay: Kodeks postpowania niespornego z 18 lipca 1945 (Dz.U. z 1945 r. Nr 27, poz. 169), prawo osobowe z 29 sierpnia 1945 (Dz.U. z 1945 r. Nr 40, poz. 223), prawo maeskie z 25 wrzenia 1945 (Dz.U. z 1945 r. Nr 48, poz. 270) dekret obejmowa tylko prawo maeskie osobowe, prawo o aktach stanu cywilnego z 25 wrzenia 1945 (Dz.U. z 1945 r. Nr 48, poz. 272), ktre obowizywao do 31 sierpnia 1955, gdy wszed w ycie kolejny dekret z 8 czerwca 1955 (Dz.U. z 1955 r. Nr 25, poz. 151), prawo rodzinne z 22 stycznia 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 6, poz. 52), prawo opiekucze z 14 maja 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 20, poz. 136), prawo maeskie majtkowe z 29 maja 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 31, poz. 197), prawo spadkowe z 8 padziernika 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 60, poz. 328), prawo rzeczowe z 11 padziernika 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 57, poz. 319), prawo o ksigach wieczystych z 11 padziernika 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 57, poz. 320), ktre obowizywao do 1 stycznia 1983, gdy wesza w ycie ustawa z 6 lipca 1982 o ksigach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 1982 r. Nr 19, poz. 147), przepisy oglne prawa cywilnego z 12 listopada 1946 (Dz.U. z 1946 r. Nr 67, poz. 369).

Akty te weszy w ycie w okresie od 1 stycznia 1946 do 1 stycznia 1947 i z zaznaczonymi wyej wyjtkami obowizyway do czasu kodyfikacji prawa cywilnego w 1965. Zmian w tym stanie prawnym dokonano dopiero 1 padziernika 1950, kiedy to: prawo maeskie z 1945, prawo maeskie majtkowe z 1946, prawo rodzinne z 1946 i prawo opiekucze z 1946 zastpi kodeks rodzinny ustawa z 27 czerwca 1950 (Dz.U. z 1950 r. Nr 34, poz. 308), przepisy oglne prawa cywilnego z 1946 i prawo osobowe z 1945 zostay zastpione przez nowe przepisy oglne prawa cywilnego ustaw z 18 lipca 1950 (Dz.U. z 1950 r. Nr 34, poz. 311).

Lata 1946-1965 nazywa si w nauce prawa cywilnego okresem prawa zunifikowanego.

Ustrj sdw:
Zasady przewodnie Zasada niezawisoci sdziw sdziowie w sprawowaniu swego urzdu byli niezawili i podlegali tylko ustawom. Gwarancj niezawisoci by zakaz usuwania i przenoszenia sdziw, ograniczony wyjtkiem podyktowanymi zmianami w organizacji sdownictwa, dokonanymi przez ustawy oraz immunitet sdziowski. Niektre gwarancje niezawisoci sdziowskiej podwayo Prawo o ustroju sdw powszechnych z 1928 r. (pozwalao wadzy mianujcej przenosi sdziw bez ich zgody do innego sdu lub w stan spoczynku). Zasada nominacji sdziw wyjtkiem mieli by sdziowie pokoju, wybierani przez ludno. Mianowanie na stanowisko sdziowskie naleao do kompetencji prezydenta. Sdziowie grodzcy do 1930 r. byli mianowani przez ministra sprawiedliwoci. Kandydaci na stanowiska sdziowskie musieli ukoczy studia prawnicze, odby aplikacj sdow i zoy egzamin sdziowski. Zasada wycznej kompetencji sdw w sprawach wymiaru sprawiedliwoci od tej zasady po 1926 r. wprowadzono wyjtki (np. w sprawach karnych przekazywano rozpatrywanie wykrocze organom administracji). W 1934 r. rozporzdzenie prezydenta przekazao decyzj w sprawie kierowania osb zagraajcych bezpieczestwu i porzdkowi publicznemu do obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej. Zasada udziau czynnika spoecznego w wymiarze sprawiedliwoci 1) Konstytucja marcowa przewidywaa wybr sdziw pokoju przez ludno oraz udzia obywateli w sdach przysigych. Prawo o ustroju sdw powszechnych z 1928 wprowadzao przedstawicieli do sdw przysigych i sdw handlowych. awnicy wystpowali ponadto w sdach pracy. Konstytucja kwietniowa przemilczaa udzia przedstawicieli spoeczestwa w wymiarze sprawiedliwoci. W 1938 r.

zlikwidowano sdy przysigych (dziaay zreszt jedynie w byej Galicji) i zrezygnowano z powoania sdw pokoju. Zasada wyczania z kompetencji sdw uprawnienia do badania legalnoci uznawano jednak natomiast ich uprawnienie do badania zgodnoci z ustawami aktw normatywnych niszego rzdu. Zasada hierarchiczno-instancyjnej budowy sdownictwa sdy byy podzielone na okrelone stopnie, midzy ktrymi wystpowao hierarchiczne podporzdkowanie.

Organizacja sdw powszechnych Zostaa uformowana w pierwszych latach istnienia II RP przez utworzenie sdw okrgowych i apelacyjnych oraz powoanie Sdu Najwyszego. Odrbnoci dzielnicowe zachoway si w organizacji sdw I instancji (sdy pokoju bd sdy powiatowe). Podzia na sdy pokrywa si z podziaem administracyjnym pastwa na wojewdztwa i powiaty. Sdy grodzkie orzekay jednoosobowo jako I instancja w drobnych sprawach cywilnych i karnych oraz udzielay pomocy sdowej innym sdom. Sdy okrgowe sdy I instancji w waniejszych sprawach karnych i cywilnych; rozpatryway odwoania od sdw grodzkich. Rozstrzygay sprawy kolegialnie (3 osoby) lub jednoosobowo. Dzieliy si na wydziay. (W sdach okrgowych dla orzekania o zbrodniach zagroonych ciszymi karami i o przestpstwach politycznych miay by utworzone sdy przysigych; na obszarze byego zaboru pruskiego zniesione ju w 1919 r., na terenie byej Galicji zniesione w 1938 r. po uniewinnieniu dziaacza endeckiego Adama Doboszyskiego na mocy decyzji awy przysigych). W sdach okrgowych utworzone wydziay handlowe, ktre rozpatryway w skadzie: 1 sdzia okrgowy i 2 awnikw mianowanych przez ministra sprawiedliwoci spord praktykw zaproponowanych przez izby przemysowo-handlowe. Sdy apelacyjne II instancja od orzecze sdw okrgowych. Jako I instancja mogy orzeka w sprawach szczeglnych, przekazanych im przez ustawy. Orzekay w skadzie 3-osobowym (wyjtkowo jednoosobowo). Dzieliy si na wydziay. Sd Najwyszy najwysza instancja dla sdw powszechnych. Rozpatrywa odwoania od orzecze sdw II instancji oraz orzeka w innych sprawach przekazanych mu przez ustawy. Czuwa nad jednolitoci orzecznictwa sdowego. Dzieli si na izby: Cywiln, Karn i do spraw adwokatury (ta ostatnia dopiero pod koniec okresu midzywojennego). Orzeczenie wydawa w skadzie trzyosobowym, wyjtkowo w 5- lub 7-osobowym, w skadzie caej izby lub zgromadzenia oglnego.

Sdy szczeglne Sdy wojskowe opieray swoj organizacj na ustawie z 1919 r., znowelizowanej w 1936 r. Wasnoci osobowej tych sdw podlegali onierze, podoficerowie i oficerowie; w niektrych sprawach take osoby cywilnej. Sdziy w oparciu o kodeks karny wojskowy i kodeks wojskowego postpowania karnego. Sdy pracy powoane do ycia w 1928 r. Orzekay w spornych sprawach cywilnych wynikych ze stosunku pracy, sprawach zwizanych z nauk zawodu, od 1934 r. take w sprawach wynikajcych ze stosunku chaupniczego. Komplet sdzcy skada si z sdziego zawodowego i 2 awnikw (po jednym z ramienia pracownikw i pracodawcw). Przysugiwao stronom odwoanie do sdu okrgowego. Sdy wyznaniowe funkcjonoway na obszarze byego zaboru rosyjskiego. Rozpatryway spory w sprawach maeskich wyznawcw okrelonych wyzna. Trybuna Kompetencyjny Zapowied powoania Trybunau Kompetencyjnego zawarta bya w konstytucji z 17 marca 1921 r. Art. 86 Konstytucji marcowej stanowi: "Do rozstrzygania sporw o waciwo midzy wadzami administracyjnymi a sdami bdzie powoany na mocy ustawy osobny Trybuna Kompetencyjny". Jego organizacj i tryb funkcjonowania okrelia ustawa z dnia 25 listopada 1925 r. Siedzib Trybunau Kompetencyjnego bya Warszawa. Skada si z 2 prezesw i 14 czonkw mianowanych przez prezydenta na wniosek Rady Ministrw. Kadencja trwaa 5 lat. Trybuna Stanu. Najwyszy Trybuna Administracyjny (NTA) utworzony na podstawie ustawy z 3 sierpnia 1922 r. rozpocz swoj dziaalno 22 padziernika 1922 r. Konstytucja z 17 marca 1921 r. w artykule 73 zapowiedziaa powoanie sdownictwa administracyjnego opartego na wspdziaaniu czynnika obywatelskiego. Zapowied ta nie zostaa zrealizowana. NTA by dla wikszoci ziem polskich sdem jednoinstancyjnym. Na ziemiach byego zaboru pruskiego istniao sdownictwo I i II instancji i NTA

dla tych ziem by sdem III instancji. NTA skada si z pierwszego prezesa, prezesw i sdziw mianowanych przez prezydenta. Dzieli si na dwie izby: oglnoadministracyjn i skarbow. Orzeka w kompletach zoonych z 3 lub 7 sdziw albo zgromadzenia oglnego. Skarg do NTA mg wnie kady, ktrego prawo naruszano lub obciano obowizkiem bez podstawy prawnej. Od 1923 r. rozporzdzeniem Prezydenta wprowadzono przymus adwokacki, ktry mia zapewni wstpn kontrol skargi. Zaskarona decyzja administracyjna musiaa by ostateczna (wydana przez ostatni instancj). Z kompetencji NTA wyczono sprawy: podlegajcej waciwoci sdw powszechnych, mianowania na publiczne urzdy i stanowiska, zaatwiane w drodze swobodnego uznania, zagraniczne, si zbrojnych i dyscyplinarne. Postpowanie toczyo si na zasadach jawnoci, ustnoci oraz zupenej rwnoci skarcego i wadzy administracyjnej jako strony pozwanej. Wyroki byy ostateczne, ogaszane publicznie, wydawane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. W latach 30. rocznie wnoszono okoo 11 tysicy skarg. Na wyrok czekano rednio 2 lata. Optymistyczne jest to e, w historii polski by to pierwszy niezawisy sd administracyjny.

Polskie organy pastwowe na emigracji (Bardach) Klska militarna Polski nie oznaczaa upadku pastwa polskiego. Po opuszczeniu 17 wrzenia kraju prezydent i ministrowie chcieli kontynuowa dziaalno na emigracji. Uniemoliwio to internowanie Prezydenta RP, Naczelnego Wodza i ministrw w Rumunii oraz niech pastw do wsppracy z wadzami sanacyjnymi. Opierajc si na art. 24 Konsty Mocicki wyznaczy na prezydenta ambasadora polskiego w Rzymie, gen. Bolesawa Wieniaw-Dugoszowskiego, jednak po protestach rzdu francuskiego cofn desygnacj i wyznaczy powizanego z sanacj Wadysawa Raczkiewicza(byy marszaek senatu, prezes wiatowego Zwizku Polakw). Raczkiewicz obj urzd 30 wrzenia 1939. Zacz od odwoania premiera Skadkowskiego i czonkw jego gabinetu i powoa nowy rzd z gen. Wadysawem Sikorskim(przeciwnik sanacji, autorytet wrd Polakw, zaufanie i sympatia Francuzw). W skad rzdu Sikorskiego weszli przedstawiciele PPS, SN, SL, SP oraz mniej eksponowani politycy sanacyjni. Zmiany na stanowisku prezydenta, premiera i ministrw byy zgodne z konstytucj kwietniow (ale ona sama uchwalona z naruszeniem procedur, kwestionowana jej legalno). Jednak wszyscy zgadzali si, e trzeba zachowa cigo wadzy pastwowej, aby ewentualne organizmy pastwowe wprowadzane przez Niemcw byy nielegalne. Akceptowano take pogld goszcy e organy emigracyjne s uprawnione do zmiany konstytucji. Polskie organy pastwowe na emigracji byy uznawane przez pastwa utrzymujce z Polsk stosunki dyplomatyczne. Okupowana Polska pozostaa czonkiem midzynarodowej spoecznoci. Francja przyznaa prawa eksterytorialnoci budynkom rzdu polskiego w Angers oraz czonkom rzdu i urzdnikom. Po kapitulacji Niemiec takie same przywileje mia rzd polski w Londynie. Jednak w praktyce rzd polski by uzaleniony od rzdu francuskiego, potem angielskiego. Mimo uznania konsty kwietniowej za podstaw prawn funkcjonowania emigracyjnych organw, odstpiono od ducha i litery prawa konsy czego wyrazem byo ograniczenie uprawnie prezydenta (porozumienie Sikorskiego z Raczkiewiczem). Prezydent zobowiza si dziaa w cisym porozumieniu z premierem. W odezwie z 18grudnia 1939 rzd uzna nard polski za jedyne rdo wadzy w Polsce. Zarzdzenia Prezydenta: -z 2 list 39 o rozwizaniu sejmu i senatu -z 1 gru 39 przewidujce przeprowadzenie demokratycznych wyborw do S i S w cigu 60 dni po zakoczeniu wojny Uprawnienia prezydenta do wydawania aktw normatywnych i powoywania rzdu zostay zawone. Zmiany w rzdzie miay by uzgadniane z premierem i reprezentantami stronnictw politycznych. W praktyce dochodzio do znacznych rozbienoci midzy Raczkiewiczem popieranym przez sanacyjnych wyszych oficerw a Sikorskim. Po mierci Sikorskiego w lipcu 43r. zosta utworzony nowy rzd ze Stanisawem Mikojczykiem w porozumieniu z dziaajc w kraju Krajow Reprezentacj Polityczn. Po mierci Sikorskiego wzrosa samodzielno polityczna prezydenta. Przeforsowa wwczas na stanowisko Naczelnego Wodza wbrew premierowi gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Rada Narodowa RP Rada Narodowa namiastka parlamentu, organ doradczy prezydenta i rzdu. Zostaa powoana dekretem prezydenta z 9 gru 39r.najpierw liczya 12, potem do 40 osb. Czonkw RN mianowa prezydent na wniosek premiera. RN wydawaa opinie we wszystkich sprawach wnoszonych na sejse, szczeglnie w sprawach budetu. Moga uchwala wnioski w sprawie wydania dekretw i zarzdze. Miaa prawo interpelacji rzdu. Opracowywaa zasady przyszego ustroju Polski. Siedzib RN-siedziba rzdu. przewodniczcy RN-Paderewski,

Grabski(b. minister, endecja). Skad-przedstawiciele SL, PPS, SN, SP, duchowiestwa, mniejszoci narodowych i dziaacze sanacyjni. RN rozwizana 21 mar 45. Rada Ministrw W systemie organw na emigracji miaa faktycznie najwaniejsz pozycj. Akty wydane na emigracji zmierzay do rozszerzenia uprawnie rzdu. Dekret prezydenta z 27 maj 42 o organizacji naczelnych wadz wojskowych w czasie wojny przewidywa wspudzia rzdu w zwierzchnictwie nad siami zbrojnymi i przyznawa RM uprawnienie okrelania celw wojny. Gabinet posiada poparcie wikszoci stronnictw politycznych w kraju i na emigracji. Po mierci Sikorskiego pozycja rzdu wzgldem prezydenta osaba. 13 list 39r. powoano dla kontaktw z organizacjami podziemnymi Komitet Ministrw dla spraw Kraju. W celu przygotowania materiaw dla konferencji pokojowej w 41r. utworzono Biuro Prac Politycznych, Ekonomicznych i Prawnych. Rzd mia zespala wysiki spoeczestwa na emigracji i w kraju dla odzyskania niepodlegoci. Nie mia jasnego programu spoeczno-politycznego. Rzd koncentrowa si na prowadzeniu polityki midzynarodowej i rozbudowie si zbrojnych. (szczeglnie wany: ukad polsko-radziecki z 30lip41-utworzenie Armii Polskiej, amnestia, nawizanie stosunkw dyplomatycznych). Wojsko polskie Organizowanie wojska byo gwnym zadaniem rzdu. Rekrutami-Polacy opuszczajcy kraj od wrzenia 39 i przedostajcy si do Francji, potem Anglii i emigracja w krajach sojuszniczych. Polskie Siy Zbrojne najpierw tworzono przy pomocy Francji, od czerwca 40r. take Wielkiej Brytanii, od lipca 41-Zwizku Radzkieckiego. Skaday si z Wojsk Ldowych, Polskich Si Powietrznych i Polskiej Marynarki Wojennej. -We Francji-2 dywizje piechoty: Samodzielna Brygada Strzelcw Podhalaskich(walki o Narwik w Norwegii) i Brygada Kawalerii Pancernej. -W Syrii-Samodzielna Brygada Strzelcw Karpackich (Tobruk) -Wielka Brytania-Dywizja Pancerna i Samodzielna Brygada Spadochronowa (front zachodni w 44r., Francja Belgia Holandia), Spadochronowa w bitwie pod Arnhem -II Korpus Polski (Monte Cassino) Dowodzenie Siami Zbrojnymi naleao do Naczelnego Wodza. Minister spraw wojskowych zarzdza zasobami ludzkimi i materiaowymi o ile nie byy w dyspozycji NW. Pocztkowo NW i ministrem spraw wojskowych by Sikorski. Obowizyway przedwojenne regulaminy. Organizacja i suba polowa wzorowana na armiach alianckich. 1 maja 1945 stan PSZ na Zachodzie: 194 500 onierzy i oficerw.

PRL:
Sytuacja polityczna w Polsce w 1944r -z 31 gru 43 na 1 sty 44 komunici powoali Krajow Rad Narodow-namiastk parlamentu, KRN deklarowaa wspprace z ZSRR, stajc si konkurencj dla Rzdu RP w Londynie -9 sty 44 powstaa na obczynie Rada Jednoci Narodowej zwizana z wadzami RP na wychodstwie bdca podziemnym parlamentem -rywalizacja RJN i KRN-na pocztku lipca 45 roku dwuwadza w Polsce Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego -decyzja o powoaniu PKWN-prowizorycznego rzdu polskiego zapada 20 lipca 44 r w Moskwie -21 lip ogoszono, e PKWN zosta powoany przez KRN co byo fikcj, za miejsce jego ukonstytuowania si podano Chem, cho czonkowie PKWN znaleli si tam dopiero 28 lip (zastajc tam legalne wadze polskie powoane przez Delegatur Rzdu na Kraj) -na czele PKWN socjalista Edward Osbka-Morawski, obrona narodowa-Micha Rola ymierski, bezpieczestwo publiczne-Stanisaw Radkiewicz -w skadzie oprcz komunistw take socjalici i ludowcy jednak Komitet by cakowicie podporzdkowany Kremlowi] -manifest ogoszony 22 lip 44r. Dzie odrodzenia Polski: PKWN i KRN dziaaj na podstawie konstytucji marcowej, konsta ta ma obowizywa a do zwoania demokratycznego Sejmu Ustawodawczego, Komitet uzna si legaln wadz w Polsce, rzd londyski-samozwaczy -27 lip 44 PKWN podpisal porozumienie z ZSRR w sprawie graniczy polsko-radzieckiej(zrzeka si na wschd od Bugu) i oddawa pod jurysdykcj Armii Czerwonej ziemie wyzwolone spod okupacji niemieckiej przez Rosjan

-15 sier Bierut (przew. KRN) i Osbka-Morawski (przew. PKWN) podpisali ustaw zgodnie z ktr dekrety z moc ustawy wydawane s przez PKWN i nastpnie przedkadane prezydium KRN do zatwierdzenia -6 wrze PKWN wyda dekret o reformie rolnej -PKWN organizowa aparat wojskowo-policyjny, 7 pa-Milicja Obywatelska -23 wrze wydano dekret: kodeks karny Wojska Polskiego -dekret PKWN z 30 pa: o ochronie pastwa -wrze-powoano w Lublinie zwizane z PKWN i PPR partie polityczne: Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne -31 gru KRN wyda ustaw o powoaniu w miejsce PKWN Rzdy Tymczasowego -znaczenie PKWN-w Lublinie powsta przyczek wadzy komunistycznej, w okresie Komitetu stworzono trwae fundamenty polskiego totalitaryzmu Rzd Tymczasowy -powoany 31 gru w miejsce PKWN -premierem Edward Osbka-Morawski (rwnie sprawy zagr.), wicepremierzy: W. Gomuka (PPR) i Stanisaw Janusz (SL), MON-Rola-ymierski, MBP-Stanisaw Radkiewicz -specjalnym nadzorc Rzdu Tymczasowego ze strony wadz radzieckich zosta gen. Iwan Sierow -powoanie RT krytycznie przyj rzd polski na zachodzie, Churchill, Roosevelt -do lipca 45r. trwaa rywalizacja KRN i RJN Tymczasowy Rzd Jednoci Narodowej -na mocy konferencji jataskiej (4-11 lutego 45) po dokooptowaniu do RT politykw z podziemia niepodlegociowego w kraju i z rzdu na wychodstwie mia powsta TRJN -zadaniem TRJN miao by przeprowadzenie moliwie najszybciej powszechnych i tajnych wyborw -TRJN powolany zosta 28 czer 45r. alianci uznali ten rzd za legalny, wycofali poparcie dla rzdu londyskiego. TRJN nie uzna Watykan i pocztkowo Hiszpania Irlandia Kuba Liban -premierem E. Osbka-Morawski, wice-Stanisaw Mikoajczyk i Wadysaw Gomuka. Rola-ymierski i Radkiewicz jak wczeniej, ministrem przemysu Minc, spraw zagr.-Wincenty Rzymowski Sytuacja polityczna 1945-47 -1 lip 45 rozwizanie RJN -zablokowanie legalizacji Stronnictwa Narodowego -powstanie konspiracyjnej organizacji Wolno i Niezawiso we wrze 45, po rozwizaniu Delegatury Si Zbrojnych na Kraj, inicjatorem J. Rzepecki -22 sie45 Mikoajczyk utworzy opozycyjne Polskie Stronnictwo Ludowe -30 cze 46r. referendum ustrojowe, sfaszowane wyniki, (dzi wiemy e 65% ludzi gosowao wbrew yczeniom komunistw) -19 sty 47, wybory do Sejmu Ustawodawczego, 394/444 mandaty dla Bloku Demokratycznego czyli PPR, PPS, SL, SD, opozycyjne PSL wskutek faszowania wynikw tylko 28 mandatw poselskich -5 lut 47, na prezydenta wybrano Bolesawa Bieruta, premierem Jzef Cyrankiewicz z PPS -21 X 47 ucieczka Mikoajczyka za granice, PSL traci na znaczeniu Ustrj polityczny 44-52 -do 52r. prowizorium konstytucyjne, ustrj oparty na aktach o charakterze tymczasowym, w latach 44-47 nie zapowiadano jeszcze pastwa socjalistycznego -po sfaszowanych wyborach 47 eliminacja opozycji, stopniowa eliminacja instytucji ustrojowych II RP -wybrany 19 sty 47 Sejm Ustawodawczy gwne zadanie-uchwalenie nowej konsty. Do czasu jej uchwalenia ustrj oparty na: -Ustawie Konstytucyjnej z dnia 4 lutego 1947r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej -Ustawie Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947r. o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organw Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. Maa konstytucja z 47r) -Deklaracji w przedmiocie realizacji praw i wolnoci obywatelskich uchwale z dn. 22 lutego 47r. Zgodnie z tymi aktami: Sejm 444 posw, 5 lat, sesje zwyczajne i nadzwyczajne zwoywane przez prezydenta, nadzwyczajna na danie 1/3 liczby posw, mandat zwizany zamiast wolnego, funkcje: ustrojodawcza, ustawodawcza, kontrolna, ustalanie podstawowych kierunkw polityki pastwa Prezydent Wybierany przez Sejm Ustawodawczy, ale przed nim nieodpowiedzialny, jego akty wymagay kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra, nie odpowiada politycznie ale konstytucyjnie przed Trybunaem Stanu w razie zdrady stanu, naruszenia konsty lub przestpstwa karnego Rada Pastwa

Jeden z organw w. Wykonawczej, skad: prezydent jako przewodniczcy, marszaek sejmu i wicemarszakowie, na czas wojny take Naczelny Dowdca LWP, kompetencje: nadzr nad radami narodowymi, zatwierdzanie dekretw z moc ustawy, wprowadzanie stanu wojennego i wyjtkowego (na wniosek rzdu) -19 sty 47wybory do SU -9 lip 47 odrzucenie propozycji uczestnictwa w planie Marshalla -21 pa 47 Mikoajczyk zmuszony do ucieczki, wadz w PSL przejmuj komunici -3 cze 48-na plenum KC PPR potpienie Gomuki za jego polsk drog do socjalizmu przez t cz Biura Politycznego KC PPR, ktra wojn spdzia w ZSRR -3 wrze 48, Bierut dotd bezpartyjny nowym sekretarzem generalnym PPR -15-21 gru 48 Kongres Zjednoczeniowy: PPR i koncesjonowana PPS tworz PZPR, przewodniczcym Bierut -49 radziecki marszaek Rokossowski MON -49 Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (SL i resztka PSL) -50 Rady Narodowe zamiast wojewodw, starostw, burmistrzw, wjtw -50 rozwizanie Stronnictwa Pracy -22 lipca 1952 uchwalenie nowej konstytucji, zwanej stalinowsk. Zmiana nazwy na Polska Rzeczpospolita Ludowa -52 nowa ordynacja do sejmu-liczba kandydatw nie moe by wiksza ni liczba miejsc -26 pa 52, wybory do Sejmu, gosowa mona tylko na list Frontu Ludowego (PZPR, ZSL, SD) i grup bezpartyjnych komunistw, wybory sfaszowane -mar 54-II Zjazd PZPR, Bierut nadal I sekretarzem KC PZPR -54 przeksztacenie Min. Bezp. Pub. w Min. Spraw Wewntrznych -54 zwolnienie z aresztu Gomuki -55 w odpowiedzi na przyjcie RFN do NATO Ukad Warszawski

Maa Konstytucja z 1947 roku (Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organw Rzeczypospolitej Polskiej) (Dz. U. z 1947 r. Nr 18, poz. 71) tymczasowa konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej skadajca si z 32 artykuw ujtych w dziewiciu rozdziaach: art. 1 (penicy funkcj wstpu), Rozdzia I - Najwysze organy Rzeczypospolitej (art. 2), Rozdzia II - Sejm Ustawodawczy (art. 3-11) Rozdzia III - Prezydent Rzeczypospolitej (art. 12-14) Rozdzia IV - Rada Pastwa (art. 15-16) Rozdzia V - Rzd Rzeczypospolitej (art. 17-19) Rozdzia VI - Najwysza Izba Kontroli (art. 20-23) Rozdzia VII - Wymiar sprawiedliwoci (art. 24-26) Rozdzia VIII - Przepisy przejciowe (art. 27-29) Rozdzia IX - Przepisy kocowe (art. 30-32)

Ustawa ta odwoywaa si rwnie do artykuw Ustawy z dnia 17 marca 1921 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1921 r. Nr 44, poz. 267) jako nadal obowizujcych: 21-22, 24, 40, 42-54, 56-63. Zgodnie z art. 1 Maa Konstytucja miaa obowizywa "do czasu wejcia w ycie nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej", "w oparciu o podstawowe zaoenia Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., zasady Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r., zasady ustawodawstwa o radach narodowych oraz reformy spoeczne i ustrojowe, potwierdzone przez Nard w gosowaniu ludowym z dnia 30 czerwca 1946 r.". Najwyszymi organami pastwa byy: Sejm Ustawodawczy - w zakresie wadzy ustawodawczej, Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Pastwa i Rada Ministrw (Rzd Rzeczypospolitej) - w zakresie wadzy wykonawczej, oraz niezawise sdy - w zakresie wymiaru sprawiedliwoci. Byo to formalne nawizanie do Monteskiuszowskiego trjpodziau wadzy przyjtego w Konstytucji marcowej, lecz w rzeczywistoci wprowadzono tym aktem rozwizania odbiegajce od klasycznego podziau organw wadzy w pastwach rzdzonych konstytucyjnie. Przyjto zasad nadrzdnoci organu przedstawicielskiego - Sejmu Ustawodawczego (o kadencji picioletniej), do ktrego kompetencji naleao: uchwalenie nowej konstytucji ustawodawstwo kontrola nad dziaalnoci Rady Ministrw ustalanie zasadniczego kierunku polityki pastwa

Prezydent Rzeczypospolitej - wybierany na lat 7 bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 2/3 ustawowej liczby posw - sprawowa swj urzd na zasadach okrelonych w art. 40-44, 45 ust. 1, 46-54 Konstytucji marcowej; akt z 1947 roku stanowi dodatkowo, e gowa pastwa jest przewodniczcym Rady Gabinetowej (tj. Rady Ministrw zwoanej przez Prezesa Rady Ministrw "dla rozpatrywania sprawy wyjtkowej na yczenie Prezydenta Rzeczypospolitej") oraz przewodniczcym Rady Pastwa. Novum stanowia Rada Pastwa - nawizujca do instytucji i dowiadcze Prezydium Krajowej Rady Narodowej oraz wzorowana na stosunkach radzieckich. Bya ona powoywana przez Sejm Ustawodawczy; nie okrelono natomiast warunkw wybieralnoci i odpowiedzialnoci jej czonkw, a nawet czasu trwania jej kadencji. W skad Rady Pastwa wchodzili: Prezydent Rzeczypospolitej jako przewodniczcy, Marszaek i trzej wicemarszakowie Sejmu Ustawodawczego, Prezes Najwyszej Izby Kontroli, Naczelny Dowdca Wojska Polskiego (w czasie wojny) oraz czonkowie dokooptowani przez Sejm na jednomylny wniosek Rady. Kompetencje Rady Pastwa byy nastpujce: zwierzchni nadzr nad radami narodowymi, wstpne zatwierdzanie dekretw z moc ustawy wydanych przez Rad Ministrw na podstawie ustawowego upowanienia Sejmu, podejmowanie uchwa w przedmiocie wprowadzenia stanu wyjtkowego lub wojennego, wyraanie zgody na ogoszenie ustaw o budecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta w przypadkach przewidzianych w art. 8 Maej Konstytucji, rozpatrywanie sprawozda Najwyszej Izby Kontroli.

Rzd Rzeczypospolitej skada si z Prezesa Rady Ministrw oraz ministrw tworzcych Rad Ministrw. Rada Ministrw dziaa na zasadach okrelonych w art. 44, 45 ust. 1 i 2, 56-63 Konstytucji marcowej; ponadto miaa prawo do wydawania dekretw z moc ustawy na podstawie ustawy upowaniajcej uchwalonej przez Sejm, z wyjtkiem: zmiany konstytucji, ordynacji wyborczej, spraw kontroli pastwowej, odpowiedzialnoci Prezydenta i ministrw, spraw budetowych i monetarnych, poboru rekruta oraz ratyfikacji umw midzynarodowych. Przyjto zasad domniemania kompetencji Rzdu w sprawowaniu wadzy wykonawczej. Prawo inicjatywy ustawodawczej akt z 1947 roku da Radzie Pastwa, Radzie Ministrw oraz grupie 10 posw; Rada Ministrw uzyskaa wyczno na wnoszenie do laski marszakowskiej niektrych projektw ustaw (w tym ustawy budetowej). Maa Konstytucja z 1947 roku zawieraa odesania do ustawodawstwa zwykego w sprawie: okrelenia organizacji wewntrznej i uprawnie Rady Ministrw oraz zakresu dziaania ministrw, ustalenia trybu i zakresu dziaania organw waciwych do orzekania o legalnoci aktw administracyjnych w zakresie administracji publicznej, powoania organw waciwych do orzekania o odpowiedzialnoci konstytucyjnej Prezydenta Rzeczypospolitej i ministrw, przejcia przez sdownictwo powszechne caego wymiaru sprawiedliwoci

- co jednak nie zostao zrealizowane. Ustawa konstytucyjna z 19 lutego 1947 r. bya trzykrotnie zmieniana przez nastpujce ustawy: Ustaw Konstytucyjn z dnia 8 listopada 1949 r. o zmianie Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organw Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1949 r. Nr 57, poz. 447), Ustaw Konstytucyjn z dnia 20 marca 1950 r. zmieniajc Ustaw Konstytucyjn o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organw Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1950 r. Nr 14, poz. 129), oraz Ustaw Konstytucyjn z dnia 15 grudnia 1951 r. o zmianie terminu opracowania projektu Konstytucji i przedueniu kadencji Sejmu Ustawodawczego (Dz. U. z 1952 r. Nr 1, poz. 1).

Maa Konstytucja z 1947 roku przestaa obowizywa z wejciem w ycie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz. U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232) oraz

Ustawy konstytucyjnej z dnia 22 lipca 1952 r. - Przepisy wprowadzajce Konstytucj Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1952 r. Nr 33, poz. 233). Za sui generis uzupenienie postanowie aktu z 1947 roku mona uzna Deklaracj Sejmu Ustawodawczego z dnia 22 lutego 1947 r. w przedmiocie realizacji praw i wolnoci obywatelskich, ktra jednak nie posiadaa rangi ustawy oraz nie zostaa ogoszona w adnym wydawnictwie urzdowym, przez co nie miaa mocy wicej. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucja stalinowska, konstytucja lipcowa) polska konstytucja uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22 lipca 1952, opublikowana 23 lipca 1952, wesza w ycie 23 lipca 1952 z moc obowizujc od 22 lipca 1952 i zmieniona z dniem 1 stycznia 1990 w Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci wedug wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936. Bya nowelizowana 24 razy, m.in. ustaw z 10 lutego 1976, ktra stwierdzaa, e Polska jest pastwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego okrelenia - pastwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodni si spoeczestwa w budowie socjalizmu, za PRL w swej polityce umacnia przyja i wspprac ze Zwizkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi pastwami socjalistycznymi. Zobacz te List 59. Konstytucja zrywaa, poprzez wprowadzenie instytucji Rady Pastwa, z przyjtym w polskiej praktyce konstytucyjnej trjpodziaem wadzy - obowizujcym na mocy konstytucji marcowej (formalnie do 1952 roku) - wprowadzajc wzorowan na konstytucji sowieckiej zasad jednolitoci wadzy pastwowej. Ustrojodawca w preambule deklarowa, e pastwo jest republik ludu pracujcego. Wskazano nowy podmiot, bdcy rdem wadzy - nominalnego suwerena, prawdopodobnie chcc podkreli rnice midzy socjalistycznym a buruazyjnym konstytucjonalizmem. Zabieg mia rnicowa starego suwerena nard i nowego - lud pracujcy, podkrelajc tym samym rewolucyjne przemiany spoeczne i dystans wobec klas posiadajcych . Zasada ludowadztwa oznacza miaa udzia mas w kierowaniu pastwem i eliminacj antagonizmw klasowych, ekonomicznych i spoecznych . Uzna przy tym naley, e pomimo wyeksponowania terminu ludu pracujcego by to w gruncie rzeczy synonim narodu, definiowanego z pozycji marksistowskich. Tak wic wadza najwysza naleaa do sejmu jako emanacji "woli ludu", ktremu podporzdkowane byy inne instytucje: sdownictwo oraz wadza wykonawcza z rzdem i Rad Pastwa. Na rosyjskiej wersji konstytucji poprawki wasnorcznie nanis Jzef Stalin, a ostateczn wersj polskojzyczn opracowa Bolesaw Bierut. Wadza ustawodawcza - Sejm Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej skada si z 460 posw na Sejm PRL, na pocztku ustalono jednolit norm przedstawicielsk 1 pose: 60 tys. mieszkacw, pniej wykrelono j z konstytucji jako niepraktyczn. Zerwano z zasad mandatu wolnego (pose by przedstawicielem ludu pracujcego i mg by przeze odwoany, w praktyce ani razu nie wykorzystano tego przepisu - jako zbyt niebezpiecznego). Wprowadzono czteroprzymiotnikowe prawo wyborcze (wykrelenie zasady proporcjonalnoci). Sejm wikszoci gosw przyjmowa ustawy i podejmowa uchway, wybiera ze swego grona Prezydium (funkcja marszaka zawsze przypadaa przedstawicielowi ZSL), na pierwszym swym posiedzeniu powoywa Prezesa Rady Ministrw wraz z Rad Ministrw oraz Rad Pastwa. Uchwala budet i narodowe plany spoeczno-gospodarcze. Mia prawo przyjmowa petycje od obywateli. Do niego naleay te niektre uprawnienia kreacyjne, m.in. wybr Szefa NIK, czonkw Trybunau Stanu i Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (trzy ostatnie instytucje powoane dopiero w latach osiemdziesitych). Parlament obradowa w trybie sesyjnym. Sesje zwoywane byy w okrelonych terminach przez Rad Pastwa. Wadza wykonawcza Wadza wykonawcza naleaa do Rady Ministrw i Rady Pastwa. W kocowym okresie obowizywania Konstytucji PRL Rad Pastwa zastpiono urzdem Prezydenta PRL, jednak z pewnym zmniejszeniem kompetencji w stosunku do likwidowanej Rady Pastwa. Rada Pastwa bya organem kolegialnym wybieranym co cztery lata na pierwszym posiedzeniu Sejmu. W jej skad wchodzi mogli Posowie na Sejm PRL oraz inne osoby, ktrym powierzono t funkcj. Przedstawicieli wybierano z czonkw partii, cho zdarzao si, e w Radzie zasiadali posowie bezpartyjni lub katoliccy (np. Jerzy Zawieyski). RP miaa prawo wydawania dekretw z moc ustawy w czasie przerw midzy sesjami sejmu, musiay one jednak by zatwierdzone na najbliszej sesji

sejmu. Jako gowa pastwa reprezentowaa PRL w stosunkach zewntrznych (de facto jednak jej przewodniczcy), ratyfikowaa umowy midzynarodowe oraz miaa gos w sprawach zwizanych z obronnoci i sub wojskow. Nadawaa obywatelstwo PRL i stosowaa prawo aski. Nie miaa prawa weta w stosunku do ustaw, ustalaa za to ich powszechnie obowizujc wykadni. Ministrw powoywa i odwoywa Sejm PRL. Wg Konstytucji PRL (art. 20) przysugiwaa jej inicjatywa ustawodawcza obok Rady Ministrw i Posw na Sejm PRL. Wadza sdowa Sdownictwo w PRL dziaao w zgodzie z zasad jednolitoci - Sd Najwyszy prowadzi nadzr nad wszystkimi pozostaymi sdami, ktre z kolei dzieliy si na: rejonowe, wojewdzkie oraz partykularne (w praktyce administracyjne i wojskowe). W 1980 roku powoano Naczelny Sd Administracyjny, nie udao si natomiast powoa wojewdzkich sdw administracyjnych. Nowel z 1982 roku do konstytucji wprowadzono znany w Polsce przedwojennej Trybuna Stanu oraz dwie zupenie nowe instytucje: Rzecznika Praw Obywatelskich (dziaalno rozpocz w 1988 roku) oraz Trybuna Konstytucyjny. Ten ostatni mia kompetencje podobne do obecnych, z tym e istniaa moliwo odrzucania jego orzecze przez Sejm. Ponadto posiada prawo ustalania powszechnie obowizujcej wykadni ustaw i wystpowania z wnioskiem o postawienie przed Trybuna Stanu. Wszystkie wyej wymienione instytucje byy realizacj (dawnych) postulatw Stronnictwa Demokratycznego. Nowelizacje W trakcie 45 lat obowizywania Konstytucja bya 23 razy nowelizowana. Rne byo, na przykad, usytuowanie Najwyszej Izby Kontroli. 10 lutego 1976 wpisano do Konstytucji socjalizm, wiodc rol PZPR i przyja z ZSRR. Najistotniejsze zmiany zaszy jednak pod koniec istnienia PRL: w kwietniu 1989 Sejm uchwali tzw. nowel kwietniow, przywracajc izb wysz (Senat) oraz urzd Prezydenta, w grudniu 1989 tzw. Sejm Kontraktowy dokona kolejnej nowelizacji Konstytucji - prcz zmiany nazwy pastwa wykrelono odniesienia do ustroju socjalistycznego (przepisy dot. m.in. wsppracy z ZSRR oraz przewodniej roli PZPR w yciu politycznym), 17 padziernika 1992 roku w czci dotyczcej stosunkw midzy wadz wykonawcz a ustawodawcz oraz samorzdu lokalnego zostaa zastpiona tzw. Ma Konstytucj.

Rozpatrujc dziaanie konstytucji w okresie PRL naley bra pod uwag, e bya gwnie aktem deklaratywnopropagandowym. Nie regulowaa dziaania gwnego orodka wadzy politycznej, czyli PZPR, skd wynikaa jej fasadowo. W praktyce konstytucja miaa mniejsze znaczenie ni statut partii komunistycznej. Naczelne zasady ustrojowe wedug konstytucji 1952 roku Zasady ustrojowe s niedookrelone i oglnikowe, do dzisiaj brak definicji, ktra zyskaaby powszechne poparcie. Przesdzaj one o treci postanowie szczegowych. Niektre sformuowane expressis verbi, inne trzeba wyprowadzi. WSTP: akt o charakterze propagandowo-politycznym PRL republik ludu pracujcego geneza PRL i konstytucji w powizaniu z ocen przeszoci pastwowoci i narodu polskiego polityczne podstawy wadzy ludowej sformuowanie zasady dyktatury proletariatu jako podstawy nowej wadzy cele PRL i jej ustawy zasadniczej CZ NORMATYWNA: przesycona wartociami ideologicznymi, hegemonia jednego systemu wartoci Zestawienie wg Andrzeja Brudy z 1990r.: 1) fundamentalna rola wasnoci spoecznej Wasno pastwowa (mienie oglnonarodowe), spdzielcza i organizacji spoecznych. Poszczeglnym formom odpowiadaa zrnicowana ochrona prawa 2) planowanie spoeczno-gospodarcze Podstaw rozwoju PRL realizacja narodowego planu spoeczno-gospodarczego, uchwalonego przez Sejm 3) ludowadztwo = suwerenno ludu pracujcego miast i wsi Odrzucenie zasady zwierzchnictwa narodu wadza naley do ludu pracujcego miast i wsi podkrelenie klasowego charakteru PRL (- zaoenie, e z zasady suwerennoci ludu pracujcego... wynika zasada kierowniczej roli PZPR w stosunku do spoeczestwa i pastwa) 4) system przedstawicielski

Obejmowa Sejm i rady narodowe organy wadzy pastwowej. W 1987r. wprowadzono referendum, jako instytucj demokracji bezporedniej. 5) praworzdno (ludowa) Prawa PRL wyrazem interesw i woli ludu pracujcego podkrelenie klasowego charakteru systemu prawnego PRL 6) wspdziaanie mas w rzdzeniu pastwem Rozszerzenie wpywu obywateli na dziaalno organw pastwa miao by warunkiem realizacji idei ludowadztwa. Rada Pastwa wedug konstytucji 1952 roku Wprowadzona przez Ma Konstytucj z 1947r., ale znaczco rnia si od tej w Konstytucji PRL. Rada Pastwa PRL przeja kompetencje swojej poprzedniczki, ale te wikszo spraw nalecych wczeniej do Prezydenta RP, przeja rwnie wiele uprawnie Sejmu (w zakresie ustawodawstwa i kontroli nad rzdem). Zostaa zakwalifikowana do naczelnych organw wadzy pastwowej. - jej czonkw nie wyaniano w wyborach powszechnych - formalnie bezporednio podporzdkowana Sejmowi w praktyce nie byo adnej kontroli - organ kolegialny - jej skad wybierany przez Sejm spord posw podczas pierwszego posiedzenia pierwszej sesji: przewodniczcy + 4 zastpcw + czonkowie mg odwoa kadego z jej czonkw - w jej skadzie czonkowie najwyszych wadz partii, stronnictw politycznych i masowych organizacji - przewodniczcym czonek PZPR Uprawnienia: - uprawnienia jako naczelnego organu wadzy: zarzdzanie wyborw do Sejmu, dokonywanie czynnoci wynikajcych z ordynacji wyborczej, zwoywanie sesji sejmowych, powoywanie marszaka-seniora - inicjatywa ustawodawcza realizowana samoistnie lub z rzdem - wydawanie dekretw z moc ustawy teoretycznie kontrolowane przez Sejm, ale przedoenie ich do zatwierdzenia na najbliszej sesji byo zwyk formalnoci - uprawnienia do obsady: Rady Ministrw, sdziw, Sd Najwyszy (te I prezesa i prezesw), Prokuratora Generalnego - midzy sesjami sprawowaa nadzr nad wieloma organami pastwowymi, np. Rad Ministrw - sprawowanie nadzoru zwierzchniego nad radami narodowymi zarzdzaa wybory, otrzymywaa sprawozdania z ich dziaalnoci, kierowaa do nich wytyczne, czuwaa nad prawidowym formowaniem skadu organw, uchylaa uchway sprzeczne z prawem lub lini polityki pastwa, moga rozwiza rad narodow - tradycyjne dla gowy pastwa uprawnienia w sferze stosunkw wewntrznych i zewntrznych reprezentacja PRL na forum midzynarodowym, mianowanie i odwoywanie przedstawicieli dyplomatycznych,, ratyfikowanie i wypowiadanie umw midzynarodowych, postanawiaa o stanach nadzwyczajnych, gdy sejm nie obradowa, ogaszanie mobilizacji, prawo aski, obsadzanie stanowisk wojskowych i cywilnych, nadawanie orderw, odznacze i tytuw honorowych Podzia terytorialny Polski Ludowej W toku kolejnych reform tworzono coraz mniejsze pod wzgldem obszaru i potencjau gospodarczego wojewdztwa, co byo w sprzecznoci z koncepcj wielkiego wojewdztwa z czasw II RP 1) Po II wojnie przywrcono trjstopniowy podzia na wojewdztwa powiaty i gminy <Dekret PKWN (21.VIII.1944)> - traktowano to jednak jako rozwizanie tymczasowe, bo ze wzgldw politycznych zdecydowano si na odsunicie w czasie radykalnych zmian podziau terytorialnego - Polska niemal w caoci stracia 7 wojewdztw: wileskie, nowogrdzkie, poleskie, woyskie, tarnopolskie, stanisawowskie i czciowo lwowskie - 1944/45 przywrcono wojewdztwa: lubelskie, biaostockie, warszawskie, kieleckie, krakowskie, dzkie, poznaskie i pomorskie; 1946 zniesiono autonomi wojewdztwa lskiego w wielu wypadkach zmieniano obszar wojewdztw przez odczanie i przyczanie powiatw i gmin - dekret z 30.III.1945 utworzono wojewdztwo gdaskie z Wolnego Miasta Gdaska i czci woj. Pomorskiego - rozporzdzenie z 29.V.1946 utworzono tymczasowy podzia Ziem Odzyskanych na wojewdztwa: olsztyskie, szczeciskie i wrocawskie - cznie w latach 1944/46 utworzono 14 wojewdztw, jednostkami pomocniczymi gromady i dzielnice wikszych miast (po 1950 stay si jednostkami zasadniczego podziau terytorialnego) - 28.VI.1950 utworzenie woj.: koszaliskiego, opolskiego i zielonogrskiego; woj. pomorskie bydgoskie, lskie katowickie - ustawa z 1.I.1975 wydzielone miasta (oprcz odzi i Warszawy): Krakw, Pozna i Wrocaw - ustawa z 25.IX.1954 gmina zbiorowa- gromad zbiorow (zamiast 3001 gmin, 8789 gromad)

- 29.XI.1972 gromady gminy (2365) 2) Podzia terytorialny po ustawie z 28.V.1975 - od 1.VI. zwikszono do 49 liczb wojewdztw - zniesiono powiaty, przez co wzrosa liczba podziaw specjalnych dwustopniowy podzia terytorialny spowodowany wzgldami politycznymi