Okres stosunkw polsko-krzyackich to okres datowany od czasu sprowadzenia Krzyakw na ziemie polskie, przez Konrada Mazowieckiego w XIII w.

do sekularyzacji Zakonu Krzyackiego i hodu na rynku krakowskim w XVI w. Krzyacy majcy pocztkowo by pomoc w walce z pogaskimi plemionami, szybko okazali si nowym zagroeniem, ujawniajc swoje ambicje, suwerennoci i ekspansji. Zakon na dugie wieki sta si duym zagroeniem dla Polski i jej sojusznikw. Konflikt mia swoje dugofalowe skutki, ktre uwidaczniay si jeszcze kilka stuleci po rozwizaniu Pastwa Zakonnego. Krzyacy powstali w 1191r. W tym roku zostali przeksztaceni z bractwa szpitalnego w zakon rycerski, ktry dy do emancypacji swoich wpyww. Stao si tak w Siedmiogrodzie, gdzie na pocztku XIII w. sprowadzi ich krl Andrzej II. Zakon prbowa zrzuci z siebie zwierzchnictwo Wgier, jednak krl w por zacz przeciwdziaa temu, czego efektem byo wygnanie Krzyakw z Siedmiogrodu w 1225r oraz odebranie im wszystkich, przekazanych wczeniej przez krla, ziem. Sytuacj zakonu uratowa ksi K. Mazowiecki, ktry sprowadzi krzyakw do swojego ksistwa i nada im ziemi chemisk w 1226r. . Mieli oni nawraca na Prusw. W teorii, wszystkie ziemie zajte przez krzyakw miay by przekazane ksiciu mazowieckiemu, Krzyacy jednak sfaszowali dokument (falsyfikat kruszwicki) i podsunli go do podpisu papieowi, od teraz ziemie podbite przez braci zakonnych miay by ich wasnoci. Podbj Prusw trwa do 1283 r. Na zajtych terenach Krzyacy utworzyli silne i dobrze zagospodarowane pastwo. Sukces zawdziczali temu i, walczyli ze le zorganizowanym i o wiele sabszym przeciwnikiem. O przewadze taktyki i jakoci wojsk krzyackich moe wiadczy to, i wg. T.Manteuffela braci rycerzy mogo by w Prusach co najwyej ok. dwustu pidziesiciu, reszt stanowia suba i garnizony zamkw. W Historii Powszechnej T.Manteuffel stwierdzi, i gwna sia Zakonu opieraa si, wic na nowoczesnoci i organizacji armii, ni na jej liczebnoci. Warto wspomnie, i w Zakonie panowaa cisa dyscyplina, do ktrej musieli si stosowa bracia, wietna organizacja czynia z nich nie tylko dobrych mnichw ale te wybitnych onierzy. W tym samym czasie, na terenie pniejszych Inflant powstao Pastwo Kawalerw Mieczowych (1202 - 1237 ), pniej poczone z zakonem krzyackim w 1237r. po bitwie pod Szawlami. W XIII wieku, Krzyacy nie byli zagroeniem dla ksit dzielnicowych, czsto byli uwaani nawet za sojusznika Krlestwa Polskiego, pomagajcego w walce ze wsplnymi wrogami takimi jak Prusowie.

Sytuacja zmienia si dopiero na pocztku XIV w. W 1300r. na krla zosta koronowany Wacaw II z rodu Przemylidw. O wadz ubiega si rwnie od 1304 r. ksi Wadysaw okietek. okietek by popierany przez papiestwo i krla wgierskiego . W 1305 r. Wacaw II zmar. Tron obj, zamordowany w 1306r. Wacaw III, jego syn. w Wacaw jako dziedzic korony polskiej w zamian za Mini i uyce przekaza margrabiom brandenburskim prawa do Pomorza Gdaskiego. W 1308 r. Brandenburczycy postanowili zrealizowa swoje prawa i podeszli pod Gdask. okietek majcy problemy w Maopolsce (z Janem Muskat) nie mg pospieszy z pomoc polskiej zaodze Gdaska. Zwrci si z prob do Krzyakw o odpatn pomoc. Brandenburczycy na wie o zblianiu si Krzyakw odstpili od oblenia. W 1309r. Zajli cae Pomorze Gdaskie i zaproponowali okietkowi wykup, oferujc cen, ktra znacznie przekraczaa warto tych ziem. Krzyacy zwrcili si wtedy do Brandenburgii, by odkupi od nich prawa do Pomorza Gdaskiego, nadane im przez Wacawa III. Udao im si to a sprawa znalaza swj fina na sdzie papieskim w Innowrocawiu (1320-1321). Wadysaw okietek wygra spraw. Krzyacy, zoyli apelacj do Rzymu, ktry zawiesi wykonanie wyroku. Zagarnite ziemie nie wrciy do okietka. Krl Polski postanowi odzyska je drog zbrojn, w zwizku z tym zawar w 1325r. sojusz z ksiciem litewskim Giedyminem. Sojusz militarny nie by wiele warty i da Krzyakom bro propagandow jakoby Krl Polski mia sprzymierzy si z poganami i walczy przeciwko chrzecijastwu. W tej sytuacji, przeciw Polsce zwrci si krl Czeski Jan Luksemburski, ktry jako nastpca Przemylidw, roci sobie prawa do tronu Polski. W 1329r. doszo do hodu ksistw lskich, od tej pory lsk zacz nalee do wadcw czeskich. W 1331r. doszo do bitwy pod Powcami. Bitwa okazaa si by nierozstrzygnita, lecz Polacy wykorzystali j w propagandzie, goszc wie o wasnym zwycistwie. W praktyce Krzyakom udao opanowa si Kujawy. W takiej sytuacji zawarto rozejm w 1332r. Rok pniej zmar Wadysaw okietek, wadz obj jego syn Kazimierz Wielki. Kazimierz zdawa sobie spraw z tego, e krlestwo nie jest w stanie rozwiza swoich problemw rodkami militarnymi. Jego sojusznikiem by wadca Wgier Karol Robert, ktrego on bya siostra Kazimierza - Elbieta okietkwna. Do pertraktacji doszo w Wyszehradzie na Wgrzech. Po jednej stronie sta Zakon i Jan Luksemburski, po drugiej Karol Robert i Kazimierz Wielki. Zjazd mia miejsce w 1335 r. W trakcie tego zjazdu Luksemburczyk zrzek si pretensji do korony polskiej w zamian za 20 ty. kop groszy praskich. W zamian, chcia te uzyska zrzeczenie si praw Kazimierza do lska. Na tym samym zjedzie krl wgierski

Karol Robert i krl czeski Jan Luksemburski orzekli wyrok przyznajcy Polsce Kujawy pod warunkiem zrzeczenia si przez Kazimierza Pomorza Gdaskiego i ziemi chemiskiej na rzecz Zakonu. W stosunku do Krzyakw, Kazimierz nie chcia zrezygnowa ze swych uprawnie do Pomorza Gdaskiego. Ponownie odwoa si do drogi procesowej. Proces mia miejsce w 1338r i trwa do 1339r. zakoczy si nakazaniem zwrotu Kujaw Polsce, przez Zakon Krzyacki. Krzyacy ponownie wnieli apelacj do papiea. W 1339 r. odby si drugi zjazd w Wyszechradzie, na ktrym ustalono kwesti sukcesji tronu po Kazimierzu Wielkim. W razie bezpotomnej mierci Piasta, mia on przypa Andegawenom. Zaangaowanie si Kazimierza w walki w Rusi Halickiej (1340 - 1351), a take konflikt o lsk z Luksemburgami) rozproszyo siy Krlestwa i zmusio Kazimierza, do podpisania pokoju wieczystego w Kaliszu w 1343r. Jego moc Pomorze Gdaskie miao by wieczyst jamun dla Zakonu Krzyackiego, natomiast Polska odzyskiwaa Kujawy. Krl Polski zachowa tytu Pana Pomorza, lecz byo to nadanie czysto honorowe. Kazimierz wielki wyszed dziki temu z twarz z tego konfliktu. Po roku 1343 sprawa krzyacka znika z polityki polskiej. W wikszoci aktywno polityczna Polski skupiona bya na Rusi Halickiej. Ludwik Wgierski, syn Karola Roberta i Elbiety okietkwny, krl Polski, nie kontynuowa polityki antykrzyackiej. Po mierci Ludwika Wgierskiego, w 1374r. tron obja jego crka Jadwiga. Z problemem krzyackim zmagali si w tym czasie nasi sdziedzi, ktrzy w sojuszu z Krlestwem Polskim upatrywali moliwo zwikszenia swoich szans w walce z Krzyakami. Przeomowy moment w dziejach Polski i Litwy nastpi w momencie zawizania si Unii w Krewie, midzy tymi dwoma pastwami (1385r.). Ksi litewski Jogaila Algirdaitis zawra zwizek maeski z ksiniczk Jadwig, przyjmujc imi Wadysaw Jagieo. Polska i Litwa zostay zwizane uni personaln. Dao to moliwo Litwie, wkroczenia w krg pastw chrzecijaskich. Polityka Polski na nowo zostaa skierowana w stron Zakonu Krzyackiego. W 1402 r. Zakon krzyacki najecha na Litw. Polakom udao si uzyska poparcie kurii papieskiej, ktra zakazaa najazdw. W 1404 roku zosta zawarty pokj w Raciu. Dao to Polakom moliwo wykupienia Ziemi dobrzyskiej, zastawionej przez Wadysawa Opolczyka, lecz mud nadal pozostawaa w obrbie pastwa Zakonnego. W dalszym cigu trway te napicia na granicy krzyacko-polskiej, a jeszcze bardziej krzyacko-litewskiej W 1408 r. wielkim mistrzem zosta Ulryk von Jungingen. Za wiedz ksicia Witolda, w 1409r. wybucho powstanie na mudzi. W trakcie rokowa pose polski Mikoaj Trba

dopuci si kontrolowanego przecieku. Wielki mistrz zapyta go, czy krl Polski udzieli pomocy Witoldowi, w razie interwencji zbrojnej Zakonu. Mikoaj Trba, da Wielkiemu Mistrzowi do zrozumienia, e istotnie, Wadysaw Jagieo poprze Witolda. Byo to pretekstem do wypowiedzenia wojny Polsce, przez Zakon Krzyacki. Wielka wojna z Zakonem trwaa od 1409r. do 1411r. a jej kluczowym momentem bya Bitwa pod Grunwaldem 15 lipca 1410r. Zakoczya si ona rozgromieniem potgi Zakonu. Pocztkowo miasta i zamki krzyackie przechodziy na stron polsk, jednak politycznych celw wojny nie udao si osign. 1 lutego 1411 roku w Toruniu zawarto pokj. Krzyacy zrezygnowali ze mudzi na okres ycia Jagiey i Witolda, ziemia dobrzynska miaa pozosta przy Polsce. Zakon zobowiza si wypaci Polsce 100 tys. kop groszy tytuem wykupu jecw. W literaturze istnieje wiele sporw odnonie wykorzystania zwycistwa grunwaldzkiego i wygranej wojny. B. Zientara w Historii Powszechnej uwaa, e istotnie byo to zwycistwo, ktre Polska wykorzystaa na tyle, na ile byo to moliwe. Wygrana wojna zmienia ten obraz Zakonu jako niepokonanego przeciwnika. Przyczynio si to do pniejszych sukcesw Polakw w walce z Krzyakami. M.Biskup i G.Labuda Dzieje Zakonu Krzyackiego w Prusach uwaaj, i wojna bya w istocie klsk Krlestwa Polskiego i Jagiey. Mimo wygranych bitew, nie udao si zdoby Malborka i raz na zawsze zakoczy sporu. Dziki temu Zakon powtrnie urs w si i nadal by zagroeniem dla Polski i Litwy. W 1413 roku Polska i Litwa podpisay nastpn Uni w Horodle. Unia miaa charakter zdecydowanie antykrzyacki, zacieniaa ona zwizki midzy Polsk i Litw. W 1414r. doszo do wojny godowej, nazwanej tak z uwagi, i Krzyacy zamknli si w swoich zamkach i nie wystpowali zbrojnie w pole. Spr postanowiono rozstrzygn na Soborze w Konstancji, ktry obradowa w latach 1414-1418. Pawe Wodkowic twierdzi, e cesarz ani Wielki Mistrz nie maj prawa do ziem niczyich i pogaskich, poniewa poganie te maj prawo do wasnego pastwa, miao to zaprzeczy prawnym podstawom istnienia pastwa zakonnego. Krzyacy odpowiedzieli jedynie paszkwilami na krla polskiego. Sobr nie przynis rozwizania. W 1422r. doszo do kolejnej nierozstrzygnitej wojny. Krzyacy jednak oddali Polsce kilka przygranicznych miejscowoci, zrezygnowali te ze mudzi, na rzecz Litwy po wsze czasy. W 1431r. umar Witold, doprowadzio to do konflikt z Polsk, ktry przerodzi si w wojn. Krzyacy popierali widrygie, Polacy za Kiejstutowicza Zygmunta. Zygmunt Kiejstutowicz wznowi uni z Polsk w zamian za uzyskan pomoc. Polacy byli wspierani przez husytw, rok po mierci Jagiey w 1435r. doszo do zawarcia

pokoju w Brzeciu, na upokarzajcych dla Zakonu zasadach. Obiecali oni nie sucha rozkazw cesarskich, oraz przyznali poddanym prawo do wypowiedzenia posuszestwa Zakonowi, jeeli ten zamaby warunki pokoju. W 1440 roku stany pruskie szlachty i miast zawizay konfederacj tzw. zwizek pruski. Pocztkowo tolerowany, szybko popad w spr z Krzyakami. Cesarz Fryderyk II nakaza rozwizanie zwizku i stracenie jego przywdcy, za papie oboy wszystkich jego czonkw anatem. Dua cz mieszczan i rycerstwa zwizku pruskiego bya pochodzenia niemieckiego, dlatego te wyrok godzi w wewntrzne sprawy pastwa Zakonnego. W zwizku z tym, w 1454r. w Prusach wybucho powstanie mieszczaskie przeciwko Zakonowi. Jego przywdcy zwrcili si do Kazimierza IV Jagielloczyka z prob o pomoc. Krl udzieli jej, wspierajc powstacw, co doprowadzio do wybuchu tzw. wojny trzynastoletniej. Zakoczonej w 1466r. Pocztkowo Polska ponosia klski, szlachta zadaa przywilejw, uzyskaa je potem jako przywilej cerek wicki. Po Bitwie pod Chojnicami w 1454r. inicjatywa przesza na stron Zakonu, dopiero zwycistwo Piotra Dunina pod wieciem (1461r.) przechylio t szal na korzy Krlestwa Polskiego. Wojna ukazaa nieprzydatno pospolitego ruszenia i wyszo wojsk najemnych i zacinych nad nim. Zmieni si sposb prowadzenia wojny, zaogi zamkw w wikszoci stanowili najemnicy. Umoliwio to zdobycie Malborka, ktry zosta odkupiony przez Polakw. W 1466 roku zosta podpisany drugi pokj toruski gdzie nastpi podzia pastwa krzyackiego. Pomorze Gdaskie, zachodni pas Prus z Malborkiem i Elblgiem oraz Warmia i Ziemia Chemiska wrciy do Polski, jako Prusy Krlewskie. Wschodnia cz pastwa Zakonnego, jako Prusy krzyackie staa si lennem polskim. Kady nowy wielki mistrz by zobowizany do zoenia przysigi lennej, co stao si przyczyn nowego zatargu, gdy w 1501r. zosta nim Albrecht Hohenzollern, odmwi zoenia hodu i wraz z z ksiciem moskiewskim zada zwrotu dawnych ziem zakonnych. Doprowadzio to do wojny w latach 1519-1521. Nowy cesarz rzymski Karol V Habsburg wezwa do natychmiastowego przerwania dziaa wojennych. W obliczu nowego najazdu Turkw na Wgry, w 1521r. strony zgodziy si podpisa zawieszenie broni na cztery lata i odda spr pod sd rozjemczy Karola V i krla Wgier Ludwika Jagielloczyka. W 1525r. Albrecht Hohenzollern nie mogc ju liczy na poparcie cesarza, zosta zmuszony do podpisania traktatu, ktry sekularyzowa Prusy (8 kwietnia). 10 kwietnia zoy hod Zygmuntowi I Staremu na rynku krakowskim, przyj take potem luteranizm. Prusy Zakonne zmieniy sw nazw na Prusy Ksice, ktrymi wadali Hohenzollernowie. Byo lennem Polskim z

zastrzeeniem jednak, e lennik nie mg by jednoczenie wadc Brandenburgii, rwnie bdcej wwczas w posiadaniu Hohenzollernw. Hod Pruski by zakoczeniem sporw polsko-krzyackich trwajcych od pocztkw XIV wieku. Nie zlikwidowa jednak zagroenia ze strony Prus. W 1657r. Prusy Ksice zerway lenno na mocy traktatw welawsko-bydgoskich. Miao to zapewni Wadysawowi IV sojusznika w walkach ze Szwecj. W 1701r. Prusy Ksice utworzyy Krlestwo Pruskie w sojuszniczej Unii z Brandenburgi. Pastwo to brao udzia w trzech rozbiorach Polski w drugiej poowie XVIIIw oraz przyczynio si do upadku I Rzeczpospolitej, stajc si jednym z zaborcw. Z. Zieliska w swojej ksice zatytuowanej Ostanie lata I Rzeczpospolitej twierdzi, i gdyby zamiast hodu pruskiego, Prusy Zakonne zostay w caoci wcielone do Krlestwa Polskiego, by moe nie doszo by do rozbiorw Polski, jako e Rzeczpospolita nie musiaaby si zmaga z tak silnym pastwem jak poczone Krlestwo Pruskie. Po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci, tereny Pruskie nadal stanowiy kwesti sporn pomidzy utworzon III Rzesz Niemieck a II Rzeczpospolit. Nazici ju przed 1939r. dyli do poczenia Prus Wschodnich i Rzeszy. dali take pozwolenia na utworzenie autostrady czcej Rzesz i Prusy. Kwestia ta bya jedn z przyczyn agresji niemieckiej na Polsk we wrzeniu 1939r. Sprawa Pastwa zakonnego, nie znalaza swojego rozwizania w XVI w. , poniewa hodu pruski nie wyeliminowa w praktyce zagroenia jakim byy Prusy Ksice. Miao to istotny wpyw na losy Polski w XVIII w. i XX w. a do zakoczenia II wojny wiatowej, kiedy to tereny Prus Wschodnich przestay by kwesti sporn midzy Niemcami a Polsk. Nierozwizana kwestia Pruska okazaa si by istotnym problemem Rzeczpospolitej w jej pniejszych dziejach. Spoeczny wymiar tego konfliktu zosta wykorzystany przez Rosjan, dugoletnie zaostrzone relacje polsko-krzyackie przybray form konfliktu polskoniemieckiego na skutek dziaania powojennej propagandy wadz ZSRR.