Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu

u Spoecznego

Magdalena ysek "Ocena ryzyka przyrodniczegoprzy realizacji inwestycji w Odnawialne rda Energii" Wstp Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie rodowiska przyczynia si do promowania na paszczynie midzynarodowej rodkw zmierzajcych do rozwizywania regionalnych lub wiatowych problemw w dziedzinie rodowiska, w szczeglnoci zwalczania zmian klimatu 1. Europejska polityka klimatyczno - energetyczna opiera si na przekonaniu, e wysokie standardy ekologiczne stymuluj innowacje i przynosz wymierne korzyci ekonomiczne, skupiajc si na trzech zaoeniach: przeciwdziaanie zmianom klimatycznym, ograniczanie podatnoci Unii na wpyw czynnikw zewntrznych oraz wspieranie zatrudnienia i wzrostu gospodarczego, co ma na celu zapewnienie odbiorcom bezpieczestwa dostaw energii po przystpnych cenach. Gwnymi celami polityki energetycznej UE s: jednolity rynek energii elektrycznej i gazu oraz niskoemisyjna gospodarka. Zwikszenie udziau odnawialnych rde energii (OZE) w produkcji energii elektrycznej w UE stwarza wyrane korzyci, m.in. w postaci: zagodzenia emisji gazw cieplarnianych przez sektor energetyczny UE, redukcji regionalnych oraz lokalnych emisji zanieczyszcze, poprawy perspektyw gospodarczych i spoecznych, szczeglnie regionw rolniczych i izolowanych. 2 Wypenienie celw UE w zakresie udziau energii z OZE wymaga od naszego kraju ogromnych nakadw inwestycyjnych i zaangaowania sektora prywatnego. W celu wypenienia tych zobowiza niezbdny jest Polsce dynamiczny rozwj sektora OZE. Musi on jednak odbywa si z rwnoprawnym uwzgldnieniem czynnikw gospodarczych, spoecznych i rodowiskowych. Niezalenie od rda energii, inwestycje musz by

1 2

Por. art. 191 Traktatu o funkcjonowaniu UE (dawny artyku 174 TWE). Tekst skonsolidowany Dz. Urz. C 83 z 30.3.2010. Zob. Komunikat Komisji z 7 grudnia 2005 r. Wsparcie dla wytwarzania energii elektrycznej ze rde odnawialnych COM/2005/0627
Patronat honorowy

Realizator Projektu

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

realizowane zgodnie z wymogami ochrony przyrody. Naley zatem inwestowa w odnawialne rda energii, ale z zachowaniem rwnowagi przyrodniczej oraz trwaoci podstawowych procesw przyrodniczych i w taki sposb zaplanowa inwestycj, aby nie ucierpiay poszczeglne komponenty rodowiska. Polityka Unii Europejskiej w zakresie biornorodnoci i odnawialnych rde energii Europejska Agencja rodowiska, ktrej zadaniem jest dostarczanie rzetelnych i obiektywnych informacji dotyczcych ochrony rodowiska, prognozuje, e zmiany klimatyczne bd miay znaczcy wpyw na utrat rnorodnoci biologicznej i stworz zagroenie dla funkcji ekosystemw. Utrata rnorodnoci biologicznej rozumianej jako zrnicowanie ywych organizmw wystpujcych w ekosystemach, w obrbie gatunku i midzy gatunkami, oraz zrnicowanie ekosystemw 3, prowadzi do degradacji kapitau przyrodniczego i usug ekosystemw. Raport Europejskiej Agencji rodowiska (EEA) podkrela konieczno zatrzymania utraty rnorodnoci biologicznej i utrzymania usug ekosystemowych. Z uwagi na fakt, e do zakce i zmian w rnorodnoci gatunkw i siedlisk prowadzi zazwyczaj eksploatacja zasobw naturalnych naley wspiera dziaania zapobiegajce zmianom klimatu. Ochrona klimatu i rnorodnoci biologicznej oraz zrwnowaony rozwj gospodarczy Unii Europejskiej to priorytety polityki rodowiskowej. Marek Grski podkrela, e ochrona rodowiska naturalnego nie powinna sta si samoistn wartoci polityczn, gdy zapewnienie odpowiedniej jakoci rodowiska powinno by traktowane jako warto nadrzdna, oglnospoeczna. 4 Naley zatem podj wszelkie moliwe dziaania w celu ochrony utraty rnorodnoci biologicznej i usug ekosystemowych nadajc im priorytetowe znaczenie w procesie tworzenia polityk tj. rozwoju regionalnego, czy planowania przestrzennego. Naleyte planowanie przestrzenne spenia rol wywaenia pomidzy koniecznoci zachowania kapitau przyrodniczego i potrzeb wykorzystywania go do
3

Por. art. 5 pkt. 16 Ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Tekst jedn. Dz. U. 2009 Nr 151, poz.1220 ze zm., dalej zwana u.o.p.
Patronat honorowy

Realizator Projektu

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

rozwoju gospodarki. Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku 5, opracowana zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju, okrela m.in. takie cele jak, ograniczenie oddziaywania energetyki na rodowisko i wzrost wykorzystania odnawialnych rde energii. Lokalizacja inwestycji w odnawialne rda energii Identyfikacja ryzyka, m.in. przyrodniczego, to prawdopodobnie najistotniejszy element caego procesu inwestycyjnego w OZE. Ustawa PO artykuuje ryzyko jako prawdopodobiestwo wystpienia konkretnego skutku w okrelonym czasie lub w okrelonej sytuacji 6. Ograniczenie do minimum ryzyka przyrodniczego wie si z dobrze przygotowanym procesem inwestycyjnym, a przede wszystkim z waciw lokalizacj inwestycji OZE. Pierwszym krokiem, ktry inwestor powinien podj to zapoznanie si z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, ktry ustala przeznaczenie terenu i okrelenie sposobw zagospodarowania i warunkw zabudowy. Na gruncie prawa polskiego kady ma prawo wgldu do studium lub planu miejscowego oraz otrzymania z nich wypisw i wyrysw 7. Podstaw opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego. Jeeli na obszarze gminy przewiduje si wyznaczenie obszarw, na ktrych rozmieszczone bd urzdzenia wytwarzajce energi z odnawialnych rde energii o mocy przekraczajcej 100 kW, a take ich stref ochronnych zwizanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i uytkowaniu terenu; w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy, ustala si ich rozmieszczenie 8. W studium uwzgldnia si uwarunkowania wynikajce w szczeglnoci ze stanu rodowiska, w tym stanu rolniczej i lenej przestrzeni produkcyjnej, wielkoci i jakoci zasobw wodnych oraz wymogw ochrony rodowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, a take okrela si m.in. obszary oraz zasady ochrony rodowiska i jego zasobw, ochrony przyrody i krajobrazu
Grski M. (red.) Prawo ochrony rodowiska Warszawa 2009 s. 35 Zob. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. Zacznik do uchway nr 202/2009 Rady Ministrw z dnia 10.11.2009r. 6 Por. art. 3 pkt. 32c) ust. PO 7 Por. Art. 30 ust. 1 Ustawa z dnia 23 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dz.U. 2003 Nr 80 poz.717 8 Art. 10 ust.2a, tame
4 5

Realizator Projektu

Patronat honorowy

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

kulturowego. 9 Studium nie jest natomiast aktem prawa miejscowego 10, jego zapisy nie s powszechnie obowizujce i nie wi organw administracji publicznej i inwestorw. Na podstawie studium gmina powinna uchwali miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, ktry stanowi ju akt prawa miejscowego i na jego podstawie inwestor moe domaga si od organw administracji zapewnienia okrelonego sposobu korzystania z nieruchomoci. Zapisy ustawy PO, wskazuj, e w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zapewnia si warunki utrzymania rwnowagi przyrodniczej i racjonaln gospodark zasobami rodowiska, w szczeglnoci m.in. przez: zapewnianie ochrony walorw krajobrazowych rodowiska i warunkw klimatycznych 11. Podkreli naley take, e w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz w decyzji o warunkach zabudowy uwzgldnia si w szczeglnoci ograniczenia wynikajce, z ustanowienia w trybie ustawy o ochronie przyrody, form ochrony obszarowej i obiektowej 12. Celem ochrony przyrody jest bowiem utrzymanie procesw ekologicznych i stabilnoci ekosystemw; zachowanie rnorodnoci biologicznej; zapewnienie cigoci istnienia gatunkw rolin, zwierzt i grzybw, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do waciwego stanu ochrony; ochrona walorw krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewie; utrzymywanie lub przywracanie do waciwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a take pozostaych zasobw, tworw i skadnikw przyrody oraz ksztatowanie waciwych postaw czowieka wobec przyrody przez edukacj, informowanie i promocj w dziedzinie ochrony przyrody. Cele te realizowane s wanie poprzez uwzgldnianie wymaga ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w dziaalnoci gospodarczej i inwestycyjnej.

Art. 10 ust. 1 i 2, tame Por. art. 9 ust. 5, tame 11 Por. art. 72 ust.1 ust. PO 12 Art. 73 ust.1 tame
9 10

Realizator Projektu

Patronat honorowy

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

De

facto

wiele

gmin

nie

posiada

miejscowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego dlatego w przypadku jego braku okrelenie sposobw zagospodarowania i warunkw zabudowy terenu nastpuje w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przy czym: lokalizacj inwestycji celu publicznego ustala si w drodze decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego; a sposb zagospodarowania terenu i warunki zabudowy dla innych inwestycji ustala si w drodze decyzji o warunkach zabudowy. Taka sytuacja rodzi powane zastrzeenia, gdy decyzja o warunkach zabudowy nie musi pozostawa w zgodzie z uchwalonym studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy poniewa studium nie jest aktem powszechnie obowizujcym. Zatem czsto inwestorzy blokuj opracowanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, aby uzyska zgod na budow sprzeczn ze studium, na podstawie decyzji o warunkach zabudowy, ktra jest niezbdna w ubieganiu si o decyzj pozwolenia na budow, czy te uzyskania koncesji na prowadzenie dziaalnoci gospodarczej zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt. 5 ustawy prawo energetyczne. Ocena Ryzyka Przyrodniczego Zanim podejmie si decyzj o realizacji inwestycji powinno si oceni potencjalny wpyw inwestycji na rodowisko przyrodnicze ex ante. Analiza przyrodnicza jest to identyfikacja potencjalnych barier przyrodniczo przestrzennych, jako podstawy do wyeliminowania lokalizacji w obszarach cennych przyrodniczo. Przeprowadzenie analizy przyrodniczej suy ma zachowaniu rwnowagi przyrodniczej rozumianej jako stan, w ktrym na okrelonym obszarze istnieje rwnowaga we wzajemnym oddziaywaniu: czowieka, skadnikw przyrody ywej i ukadu warunkw siedliskowych tworzonych przez skadniki przyrody nieoywionej. 13 Znaczenie oddziaywania przedsiwzicia, powinno zosta dokonane w oparciu o specyficzne cechy chronionego obszaru, ktrego dotyczy przedsiwzicie, przy wziciu pod uwag zada ochrony danego obszaru. Analiza ryzyka

13

Zob. art. 3 pkt. 32 ustawa PO

Patronat honorowy

Realizator Projektu

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

przyrodniczego dokonywana jest w oparciu o informacje o obszarach podlegajcych ochronie na podstawie u.o.p., znajdujcych si w zasigu oddziaywania przedsiwzicia. Wytyczne Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej 14 wskazuj na

trzyetapowy proces wykonania oceny ryzyka przyrodniczego. W pierwszej kolejnoci naley zebra dane dotyczce rodowiska przyrodniczego planowanej lokalizacji inwestycji, ktrego celem bdzie okrelenie moliwoci negatywnego oddziaywania projektu na przyrod. Ocena wstpna wie si z koniecznoci pozyskania informacji o pooeniu geograficznym i fizjografii terenu, istnienia w pobliu form ochrony przyrody oraz przeprowadzenia wizji terenowej 15. Zbieranie danych powinno odbywa si w oparciu o informacje bdce w posiadaniu organw ochrony przyrody jednostek naukowych, czy te organizacji przyrodniczych. Wytyczne Ministerstwa rodowiska zachcaj do czerpania informacji z aktualnych i historycznych map (glebowych, czy hydrologicznych), a take zdj lotniczych i satelitarnych, opracowa ekofizjograficznych sporzdzanych na potrzeby planowania, inwentaryzacji i monografii przyrodniczych, a przede wszystkim wczeniejszych raportw oddziaywania na rodowisko lub raportw oddziaywania na obszary Natura 2000. Wanym rdem informacji mog sta si take oglnopolskie i regionalne czerwone ksigi i listy zagroonych gatunkw, bd publikowane i niepublikowane wyniki prac naukowych. Podstawowym rdem informacji o obszarze, na ktrym ma by zlokalizowana inwestycja OZE mog by Standardowe Formularze Danych, a take plany ochrony lub plany zada ochronnych. Ukad Standardowych Formularzy Danych 16(SFD) dla obszarw specjalnej ochrony tworzonych na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikiego ptactwa 17 i specjalnych obszarw ochrony wyznaczanych w oparciu o kryteria Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i

Chylarecki P., Pasawska A. Wytyczne w zakresie oceny oddziaywania elektrowni wiatrowych na ptaki. PSEW. Szczecin. 2008. 15 Tame s. 12 16 GDO Instrukcja wypeniania Standardowego Formularza Danych obszaru NATURA 2000 2010. 17 Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. WE L 103 z 25.04.1979) tzw. dyrektywa ptasia.
14

Realizator Projektu

Patronat honorowy

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

flory 18 oraz dla obszarw speniajcych kryteria obszarw o znaczeniu wsplnotowym (OZW), jest taki sam. Z punktu widzenia niniejszego opracowania szczegln uwag naley zwrci na informacje zawarte w czci 3 formularza pt. Informacja przyrodnicza. Punkt 3.1 stanowi o typach siedlisk znajdujcych si na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocenie znaczenia obszaru dla tych siedlisk. Punkt 3.2 dotyczy gatunkw oraz oceny znaczenia obszaru dla tych gatunkw. Ponadto uwzgldnia si siedliska z za. I Dyrektywy Siedliskowej oraz gatunki z zacznika II i IV ww. Dyrektywy, ktrych zachowanie jest istotne dla ochrony gat. ptakw stanowicych przedmiot ochrony obszaru. W wytycznych przygotowanych dla Ministerstwa rodowiska podkrela si, e czstym bdem przy ocenie oddziaywania inwestycji na gatunki ptakw jest ograniczenie oceny do tzw. gatunkw kwalifikujcych (ktre zdecydoway o utworzeniu obszaru wg kryterium Bird Life International). Przytoczone zostao orzeczenie Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci, ktre wskazuje, e celem ochrony s wszystkie gatunki z motywacj min. C, a nie tylko kwalifikujce 19. Ocena wstpna ryzyka przyrodniczego, ma charakter pracy studialnej dokonywanej przez eksperta i na jej podstawie inwestor decyduje o dalszej realizacji inwestycji bd o odstpieniu od niej. Kolejnym krokiem jest sformuowanie prognozy oddziaywania przedsiwzicia na przyrod, tzw. monitoring przedrealizacyjny, ktry obejmuje badania terenowe, obserwacje skadu gatunkowego i liczebnoci oraz sposobu wykorzystania badanego obszaru. Inwestorzy dowiaduj si o koniecznoci przeprowadzenia monitoringu przyrodniczego najczciej dopiero w postanowieniu o koniecznoci przeprowadzenia oceny oddziaywania na rodowisko. Natomiast ocena potencjalnego wpywu inwestycji na przyrod tzw. ryzyka przyrodniczego, powinna by wykonana jak najwczeniej, a nawet powinna bya sta si pierwszym etapem procesu inwestycyjnego a jej wyniki naleaoby ju doczy do postpowania w sprawie oceny oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko. Procedura oceny niekiedy trwa ponad rok, z uwagi na prowadzenie monitoringu przez cay okres fenologiczny (roczny cykl yciowy obejmujcy lg, dyspersj polgow, przelot jesienny,
18

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992) tzw. dyrektywa siedliskowa 19 ETS C 304/05 (sprawa Parco Nazionale dello Stelvio Santa Catherina)
Patronat honorowy

Realizator Projektu

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

zimowanie oraz przelot wiosenny). Naley zatem duo wczeniej zaplanowa jej przeprowadzenie. Ostatnim etapem zalecanym przez wytyczne jest monitoring porealizacyjny. Monitoring porealizacyjny weryfikuje informacje zgromadzone w toku monitoringu przedrealizacyjnego w formie BA (before-after) lub BACI (before-after / control-impact), ktry polega na dokonywaniu pomiarw przed realizacj przedsiwzicia i po, w miejscach moliwego negatywnego oddziaywania i w miejscach gdzie oddziaywanie nie wystpuje. 20 Waciwy organ take w decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach moe naoy obowizek przedstawienia analizy porealizacyjnej porwnujcej ustalenia zawarte w raporcie o oddziaywaniu przedsiwzicia na rodowisko i w decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach, w szczeglnoci ustale dotyczcych przewidywanego charakteru i zakresu oddziaywania oraz planowanych dziaa zapobiegawczych z rzeczywistym oddziaywaniem przedsiwzicia na rodowisko i dziaaniami podjtymi dla jego ograniczenia 21. Potencjalne czynniki ryzyka przyrodniczego Niezwykle istotnym aspektem procesu inwestycyjnego jest identyfikacja

potencjalnych czynnikw ryzyka przyrodniczego. Obowizkiem organw administracji publicznej, osb prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osb fizycznych jest dbao o przyrod bdc dziedzictwem i bogactwem narodowym. 22 Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody, polega na zachowaniu, zrwnowaonym uytkowaniu oraz odnawianiu zasobw, tworw i skadnikw przyrody dziko wystpujcych rolin, zwierzt i grzybw; rolin, zwierzt i grzybw objtych ochron gatunkow; zwierzt prowadzcych wdrowny tryb ycia; siedlisk przyrodniczych; siedlisk zagroonych wyginiciem, rzadkich i chronionych gatunkw rolin, zwierzt i grzybw; tworw przyrody

20 21

Chylarecki P. s. 16 Zob. Art.82 i 83Ustawa o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko z dnia 3 padziernika 2008 r. (Dz. Urz. 2008 Nr 199 Poz. 1227). Zwana dalej ustawa d.u.o.. 22 Zob. art. 4.1 u.o.p.
Realizator Projektu Patronat honorowy

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

ywej i nieoywionej oraz kopalnych szcztkw rolin i zwierzt; krajobrazu; zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewie. Do najczciej wymienianych czynnikw ryzyka determinujcych wybr lokalizacji moemy zaliczy: obaw zredukowania liczebnoci populacji kluczowych gatunkw ptakw bd naruszenie rwnowagi pomidzy tymi gatunkami w zwizku ze zbyt blisk odlegoci inwestycji od obszarw specjalnej ochrony ptakw (OSOP), wyznaczonych w celu ochrony populacji dziko wystpujcych ptakw jednego lub wielu gatunkw, w ktrego granicach ptaki maj korzystne warunki bytowania w cigu caego ycia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju, zgodnie z przepisami dyrektywy ptasiej, moliwo zaburzenia rwnowagi siedlisk przyrodniczych, zmniejszenie ich powierzchni czy te fragmentacj siedlisk z uwagi na zbyt blisk odlego inwestycji od specjalnych obszarw ochrony siedlisk (SOOS) wyznaczonych, w celu trwaej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagroonych wyginiciem gatunkw rolin lub zwierzt lub w celu odtworzenia waciwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub waciwego stanu ochrony tych gatunkw, zgodnie z przepisami dyrektywy siedliskowej, moliwo negatywnego oddziaywania na formy ochrony obiektowej, (inne ni ww.) formy ochrony obszarowej i formy ochrony gatunkowej rolin i zwierzt pooonych w pobliu inwestycji. moliwoci wystpienia oddziaywa skumulowanych z uwagi na blisk odlego od podobnych inwestycji bd planowanych inwestycji w bliskim ssiedztwie. (Ustanowienie kryteriw oddziaywa skumulowanych, majcych wpyw na rnorodno biologiczn, moe by niekiedy bardziej skomplikowane ni w przypadku oddziaywa bezporednich). moliwo spowodowania opnie w osiganiu celw ochrony obszaru lub przerwania procesu osigania celw ochrony,
Realizator Projektu Patronat honorowy

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

moliwo zaburzenia dziaania czynnikw sprzyjajcych utrzymaniu waciwego stanu ochrony obszaru. Wpyw inwestycji w odnawialne rda energii na przyrod Kolejnym aspektem rozpatrywanego zagadnienia s zarzuty negatywnego

oddziaywania inwestycji OZE na przyrod, do ktrych zaliczy moemy w przypadku energetyki wodnej utrudnianie wdrwek ryb na taro i rozwj narybku, likwidowanie miejsc lgowych ptakw poprzez podnoszenie si poziomu wd w rzece i naturaln erozj brzegw, zmian struktury hydrologicznej (podniesienie wd gruntowych przed zapor i obnienie za zapor) oraz zamieranie ycia w zbiornikach na skutek ich zamulania i odtleniania wody. 23 Ponadto, inwestycje w due elektrownie wodne wi si z koniecznoci budowy zbiornikw retencyjnych, co prowadzi do zniszczenia naturalnych siedlisk rolin i zwierzt. W przypadku wykorzystywania biomasy do produkcji energii elektrycznej najczciej podnoszonym zarzutem jest ryzyko zmniejszenia biornorodnoci w przypadku wieloletniego uprawiania, na tym samym obszarze rolin jednego gatunku, bd o podobnych wymaganiach glebowych (monokultur) rolin, np. wierzby energetycznej, co powoduje szybkie wyjaowienie gleb nawet bardzo yznych oraz zmian ich struktury. Zagroenie dla przelatujcych ptakw, zmniejszenie ich populacji oraz utrat siedlisk wymienia si jako wad budowy elektrowni wiatrowych, jak take dewastacj naturalnego krajobrazu na skutek sztucznej ingerencji w jego porzdek. Przy wikszoci inwestycji OZE dochodzi do zmiany uytkowania gruntw powodujc utrat rnorodnoci biologicznej i degradacj funkcji gleby. Naley podkreli, e bdnie przeprowadzona lokalizacja inwestycji moe doprowadzi do: pogorszenia stanu rodowiska, a zgodnie z zapisami Konstytucji RP dbao o rodowisko jest obowizkiem kadego, jak take ponoszenie odpowiedzialnoci za

23

Lewandowski W. Proekologiczne odnawialne rda energii, Warszawa 2006.

Patronat honorowy

Realizator Projektu

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

spowodowane przez siebie jego pogorszenie 24. Protesty spoeczne i zwikszona nieufno spoeczestwa do inwestycji w energetyk odnawialn to kolejne problemy z jakimi bdzie musia zmierzy si inwestor w przypadku le zaplanowanej lokalizacji. Take wyduenie procesu inwestycyjnego, a nawet odrzucenie wniosku o dofinansowanie (np. przy beneficjentach starajcych si o dofinansowanie ze rde UE w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko) moe by skutkiem nierzetelnych dziaa. Ponadto inwestor moe nie otrzyma decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach przedsiwzicia niezbdnej w celu uzyskania decyzji pozwolenia na budow, czy te moe nastpi zaskarenie decyzji przez strony postpowania i opnienie realizacji inwestycji. Skutkiem finansowym niepoprawnie przeprowadzonego procesu lokalizacyjnego moe by niedoszacowanie kosztw, ktre inwestor bdzie musia ponie w zwizku z wdraaniem rozwiza minimalizujcych lub kompensujcych negatywne oddziaywanie przedsiwzicia na rodowisko. Inwestowanie polega na podejmowaniu ryzyka, oczywicie dobrze skalkulowanego. W celu uniknicia omwionych konsekwencji, naley przeprowadzi rzeteln analiz lokalizacji i skali oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko zanim zostanie podjta ostateczna decyzja o realizacji przedsiwzicia i zanim zostanie zoony wniosek o wydanie decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach. Inwestorzy dc do minimalizacji ryzyka, powinni umiejtnie pozyskiwa i przetwarza niezbdne informacje. Na rynku mona znale firmy zajmujce si specjalistycznymi ekspertyzami przyrodniczymi, tj.: ornitologicznymi (zajmujcymi si badaniem oddziaywania inwestycji na ptaki), chiropterologicznymi (zajmujcymi si badaniem oddziaywania inwestycji na nietoperze) czy ichtiologicznymi (zajmujcymi si badaniem oddziaywania inwestycji na ryby), a take analiz haasu czy analiz wietrznoci. Ograniczenia w realizacji inwestycji

24

Zob. art. 86 Konstytucji RP

Patronat honorowy

Realizator Projektu

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Istotne znaczenie w omawianym zakresie ma art. 130 ust. 1 ustawy PO, ktry stanowi, e ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomoci w zwizku z ochron zasobw rodowiska moe nastpi przez () poddanie ochronie obszarw lub obiektw na podstawie przepisw ustawy o ochronie przyrody. Inwestycje brany OZE mog oddziaywa zarwno na formy ochrony obszarowej, obiektowej jak i gatunkowej. Przykady zakazw i ogranicze, w zwizku z korzystaniem z nieruchomoci pooonej na obszarach chronionych bd w ich pobliu, znajdujemy w u.o.p. Kada forma ochrony przyrody podlega reimowi prawnemu okrelajcemu expressis verbis moliwoci korzystania z chronionego terenu. Najbardziej restrykcyjna ochrona przyrody realizowana jest gwnie w trzech formach: parkach narodowych, rezerwatach przyrody i w ramach ochrony gatunkowej. Pozostae formy mog by wykorzystywane przez czowieka z poszanowaniem zasady zrwnowaonego rozwoju. Naley pamita, e kada forma ma do spenienia okrelon misj. W parku narodowym i rezerwacie przyrody zabrania si budowy lub rozbudowy obiektw budowlanych i urzdze technicznych 25. Mona z ca stanowczoci stwierdzi, e w obrbie tych form przyroda stawiana jest ponad potrzebami ekonomicznymi czy spoecznymi czowieka. Nie naley si temu dziwi bowiem obszary te wyrniaj si szczeglnymi wartociami przyrodniczymi, naukowymi, spoecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, a ochronie podlega nie tylko sama przyroda, ale i walory krajobrazowe. W parku krajobrazowym z kolei, moe by wprowadzony m.in. zakaz realizacji przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko w rozumieniu przepisw ustawy d.u.o., chyba e sporzdzenie raportu o oddziaywaniu na rodowisko dla tego przedsiwzicia nie jest obowizkowe i przeprowadzona procedura oceny oddziaywania na rodowisko wykazaa brak niekorzystnego wpywu na przyrod parku krajobrazowego 26. Mona zatem budowa, ale tylko zgodnie z planem ochrony lub katalogiem dopuszczalnych form budowlanych dla danego parku. Ograniczenia zwizane z dziaalnoci inwestycyjn s szczegowo opisane w
25 26

Por. art. 15 u.o.p. Por. art.17.3 tame

Patronat honorowy

Realizator Projektu

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

planie ochrony tworzonym dla danego parku krajobrazowego, ktry zawiera wytyczne dotyczce m.in. zagospodarowania przestrzennego i dziaa ochronnych. Kolejn, form ochrony przyrody jest obszar chronionego krajobrazu, ktry zosta stworzony m.in. do ochrony korytarzy ekologicznych, umoliwiajcych migracj rolin, zwierzt lub grzybw. Na tych obszarach powinny by zapewnione instrumenty ochronne zabezpieczajce przed niekontrolowanymi procesami inwestycyjnymi, niezgodnymi z zaoeniami dla ktrych zostay powoane i mogcymi w konsekwencji doprowadzi do zaburzenia funkcjonowania ich elementw. Ustawa o ochronie przyrody wymienia ca list potencjalnych zakazw, ktre mog obowizywa na obszarze chronionego krajobrazu, i tak moe by wprowadzony np. zakaz realizacji przedsiwzi mogcych znaczco oddziaywa na rodowisko w rozumieniu przepisw ustawy d.u.o.., chyba e przeprowadzona ocena oddziaywania na rodowisko wykazaa brak znaczco negatywnego wpywu na ochron przyrody obszaru chronionego krajobrazu 27. Do istotnych, z punktu widzenia procesu inwestycyjnego, form ochrony przyrody zaliczamy obszar Natura 2000. Ustawa wskazuje explicite tylko jeden zakaz zabraniajcy podejmowania dziaa mogcych, osobno lub w poczeniu z innymi dziaaniami, znaczco negatywnie oddziaywa na cele ochrony obszaru Natura 2000, w szczeglnoci pogorszy stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunkw rolin i zwierzt, dla ktrych ochrony wyznaczono ten obszar, wpyn negatywnie na gatunki, dla ktrych ochrony zosta wyznaczony lub pogorszy integralno tego obszaru i jego powizania z innymi obszarami. Wyjtkiem jest sytuacja, w ktrej zostan spenione cznie nastpujce warunki tj.: nadrzdny interes publiczny, brak rozwiza alternatywnych oraz zostanie wykonana kompensacja przyrodnicza niezbdna do zapewnienia spjnoci i waciwego funkcjonowania sieci obszarw Natura 2000 28. Informacja o kompensacji przyrodniczej, okrelonej w decyzji o rodowiskowych uwarunkowaniach, musi by kadorazowo przekazywana przez ministra waciwego ds. rodowiska do Komisji Europejskiej. Przy planowaniu inwestycji na
27 28

Por. art. 24. tame Por. art. 33-34, tame

Patronat honorowy

Realizator Projektu

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

obszarach NATURA 2000, bd w ich pobliu trzeba pamita, e ochronie podlegaj poszczeglne gatunki roli i zwierzt lub siedliska przyrodnicze a nie cay obszar, a kady projekt inwestycyjny jest indywidualnie rozpatrywany. Konstatujc, naley zauway, e dziaania podejmowane na tym obszarze s, co do zasady, dozwolone o ile nie wpywaj na przedmiot ochrony danego obszaru. Obok form ochrony obszarowej istniej w Polsce indywidualne formy ochrony przyrody, ktre take mog by przyczyn ograniczania dziaalnoci inwestycyjnej. W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, uytku ekologicznego lub zespou przyrodniczo-krajobrazowego, bo o nich mowa, mog by wprowadzone np. zakazy: niszczenia, uszkadzania lub przeksztacania obiektu lub obszaru; uszkadzania i zanieczyszczania gleby; zmiany sposobu uytkowania ziemi; chyba e przedsiwzicie dotyczy realizacji inwestycji celu publicznego po uzgodnieniu z organem ustanawiajcym dan form ochrony przyrody29. Katalog form ochrony przyrody zamyka ochrona gatunkowa rolin, zwierzt i grzybw, ktra ma na celu zapewnienie przetrwania i waciwego stanu ochrony dziko wystpujcych rzadkich, endemicznych, podatnych na zagroenia i zagroonych wyginiciem oraz objtych ochron gatunkw rolin, zwierzt i grzybw oraz ich siedlisk i ostoi, a take zachowanie rnorodnoci gatunkowej i genetycznej. W stosunku do gatunkw dziko wystpujcych rolin, zwierzt i grzybw, objtych ochron gatunkow, zabrania si m.in. niszczenia ich siedlisk i ostoi 30. Naley podkreli, e jeeli przy realizacji inwestycji ochrona elementw przyrodniczych nie jest moliwa, naley podejmowa dziaania majce na celu naprawienie wyrzdzonych szkd, w szczeglnoci przez kompensacj przyrodnicz, 31 czyli zesp dziaa obejmujcych w szczeglnoci roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywacj gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupie rolinnoci, prowadzcych do przywrcenia rwnowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrwnania szkd dokonanych w rodowisku przez realizacj przedsiwzicia i zachowanie walorw krajobrazowych. Wymagany zakres

Por. art. 45, tame Por. art. 46, 51 i 52, tame 31 Zob. art. 3 ust.8 i art. 75 ust. 3 i 5 Ustawa PO
29 30

Realizator Projektu

Patronat honorowy

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

kompensacji przyrodniczej w przypadku przedsiwzi, dla ktrych bya przeprowadzona ocena oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko na podstawie ustawy d.u.o. okrela decyzja o rodowiskowych uwarunkowaniach, przed wydaniem, ktrej zostaa przeprowadzona ocena oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko. Naley pamita, e kompensacja musi zosta zapewniona przed rozpoczciem realizacji przedsiwzicia. Podsumowanie: Istnienie form ochrony przyrody nie hamuje realizacji inwestycji, lecz powoduje konieczno rozwaenia rozwiza alternatywnych, ktre bd sprzyjay jej ochronie. Nawet negatywna ocena oddziaywania przedsiwzicia na rodowisko nie wyklucza moliwoci jego realizacji, w przypadku, gdy nie istniej adne rozsdne rozwizania alternatywne. Konieczne jest jednak minimalizowanie negatywnego wpywu inwestycji na komponenty ochrony przyrody, gdy mog zosta zdegradowane podstawy ludzkiej egzystencji. Optymalnym rozwizaniem byoby projektowanie inwestycji w odnawialne rda energii na waciwie pojmowanym rachunku ekonomicznym, w ktrym wartoci ochrony przyrody byyby uwzgldnione co najmniej w sposb rwnorzdny w stosunku do pozostaych elementw. Koszty le zlokalizowanej inwestycji, na terenach cennych przyrodniczo to nie tylko straty inwestora, ale przede wszystkim ogromne straty rodowiskowe, ktre czsto maj nieodwracalne skutki. Formy ochrony przyrody s niezbdnym mechanizmem ochrony obszarw cennych przyrodniczo i stoj na stray, aby wzgldy ekonomiczne nie przesaniay aspektw ekologicznych. Czowiek jest cakowicie zaleny od zasobw rnorodnoci biologicznej, a jej ochrona jest podstawowym warunkiem na dalsze egzystowanie. Naley zatem walczy o spoeczn akceptacj istnienia form ochrony przyrody i dobrze przygotowanych inwestycji OZE, aby do wiadomoci spoecznej dotaro, e nieskuteczno prowadzenia ochrony przyrody i narastajce zmiany klimatu, prowadz do pogorszenia jakoci ycia.

Realizator Projektu

Patronat honorowy

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Artyku powsta w ramach projektu Bioenergia dla Regionu Zintegrowany Program Rozwoju Doktorantw, wspfinansowanego przez Uni Europejsk ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego. Bibliografia: Traktat o funkcjonowaniu UE. Tekst skonsolidowany Dz. Urz. C 83 z 30.3.2010. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajca i w nastpstwie uchylajca dyrektyw 2001/77/WE oraz 2003/30/WE Dz. Urz. UE L 140/16 z 05.06.2009. Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa. Dz. Urz. WE L 103 z 25.04.1979 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialnoci za rodowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrzdzonym rodowisku naturalnemu (Dz. Urz. UE L 143/56 z 30.04.2004) Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutkw wywieranych przez niektre przedsiwzicia publiczne i prywatne na rodowisko naturalne (Dz. Urz. WE L 175 z 05.07.1985) zmieniona Dyrektyw Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r. (Dz. Urz. WE L 73 z 14.03.1997) oraz Dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. przewidujcej udzia spoeczestwa w odniesieniu do sporzdzania niektrych planw i programw w zakresie rodowiska oraz zmieniajcej w odniesieniu do udziau spoeczestwa i dostpu do wymiaru sprawiedliwoci dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz. Urz. UE L 156 z 25.06.2003) Komunikat Komisji z 7 grudnia 2005 r. Wsparcie dla wytwarzania energii elektrycznej ze rde odnawialnych COM/2005/0627 Komunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego z dnia 10 stycznia 2007 r. Europejska Polityka Energetyczna. SEK(2007)12 Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz. U. 1997 Nr 78, poz. 483 ze zm. Ustawa z dnia10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. Tekst jedn. Dz. U. 2006 nr 89 poz. 625 ze zm. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska. Tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm. Ustawa z dnia 23 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dz. U. z 2003 r. Nr 80 poz. 717 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Tekst jedn. Dz.U. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz.1220 ze zm.
Realizator Projektu Patronat honorowy

Projekt BIOENERGIA DLA REGIONU ZINTEGROWANY PROGRAM ROZWOJU DOKTORANTW wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Ustawa z dnia 03 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko (Dz. Urz. 2008 Nr 199 Poz. 1227). Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. Zacznik do uchway nr 202/2009 Rady Ministrw z dnia 10 listopada 2009 r. Chylarecki P., Pasawska A. Wytyczne w zakresie oceny oddziaywania elektrowni wiatrowych na ptaki. PSEW. Szczecin. 2008. Grski M. (red.) Prawo ochrony rodowiska Warszawa 2009 Grski M. Aktualne regulacje prawne w zakresie ochrony rodowiska Pozna 2009. Grski M., Pchaek M., Radecki W., Jerzmaski J., Bar M., Urban S., Jendroka J. Ustawa Prawo ochrony rodowiska. Kometarz. Warszawa 2011. Grabowska G. Europejskie prawo rodowiska Warszawa 2001 Lewandowski W. Proekologiczne odnawialne rda energii Warszawa 2006. Radecki W. Konstytucyjne podstawy ochrony rodowiska w Polsce Problemy Ekologii nr 6 1997. GDO Instrukcja wypeniania Standardowego Formularza Danych obszaru NATURA 2000 2010. Millenium Ecosystem Assessment 2005. Ecosystems and Human Well-being: Biodiversity Synthesis. World Resource Institute.Washington, DC rodowisko Europy 2010 Stan i Prognozy. Synteza. Europejska Agencja rodowiska, Kopenhaga. EEA 2010. Zielony kontynent. Unia Europejska i rodowisko Przedstawicielstwo KE w Polsce, Komisja Europejska 2002 Wytyczne do inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych i gatunkw Natura 2000. Ministerstwo rodowiska. Warszawa. 2009.

Realizator Projektu

Patronat honorowy