I SEMESTR

1. RDA MYLENIA FILOZOFICZNEGO a) zdziwienie najwaniejszymi gosicielami koncepcji, e rdem mylenia filozoficznego jest zdziwienie byli: Platon, Arystoteles i Kant. Zdziwienie jest stanem wyprowadzenia umysu z rwnowagi, spoczynku, zepchnicia z utartych kolein przez nowe, nieznane dowiadczenie. Ten jest w stanie pyta, kto jest w stanie si dziwi, nie boi si, e odpowied, ktr znajdzie zaskoczy go burzc dotychczasowe mniemanie na dany temat. Czowiek niezdolny do zdziwienia nie moe przej od mylenia potocznego do filozoficznego. Nie jest on w stanie przyj do wiadomoci, e posiada niepen lub faszyw wiedz o wiecie, a filozofia dy przecie do prawdy. b) zwtpienie autorem twierdzenia, e rdem mylenia filozoficznego jest wtpienie jest Kartezjusz, ojciec racjonalizmu i krytycyzmu. Stan on w obliczu odkry mylicieli renesansu, ktre zburzyy dotychczasowy obraz wiata (teoria heliocentryczna). Widzc, e gromadzona przez pokolenia wiedza moe okaza si faszywa. Kartezjusz podda w wtpliwo ca dotychczasow wiedz, stwierdzi, e nie mona budowa wiedzy na sdach niepewnych. Naley zatem odrzuci wszystkie pogldy, w ktre mona wtpi, aby uzyska pewny fundament, ktrego nic w przyszoci nie zdoa podway. Filozofia zaczyna si tam, gdzie czowiek ma odwag zakwestionowa wiedz zdobyt przez dowiadczenie. Taki sposb mylenia, wywodzcy si z wtpienia nazywano krytycyzmem. Leg on u podstaw nowoytnej filozofii i nauki. Stanowiskiem przeciwnym do krytycyzmu jest dogmatyzm. Polega on na wierze w suszno swoich pogldw, nawet mimo racjonalnych przesanek, e s one faszywe i nie dopuszczaniu w ogle do siebie, e mogyby by faszywe. c) dowiadczenie sytuacji granicznych twrc pojcia sytuacji granicznej by Karl Jaspers. S to takie dowiadczenia w yciu czowieka, w ktrych niemoliwa jest substytucja zastpienie przez kogo innego np. sytuacje cierpienia, walki, winy, mioci, mierci. W takich sytuacjach niemoliwa jest ucieczka od dowiadczenia siebie samego. Sytuacja graniczna wykoleja nas z potocznoci, zmusza do mylenia. Kluczowym dowiadczeniem filozoficznym jest mier. 2. FILOZOFIA JAKO MIO MDROCI WG. PLATONA Sowo filozofia wywodzi si od greckich sw filein kocha i sofia mdro. Filozofia oznacza umiowanie mdroci. Filozofia Platona wywodzi si od greckiego boga mioci Erosa, opowiada o tym we fragmencie swojej Uczty. Eros zosta spodzony na urodzinach Afrodyty jako syn Dostatku i Biedy, jest wic wewntrznie rozbity, oscyluje midzy skrajnociami. Eros przynosi ludziom mio, uczucie, ktre wywouje zmienne nastroje, niepokj wewntrzny. Platon porwna filozofa wanie do czowieka zakochanego. Wg. niego filozofowi rozmaite problemy nie daj spokojnie spa, yje on w nieustannym niepokoju. Filozofa Platon umieci pomidzy gupcami a bogatymi midzy gupot a mdroci. Bogowie posiadaj mdro, a gupcy jej nie posiadaj, lecz im si wydaje, e j posiadaj. Gupcy i bogowie to dwa skrajne stany. Na jednym biegunie sytuuje si peen dostatek, penia mdroci, a na przeciwnym cakowity jej brak, gupota (przekonanie o posiadaniu wiedzy, ktrej si nie posiada). Filozof to czowiek, ktry nie posiad mdroci, ale do niej dy, poszukuje bdc w cigym ruchu, niepokoju. Bieda filozofa polega na tym, e nie posiada mdroci (co upodabnia go do gupcw), a jego bogactwo polega na tym, e wie i nie wie (co upodabnia go do bogw). 3. FILOZOFIA A NAUKI REALNE (SZCZEGOWE)

Nauki realne to nauki o konkretnych przedmiotach, zjawiskach, ktre postrzegamy zmysami i moemy wyjani empirycznie. Do takich nauk nale (np. fizyka, chemia, biologia, medycyna) oraz nauki kulturowe, ktre dziel si na nauki humanistyczne (np. historia, religioznawstwo, historia sztuki) i nauki spoeczno ekonomiczne (ekonomia, nauki polityczne). Nauki realne rni si od filozofii, poniewa: a) s zredukowane tematycznie zajmuj si fragmentem caej wiedzy w przeciwiestwie do filozofii, ktra zajmuje si ca wiedz, pyta o wszystko (np. metafizyka zajmuje si bytem, tj. wszystkim co istnieje) b) nauki szczegowe szukaj wyjanie empirycznych, a filozofia nie ogranicza si do wyjanie empirycznych, bada wiele problemw, ktrych empirycznie rozwiza si nie da, jak np. kwesti istnienia Boga c) nauki szczegowe s ograniczone metodologicznie wynik poznania rzeczywistoci jest cile uzaleniony od przyjtej metody bada. Filozofia natomiast nie jest ograniczona metodologicznie, filozof nie moe sobie narzuci konkretnej metody bada, gdy rzutowaoby to na wynik bada, uniemoliwiajc poznanie obiektywne prawdy 4. FILOZOFIA A NAUKI FORMALNE Nauki formalne nie zajmuj si konkretnymi przedmiotami, lecz sposobami ujmowania przedmiotw. S to np. matematyka i logika. Nauki te w odrnieniu od filozofii s ograniczone tematycznie. 5. FILOZOFIA A RELIGIA Filozofia jest racjonalna, opiera si na rozumie, natomiast najwaniejsz rzecz w religii nie jest rozum, lecz wiara. Religie opieraj si na dogmatach, czyli tezach, ktre ich wyznawcy musz uznawa za prawd, ich prawdziwo nie podlega dyskusji. Natomiast w filozofii krytycyzm nie dopuszcza dogmatyzmu. Rne koncepcje stosunkw filozofia religia: 1) nie ma pomidzy nimi adnego zwizku, poniewa opiera si na rozumie (owiecenie, pozytywici) 2) filozofia i religia nawzajem si wykluczaj a) sprzecznoci ze strony religii fideizm: pewn wiedz daje religia, rozum nie jest w stanie poj prawdy. Martin Luter powiedzia, e rozum jest nierzdnic szatana, wg. fideizmu liczy si tylko wiara, filozofia jest zbdna. Fideizm religia prbuje wyprze si filozofii, ale kiedy filozofia prbuje wyprze religi to jest to demistyfikacja. Czowiek potrzebuje rozumu by zrozumie wiar. b) sprzecznoci ze strony filozofii religia jest tworem rozumu, wic naley j zdemistyfikowa, pozby si z niej rzeczy faszywych i wtpliwych, a a u podstaw kadej religii le tezy nie dajce si zweryfikowa rozumowo, wic religia nie ma adnej wartoci jako droga denia do prawdy 3) filozofia i religia nawzajem si dopeniaj objawienie religijne bez rozumu jest lepe, rozum bez objawienia jest pusty twrc tej koncepcji by Kant 6. FILOZOFIA A SZTUKA Filozofowie czasami byli dobrymi artystami, pisarzami (np. Sartre, Nietzsche), a pisarze filozofami (np. Camus, Dostojewski). Sztuka potrafi wyrazi to samo co filozofia, ale ywioem sztuki jest pikno, a istot filozofii jest prawda. Artysta przede wszystkim skupia si na piknie swego dziea, a dla filozofa najwaniejsze jest poznanie prawdy. Platoskie idee s peni prawdy, dobra i pikna filozofia i sztuka mog si nawzajem dopenia, ale ze wzgldu na odmienny przedmiot zainteresowania nie s tosame. 2

7. FILOZOFIA A IDEOLOGIA Sowo ideologia ma wiele znacze. Uywamy go najczciej jako synonimu wiatopogldu, systemu przekona politycznych, ale poczwszy od Karola Marksa sowo ideologia nabrao znaczenia pejoratywnego (mwi si np. e kto dorabia do czego ideologi, czyli zawiym, sofistycznym rozumowaniem stara si usprawiedliwi swoje niecne czyny). Aby naleycie odda stosunek filozofii do ideologii naley rozpatrzy rne znaczenia, jakie nadawali temu sowu rni filozofowie: a) Ideologia wg. Marksa. Byt okrela wiadomo. Karol Marks dla wyjanienia historii ycia spoecznego uy swojej teorii bazy i nadbudowy. Baz stanowi stosunki wasnoci rodkw produkcji wanie one kieruj histori i okrelaj kierunek rozwoju spoeczestw. Nadbudow stanowi kultura, religia, ycie duchowe. Historia ma 2 nurty zmiany we wasnoci rodkw produkcji oraz zmiany kultury. Kultura tworzy usprawiedliwienie istniejcego stanu rzeczy, obecnie realiw spoecznych to wanie Marks nazywa ideologi. Rola ideologii (wg. Marksa) byo usprawiedliwienie i utrwalanie istniejcej niesprawiedliwoci spoecznej. Filozofia Marksa, tak radykalnie demaskujca ideologi i odcinajca si od niej, w realiach krajw socjalistycznych sama staa si fundamentem nowej nadbudowy, skostniaa w now ideologi usprawiedliwiajc now niesprawiedliwo spoeczn. Marksizm sta si filozofia na usugach ideologii. b) Ideologia wg. pozytywistw i neopozytywistw. Wg. pozytywistw sensowne jest to, co da si zweryfikowa empirycznie. Wszystko, co nie moe by zweryfikowane przez dowiadczenie zmysowe nazywali ideologi (np. religia, metafizyka). By to punkt widzenia zwany scjentyzmem, zakada on, e nauka jest w stanie rozwiza wszystkie problemy czowieka. c) Ideologia wg. racjonalizmu krytycznego (Bertrandt Russell). Wg. racjonalizmu krytycznego prawda jest horyzontem, do ktrego zmierzamy, a nie czym co mona posi w caoci. Niemoliwy jest peen obiektywizm punkt widzenia bez punktu widzenia), kady widzi tylko pewien aspekt prawdy. Kto gosi swj punkt widzenia jako jedyny prawdziwy jest ideologiem. Ideologia to goszenie pogldw czstkowych jako pogldw obowizujcych. Systemy filozoficzne czsto staway si podstaw tworzenia rnych ideologii, jednak prawdziwa filozofia nigdy nie jest tosama z ideologi. Podstawowym czynnikiem, ktry nie pozwala filozofii skostnie w ideologi lub dogmatyzm jest krytycyzm. Prawdziwa filozofia zwalcza ideologi. 8. FILOZOFIA JAKO WIEDZA FUNDAMENTALNA, UNIWERSALNA, RACJONALNA, KRYTYCYZM. a) Filozofia jest wiedz fundamentaln, poniewa pyta o rzeczy, ktre stanowi podstaw naszej egzystencji, dotyka spraw fundamentalnych, ktre nigdy nie strac aktualnoci i zawsze bd nas intrygowa. Trzy podstawowe obszary ktre bada filozofia to wiat, czowiek i Bg. b) Filozofia jest wiedz uniwersaln, poniewa nie jest ograniczona tematycznie, zajmuje si ca wiedz, pyta o wszystko (np. metafizyka zajmuje si bytem, czyli wszystkim, co istnieje) c) Filozofia jest wiedz racjonaln, poniewa opiera si na rozumie. Narzdziem poznania dla filozofa nie moe by wiara, objawienie religijne czy przeczucie, lecz racjonalne mylenie. d) Filozofia jest wiedz krytyczn, poniewa w przeciwiestwie do religii i ideologii nie narzuca tym, ktrzy j uprawiaj adnych dogmatw, te w ktre naley wierzy. Filozofia nie boi si krytyki, nie obawia si podda w wtpienie swoich osigni, jeli okazuje si one przeszkod na drodze do prawdy.

9. PLATOSKI TRJKT FILOZOFICZNY Platon obrazowo przedstawi kondycj czowieka za pomoc mitu jaskini. Porwna ludzi do kajdaniarzy, ktrzy przykuci s do ciany jaskini tak, e nie mog si odwrci. Na cianie przed sob widz oni gr wiate i cieni. Za ich plecami ponad nimi jacy ludzie nosz przedmioty, ktre z tyu owietla ogie to ich cienie kajdaniarze widz na cianie. Jednak jaskinia w pewnym momencie si koczy, poza ni znajduje si prawdziwy wiat, ktry owietla soce. Kajdany to zmysy, ktre s niedoskonae, ale na ich uywanie s skazani. Gra wiate i cieni nasz obraz wiata dowiadczenie nie poddane krytycznej instancji rozumu, czasami trafne, czasami zwodnicze, jednak cakowicie bezwartociowe, bo nie mona stwierdzi, kiedy jest prawdziwe a kiedy nie. Ludzie nioscy figury sofici ludzie uywajcy intelektu do manipulowania innymi, a nie do poznania. Ogie rozum uywany instrumentalnie. wiat poza jaskini wiat idei. Soce najwysza idea penia prawdy, dobra i pikna. Platon twierdzi, e yjemy w wiecie pozorw, iluzji. Nietrwae przedmioty s tylko cieniami wiecznych idei. Nasze poznanie jest ograniczone, bo poznajemy za pomoc zmysw, ktre s ograniczone. Boga, dusz, nie da si pozna zmysowo s wobec nas transcendentne (transcendentne zewntrzny w stosunku do danego zakresu). Widzimy w wietle soca, ale nie moemy patrze na nie wprost. S trzy fundamentalne wymiary, trzy punkty wyjcia poznania mylenia czowieka: 1) Obiektywizm rozpoczyna refleksj od wiata przedmiotw, od zewntrz 2) Subiektywizm rozpoczyna refleksj, mylenie od wewntrz, od wasnego jestestwa 3) Idealizm rozpoczyna refleksj od wiata idei (np. Spinoza: przedmiotem godnym rozmyla filozofa jest to, co jest pierwsze jest swoj wasn przyczyn 10. GWNE DZIEDZINY FILOZOFII I ICH PROBLEMATYKA Oglny podzia dziedzin filozofii: I) Nauki humanistyczne 1) Antropologia filozoficzna (filozofia czowieka) docieka, czym jest czowiek 2) Aksjologia nauka filozoficzna o wartociach bada wartoci, ich systemy, hierarchie, obiektywizm, subiektywizm. Dziedzinami wywodzcymi si z aksjologii s etyka i estetyka: -etyka bada konkretne wartoci dobro; bada systemy moralne -estetyka bada konkretn warto pikno 3) Filozofia dziejw (historiozofia) filozoficzna refleksja nad histori, pyta o sens historii, bada czy zmierza ona do jakiego celu (np. w. Augustyn Civitas Terrena i Civitas Dei, Dialektyka Hegla oraz marksistowskie wyjanienie historii) 4) Filozofia polityki (filozofia pastwa i prawa) pyta czym jest pastwo, jakie by byo pastwo idealne 5) Filozofia prawa pyta dlaczego czowiek tworzy prawo, czym ono jest (John Rolls) 6) Filozofia religii zajmuje si istot religii 7) Filozofia Boga zajmuje si pojciem Boga II) Metafizyka (ontologia) zajmuje si bytem, czyli wszystkim co istnieje - Teoria poznania bada moliwoci ludzkiego poznania, pyta na czym polega ten proces III) Nauki cise: 1) Filozofia nauki zajmuje si nauk w ogle, bada jak si ona zmienia, rozwija 2) Filozofia przyrody (kosmologia) bada natur wszechwiata 3) Filozofia przyrody oywionej bada istot ycia 4) Filozofia matematyki 5) Filozofia fizyki 11. CO TO ZNACZY MYLE 4

Myle to znaczy mie wiadomo. Czowiek ma wiadomo wiata i wiadomo wasnej wiadomoci (samowiadomo). Pascal powiedzia, e czowiek to trzcina mylca. Czowiek jest w przyrodzie istot sab, trzcin, ktra bardzo ato zama, zniszczy. To, co go wyrnia, daje mu jego wyjtkow pozycj w wiecie to mylenie. Trudno jest nazwa myleniem procesy zachodzce w mzgu, gdy np. jemy, jedziemy na rowerze, czy zmywamy naczynia. Czynnoci takie wykonujemy automatycznie, bez zastanowienia si nad tym, co robimy. Czowiek jest przytomny, jest wiadkiem wykonywanych czynnoci, ale si nad nimi nie zastanawia, jego umys moe by jednoczenie zaprztnity czym innym. Mylenie to co wicej. Mylenie jest istot filozofii, tkwi w nim godno czowieka. Mylenie jest podstaw bytu. Mylenia nie mona si nauczy, trzeba si z nim urodzi. Mona nauczy si tylko pewnych procesw mylowych. Mylimy za pomoc rozumu. Nisza wadza mylowa to intelekt (syntezuje doznania zmysowe), wysza to rozum (wychodzi poza poznanie zmysowe, dy do istoty rzeczy). 12. TEOCENTRYCZNE ROZUMIENIE ROZUMU (PLATON, W. AUGUSTYN, DESCARTES, MALEBRANCHE) Tradycja teomorficznego pojmowania rozumu mwi, e rozum jest odbiciem boskoci w czowieku. Platon w Dialogach opowiedzia prehistori czowieka, ktra jest dla niego histori duszy. Aby wyrazi swoj koncepcj, posuy si alegori rydwanu. Dusz przedstawi on jako rydwan, wyrni w czowieku 3 dusze: 1) dusza podliwa (jej siedzib jest brzuch) pierwszy ko cigncy rydwan 2) dusz sensytywn (umiejscowion w sercu) drugi ko 3) dusza rozumu (znajdujca si w gowie) wonica rydwanu. Dusze boskie s doskonae, a ludzkie nie wonica nie jest w stanie zapanowa nad komi. Histori upadku duszy i powstania czowieka Platon rwnie wyrazi bardzo obrazowo: wiat idei po niebie jad rydwany najpierw boskie, za nimi ludzkie. Jad one na cudowne pole, gdzie ronie prawda. Posileni prawd, maj si do kolejnego obiegu po nieboskonie. Rydwany jednak si zderzaj i za kadym razem dusza dostaje mniej prawdy, sabnie, a w kocu spada ze wiata idei w ciao. Uczenie si jest w istocie przypomnieniem sobie prawdy, ktr si kiedy znao. Gdy dusza przypomina sobie prawd, odrastaj jej skrzyda i moe ona powrci do wiata jej waciwego. Dusz Platon utosamia z rozumem. Poznanie prawdy jest sposobem na powrt do wiata doskonaego. Podsumowujc: - Platon rozum utosamia z niemierteln dusz, ktra tylko przejciowo zwizana jest z ciaem. Dusza istniaa kiedy w wiecie idei, gdzie znaa prawd. Gdy upada i wcielia si w ciao, prawda zostaa przez ni zapomniana - Zmysy poznaj wiat materialny, dusza poznaje pozazmysowo, jest wstanie dostrzega zwizki midzy przedmiotami, wyaniajc istot rzeczy (np. istota drzewa, istota trjkta) - Poznawanie jest w istocie przypomnieniem sobie prawdy. Poznawanie prawdy jest sposobem na powrt do wiata doskonaego w. Augustyn by platonikiem, poganinem nawrconym na chrzecijastwo. Chrzecijastwo odrzuca ide preegzystencji duszy, wic w. Augustyn musia przerobi koncepcj Platona: Idee prawdy, dobra i pikna to myli Boga. W ludziach (stworzonych przez Boga) znajduj si odbicia tych idei, lady boskiego rozumu. Doskonae poznanie polega na zblieniu si rozumu ludzkiego do boskiego, dokonuje si to przez iluminacj (owiecenia, boskiego objawienia). Ludzki rozum czerpic idee owiecenia przez Boga

(koncepcja iluminizmu). Celem poznania, jedynym przedmiotem wartym poznania jest Bg i to, co w czowieku boskie dusza. W ludziach s odbicia idei, lady boskiego rozumu. Kartezjusz szuka takiej metody, ktra zapewniaby niezawodn pewno zdobywanej wiedzy. Rozpocz on filozofowanie od wtpienia we wszystko, co mona podda wtpieniu w celu uzyskania pewnego fundamentu, na ktrym mona zacz od nowa budowa zburzony poprzednio przez wtpienie gmach wiedzy. Argumenty sceptyckie, ktre wystarczay, aby zakwestionowa nasz wiedz o wiecie, cznie z prawami matematyki i fizyki: 1) zmysy s zudne, nie daj pewnego obrazu wiata 2) nie ma wyranej granicy midzy snem a jaw 3) nie mona wykluczy, e jestemy wprowadzeni w bd przez zoliwego demona. Zdawa by si mogo, e nic nie jest pewne, lecz wanie w wtpieniu Kartezjusz znalaz ostoj pewnoci. Cogito ergo sum (myl, wic jestem). To co myl moe by bdem, ale fakt, e myl jest niewtpliwy. Myl nie moe istnie bez swojego przedmiotu, musi by kto kto wyraa myl, wic istnieje ja mylca, dusza (choby nawet ciao byo zudzeniem). Ja jest niedoskonaa, nie istnieje sama przez si, musi mie przyczyn. Ostateczna przyczyna wszystkiego musi by doskonaa, a wic jest Bogiem. Ludzki umys ma skonno uwaa przedmioty postrzegane zmysami za rzeczywiste, a e twrc (przyczyn) natury i rozumu ludzkiego jest Bg, nie mgby nas, jako istota doskonaa, wprowadza w bd, kac wierzy w istnienie rzeczy, ktre nie istniej. wiat materialny jest wic prawdziwy. Dla Kartezjusza prawdziwe jest to, co jest jasne i wyrane (jasne = samo oczywiste). Samo oczywista jest prawda, jej sia tkwi w niej samej, a nie w niczym poza ni (prawda nie potrzebuje adwokata), jest ona czym, co zawsze jest pewne. Prawdy samo oczywiste nie odsyaj do niczego poza nimi, nie wymagaj dowodu. Wyranie jest to, co jest oddzielone od innych. Dowody na istnienie Boga: a) Dowd w. Anzelma: posiadamy w umyle ide bytu doskonaego, ktry z definicji nie moe by nie doskonay i nie moe istnie wic istnieje (rozumujc w ten sposb mona udowodni istnienie wszystkiego, co mona sobie wyobrazi, nie jest on wic zbyt dobry) b) Wychodzc od pojcia nieskoczonoci istniejcego w ludzkim rozumie, Kartezjusz pyta, skd w umyle wzia si taka idea. Nasuwaj si trzy odpowiedzi: 1) z poznania zmysowego to nie jest moliwe, w wiecie materialnym nie ma nic skoczonego 2) czowiek t ide wymyli to te jest moliwe, poniewa skutek (idea nieskoczonoci) nie moe by wikszy, ni jego przyczyna (czowiek) 3) jest to idea wrodzona ma swoje rdo w nieskoczonoci, absolucie, w Bogu, ktry nam j da. Podsumowujc rozum pochodzi od Boga, ktry jest twrc i ostateczn przyczyn wszystkiego, rozum ludzki jest odbiciem rozumu boskiego. Mikoaj Malebranche zradykalizowa pogldy Kartezjusza, podkreli odrbno ducha i materii. Dusz utosamia on z rozumem. Substancje te s cakowicie rne, nie ma midzy nimi adnego zwizku, nie mog na siebie nawzajem oddziaywa. Ich wzajemne oddziaywanie, jakie obserwujemy jest wynikiem porednictwa Boga, ktry rwnolegle do zmian zachodzcych w materii sprawia zmiany w duszy. Zarwno ciaa materialne, jak i dusze, jako rzeczy stworzone nie maj zdolnoci dziaania, s bierne, dziaa tylko Bg. Nie ma zwizkw przyczynowo skutkowych midzy zjawiskami, bo tylko Bg jest ich przyczyn. Wyobraenia, jakie dusza (rozum) ma o rzeczach, nie mog by skutkiem dziaania cia na dusz lub dziaania duszy, bo dziaa same one nie mog. Bg jest przyczyn naszego poznania, widzimy wszystkie rzeczy w Bogu. Midzy rozumem ludzkim i boskim jest taka dysproporcja, e nie moe on posiada nawet odbi idei, idee posiada Bg i poznajemy je tylko za jego porednictwem. Rozum ludzki jest zbyt ciasny, moemy wic poznawa tylko przez Boga. Bg jest okiem poprzez ktre patrzymy na wiat. 6

13. NATURALISTYCZNE ROZUMIENIE ROZUMU (LOCKE, HUME, NEOPOZYTYWIZM) Twrcami naturalistycznej (antropomorficznej) interpretacji rozumu byli angielscy empirycy. Rozum ludzki jest rozumem ludzkim, a nie boskim, stanowi najwyszy etap rozwoju przyrody. Rozum ludzki to jakby super zmys. Takie mylenie ma swoje rdo w reformacji Luter odrzuci dogmaty i dogmatyczno zwalniajc ludzi z mylenia. Kady musi czyta i interpretowa Bibli sam. Mylenie z wertykalnego (skierowanego w gr, do Boga) przeszo w horyzontalne, skupione na wiecie (renesans przynis odkrycia geograficzne, zainteresowanie przyrod itd.). Bacon powiedzia: Tyle moemy, ile wiemy wiedza nie liczy si dla czystej wiedzy (jak u Platona), lecz dla innych celw wiksza moc, wiksze moliwoci podbojw, wiedza nabraa powizania z polityk. Uniwersytety redniowieczne zajmoway si bezinteresownym poszukiwaniem prawd, a nowoytne zaczy realizowa programy badawcze. Najszybciej rozwijay si dziedziny wiedzy zwizane z wojn. Pierwszymi, ktrzy prowadzili programy badawcze byli alchemicy sponsorowani przez wadcw prbowali wyprodukowa zoto i kamie filozoficzny. John Locke rozum nowo narodzonego czowieka stanowi bia kart (tabula rasa), dopiero poznanie zmysowe zapisuje w nim tre, nie ma idei wrodzonych. Poznanie jest poznawaniem idei prostych obrazw rzeczy, jakie postrzegamy zmysami. Do rzeczy przypisane s jakoci (cechy poznawane zmysami). Jakoci pierwszorzdne to takie, ktre poznawane s przez wicej ni jeden zmys np. rozcigo i ksztat przedmiotu poznajemy przez wzrok i dotyk. Jakoci drugorzdne poznawane tylko przez 1 zmys. Locke doszed do wniosku, e jakoci pierwszorzdne s obiektywne, a drugorzdne s subiektywne s reakcj umysu na dan rzecz. Przedmiotem poznania naukowego mog by tylko jakoci pierwszorzdne. David Hume take odrzuci istnienie idei wrodzonych, wszystkie idee pochodz z dowiadczenia. W odniesieniu od idei mamy dwie rne zdolnoci. Pami w niej szereg idei uobecnia si umysowi w okrelonym porzdku, oraz wyobrania dziki ktrej porzdkujemy idee tak, jak chcemy. Lecz idei tych nie ukadamy zupenie dowolnie, myli o jednej idei przywouje wyobraenia innych idei bliskich w miejscu lub czasie. Jest to kojarzenie idei. Hume doszed do wniosku, e nie jestemy w stanie z ca pewnoci stwierdzi, e jedno zjawisko jest przyczyn innego. Jedyne, czego jestemy wiadomi, to sekwencja nastpujcych po sobie wrae, idei ktre czymy ze sob wedug naszych umysowych nawykw czy przyzwyczaje. Nie moemy mie pewno, e kamie wyrzucony w gr zawsze spadnie w d. To, czego dowiadczamy, to serie wrae niekoniecznie powizanych ze sob. Takie rozumowanie doprowadzio do cakowitego sceptyzmu, przekonania, e ludzie nie s w stanie dowiedzie si czegokolwiek o wszechwiecie. 14. PORZDEK ROZUMU I SERCA U PASCALA Baej Pascal twierdzi, e rozum ludzki jest jednoczenie teomorficzny i antropomorficzny (naturalistyczny). W poznaniu ludzkim mona wyodrbni 2 porzdki porzdek rozumu i porzdek serca. Rozum dowodzi a serce czuje. Wg. Pascala serce nie jest nieracjonalne, jest ono jakby rozumem innego rodzaju (serce ma swoje racje, ktrych rozum nie zna). Serce intuicyjnie poznaje zasady wyznaczajce prawidowo i nieprawidowo naszego mylenia, ktre stoj przed aktami poznania wiata. Czowiek to trzcina mylca naley do dwch porzdkw przyrodniczego (przez materialne ciao) i idealnego (przez rozum i mylenie). Jest jednoczenie wielki i may.

15. TRANSCENDENTNE ROZUMIENIE ROZUMU (KANT) Kant opracowa koncepcj poznania krytycznego wyksztaci j w kontekcie sporu midzy racjonalistami i empirykami dotyczcego granic poznania (racjonalizm ceni rozum a lekceway zmysy poznanie miao wykracza poza postrzeganie zmysowe, empiryzm natomiast ceni zmysy a lekceway rozum granic poznania miay by granice moliwoci zmysw). Kant oceni pozytywnie oba rda poznania aby pozna rzecz, trzeba najpierw wej z ni w kontakt, co mog tylko zmysy, a nastpnie zrozumie, co moe tylko rozum. Wg. Kanta spr empirykw z racjonalistami by nierozstrzygalny, poniewa nie przyjmowali oni postawy krytycznej. Mwi, e nie bdziemy w stanie zbada granic ludzkiego poznania, dopki nie odpowiemy na pytanie, jakie s moliwoci, warunki ludzkiego poznania, ktre tkwi w podmiocie poznania w nas samych. W teorii poznania Kant dokona zwrotu transcendentalnego zwrotu od przedmiotu poznania. Skupi si na apriorycznych (powzitych z gry, niezalenych od dowiadczenia i poprzedzajcych je) formach poznania (istniejcych w podmiocie), nie za na jego przedmiocie i treci. Rozum wytwarza pojcia oglne, a zmysy dostarczaj nam wyobrae jednostkowych przez bezporedni kontakt z rzeczami, ktry pobudza zmysy wytwarzajc wraenie. Na wyobraenia nie skadaj si jednak tylko same wraenia, staymi skadnikami wyobrae s przestrze i czas. Poznajemy na sposb uprzestrzenniajcy i uczasawiajcy. Przestrze i czas nie s wyobraeniami empirycznymi nie mona ich zaczerpn z dowiadczenia zewntrznego, bo wszelkie dowiadczenie zewntrzne zakada ich istnienie. S take wyobraeniami koniecznymi nie mona sobie wyobrazi, e ich nie ma. Przestrze i czas to dwa podstawowe porzdki, formy poznania zmysowego. Przestrze i czas maj siedlisko w podmiocie poznania w naszym umyle, s wic formami subiektywnymi, istniej nie realnie, lecz idealnie. Staj si niczym, gdy zechcemy rozwaa je niezalenie od dowiadczenia, szuka w rzeczach samych w sobie. Nie odnosz si do istoty rzeczy, a jedynie do zjawisk, jakie postrzegamy, ale za to do wszystkich zjawisk. Kant mwi, e nie da si wykluczy istnienia wiata pozazmysowego, ale nie jestemy w stanie go pozna. 16. DEDUKCYJNE PRAWIDA POZNANIA Zwizana z matematyk jako pewnym systemem dedukcyjnym, ktry pozwala osign pewno. Mwi, e lepiej w myleniu i w hipnoz, ktra nie jest jeszcze pewna, ni w kko bdzi, bo to do niczego nie prowadzi. Kartezjusz szuka metody, ktra zapewniaby niezawodn pewno uzyskiwanej wiedzy. Opracowa w tym celu system dedukcyjny skadajcy si z czterech etapw: 1) Regua intuicji naley najpierw intuicyjnie ustali swj punkt wyjcia, jako podstaw rozwaa, przyj co oczywistego (punktem wyjcia filozofii Kartezjusza bya pewno swojego istnienia Cogito ergo sum) 2) Regua analizy zagadnienie naley rozoy na moliwie jak najmniejsze czci i kad zbada osobno 3) Regua syntezy dopiero gdy mamy problem rozoony na czci pierwsze i gdy je wszystkie rozwaymy, moemy je syntezowa, czy w celu uzyskania obrazu caoci 4) Regua numeracji naley uzyska pewno, e zachowao si wszystkie kroki dowodowe nie pomijajc dnego etapu 17. FENOMENOLOGIA Fenomenologia (od gr. fenomen zjawisko) metoda poznania, ktrej twrc by XX wieczny filozof Edmund Husserl. Stan on w obliczu sformuowania teorii wzgldnoci, co byo wstrzsem, ktry zburzy mechanistyczny, newtonowski obraz wiata. By wic w 8

sytuacji analogicznej do Kartezjusza, ktry stan w obliczu odkry renesansu, burzcych redniowieczny obraz wiata. Husserl chcia znale metod, dziki ktrej osignby pewno, ktrej nie mgby obali ewentualnie przysze epokowe odkrycia naukowe. T metod miaa by fenomenologia, czyli nauka o istocie zjawisk. To, co widzimy nie jest oczywiste np. kij zanurzony do poowy w odzie widzimy jako zaamany. eby dowiedzie si prawdy odwoujemy si do teorii fizycznych, ale teorie si zmieniaj, wic nasz obraz wiata te si zmienia. Istota fenomenologii polega na ograniczaniu si w opisie tego, co widzimy do granic w jakich co widzimy. Mwic: widz kij jako zaamany mwimy co absolutnie pewnego. Naley ogranicza si do tego, co postrzegamy, nie domniemywa tego, czego nie postrzegamy. Zasada zasad: Kada rdowo prezentujca si naoczno jest rdem prawomocnoci poznania. Naley wic ograniczy si do tego, co widzimy i postrzega w granicach tego co widzimy. Jeli nie mamy wasnego dowiadczenia, nie moemy go podda analizie fenomenologicznej. Nie musimy szuka rde uprawomocnienia poza zjawiskiem, prawomocno tkwi w nim samym. Fenomenolog nie wnosi niczego w zjawisko, po prostu pozwala, by si ukazao. Musi istnie korelacja midzy noez (wiadomoci) a noematem (zjawiskiem). Jeli co domniemam, nie mog mwi, e na pewno widz. Fenomenologia dy do poznania istoty rzeczy. Aby widzie zjawisko takim, jakim jest, naley dokona redukcji transcendentalnej wyzby si wszystkiego, co nasze poznanie wprowadzaoby wtpliwo (np. wasnych nastawie) w celu osignicia obiektywizmu. Fenomenologi wykorzystywano w literaturze. W opisie fenomenologicznym autor odrzuca dotychczasow wiedz, dowiadczenia, moe nawet zakwestionowa realno wiata skupia si na postrzeganiu. 18. HERMENEUTYKA Hermeneutyka metoda i kierunek filozofii powstay w XX w. (gr. hermeneutice obwieszcza, wypowiada od Hermesa). Hermeneutyka zwizana jest z potrzeb wyjanienia, interpretacji woli bogw. Historia hermeneutyki: 1) zwizana z religi (wyjanianie wyroczni z Delf, komentarze ksig objawionych np. Talmud) 2) interpretacja zasad prawnych (w Rzymie) 3) interpretacja utworw literackich pierwszy nakad Poetyka Arystotelesa w. Augustyn wprowadzi zasady interpretacji Biblii John van Hausen (1654) Hermeneutyka wita, albo metoda wykadania pism witych pierwszy nowoytny przykad hermeneutyki. Mitijas Flakius (1657) formuuje zasad hermeneutyki I koo hermeneutyczne: Cao tekstu rozpatrywa przez jego czci, a czci przez cao. Hermeneutyka to metoda poznawcza, metoda interpretacji, kluczowym pojciem jest tu pojcie rozumienia. Rozumienie wystpuje tam gdzie mamy do czynienia z pojciem ducha, czyli struktur wyraeniow, ktr zawsze trzeba jako interpretowa. Hermeneutyka to nauka o duchu. Prbujemy uchwyci ducha ukrytego za czym, np. kultura. Pojcie hermeneutyki poszerzy Wilhelm Dilthey od teraz hermeneutyka to nie tylko interpretacja tekstu, ale te sposb istnienia czowieka. Zrozumie co to przede wszystkim rozumie siebie samego jako istniejcego. Rozumienie jest wic sposobem istnienia. Od interpretacji tekstu przechodzimy do interpretacji ycia. Rozumie siebie to wiedzie jak tak naprawd bytujemy. Hermeneutyka polemizuje z fenomenologi, ktra zakada, e warunkiem wszelkiego rozumienia jest przed rozumienie (wczeniej mamy jak wiedz). Gdybymy mieli zerowe 9

dowiadczenie to nigdy bymy nie zrozumieli tego co si dzieje. Kiedy co zrozumiemy to nasze przed rozumienie poszerza si, zmienia si. Tak powstaje spirala (koo) hermeneutyczna. Mamy wic nowe przed rozumienie, dziki ktremu moemy co nowego zrozumie. Wszelkie rozumienie zakada przed rozumienie. Rozumienie jest oparte na kole hermeneutycznym. Zawsze jest jakie tu i teraz, ktre oznacza wanie przed rozumienie. Przede wszystkim musimy jednak zrozumie samych siebie. Drug zasad jest to, e zawsze musimy rozumie przez czci, a czci przez cao. Struktura zrozumienia jest struktur caociow. 3 nici egzystencjalne: - faktyczno czyli to co jest i na co nie mamy wpywu np. fakt naszych wasnych urodzin (gdzie i kiedy) - los fatum, wola Boga nie mamy na to wpywu, to sfera zdarzeniowoci, przypadkowoci, np. wygrani w lotto - sfera wolnoci czowiek jest istot woln Te 3 nici wi si w ludzkie istnienie, w wze ludzkiej egzystencji. Rozumienie jest prb przeniknicia tych 3 wtkw i sposobem nowego istnienia jednoczenie. Przez rozumienie czowiek wyraa swj stosunek do wiata i samego siebie. Jest to dynamiczny proces. 22. CZOWIEK JAKO BYT ZOONY (RELACJA DUSZY DO CIAA: PLATON, ARYSTOTELES, R. DESCARTES, N. MALEBRANCHE) Platon nie pojmowa duszy jednoznacznie spirytualistycznie, dawa jej funkcje biologiczne. Na podstawie obserwacji natury porwnywania bytw ywych i martwych stwierdzi, e dusza jest rdem pochodzcego z wntrza organizmu. Jej pozostae funkcje to oddech oraz jedno gdy organizm umiera, to si rozpada, a dusza istnieje dalej. Platon do niejasno sformuowa relacj duszy do ciaa, ale jedno jest pewne dusza jest czym znacznie lepszym ni ciao, to ona stanowi o istocie czowieka. Ciao cignie czowieka w d, zwraca go do iluzorycznego wiata materii, a dusza cignie czowieka w gr ku prawdzie. Arystoteles zwiza ciao z dusz na poziomie metafizycznym, relacj pomidzy ciaem a dusz okrela pojcie hylemorfizm. Relacja midzy ciaem i dusz jest taka, jaka midzy materi a form lub midzy pojciem w umyle a przedmiotem materialnym. Kartezjusz wyszed od analizy pojcia substytucja substytucja z definicji jest to taki byt, ktrego racja istnienia istnieje tylko w nim samym. Oprcz substancji z definicji przyj take dwie substancje analogiczne, czyli takie, ktrych racja istnienia istnieje tylko w jednej rzeczy poza nim. S to substancja rozciga (res extansa), czyli materia i substancja mylca (res cogito), czyli dusza (Kartezjusz utosamia rozum z dusz). Z takiego rozumowania wynik, e pomidzy ciaem a dusz nie ma adnej relacji. Odnosz si one tylko do Boga. Z dowiadczenia potocznego wynika jednak, e myli maj wpyw na ciao i na odwrt. Kartezjusz nie wyjani tego w sposb zadowalajcy, tak luk w jego teorii wypeni Malebranche wkadajc w ni Boga. Wg. Malebranchea ciao i dusza nie maj na siebie adnego wpywu, gdy kto myli, e chce poruszy rk, nie jest to przyczyn ruchu (przyczynowo okazjonalna), tylko stwarza okazj, eby zadziwia Boga (przyczyna skuteczna). 23. CZOWIEK JAKO BYT PROSTY (MATERIALIZM I SPIRYTUALIZM) Filozofem, ktry reaktywowa materializm w czasach nowoytnych by Hobbes, a cakowicie materialistyczn koncepcj czowieka przedstawi w XVIII w. La Mettrie w ksice pt. Czowiek maszyna. Stwierdzi on, e to, co uwaamy za dusz jest cile podlege ciau, wic czowiek jest wycznie maszyn. Kracowo spirytualistyczn koncepcj czowieka przedstawi Berkeley. Wychodzc od teorii poznania Lockea (doszed on do wniosku, e tylko jakoci pierwszorzdne czyli 10

postrzegane przez 2 zmysy s obiektywne, a te postrzegane przez 1 zmys s reakcjami mzgu na dan rzecz) posun si dalej ni on, stwierdzajc, e jakoci pierwszorzdne da si zredukowa do drugorzdnych (np. ksztat da si rozoy na obraz i wraenie dotykowe), wic wszystkie jakoci s drugorzdne, s subiektywnymi reakcjami mzgu, wic wiat materialny obiektywnie nie istnieje. Istniej tylko idee, wiat materialny to idee w mylach Boga, w ktrych uczestniczymy. Czowiek jest wic istot duchow.

II SEMESTR
1. ETYKA PLATONA Etyka niebiaska. Czowiek wg. Platona to dusza uwiziona w ciele, odrzuca ciao i cielesno. Dusza to rydwan: dusza wegetatywna, sensytywna, rozumowa. Na strukturze duszy Platon buduje swoj etyk. wiat Platona to wiat idei. Scharmonizowany czowiek powinien dy do osignicia idei dobra, prawdy i pikna (3 cnoty). Rydwany jad by nakarmi si prawd, by to zrobi potrzebna jest wewntrzna harmonia cnt, ktra pozwala doj do penej prawdy, inaczej karmi si tylko czci prawdy. Etyka Platona to etyka absolutna. Ponadczasowa idea nie podlega adnemu ale. Czowiek powinien robi wszystko by j osign. 2. ETYKA ARYSTOTELESA Etyka chodzcych po ziemi. Arystoteles zwraca uwag, e czowiek wci musi pomidzy czym wybiera. Czowiek chce osign szczcie, ktre jest osigane przez cnoty (musi znale drog do szczcia przez cnoty). Postrzega cnoty inaczej ni Platon uwaa, e cnt jest tyle co ludzi. Uwaa cnot za co pomidzy cnoty jako zoty rodek. Cnota jest rodkiem pomidzy nadmiarem cnoty a jej niedomiarem. Zasada susznej wiary cnota zachowuje rodek, np. gdy za mao jest cnoty miosierdzia to jest wada skpstwa, a gdy za duo to mamy do czynienia z rozrzutnoci. Jak znale zoty rodek: kady sam musi rozstrzygn ten problem. Jedyn kategori, ktra moe tu pomc jest fronezis rozsdek czyli mdro praktyczna. Trzeba pamita o tym, e dobre dla mnie nie musi by dobrem dla innego. 3. IDEAY ETYCZNE STAROYTNOCI (STOICYZM, SCEPTYCYZM, CYNIZM) Szkoa cynikw powstaa w sytuacji upadku Aten zwizanego z wojnami, kiedy nastpi kryzys podstawowych wartoci moralnych. Cynicy doszli do wniosku, e jeli wartoci mog by zakwestionowane, to znaczy, e s pozorne (Diogenes). Naley, wic porzuci spoeczestwo i jego wartoci i wie ascetyczne ucie zgodne z natur. Ta postawa wyraaa dystans i pogard wobec wczesnej cywilizacji. Gwnym przedstawicielem cynikw by Diogenes z Syopy. Sceptycy gosili, e to co najbardziej niepokoi czowieka to niemoliwo osignicia pewnoci. Twierdzili, e w gruncie rzeczy cakowicie pewne poznanie jest moliwe, wic aby osign spokj naley si powstrzymywa od wypowiadania sdw kategorycznych. Stoicy propagowali ycie zgodne z cnot, natur i rozumem. Twierdzili, e cnota jest jedynym dobrem, do ktrego naley dy. Dobra materialne, sawa a nawet ycie s naturalne, nie wpywaj na osignicie szczcia. Bardzo podkrelali pojcie wolnoci, dzielili rzeczy na wolitywne czyli zalene od naszej woli i niewolitywne. Aby zachowa szczcie naley zachowa wolno, czyli nie przywizywa si do tego, co niewolitywne. Czowiek jest wolny, dopki jest wolny moc wasnej woli. Zo nie moe wyrzdzi czowiekowi krzywdy, jeli on tego nie chce. Gwnymi przedstawicielami stoikw byli Epiktet, Marek Aureliusz i Seneka. 4. PODSTAWOWE ZASADY ETYKI CHRZECIJASKIEJ 11

Etyka chrzecijaska ma dwa rda Bibli, czyli objawienie dane ydom i przyjte pniej przez chrzecijastwo oraz tradycj i filozofi Grekw i Rzymian. Midzy tymi rdami w chrzecijastwie utrzymuje si cige napicie. Mona wyrni w zwizku z tym dwie etyki chrzecijaskie etyk ewangeliczn i etyk kocieln. Etyka ewangeliczna opiera si na zasadzie mioci kochaj i czy co chcesz. To znaczy, e czowiek moe robi co chce, jeli zawsze kieruje si zasad mioci. Ta etyka gosi odpat dobrem za zo, nawet w nadmiarze odpat dobrem wikszym, ni wymierzone zo. Jest to etyka otwarta opiera si na wolnym naladowaniu proroka czy mistyka (w tym przypadku Chrystusa) bez spisanych zasad. W przeciwiestwie do niej etyka kocielna jest etyk zamknit, kodeksualn opiera si na spisanych dokadnie prawach. Powstanie tej etyki byo koniecznoci w zwizku z rozwojem gmin chrzecijaskich kada wiksza spoeczno musi opiera si na przepisach prawnych, aby zachowa wewntrzn spjno. Kedeksualizacja zakada niewiar w dobro ludzkiej natury i suszno podejmowanych wyborw. Natomiast etyka ewangeliczna ze swojej natury nie potrzebuje adnych podprek prawnych. 5. FORMALNA ETYKA KANTA Kant wyrni dwie kategorie czynw czyny pragmatyczne i czyny etyczne. Te pierwsze s motywowane skonnociami, takimi jak ch zysku i interesem, natomiast te drugie kieruj si bezinteresownoci. Istota dobroci aktu etycznego wynika z jego intencji, a nie ze skutkw. Form czynu etycznego jest pojcie obowizku, dziaanie zgodnie z wewntrznym obowizkiem, a nie z obowizku wymuszonego sankcjami. Kant sformuowa dwie formuy imperatywu kategorycznego. Pierwsza brzmi: Postpuj tak, aby twoje zachowanie mogo sta si norm prawa powszechnego. Zachca on do kierowania si zasad dobra, bezinteresownoci i powszechnoci, jednak nie daje si jej zawsze zastosowa np. nie zawsze powiedzenie prawdy daje dobre skutki. Kant sformuowa, wic drug formu imperatywu kategorycznego: Postpuj tak, aby czowieczestwo twoje i innych byo zawsze celem, a nigdy tylko rodkiem do celu. Byo to najwiksze osignicie Kanta zwrcenie si w stron jednostki. Etyczne dziaanie musi by zwrcone na konkretne jednostki, a nie na abstrakcyjn ide ludzkoci. 6. ETYKA UTYLITARYSTYCZNA Przedstawicielami utylitaryzmu byli Jeremi Bentham i John Stuart Mill. Utylitaryzm czerpa z epikureizmu. Wprowadzi zasad rachunku hedonicznego jest to prba kalkulacji, czy dane dziaanie jest dobre. A dobre jest wtedy, kiedy korzy pynca z jego wykonania dominuje nad strat. Matematyczne wyliczanie idei szczcia jest jednak zadaniem do karkoomnym. Utylitaryci skupili si przede wszystkim na skutkach dziaania to skutki, a nie intencje decyduj, czy dany czyn jest dobry, czy nie. 7. SPR KANTA Z ETYK UTYLITARYSTYCZN Gwn paszczyzn sporu Kanta z utylitarystami jest kryterium wedug ktrego okrelamy, czy czyn jest dobry czy nie. Kant kieruje si zasad motywizmu wg. niego to intencje decyduj o wartoci moralnej czynu dziaanie wypywajce z pobudek egoistycznych, ktre przynosi dla innych skutki nie moe by dobre. Natomiast utylitaryci kieruj si teori konsekwencji, skupiaj si na skutkach czynw, intencje ktrych i tak si nie da zbada, s nieistotne. Ten konflikt ma praktyczne odbicie w sdownictwie dany czyn mona rnie ocenia biorc pod uwag jego motywy bd skutki. 8. PLATOSKA TEORIA PASTWA

12

Dla Platona jest zabsolutyzowan jednostk. Czowiek wg. niego jest dualistyczny ma ciao i dusz. Platon wyrni ponadto 3 dusze wegetatywn (umieszczon w brzuchu), sensytywn (umieszczon w sercu) i rozumn (znajdujc si w gowie). Nad tymi trzema czciami duszy pozwalaj zapanowa 3 cnoty wstrzemiliwo (pozwala okiezna pierwiastek wegetatywny), opanowanie (dusz sensytywn) i mdro (dusz rozumn). Cnoty te spaja sprawiedliwo, ktra jest wobec nich nadrzdna. Na wzr tak zbudowanej jednostki Platon skonstruowa swj idea pastwa. Wyrni 3 klasy spoeczne: 1) ci, u ktrych dominuje dusza wegetatywna rzemielnicy, chopi; 2) ci, u ktrych dominuje dusza sensytywna wojownicy; 3) ci, u ktrych dominuje dusza rozumna wadcy, filozofowie. Taki podzia jest gwarantem jednoci i stabilnoci systemu. U szczytu wadzy powinien by krl filozof. Dzieci ma wychowywa pastwo kadego zgodnie ze swoimi predyspozycjami. Wadcy maj by wybierani w drodze starannej selekcji. Dla Platona podstaw jednoci jest kosmos jedno duszy, jedno pastwa to to samo. 9. UTOPIA Tomasz Morus wydajc w XVI w. ksik pt. Utopia zapocztkowa w filozofii polityki kierunek utopijny. Przedstawi w niej wizj idealnej wyspy z doskonaym systemem spoeczno politycznym, zblionym do wspczesnej wizji komunistycznych. Byo to wyrazem odwiecznego marzenia czowieka, tsknoty za idealnym systemem, w ktrym wszyscy byliby szczliwi. T wizj podejmowali nastpnie pniejsi autorzy m.in. Harrington Oceany, Francis Bacon Nowa Atlantyda, Tomasz Camanelli Pastwo soca. Cechy pastwa idealnego (wg. Campanelliego): nie ma w nim pienidza, kady ma prac, panuje idealna sprawiedliwo spoeczna, kady idealnie wykorzystuje swoje talenty i umiejtnoci, dzieci wychowuje pastwo, wszyscy chodz w takich samych ubraniach. 10. T. HOBBES TEORIA UMOWY SPOECZNEJ Hobbes twierdzi, e na pocztku ludzie yli w stanie natury, w ktrym ich wolno nie bya niczym ograniczona. Ale przyjmujc, e czowiek z natury jest zy i egoistyczny, otrzymujemy obraz sytuacji, w ktrej jego wolno jest, co prawda nieograniczona, ale take cigle zagroona przez innych, ludzie yj w cigym strachu. Nie jest to stan zbyt wygodny, wic ludzie utworzyli umow spoeczn zrezygnowali z czci swojej wolnoci i przekazali wadz, aby uzyska gwarancj bezpieczestwa pozostaego zakresu wolnoci. Wolno jest, wic pierwotna w stosunku do pastwa. W stanie natury jest tylko strefa prywatna. Umowa spoeczna tworzy sfer publiczn z czci wadzy, z ktrej ludzie zrezygnowali. Wadza dba tylko o sfer publiczn okrelon umow. Hobbes przedstawi wadz symbolicznie jako Lewiatana symbolu wadzy, ktra ogranicza. Pomimo to, e wadza jest Lewiatanem, musi istnie. 11. LOCKE KONCEPCJA NATURY I WADZY John Locke mia nieco inn koncepcj wadzy ni Hobbes. Twierdzi, e czowiek jest dobry z natury, a w stanie natury nikt nie szkodzi yciu, wolnoci i wasnoci drugiego. Gdyby wszyscy yli w stanie natury, pastwo byoby niepotrzebne, ale zdarzaj si egoistyczne jednostki, ktre zachowuj si nienaturalnie np. kradnc i mordujc. eby sobie z tymi jednostkami poradzi potrzebne jest pastwo. Pastwo ma rozwiza niedoskonaoci ycia ludzkiego. Nie musi ingerowa zawsze, tylko wtedy, gdy nieliczne jednostki naruszaj stan natury. Locke twierdzi, e rdem wadzy jest lud, wic najlepszym rozwizaniem ustrojowym bya dla niego demokracja. Bardzo podkrela te znaczenie praworzdnoci. 12. MILL KONCEPCJA NATURY I WADZY

13

John Stuart Mill zgadza si po czci z Johnem Locke, ale twierdzi, e demokracja, jak on proponowa atwo moe si przerodzi w tyrani wikszoci nad mniejszociami i jednostkami. Uwaa, e pastwo powinno chroni mniejszoci, zapewnia tolerancj. Jednak eby moliwy by pluralizm, wielo, musi istnie minimum jednoci politycznej, ktre gwarantuje bezpieczestwo i wolno jednostek. 13. ZMIENNO (HERAKLIT) I NIEZMIENNO (PARMENIDES) BYTU Heraklit by jednym z pierwszych filozofw greckich. Jego najwaniejszym osigniciem bya teoria wariabilizmu powszechnej zmiennoci. Jako zasad wiata, pocztek i koniec wszystkich rzeczy przyj ogie. Twierdzi, e wszystko nieustannie si zmienia, wszystko pynie (pata rei). Nie mona wej dwa razy do tej samej rzeki. Troch wariabilizmu zradykalizowa Kratylos. Twierdzi, e nie mona wej nawet raz do tej samej rzeki. Zmieniaj si nie tylko rzeczy, ale sowa, ktrymi je opisujemy. Twrc przeciwnego pogldu na wiat byli eleaci Parmenides z Elei, jego poprzednik Ksenofanes i najwybitniejszy nastpca Zenon z Elei. Parmenides twierdzi, e but jest jeden, wieczny, nieruchomy i niezmienny. Wszystkie rzeczy, z ktrymi mamy do czynienia to tylko aspekty bytu. 14. ARGUMENTY ELEATW PRZECIW RUCHOWI Zenon z Elei, prbujc udowodni tez Paramidesa, e but jest jeden, wieczny, niezmienny i nieruchomy, sformuowa argumenty przeciw ruchowi. Chcia dowie, e wszelki ruch, jaki obserwujemy jest pozorny, e byt jest nieruchomy. Argumenty przeciw ruchowi: 1) Dychotomia. Przedmiot, gdy znajduje si w ruchu i ma przeby jak drog, najpierw musi przeby poow tej drogi, potem poow drogi pozostaej, potem poow reszty i tak w nieskoczono. Jakkolwiek maa jest droga, ktr ma przej, zawsze musi przej nieskoczon liczb odcinkw, a tego nie da si przej w skoczonym czasie. Ruch wic jest moliwy. 2) Achilles. Achilles nigdy nie dogoni wia, jeli ten wystartuje cho troch przed nim. Musi on bowiem dobiec najpierw do miejsca, z ktrego wystartowa w, a w w tym czasie troch si przesunie. Potem musi dobiec do miejsca, ktre w tamtym momencie zajmowa w i tak w nieskoczono. 3) Strzaa. Lecca strzaa w chwili teraniejszej nie porusza si, lecz zostaj w spoczynku w powietrzu, tak samo jest w kadej innej chwili. Czas skada si z pojedynczych chwil, wic strzaa nie moe porusza si naprzd lecz spoczywa. 4) Stadion. Szybko z jak przedmioty si poruszaj jest jednoczenie tak i inna, mniejsza lub wiksza, w zalenoci od tego, wzgldem jakich przedmiotw jest rozwaana. Jeli ruch dokonuje si z szybkoci, ktra jest jednoczenie taka i nie taka, to jest sprzeczny i nie moe istnie. 15. KONCEPCJA CZASU W. AUGUSTYNA w. Augustyn wyszed od dowiadczenia potocznego stwierdzenie, e czas jest dugi lub krtki. Nie mona tego powiedzie o czasie, ktry wanie biegnie, tylko o tym co ju min i ju nie istnieje. To z czym mamy do czynienia to teraniejszo, ktra okazuje si by nieskoczenie cienk lini pomidzy przeszoci, ktra ju nie istnieje i przyszoci, ktra jeszcze nie istnieje. Jest to linia nieskoczenie cienka wic na dobr spraw nie majca bytu realnego. w. Augustyn doszed w ten sposb do wniosku, e czas obiektywnie nie istnieje, czas jest to rozcigo duszy. Przeszo to pami, przyszo to oczekiwanie, a teraniejszo to uwaga. 16. DIALEKTYKA HEGLA 14

Hegel we wszystkich dziedzinach swojego wielkiego systemu filozoficznego posugiwa si metod dialektyczn, ktra uwaa za naczelne prawo logiki. Prawo dialektyczne mwi, e kademu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie, kadej tezie antyteza, z ktrej potem wyania si synteza. Bo jakiekolwiek twierdzenie sprbuje si zastosowa do caoci bytu, okazuje si, e ono do nie pasuje i e nie s zasadniczymi przeciwiestwami. Prawda mieci si zarwno w twierdzeniu, jak i w jego zaprzeczeniu. W toku rozumowania nie powinno si unika tych sprzecznoci, co wicej, nie mona si bez nich obej, one prowadz przez dialektyczny proces do penej prawdy. Z prawa dialektyki, przekonany o tosamoci myli i bytu, Hegel uczyni powszechne prawo bytu. Stosowa je wic do swoich koncepcji historii, sztuki, itd. Z dialektyki Hegla czerpa garciami Marks tworzc m.in. swoj histori formacji spoeczno ekonomicznych. Z prawa dialektyki Hegla uczyni powszechne prawo bytu. 20. PODZIA WARTOCI WG. DIETRICHA VON HILDEBRANDA Hildebrand zbada bliej pojcia wanoci wartoci i wedug tego kryterium uoy swoj hierarchie wartoci. Wyrni 3 rodzaje wartoci: 1) wano tego, co jest przyjemne lub subiektywnie zadowalajce 2) wano wewntrzna dopiero ta jest wartoci 3) wano, jaka znamionuje obiektywne dobro dla osoby. Wano tego, co przyjemne jest subiektywne dla danej osoby. Jest reakcj czowieka na rzeczywisto, nie przysuguje rzeczy. Wartoci charakteryzuj si wanoci wewntrzn. Dziel si na: 1) wartoci jakociowe np. witalne, intelektualne, moralne, utylitarne nie przysuguj one adnej konkretnej osobie 2) wartoci ontyczne wartoci bytu samego np. warto osoby ludzkiej, ywego bytu czy osoby Boga. Wartoci jakociowe mog si zmienia pod wzgldem iloci, stopnia, a wartoci ontyczne s niezmienne, absolutne. Wartoci jakociowe maj swoje przeciwiestwa, a wartoci ontyczne nie maj. 21. CZY WARTOCI S ZMIENNE, CZY NIEZMIENNE? Zdania na ten temat s podzielone, jednak wikszo aksjologw uwaa, e wartoci s niezmienne, obiektywne. G. Moore twierdzi, e oprcz subiektywnych (rzeczy dobrych subiektywnie dla kogo) istnieje dobro obiektywne dobre bez wzgldu na kogo. Jest ono peni, wszystkie inne dobra, takie jak wolno, przyjemno, mio s dobrami czstkowymi, stanowi aspekty, skadniki dobra samego w sobie. Dobro samo w sobie jest niezmienne, zmienne s dobra czstkowe, ktre dominuj w pewnych epokach kulturowych, a w innych zostaj zepchnite w cie. 25. CZY DEMOKRACJA MOE ISTNIE BEZ WARTOCI? W praktyce jest to niemoliwe, poniewa czowiek w kadej dziedzinie swojej dziaalnoci, nie tylko w sferze politycznej, realizuj jakie wartoci. Demokracja musi jednak zapewni pluralizm, wolno realizacji tych wartoci jakie uznamy za stosowne (oczywicie w granicach prawa). Najwysze dobro jest niedefiniowalne, wic nikt nie ma prawa powiedzie, e je zna, a tym bardziej narzuca swj punkt widzenia innym. To chroni nas przed totalitaryzmem. eby demokracja bya naprawd demokracj, musi oprcz tego realizowa takie wartoci jak wolnoci demokratyczne (wolno sowa, wyznanie itd.), praworzdno i sprawiedliwo. W przeciwnym wypadku bdzie demokracj tylko z nazwy, tak jak to miao miejsce w NRD. 26. CO TO JEST KULTURA

15

Rne definicje kultury. Kultura jest to historycznie uwarunkowany sposb realizowania si wartoci w okrelonych dziedzinach dziaalnoci czowieka, szczeglnie w jego twrczoci. To o co chodzi w kulturze, to wartoci. Bez wartoci nie ma kultury. Wg. Czarnkowskiego kultura to caoksztat zobiektywizowanych elementw dorobku spoecznego, wsplny dla wielu grup spoecznych. Kultura jest wyrazem cigoci, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Wg. innej koncepcji czowiek tworzy kultur zmieniajc natur, uszlachetniajc j (ac. collere uprawia). Kultura ujawnia moliwoci, jakie tkwi w naturze. Kultura rozwija natur, podczas gdy cywilizacja czsto j niszczy (np. wytworem kultury jest myn wodny, harmonijnie wpisany w natur, a motywem cywilizacji elektrownia, ktra j niszczy, naduywa). Wg. Karola Wojtyy kultura jest tak cile zwizana z czowieczestwem, e kto, kto by nie y w kulturze lub nie tworzyby kultury, nie byby w peni czowiekiem. Im czowiek jest uboszy duchowo, tym pytsza jest jego kultura. Kultura jest wyrazem ducha czowieka i ducha epoki. 27. POJCIE BDU NATURALISTYCZNEGO WG. MOOREA Moore wyrnia 2 aspekty dobra jako co dobre dla kogo oraz dobro samo w sobie, ktre jest dobre bez wzgldu na kogo. Twierdzi, e tego dobra samego w sobie nie da si zdefiniowa, bo nie ma nic powyej niego, nie ma kategorii bardziej oglnej, do ktrej mona by dobro obiektywne przypisa. Dobro absolutne jest peni, nie mona adnego dobra czstkowego uzna za absolutne np. stwierdzajc, e przyjemno jest jedynym dobrem. Gdy prbujemy zdefiniowa dobro lub sprowadzi je do niszej wartoci, popeniamy bd naturalistyczny. 28. KRTKA HISTORIA IDEI KULTURY W kolejnych etapach kulturowych rne idee organizoway wiadomo ludzi i wywieray decydujcy wpyw na tworzon przez nich kultur. W staroytnoci dominowaa idea kosmosu, kosmicznego adu. W redniowieczu najwaniejsza bya idea zbawienia. W renesansie dominowaa idea czowieka. W epoce nowoytnej, poczwszy od XVII w. dominowaa racjonalno, wiara w moliwoci rozumu. Czasy wspczesne trudno nam jest ocenia w takich kategoriach, w jakich oceniamy minione epoki, temat te cigle wzbudza wiele kontrowersji. Najczciej nasze czasy okrela si mianem epoki postnowoytnej, w ktrej moemy dostrzec nastpujce zjawiska: idee si wyczerpay, nastpia ich dekonstrukcja, nie ma idei dominujcej, jest olbrzymi pluralizm. Nie ma centrum, s tylko peryferia. Epoki kulturowe s najbardziej wyraziste w rodku swojego rozwoju, przy granicach s rozmyte. 29. ZMIENNO IDEI KULTUROWYCH A PONADCZASOWO DOBRA, PRAWDY I PIKNA. Idee dominujce w poszczeglnych epokach s uznawane w swoim czasie za absolutne jako dobro samo w sobie, ktre jest racj wszystkiego i nie moe by uzasadniane za pomoc innych wartoci. Nie maj one jednak obiektywnie charakteru absolutnego, poniewa dobro absolutne jest peni, idee s tylko jego aspektami. Dlatego ich dominacja nie jest wieczna, w kolejnych epokach zaczy dominowa te idee, ktre poprzednio byy zepchnite w cie. Idee czstkowe si zmieniaj, jedne przychodz, a drugie odchodz. Niezmienne same w sobie s jedynie dobro, prawda i pikno absolut. 34. WOLNO WEWNTRZNA I ZEWNTRZNA

16

Wolno zewntrzna to brak zniewolenia, ogranicze zewntrznych. Wolno wewntrzna to wolno woli, wasnych wyborw, wyborw mylenia. Wolno zewntrzna nie wystarczy, eby by wolnym, trzeba by wolnym wewntrznie. Wolno zewntrzna jest jedynie szans dan duchowi wolnoci. Zewntrzne zniewolenie wg. Hegla jest tylko ujawnieniem zniewolenia wewntrznego. Przywrci czowiekowi wolno mona tylko wtedy, kiedy on sam j sobie zechce przywrci. 37. WOLNO OD... I WOLNO DO... Wolno od jest negacj, rezygnujc z jednej rzeczy, aby wybra inn. Jest to wolno dziecka z jednym dolarem w domu towarowym musi ono dokona wyboru i rezygnacji z wielu moliwoci na rzecz tylko jednej. Wolno do jest momentem pozytywnym, wolnym wyborem bez adnego przymusu. Wybieramy dan moliwo, wchodzimy w przestrze, jak ona przed nami otwiera i uczymy si w niej porusza z coraz wiksz swobod. Mona to porwna do nauki gry na instrumencie uczc si, odkrywajc przestrze moliwoci jakie daje instrument stajemy si coraz bardziej wolni; muzyk wolny to muzyk doskonay. 38. WOLNO I WI Wolno nie jest przeciwiestwem przymusu, jego przeciwiestwem jest wi. Wolno jest w poowie drogi midzy przymusem a wizi, jest pomostem, nie jest celem, lecz jedynie drog drog jednego czowieka do innych. Wolno ley pomidzy kolektywizmem, ktry jest zaprzeczeniem wolnoci a skrajnym indywidualizmem, w ktrym wolno jest tak skrajna, e przychodzi w anarchi, negacj wolnoci.

17