Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie Instytut Historii i Stosunkw Midzynarodowych

AFRYKA W STOSUNKACH MIDZYNARODOWYCH

HISTORIA, STAN OBECNY, PERSPEKTYWY

Redakcja Bara Ndiaye, Pawe Letko

Olsztyn 2010

239

CHISKI SMOK NA CZARNYM LDZIE POCZTEK NOWEJ KOLONIZACJI, CZY SZANSA NA WIELKI SKOK?
DANIEL BOKOWSKI | BIAYSTOK

ZARYS TRECI: W artykule tym autor prbuje oceni rol, jaka obecnie dogrywaj, bd mog odgrywa Chiny w Afryce ze wzgldu na coraz silniejsze zaangaowanie gospodarcze, zwizane z jednej strony z poszukiwanie rynkw zbytu dla swoich towarw, z drugiej na budowaniu na kontynencie afrykaskim chiskiego zaplecza surowcowego dla stale rozwijajcej si gospodarki. Stawia te pytanie, na ile to zaangaowanie korzystne jest dla Afryki, a na ile dla samych Chin.

Jaki czas temu w serwisach gospodarczych oraz na stronach chiskiego MSZ pojawia si informacja, e nigeryjska pastwowa firma naftowa NNPC oraz najwiksza chiska firma konstrukcyjna China State Construction Engineering Corporation (CSCEC) podpisay wart 23 mld USD umow dotyczc wybudowania od podstaw i wyposaenia trzech rafinerii. Cao prac sfinansowana zostanie przez wadze Chin i tamtejsze banki. Nigeria potrzebuje tych inwestycji, gdy pomimo bycia 12 najwikszym producentem i smym najwikszym eksporterem ropy naftowej na wiecie importuje 85% niezbdnych paliw. W zamian za rafinerie wadze Chin otrzymaj coraz szerszy dostp do nigeryjskich z ropy naftowej i gazu. Jest to jedna z najwikszych umw inwestycyjnych podpisanych w 2010 roku przez Chiny na kontynencie afrykaskim. Pomijajc ju, czy rzeczywista wielko zaangaowanego w Nigerii chiskiego kapitau kiedykolwiek signie owych 23 mld USD ju sam medialny fakt takiej transakcji jasno pokazuje, e chiski smok poczyna sobie coraz mielej, bezwzgldnie wykorzystujc swj potencja finansowy, si gospodarcz oraz zasady wsppracy ustanowione w latach szedziesitych przez Zhou Enlaia i sprecyzowane w 2003 roku przez premiera Hu Jintao. 50 lat po pamitnym roku Afryki wida wyranie, e targany przez lata bratobjczymi wojnami domowymi, eksploatowany ekonomicznie przez bye pastwa kolonialne oraz rozgrywany przez dwa wielkie bloki militarno-polityczne kontynent staje si podmiotem, a nie przedmiotem midzynarodowej polityki. Znaczenie Afryki oraz potrzeb ekonomicznej i politycznej obecnoci zauwaa ponownie Europa i USA.1 Coraz miele poczynaj sobie Indie, co z
1

Roczne obroty handlowe Chin z Afryk w 2009 roku przekroczyy 106 mld USD, co czyni je drugim po USA partnerem biznesowym kontynentu. Zob. Gralczyk 2009; Investment 2010; Chinas Investment 2010.

240

DANIEL BOKOWSKI

pewnoci nie umyka uwadze decydentw w Pekinie. Do Afryki cigaj te liczne delegacje z Brazylii, Malezji, Indonezji i Rosji. Nadal jednak najwaniejszym celem wikszoci z tych pastw s afrykaskie bogactwa naturalne, a zwaszcza ropa naftowa. Drugim, niemniej wanym czynnikiem decydujcym o potrzebie coraz szerszej wsppracy jest rozwijajcy si rynek konsumencki. Afryka powoli si bogaci i ronie w si. Wida wyrany trend i to mimo licznych alarmistycznych informacji o milionach ludzi yjcych za mniej ni dolara dziennie. Coraz skuteczniej dziaaj rne lokalne i ponadlokalne porozumienia gospodarcze, pojawia si na poziomie regionalnym wsplna waluta (Ndiaye 2010: 167-178). Do tego doda naley szybki wzrost liczby mieszkacw dzi to ju miliard ludzi. Wszystko to sprawia, e inwestowanie i obecno w Afryce to nie fanaberia, a naturalny element dugofalowej polityki ekonomicznej. Wspczesna Afryka to nie tylko ogromne firmy w Egipcie, czy te Republice Poudniowej Afryki, ktre coraz czciej z powodzeniem inwestuj w Europie, w tym take i w naszym kraju.2 To take stale rosnca afrykaska klasa rednia. Zasilaj ja rodki finansowe uzyskiwane ze sprzeday surowcw mineralnych (ropy, miedzi, platyny). Coraz wicej Afrykaczykw przenosi si na stae do miast. W cigu ostatnich 30 lat liczba mieszkacw miast wzrosa z 28 do 40 procent. Szacuje si, e dzi w Afryce jest blisko 59 mln gospodarstw domowych osigajcych od 5 do 20 tys. dol. rocznego przychodu, za w cigu najbliszych lat liczba ta si podwoi. Afrykaska klasa rednia (z ponad 20 tys. dol. rocznego przychodu) jest liczniejsza ni w Indiach, ktre przymierzaj si do aktywnej walki o wpywy w Afryce. Z gospodarczego przyspieszenia oraz coraz bardziej sprawiedliwego podziau dochodu narodowego korzystaj take mniej zamoni. Jak szacuje Forbes od roku 2005 do 2015 odsetek osb zarabiajcych poniej 1 tys. dol. rocznie spadnie z 52 do 34 proc, co oznacza, e liczba potencjalnych konsumentw wzronie do przeszo p miliarda (Kowalik 2010). Oczywicie, nie ma jeszcze mowy o gwatownym otwarciu si Afryki na rynek najnowoczeniejszych technologii i produktw wysoko przetworzonych, niemniej jednak jest o co walczy. Czy uda si pastwom afrykaskim skorzysta z tego trendu i w dugofalowym okresie wej na drog rozwoju podobn do poudniowo-wschodnich azjatyckich tygrysw ekonomicznych czas pokae. Ju dzi jednak wida wyrany trend w tym kierunku. W ostatnich rankingach BCG (The Boston Consulting Group) Algieria, Botswana, Egipt, Libia, Mauritius, Maroko, RPA i Tunezja okrelone zostay mianem Afrykaskich Lww. Ich PKB per capita wynis w 2008 roku 10 tys. USD, w porwnaniu z 8,8 tys. USD PKB krajw z grupy BRIC, stawianych do niedawna za wzr rozwoju gospodarczego (African 2010). W czasie ostatniej recesji kraje Afryki zanotoway dwuprocentowy wzrost gospodarczy.3 Silne zainteresowanie rynkiem afrykaskim ze strony kluczowych potg gospodarczych wiata sprawia, e pastwa dysponujce znaczcym zapleczem surowcowym s w wyjtkowo korzystnej sytuacji geopolitycznej. Mog wy-

S to m.in. egipskie konsorcjum telefoniczne Orascom Telecom, ktre zainteresowane byo nabyciem od Orlenu ich pakietu akcji Polkomtela oraz poudniowoafrykaski koncern medialny Naspers, ktry przej Allegro oraz portal Bankier.pl. 3 GDP USA zmalao w tym czasie o 4%, Unii Europejskiej o 2,8%, za Ameryki aciskiej o 1,5%.

CHISKI SMOK NA CZARNYM LDZIE POCZTEK NOWEJ KOLONIZACJI, CZY SZANSA NA WIELKI SKOK?

241

biera z kim podpisa stosowne umowy gospodarcze i polityczne. I nawet jeli przyszy inwestor tak jak Chiny za moliwo pozyskiwania tanich surowcw i mineraw przymyka oczy na skomplikowane meandry demokracji oraz przestrzeganie praw czowieka, to i tak w oglnym rozrachunku przynosi to wymierne korzyci caemu kontynentowi. Krytykujca takie dziaania Europa wydaje si zapomina, e to wanie inwestycje ekonomiczne i powolny wzrost poziomu ycia mieszkacw przyczyniy si do przemian wewntrznych w Chinach, powoli zmieniaj dzi sytuacj polityczna w Wietnamie i by moe z czasem wpyn na ukad polityczny w Korei Pnocnej. Powrmy jednak do przeomowych dla Chin i Afryki momentw w ostatnim pwieczu. Pocztkw aktywnej obecnoci komunistycznych Chin w Afryce doszuka si mona ju na konferencji w Bandungu w 1955 roku, ktra pooya podwaliny pod ruch pastw niezaangaowanych, si wspomagajc aktywnie procesy dekolonizacyjne. Chiny widziay siebie w roli przywdcy tego ruchu, jednak zapocztkowany przez Mao Zedonga wielki skok wyczy je z moliwoci wpywania na to, co dziao si w Afryce w przeomowym roku 1960. Po uporzdkowaniu sytuacji wewntrznej Pekin po raz kolejny skierowa swoj uwag na kontynent afrykaski. 15 stycznia 1964 roku, na konferencji w Ghanie, po pierwszych oficjalnych wizytach w 10 niepodlegych pastwach afrykaskich, chiski premier Zhou Enlai sformuowa 5 Zasad, na ktrych Chiny miay si opiera ksztatujc polityk wobec Afryki oraz krajw arabskich a do 1980 roku.4 Byy to: 1. Pomoc w zmaganiach z imperializmem. 2. Unikanie szeregowania Afrykaczykw. 3. Praca nad osigniciem solidarnoci i jednoci narodw. 4. Denie do rozwizywania konfliktw w drodze pokojowych konsultacji. 5. Zachowanie suwerennoci wszystkich krajw Czarnego Kontynentu (Luo Jianbo, Zhang Xiaomin 2010). Rozptana przez Mao Zedonga rewolucja kulturalna oraz pniejsza walka o sukcesj po twrcy komunistycznych Chin, a take zapocztkowane przez Deng Xiaopinga reformy sprawiy, e do poowy lat dziewidziesitych Chiny skupiy si nad rozwojem wewntrznym, stajc si najwiksz fabryk wspczesnego wiata. Przeom nastpi w roku 1996. Po ponownym otwarciu si

Byo to powizane z 8 Zasadami pomocy ekonomicznej i technologicznej kierowanej przez Chiny do pastw afrykaskich: 1. The Chinese government always bases itself on the principle of equality and mutual benefit in providing aid to other countries. It never regards such aid as a kind of unilateral almsgiving but as something mutual; 2. In providing aid to other countries, the Chinese government strictly respects the sovereignty of the recipient countries and never attaches any conditions or asks for any privileges; 3. The Chinese government provides economic aid in the form of interest-free or low-interest loans and extends the time limit for repayment when necessary so as to lighten the burden of the recipient countries as far as possible; 4. In providing aid to other countries, the purpose of the Chinese government is not to make the recipient countries dependent on China but to help them embark step by step on the road to self-reliance and independent economic development; 5. The Chinese government endeavors to help the recipient countries build projects which require low investment but yield quick results, so that the recipient governments may increase their income and accumulate capital; 6. The Chinese government provides the best-quality equipment and materials of its own manufacture at international market prices. If the equipment and material provided by the /Chinese government are not up to the agreed specifications and quality, the Chinese government undertakes to replace them; 7. In giving any particular technical assistance, the Chinese government will see to it that the personnel of the recipient country fully master such techniques; 8. The experts dispatched by the Chinese government to help construction in the recipient countries will enjoy the same standard of living as the experts of these countries. Zob. Lu Tingen, Peng Kunyuan 1995: 675-676. Zob. te Chinese 2003.

242

DANIEL BOKOWSKI

Chin na wiat, w przemwieniu na forum Organizacji Jednoci Afrykaskiej (dzi Unia Afrykaska) premier Hu Jintao wymieni nowe cele chiskiej polityki wobec Afryki, dostosowane do realiw wiata wielobiegunowego oraz strategicznych celw polityki chiskiej. Byy to: 1. Promowanie wiernej przyjani i solidarnoci. 2. Powstrzymywanie si od ingerowania w wewntrzne sprawy krajw afrykaskich. 3. Denia do wzajemnego rozwoju bazujcego na wsplnych korzyciach. 4. Wzmoona wsppraca na arenie midzynarodowej. 5. Budowanie pokoju w skali globalnej. Podkrelajc inn od postkolonialnej, chisk drog wsppracy z kontynentem afrykaskim wadze w Pekinie bardzo chtnie sigaj do swoich przekazw historycznych. Jednym z nich jest cytowana powszechnie opowie o generale Zheng He, ktry ok. 1415 roku, w czasach dynastii Ming (1368 1644), dotar do wybrzey dzisiejszej Somalii na pokadzie ogromnego statku mieszczcego jakoby blisko tysic marynarzy. Zawin on m.in. do Malindi i Mombasy. Efektem wyprawy jak gosi chiska propaganda bya owocna wymiana handlowa, a pierwszym towarem niebiaskie konie (zebry) i wielbdzie ptaki (strusie). Najwikszym odkrytym cudem bya yrafa, ktr uznano za mitycznego jednoroca. Chiny na swoich oficjalnych, rzdowych stronach internetowych do dzi podkrelaj, e nie handloway wwczas niewolnikami, co ma odrnia je od postkolonialnej Europy. W innych miejscach znale mona informacj, e jeden z dwch chiskich statkw handlowych zaton koo wyspy Lamu, za ocaleli z katastrofy marynarze osiedli si na terenie dzisiejszej w Kenii i zaoyli tam rodziny. W 2005 roku naukowcy z Chin mieli, na podstawie bada genetycznych, potwierdzi chiskie pochodzenie 19-letniej kenijskiej dziewczyny Mwamaka Sharifu, za rzd w Pekinie przyzna jej specjalne stypendium. Informacje o tym fakcie zamieszczono m.in. na stronach Ambasady ChRL w Kenii (Kenyan 2005). Wszystkie te dziaania maj wg Pekinu wzmacnia, bd budowa obraz Chin przyjaznych Afryce. Chin, ktre dziaaj z pobudek altruistycznych, wspierajc rozwj kontynentu, przy ktrego narodzinach byy p wieku temu. Chin, ktre s przeciwne interwencji innych pastw w sprawy wewntrzne danego pastwa pod pretekstem ochrony praw czowieka (Haliak 2001: 221; Security 1999). Wida w tym wyranie nawizanie do centrystycznej tradycji chiskiej polityki, gdzie rola pastwa rodka jest niezaprzeczalna z samego tylko powodu jego wielowiekowego trwania, za mesjanistyczny charakter polityki zagranicznej upodabnia Chiny do USA (Haliak 2001: 220; Qian Qichen 1999). Dlatego te kolejne zasady wsppracy z Afryk, ktre przewodniczcy ChRL Hu Jintao ogosi w 2003 roku, niewiele rniy si od tych z roku 1996. Generalnym celem strategicznym Chin jest ekspansja gospodarcza na terenie Afryki z poszanowaniem integralnoci wewntrznej polityki poszczeglnych pastw, majca w dugofalowym okresie zapewni Chinom z jednej strony moliwie szeroki dostp do afrykaskich zasobw surowcowych, z drugiej za do powoli, ale coraz prniej rozwijajcego si rynku wewntrznego. Rynek ten nie jest jeszcze szczeglnie wymagajcy jeli idzie o stopie zaawanso-

CHISKI SMOK NA CZARNYM LDZIE POCZTEK NOWEJ KOLONIZACJI, CZY SZANSA NA WIELKI SKOK?

243

wania dostarczanych produktw, ale i tak eksport towarw, ktre czsto nie mog ju by sprzedane na rynku europejskim z powodu obowizujcych tam norm i przepisw, odgrywa znaczc role w chiskiej gospodarce. W latach 20022003 warto wymiany handlowej chisko-afrykaskiej przekroczya 18,5 mld USD (Barasiewicz 2005). Zgodnie z danymi Afrykaskiego Banku Rozwoju (AfDB) chiskie inwestycje w Afryce w roku 2006 osigny poziom 11,7 mld USD, za wzajemne obroty handlowe 55,5 mld USD. W ujciu rocznym oznaczao to wzrost o 40%. Tym samym Chiny stay si trzecim partnerem handlowym Afryki po UE i USA (Behrendt 2010). Jest to zreszt logiczn konsekwencja wspomnianej wczeniej polityki chiskiej, oficjalnie w aden sposb nieprotekcjonistycznej, od rodka podszytej jednak ide podporzdkowania wszystkich dziaa politycznych i gospodarczych wizji trwania Chin po wsze czasy. Pekin to atrakcyjny partner dla wielu pastw afrykaskich, ktre czsto nie wypeniaj warunkw przejrzystoci finansowej stawianych im przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank wiatowy przy przyznawaniu pomocy strukturalnej. Na dodatek wiele wczeniejszych poyczek wadze chiskie chtnie umarzaj, pragnc, aby wrd politykw i mieszkacw pastw afrykaskich powstao przekonanie o braku ukrytych aspektw chiskiej polityki wobec Czarnego Kontynentu.5 O tym, e tak nie jest wiadcz nie tylko dziaania gospodarcze preferowanie przy zatrudnianiu chiskich robotnikw, masowy eksport tanich towarw niszczcych lokalny rynek6 czy te masowy wykup ziemi7, ale take publikacje i wystpienia chiskich ekspertw. W 2007 roku Na portalu Asia Times pojawi si tekst pod wiele znaczcym tytuem China in Africa: From capitalism to colonialism autorstwa Jiana Junbo, wykadowcy Centrum Studiw Europejskich Uniwersytetu Fudan w Szanghaju, w ktrym autor jasno dawa do zrozumienia, e nie moemy wykluczy momentu, e Chiny stan si kiedy mocarstwem kolonialnym. Taki dzie moe pojawi si w momencie, kiedy gospodarki krajw afrykaskich stan si w takim stopniu zalene od chiskich inwestycji i eksportu surowcw, i ich polityka wewntrzna i zewntrzna pozostawa bd w gestii Pekinu.8 Kiedy spojrzymy na ostatnie pwiecze zauwaymy, e czna wysoko chiskich inwestycji signa blisko 9 miliardw USD. W ramach tej kwoty na kontynencie afrykaskim zrealizowano blisko 900 rnorodnych projektw inwestycyjnych budowano drogi, wznoszono szkoy i stadiony, wysano nawet 43 ekipy medyczne, liczce w sumie 16 tys. osb (Pyffel 2008: 118). Aby uzys-

W roku 2006 Hu Jintao ogosi decyzje o anulowaniu zaduenia dla 31 pastw afrykaskich o cznej wartoci 10,6 mld USD. Wywoao to zrozumiae zaskoczenie WTO i Banku wiatowego oraz pastw wierzycieli. Chiczycy eksportuj do Afryki tani sprzt o niskim zaawansowaniu technologicznym, do ktrego obsugi stosunkowo atwo przeszkoli jest miejscowy personel. Nie oznacza to, e nie wsppracuj w dziedzinach zaawansowanych technologii. W 2003 r. konsorcjum Great Wall Industry Corp. wygrao przetarg na budow, wystrzelenie i obsug nigeryjskiego satelity telekomunikacyjny Nigcomsat-1. Zob. B.B. Simons, E. Lartey, F. Cudjoe, China draws Africa into its orbit; AT 31.03.2007 za: Behrendt 2010. 7 Wg Forbes Polska w ostatnim okresie Chiny wydzierawiy bd kupiy blisko milion ha gruntw w Kongu, 100 tys. ha w Zimbabwe oraz znaczne tereny uprawne w Sudanie. Kowalik 2010. 8 Of course, we cannot be blind to the possibility of China becoming a colonizing power some day. The day might come when African national economic systems have become so dependent on Chinese investments and export commodities that their domestic and foreign policies would in effect be decided by Beijing Jian Junbo 2007.
6

244

DANIEL BOKOWSKI

ka przychylno miejscowych elit Chiczycy rozwijali edukacj dla ich dzieci. Jednym z najwaniejszych elementw chiskiej ekspansji kulturalnej s otwierane w wielu afrykaskich pastwach Instytuty Konfucjusza9 z powodzeniem konkurujce z placwkami British Council oraz Alliance Franaise. Cho z punktu widzenia Europy wydaje si to niedorzeczne Afryka powoli uczy si chiskiego.10 To nie angielski i francuski ale chiski dla wielu osb chccych zmieni swoje ycie staje si przepustk do dobrobytu. Poza tym jzyk chiski nie budzi negatywnych konotacji zwizanych z epok kolonialn. Nie mniej wany jest fakt, e dla wielu drobnych afrykaskich przedsibiorcw, kupcw i handlarzy chiski rynek jest znacznie bardzie otwarty ni rynek Unijny i sama UE. Coraz wicej osb sprowadzajcych do Afryki chiskie produkty emigruje do Chin aby skuteczniej i taniej pozyskiwa niezbdny towar. Gwnym kierunkiem takiej migracji jest Guangzhou (Kanton), gdzie mieszka obecnie ponad 20 tysicy obywateli pastw afrykaskich.11 Jedn z dzielnic Guangzhou (Hongqioa) okrela si nawet jako Czekoladowe miasto (Chocolate City) lub Ma Afryk (Little Africa).12 Cz Afrykaczykw jest tu legalnie, w ramach realizowanych kontraktw, cz zdecydowaa si na pozostanie po wyganiciu umw i wiz. Aby uatwi podre i kontakty pomidzy najwaniejszymi pastwami afrykaskimi i Chinami codziennie realizowanych jest kilkanacie pocze lotniczych.13 Gwnymi grupami wyjedajcymi do Chin s biznesmeni, studenci14 i nauczyciele angielskiego. Do liczniejszych grup migrantw z Afryki do Chin zalicza si mieszkacw Nigerii. W 2008 roku wadze nigeryjskie szacoway ich oficjaln liczb na 2 do 3 tysicy (Politzer 2008a). Ogromne zaangaowanie Chin w promowanie siebie i swojej polityki na terenie Afryki wida wyranie poprzez rozbudowan sie ambasad oraz specjalny departament w chiskim MSZ kierowany przez sekretarza Lu Shaye.15 Praktycznie wszystkie najwaniejsze afrykaskie pastwa maj doskonale przygotowane strony internetowe powicone obecnoci Chin w danym kraju z dokadnie wyszczeglnionymi informacjami na temat chiskich inwestycji, wypowiedzi chiskich oficjeli na temat danego kraju, realizowanych projektw kulturalnych oraz znaczenia danego kraju dla chiskiej polityki i gospodarki. Gwn instytucj konsolidacji polityki Chin wobec Afryki jest Chisko-Afrykaskie Forum Wsppracy (FOCAC) podporzdkowane organizacyjnie pod Ministerstwo Spraw Zagranicznych ChRL. Swoja dziaalno zainicjowao ono uroczycie w 2000 roku.16 Co kilka lat odbywaj si spotkania przedstawicieli najwikszych pastw afrykaskich z czoowymi politykami chiskimi.
9

Confucius Jak wynika z portalu w Afryce instytuty dziaaj w nastpujcych krajach: Tunezja, Benin, Togo, Mali, Maroko, Sudan, Afryka Poudniowa, Madagaskar, Ruanda, Liberia, Kenia, Kamerun, Botswana, Egipt, Nigeria i Zimbabwe. 10 Wg danych z lat 20062008 w 16 krajach afrykaskich dziaa co najmniej 120 szk uczcych jzyka chiskiego. Zob. Politzer 2008b. 11 Co ciekawe gazeta Guangzhou Daily szacowaa liczebno Afrykaczykw w tej prowincji nawet na 100 tys. 12 M. Politzer 2008a. 13 China Zob. te Chinese Airline 2006. 14 Chiskie Ministerstwo Edukacji na swoich stronach podawao, e od 1950 r. w Chinach uczyo si ponad 17 tys. studentw z 50 krajw Afryki. Wg ostatnich statystyk w 2006 roku studiowao w Chinach 3 737 Afrykaczykw, o 40 % wicej ni w roku 2005. W 2009 roku prezydent Hu Jintao poda, e ju ponad 20 tys. modych ludzi z Afryki studiowao na chiskich uczelniach, zob. African students 2010. 15 Ministry of Foreign Affairs the Peoples Republic of China, http://www.fmprc.gov.cn/eng/gjhdq/2913/ (dostp 26.06.2010). 16 Strona gwna FOCAC http://www.focac.org/eng/ (dostp 26.06.2010).

CHISKI SMOK NA CZARNYM LDZIE POCZTEK NOWEJ KOLONIZACJI, CZY SZANSA NA WIELKI SKOK?

245

Szczeglnie wane byo spotkanie FOCAC w Pekinie w 2006 roku, kiedy opracowano nowe partnerstwo chisko-afrykaskie oparte o rwno polityczn, dwustronne korzyci oraz wymian kulturow. Owe reguy zapisano w oficjalnym dokumencie sygnowanym przez chiski rzd, zatytuowanym Chinas African Policy. W szeciu kolejnych czciach znalazy si zagadnienia dotyczce pozycji Afryki i jej roli we wzajemnych stosunkach, chiskich relacji z Afryk, polityki Chin wobec Czarnego Kontynentu, zwikszenia wsppracy wzajemnej pomidzy Chinami a Afryk, dziaa na rzecz rozwoju FOCAC oraz relacji Chin z afrykaskimi organizacjami regionalnymi (Chinas African 2006). Pierwsze wyrane zgrzyty pomidzy niektrymi pastwami afrykaskimi a Pekinem pojawiy si na czwartym oficjalnym spotkaniu FOCAC 89 listopada 2009 w Sharm El-Sheik. Libia i Nigeria w zdecydowany sposb skrytykoway niedopuszczanie przez Chiny do prac forum przedstawicieli Unii Afrykaskiej, co byo czciowo sprzeczne z deklaracjami zawartymi w dokumencie rzdowym z 2006 roku. W podobnym tomie wypowiada si Robert Mugabe oskarajc Pekin o zakusy kolonialne. Kraje afrykaskie miay szereg pretensji w kwestii wyranego faworyzowania przy realizacji inwestycji chiskich przedsibiorstw oraz chiskich robotnikw, co w wyrany sposb odbijao si na tamtejszych rynkach pracy i usug. Wadze w Pekinie, a tym bardziej chiskie przedsibiorstwa, nie zamierzay i nie zamierzaj rezygnowa z taniego, wydajnego i posusznego robotnika gotowego pracowa za niskie wynagrodzenie 7 dni w tygodniu od witu do nocy. Take wiele inwestycji sprzedawanych przez chisk propagand jako kamienie milowe rozwoju gospodarczego Afryki suy de facto chiskim firmom do jeszcze wydajniejszego pozyskiwania miejscowych bogactw naturalnych i mineralnych, coraz czciej z pogwaceniem zasad ochrony miejscowego rodowiska naturalnego. FOCAC nie byo jedyn organizacj w ktrej uczestniczy, lub ktr w nieoficjalny sposb kontrolowa pragnie rzd w Pekinie. Chiny maj sta reprezentacj przy COMESA, SADC i ECOWAS. W 2003 roku zostay zaproszone do udziau w programach rozwojowych NEPAD. W 2006 roku powoano Chisko-Afrykaski Fundusz Rozwoju z budetem 5 miliardw USD, majcy wspiera chiskie firmy w Afryce. Praktycznie zawsze zaangaowanie si gospodarcze Chin w danym kraju afrykaskim uzalenione jest od zerwania stosunkw dyplomatycznych w Tajwanem oraz uznania polityki jednych Chin. Dzi zaledwie 4 kraje afrykaskie posiadaj jeszcze kontakty dyplomatyczne ze zbuntowana wysp. Ostatnio do bojkotu przyczy si rzd Malawi skuszony przez Chiny obietnic wybudowania nowego stadionu narodowego za 65 mln USD, centrum kongresowego, 5-gwiazdkowego hotelu i budynku parlamentu.17 Nowe budynki parlamentw chiskie przedsibiorstwa wzniosy take w Angoli, Mozambiku, Erytrei i Ugandzie. W Rwandzie powstaa nowa siedziba ministerstwa spraw zagranicznych. W Gabonie wybudowano siedzib rzdu, w Kongo i Zimbabwe nowe paace prezydenckie. W Lagos za chiskie fundusze powstaje nowa siedziba Unii Afrykaskiej. Budowane s teatry i muzea. Spka telekomunikacyjna Huawei buduje sieci telefonii komrkowej w Ni-

17

Afryka: Stadion 2010. W analogiczny sposb postpia Angola, w ktrej Chiny w infrastruktur sportowa przed Pucharem Narodw Afryki w 2010 roku zainwestoway 450 mln USD. W tym samym roku oddano do uytku zbudowany przez Chiny stadion w Tanzanii, nadal za trwaj budowy stadionw w Zambii, Mozambiku i Kostaryce zob. Nowoczesny 2009.

246

DANIEL BOKOWSKI

gerii, Angoli, Gwinei Rwnikowej, Liberii i Kenii. Nigeria dziki Chinom wprowadzia na orbit okooziemsk swojego pierwszego satelit telekomunikacyjnego. W Sudanie powstaje lotnisko oraz zapora wodna na Nilu (Gralczyk 2009). W Adrarze (Algieria) powstaje rafineria ropy naftowej, w Senegalu elektrownia wglowa, w Gabonie linia kolejowa. Algieria, Gabon i Senegal przy pomocy chiskich spek buduj sie drg i autostrad. W zamian za to Chiny staraj si za wszelk cen uzyska jak najwicej koncesji na wydobycie ropy i rzadkich mineraw. Chiskim odpowiednikiem pastw Zatoki Perskiej s Sudan, Nigeria, Gabon i Angola skd dostarczana jest ju jedna czwarta caej importowanej ropy, Algieria, Gwinea Rwnikowa, Demokratyczna Republika Kongo. Ostatnio prbne odwierty w poszukiwaniu ropy i gazu wykonywane s w Kenii, Etiopii i na Madagaskarze. W Katandze oraz w pooonej w Zambii Chambezi powstaj kopalnie miedzi i kobaltu. Przykady takich inwestycji wizanych mona by mnoy. Wida wyranie, e Afryka jest dla Chin najwaniejszym zapleczem surowcowym. Bez dostpu do tych bogactw rozwj ChRL byby zapewne o kilka punktw procentowych niszy. Wraz z obecnoci gospodarcza i kulturow zaznacza si chiska obecno wojskowa. Nie jest to jednak obecno taka, jak w przypadku USA, czy UE. To raczej pomoc finansowa i technologiczna (dostawy uzbrojenia) z jednej strony, z drugiej za udzia w rnych misjach: w Liberii (UMIL), Etiopii i Erytrei (UNMEE), Demokratycznej Republice Kongo (MONUC), Wybrzeu Koci Soniowej (UNOCI), Saharze Zachodniej (MINURSO) oraz Sudanie (UNMIS) (Behrendt 2010; Puska 2007). Chiny staraj si dyskretnie wpywa na bezpieczestwo wewntrzne pastw afrykaskich, zwaszcza w rejonach o strategicznym dla siebie znaczeniu. ChRL utrzymuje biura attach wojskowych w kilkunastu afrykaskich krajach s to m.in.: Algieria, Demokratyczna Republika Kongo, Egipt, Etiopia, Liberia, Maroko, Mozambik, Namibia, Nigeria, Sudan, Tunezja, Zambia i Zimbabwe (Puska 2007). Naley zatem z duym prawdopodobiestwem przyj, e Pastwo rodka w dugofalowym okresie czasu nie tylko nie zrezygnuje ze swej coraz bardziej aktywnej obecnoci na kontynencie afrykaskim, ale wrcz bdzie si starao w jak najszerszym zakresie zabezpieczy w Afryce swoje interesy, na stae powizane z bezpieczestwem i stabilnoci wewntrzn zalen wszak od staego wzrostu gospodarczego, ktry niweluje najwiksze dysproporcje ekonomiczne pomidzy burzliwie rozwijajcymi si miastami, a nadal bardzo biedn wsi. Owo umacnianie si spowoduje zapewne spory i konflikty z USA, UE, Indiami, Brazyli oraz pastwami Azji Poudniowo-Wschodniej, ktre take chciayby uszczkn co dla siebie. Pytanie, ktre si w tym miejscu nasuwa to kwestia dalszej drogi, ktra poda bd Chiny. Czym w najbliszym pwieczu bdzie Afryka? 1. Gwnym zapleczem surowcowym najwikszej fabryki wiata 2. Rozwijajcym si rynkiem zbytu dla chiskiej produkcji masowej 3. Zapleczem do produkcji ywnoci, ktrej niebawem, z powodu rabunkowej polityki rolnej, moe w Chinach zabrakn. 4. A moe wszystkimi tymi rynkami jednoczenie?

CHISKI SMOK NA CZARNYM LDZIE POCZTEK NOWEJ KOLONIZACJI, CZY SZANSA NA WIELKI SKOK?

247

Ilo pienidzy lokowanych w Afryce oraz narzucone z gry sposoby ich zagospodarowania przez Chiny niewtpliwie wpywa korzystnie na rozwj zacofanego kontynentu. Take wiele napywajcych tu tanich towarw stymuluje i podnosi poziom ycia miejscowej ludnoci. Czy straty wynike z niszczenia przy okazji lokalnych rynkw producenckich rwnowaone s w wymierny sposb przez te inwestycje pozostaje spraw dyskusyjn. Wane jest natomiast, e Chiny przy inwestycjach oficjalnie nie stawiaj adnych warunkw politycznych. Realizowana przez nie idea rozdzielenia interesw gospodarczych od sytuacji wewntrznej pastw prawa czowieka to nie marchewka pozwala wybra dzi Afryce swoj wasn drog rozwoju, by moe sprzeczn z tym, czego by chciaa Europa i USA, lecz niewtpliwie tak, ktrej pastwa afrykaskie nie cz z dawnym kolonialnym i postkolonialnym uzalenieniem. Z drugiej strony pastwa te powinny sobie zdawa spraw, e za tysicami piknych i podniosych sw o wsplnych interesach, czy te wsplnej drodze ku dobrobytowi kryje si oczywista dla kadego chiskiego polityka i inwestora kwestia Najwaniejszym celem chiskiej ekspansji w Afryce s Chiny.

LITERATURA

1. African challengers, 2010, 2 czerwca, http://www.bcg.com/media/Press ReleaseDetails.aspx?id=tcm:12-49363. 2. African students invited to China, 2009, 17 lutego, Portal Chinese Govern ments, http://www.gov.cn/misc/2009-02/17/content_1233578.htm. 3. Afryka: Stadion w zamian za bojkot Tajwanu, 2010, Portal Stadiony.net, 25 czerwca, http://stadiony.net/aktualnosci/2010/06/afryka_stadion_w_ zamian_za_bojkot_tajwanu. 4. Barasiewicz A., 2005, Stosunki chisko-afrykaskie, partnerstwo w zaoeniach, dominacja w praktyce, Portal psz.pl, 14.05.2005, http://www.psz.pl/ tekst-1358/Alicja-Barasiewicz-Stosunki-chinsko-afrykanskie-partnerstwow-zalozeniach-dominacja-w-praktyce. 5. Behrendt P., 2010, Chiny w Afryce na przeomie XX i XXI wieku czy zmierza my w stron ChinAfryki?, 15 stycznia, http://www.polska-azja. pl/2010/01/15/chiny-w-afryce-na-przelomie-xx-i-xxi-wieku-czy-zmierzamy-w-strone-chinafryki/. 6. China Flights, portal China Highlights, http://www.chinahighlights.com/ china-flights/. 7. Chinas Investment in 2010, 2010, 10 sierpnia, http://www.ccpit-cft.cn/10/ shownews.asp?bigclassname=%D0%C2%CE%C5%D6%D0%D0%C4&s mallclassname=ENGLISH&id=591 (dostp 1.09.2010). 8. Chinas African Policy January 2006, 2006, Chinese Governments Official Web Portal, 12 stycznia, http://www.gov.cn/misc/2006-01/12/content_ 156490.htm.

248

DANIEL BOKOWSKI 9. Chinese Airline Launches First Regular Flight to Africa, 2006, Portal Peoples Daily Online, 30 grudnia, http://english.peopledaily.com.cn/200612/30/ eng20061230_337243.html. 10. Chinese Leaders on Sino-African Relations, 2003, 10 grudnia, http://www. china.org.cn/english/features/China-Africa/82054.htm (dostp 20.06.2010). 11. Confucius Institutes in the World, http://college.chinese.cn/en/node_1979. htm 12. Gralczyk B., 2009, Pozycja Chin w Afryce. Czerwona ksieczka czekowa, 2 listopada, http://www.psz.pl/tekst-24721/Bogdan-Goralczyk-PozycjaChin-w-Afryce-Czerwona-ksiazeczka-czekowa (dostp 15.06.2010). 13. Haliak E., 2001, Polityka zagraniczna ChRL: Uwarunkowania decyzyjne i wizje rzeczywistoci midzynarodowej [w:] Chiny. Przemiany pastwa i spoeczestwa w okresie reform 19782000, red. K. Tomala, Warszawa. 14. Investment in Africa: China and Indias New Economic Frontier, 2010, 1 stycznia, http://www.entrepreneurnewsonline.com/2010/01/ investment-in-africa-china-and-indias-new-economic-frontier.html (dostp 20.06.2010). 15. Jian Junbo, 2007, China in Africa: From capitalism to colonialism, Portal Asia Times, 5 stycznia, http://www.atimes.com/atimes/China/IA05Ad01. html. 16. Kenyan girl with Chinese blood steals limelight, 2005, Embassy of the Peoples Republic of China in the Republic of Kenya, 7 lipca, http:// ke.china-embassy.org/eng/sbgx/t202741.htm. 17. Kowalik F., 2010, Tu yj lwy, Forbes Polska 2 lipca, http://biznes.onet. pl/tu-zyja-lwy,18495,3315888,1,prasa-detal. 18. Lu Tingen, Peng Kunyuan, 1995, General History of Africa: Modern Times, Shanghai. 19. Luo Jianbo, Zhang Xiaomin, 2009, Chinas African Policy and its Soft Power, AntePodium 2009, http://www.victoria.ac.nz/atp/articles/Ar ticlesWord/JianboXiaomin-2009.doc. 20. Ndiaye B., 2010, Franafrique. Stosunki francusko-afrykaskie wczoraj i dzi, Olsztyn. 21. Nowoczesny stadion za darmo?, 2009, 30 czerwca, http://stadiony.net/ aktualnosci/2009/06/nowoczesny_stadion_za_darmo. 22. Politzer M., 2008a, China and Africa: Stronger Economic Ties Mean More Migration, Portal Migration Policy Institute, August 2008, http://www. migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=690 23. Politzer M., 2008b, Passage to China, Foreign Policy Magazine January-February 2008. 24. Puska S., 2007, Millitary backs Chinas Africa Adventure, Portal Asia Times, 8 czerwca, http://www.atimes.com/atimes/china/if08ad02.html 24. Pyffel R., 2008, Chiny w roku Olimpiady, Warszawa. 25. Qian Qichen, 1990, Chinas Important Role in World Affiairs, Beijing Review 1521 padzernika. 26. Security: Concern of Regional Summit, 1999, Beijing Review 13 wrzenia.

CHISKI SMOK NA CZARNYM LDZIE POCZTEK NOWEJ KOLONIZACJI, CZY SZANSA NA WIELKI SKOK? CHINESE
DRAGON ON

249

BLACK CONTINENT

THE BEGINNING OF A NEW COLONIZATION,

OR A CHANCE FOR A BIG JUMP?

(SUMMARY) Over the last several years we have been witnessing a discussion in newspapers and specialist portals concerning the actual role of China in Africa. On the one hand, participants of the discussion emphasize the significance of Chinese economic policy, which allows African countries to realize their own politics, independent of Europe (especially with reference to respecting human rights and democratic principles). On the other hand, it is said that everything which is done by China on the African continent is done only for Chinas benefit and that there is no such thing as supporting the development of African countries, which could lead to their political and economic independence, but that Chinas only purpose is to drain those countries of their natural resources and create background for further stable economic progress of China. Both sides are right in this argument, since the main long-term beneficiary of Beijings policy is China itself. It does not mean that Africa cannot benefit from the Chinese engagement. At least a decade has to pass, however, before we will be able to assess whether this has happened or not.