Vous êtes sur la page 1sur 81

1 THUHMA

Kan khua, East,Lungdar in mei mit lova kum 100 a lo tling ta hi a ropuiin, a lawmawm tak zet a ni. He hun min hruai thlengtu Pathian hnenah lawmthu i sawi mawlh mawlh ang u.He Centenary ni ropui a lo thlen hian, he khua lo din a, sul lo su a, mei mit lova lo chhawmalh hram hram tu te zawng zawng kan hrereng a ni..He hun nghakhlel taka lo thlir a, hmang ve hman ta lova thlafam min chan san ta te zawng zawng kan thinlungah an cham reng a, nghilhni reng kan nei dawn lo. East Lungdar Centenary Organising Committee chuan, Souvenir Sub-Committee din nise a tih angin Committee din a ni a. Committee thutkhawm hmasakber chu ni 10.9.2003 khan neih a ni a. He mi tum hian Souvenir-a chhuah tur Thupui hrang hrang leh a ziaktu turte hetiang hian kan in ruat nghal. 1) Pu J.Laldula Sailo - Hei hi Lungdar khua a ni. 2) Upa H.Lalpartlana - Kum 100-na leh Kristianna E.Lungdarah. 3) Pu K.Lalramhluna - Department-te Chanchin. 4) Pu V.Lalrinmawia. - E.Lungdara Zirna Sikulte. 5) Pu R.Chalhmingthanga - E.Lungdar Khuaa Pawl Pawimawhte Chanchin. 6) Upa Hranghleia - Mihmingtha Pathumte. Souvenir Sub-Committee Member-te chu heng mite hi an ni :Chairman : Pu K.Lalngaizuala. VC Member. Secretary : Pu H.Laltanpuia. Executive Members :1. Pu J.Laldula Sailo. 2. Upa Hranghleia. 3. Upa H.Lalpartlana. 4. Pu K.Lalramhluna 5. Pu V.Lalrinmawia 6. Pu R.Chalhmingthanga. 7. Upa C.Sawidawla. 8. Pu B.Ramnunmawia. Souvenir Sub-Committee te hi vawi 13 lai kan thukhawm. He Committee-a tel zawng zawngte inunauna tha tak nei a lungrual taka kan thawkho dial dial hi ropui ka ti tak zet a ni. Hetianga mitinte chhiar theih tura lehkhabu tha leh rotling buatsaih a lo ni ta hi a lawmawmin, Committee-te inpekna leh lungrualna rah liau liau a ni. He Souvenir-a chhuah tura article tha leh ngaihnawm tak tak rawn ziaktu zawng zawngte chungah lawmthu kan sawi a. Amaherawhchu, kan Souvenir a tet tham deuh avanga article zawng zawng kan chhuah vek thei lo erawhchu hrehawm kan tiin, in mi hriatthiamna kan dil mawlh mawlh a ni. Mitinte chhiar theih tura thu leh hla bengvarthlak tak tak min hnutchhiah saktu zawng zawngte chungah Committee hmingin lawmthu kan sawi mawlh mawlh a ni He Souvenir a thuziak zawng zawng te hi kan khawtlang tan, History ropui leh chhinchhiah tlak, thangthar, chhuan lo la awm zel turte tan pawh lehkhabu tangkai, finna, hriatna leh bengvarna min neihtirtu lo ni thei ngei se tih chu kan duhthusam ber a ni. He Centenary kan lawm hi a vawrhtawp ni lo sela, rahbi thar kan rah zelna tur atana hmanraw tangkai takah hman theuh i tum ang u. He kan khua hi mei mit lova a awm zel theihna tura mawhphurtu chu nang leh kei kan ni tih inhriain, a parmawina tivul zual zeltu nih theuh i tum ang u. East Lungdar Centenary Souvenir chhiartu zawng zawng leh Centenary hmangtu zawng zawngte duhsakna sang ber kan hlan a che u.

( K.LALNGAIZUALA ) Chairman, Souvenir Sub-Committee

Member of Legislative Assembly, Mizoram ; Aizawl

MESSAGE

Pathian hruaina a E. Lungdar in kum 100 a lo tling ta hi a va lawmawmin a va ropui em. E. Lungdar khua a lo cheng tawh zawng zawng leh cheng mekte, thinlung leh tih tak zet in ka lawmpuina ka han a che u. Mizorama khaw planned awm chhun E. Lungdar in kum 100 a tlin hmang thei a kan dam hi a vanneihthlak hle mai. He hun ropui tak a lo her chhuah hian he khua in tun dinhmun a luah theih nan leh a hmingthatna tur atana tha leh zung, thiamna leh finna lo seng tawh zawng zawngte kan hre reng a ni. An sulhnute chhawm nung a, he khaw tana inhlan tharna he kum 100 tlinna hian thangtharte min herchhuah pui mawlh rawh e. Souvenir changkang leh mawihnai tak hian thangtharte hnenah ring takin thu sawi sela, he Centenary hian ram leh khawtlang tan hmasawnna rabbi thar a rawn thlen ngei ka beisei. Pathian hnenah kan nun hlan thar theuhin lawmthu awm rawh se.

( LALTHANSANGA) M.L.A th 28 Hrangturzo A/C

5 E.LUNGDAR CENTENARY SECRETARY REPORT V.Lalfakzuala Secretary, Centenary Celebration Committee Kum 2011 hi E.Lungdar in Kum 100 a tlin hun tur a ni a, Chutih hunah chuan Kum 100 (Centenary) a tlin lawmna chu neih ngei tha tiin V/C leh YMA Joint Committee chuan E.Lungdar Centenary Celebration Committee siam tha a ti a.Dt 4.3.2002-ah Office Bearer leh Committee Member siam a ni ta a ni. Chuta mi ruatte chu heng mite hi an ni. Chairman : Pu H.Lalhmunliana VCP (Designation) Vice Chairman : Pu VL.Mawia Sailo President YMA (Designation) Secretary : Pu B.Thantluanga Asst Secretary : Pu K.Lalngaizuala Treasurer : Pu H.Engmawia Finance Secretary : Pu H.Zaihlira COMMITTEE MEMBERS 1. Pu H.Lalpartlana 2. Pu V.Hranglawma 3. Pu Hauhnunpuia 4. Pu V.Lalrinmawia 5. Pu R.Chalhmingthanga 6. Pu Khualthanga 7. Pu F.Lianhnuna V/C Term a lo ral a, V/C thar a lo awm leh a, Office Bearer leh Committee member pawh inthlak leh lak belh zel an ni a. Committee Term:- Dt 1.10.2004 Committee thurel No 1(b) rel angin Office Bearer leh Committee term chu siam rem a lo ni ta a ni. 1. Chairman : VCP apiang Chairman a ni ang. 2. Vice Chairman : YMA President apiang Vice Chiarman a ni ang. 3. Office Bearer dang : Committee-in VC term tinah a thlang thar thin ang. 4. Committee Members: Committee Member term hi Centenary thleng a ni anga, a tul angin Office Bearer tharin a lak belh thin ang. Tin, Aizawl-ah E.Lungdar Khawchhuak Inzawmkhawm Pawl (ELKIP) an awm a, Chungte chu Committee pakhat niin an ni nen a tul angin Joint Committee-te neiin Centenary lawmna tura a hlawhtlin theih nan in rawn chung zelin hma an la thin a ni. Tun din hmuna E.Lungdar Centenary Celebration Committee Member-te chu hengte hi an ni.An vaiin mi 64 an ni. OFFICE BEARER: Chairman : Pu PC.Thangridema VCP. Vice Chairman : Pu Hauhnunpuia, President YMA. Secretary : Pu V.Lalfakzuala Asst Secretary : Pu F.Lianhnuna Joint Secretary : Tv F.Saihmingliana Treasurer : Pu H.Engmawia Finance Secretary : Pu H.Zaihlira

6 COMMITTEE MEMBERS: 1. Pu C.Lalbiaktluanga 2. Pu VL.Mawia Sailo 3. Pu J.Laldula Sailo 4. Pu V.Lalrinmawia 5. Pu H.Lalpartlana 6. Pu V.Hranglawma 7. Pu K.Lalngaizuala 8. Pu Khualthanga 9. Pu R.Chalhmingthanga 10. Pu B.Thantluanga 11. Pu C.Lalhranga 12. Pu C.Sawidawla 13. Pu F.Lalchawimawia 14. Pu K.Lalramhluna 15. Pu H.Laltanpuia 16. Pu H.Chalthanga 17. Pu R.Lalmuanpuia 18. Pu C.Lalnuntluanga 19. Pu Laldawngliana 20. Pu B.Lalrinpuia 21. Pu H.Lalhranga 22. Pu V.Vankunga 23. Pu C.Bawizuala 24. Pu R.Thanzuala 25. Pu C.Darhnuna 26. Pu J.Lalhmangaihzuala 27. Pu V.Lalvuana 28. Tv B.Lalkrosmawia 29. Pu Vanlalhlua Changte 30. Pu B.Lalchhuanliana 31. Pu K.Saphmingthanga 32. Pu C.Lalnghakmawia 33. Tv.R.Lalduhawma 34. Pu H.Lalramnghaka 35. Pu B.Lalremchhunga 36. Pu F.Ramnghingliana 37. Pu H.Lalnunthara 38. Pu C.Chhawnvela 39. Pu R.Zangenga 40. Pi B.Vanlalzawngi 41. Pi C.Laltlanthangi 42. Pu K.Lalremtluanga 43. Pu H.Lalsangkima 44. Pu Chalhlira Ralte 45. Tv.V.Lianthangpuia 46. Pu C.Sapliana 47. Pu R.Ramhmingthanga 48. Pu V.Zomuana 49. Pu H.Lalthanzuala 50. Pu F.Lalthangliana 51. Pu T.Darluaia 52. Dr Malsawmsanga 53. Pu C.Lalhmunsanga 54. Pu Ralkapzauva 55. Pu F.Lalnuntluanga 56. Pu B.Zoramthanga 57. Pu K.Zoramchhana

Sub-Committee : Committee kutke ti chak turin Sub-Committee hrang hrang siam a ni a, Chung Sub Committee a siam zingah chuan Souvenir Sub-Committee hi a siam hmasak ber a ni a, Project Sub-Committee siam leh a nih hnuah Sub-Committee dang siam belh leh an ni. chung Sub-Committee te chu:1. Souvenir Sub-Committee Chairman : Pu K.Lalngaizuala Secretary : Pu H.Laltanpuia Member 6 an awm. 2. Project Sub-Committee Chairman : Pu C.Lalhranga Secretary : Pu Hauhnunpuia Member 4 an awm 3. Fund Raising Sub-Committee Chairman : Pu PC.Thangridema VCP. Vice Chairman : Pu C.Lallunghnema President ELKIP Secretary : Pu B.Lalremchhunga Joint Secretary : Pu C.Lalnuntluanga Member 4 an awm.

7 4. Refreshment Sub-Committee Chairman : Pu V.Lalfakzuala Vice Chairman : Pu C.Sapliana Secretary : Pu R.Ramhmingthanga Member 17 an awm. 5. Programme Sub-Committee Chairman : Pu C.Sawidawla Secretary : Pu V.Lalvuana Asst Secretary : Pu Vanlalhlua Chhangte Member 5 an awm. 6. Information & Publicity Sub-Committee Chairman : Pu K.Lalramhluna Secretary : Pu J.Lalhmangaihzuala Asst Secretary : Pu H.Lalsangkima Member 7 an awm. 7. Documentary Film Sub-Committee Chairman : Pu Vanlalhlua Chhangte Secretary : Tv F.Saihmingliana Member 7 an awm. 8. Decoration Sub-Committee Chairman : Pu B.Thantluanga Secretary : Pu H.Lalnunthara Member 6 an awm 9. Light & Sound Sub-Committee Chairman : Pu B.Lalrinpuia Secretary : Tv.B.Lalkrosmawia Member 9 an awm. 10. Reception & Usharing Sub-Committee Chairman : Pu Chalhlira Ralte Secretary : Tv.V.Lianthangpuia Member 12 an awm. 11. Security & Traffic Sub-Committee Chairman : Pu H.Lalthanzuala Secretary : Pu F.Lalthangliana Member VDP Member zawng zawng. 12. Medical & Sanitation Sub-Committee Chairman : Pu C.Bawizuala Vice Chairman : Dr Malsawmsanga MO. Secretary : Pu T.Darluaia Member 7 an awm

8 13. Cultural Sub-Committee Chairman Secretary : Pu J.Lalhmangaihzuala : Pu K.Saphmingthanga Member 4 an ni. 14. Mihmingthate Chawimawi ( Promenent Award) Sub-Committee Chairman : Pu C.Lalbiaktluanga Secretary : Pu C.Sawidawla Member 4 an ni. 15. Centenary Committee Aizawl Chairman : Pu C.Lallunghnema Secretary : Pu R.Lalremruata Member 47 an ni. Heng Committee peng hrang hrang-te tih tur leh mawhphurhna tur Centenary Celebration Committee-in a duan sak bakah, Sub-Commitee in tul leh tha a tih angin hma an lain an thawk bawk a, Committee member pawh ruatsa bakah tul leh tha an tih angin an siam belh phal sak a ni. Sub-Committee rorelte pawh a tul angin Organising Committee-ah thlir leh vek thin a ni a. E.Lungdar chanchin bik Souvenir-a chhuah tur phei chu, a ziaktu mimal ruat ni mahse, Record hrang hrang leh inrawn tlanna anga dik thei anga siam a ni. Centenary Project: Committee-in Centenary atan Project hrang hrang neih a rawt a. Harsatna tam tak paltlang ngai leh Sorkar khawih thilte a nih avangin tih hlawhtlin theih a ni ta lova, rawtna hrang hrangte sawi vek lo mah ila, Project tih puitlin theih kan neihte chu hengte hi an ni. 1. Centenary Souvenir 2. Centenary Pillar. 3. Centenary Road 4. Documentary Film 5. Centenary Lawmna Ruai Fund Raising: Centenary Celebration Committee din tirh atangin tun thlengin Centenary lawmna tul leh mamawh atan sum neih dan tur ruahman a ni a. Khawchhunga Sorkar hnathawk leh chhungkaw awmthei deuhte, Department hrang hrangte, Kohhran tinte, NGO hrang hrangte hnenah thla tina mahni theih ang angte leh bi tuk neiin thawhlawm thawh a ni a. Kum 2009 June thla atang in Ni 100 inhlawhna atangin Cheng za a chuanna Chengthum leh Chengsawm chu mipui angin Centenary Fund thawhlawm atan dil a ni a, chung thawhlawm thawh tlingkhawm chu kan sum neihna hnar chu a ni. Tin, Sorkar atangin Khawfai lawmman cheng nuai hnih kan dawn leh LAD atanga Tlang cheina kan dawn atangte in a lo lut bawk a, ELKIP atangin eng emaw zah a lo lut bawk. Hetianga lungrual taka thawkhova Centenary lawm thei kan ni hi a lawm awm tak zet a ni. Hla inphuahsiak: `Centenary Hla inphuahsiak buatsaih a ni a, Mi 17 hnen atangin hla kan dawng a, a lawmawm tak zet. Chung Hla phuah zingah chuan hengte hi thlan an ni :Pakhatna : Pi K.Vanlaldiki Centenary ropui kan Lawm Pahnihna : Pi T.Chuangkimi Lungdar Centenary Hla Pathumna : Pu J.Laldula Sailo Vul zel rawh se Darkhawpui

9 Emblem/Logo: Emblem/Logo design mi pathum hnen atangin kan dawng a, Centenary Emblem\/Logo atan chuan Nl. Laltlanhlui D/o C.Zaihmingthanga, Zotlang, Aizawl design chu thlan a ni. Lung Design: Lung design rawn siam mi pathum kan neih zingah Pu Vanlalhlua Chhangte design chu thlan a ni. Chatuan Ramah: Chairman hmasa ber, Pu H.Lalhmunliana leh Committee Member Pi C.Laremthangi, Secretary MHIP ten Centenary lawm hun nghak thleng lova min boral san ta hi kan ui hle. Tichuan, tih tur chi hrang hranga hma latute hian, a tir atanga a tawp thlengin theihtawp chhuah ve mah ila, Mi zawng zawng duhthusam chuan thil kan tih vek theih loh avangin, insit pawh a na duh ve hle a. Thurawn min petu-te chungah kan lawm em em a. A tawp thlenga tihtur la awmah pawh remhria apiangte min finchhuah turin kan ngen che u a ni e. Ka lawm e.

10 HEI HI LUNGDAR KHUA A NI. J.Laldula Sailo Mihringin kan thil hmuh leh hriatte kan sawi thin a. Chungchu hriatreng theih leh sawikim vek sen a ni lova. Sawi chhawn leh dante a lo dang thei a, ziaka chhinchhiah loh phei chu hriat leh sawi zui dan hrang, danglam a lo piang a. Thudik ber hriat a lo harsa tial tial a., ziak ngeia dahte pawh dik leh dik hlel deuhte a awm thei bawk. Jubilee leh Centenary-te hi Mizo tawng ang maia hman tlanglawn a ni a. Hun kal tawh thlir kirna tha tak leh hun lo la awm tur atana beiseina thar min neihtirtu an ni bawk. Chutiang atana lehkhabu (Souvenir) kan buatsaih hian, mahni duhdan ni kher lo pawh, thangtharte tana hriatreng tlak thudik kan hnutchhiah tur a ni a. Chuti lo chu thudik zawk hretuten kan thusawi dangte pawh an awih loh phah zo vek ang tih a hlauhawm a ni. KHAW HMING HI Lung hi a tam narawh e. Khua meuhvin hminga a put phah chu engti lung tak chu ni ngai ang maw! Nia, Lungdar khua hi Mizoramah pathum (3) lai a awm a. Aizawl thlang deuha awm hi West Lungdar tih a ni a. An khaw rama puk thuk takah lung lian deuh han lum luh hian, dar ri chher deuh anga a rik thin avanga Lungdar vuah a nih thu an khuaa upa deuhten an sawi. Mizoram chhim tawp bul lawka Lungdar saw chu, an Village Council-te han zawh pawhin min hrilh lo hlauh mai. South Lungdar hming vuah chhan kan hre lo a ni. Tin, Darlung khua pawh a awm ve a, eng vanga he hming hi pu ni tak ang maw. Awle, kan Darkhawpui, mi chuan East Lungdar tia an sawi thin hi, a hming put chhan hriat chian fak a ni lo. Sawi dan erawhchu a awm nual. Mihring dar ruh ang tak lung phek laih chhuah vanga phuah emaw; lung phek pan deuh vuak rik theih laih chhuah vanga vuah tak mai emaw, leithum veng ( Tuna Zion Veng ni ta) a tlan leh tum zawnga lei ri thum dut dut thei awm vang emaw ni a ring an awm a. Hmar hnam peng zingah Lungdar hnam an awm anga, chung awmna hlui chu khaw hmingah hman zui a ni ta mai ni a ring an awm bawk. Mahse Hmar hnam zinga mi rintlak deuhva ngaihte han zawh pawhin, an hnam pengah Lungdar tih a awm an hre lo tlat a. Chuvangin rin thu bak chu Lungdar khaw hming put chhan kan hre lo a ni ber e. A AWMNA HMUN Geography lam atanga sawi chuan Latitude Degree 21.58-24.30 North leh Longtitude Degree 92.15-93.29 East intawhna velah a awm a ni. Serchhip District-ah Tuichangral khaw lar deuh deuh zing a mi, N.Vanlaiphai te, Biate leh S.Khawbung ten an hual vel a. Khaw thleng rem tak, chhaklam hawia inpharh a ni a. A tlang sang lai ber hi ft 4960(AMSL) vel a ni. Heta tang hian chhaklamah Than leh Lentlang (Burma) te, Lurh leh Tan te a lang a. Chhimlamah Hrangturzo, Lungreng, Purunzo leh Lunglei thleng a lang a. Thlanglamah Kawlhawk, Thorang, Hmuifang leh Jampui tlangdungte a lang a. Hmarlamah Champhai, Sialkal, Mawmrang leh Tawi tlangte hi a hmuh theih vek bawk. Lungdar khua hi mitin mitang kal tawhte chuan mawi leh nuam tih a hlawh ve hle a. Missionary sap, Samuel Davies khan kum 1941-ah khan, Mizorama khaw mawi ber a ni, a ti a. Mizo zinga mi lar tak Lalsangzuali Sailo(L) khan mawi leh nuam a tih thu Chanchin Buah a tarlang a. Catherine Lalpuii khiangte in TV palai hnenah Mizoram khaw nuam berah a sawi a.University zirlai nula phakhat phei chuan, Awi, Lungdar tlang hi a nuam lutuk, ei zawh vek a ni ka duh! a ti hial bawk a. Khawlkungi, Padma Shree meuh pawhin, leilung chhul chhuak dik tak a ni a lo ti ve hial bawk. LUNGDAR-A CHENG HMASATE Mizo hnahthlak thlang tla hmasate sulhnu a lan nual avangin, Lungdar tlangah hian Rangte (Gangte) te, Hmar leh Pawihte pawh an awm tawh ngei ang tih rinawm tak a ni. Hmar mual te, Pawih mual leh Rangte (Gangte) tlang tih tun thlengin a la awm. Hminghmerh theih meuhva luahtu kan hriatte chhui ta ila.

11 1. LALHLUMA : Tunlaia Zawlsei khaw bul maiah hian Selesih 7000 khua a awm tawh a. Heta tanga an darh hian, Sailova tupa Lalhluma hi Lungdarah a awm tawh a. In tam fe chungah a lal a ni. He thu hi Thekte lal, Pu Thanga leh Lungdar lal Pu Liansailova ten an sawi a. Heng hunah hian Lungdar an ti tan a ni ngeiin a rinawm. 2. VUTA : Vuta hi Lallula fapa a ni a. A hming pum hi Lalthangvuta niin, Vuttaia emaw, Vuta emaw tia hriat a ni. Vuta chu 1867 kumah Lungdarah a kai niin sawi a ni a. A chhan chu Darkaivunga hi hemi kuma piang niin, 1926-ah kum 60 mi niin a thi a ni. Khawnglung khua an run lai hian Vuta hi Lungdarah a la awm a. Kum khat chu buhah an hausa hle mai a. Chumi kuma lo an neih ram chuan Hruihzau ram hming a pu hlen ta hial. Vuta hi Lungdar atangin Hawlzang ( Tlangpui ) lamah a insawn ta a ni. 3. NEIHPUITHANGI : Neihpuithangi hi Pi Neihi tia hriat lar a ni a. Vuta hmei a ni. Tuna Lungdar dai bul mai Hningtuiah hian Vutan a lal tir a ni. Hetatang hian Sialhawk lamah a kai a, chu chu kum 1891 vel niin hriat a ni a. Chumi hnuah chuan luahtu awm lovin Lungdar tlang chu a ruak leh ta rih a ni. KHAW DIN NGHEH DAN Unau thawnthu sawi pawh a dang e tih a ni mathlawn lovin, Lungdar khaw din tirha in awm zat hi sawi dan hrang leh ziak hiala dahte pawh inanglo a awm nual a. Thu khuh deuh leh uar deuh sawi dante a dang thei angah ngai ila. Ziak meuhva awm hmasa ber leh rintlak bera lang, tun hnu zelah pawh pawmawm bera ngaih loh theih loh tur chu, a khaw dintu Lal, Pu Thangburha ziak hi a ni. Pu Thangburha ziak hi vawn that a la ni hi a vanneihthlak khawp mai. Pu Thangburha note bu phek 7-naah, Kum 1910-ah Arsimual kan zuan a, in 33 kan ni. Melveng ( lo awmsa) in 14 an ni a. Kan vaiin in 47 kan ni... tih a ni phawt a. In 33 chu bawk khawha lut ho an ni a. Tin, phek 8-naah chuan, Arsimual pawl tlak veleh LUNGDAR-ah kan kai phei a ... in 11 (sawmpakhat) laiin min rawn belh leh a... Kum 1911-ah Lungdar kan zuan chu mautam kum a lo ni a.... a ti bawk. Tichuan 1911 kumah Lungdara an kai hian Pu Thangburha khuaa in awm zat chu :- Melveng in 14, Bawk khawhho in 33 leh lo luhbelh in 11 ( 14+33+11 = 58 ) nen vek avaiin in 58 an ni. Lailen Melveng hmuna awm lo, Lungdara awm chiah erawhchu in 44 ( 33 + 11 = 44 ) an ni e. Kum 1911-a Lungdar hmuna awmte chu hengte hi an ni :1. Thangburha Sailo Lal 2. Lianbawnga 3. Taidawra 4. Thangchhingpuia 5. Mangdawra 6. Lianngaia 7. Haungaia 8. Hrangchhuma 9. Khuangkunga 10. Thangtea 11. Darthianga 12. Papuia 13. Pawihlama 14. Thlahaia 15. Vengthlohva 16. Laltawka 17. Khama 18. Dokaia 19. Bema 20. Sangkhirha 21. Thangbawia 22. Chalchhuna 23. Setea 24. Chhundaia 25. Ngulchhuma 26. Laithiama 27. Hmara 28. Doawnga 29. Doruma Sailo 30. Pachhunga 31. Thangdawra 32. Thlangraa 33. Darkaivunga 34. Khuangphunga 35. Thanghrima 36. Phunga 37. Zaphunga ( Pakhuanga Pa ) 38. Tawma 39. Chhunkunga 40. Thatthanga Sailo 41. Tlauva 42. Chhuma 43. Dorema 44. Tuahthanga. (Source - E.Lungdar Branch Y.M.A Diamond Jubilee Souvenir, by Pu Liansailova Sailo. A pa hming a ziak hmaih chu hetah hian dah luh a ni -JLS)

12 MELVENG HOTE ( P.W.D. LABOURERS ) 1. Thangreia (Kawlkhuma Pa) 5. Dohleia 6. Chhunkima 10. Velbawnga 11. Rualhleia 2. Liantawka 7. Rosela 12. Siamhleia 3. Liankhuma 8. Hrangdailova 13. Tlaukunga 4.Rochana 9. Chhunsela 14. Taisena

Kohhran chanchin (1912-1993) ziahnaah chuan, melveng nen vek mihring 256 an tling. Melveng tih hi, tun hmaa P.W.D kawng (Lamlian an tih) enkawltu, hlawh tlemte nei an ni. An chan chhung kawng kha kum khatah vawi hnih an tifai thin a ni. Tunlai labourer nitina thawk ang an ni lo. Lo pawh neiin, Lal hnenah Fathang buh phur hnih an pe ve tho. An melven hlawh hi kum khatah Rs.10 chauh ni mahse, a hlu hle a ni. Kum 1911-ah Lungdara in awm zat chu kan lo hre ta a. Tunah kum za a lo tlin a, Centenary kan lawm kum 2011ah chuan in 605 lai a lo awm ta a. Mihring pawh 3089 zet kan lo tling ta mai hi a lawmawm em em a ni. LUNGDAR LAL - THANGBURHA SAILO ( 1886 - 1946 ) CHANCHIN A pa Kairuma, Biate Lal A nu Thanghluti Bawitlung A nupui Lalnghengi Hnamte A fate :( An pian kum bracket-ah dah a ni ) 1. Lalhmingthangi (1910) 2. Saithuami (1911) 3. Chalngengi (1913) 4. Rothangpuii (1915) 5. Ronguauva, nausena thi (1917) 6. Thanchungnungi, nausena thi (1918) 7. Thanthuami (1919) 8. Lalengi (1920) 9. Sainguri (1922) 10. Lalinpuii (1924) 11. Liansailova (1925) 12. Lalthuama (1927) 13. Lalzika (1929) 14. Rozami, naupanga thi (1927) 15. Lalhnuna (1933) 16. V.Lalmawia (1936) A fatir lamah hmeichhia hlir dam pakua (9) a nei a, fapa a neih har avangin nupui dang nei turin mi tam fein thurawn an pek chu, Pathian rinchhanin a hnawl vek a. Kohhranin tawngtaia an dilpui hnuah fapa tluang takin panga (5) a nei ta a ni. A fapa upa ber Liansailova a pian hian tlangauvin an puang a. A lawm nan, Lailen I.B chowkider-in Sebawng pa a pe a. Mahse Lal chuan ruai theh nana hman duh lovin, bawng chu an hralh a, a manin puan an lei khawm a, mi rethei hnenah an sem a. Puan leina bangin Biak In tan Petromax a leisak bawk a ni. Thangburha hian primary school awm hmasakna Lungtanah te, Biate leh Aizawlah te zirin1902-1906 thlengin a awm lawr a. Kum 1906-a Kristiana a inpek hian Mizo Kristian 49 chauh an la awm a. Kum 1908-1930 thlengin P.W.D-ah Mohurer (S.A ang hi) a thawk a. Lal ni chungin N.Vanlaiphai leh Champhai inkar kawng a enkawl thin. Thlatina a hlawh cheng 12/- chu a pa dam chhung chu a pa a pe thin a. An mamawh tawkin a pain sum hi a pe ve chauh thin a ni. Tuna Mizoram hi Lushai Hills District niin, Assam State-ah a la bet a. Kum 1938-ah Governor, Robert Reid-an rorel fel lawmman Medal February, 1919-ah Aizawlah a pe a. Chu chu Sial, Sazuk, Vawk leh Kel talhin ropui takin Biak Inah meuh lawm a ni. Medal lawm hla Chhunruman a phuah a : Ngur zawng laiah i sang chuang e, An thlang leh ta Lalhmingthangpa a sangah; Tangkapui hmutu chu keimahni tiin. Kristian lal, rorel thiam Thangburha hi zunthlum leh lung natna avangin, ni 17.4.1946-ah kum 60 mi niin a thi ta a. A khua leh tuiten an uiin an sun hle a. Khaw dang lalte tam fe lo kalin, a ralnan silai an kap vak vak a, ropui taka vui liam a ni.

13 LAL UPA, THANGBURHA SAILO RORELPUITE 1. Thatvela 2. Darthianga (Thirdeng) 3. Laltuvela 4. Dawngliana 5. Thankhuma 6. Chhunthangvunga 7. Kaithianga 8. Lalbiaka 9. Chalchhuna 10. Thangchhunga (Khawchhiar puitu) 11. Chhunruma ( Puithiam, Pawilama thlaktu) 12. Selluaia (Tlangau, Khuangphunga thlaktu). A fapa upa ber Liansailova chuan Matric (HSLC) exam zovin Shillong atanga a lo hawn hnuah Lalna a rawn chang a. Kum 1946-1951 thleng ro a rel a. College lama kal a duh avangin, a nau V.L.Thuama chu lal a lo ni ve leh a. A nupui hi Chhanhimi Kawilam a ni. Anni hi 1954 atangin Village Council-in an thlak ta vek a ni. Village Council thlan hmasak berah hian Mizo Union hlang chuh lovin an tling a. Hetiangin :President Zuliana ( B.Dengmura te pa) Vice President Biakthanga (Dangveli te pa) Member V.Lalchuana, Biakmawia, Kawlkara ( B.Malsawma te pa), Thangirha(Dengmawii pa), Tawnvela (Pataia) Secretary Thangzova (Biakchhinga te pa) LAWRKHAWM KHATNA Kum 1910-ah Arsimual loah neia an inbawk hian buh an ngah hle a. Lungdarah 1911-a an kai hian mautam kum a niin, buhte sazuin a seh zova. Kum hmasaah an hausak avangin an tam lutuk lova. Sorkar sum Rs.920/- an puk chu harsa zualin an dawng a, an ziaawm phah hle. Mautam kumah hian Sazu te, Bui te, Ramar leh Thangnangte an puang nasa hle a. Thingkung kechawn tiat pawh hi Thangnang kai tamna chu lei si (dek) pha khawpin an bawh kur thei a ni. ABOR RUN :- Kum 1913-ah Bor run (Abor Run) a ni a. Kumpinu (British) awp ve tho tuna Arunachal ram hi a ni. Sorkarin Abor run turin khawtin mi a phut a. Lungdar khua Abor (Bor an tih mai) runa kalte :- 1. Liannawla 2. Selluaia 3. Khuangkunga 4.Duta (Thanghnuna) 5. Taikunga 6. Lianngaia. FEREN ( FRANCE) RAM KAL : GERMAN RUN :Khawvel indopui 1-na (1914-1918 ) kha hla lar tak German ral lian tawnin tir suh, ka lungdi tih lo chhuah phahna a ni a. German-in France te a luah avangin do ve turin 1917-ah Mizo an kal ve a. Lungdar atanga kalte chu :1. Thangreia (Pu Kawla Pa) 2. Hrangdailova 3. Thatthanga Sailo (Vankhuma Pa) 4. Haukunga 5. Lingkila 6. Lamputa (Hranghrima Pa) 7. Hrangburha (Zulawma Pa) 8. Khawtinthanga (Tila) 9. Dochhunga 10. Aitlaia (Hrisel loh avangin Bombay (Mumbai) atangin a kir leh a, Medal a dawng tho). PAWIH RUN :Mizoram dep chhimlam Burma (Myanmar) rama Pawih (Lai) hnam thenkhat an hel a. Chung helte tudai turin Kumpinu Sorkar (British) chuan Mizo tam fe a tir a. Lungdar atanga kalte :1. Thatvela 2. Rualzika 3. Chalphunga 4. Dawngliana. Dawngliana nupuiin ti hian hla a phuah - Pawite ral lo lian a pawi ber mai, laikhum zalpui di zun ka ngai e; Lalsailovin sawm ve e Dawngliana tiin. Hengho leh German runte kha kum 1918 , Hlo thlawh laiin an lo haw rual a. German runten an nau (ngai nep) deuh va, Runve-a te in nih hi....! an ti a ni awm e.

14 HRIPUI A LENG Khawvel indopui 1-na (1914-1918) a tawp hnuah, Hripui an vuah mai, Influenza a leng a. ram tam takah thihpui an tam em em a. He hripui hi 1919 kumah a lo thleng ve a. Zoramah pawh an thihpui nasa hle. He mi kum hian Arsi Mual an nei a, lo vah hun lai atangin Lungdarah chuan an vei a. Mi 61 laiin an thihpui ve a ni. Mihring la tlem zia ngaihtuahin thi hi an tam hle a ni. Damlo an tam a, a dam chhunte thlan laiin an buai bawk si. Ram a reh ruih mai a, sakei huai a lo hnai a; ran tam tak a seh phah a ni. Khawkhengin thlai a tichhe nasa hle bawk. HARHNA ROPUI Kum 1919-a hripui leng leh khawkheng avangin 1920-ah chuan buh ei tur an harsa hle a. Taksa lamah chuan hun khirh tak a ni. Mahse Pathian Thlarau lamah harhna ropui tak a thleng thung a. Lal Isua tuarna khawngaiha tahna lamin a thawk a, an lam nasa khawp mai. Losul hawte kawtchhuahah zaiin an hmuak thin a. Hmeichhe hote chu anhnah phurh leng lawp lawp khawpin an lam thei zu nia! Krismas zanah lengkhawm hovin zanlai atangin, Ka Lalpa misualah an chhiar tih hla hi an sa nawn tlut tlut mai a. A tuk khawvarah pawh tawp chuang lovin an sa zel a, tawp zai rel thei lovin an nawn an nawn mai a. Sechal talhin ruai an theh dawn si, tlai dar 3 velah chuan fatuten an tawp tir ta hial a. Khawvel a hla sa nawn rei ber an ni hial awm e. RANGVA IN HMASA N.Vanlaiphaiah sipai an awm thin a. Hmun danga an sawn vek dawn avangin an in chung rangva chu Pu Thangburhan Rs.200/- in a lei a. Kum 1923 favang lai atangin a hun laia in ropui tak mai chu a chung rangva, a chhuat thingphelin an sa a, Eisiam In (choka) hran ngat sak a ni bawk a. He in hi Tuichangralah mimal ta, rangva in sa hmasa ber a ni. He rangva in hi sepuiin an tuih(lawm) a ni. THIL DUHAWM LOH LAM Pi Neihi lal lai khan milu laa indo hi a reh tawh a. Khawchhak lama Pawih thenkhat pawh Leng, Sailulak leh Lungchhuanah te an lo pem ve nual a, Leng khua a lo pem zingah hian Pi Neihi khua, Hningtui tlangah zan thla enga ral rawn that tawh Dungseia a tel ve a. Indo reh hnuah Chawngchennaah Hningtuiah Leng khua a mi pawh an lo tel ve a. Dungseia pawh a lo kal a, a zurui khan, Zan thla engah heng lai a kan nunchan zirlai kha a va ngaihawm ve le! a ti a. Tlangval ho thinin a tuar ta lova. An mana, lal chhung zinga mi ni lovin thah a thiang si lo; naupang Doruma Sailo chu silai an hmehper pui a, Dungseia chu kah hlum a ni ta a. A lu an la a, Palungkawna Zihnghal kungah an khai ta mai a. A ruang chu Leng khuaa a chhungten an rawn hlawm a ni. He tih lai hi 1890 vel a ni awm e. Kristian ni lo, zu leh sa hmun a khawsa mi hi rei fe an awm ve a. Chung zingah chuan Darkaivunga a tel ve a. Ani hi zu nam chungin mi velh (Vuak leh khawih nat) ching leh inlek tak a ni. Ni khat chu rui chungin Thangchhunga Hmar chu hmusit zetin a tawng khum a, Thangchhungan a lo ngam hle mai si a. Pu Kaia chu a vel na ta deuh va, a thih phah ta hial a ni. Pu Thangburha ziah dan in hei hi 1926 kumah a ni. Lianzika leh a nupui Chhawnziki te hi Lailen mualvenga awm an ni. Chhawnziki hi hlim vakin Champhai lamah a zin a. Lianzika chu a lungleng thei hle a ni. Kum 1937-ah hian Arsimual lovah an nei a. Lianzika chu a vakvel ruai ruai thin a. Arsimual thlawhhma dep, Leng lovah te an lo hmu a. Zanah in lamah a hawn loh avangin an zawng buai ta hle a. Tupuiah nithum an zawn hnuin a ruang hi, tuna Lianzika tan suar an tihah hian, lunga tang an chhar ta a ni. He suar hi Lianzika tlak suar emaw Tan suar emaw an ti zui ta a ni.

15 VENGTHAR LEH THLANMUAL NEIH TAN Lungdar tlanga an kai tirh chuan tuna Pu Thangsanglura te, Pu Chawiliana te ho veng velah hian an awm deuh ber a. Kum 1924 atangin chhim lam pheiah an in zar tan a. Lal in chhuah lam chu Thlerpui veng an ti a; an awm tanna lam kha Hmunhlui veng an ti. Tuna Thlanmual No-1(Thlanmual hlui ber) hi kum 1925 atanga hman tan a ni. An phum hmasak ber chu Dengchhungi a ni a. Thlanmual mumal neih hma chuan mitthite chu an in hnuai emaw, kawtlai vel remchang laiah an phum mai zel a ni. He mi kum (1925) vek hian Pu Lalbuanga Sailo chu Hriphaw (Tukkalh)-ah khawthar sata lal turin a chhuak a. Amah hi Pu Thangburha te unau a ni. Lungdar atangin in sawm vel an chhuak ve. Amah tanpuina upa in Rs 25 an khawn a, Lalin Rs 20 a thawh bawk. Hemi kumah bawk hian Tiaural Pawih in 4 Lailenah an lo pem a. An upa chu Thanpianga a ni. HAUSAK KUM : 1927 Hausak kum tih chu buh leh bal ngah kum sawina mai a ni a. Hemi kumah hian khawhnuai, chhuahlam kawngthlang Mualcheng ram an nei a. Buh an ngah hle a. Silaizawn nei pawh in ruk(6) lai an ni. Kohhran lah an hlim em em a. Lal fa hming koh Lalhmingthangi pawhin Kristian ngei lal, Piler khua Varparha pasalah a nei. MINPUI KUM - THINGTAM KUM (1929) Kum 1929 hlo thlawh laiin Ni lang thei lo lekin ni 7 khua a cheng a, lei a min nasa a, tui lah namen lohvin a lian a. Hei vang hian Minpui Kum tih fo a ni ta zel a. Raw chi khat Thing te a tam kum a lo ni bawk a. Mau tam ang mai in sazu an pung nasa a. Sorkar lah chuan buhfai maund(mawn an tih mai) 20 Aizawlah an chhun tir a. Quintal 8 hu vel a ni. Lei min tuarte Sorkar in compensation a pe a, a zain Rs 800 lai a tling a. Hemi kum hi Thing tam kum tih a ni bawk. Tin, hlo thar Minpui buar a awm tan a. Chhim lam chuan Par zang an ti. Krismas ruai thehnan Zukchal sa ngat an hmang. SAZUK KHAWI LEH LUNGLIAN PHUN (1930 & 1934) Pasaltha Chalchhunan Sazuk no, a nu a man a, P.W.D. I.B chowkidar Tlangbawihan Rs.11/in a lei a. A lo puitlin chuan ram sazuk pain an pawl thin a, 5 lai an kah phah a. Sazuk chu 8 laiin a pung a. Tuallaia an ding chu a hmuhnawm hle an ti. Tlangbawiha hi sakhaw mi tak a ni a, Rin loh hi thihna a ni, tih thu hi a rilruah a chamin a tahpui fo thin. A Pathian thu sawi ve theihna a nih ringin, lunglian tak phunin chu thu chu ziah a duh ta a. Tichuan lunglian tak Lianpuia pa lungkawnah 24.3.1934-ah a phun ta a, Fit 8 leh 9 - inches a sang, ft 8 a hlai, inches 14- a chhah a tling a. AW UNAU -TE U, ISUA RIN LOH HI THIHNA A NI tih thu chu an ziak kuau mai a, ropui tak a ni. INCHHIARNA : 2. 6. 1934 1. LUNGDAR BIK : KRISTIAN KRISTIAN LO TOTAL KRISTIAN KRISTIAN LO TOTAL 623 63 686 51 20 71 674 83 757

2. MELVENG (LAILEN) :

3. BELHKHAWM :

KRISTIAN KRISTIAN LO MI ZAWNG ZAWNG

16 SILVER JUBILEE LEH SPORTS HMASA (1935) Kum 1947-ah India in Independence a hmuh hma kha chuan British(Kumpinu) hnuaiah Mizoram a awm a. British Lalber chu Mizo Lalber a ni mai. Kum 1935 May 5-ah khan Lalber (King) George V(Pangna) rorel Silver Jubilee( Kum 25-na) Ram ni tla seng lovah lawm a ni. He mi ni hian a khawnawtin an lawm a. Thirdeng Darthiangan, British sorkar awm hmaa ram thawpik zia a sawi a. Lal Thangburhan Sorkar awm hnua a thawven thlakzia, a sawi a, Upa Laltawkan, Pathian thuawih ho ( Kristiante tihna) nundan zalen lutuk chu tha a tih loh thu a sawi. Kan sap Lal duhbera, Aw Pathian, malsawm la........., tih hla an sak zawhah King George V- na tan an tawngtai sak a. Urhsun takin hunserh an hmang a ni. Sports an nei zui nghal a, hengah hian intihsiakna an nei:High Jump ( Zuan san)-ah 1-na Sapthuama Long jump ( zuan thui)-ah 1-na Awithanga Mittuama zuan san-ah 1-na Sanghleia Mizo inbuan-ah 1-na Chhunhranga Naupang 10 zelin inhruipawh (Tug of War) Tlangval 40 sipai lam angin an lam bawk. Intihsiaknaah pakhatna chuan buhhum hrai khat (tin 2) zel an hlawh.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

BIAK IN THAR SAK (1940) Kum 1940-ah chuan Lungdarah in 104 leh mihring 981 an awm tawh a. Lehkha thiam mipa 386, Hmeichhia 150 an awm a, Lehkha thiam hi ziak leh chhiar thiam tihna mai a ni. A khau kapa thawkin phur takin 1940-ah Biak In thar sak a ni a. Tlangvalin thing an zaia , Upa lam aiin an duh tui zawk a. Hmeichhiain Di an pawt a, Naupangin, Mahni tum tawk Vanzema tiin pa ho mau sahsa an pu thin. Kristian tan Biak In leh Sikul te a lo awm ta bawk a, Zawlbuk neih zel tulin an hre ta lova. Kum 1942-ah Zawlbuk chu thiah a lo ni ta a ni. KHAWTLANG NUN LEH POLITICS BORUAK Kohhran upa thlirna atang chuan vantlang nun hi 1935-ah pawh a tla hniam tan tawhin a lang a. Mahse YMA te (1937-ah), BoysScout te (1947-ah) a lo ding a. Chanchintha bawm zawn (1946-ah) te, Tuichangral Presbytery (1947-ah) kan thlen vangte pawh ni fahmiang, Vantlang nun (khawtlang nun) a la mawi a. Tlawmngaihna par vul pawh a rim a la tui hle. Amaherawh chu 1946ah Political Party a lo ding ve ta a, a hming chu Mizo Union a ni. United Mizo Freedom Organisation (UMFO) pawh 1947-ah din a ni a. An ni hi Zalenho an ti mai thin. Zirtirtu R. Chhuanliana kha Mizo Union President hmasa ber a ni a, an tum ber chu Lalte ban a, sachhiah leh fathangte tihbo a ni. Zalen pawl erawh chuan lal ban kher lova, an thu neihna tihdanglam mai tawk an ti a ni. Zoram khawtinah Politics boruak 1949-ah chuan a sosang hle a. Lungdarah pawh Lal lam leh Mizo Union inkarah inepna a nasa fe hman. Hemi kumah hian lal Pu Liansailovan damah Thingpui huan tur a theh chu kan la chhawr hle. Politics avangin rik deuh hup hup lai awm mahse, lal leh mipuite lungrualna mak tak1951-ah a lo thleng tlat mai. Lungdar lal leh Biate lal chuan Laikang ram an in chuh chiam mai a. A rem turin chutih laia Zoram lalber Deputy Commissioner S. Barkatakia a lo kal a. Laikang ramah chuan Pu Barkataki-a chu amah ngei kalin a endik a. Pu. Barkataki-a chu Pu. R. Zualan a rawn kalpui a. Lal pahnihte chu an Upa ten an tawiawm bawk a. Ramri buai remnaah chuan Lungdarin thiam an chang a, Lal leh mipuite an hlimtlang hle mai le. Biate lal leh mipui erawh an ngui ruai mai a. Lal, Pu. Laltluanga leh a nupuiin puandum sinin khawlai an fang a, mipui pawh zanahte pawn chhuak lovin an tawmim vek bawk. MAUTAM LEH A BEHBAWM Kum 1958-ah chuan Mizoramah mau parin a tam tan a, Kum 1959 phei chu mautam runpui, a seh zawh kum a ni a. Laikang ram thenkhat te, Hmarmual te, Ralven kawn atanga chhuahlam

17 Palungkawn hnuaite lovah an nei a. Mautama a serh zinga a mei ang a lo tel ve ziah Sazu, Thangnang leh Ramar te, Bak te namen lova tamin an puang hlawm a. Sazu puangin buh seng hun tep tawh a han ei tak tak mai chuh, zankhat thilthuah pawh an ei zo duak duak mai a. Mi thenkhat pawhin Bakte pawhin a khai ve a ni ang an ti hial, mahse fiahna a awm lo. Thil chhinchhiah tlak tak pakhat awm chu hei hi a ni. Pu R.Sangthuama hian an buh chu zanah vengin a kan kual vel a. Bak tam lutuk an thlawk nuaih nuaih chu a hmu ngei a. Mahse buh vui pu a hmu lo. Ralvenkawn leh Palungkawn hnuai ami hi a hak (seh loh, zuah) a, lo dang ami chu sazu in a seh zo vek a ni. Pu R.Sangthuama te lo pawh a hak zingah a tel ve. Mautam kum 1959-ah hian Jeep(Motor) kawng khawhnuai chhuahlamah laih tan a ni a. Lungdar khuaa motor lut hmasa ber chu, P.W.D S.D.O Pu Pores-a, chutih laia Mizoram P.W.D-a hotu ber dawttu rawn ken a ni. Heng lai hi chuan P.W.D hi Deputy Commissioner (DC) hnuaiah a awm vek a ni. Kum 1960 hi, A vur kum tih a ni a. Pi Siakimual leh Hmawngkawn lam lovah neih a ni. Favang tawpah cyclone-in buh a nuai til nasa hle chungin, A vur kum tih takah buhah an hausa hle a. Chhipzawn, Kakzawn, Tuhazawn leh Hreihazawn thlengin nei an awm nual mai. Buhseng hma erawhchuan vai buh ei a ngai nual a. Tampui mitthi ang erawhchuan kan tuar lo hlauh a ni. LAWRKHAWM HNIHNA Khaw chanchin sawi dawn hian a kum indawta thilthleng anga ziahlan remchang lo a awm thei a. Lawrkhawm khatnaah kum 1960 thlenga record tlangpui sawi tawh ni mahse, thlir kir tur pawh a awm tlat. Sawrkar Department leh thil dangte thlir thung ila. PWD (Public Works Department) hi Lailenah I.B (Inspection Bungalow) neiin 1906-ah a awm tan a. Kawng enkawltu Mohurer-ah Pu Thangburha Sailo a ni a. A hnuaiah Chowkider leh Melveng an awm. Mohurer hi tunlaia S.A (Section Assistant) ang hi an ni a. Chowkider hmasaber Liandala a ni. Primary School din hmasak 1922-1924-ah zirtirtu hmasaber Khuanga a ni. Kum 1930-ah hawn thar leh a niin, tun thlengin a ding chho ta a. School hawn thara zirtirtu hmasa chu Tawna (Tawnhlelha) a ni. Dak In (Branch Post Office) 9.11.1956-ah hawn a ni a. Branch Post Master hmasa ber Biakkila a ni. B.P.O hi 1979-ah Sub-Post Office-ah hlankai a ni a. Postal Assistant hmasaber Zaithanmawia (S.Khawbung khua) a ni. Middle School 1961-ah hawn a ni a. Headmaster-ah J.Laldula Sailo, zirtirtu K.Lalramhluna an ni a. Thla thum emaw hnuah tawp leh a ni a. Kum 1962-ah hawn leh a ni a. Headmaster Hranghleia a ni. Ram buai vangin chawlhsan a ni rih a. Kum 1968-ah VL Mawia In Sikul atan an chei a, class tan lehin a tluang ta zel a ni. High School hi 1964-ah dinin Headmaster atan Chalhmingthanga, B.Sc, Chhingchhip khua lak a ni a, Mizoram buaina avangin 1966-ah khar a ni a. Kum 1970-ah din thar a ni leh a, Headmaster atan Rizapliana, B.A lak a ni. Deficit School-ah 1972 atanga dah a ni a, Headmaster atan Sakhawliana, M.A, B.D lak a ni a. Politics lamah a luh tak avangin Headmaster-ah J.Laldula Sailo, B.A (Hon); B.Ed dah a ni a. Kum 1992-ah sorkar school nghet a ni tan. Vantlang inkhawmin Higher Secondary School din a rel a, kum 2003-ah din a ni a. Principal hmasa ber Ramtharnghaka, M.A a ni. Tunah chuan a hming hi thlak a niin, Hmingthangi Memorial Higher Secondary School tih a ni. English Medium School hi mumal takin pahnih a awm mek a. A hmasa zawk Blooming English Medium School hi kum 2000-ah din a ni a. Principal hmasa ber chu EL Sanglawm Amo (Hmar) a ni. E.Lungdar Presbyterian Kohhranin 2003 kumah English Medium School an din a. Principal hmasa ber chu Lalrinfela Pachuau, B.D a ni. Kum 1962 atangin Medical Dispensary hawn a ni a. Agriculture Department pawh dah a ni bawk a. Dispensary-a thawk hmasa chu Nurse Lalmawii a ni a, thawhpui a nei lo. Agriculture Department-ah thawktu hmasa chu Demonstrator Lalvuana a ni, mahni chauhva thawk bawk a ni.

18 Community Development Block (C.D.Block) hi 18 Jan, 1974-ah D.C, P.Rohmingthanga, I.A.S-in a hawng a. B.D.O hmasa ber H.Liansailova, M.C.S a ni. Vantlang inkhawmin Damdawi In neih rawt a ni a. Sorkar puihna tel miah lovin mipui tha leh sum ngatin, India rama Damdawi In mipui sak hmasa ber chu ni 14.12.1979-ah Minister P.B.Rosangan a hawng a. Doctor hmasa ber chu Saikhuma, M.B;B.S a ni. Tunah chuan Primary Health Centre, khum 10 awmna in sak that leh a ni tawh. I.C.D.S hi kum 1978-ah hawn a ni a, Mizoramah a hmasa ber a ni. Kum 1979 atangin mumal takin staff ten hna an thawk tan a, C.D.P.O hmasa ber Vanchungnunga a ni. RAMBUAI LEH A KAIHHNAWIH America te, India leh ram dangten Independence an hmuh angin Naga ho chuan kum 1956 atangin tharum hmangin Independence an sual ve a. Chumi dungthulin Mizo National Front (MNF)in kum 1966 March, 1-ah Independence a puang a. Sipai hmun pawh Aizawl ami lo chu an la vek a. Police Station leh Outpost te pawh an la vek bawk a, he thu hi BBC pawhin a puang hial a ni. India sipai tam tak an lo lut a. Thlawhtheihna hmangin Aizawl Bombed a ni a. Sipaite chuan chutih laia Mizoram awmna Assam State Sorkar thupekin, khaw tam tak an sawikhawm a. Khaw tam tak chu hal a ni bawk. Hetianga buaina hian kum 20(sawmhnih) chhung a awh a ni. Mahse 1986 kumah MNF leh India chuan June 30-ah Inremna an ziak a. Buaina a tawp a, MNF sipai rammute pawh an lo hawng ta vek bawk. Mizoramah chuan 1.3.1966 atanga 30.6.1986 thleng hi, RAMBUAI LAI tih a ni ta zel a ni. Mizo sipai leh India sipaite chu hmun tam takah an inkap thin a. Pawisawilo tam takin an thihphahin an piansual phah bakah, lunginah te an tang a. In leh lo, ro hlu leh sum tam tak hloh a ni bawk. Rambuai tirh lai hian (1966-ah) Lungdarah in 185 vel a awm tawh a. India sipai chu ni 15 Nov, 1966-ah an lo lut a. Primary School-ah an innghat a, tuna naupang pipu awmna zawlah hian a ni. Sipai ho hi 11GR an ni a. An lo luh zanah hian Mizo sipain an lo kap ta chiam mai a, vai sipai ho an tang ve bawk. Khawchhung mipui chu an tlanchhe chum chum mai a. Thenkhatin ramhnuai an pan a, thenkhat erawhchu Leng leh Biate khuaah an lut bawk. India sipai hi thi leh hlim zat hriat a ni lova, Mizo sipai thi an awm lo. Tualchhung mi, Pi Lalengi Sailo kum 46 silaimu leng vel tuarin a thi a. Ramdinliani Hmar, Darchhingi (Hriata Nu), Rualhneha, Gram Sevak leh Lalbiaki te chuan hliam an tuar bawk. Hmeichhe pahnihte hlim tuar hi na fe an ni a, vanneihthlak takin an dam chhuak leh a. India sipai chuan in an hal ta chiam a, 120 vel lai a kangral vek a. Henghi di in deuh vek a ni. Tlangval pahnih R.Darthuama (Pi Nuchhuni fapa) leh K.Laltluanga, (Pu K.Sailuta unau)te vai sipaiin an man a, nasa taka ansawisak hnuah an kap hlum a. Sipaite hi Lungdar atanga chhuak tawh turin B.D.O te, Post Commander leh VCP ten an ti fel a, agreement signed ni chu 6.2.1998 a ni a. India sipai hi IAR te, CRP leh 19AR te an inawm chhawk a. Sipai awm hnuhnung ber hi 19AR an ni a. Anni hi an Battalion Headquarters lamah ni 10 Feb, 1998-ah agreement siam angin an hawng zo vek a. Sipai awm chhung hi ni 11370 ( 15.11.1966 atanga 10.2.1998) lai a tling. KHAW SAWIKHAWM Sawi tawh angin Assam Sorkar chuan sipai hmangin Mizo khaw tam tak chu hmun remchang laiah an sawikhawm a. Lungdar hi chutiang hmun (Grouping Centre) pakhat chu a ni a. Kum 1968 leh 1969-ah Mualcheng In 90, Leng In 100 leh Sailulak In 110 chu khawm luh an ni a. Khaw khawm awptu atan hian A.O (Administrative Officer) an dah zel a. Lungdar A.O. hmasa ber chu Capt.Sharma a ni a. Mizo zinga A.O hmasa chu Laibuaia a ni. Tichuan Lungdarah chuan in 520 vel lai a awm ta a ni. Rambuai lai khan zanah tumah phalna la lova pawna len vel leh inkhawm phal a ni lova. Chu chu Curfew tih a ni a. Curfew hi 1972 tawp lamah an hlip fel a. Zin dawn pawhin hun rei tak

19 chu phalna (Movement Permit) a ngai a. Khaw chhung hi hung vek (Kulh?) a ni a. Gate-ah sipai an duty thin. Feh turte pawhin mahni Identity Card te, Duty hnenah dah a, hawn hunah lak leh zel a ni a. Hnathawh a khirh hle lai lah a tam bawk. Buai tirh kum lamah chuan, lumen ngaia thi pawh YMA nula tlangvalte kal an phal lova. Mahni chhungkua mai a tuar pawh an awm hman nual. Ei leh barah Zoram mipui kan harsa vek a. Hnathawh harsat bakah kum 1970 leh 1971-ah phei chuan buh seng dawn tepah cyclone a rawn thawk a. Tam mangan a na kher mai, inhlawhfakna avang a, hlawh lah ni khatah mipain Rs.5/-, hmeichhiain Rs.4/- a ni a. Sawrkarin inhlawhna T.R (Test Relief) a siamin buhfai kg 1 (khat) vel ni khat hlawh a ni a!! Damdawi leh ei tur tha awm loh avangin hri leng hlekah thih a tam em em a. Nikhatah naupang pahnih/pathum an thih chang a tam mai. Ram bahra lai sa in a seh hlum thlengin an awm a ni. Lengthanga, Leng khua chu a ram bahra lai sa in a seh. Kum 1972-ah Mizo District chu Union Territory (U.T)-ah hlankai a ni a. Mizoram tih hming a lo pu ta bawk. Mualcheng te, Leng leh Sailulak khuate chuan anmahni ram lova neih duhin, khawhluiah Bawk an khawh a, an kir leh tan kum a ni. Hemi hma, October, 1971 kumah phei chuan mi tamtak ril tam mangang Khawbungah Kudam (Godown) buhfai dilin an kal a. A.O-in a pek theih loh avangin Lungdar mi mangang chuan Kudam kalhna tichhiain buhfai an la lui ta a. Heng mi 500 lai aiawh hian Pu Zaidawngkima, V.Lalduata, C.Lalhlira, H.Lalthanmawia leh Kapchungnunga te chu ni nga lai Jail-ah an tang nghe nghe. SENMEI HRANG LEH MALSAWMNA INTHUP Kum 1973 March ni 31, INRINNI a lo her chhuak a. Kohhran Hmeichhe ho inkawm khawm naa kal te, mahni hna avanga feh chhuak te an tam a. Khua a reh deuh ruih mai. A khat tawkin Thawngaleivir a ding deuh mep mep bawk a. Mizo chuan Chawhnu her kan tih ang hi a ni tan a. Awze ho chuan Dar 12:30 P.M (Halfpast-twelve) an tih ang hi a lo ni a. Naupang inkhualtelem vel chuan Darkhawpui tana chhiatna rapthlak an thlen dawn tih an hre lo. Ngai teh, chumi lai tak chuan, Pu Thatliana in, di in chu a lo alhin a khu ta luih luih mai le!! Inchung te, bang te, chhuat leh engkim mai chu a ro ngawih ngawih vek mai si a. Tlung zawlah laiking bel rawhte an phe cher cher bawk a. Aw, ni e, chumi lai tak chuan SENMEI chu a lo hrang zual ta zel a. Hun rei lo teah in 369 ngawt mai chu, a hlutna zawng zawng nen romei an chang zo ta zu nia le!! Pa, hrilhhai an hawihai a; nu an tap, naupang an tap, nula leh tlangval an buai nuaih nuaih a. In ruak zawng zawng an hnawhkhat a, chhungkua Grouping a ngai bawk. Khaw thenawm te, MLA, Minister, babu leh Babi nen lam chung Pathian malsawmna hmanruaah lo tangin mamawh zual min rawn pe a. Khawtual chang kan tap lova, driver pakhat lo kal pawhin a mittui a dang zo ngang lova, min tahpui ve tawp mai. He driver phei hi chuan, Ama pa ngei thih niah pawh mittui a seng lo an ti leh zel nia! Tin, heti hi a lo ni a, K.Zoliana hi khawchhak lam ram hla tak atangin a lo kal a. Lungdar kang chu a rawn hmu ve a. Kan thinlung ang pu mi a lo ni a, Siampuii Sailo sak turin, a thinlunga thil awm chu a rawn phawrh ta a ni. Hetiangin :1. Tuar thiam a har ngei e, thinlai ruka dawn changin; Tawnmang em ni, senmei lo hrang hi? Lungchimtea kan lenna, Darkhawpui run nuam te; Romei an chang zo ta e vansangah. Lungchimtea zalna run khawiahnge, Darkhawpui; A na e! A na lua e ka tuarah; Kutruak maia luaithlinul, engtikah bang ang maw, Hnemthiam ngaiin ar ang ka vai ruai e.

2.

20 Kei ka tan chhawrhthlapui leh turni eng zawng khi; Thinlai tizing an chang zo ta a maw! Kan Darkhaw sumtual mawi a zauthlawn kan tawnah, Chhingmit hawngin kei zawng ka en ngam lo. Lungduh lenrual zawng leh kan ram roreltute; Ka sawm vel e an theihna zawng nen, Chung Pathian malsawmin lo eng mawi nawn leh se; Hlim leh lawm a, run nuam kan lawi ve nan.

3.

He hla hian Darkhawpui zalengte chang ni lovin, Zoram dung leh vang leh foreign-a Zofate zawng zawng rilru a khawih thin tih tuman an hnial thei lo vang. MALSAWMNA INTHUP CHU ? London khawpui khuan 1665-ah hripui avangin mi sang tam tak a hlohva. Black Death (Thihna Dum) an ti hial nghe nghe a. Kum 1666-ah a khaw pum mai a kang leh vek a. Mahse mithiam tak Sir Christopher Wren-a zarah mawi taka duan thar (Planned) a ni a. An kangmei tawrh pawh Malsawmna inthup an ti hial a. Keini pawhin kum 1973-a kan kangmei tawrh chu, tahpuiin, chhiatpuiin, hahpui nasa hle mah ila, Mizorama khaw mawi ber, khaw nuam leh fai ber ni thei turin rem fel a ni hlauh mai a. Malsawmna inthup a ni ve mai em? Kan khaw Plan thar relbawl velah hian Pu Lalkhama, I.A.S; Development Commissioner leh a u Pu Thangliana, Chawlhna Hotel neitute pahnih hi Sir.Christopher Wren ang bawka mi tangkai an ni a. Lungdar dintute zinga mi pakhat, Pu Thlahaia fate an ni a. An tihawm reng an ti niin kan hria. Kan enkawlzui thiam loh erawhchuan keimahni leh kan thlahte tan a la pawi thei hle ang a. Thangthar lo kal leh zel turten min dem hle bawk ang tih i hre thar theuh ang u Khaw hmun nuam leh mawi a nihna tifamkimtu tur erawh chu, a chhunga mite inhmangaih tawnna te, lungrualna te, thawhrimna leh Pathian tihnaah a innghat a. Chu chu khaw nuam dik tak siamtu tur a ni.

21 E.LUNGDAR KHUAA VILLAGE COUNCILS MEMBERS 1. 24.7.1954-1956 : NAMES DESIGNATION PARTIES Zuliana President Mizo Union Biakthanga V. President Mizo Union Lalchuana Member Mizo Union Biakmawia Member Mizo Union Kawlkara Member Mizo Union Thangirha Member Mizo Union Tawnvela (Pataia) Member Mizo Union Thangzova Secretary Mizo Union 2. 1957 - 1960 : NAMES DESIGNATION PARTIES Thangzova President Mizo Union Zuliana V. President Mizo Union Khuanglawma Member Mizo Union Thangirha Member Mizo Union Kawlkara Member Mizo Union Biakmawia Member Mizo Union Kapvela Member Mizo Union C.L.Ruaia Secretary Mizo Union 3. 1960 - 1962 : NAMES DESIGNATION PARTIES Zuliana President Mizo Union T.Thanhranga V. President Mizo Union Dawngliana Member Mizo Union V.Hrangchungnunga Member Mizo Union B.Rangkhuma Member Mizo Union Hrangchungnunga Member Mizo Union T.Lalkhama Member Mizo Union 4. 1962 - 1968 : NAMES DESIGNATION PARTIES Khuanglawma President Mizo Union Chhungkhuma V. President Mizo Union Chawiliana (Ex.S) Member Mizo Union R.Thangluaia Member Mizo Union Chalhnuna Member Mizo Union B.Rangkhuma Member Mizo Union V.L.Duata Secretary Mizo Union 5. 1968 - 1970 : NAMES DESIGNATION PARTIES Dengliana President Mizo Union Saitawna V. President Mizo Union B.Lalhlira Member Mizo Union Runvethanga Member Mizo Union T.Thanhranga Member Mizo Union Lalringthanga Member Mizo Union R.Thangluaia Member Mizo Union Zaliana (Slk) Member Mizo Union Thangkhuma Member Mizo Union Biakkila Secretary Mizo Union

22 6. 1970 - 1971( non-elected ) :


NAMES DESIGNATION PARTIES

V.L Thuama Sailo Kapliana Lalthanmawia Lalzika (Mch) C.Lalhlira Lalthanga (Leng) Tinkhuma (Slk) Chinsanga (Slk) B.Malsawma 7. 1971- 1972 :
NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Member Secretary


DESIGNATION

Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress


PARTIES

V.L Thuama Sailo Kapliana Lalthanmawia Lalzika C.Lalhlira Lalthanga (Leng) Lalhmingthanga(Mch) Thanhranga Rohlira B.Malsawma 8. 1972 - 1975 :
NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Member Member Secretary
DESIGNATION

Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress
PARTIES

Dengliana R.Thangluaia Khuanglawma Chalhnuna Kapdaia Thanzauva (Mch) Lalchuana Hniarpuma (Slk) Kaihranga (Leng) K.Lalzika (Mch) B.Hungliana 9. 1975 - 1979 :
NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Member Member Member Secretary
DESIGNATION

Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Mizo Union Congress Mizo Union
PARTIES

Dengliana (L) Lalthanmawia H.Engmawia T.Rangkhuma C.Lalhlira B.Malsawma K.Lalzika (Mch) Thanzauva (Mch) Laltluanga (Slk) B.Hungliana

President President V. President Member Member Member Member Member Member Secretary

Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress

Note - Kum 1980-1981 hian V/C thiah a ni a, B.D.O hnuaiah dah a ni. Pu Nghaklianmawia, BDO/ VCP, Pu B.Hungliana, Secretary a ni zui.

23 10. 1981 - 1983 :


NAMES DESIGNATION PARTIES

Thanhranga F.Malsawma Satruma Lalhnema Dengmura Thangridema Lalpeka Rohlira Denghnuna C.Rochungnunga

President V.President Member Member Member Member Member Member Member Secretary
DESIGNATION

P.C P.C P.C P.C P.C P.C P.C P.C M.C P.C
PARTIES

11. 1984 - 1987 :


NAMES

B.Hungliana Tesena T.Rangkhuma C.Lalhranga Biakliana Lalthanzuala Thanhranga H.Khualthanga

President V. President Member Member Member Member Member Secretary


DESIGNATION

Congress Congress Congress Congress Congress Congress P.C Congress


PARTIES

12. 1988 - 1990 :


NAMES

Biakchinga T.Rangkunga Denghnuna C.Laiawrha Khawtinthanga T.Thanhranga PC.Thangridema H.Vanlaltana T.Rinliana C.Lalbiaktluanga

President V.President Member Member Member Member Member Member Secretary(Kum 2) Secretary
DESIGNATION

M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F P.C P.C P.C M.N.F M.N.F
PARTIES

13. 1991 - 1993 :


NAMES

C.Lalhranga C.Lalhlira C.Rohlira C.Siamhnuna Hrangthuama V.Ramherliana Thanghleia R.Siamthanga Hauhnunpuia Lalthanzuala

President V. President Member Member Member Member Member Member Secretary(Resg) Secretary

Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress Congress

24

14. 1994 - 1996 :


NAMES DESIGNATION PARTIES

B.Hungliana H.Engmawia H.Khualthanga H.Lalthanmawia B.Lalkhuma B.Khawtinthanga C.Mankima K.Hrangseia C.Lalbiaktluanga 15. 1997 - 1999 :
NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Member Secretary


DESIGNATION

M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F


PARTIES

H.Engmawia H.Lalhmunliana H.Khualthanga C.Lalhranga Thangvea C.Lalringa C.Lalbiaktluanga 16. 2000 - 2002 :
NAMES

President V. President Member Member Member Member Secretary


DESIGNATION

M.N.F M.N.F M.N.F Congress Congress P.C M.N.F


PARTIES

H.Lalhmunliana Ralkapzauva H.Engmawia B.Zakapa H.Biakchhinga C.Lalhranga C.Lalhmunsanga C.Biakthuma 17. 2003 - 2005 :
NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Secretary


DESIGNATION

M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F Congress Congress M.N.F


PARTIES

C.Lalhmunsanga C.Lalhranga Thangvea Vankunga Ralkapzauva V.Lalsawimawia VL.Mawia Sailo C.Biakdawla 18. 2006 - 2008 :
NAMES

President V. President Member Member Member Member Member Secretary


DESIGNATION

Congress Congress Congress Congress M.N.F M.N.F P.C Congress


PARTIES

C.Lalbiaktluanga Ralkapzauva H.Khualthanga H.Lalhranga Vankunga K.Lalngaizuala

President V. President Member Member Member Secretary

M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F M.N.F

25 19. 2009 - 2012 :


NAMES DESIGNATION PARTIES

PC Thangridema K.Lalramhluna F.Lianhnuna Darhnuna K.Lalngaizuala K.Lalremtluanga

President V. President Member Member Member Secretary

Congress Congress Congress Congress M.N.F Congress

Note - Village Council Member zat intamhleihna chhan chu Mualcheng, Leng leh Sailulak nena V.C intawm lai leh Nominated Seat (ruat seat) awm laiin an tam thin a. Tun hnaiah hian khawtin Village Council Member neih theih zat sawrkarin a tihtlem leh bawk vang a ni e. P.C = M.C = M.N.F = People Conference Mizo Convention Mizo National Front

26 KUM 100-NA LEH KRISTIANNA - E.LUNGDARAH Upa H.Lalpartlana Kum 1911-ah Pu Thangburha chu E.Lungdar-ah tlangchang turin Biate atangin a tla thla a. Pu Thangburha hian E.Lungdar a kai hma kum 1906-ah Kristian-ah a lo inpe tawh a. Hetih lai hian Mizoramah Kristian 49 chauh an la awm nghe nghe a ni. Kan Lalpa hi kristian tha tak a nih angin, E.Lungdarah hian Kristian na-ah bul a tan tha hle chungin, a khua leh tui ten, Lal Kristian kan duh lo tiin an aukhum thin a, pem sanah te hial an vau thin a ni awm e. Chutiangin a khua leh tui ten do thin mahse, Pathian a rin tlatna chuan Pathian malsawmna a dawn phah hial zawk a. A fanu ten tlangchang (Lal) pasalah an nei vek a, a fapate pawhin Sorkar-ah hna tha tak tak an thawk vek bawk a ni. E.LUNGDARAH CHANCHINTHA A LO LUT :E.Lungdar kai atanga kumkhatna, (1912) ah chuan Champhai, Hmunhmeltha khua atangin Pu Liansata leh Pu Tlanghauha te chuan Pathian thu an rawn sawi hmasaber a. Chuta tang chuan Kristian an lo pung zel a. Kristiana inpe hmasaber pawh Rokhuaia leh Thangtea te an ni. Kum 1912-ah hian Pastor Chhuahkhama kutah Baptisma an chang a, a hnuah heng mite hi Kristianah an inpe leh a, chungte chu, Thlahhaia, Lamthanga, Papuia, Pawnga, Rualzika, Hrangruma, Aitlaia, Chalchhunga, Thangbuangi, Kawlchuailovi leh Darliankawli te an ni. Anniho hi E.Lungdar Kohhran dintu pawimawh tak an lo ni. BIAK INAH AN INKHAWM TAN TA:Kristian hmasate hian Biakin an la neih loh avangin Vanchhingi Pa (Thangtea) inah an inkhawm thin a. A hnu deuh ah erawh chuan Lal bawngin an chei fai a, inkhawm nan hun engemawchen an hman hnuah kum 1916-ah Lal kawmchhak, tuna Pu Lazara kawmcharah hian a hawichhuk zawngin an sa a. Thingtuai ban, a dung hlam thum (Ft 15 vel), a vang pawh hlam thumin an sa bawk. Hetih hun lai hian dan zawhkim 12 lai an ni. Biakin dar atan bawngtuthlawh an hmang a, zan inkhawmah hian meichher leh sathau khawnvar an chhi thin. Chutianga baihvai taka an awm chung pawhin Pathian an ring em em a, Pathian biak inkhawm pawh an nei chho thei zel a ni. An inkhawmah hian mipa zawng zawngin inkhawm an in hruai chhawk mai thin a, Pathian thu pawh an in sawi chhawk thin a ni. Vawikhat pawh Pawnga thusawi turin an kova, Pathian thu sawi tur a hrelo chuan , Hruihzau ram hi kan nau tap hnem ram a nia sawibelh tur hre hek lo, a hawi vel a, a zak lutuk chu a tlan chhuak a, an Chairman Rokhuaia hnenah chuan, Rokhuai, ka hming thaichhe rawh, ka bang zuk ti a. ....(an umzui a, an thlem a, a bang leh ta em lo). An inkhawm tumkhat chu Pi Baii (Vanchhingi Pi) tawngtai chuan, Aw Lalpa, nizanah Pawnga pa te ar sangharin a la a, an um ngam si lova, a lak leh hunah chuan um ngam turin huaisenna pe ang che, Amen tiin. Kristian hmasate hian an theih ang angin Pathianni chawhma inkhawmah A, AW, B te zirin chhiarte an inzirtir ve thin a ni. Lalbawnga ina an inkhawm laiin, tumkhat chu pa pakhat hian Zawlbuk atangin lungin a rawn vawm a. Inkhawm ban chuan Lal Upa pakhat, Pu Darthianga chuan Zawlbukah chuan a hau ta a, Engah nge kan inkhawm lai i lo vawm ?, Siakeng i nih hi, Pachuau i ni ang tih a hlauhawm mang e aw..... a ti a, a sim hle awm e. Chuta tang chuan tumahin a langin an tiduhdahin, an hmusit ngam ta lo a ni. Kristian hmasate hi Chawlhni serh thuah te an duhtui hle a, tuichawi, insuk, buhden te an phal lova, tlangval nula rim pawh an phal lo. Kum 1924-ah mipuite chu Hmunhlui veng atangin Mualveng lamah an insawn tak avangin Biakin thar pawh Lungsum, tuikhur chhak, tuna Venghlun Kohhran Biakin hmunah hian an sa ta a ni. Kristian an lo pung zel a, khua din a nih atanga kum 23-na (1934) ah chuan Kristian 674 lai an lo tling tawh a. Kristian lo chu mi 83 chauh an ni tawh a, Pathian ram thilpek pawh Rs 6/- lai a tling a ni. .

27 Kum 1930-ah Ztu Tawna (Revd. Chuauthuama Pa) chu zirtir hna thawkin E.Lungdarah a rawn awm a. A hun chhung, (1930-1936) hian Sunday School lamah nasa taka hmalak a ni. Kum 1932-ah Naupang Sunday School chu kum 9 hnuai leh kum 9 chunglama then a ni a. Kum 1935-ah Mizo Sunday School Union din a nih khan Primary atanga Intermediate Department din a lo ni ve leh ta a, naupang inkhawmpui pawh neih tan a ni. Kum 1937-ah Ztu. Tawna chu Pu Dengruman a rawn thlak a, a hun chhung hian Kohhran Zaipawl pawh din a ni nghe nghe. Kohhran din a nih atanga Kohhran Upa thlan leh nemngheh hmasate :1) Upa Darthianga 1919 2) Upa Dotinkhupa 1922 3) Upa Rualzika 1933 4) Upa Dengruma 1938 5) Upa Vanhnuaithanga(Vana) 1927 6) Upa Chhunkima 1931 7) Upa Tawna 1935 8) Upa Thatvela 1938 RAMPUM HUAP INKHAWMPUI LIAN KAN DAWN-TE :1. Pastor Bial hnih inkhawmpui Rampum huap inkhawmpui ni lo mahse, a huam hi a zau tham em avangin han hmaih phal chi niin a lang lova, thangthar zawk-te tan bengtivartuah kan han tarlang dawn a ni. Kum 1931 a ni a, Pastor Fehtea Bial (Biate) leh Pastor Bankuaia Bial (Khawbung) te infinkhawm a ni a.A huam zau hle mai a, khawchhak ram zawng zawng hi a huam a ni vek mai. Mikhual pawh mi 700-800 vel an kal a, inkhatin mikhual 20-30 vel thleng theuh ang an ni. Mikhual thleng tam bera an sawi chu Pu Khuangchhunga te chhung niin, mi 50 an thleng a ni. He inkhawmpui hi Lalruni tui bul, Di Hmunzawl (tuna Field chhak)-ah khian hulhliap (pandal), a dung hlam 20 leh a vang hlam 8 a zauin an sa a. A chungah mau hnah an hmang thung. He hulhliap-ah ngei hian a ni inkhawmpui ropui chu an lo hman. An hla ropui ber mai chu, Kan nghak reng che kan Lalber tih hi a ni. Inkhawm tumkhatah vawihnihte an sa thin. He inkhawmpui hmangtute chuan nuam an tih thu vawiin thleng hian sawi a la ni a, Upaho sawi dan phei chuan, Inkhawmpui tiak inthen turte chu kawtchhuahah tap chungin an inchibai a, kut zawng zawng chu a nal pur mai a, kut chang a ni lo, kawng kam hnimhnahte chu khawih ngam pawh a ni lo, mittui leh hnap hruk nain a nal vek a ti. He inkhawmpui hian hla ropui tak Mizo Kristiante min hnutchhiah chu, Aw, thisen ropui zarah, tapin i hming kan ko tih hla chu Pu Saihnuna, Leng Lal chuan min hnutchhiah a ni. 2. Zoram hmeichhe inkhawmpui lian Mizoram Presbyterian Kohhran Hmeichhia inkhawmpui lian ber chu ni 22-25 March, 1990 khan E.Lungdar khawtlangin kan thleng a. He inkhawmpui lian hi tuna E.Lungdar Kohhran Biakinah khian Pandal zar zawmin nghah a ni. Mikhual 2015 lai Mizoram hmun hrang hrang atangin motor 41 in an rawn phur lut a. Inkhawmpui hi thal lai a nih avangin mipuite tui lamah kan buai hle. Kohhranho ten Pathian hnenah tui kan dil a, inkhawmpui chhung zawngin ruah a sur ta a ni. Inkhawmpui zawh, Thawhtan atang chuan khua a tha leh ta hle a ni. Ruahsur avangin pa thenkhat fiamthu chuan nuho chu, Tui in dil a, a off-na lam in dil tel leh silo an ti a ni awm e. Tichuan, he inkhawmpui ropui tak chu mualpho lovin kan tlingtla a, mikhualte chuan, Khatiang khaw nuam kha Mizoramah a lo awm a ni maw an ti hial a ni.

28 3. P.Y.D Inkhawmpui lian E.Lungdar kai atanga inkhawmpui lian kan la dawn ngai loh Pentecostal Youth Department (PYD) inkhawmpui chu kum 1992 khan E.Lungdarah nghah a ni. Khawtlangin engtia lo dawn tur nge tia ngaihtuah a nih hnuah a neitu chan chang ber UPC chuan Branch YMA kut-ah a dah a.Branch YMA chuan Committee peng hrang hrangte siamin, he inkhawmpui hi dawnsawn a ni. Inkhawmpuina hmun atan Community Hall hman a niin, a theih ang anga Pandal zarzawm a ni. Mikhual lo kal hi a zat chiah hriat theih ni lo mahse, mi 2000-3000 vel an ni. Inkhawmpui hmangtu ten nuam an ti a, a dawngtu lam pawhin ropui an ti hle. Inkhawmpui tawp zanah phei chuan an zai tlaivar hial a ni. He inkhawmpuiah hian Mizo zaithiam lar Ngurthangvela pawh a rawn tel nghe nghe a ni. 4. K.T.P. General Conference tumkhatna K.T.P General Conference hi tumhnih kan lo dawn tawh avangin, a tumkhatna leh a tumhnihna tiin kan rawn tarlang dawn a ni. K.T.P General Conference tumkhatna hi ni 23-26 February, 1995-ah kan dawng a. He Conference hi a vawi 41-na chiah a ni. Conference dawng tur hian khawtlang hruaitute rawn hmasak an nih angin, a huaihawt tur pawhin khawtlang pum huapin Organising Committee pawh din a ni. He Conference hi Field thar (Thlanmual No.1 chungah) a dung ft 150, a vang ft 100 a zau a sak a ni. Ban 90 lai neiin, mi singkhat thuttheihna tura sak a ni. He conference-a hla lar tak mai, A lai-ah nunna tui a luang tih chu nu leh pa lamin an tuipui hle. He Conference-ah hian motor 126-in mikhual sangruk chuang rawn phur lutin, lehlanga rawn kal te nen mi singkhat laiin Conference hi hlim takin kan hmang a ni. Mipui ten kan thil la tawn ngai loh a nih avangin a tirah kan huphurh a. Mahse, Pathian hnathawh a lo lang a, harsatna lutuk tawk lovin kan hmang zo thei a ni. Pu Mawitea (RIP) chuan he thu ziaktu hnenah, Nakumah dil leh nghal rawh u a ti nghe nghe. Palaite sawi danin inkhawmpui neih tawhah chuan venhimna lam that ber tum a la ni an ti. 5. K.T.P. General Conference tumhnihna K.T.P General Conference tumkhat-na kan dawn atanga a kum 10-na chiah-ah K.T.P General Conference tumhnihna, Conference vawi 51-na chu E.Lungdar-ah ni 2-5 March 2006 khan kan dawng ve leh ta. Conference lo huaihawt tur hian Kohhran Joint Committee chuan, Organising Committee a din a.Organising Committee chuan Sub-Committee peng hrang hrang 11 siam leh in he inkhawmpui hi kan dawng leh a ni. Conference Pathian Biak inkhawm nan hian Tlang Field-ah Pandal a dung ft 220, a vang ft 180 a zau sain, kawngkapui 22 awmin, KTP thuta mi sing chuang zet thut theihna sak a ni. Pandal sak nan hian tha sangkhat chuang sen a ni. He Conference-ah hian mikhual riaklut 12000 leh langa rawn hmang mi 3000 ten he inkhawmpui hi an rawn hmang a ni. He inkhawmpuia sum hmuh zawng zawng chu Rs 19,00,000/- lai a ni. Heng sum hmuh te hi a tulna apiangah hman char char a niin, Conference hman zawhah meuh chuan Rs 4,00,000/- lai pawisafaiin a chuang a ni. Heng pawisa chuang hi Kohhran leh pawl hrang hrang bakah meikhuchhuahna in zawng zawngah a bo a bang awm lova sem vek a ni. Heng kan sawi tak, inkhawmpui chi hrang hrang Kohhranin kan dawn atangte hian Kohhrante kan inpumkhatin, kan thawhhona a tha em em thin. Eng pawl inkhawmpui pawh nise, mikhual thlen chungchangah pawh inthliarna awm lovin, lungrual taka kan thawkho dial dial hian, Khaw lungrual min nih tir a ni.

29 E.LUNGDAR-A KOHHRAN HRANG HRANGTE DINHMUN :1. Presbyterian Kohhran Kum 1912-1935 chhung khan E.Lungdarah Kohhran pakhat, Presbyterian Kohhran-ah kan awmkhawm vek a. Hei hian kan khawtlang pawh min tipumkhat hle. Kohhran pakhat, Biakin hmun khata kan awmkhawm vek avangin Kohhran thupuan chu khawtlang thupuan a ni deuh mai thin. Inkhawm zanah chuan nula zawng zawng an inkhawm vek avangin tlangval tan nula rim tur an awm lova, tlangval pawh an inkhawm nghal vek mai. Mihring kan lo pung a, khua pawh a lo thang chho zel a, chak vang ni lovin, Kohhran pawh inthen a lo ngai ta a. Kum 1995-ah Presbyterian Kohhran pawh inthenin, Venghlun Kohhran chu E.Lungdar Chhimlam-ah a lo piang a. Kum 1999-ah E.Lungdar Hmarlam-ah Vengthar Kohhran pawh a lo piang leh ta a ni. Kohhran hmunkhata awm chhung hian Biakin hi tum sawm sak a ni tawh a. Tuna Biakin luah lai hi ni 10.9.1988 khan luah a ni. E.Lungdar hi kum 1969 atangin Pastor thuthmun a ni a. Chuta tanga Pastor leh Pro Pastor lo awm tawh te chu :1. Pastor Saitawna 1969-1974. 2. Pastor L.Hrangzova (G..Th) 1975-1984. 3. Pastor H.Sangkhuma (B.D) 1985-1986. 4. Pastor S.Lalkhuma(M.A.BD) 1987-1990. 5. Pastor H.Lalnghakliana(B.Th) 1991-1992. 6. Pastor Rualkhuma (B.D) 1992-1998. 7. Pastor PB Lalmalsawma (B.D) 1999-2005. 8. Pastor R.Lalrinsanga (B.D) 2006-2010. Pro Pastor lo awm tawhte 1. 2. 3. K.Lalthlengliana (B.Th) Lalrinfela Pachuau (B.D) Laldingluaia (B.D) 1995-1997. 1998-2000. 2004-2006.

(1) E.Lungdar Kohhran E.Lungdar Kohhran hi Pastor thuthmun a ni a. Kum 1912 atang khan Pathian hruainain a la kal chho zel a. He thu buatsaih lai hian Kohhran member 1660 an awm a, Kohhran in zawng zawng chu 307 a ni. Missionary 20 an chawm mek bawk. An Kohhran Upa min Upa C.Lalruma chuan ni 9 Sept, 2010-ah a boral san. Kum 2010-a Synod a sum an chhunluh zawng zawng chu Rs 14,64,206/- lai a ni. Kum 2009 khan Pavalai Pawl an din bawk. Kum 2012 hian Kohhran Centenary lawm tumin an inbuatsaih mek. KTP, Kohhran Hmeichhia nung takin an kal mek bawk. E.Lungdar Kohhran atanga tuna hun puma rawngbawla chhuak mekte :1) Rev. Darrema Hlawndo, S/o Upa Thangthuama, Kolkata Mission Field. 2) Pi. Zonunsangi, D/o Thanseii (L) Evangelist, Tripura. 3) Pi. Lianchhawni, D/o Tlangchangliana Evangelist, Arunachal West. 4) Nl. Lalthlamuani, D/o H.Dokunga (L) Evangelist, Lakla, Arunachal. 5) Tv. Lalduhsanga, S/o Siamtluanga, Evangelist, Tripura. 6) Pi. TC Chhingpuii, D/o V.Ramfangzauva Evangelist. Sonitpur, Assam. 7) Pu. Dr Zaichhawna Hlawndo, S/o Upa Thangthuama, Birmingham, UK. 8) Nl. Bethelpari, D/o Thangreia, Evangelist, Hruihtezawl, Bungtlang South Bial. 9) Pu. Vanlalchhuana, S/o C.Lalthlamuani, Evangelist, Arunachal. 10) Nl C.Lalrinpuiii D/o Upa C.Sawidawla, Kolkata, Graft Teacher

30 Tuna E.lungdar Kohhran Hruaitu ni mekte chu 1) Upa Phirthanga (1983) 2) Upa C.Bawizuala (1983) 3) Upa V.Lalremthara (1986) 4) Upa R.Thanzuala (1990) 5) Upa C.Sawidawla (1990) 6) Upa F.Vanlalthlira (1995) 7) Upa H.Thangthuama (2001) 8) Upa V.Lalhmachhuana (2007) 9) Upa H.Vanlaltana (2010) 10) Upa B.Lalrinpuia (2010) 11) Upa V.Lalzema (2010) 12) T/Upa H.Engmawia 13) T/Upa V.Lalhnema 14) T/Upa C.Siamhnuna. 2) E.Lungdar Venghlun Kohhran Ni 12 March, 1995 khan E.Lungdar Kohhran atangin a indang a.He thu ziah lai hian Kohhran member 647 an awm mek. Kohhran in zawng zawng hi 127 a ni. Synod-a Pathian ram thilpek an chhunluh hnuhnungber chu Rs 4,65,857/- a ni.Tunah Missionary thlatin pakua leh a chanve an chawm mek bawk.Ni 9 October, 2009 khan an Kohhran Upa min, Upa Kawlkhuma chuan a boralsan a. Upa Kawlkhuma hian he Centenary lehkhabu siamah hian part tinah a sulhnu hmuh tur a awm vek a, he khawvelah awm tawh lo mahse, Centenary-ah hian kan hrereng a ni. E.Lungdar Venghlun Kohhran atanga hun puma rawngbawla chhuak mek te chu :1) Rev. K.Thangzauva, S/o Upa K.Lalchhawna, Editor Synod Literature. & Publication Board. 2) Rev. K.Lalrammawia, S/o Upa K.Thangvela, Khawzawl Vengthar Bialtu Pastor. 3) Nl. Lalbiakhlui, D/o Hrangdawla, Evangelist, Arunachal West. Tuna Venghlun Kohhran Hruaitu ni mekte chu 1) Upa Lalchhawna (1955) 2) Upa Hranghleia (1967) 3) Upa K.Thangvela (1973) 4) Upa C.Rangkhuma (1997) 5) Upa H.Lalpartlana (1997) 6) Upa F.Chalhmingthanga (1997) 7) Upa Selthanga (2001) 8) Upa Lalbethlehema (2004) 9) T/Upa V.Lalrinmawia 10) T/Upa V.Lalhmingmawia 11) T/Upa H.Vanlalhriata 12) T/Upa B.Lalnghinglova.

31 3) E.Lungdar Vengthar Kohhran E.Lungdar khaw Hmarlamah awmin, ni 9 May 1999 khan E.Lungdar Kohhran atangin an indang a. He thu ziah lai hian Kohhran member 472 awm mekin, Kohhran in 94 an awm bawk. Synod-a Pathian ram thilpek an chhunluh hnuhnungberah Rs 3,38,087/- an chhunglut a ni. An Kohhran indanpuitu Kohhran Upa awmchhun, Upa Lianchhungan a boralsan tawh a ni. Tuna an Kohhran atanga hunpuma rawngbawla chhuak mekte chu :1) Pi PC Manthangi D/o Upa Lianchhunga (L), Evangelist Tripura.. 2) Pu C.Lalnuntluanga S/o C.Lalhlira (L), Evangelist Silchar.. E.Lungdar Vengthar Kohhran hian tunah Missionary pasarih leh a chanve an chawm mek. Kohhran Hall tur an sa mek bawk. Tuna Vengthar Kohhran Hruaitu ni mekte chu 1) Upa K.Lalhunmawia (2001) 2) Upa V.Hranglawma (2001) 3) Upa R.Siamkhuma (2001) 4) Upa R.Biakhnuna (2004) 5) Upa K.Zonundanga (2008) 6) T/Upa B.Zakapa 7) T/Upa B.Sawinghinglova. 8) T/Upa Laldawngliana. 9) T/Upa C.Lalnghakmawia. 4) Joint Kohhran Committee :E.Lungdara Presbyterian Kohhran pathumte hian khawtlanga Kohhran inpumkhat nan te, zirtirna him tawk lo laka tanrual nan tiin, ni 1 May, 1995 khan, Kohhran Joint Committee a din a. Chuta hruaitu hmasa te chu :Chairman : Pastor Rualkhuma Vice-Chairman : Upa Hranghleia. Secretary : Upa C.Sawidawla. Asst, Secretary : T.Upa V.Lalrinmawia. Treasurer : Upa Lianchhunga. Hruaitu term hi kum thum a ni a. He thu ziah laia hruaitu ni mek te chu :Chairman Vice-Chairman Secretary Asst, Secretary Treasurer : : : : : Pastor R.Lalrinsanga (Bialtu Pastor). Upa K.Lalhunmawia. Upa V.Hranglawma. Upa H.Lalpartlana. Upa F.Chalhmingthanga.

4. United Pentecostal Church (U.P.C) :United Penticostal Church (UPC) hi kum 1953 khan E.Lungdar-ah din a ni. A dintute chu Pi Saithuami, Pu Zathangvunga, Pu Chawnthanga, Pu Chhingkawia, Pu Challianngura te ho an ni. A hnu deuh-ah Pu Chalsiama (Paleua) a lut ve leh a, Pu Chalsiama thirdenna in chu Biak In atan an hmang. He Biak In hi District Pastor Zakamlovan a hawng. Kum 1969 khan E.Lungdar chu Pastor thuthmun atan dah ngheh a ni. Hun a kal zelah Biak In thar pawh an sa zo tawh.

32 E.Lungdara UPC Pastor lo awm tawhte 1) Rev. Vankunga. 2) Rev. Vankhuma. (Note) : Anni pahnih hi chu Pastor thuthmun nih hmaa Pastor-te an ni a. Khawdang atanga rawn bialtu an ni e. 3) Rev. Damngova 10.1.1985 - 10.1.1990. 4) Rev. K.Lianzama 10.1.1990 - 15.3.1990. 5) Rev. Zohmingthanzama 15.3.1990 - 15.5.1994. 6) Rev. Rosanga Colney 15.5.1994 - 10.1.1999. 7) Rev. HL Dawngliana 10.1.1999 - 11.4.2002. 8) Rev. Lalthangfala 11.4.2002 - 24.9.2002. 9) Rev. K.Ropara 25.9.2002 - 1. 5.2003. 10) Rev. Lalchhanhima 2. 5, 2003 -10.1.2008 11) Rev. Vanlalchhana 10.1.2008 - till date Vanduaithlak takin kum 1995 khan U.P.C chu hmun hnih, UPC (NEI) leh UPC (Mizoram)ah an lo inthen a. E.Lungdarah pawh UPC Kohhran pahnih a lo piang a. Chuvangin, an chanchin pawh hi han tarlang ta ila. 1) U.P.C (NEI) : E.Lungdar bikah chuan Biakin chang zawk ti ila a dik awm e. E.Lungdar khawpumah in zar pharhin, tunah hian in sawm chuang zet an awm. Biak In tha tak an sa thar a, kum 2009 khan District hotuten ropui takin an rawn hawng. Kohhranpui hnuaiah hian Thalai Pawl (PYD) leh Hmeichhe lam (LAD) pawh an awm bawk. Tuna an Kohhran hruaitu te chu :- Upa Chalthanga, Upa Vantluanga, Upa Lalramfawna, T/Upa K.Lalremsanga leh T/Upa PT Lalnunmawia te an ni. II) U.P.C (Mizoram) : An hotute sawi danin kum 1995 khan Mizoramah Kohhran insiamthatna a thleng a. E.Lungdarah insiamthatna, UPC (Mizoram) a lo piang a. UPC (M) te hian, E.Lungdar Chhimlam, Thlanmual No.1 hnuaiah Biakin sain, ni 15.5.2000 khan an luah tan. Vanduaithlak takin, ni 30 March, 2010 zana thlipui na tak tleh khan an Biak In a lentlu hlauh mai a, tunah an sa tha leh mek a ni. An Kohhranah hian chhungkaw nga vel an awm a. Tuna Kohhran hruaitute chu :Upa R.Hmangaiha leh Pi Thansiami te an ni. 5. Thuthlung Pawl :He pawl hi kum 1978 atangin Presbyterian Kohhran atanga chhuakin, hruaitu mumal tak han sawi tur em em awm lovin, Pu Vanrammawia (L) in-ah an inkhawm ve thin. An ni hian Sabath serhin, inrinni apiangin inkhawmna an nei thin. An pawl zingah thuthlung inanlohna avangin kum 1996 atang khan hmunhnihah an inkhawm hrang a ni. An chanchin han tarlang hran leh ila :-. 1) Pathian Nung Kohhran Ni 12 August, 1981 khan din a ni. Member zat an in chhiar ngai loh avangin hriat theih a ni lo. Lalpa lo chu hruaitu dang an nei lova, Lalpa Ni an hman atanga Pathian thu lo thleng zuiin rawng an bawl thin. Anni hi kan hriat theih nan, Pu Vanrammawia (L) in-a inkhawm thin an ni a, mi tam ber chuan, Pu Chhiara Pawl tiin an hre lar zawk. 2) Fatir Vana Hming Chuang Anniho hi, Fatir vana hming chuang tia hming invuahin, Pu Pahlira in-ah an inkhawm thin. An in chhiar danin mi 77 vel an ni. An rawngbawl dan ber chu an thinlunga Pathian thu awm apiangte an puang mai thin. An member zingah chhiat tawk an awmin mi remchang apiangin an invui chhawk mai thin. An hotute chu Pu Pahlira leh Pu Bisonthanga te an ni a, an pawl hi Pu Pahlira pawl tiin hriat a hlawh hle.

33 6. Chhunkhama Pawl :He pawl hi kum 1975 khan Pu Kaplianan a din a, a dintupa hi a boral tawh nghe nghe. A tirah chuan mi 25 lai an ni a, tunah chuan mi pahnih/khat chiah an awm tawh a ni. A tir atangin Biakin an nei lova, Pu Kapliana inah an inkhawm mai thin. 7. Seventhday Adventist :He Kohhran hi E.Lungdar-ah a awm ngailo. Kum 1982 August thla atangin Pu Lalngailova (L) te chhungkuain an din a. Biak In an nei lova, tunah a dintupa Pu Lalngailova a lo boral tak hnu phei chuan a nupui, Pi Kapliani chiah he pawlah hian a awm tawh a ni. 8. Roman Catholic :He Kohhran pawh hi tunhnai maia E.Lungdar-a awm a ni. Pu Joseph Saikhuma (L) te chhungkua chauh he Kohhran-ah hian an awm a ni. Hmundang atanga sorkar hnathawk lo kal an awmin an zawm ve mai thin. E.Lungdarah hian khawdang angin Kohhran pawl hrang kan tam lova. A awmchhunte pawh hian a hranga, Inkhurbing lutuk lovin, zaikhatah kan luangkhawm thin a ni. Hei hian khawtlang a tinuam a, a ti zahawm bawk. He centenary kan lawm atang phei hi chuan Kohhran hmunkhatah han lawiza thei phei ila chuan, he centenary meichher hi engtikah mah a mit tawh lovang.

RURAL DEVELOPMENT DEPARTMENT HMALAKNATE


l) Rural Development Department hian Border Area Development Programme (BADP) kaltlangin, ramri hrula chengte hmasawn nan kawng hrang hrangin (infrastructure) hma a la thin. BPL awmzia chu michhum chhia, rethei daikilkar a mi' tihna a ni. BPL nih tum hi a zahthlakin hmasawnna daltu a ni. Indira Awaaz Yojana Scheme (IAY) hnuaia Rural Development Department chuan miretheite in a sa thin a. Kum 2009-2010 chhung hian mirethei in 1628 a sa zo tawh a, tunah hian in 1876 sa leh tura hma chhawp mek a ni. SGSY-kaltlangin hian thingtlang mirethei BPL chhungkuate dinhmun chawikang turin leh a huhova hma an lak theihna turin Self Help Group (SHG) din a niin Bank loan-te ngaihtuah sak an ni thin.Tun thleng hian SHG hi 2182 din a ni mek a, kum 2009-2010 chhung hian SHG members mi 8277 tanpuina pek an ni tawh a ni. Non-Lapsable Central Pool of Resources hnuaiah hian khaw 25-ah Community Hall sak mek a ni a, kum 2009-2010 thleng hian heng hall sak nan hian Rs 328.88 lakhs hmanral tawh a ni. Social Education Scheme hnuaiah kum 2009-2010 chhungin Community Hall 71 leh NGO Office building 13 sak mek a ni. NREGS-ni 100 inhlawhnaah hian Job cards mi 1,88,109 hnenah pekchhuah a ni tawh a, kum 2009-2010 chhung hian ni 60 vel inhlawhna pek an ni tawh bawk. Ministry of Panchayati Raj kaltlangin Backward Region Grant Fund (BRGF) scheme hnuaia District hnufual zawkte chhawmdawl nan Lawngtlai District tan Rs 10.16 crore leh Saiha District tan Rs 9.12 crore hmuh a ni. Issued by Directorate of Rural Development Department Government of Mizoram

2) 3)

4)

5)

6) 7) 8)

34 DEPARTMENT-TE CHANCHIN Pu K.Lalramhluna

Kan khaw chhunga Department hrang hrang chanchin ziak tura min ruat angin ka han ziak ve chu ani a. Tawikim tha taka ziak theih a nih laiin, fel kimlote pawh a awm ka ring a. Mahse chhiartuten a fello lai leh kim lo laite min hriatthiam ka beiseiin ka ngen bawk a che u. INTEGRATED CHILD DEVELOPMENT SCHEME (ICDS) :He Department hi U.N.O hnuaia Sub-Committee peng pakhat UNICEF hnuaia din a ni. India ramah pawh hma tak tawhah khan din a ni a. He Department hian Nu naupai lai an hriselna lam a ngaituah a, eitur thate semin; nau a lo pian hnuah pawh kum 5 an nih thlengin nausen leh a nu tan chawtha (nutrition) a pe chhunzawmin, enkawl hna a thawk a ni. Mizorama a hmasa ber atan kum 1978 December-ah E.Lungdarah hian dah a ni. He Department pawimawh tak hi Pu.Lalkhama, IAS Development Commisioner Chairman a nih laiin E.Lungdarah hian din leh dah a ni. Kum 1979 atangin Office luah tan a ni a, Pu.K.Lalramhluna In luahin bul tan a ni. CDPO Official a awm hmasa ber chu Pu.Thuamkunga, MCS a ni a. Hemi hma hian Social Welfare Department atangin Pu.Vanchungnungan bul a rawn tan a ni. Tunah hian he Department hian ram zau tak neiin, Office.Quarters, Godown etc.te an nei a, an luah mek a ni. ICDS-ah hian a hnuaia mi te hi CDPO-in an awm tawh: 1. Pu.Thuamkunga 1979-1981 2. R.Vanneia 1981-1982 3. Lalparmawii 1982-1986 4. Lalnunthari 1989-1994 5. VL.Nghaka 1994-1995 6. B.Lalhmangaihi 1995-2007 7. Remliani 2007-2009 8. Lalnunthari 2010- till date C.D.BLOCK / R.D.BLOCK :Community Development lo awm dan : U.T kan nih khan Pu.Lalkhama, IAS chu Development Commissioner Chairman turin Mizoramah a lo chhuak a, a Chairman-na hnuaiah tuna R.D.(CD)Block hi kan nei ta a ni. Hetih lai hian D.C chu Pu.Rohmingthanga a ni a,a ni hian Dt.18.1.1974-ah a hawng ta a ni. BDO hmasa ber chu Pu.H.Liansailova, MCS a ni a, tunah hian BDO 14 lai an awm tawh a ni. A hnuaia mite hi BDO-a lo awm tawhte chu an ni:1. H.Liansailova, MCS - 1974-1979 2. Nghaklianmawia, MCS - 1979-1982 3. K.Hawla Sailo, MCS - 1982-1985 4. R.Laltawnga, MCS - 1985-1986 5. Nghaklianmawia, MCS - 1986-1987 6. P.Lalchhuanga, MCS - 1987-1989 7. Biaksanga Parte, MCS - 1989-1991 8. Lalhlira, MCS - 1991-1993 9. T.Ropianga, MCS - 1993-1995 10. Sangdingliana, MCS - 1995-1999 11. Lalhmunsanga, MCS - 1999-2004 12. H. Dolianbuaia, MCS - 2004-2007 13. Chuauhnuna, MCS - 2007-2009 14. Laltlawmlova, MCS - 2010-till date He Community Block hawn ni hi a hun lai ngaihtuah chuan ropui tak a ni a. Tuna kan tlang (Playground)-ah hian a lawmna siam a ni a, Cultural lam chi hrang hrang entir a niin, ran lu kima lawm a ni. Chung hun lai leh tunlai pawha kan hmuh phak lo leh hmuh ngai loh Sechhun lam Sailulak khuain an entir a, Solakia (Sarlamkai) pawh entir a ni bawk. Hetih laia VCP chu Pu.C.Dengliana a ni a, YMA President chu Pu.K.Lalramhluna a ni, a ni kaihhruaina hnuaiah Khuallam hmangin C.D.B tih ziaka entir a ni. Solakia (Sarlamkai) pawh a ni hova show a ni.

35 He Department hi khawtlang leh mimal hmasawnna tura Central Sorkarin India ram pumah a din a ni. Mipuiin tha senga khawtlang hmasawnna tura kan thawh ve theihna a ni. Tin, mimal, chhungkua leh pawlho eizawnna nghet siamsak hi he Department hian a tum a ni. PUBLIC HEALTH ENGINEERING DEPARTMENT (P.H.E) :Public Health Engineering Department hi a pawimawh hle a. Tuna Lungdara PHE Department hi N.Vanlaiphaia awm tura Proposal awm vek tawh, kan vanneih vang kan ti dawn nge hetih laia min bialtu Pu.CL.Ruala duhsakna a hriat chiah lova; vanneihthlak takin kan khuaah hian dah a ni ta maia kan lawm em em a ni. Dt.28.9.1990-ah hawn a ni a, a hawngtu chu Pu.Vanlalnghaka, Minister Soil & Water Conservation Department changtu a ni. Ropui taka lawm a niin, SDO hmasa ber chu Pu. Lalrinmawia a ni. SDO 6 (paruk) an awm tawh. Chungte chu :1. Er.Lalrinmawia, B.E (Civil) 1990-1994 2. C.Lalhmachhuana, (Dip.Civil) 1994-1996 3. Er.Nl.Jaisi, B.E (Civil) 1998-2003 4. Darthangvunga, (Dip.Civil) 2003-2006 5. Er.Lalthanzuali, M.E (Civil) 2006-2008 6. Er.C.Lalchawimawia, M.E (Civil) 2008- till date He Department hi a pawimawh em em a,mipui tan Tui thianghlim intur a ngaihtuahin,tui harsatna khuaah Tui lak,Tui khuahte siamin khaw tam tak tan Tui intur a lak sak tawh a ni. POWER AND ELECTRICITY DEPARTMENT :Tunah chuan a tel lova kan awm theih lo, ti ila kan tisual awm love. He Department pawimawh tak hi Dt.27.2.1986-ah bialtu Minister Pu.CL.Rualan Community Hall-ah a hawng a, heta tang hian Electric eng kan nei ve ta a ni. Biate a 300KW khawl atangin 100KW kan pawt a ni. Tin.132KV Line Sub-Station hi ni 31.12.1996-ah Bialtu MLA- Pu.CL.Ruala, Minister, Power & Electricity changtu bawkin ropui takin a hawng a. Amaherawhchu,132 KV Line nimahse, kan ramah Hydel Project lian tun thlenga kan la neih loh avangin a nih tur ang a ni zo ta lo a ni. Mizoram hian Hydel Project lian Pakhat tal neih a hun tawh hle!! Tu mawh nge ? He Sub-Station-ah hian SDO 5 (panga) an awm tawh a, hengte hi SDO-a lo awm tawhte chu an ni:1. JH.Malsawma 2. Liansangvunga 3. JH.Laithangliana 4. VJ.Charyan 5. P.Jai Kumar FOREST DEPARTMENT :He Department pawimawh tak hi mipuiin kan dil em em pawh ni lovin N.Vanlaiphaia Division hawn rual kum 1985-ah Range Officer awmna tura hawn ve nghal a ni a. Tichuan kan khua chu Range Officer awm hmun a lo ni ta a. Tunah hian R.O leh Forester 1(pakhat), Forest Guard 3(pathum) an awm a ni. Tin, Rest House tha tak an nei bawk a, kan khuaa Minister leh khual pawimawhte lo kala thlenna remchang tha tak kan neih belh ta a ni. Forest Department hmalakna kan hre theuh a, ramngaw humhalh leh ramngaw awmlohnaa ramngaw tha siamte,nungcha humhalhte, thing, mau leh lung, balu etc. ahte royalty an la a, an khuahkhirh bawk a ni. Nungchate hi min tihhlimtu an ni a, thing leh maute hi boruak tha oxygen min petu, boruak chhia Carbondioxide hip raltu, boruak ti thianghlimtu leh ruahtui ti chhuak turin, tui hu ti chhuak rengtu an ni bawk. Chuvangin a humhalh kawngah tan ila sauh sauh ang u.

36 Tunah hian R.O. 7 (pasarih) awm tawhin, chungte chu :1. Pu.Sangliana 2. Pu.Rinmuana 3. Pu.R.Biaksanga 5. Pu.Lalrema 6. Pu.Lalkulha 7. Pu.Lalnuntluanga

4. Pu.Lalhriata

TOURISM DEPARTMENT :Ram leh Khuain hma a sawn chuan Department hrang hrang hi a awm a ngai thin a. Chutiang ang tak chuan keini khawtlangah pawh Tourism Department-te pawh a lo piang ve ta a ni. Khawvelah hian zin mite (tourist) hian hmun mawi leh hmingthangte an tlawh thin a. Heng atang hian ram neitu emaw khaw neituten hlawkna nasa tak an hmu thin a ni. Keini khawtlangah pawh Tourist Lodge chu kum 2008 atang khan a lo piang ve a. He Tourist Lodge hi zin mite, foreigner-te leh India mite ngei pawh an rawn zin changa an riahna tur leh an thlenna tur a ni. A pawimawh ber zawk chu, he Tourist Lodge-a mite an thlenna chhan tur atan kan khua hi kan inbuatsaih a tul hle a ni. Pakhatna atan chuan kan tlang mawi tak leh danglam tak hi kan humhalh a, kan cheimawi hi a pawimawh em em a ni. Pahnihna atan chuan kan khawchhung leh kan In leh a vel kan vawn thianghlim leh kan vawn fai te, kan cheimawite hi a ni. Pathumna atan chuan kan khaw bul vela Thing leh Mau kan humhalh a, kan ven him hi a ni. PUBLIC WORKS DEPARTMENT (PWD) :Hmasawnna tak tak nei tur chuan kawng neih that a pawimawh em em a ni. Keini khua pawh hian kawng tha kan mamawh hle a ni. He Department hi kan khawtlanga a awmna a rei tawh hle a. He Department a S.A awm hmasa ber chu Pu C.Thanga a ni. Tin, kum1982 ,Feb 2 khan J.E Pu Selbuanga a rawn awm a. Hun engemaw chhung kha chu Junior Engineer (JE) hovin Sectional Assistant pawh 3 lai an awm thin a. Tin, Inspection Bungalow leh J.E Quarters leh S.A Quarters-te nen changtlung takin a awm tawh thin a ni. Mahse tunah chuan S.A pakhat leh Chowkider pakhat chiah an awm a ni. He Department pawimawh tak hi tihlena, SDO post emaw Division thuthmun a hlan kai dan awmse a duhawm hle a ni. Kan sorkar chak tak hian kawng enkawl tur tam zia hi ngaihtuah se, engemawti tala hma a lak hi a duhawm hle a ni. FOOD & CIVIL SUPPLY : Tunhma chuan BDO enkawlna hnuaiah a awm thin a. Hun a lo kal zel a, kum 1991 atang khan BDO atangin Independent-in a awm hrang ta a ni. E.Lungdar Supply Godown atang hian Leng, Sailulak leh Mualcheng ten buhfai an rawn la thin. Tunah thawktu mi engemawzat an awm mek. SOIL & WATER CONSERVATION : He Department pawimawh tak hi khatih laia Bialtu MLA, Minister Pu CL Rualan a hawng a. Kum 1986 September atangin Range puitlingah dah a ni. Range Officer (RO) thuthmun a niin, tun thlengin RO in min la thutchilh mek a ni. AH & VETY : Kum 1984 atanga awm tanin, Office, Quarter nen tunah hian VFA hoin an awm mek.An Office leh Quarter pawh E.Lungdar Vengthar PWD IB hnuaiah a awm mek. TELECOMMUNICATION :1. BSNL(Bharat Sanchar Nigam Limited) : In biak pawh nana tangkai takte zinga mi BSNL hi kum 1997-ah E.Lungdarah an rawn lut a. Tunah hian Tower lian tak neiin STD etc. atana hman theih tura buatsaih mek a ni a, zawi zawi a tihchangtlun tum mek a ni.

37 2. Reliance : He Company hian kum 2008 atang khan kan khuaah awm hmun an rawn khuar a.Tunah hian Tower lian tak neiin Mobile Phone atana hman theih niin, an tichangtlung mek zel a ni. Duhthusamin thawk chak lo mahse in biak pawhna lamah hma kan sawn phah nasa hle a ni. A changtlun chhoh zel i beisei phawt mai ang u. 3. Airtel : Kum 2010 ah Airtel Tower chu kan khuaah awm tanin, tunah chuan he Airtel hi tha tak leh changtlung takin kan hmang thei ta. Inbiak pawhna kawngah nasa takin hma kan sawn chho mek a ni. RURAL BANK :- Tuichangrala Rural Bank awm hmasaber turin ni 25.10.1984-ah kha tih laia Bialtu MLA, Minister ni bawk Pu CL Ruala chuan min hawn sak. He Rural Bank hawnni hian ruai ropui takin a khawnawta theh a ni a, Programme hlimawm tak hmangin, Cultural show leh thil dang ropui tak entir a ni.A hawn tirhah atangin thawktu hrang hrang ten min thutchilh a, Branch Manager lo ni tawh te heng mite hi an ni. Pu Sakhawliana, Pu Lalhmunsanga, Pu Laltanpuia, Pu Zanghinglova, Pu Laltlanthanga Ralte, Pu Francis Lalhmunsanga. He Bank hi mipui ten kan chhawr tangkai hle. NEREFF BANK :- North-East Region Fin Services (NEREFF) Private Bank hi ni 8 August, 2009 khan E.Lungdarah hawn a ni. Private Bank tangkai tak a ni. Tunah hian Pu Saingenga Sailo Building luahin thahnemngai takin hna an thawk mek. SIPAI LAM :Sipai hi E.Lungdar ah hian Ni 15.11.1966-ah 11th GR an rawn thleng a, awm hmun an khuar nghal a ni. Kum hnih (2) lai an awm hnuah 1st AR in an rawn thlak a. Kum engemaw zat an awm hnuin 19th AR in an rawn thlak leh a. Kum tam tak an awm hnuin ni 10.2.1998 Dar 1:00p.m khan E.Lungdar tlang mam leh mawi tak chu kum khua atan an chhuahsan ta a ni. 11th GR = Gorkha Rifles Battalion 11-na st 1 AR = Assam Rifles Battalion 1-na 19th AR = Assam Rifles Battalion 19-na SPECIAL SERVICE BUREAU (SSB):He Department pawimawh tak hi Ni 16.1.1990 khan kan khuaah hian an rawn awm a, an awmna chu Kahzau tlang chhuahlam minpui kan tih hmun thlen phei hma saw a ni. Central Sorkarin an rawn dah a ni a, a tir lamah chuan thawktu pawh tha hnem tak an awm a, Quarters pawh enge maw zat a awm ve thin a ni. He Department hi Central Sorkarin ramriah a dah deuh zela, ram chhung buaina chungchang leh Foreign lama thurukte Central Sorkara hrilhtu a niin a pawimawh em em a ni. Tin ram chhunga buaina a awmin chumi hmuna Duty turin a tir thin a ni. Hetiang taka pawimawh si hi tunah chuan kan khawtlangah an awm tawhlo a, hmun dangah an sawn chhuak zo tawh a ni. AGRICULTURE DEPARTMENT :Kum 1962 atangin Gram Shevak an awm tana a,a hmasa ber chu Pu.Lalmawia (Zarkawt) a ni a. Kum 1964 vel atangin kum 1966 thleng Pu.Rualhneha a awm a. Chu hnu kum 1968-1969 ah Pu Ramengmawia, Demonstrator dah a ni, A.E.O hmasa ber chu Pu.H.Ramengmawia a ni. Kum 1996-ah Gazetted Officerah a kai sang a ni. He Department pawimawh tak hi ei leh bara kan intodelh theih na tura kawng hrang hranga hma la tu a ni a. He Department tel lo hian Ramin hma a sawn thei lo tluk a ni. Thlai chi leh Lei thate a sem a. Tin, Rannung thahna damdawite nen lam a ngaihtuah a ni. Tin, tlangpang Terrace atana siam nan te, luikamzawl leileta siam nan leh tui kawng siam na atante sum tam takin loneitute a pui thin a ni. Heti taka pawimawh hi kan khawtlangah hian thawktu awmte pawh hmun dangah an sawn avangin Field Worker pakhat chauh a awm tawh a ni. Quarters leh Godown-te neia awm thin kha tunah chuan Quarters pakhat chauh a awm tawh a .Sr. Gram Sevak pakhat in a enkawl mek a ni. Tunah hian Sorkarah ti lian leh tura nawr mek a ni.

38 SERICULTURE DEPARTMENT :He Department hi kum1986 September-ah Demonstrator rawn dahin kum1998 thleng a awm a. He Department hi kan hriat angin Silk Pangang khawi lam buaipuitu a ni. Pangang chaw Thingtheihmu hmun/huan pawh zau tak a nei a, tun thlengin he huan hi an la hauh a ni. Mahse thawktu an awm tawh lo. Tumah an awm tawh lo!! He Department hi eizawnna atana tha leh hahdam a ni a. Kan intih hmuh loh vang chauhva Silk Pangang khawi hi kan ti lo niin a lang. Tun NLUP-ah pawh hian a tui mite tan he eizawnna hi in tih hmuh ila a duhawm khawp ang. Sub-POST OFFICE :He Department Pawimawh tak hi ni 7.81980 khan hetih hun laia Dak Superintendent Pu.Lalmungan ropui takin a rawn hawng a ni. Postmaster leh Staff-te pawh an awm nghal vek a ni. Tuichangral bialah kan khua hi Sub-Post Office awmna hmasa ber a nih bakah, kan khua mai nilovin khaw chhehvelte pawhin an chhawr em em a ni. E.Lungdar Pin Code -796370 a ni. A hnuaia mite hi Postmaster a lo awm tawhte an ni:1. Pu.Zaithanmawia 2. Pu.Lalzara 3. Thangdailova 4.Pu.Lalhmingliana 5. Pu.Thanzauva 6. Pu.R.Lalmuankima 7. Pi.Lalmuanpuii 8. Pu.R.Lalmuankima 8. Pu.Ramthianghlima HEALTH DEPARTMENT :Tuna kan Damdawi In dinhmun sawi hmain rambuai hma atanga kan khawtlang sawi hmasa ila. Kum 1963 atang khan Auxilliary Nursing and Midwifery(ANM) Pi.Lalhuthangi Sailo, Sialsuk khua chu a lo awm tawh a. Rambuaiah khan an khaw lamah a haw a, kan nei ta lo vang vang a ni. Pi.Zaichhungite an rawn awm veleh a ni. Chumi hnu kum 1974 vel atang khan Pu.Darringaia a rawn awm leh a, hetih lai hian Pi.Zaichhungi hi ala awm tho a ni. Tin, Pi Aichhungi (SN) pawh 1973 kum bul atang khan a rawn awm veleh a ni. Tuna kan Damdawiin SHC/PHC lo pian thlengin Damdawi lam thiam chu an lo awm ve nual tawh a ni. Tuna kan Damdawi In lo pian dan chu a tawi zawngin sawi lo tun ila. Kum 1978-a President Rule a kan awm chhung rei lote, thla 6 chauh chhung khan Damdawi In leh Outdoor chu kan sa zo lo deuh va. A chhan chu kan duh that lutuk vang a ni. Hetia President Rule a kan awm chhung hian hetih laia Health Director P. Arora leh Pu.Lalkhama, IAS-te duhsaknain Buarpui biala Bunghmuna PHC awm tura Pu.Thena Ministry-in an tih kha kan khuaah hian sawn tura hma lak a ni. Vanduaithlak takin kan sak zawh hma leh hawn hmain P.C Ministry chu a lo piang leh a kan thil tum chu a thelh ta ni. Mahse, Subsidiary Health Center ni turin hetih laia Health Minister Pu.Rosangan min hawn sak ta a, a ni rual hian Pu.Thangdailova, Civil Surgeant pawh a rawn tel a ni. He Damdawi In kan sak hian kan sawi hmaih thiang loh leh kan hriat reng tur chu, a sakna tha, chak, sum zawng zawng hi mipui thawhkhawm vek a ni tih hi. Hetiang hian kan tum tak pha lo mahila SHC kha kan neih hma phaha a lawm awm em em tho a ni. Tunah chuan SHC atangin PHC-ah hlan kai a ni tawhin, a Building pawh Cement Concrete a sak mek a ni a. Tuna kan Sorkar duhsakna avangin khum 30 awm theih tura tih a ni a. Amaherawhchu, khum 10 awm theihna tura hma lak phawt a ni a, a tul dan a zira tihlen leh tura ruahman a ni. A hnuaia mite hi Doctor lo awm tawh te an ni : 1. Dr.Saikhuma 1979-1982 2. Dr.James Thanzama 1982-1985 3. Dr.Laltinchhawna 1985-1988 4. Dr.Lalramliana 1988-1992 5. Dr.Hmingthanmawii 1992-1999 6. Dr.Dorris Lalnunmawii 1999-2000 7. Dr.Lallawmkimi 2000-2003 8. Dr. Zonunsangi (Tepuii) 2003-2006 9. Dr.Hmingthanmawii 2006-2008 10. Dr.Malsawmsanga 2008- till date

39
E. LUNGDAR-A ZIRNA SCHOOL TE V. Lalrinmawia Kum 1911-ah Lal Thangburha Sailo s/o Kairuma E. Lungdarah a kai a. Thlawhhma an la nghal a. Mautam kum a ni a, tam avanga sorkar tanpuina nen tluangtein an khawsa chho zel a. Chuta tang chuan mei mit lovin tun hi a lo thleng ve ta a ni. Mizoramah Missionary ten School min dinsak a. Lower Primary exam pawh 1903-ah neih tan a ni a. Chuta tanga kum 20 naah E. Lungdarah pawh school kan lo nei tan ve ta a ni. Chuta tanga khawtlanga School hrang hrang lo than chhoh dan sawi ila. 1. PRIMARY SCHOOL - I : Kum 1922-ah Primary School neih tan a ni a. School hmun chu Pu. K. Thangchhuaka kawt zawk vel, Zion venga mi hi a ni. Mission school a ni a, zirlai pawh an tam lo. ZIRTIRTU :(a). Ztu. Khuanga (1922 - 1924 ) : Zirtirtu hmasa ber chu Ztu Khuanga a ni. Kum 1924-ah Lower Primary passed pahnih a nei a, chungte chu - (i) Thangzova (ii) Rodanga te an ni. Rodanga hi Ztu Khuanga fapa a ni a, Thangzova hi Pu. Biakchhinga (Ex-VCP) pa hi a ni. Anni hi E. Lungdar khaw lehkha thiam hmasa an ni ta a ni. Kum 1925-ah Ztu Khuanga chu Leng Primary School-ah a in sawn a, zirtirtu nei lovin kum 5 lai awm a ni leh ta a ni. (b) Ztu. Tawna (1930 - 1936 ) : Kum 1936-ah Ztu Tawna a lo awm ve leh a. Khawtlang tana thahnemngai mi, Kohhranah a puipa leh Zaipawl hruaitu a ni.Ziak leh chhiar pawh thiam mang lo nula leh tlangval zaipawlte Haleluia Chorus a sap hlain bel takin a zirtirin an sa thei a ni. Revd. Chuauthuama BA, BD, M Phil., hi Ztu Tawna fapa a ni. Ztu. Tawna chu Kelsiha awm tura tih a ni leh a. Upa Kawlkhuma sawi danin heng mite - Kawlkara, Kawlkhuma, Kaichhunga, C. Vanlala, T. Lalauva leh Lalchuana te hian an chhungkuain Kelsihah chuan an zu hruai a, Kelsih Zirtirtu Dengruma hi E. Lungdara awm turin an rawn hruai haw ve leh ta thung a ni. Kum 1932-ah Ztu. Tawna pui tur hian Ztu. Pabuka a lo awm bawk. Pa nelawm, tawngkam mawi leh ngaihnawm thiam mi a ni. (c) Ztu. Dengruma (1937 - 1941) : Ni 11.1.1937-ah Ztu Dengruma chuan School a tan ve leh a. Ani lo awm tirh hian E. Lungdarah YLA (Young Lushai Association) din a ni a, amah hi President hmasa ber a ni. Kohhranah pawh a puipaah tangin Sunday School Superintendent a ni reng thin. Zirtirtua a lo awm kum fur laiin pawl thum naupangho Lalchhawna, Rangliana, Thangkhuma, Liansata te chu Vangtlang khaw zirtirtu Darliana (F. Lalremsiama Ex MLA Pa) hnenah Revised Sankey bu hawh turin a tir a.Naupangho chu Riangtleiah riak chhovin a tukah Vangtlang chu banin hlabu chu an hawh ta a ni. Hetih lai hian khaw kar kawng a la chhe hle. Ztu. Dengruma hun chhung hian Lower Primary passed an awm ve ta nual a ni. Kum 1941 thlengin a awm a, Zirtirtu R. Chhunlianan a rawn thlak ve leh ta a ni.

40 (d) Ztu. R. Chhunliana (1942 - 1978) : Kum 1942ah Ztu R. Chhunliana a lo awm ve leh a.Ani hi a pension 1978 thleng a awm ta a ni. A lo awmtirh lai vel 1942-ah Zawlbuk thiah a ni a, chumi chak hlui chuan School building pawh sak a ni. Pu. Chhunliana hian school Diary fel takin a vawng a. School tan atanga hun hman dan tlangpui leh khawtlanga thil thleng pawimawh te - Inneih, lo hal leh mitthi awmte a ziak lang thin a. Heta tang hian khawtlanga thil thleng pawimawh leh chhinchhiah tlak tam tak a hriat theih a ni. Kum 1966-ah rambuaiin min chim a. Rambuai avangin sipaiin school chu Office ah an luan ta a. Ni 16.11.1966 atangin Ni 6.2.1998 thleng an luah ta a ni.School hmun pawh sawn a ni ta a. Ram leh inluah man compensation pawh hmuh a ni lem lo. Ram buai avangin kum 1968-69 ah Leng, Sailulak leh Mualchengte Lungdarah khawm an ni a. School naupang leh Zirtirtute pawh P/S I ah hian an bet ve ta vek a ni. Ztu. Chhunliana chu 1978-ah Pension in a chhuak a, a chhuah hnuah K. Thangvela Headteacherin a awm a. Pu. K. Thangvela pawh chu kum 31 May 1998-ah Pension in a chhuak ve leh a. A ni hnuah hian Pi. Laithangpuii Headmistress ah a lo awm ve leh ta a ni. . E. Lungdara hmeichhe pawl thum passed hmasa ber pahnih te chu Ngurchhingi Sailo leh C. Hmingliani te an ni. A dintirh atanga he schoola a ngheta Headteacher lo ni tawh leh tun dinhmuna thawk mekte chu :S/No. Name Designation Term 1. Ztu. Khuanga Headteacher 1922 -24 2. Ztu. Tawna Headteacher 1930 -36 3. Ztu Dengruma Headteacher 1937 -41 4. R. Chhunliana Headteacher 1942 -78 5. K. Thangvela Headteacher 1980 -98 Tuna thawk lai mekte chu :S/No Name Designation 1. B.Laithangpuii Headmaster 2. C.Rodinthari Teacher 3. R.Lalmuanpuia Teacher 4. B.Lalzirtira Teacher (SSA) 2. PRIMARY SCHOOL - II : E. Lungdar Primary School II hi Ni 16.1.1970 ah P/S I atangin a indang a. Tuna awmna hi Zion Veng hnuai lamah a ni a, tunhma chuan helai veng hi Leithum veng tih a ni. A dintirh atanga kum 2009 thlenga Lower Primary Passed tawh hi mi 773 an awm tawh a. Mi 4 in scholarship an hmu tawh bawk. Mi 2 in zoram pum huapa Science & Mathematics ti tha lawmman an dawng tawh a ni. (a) Merit Scholarship hmu tawh te :i). C. Lalchungnunga s/o C. Lalruma kum 1977-ah ii). Saingurpuia Sailo s/o Saizama Sailo kum 2002-ah iii). Lalkhawngaihi d/o B. Pahnuna kum 2002-ah iv). Laldinpuii d/o HC Lalngaia kum 2002-ah (b) Science & Mathematics-a lawmman hmu tawh te :i) Ruthi Malsawmzuali d/o Kananthanga Kum 2003-ah ii) Eric Hmingthanzuala s/o T. Rangkunga kum 2002 -ah

41 A dintirh atanga he school-a Headteacher lo ni tawh leh tuna thawk laite chu :S/No. Name Designation Term 1. C. Lalruma Head Teacher 1970 - 88 Tuna thawk lai mekte chu :S/No 1. 2. 3. 4. Name C.Sawidawla K.Hmingthanzauva Lalawmpuii C.Zairemthanga Designation Headteacher Teacher RCCE Teacher SSA Teacher

3. PRIMARY SCHOOL - III : E. Lungdar Primary School III hi kum 1969-ah P/S I atangin a lo in dang ve leh a. A dintirh laia thawktute heng mite hi an ni. i). Kawlkhuma HeadTeacher ii). Denghrima Teacher iii) Lalhmangaiha Teacher iv) B. Laithangpuii Teacher He School hi hmun hrang hrangah sak a ni tawh a. An School sakna hmun te : 1. Tuna E. Lungdar kohhran Ramthar Centenary Hall hmun. 2. Tuna Health Department in Sub-Centre an neihna hmun 3. Tuna Soil Department quarter kawt zawl 4. Tuna Pu. Rangkhama kawmthlang. Kum 1988-ah Pu. Kawlkhuma Headteacher chu Pension-in a chhuak a. Chu mi hnuah Pu. Chhiarkima Senior Teacher PS II ami chu kum 1989 ah Head Teacher in a awm a. Pu. Chhiarkima chu May 1992-ah Voluntary Pension-in a chhuak ve leh a. Sorkarin Comprehensive School a buatsaih angin PS I leh PS III chu Govt M/S I ah a infinkhawm a. Kum 2002-ah a indang leh a. Kum 2003-ah Pu. F. Lalnuntluanga chu Headmaster-ah dah a ni a. Ani hi kum 2006-ah Voluntary Pension in a chhuak ve leh a. Kum 2008 March thlaah PS I nen an infin ve leh ta a ni.Tunah chuan Primary School-III hi awm tawh lovin, Primary School-I ah an in chhungfin vek tawh a ni. 4. MIDDLE SCHOOL - I : Kum 1962, January ni 16 ah Private in Middle school din a ni a. Luh tirhah hian Class IV-V hawn a ni a, naupang enrolment chu 66 a ni. Kum 1963 ah class VI hawn belh leh a ni a, enrolment 110 an ni. Kum 1963-ah chuan Deficit-a hlan kai a ni a. Grant Rs.300/- per month hmuh a ni. School hmun hi khaw lu lam Mu beng kah thlakna tlangah sak a ni Kum 1966-ah ram a buai a. Ni 15.11.1966 (Tues) tlaiah India Sipai 11GR platoon khat an lo lut a. Tlang leh field velah awmhmun an khuar a. Chuta an awm chu chumi zan dar 12 : 00 hnu lamah MNF Sipaiin an rawn kap ta a. School pawh chu Sipaiin an luah avangin hemi kum hian kal chhunzawm theih a ni ta lo a ni. Kum 1967-ah School tan leh a ni a. Kum 1969 kum tir lamah Sipai ration thlaktu thlawhna Laiawngin buhfai leh dailuah a rawn thlak a. Dailuah bag 12 tel khawmin School chung chu a rawn deng ta a. School building a deng chhe vek a. A kawmthlanga PS I chu saiip lumin a deng bawk a. Biak Inah leh Lalmawia Sailo Inah School kal a ni a. Chumi hnuah School sak that leh a ni.

42 Ni 1.1.1970 atangin Sorkar School a lo ni ve ta a. Khawtlang mi pawimawh leh School naupangten sorkar School anih lawmna hlim takin hman a ni. School dintirh atanga Headmaster leh tuna thawk mekte chu :S/No. Name 1. H. Hranghleia 2. DJ Kapliana Qualification Designation Term Remarks I.A. Headmaster 1962-99 Retired B.A. B. Ed Headmaster 2000-06 Transfered Tuna thawk lai mekte chu :S/No 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Name B.Lalchhuanliana Lalrinsangi Zahnemi K.Lalbiakhlui Robinson RT Zuala H.Roliana Lalzidinga T.Lalzarmawia Designation Headmaster Incharge Teacher Hindi Teacher. SSA Teacher. Computer Instructor. WE Teacher. IV Grade. IV Grade.

MSLC EXAM RESULT :MSLC Exam hi hun engemaw chen Class VI ah neih a ni a. Hun engemaw atangin class VII thleng Middle School ah a beh avangin MSLC pawh Class VII ah neih a ni leh a. A dintirh atanga 2009 thlenga MSLC passed tawh zat chu 853 an ni. 5. MIDDLE SCHOOL - II : Kum 1973-ah mi thahnemngaiten Middle school II-na din an duh a. VC ten Public meeting kovin mipui ngaihdan an la a, mipui duhdan ang takin kum 1973-ah Private Middle school din a lo ni ve ta a ni. Zirtirtu atan pawh college kal lai atangin thawk tur ngaihtuah nise tih a ni a. A dintirh a thawktute heng mite hi an ni. (1). R. Thanzuala Headmaster (2). V. Lianenga Teacher (3) C. Vanlalmuani Teacher (4) B. Dengmura Hindi Teachers Managing Committee:A dintirha Managing committee te chu heng mite hi an ni Chairman : Pu. C. Dengliana, VCP Vice Chairman : Pu. R. Thangluaia Secretary : Pu. R. Thanzuala Headmaster Treasurer : Pu. B. Hungliana Committee memberte :(i) Pu. Lalchuana (ii) Pu. T. Thanhranga (iii) Pu. Chalhnuna (iv) Pu. Kapdaia (v) Pu. Khuanglawma (vi) Pu. Lalzika (vii) Pu. Hniarpuma (viii) Pu. Kaihranga School luhtirh ni :Ni 16.2.1973 ni hian Managing Committee aiawh in Pu. T. Thanhranga leh Pu. R. Thangluaia ten School an tan pui a. School building hi tuna field No I chungah hian sak a ni.

43 School hawn tirhah recognition hmuh nghal a ni a. Kum 1975 ah Grant In Aid hmuh a ni a. Dt. 1.3.85 ah Deficit ah hlan kai a ni leh a. Dt. 1.1.1994-ah Sorkar school ah hlan a ni ta a ni. Sorkarin Comprehensive a siam angin Dt.18.5.1992 ah High School nen infinin High School-ah an bet a. Dt. 1.1.1994-ah Sorkar school a lo nih tak avangin Pu. V. Lalrinmawia BA, B.Ed Senior Teacher Govt M/S I a mi chu Headmaster atan dah a lo ni ve leh a. Ani hian Dt 1.8.1996-ah a hna hi a thawk tan a. February 2007 khan Pension in a lo chhuak ve leh ta a ni. INDAN LEHNA :January 20, 1996(Sunday) zingah vanduaithlak takin High School Office a kang a. Thelh rual lova a kan fai vek avangin school record leh document pawimawhte a kang ral vek a. Chumi denchhen chuan khawtlang roreltu V/C te, YMA leh MHIP hruaitute leh Staff ho chuan Middle section chu Building hrana awm leh zawk tha in a hria a. School sakna hmun tur pawh VC ten Pu Lianchhunga in hmun an lei a. Chutah chuan sorkar atanga Grant awm ang angin building thar sak a ni ta a. Tichuan Dt, 10.6.1999-ah High School atangin an chhuak leh ta a ni. MSLC EXAM RESULT :High School Office kangah School record te a kan ral vek avangin a dintirh atanga MSLC exam passed tawh zat a hriat theih ta lova. Kum 1995 atanga hriat theih chinah (1995-2009) thlenga MSLC passed tawh zat chu mi 293 an ni. THAWKTUTE :- School dintirh atanga Headmaster ni tawh leh tuna thawklaite :S/No. Name Qualification Designation Term Remarks 1. Lalrinmawia BA, B.Ed Headmaster 1996-07 Retired Tuna thawklai mek te chu :S/No Name Designation

1. R.Thanzuala Headmaster Incharge. 2. C.Vanlalmuani Teacher. 3. C.Laltluanga Teacher 4. F.Vanlalthlira Teacher. 5. K.Rozingpuii Hindi Teacher. 6. B.Thangzama SSA Teacher. 7. Zodingliana IV Grade. 8. R.Hrangvunga IV Grade. 6. GOVT HIGH SCHOOL :Kum 1964 ah Private High School din a ni a. Community Hall ( Tuna Venghlun Kohhran SS hall hmun hi) chu luah a ni a. A bul maia Pu Thangirha pum chhawng chung zawk chu office atan luah a ni. Thawktute :(i). Chalhmingthanga, BSc Headmaster (ii) Ngurchhingi BA Teacher (iii) Lalsanga IA Teacher Kum 1965-ah Pu. K. Hawla Sailo BA(Hons) chu Headmaster atan lak a ni. Kum 1966 ram buai avangin zirtirtu hmun dangah an awm a, School chhunzawm theih a ni ta lova.

44 DINTHAR LEHNA :Kum 1970-ah din thar leh a ni a. Pu. Lalbuaia A.O. leh VC te thahnemngaihna avangin din thar leh a ni a. Chuta thawktute chu heng mite hi an ni. (i). Rizapliana BA Headmaster (ii). Mangchhuana Sailo BA Teacher (iii). Lalthlamuana BA Teacher Kum 1972-ah Deficit-ah hlan kai a ni a. Headmaster Rizapliana chuan AO hna a zawm avangin Rev. Salkhawliana MA, BD chu Headmaster incharge in a awm a. Kum 1973-ah Pu. J. Laldula Sailo BA (Hons), B. Ed chu Headmaster in a lo awm ve leh a. Ani hian a pension thleng (2000)in School hi a enkawl a ni. Dt.1.12.1991-ah sorkar School a lo ni ta a. Kum 2001 atangin HSLC exam centre-ah hman a ni. Centre huam chin Schoolte chu heng tehi an ni - (i). Mualcheng High School, (ii). Leng High School, (iii). Sailulak High School. Sport lamah State/District level-ah lawmman pakhatna dawng fo tawh a ni a. Comprehensive avangin Middle School II nen ni 15.8.1992 ah an infin a. Middle section chu building hran neiin Dt. 10.6.99 ah an chhuak leh ta a ni. Kum 1996, Jan 20-a office kang chu Headmistress K. Zoramchhani hunah sak that leh a ni a. NEC atangin Computer 10 an dawng bawk a, an phuisui tan leh ta. RESULT :HSLC Exam-a passed mi engemaw zat an awm ve tawh a. He School atanga chhuak hi sorkar mi pawimawh leh Kohhran hruaitu tam tak an awm tawh a ni. Matric First Division a passed hi an awm ve nual tawh a, heng mite hi an ni. Sl/No. Name Kum 1. K. Laldingliana 1982 2. C. Thangrikhuma 1982 3. H. Laltanpuia 1988 4. R. Tlangtimawia 1989 5. Lalthlanga Chawngthu 1989 6. Joseph Lalhmangaihzuala 1990 7. H. Lalrampari 1991 8. R. Lalmuanchhana 1996 9. Vandailova 2002 10. R. Laltlanchhungi 2007 11. R. Lalnuntluangi 2009 12. Lalnunpuii 2010 13. Rampanzela 2010 A dintirh atanga kum 2010 thlenga Matric (HSLC) passed tawh zat hi mi 476 an ni. HEADMASTER LO NI TAWH TE : S/No. Name Qualification Term Remarks 1. Chalhmingthanga B. Sc. 1964-65 Transfer 2. K. Hawla Sailo B.A. (Hons) 1965-66 Transfer, 3. Rizapliana BA 1970-72 Resigned 4. Sakhawliana MA, BD 1972-73 Resigned 5. J. Laldula Sailo BA (Hons) B. Ed 1973-00 Retired 6. K. Pakunga BA, B.Ed 2004-04 Transfer 7. K. Zoramchhani B. Sc, B. Ed 2004-05 Transfer 8. Vanlalrawna BA, B. Ed 2006-07 Transfer 9. B. Thantluanga BA, B. Ed 2007-08 Retired 10. C. Bawizuala BA(Hons), B. Ed. 2008Retired

45 Tuna Staff thawk lai mekte chu :S/No Name Designation 1. R.Chalhmingthanga Teacher. 2. Salai Chanuk Teacher. 3. H.Laltanpuia Teacher. 4. J.Lalhmangaihzuala Teacher. 5. Siamkima Teacher. 6. V.Lalhmingmawia L.D.C. 7. V.Lalfakzuala IV Grade. 8. V.Zomuana IV Grade. 7. ENGLISH MEDIUM SCHOOL :Zirna School pangaia chhuakte hi College-ah English-ah an chak lo deuh va hraitna hi zoram pumah sawi a ni a. Chutianga thlirna atang chuan English Medium School din hi intihhmuh a ni ta a. Chu chuan thingtlang khaw kilkhawr deuh pawh a kang kai zel a. E. Lungdar ah pawh English Medium School din a lo ni ve ta a. Chutiang School chu heng te hi an ni. (I). CAMBRIDGE ENGLISH MEDIUM SCHOOL : He School hi Pu K. Lalngaizualan February 3,1995 ah khan a din tan a. Nursery atanga class VII thleng hawn a ni. MESLC exam pawh tum hnih an face hman a, mi 2 in an passed a ni.Building pawh neiin kum 5 dawn a ding a. Engemaw avangin kum 2000 ah a ti tawp leh ta a ni.Permission neia English Medium School din hmasak ber a ni. (II). BLOOMING ENGLISH MEDIUM SCHOOL : Khawtlang, ram leh mimal tan pawh hmasawnna a nih beiseiin Pu. C. Biakthuama te nupa chuan kum 2000 April Ni 1 ah he school hi an din a. An motto chu OMNIA VINCIT AMOR ( Love Conquered Everything) tih a ni. Tunah hian class VII thleng hawn a ni. School building pawh anmahni ram chhungah Damdawi In kawng thlangah tha tak an sa tawh a ni. Thawktute :He School enkawl tur hian Pu. EL Sanglom Amo chu Principal ni turin an ruai a. Thawhpui dangte nen thahnemngai takin an thawk a. Private School anih avangin thawktu nghet an awm hlei thei lova. A dintirh atanga 2010 thleng hian thawktu 28 an awm tawh a ni. BOARD EXAMINATION (MESLC) :Kum 2008 atangin MESLC exam an nei tan ve a. He mi tum hian Class VII zirlai mi 16 in an exam a, an result chu hetiang a ni. No. of appeared 16. Distinction 1 I Division 4 II Division 3 III Division 7 Failed 1 No. of Passed 15 Passed Percentage 93.75% Mi 2 in Science, Hindi leh General Knowledge ah Letter an hmu a. Serchhip District Top 10 ah Samuel Lalpektluanga s/o B. Lalhmunzawnga a lang phak bawk a ni.

46

Tuna he sikula thawklai mek te chu :S/No Name Designation. 1. EL Sanglawm Amo Principal. 2. Jesie Ramnunmawii Teacher 3. C.Vanlalhlimpuii Teacher 4. David Thuamngel Teacher. 5. C.Lalrohlua Teacher. 6. Haupu Haukip Teacher. 7. Lalbiakhluni Teacher 8. C.Lalhmuaka Teacher 9. Ngurhlunchhungi Sailo Teacher. 10. Thanghmingliani Teacher.
III).

PRESBYTERIAN ENGLISH MEDIUM SCHOOL : He School hi E. Lungdar Presbyterian Kohhranin kum 2003-ah an din a. Ram leh khawtlang tan te, Kohhrana mi tangkai leh chhawrawm an lo chhuah zel beiseiin he School hi din a ni. An Motto chu - The fear of the Lord is the beginning of Wisdom ( Lalpa tih hi finna bul a ni) tih a ni. Enkawltu Board tha tak awmin an la kal ve zel a ni. Nursery atanga class VII thleng zirna a ni.

RESULT :Kum 2008 atangin MESLC exam an nei tan a. An result hetiang a ni. 2008 2009 No. of appeared 8. 7 Distinction 1 I Division 4 1 II Division 2 1 III Division 1 2 Simple Passed 3 No. of Passed 8 7 Passed Percentage 100 % 100%

THAWKTUTE :Tuna he school-a thawklai mek te hengte hi an ni (as on 2010 June). S/No. Name Designation 0. Lalramnghaka Principal 1. Zorammawia Renthlei Vice Principal 2. C. Zoramsanga Teacher 3. H. Lianthangvunga Teacher 4. Engnghilhlova Teacher 5. H. Lalsangkima Teacher 6. R. Lalduhawma Teacher 7. Zonunthari Fanai Hindi Teacher 8. Lalnundiki Teacher 9. Lalfakzeli Teacher 10. Lalparchhingi Hindi Teacher

47 8. HIGHER SECONDARY SCHOOL :High School atanga Matric Passed ten awlsam zawk a an zir zawm theihna tur leh mahni inchhung lum atanga Maian bai hmeh chunga an zirna an chhunzawm ve theih nan , Khawtlang hruaitute, nu leh pate, Teachers Association leh khawtlang mipuiten Higher Secondary School an lo din ve leh ta a. Mizoram sorkar atangin permission pawh hmuh a ni a. (Vide Letter No. B. 11013/2/2001-DSE(EST) Govt. of MIzoram Directorate of Education) Managing Board Member hmasa ber hetiang hian siam a ni. Chairman : C. Lalhmunsanga, VCP Vice Chairman : C. Bawizuala, Teacher H/S Secretary : C. Sawidawla, Headteacher P/S II Asst. Secretary : F. Lianhnuna Treasurer : R. Thanzuala, Headmaster M/S II Fin. Secretary : VL Mawia Sailo Executive member mi 18 an awm bawk Dt. 15.2.2003-ah School hawn tan a ni a. A tirah High School Boys Hostel luah a ni a. FUND HMUH DAN : Committee in mipui hnen atang te, Sorkar hnathawk hnen atang te, Govt Department atang tea theih ang ang thawhkhawm chu bial insemin a la khawm thin a. Heng atanga sum hmuh chu School enkawl nan hman a ni. Tin, BADP atangin School sakna hmuh a ni a. Chumi sum hmang chuan Duta Chul tlangah building tha tak sak a ni a. Kum 2009 session atangin he in thar an luah ta a ni. He Sikula Principal lo ni tawh te chu :1). R.Ramtharnghaka M.A (PA). 2). Lalthanzuala M.A (PA) 3). J.Laldula Sailo. B.A (Hons) B.Ed. 4). K.Lalngaizuala M.A (Pol-Sc). THAWKTUTE :Tuna Zirtirtu thawklai mekte heng mite hi an ni. 1. Malsawmtluangzela, MA - Principal 2. K.Lalthangmawia, MA - Teacher 3. H. Lalremtluangi, MA - Teacher 4. Remlallawma, MA - Teacher 5. Laldintluanga, MA - Teacher RESULT :Kum 2004 atangin Class XII final (HSSLC) exam an nei a. Result hetiang a ni. Year No. of Appeared No. of Passed Pass Percentage 2004 12 1 8.35 2005 13 7 53.84 2006 2 2 100 2007 7 7 100 2008 13 10 76.92 2009 16 13 81.25 2010 19 17 89.5 Kum 2010 tir lamah School hming atan Hmingthangi Memorial Higher Secondary School tih hming a pu ta a.Lump Sum Grant (Rs. 150,000 per year) pawh hmuh a ni ve tan ta a ni.

48 LOCAL NEWS PAPER : Zotui 11 October, 2009 (Pathianni)-a MZP Sub Hqrs. in a tarlan danin kum 2009-a E. Lungdar zirna in hrang hranga School naupang Enrolment belhkhawm chu 763 an ni. CONCLUSION :Zoram pumah zirna tlahniam tih sawi a ni fo va, sawi tanna pawh a rei leh ta fu mai. Siamthat dan ngaihtuahtu tur Education Commission pawh kum 2009-ah sorkarin a siam ta a. Engtik lai vel atangin nge zirna hi a lo tlak hniam tak tih leh eng hun lai nen nge khaikhin tur tih te pawh ngaihtuah tham tak a ni. Ngaihdan hrang leh puh dan hrang hrang a awm thei ang. Chhan leh vang mal khat mai a ni thei lovang. Siamthat ngai lai apiang siam a la ni zel ang tih beisei ila. Department hrang hrang leh sorkarna chelhtute leh mipuite hian ram siamthat leh tihmasawn zelna turah mawh kan phur tlang tih hi thudik ding lai reng a ni a.

49

EAST LUNGDAR KHUAA PAWL PAWIMAWHTE CHANCHIN


- R.Chalhmingthanga Tuichangral-a khaw lian berte zing ami, Sailo lal THANGBURHA khua, kum 1911 atanga luah tan EAST LUNGDAR khuaa khawtlang leh mipuite tana Pawl pawimawh hrang hrangte hian chanchin an ngah hlawm hle a. Mahse hmun a renawm avangin an chanchin langsar leh a tlangpui deuh chauh kan tarlang den den thei dawn a, a ziaktu nih pawh a inthlahrunawmin insit a na hle mai. Tuna ding mek NGO pawimawhte atanga tanin tuna awm tawh lote pawh a theih angin kan hailang dawn nia. YMA : Hman atanga vawiin thlenga Mizo mipui, alian ate thliar lova tanpuitu, tuarte tuarpuia lawmte lawmpui thintu, kum 1935-a kan Missionary Sapten Young Lushai Association (YLA) hming pu-a Aizawl-a an lodin, a hnu deuha YOUNG MIZO ASSOCIATION (YMA) lo ni ta chu keini E.Lungdar khuaah pawh hian January ni 17, 1937 khan , khatih laia Zirtirtu Dengruma hovin Pu Thangbuta inah an din ve a. Hruaitu hmasa berte chu President Zirtirtu Dengruma, Vice President C.Dawngliana, Secretary C.Vanlalthanga, Asst.Secretary Thangbuta, Treasurer Khuanghnawka, Fin. Secretary Rualhleia te an ni. A din tirh atanga hun engemaw thleng khan Biak In enkawl (Chowkidar hna) leh Zaipawl thlengin YMA hian a keng vek thin. Kan khawtlanga YMAin hma alo lak thinna pawimawh leh langsarte chu Mo lawm, Sipai chhutti leh milian kawm, Buh kham neite chawimawi, Tuikhur leh Thlanmual enkawl leh chhiatni thatni-a hma latu leh hruaitu nih te hia ni reng thin. Hun lokal zela hma lakna danglam hret hretah pawh khing thil pawimawhte khi keng tel zelin, Mizoram puma YMA-in Kumpuan a buatsaih Faina, Ram ngaw leh Nungcha humhalh, Zirna uar, Khawtlang Nun Siamthat leh Ruihhlo Dote hmangin kan khawtlangah theihtawpin hma a la thin. A hma lakna langsar ber Retheite chhawmdawl leh chhiatni-thatni-a a hmalakna hi khawtlang mipuite tan a chhenfakawm hle a ni. Kum 1979-ah Branch YMA hnuaia din JUNIOR YMA pawh kha, hruaitu hmasa (President Pu T.Darluaia, Secretary Tv. C.Rokima leh an thawhpui hruaitu dang) ten khawchhunga naupangte ho-khawmin, JYMA ram bil enkawl bakah Thlanmual leh Community Hall thutthleng enkawl hna tangkai takte an thawk thin. Junior YMA hi a hming thlakin YMA CHHANG tih a ni zui ta a. Mizoram buai hma khan tuna Venghlun Sande Sikul Hall hmunah hian, khatih laia Lungdar Lal Pu Liansailova leh Pu Chhunbura (MDC)-te hma lakna azarah sorkar atanga cheng 5000 an hmuh hmangin YMA Hall tha tak, kan hruaitu hmasaten an lo din tawh a. Mizoram buaia a lo chhiat tak hnu khan, hruaitu kal zelten kum 1984 khan YMA Library-cum-Museum an lo din leh tak chu vawiin thleng hian YMA bil tan chauh ni lovin, department-te leh khawtlang tan a tangkai takzet a ni. Hruaitu hmasaten YMA PARK an lo din pawh hi vawiin thleng hian kan khawtlang tan boruak tha leh ruahtui min petu tangkai tak a ni zui zel a nih hi. Branch YMA hian a member thalaiten lehkhabu chhiar tur tha an hmuh theih nan Library changtlung tak, lehkhabu tangkai sangsarih zet awmna chu nung takin a enkawl mek bawk. Kum 1992 atang khan Branch YMA hian ama pual Kartin Chanchinbu ZOTUI chu vawiin thlengin a chhuah thin a, Mizoram pum huap pawhin he chanchinbu hian lawmman dawng tawhin, khawchhung leh hmundanga awmte tan chanchin inhriat tawnna tha leh tangkai tak a ni reng a ni. Kum 1997 khan Mizoram pum huap YMA GENERAL CONFERENCE chu E.Lungdar-ah hian hneh taka thlen a ni a. Khawchhia leh kalkawng nal leh diakah Palai lokalte tanpuiin Branch YMA member te leh khaw thenawmte thleng pawhin an buai hle naa, thawhhona leh inpumkhatna tha a rawn thlen hlauh a ni. Branch YMA hi Tuichangral Group chhunga Branch lian ber niin member 1700 zet an awm a. Khaw chhung hi Section panga Saizahawla Section, Neuva Section, Khuangchera Section, Vanapa Section leh Taitesena Section-ah te then niin, memberten mahni Section chhung bakah an insuihkhawmna Branch tan thahnemngai taka an thawk vek thei hi khawtlang tan a hlu em em a ni.

50 MHIP : Mizoram buai hma, Mautam tam lai khan E.Lungdar khuaah hian Pu Bawnthanga(ADC) hovin MIZO HMEICHHE TANGRUAL PAWL tih hming puin kan khaw chhunga hmeichhe hruaitu hmasaten hmeichhiate tana Pawl pawimawh tak an lo din a. President hmasaber Pi Tlauhnuni niin Secretary hmasaber chu Pi C.Lalawmpuii a ni. A Pawl hming hi thlaka MAHILA SAMITI tia an vuah leh tak chawi hian Venghlun leh Bazar inrina kawr pawh hi Samiti Kawr tih a ni zui ta reng a nih hi. A memberte Mizo vek an nih vang nge, Mahila Samiti tih chu kum 1976 atang khan tun thlenga a hming ni ta MIZO HMEICHHE INSUIHKHAWM PAWL (MHIP) tih hi a Pawl hming atan hman a ni ta a. He hmeichhe Pawl hian hmeichhiate hmakhua atan nasa takin hma a la a. Tunah hian khawtlang leh ram hruaitute tanpuina azarah MHIP In tha tak, cement concrete hial an nei ta hi a ropui khawp a ni. Mizoram pum huapa kumpuan an neih thinte chu branch MHIP hian nasa takin a bawhzuiin hma a la thin a. Hmeichhiate hmakhua leh an hamthatna atan te, inneih ni leh nupa karah te, mipa te laka harsatna an tawh theihte laka invenna bakah hmeichhe zinga harsatna leh vanduaina tawkte tan theihtawpin hma an la chho reng a. Tuna BSNL ten Quarters atana an hman mek Handloom In kan tih mai pawh hi MHIP hruaitu hmasate hma lakna atanga lo ding chho a ni. Khaw chhunga Committee peng hrang hrangah Branch MHIP hruaitute hi Mizo upaten a serh zinga a mei ang an lo tih thin ang mai khan an pawimawhin an tangkai reng a ni. MUP : Kum upa lamten anmahni hmakhua atana hma an lak ve-na leh midangte tana an tangkai ve theih dan tur te thlira an thawhhona Pawl pawimawh tak hi atir chuan ZORAM UPA PAWL tih a ni thin a. E.Lungdar khuaah hian he upate pawl pawimawh tak hi October ni 25, 1981 khan din a ni a. President hmasa ber Upa K.Kawlkhuma niin, Secretary chu Pu Thangluaia a ni. Hemi hnu hian a hming hi thlakin MIZORAM UPA PAWL (MUP) tih a ni ta a ni. Khaw chhung laili taka YMA In atana hman thin chu tunah hian MUP IN alo ni ta a. Kum upa lam an nih avangin thalaite angin langsar leh kawng tinrenga inhmang vek remchang lo an nihna chin awm mah se, E.Lungdar Branch MUP hi khaw chhungah chauh ni lo, Area MUP-ah a sulsutu ber an niin, kan khaw chhehvel khaw dangte huikhawm leh thawhpuina kawngah te, Mizoram huapa Conference leh an Kumpuan bawhzuinaah te, an Member thite sun leh ral thu-ah te an inpein hma an la tha hle a. Khawtlang huap Committee peng hrang hrangah a pawimawh berte zing ami an ni reng a ni. Kum tin MUP day hi phur leh hlim takin an hmang thei zel a, khawtlang uaptu leh roreltute finchhuahtu Pawl pawimawh ber zing ami a ni. E.Lungdar hi Area MUP Hqrs. a ni a, Area President hmasaber chu Pu K.Kawlkhuma niin, Secretary hmasaber Pu C.Laiawrha a ni. E.Lungdar khawchhung hi Unit hnih a then a ni. He Branch MUP hian January ni 16, 2008 khan Library-cum-Museum hawngin, an Run-ah hian Mizo pi pu thilhlui chi 90 zet te, lehkhabu tangkai 933 leh TV lian dahin tangkai takin an hmang reng a ni. MUP Branch, E.Lungdar-ah hian Mamber 292 an awm mek. LUNGDAR GAMES & SPORTS ASSOCIATION (LGSA) : Khawtlanga thalaite infiamna lama hma latu LGSA hi E.Lungdarah hian November ni 16, 1969 atang khan mumal taka din a ni a. President hmasa ber Pu B.Thanhawla niin Secretary Pu C.Lalbiaktluanga a ni. Khaw chung tlangah Mizorama football ground chhuanawm berte zing ami ni phak an siam a. Mizoram buai khan he playground hi sipaiin an luah tak avangin khawchhungah Football Ground puitling tha tak an din leh a. Sorkar hotute zarah Indoor Stadium leh Table Tennis Hall tha tak siam a ni bawk. Sports Item (discipline) hrang hrangah E.Lungdar GSA hruaitute hma lakna a fakawmin, infiammi tam tak an chherchhuak tawh a, State level, District leh Block level-ah te lawmman ropui leh khawtlang tana chhenfakawm tak tak an lo hlawhchhuak fo tawh a ni. Lungdar-ah hian inkhel ropui tak tak- Mini Olympics leh Sikul level hrang hrang sports pawh vawi duai lo an buatsaih tawh a ni. VILLAGE DEFENCE PARTY (VDP) : Rukruk leh sualna kawng danga khawtlang leh mipui tiralti thei sualna kawng hrang hrang laka mipui vengtu leh humtu pawl pawimawh tak VDP hi khawtlang tana Pawl pawimawh berte zing ami a ni a. President hmasa ber Pu C.Lalbiaktluanga, Secretary Pu C.Lalhranga te leh an thawhpuite an ni. Athim avar sawi lova mipuite tana in hmang leh inpe thei reng VDP te hi member tlemte chauh ni mah se, Mizoram sorkar leh Police te pawhin an hna thawh that avang hian lawmman leh hmanrua nen an thuam fo thin. VDP hian ama pualin khawchhung hmun laili takah In tha tak a nei. Vawiin thleng hian khawchhung vawnghimtu pawl pawimawh tak a ni reng a ni.

51 LUNGDAR TEACHERS ASSOCIATION (LTA) : E.Lungdar khaw chhunga zirna in hrang hranga thawktu ten June ni 6, 1972 khan he Pawl pawimawh tak hi an din a. President hmasa ber Pu J.Laldula Sailo (H/S Hdm) a ni a, Secretary Pu V.Lalhmangaiha a ni. He Pawl hian a innghahna atan Nisi Dominus Frustra (Lalpan in a sak loh chuan a satu chu a thawkrim thlawn mai a ni) tih an hmang a. Naupangte zirna lama hma an sawn theihna tura hma lak dan tur te, thawktute infuih tharna te, an member zinga tuarna leh lawmman tawkte hnena thilpek nena in tawiawmte an hmalakna a ni reng a. Tunah hian member 60 vel zet an ni. SANITATION COMMITTEE : He Committee pawimawh tak, khawtlang faina leh hriselna atana hma latu hi tun hma fe atang khan alo awm tawh thin nain, mumal taka a kalna chu 1985, Pu B.Hungliana VCP lai khan khawtlang roreltuten an din a ni a. President hmasaber chu Pu H.Zaihlira niin, Secretary hmasaber chu Pu C.Lalbiaktluanga a ni. Committe hmasaber chu ni 21.5.1985-ah neih a ni.Khawchhung kawngpui leh kawtthler bawlhhlawh leh hnim te, kawngpui hnawkte an vawngfai a, ranvulh khuahkhirhnaah pawh khawtlang vawngtu pawimawh tak, tha leh zung tam tak senga khawchhung enkawltu, zun ram thiarna thlenga mipuite zirtirna tha petu an ni a. Thlanmual No.1 leh Playground No.2 inkarah Mizorama mi ropuite hmingin Lamkhuang thing an phun a, uluk takin an enkawl zel. MIZORAM CONSUMERS UNION : January ni 14, 2003 khan MCU Branch hi V/C ten an din a. President hmasa ber Pu B.Lalrinpuia, Secretary Pu C.Rokima te an ni. Khaw chhunga chhungkua zawng zawng te member an ni a. Electric, Telephone, Buhfai, Chini, Khawnvartui, LPG (ei rawngbawlna gas), Petrol, Diesel leh damdawi man chungchangah dik taka mipuiten an chanvo leh an chawi tur tihsak an nih theih nan hruaitute hian tha leh zung tam tak sengin, atul ang zela Aizawl, Serchhip leh Champhai lama hotute dawrin mipui tan tangkai takin hma an la chho reng a, Ration Buhfai leh Chini te, buk tling ngeia sem turin Supply hotute leh Retailer te atul angin an kawm thin a ni. Service thalo chunga lokal Telephone Bill cheng Nuai chuang fe man chu complain-in an thaibo-tir a, mipui tan an hlu hle a ni. MIZO ZIRLAI PAWL (MZP): Zirna lama mipui leh khawtlangin hma a sawn theih nan zirnaa mi thahnemngaite leh Serchhip-a MZP Headquarters hruaitute chuan June ni 5, 2001 khan Pu K.Kawlkhuma inah he MZP Sub-Headquarters, E.Lungdar hi an din a. Hruaitu atan President H. Thangchhinga leh Secretary K.Thanchungnunga leh hruaitu dangte thlan an ni a. Tuna hruaitute hian Office Bearers pangngai bakah Senior Vice President leh Secretary pahnih Information leh Education changtu tur an ruat bawk. He MZP Sub-Headquarters, E.Lungdar hnuaiah hian MZP Branch pathum Leng, Sailulak leh E.Lungdar Branch te an awm a. A bial chhungah hian Zirlaiten zirna kawnga hma an sawn nan Awareness Campaign, Seminar leh Quiz Competition an buatsaih thin. Zirna lam bakah khawchhung leh Bial chhunga kawngpui laihte tha taka tih a nih nan thuneitute leh Contractor te an dawr thin a. Ramdangmi leh hnam dang mite nena inneih leh inthlah pawlh awm lo turin YMA nen tang kawpin nasa takin hma an la reng bawk. MIZO ZAIMI INSUIHKHAWM PAWL (MZI) : Zai leh Rimawi lama tui miten hma an sawn theih nan helama tui mi 30 vel kalkhawmten September ni 6, 1998 (Pathianni) chawhma inkhawm ban khan Pu H.Laldinga inah MUSIC LOVERS UNITED (MLU) an din a. President C.Biakchhawnthanga, Secretary V.Vansangliana leh hruaitu dangte an ruat nghal a. He Pawl hi chak leh zau zawka a kal theihna beiseiin kum 2003 khan MZI Branch-ah an pawl hming thlakin MZI Headquarters, Aizawl-ah an in-register a. He MZI Branch thar hi MZI Headquarters, Aizawl ami lokalte nen August ni 10 2004 khan ruai ropui taka thehin an hawng a. Zan lamah Concert ropui tak buatsaih zui a ni bawk a. June ni 23 2006 khan MZI Branch chu MZI Sub-Headquarter, E.Lungdar ah hlangkaiin MZI Branch pathum Mualcheng, Leng leh Sailulak te a nei nghal a ni. E.Lungdar MZI Sub-Headquarters hian Radio Artists pathum chherchhuak tawhin, tualchhung mai bakah Tuipui-Tuichangral leh District Level Beat & Solo Competition-ah te lawmman ropui tak tak an lo la tawh thin a ni. Kum 2007 atang khan kumtin Tuichangral Idol Competition an buatsaih thin a.

52 He competition atanga rawn lar chho H.Lalnghakliana chu Aizawl-a Little Zo Star competitionah pakhatna niin, he competition atang veka lar chho K.Zonunmawii chu pangana a ni a, ani hi kum 2009 Mizoram Icon thlannaa palina ni ta kha a ni. He MZI Sub-Hqrs bungraw pawimawh tak Sound System changkang leh tha tak chu khawtlang puipunna apiangah tangkai taka hman chhoh reng a ni. E.LUNGDAR KHAWCHHUAK INZAWMKHAWM PAWL (ELKIP): E.Lungdar khaw chhunga awm ni lo mah se, he Pawl tangkai tak hi ahnu khar nan i han hmang teh mai ang. Kan state khawpui a nih avangin Aizawl-ah hian Lungdar khawchhuak tam tak, chhungkua leh mimal, sorkar hnathawk, sumdawng, lehkha zir leh achhan dangte avanga khawsa thahnem tak an awm pung chho zel a. Kum 1976 khan chung mite chuan East Lungdar Welfare Committee an din a,. President Pu Lalthlamuana, Secretary Pu H.Ramzawnga leh hruaitu dangten he Pawl hi an khaiding chhova. A hnu deuh May ni 11, 1981-ah lehkha zira Aizawl-a awm hoten Outside Lungdar Students Organisation (OLSO) ti-a invuahin an indin ve leh a. Chu OLSO Pawl-a President Pu C.Lallunghnema, Secretary PC Liankunga leh hruaitu dangte chuan Lungdar khawchhuak Zirlaite hmakhua atan hma an la chho ta a. Kum 1983 atang khan khing Pawl pahnihte khi hmun khatah infinin tun thlenga a Pawl hming ni ta East Lungdar Khawchhuak Inzawmkhawm Pawl (ELKIP) tih alo ni ta a. ELKIP hian Aizawl leh a chhehvela Lungdar khawchhuak awmte chhiatni-thatni-ah an inhrilhin an inpawh zung zung theih nan ELKIP Directory tangkai tak an siam a. Lungdar khaw mi Aizawl damdawi ina awmte an ngaihsak a, thisen pek an ngaihin an pe nghal a. Mitthi thawn haw ngai an awmin Kuang leh a phurh haw-na tur motor an ngaihtuah a, ruang zuitu an insiam zel thin. Chhiatna lam chauh ni lovin, Lungdar khaw zirlai hlawhtling leh khaw tihmingthatute an chawimawi thin a. Mahni awmna khua/venga mi rintlak ni turin an inzirtir thin. Aizawl-a anmahniho tan chauh ni lovin, E.Lungdar khawtlang tan tak hian ELKIP hi a tangkai a. Khawtlang leh Pawl thila sorkar leh hotute dawr ngai apiangah hma an lo la zar zar a. Khawtlangin inkhawmpui lian deuh a dawn tum phei chuan ELKIP hruaitute hi Aizawl-a atul apianga hma latu pawimawh an ni zel thin a, khawtlang tan a tangkaiin mipui leh hruaitu hrang hrangten an ringin an thlamuanpui em em a ni. Heng bakah hian, Lungdar khawpui hmel timawi leh cheimawitu E.Lungdar Beautification Committee (ELBEC) te hi an hma zawn-ah khawtlang tan an tangkaiin an chhenfakawm takzet a ni. Tun hmaa Pawl pawimawh tak loding thin, Val Upa Pawl te, Zu Do Pawl leh Khawtlang Nun Siamtha Pawl (KNSP), athim avar thlu lova khawtlang leh mipuite tana thawk thin te, tuna BSNL Tower dinna tlanga Duty In neia zantin Eng hmanga inbiakna dawng leh thawnchhuak thin MIZO SIGNAL CORPS te kha, tunah hian hma kan sawn tak avanga loding ta lo an nih pawhin, an hun laia khawtlang leh mipui tana an thawhna leh an hmalakna tangkai takte kha, vawiin ni min thlenpuitu Pawl tangkai berte zing ami an ni ngei mai. Kan sawi seng vek lova, kan sawi kim hek lova. Heng kan sawi tak Pawl pawimawh leh tangkai te, chung Pawlte khaiding tura tha leh zung, sum leh pai tam tak losengtu, mahni in lum pawh luah tha hman lo leka athim avar pawh thlu lo leh pawisa thei lova kan khawtlang leh mipuite tana hma lola thintute hi thangtharten i hre reng ang u. An thawh rah sengin kan dinhmun ava nuam sawt em ! Heng pawl pawimawh leh tangkaite hi Darkhawpuiah hian par ang vul zual zel rawh se.

53 MI HMINGTHA PATHUMTE Upa Hranghleia Kum 100 chhung meuha mi hmingthate chanchin ziah tur chu a tam hle a. An zavai pawhin ziak dawn ni ila an chanchin tawi ang chauha ziak tur pawhin phek za tel fe awh tur a awm ngei ang. Amaherawhchu, kan Souvenir bu a tet tham deuh avangin an zavaia ziah duh hle mah ila tun tumah chuan kan ziak seng dawn lova, chhiartute ngaihdam ka dil a ni. Tun tumah hian committee duhdan angin, Mi Hmingtha Pathumte tih thupui hmangin ka rawn ziak a. Keima lehkhabu siam, E.Lungdar Chanchin tihah khan mi hmingtha tak tak ka lo ziak tawh a. Ka lehkhabu siam a mi nen lo enkawp mai turin chhiartu zawng zawngte ka ngen a che u. LUNGDAR LAL , THANGBURHA SAILO : Sailo Lal hmingthang, Vuttaia tupa a ni. Apa chu Kairuma Sailo, Lalho zinga lal ber leh ropui ber pawla sawi a ni. Anu chu Thangluti, Bawitlung hnam a ni. Thangburha hi Kairuma fa naupang lam a ni a, amah hi hmei fa a ni. Kum 1886-ah Ralvawng khuaah a piang a. Kum nga mi a nihin a pain Lailenah a pempui a, Lailenah reilote an awm hnuinKhawbung ram, Tlaikuangah an kai a. Tlaikuang chu Vaiin an hal avangin Chhingzawlah an kai a. Chhingzawl atangin Phuihnam khuaah aawm leh a. Phuihnamah kumhnih lek a awm hnuin 1901-ah Biateah a kai a ni. A naupan lai atangin lehkha a zir a, 1903-ah chuan Aizawlah lehkha zir turin a kal a. 1906-ah Kristianah a inpe. Mizo Kristian hmasa 49 zingah a tel phak a ni. Kum 1906 hi Mizorama Harhna lo thlen hmasakber kum a ni a.Apa Kairuman a Kristian chu a haw em em a,chhuanlam siamin, Inu a damlova, a rang thei ang berin lo haw rawh tiin Aizawla a lehkha zir chu a chah haw a. A lo haw chu biak pawh a be duh lova, chuti taka apain a ngaihthiam loh avangin a Kristianna chu a langin a bansan leh rih a.. Ama sawi dan chuan, Ka rilru a bang chuang lo a ti. Kum 1907-ah Ralvawng an zuan leh a.1908-ah Vanlaiphai leh Champhai inkar kawng Babu (Mohurar) hna a thawk a, thlakhatah Rs 12/- a hlawh a ni.A hlawh zawng zawng hi a vaiin in hrana a awm hnu pawhin apa hnenah a pe vek thin.Ralvawnga a awm lai pawhin Lailen Melvengho zingah a awm a. Kum 1908 kumah kum 22 mi niin nupui atan Lalnghengi Hnamte nula a nei a ni. Kum 1910-ah apain in 33 pein Lungdar tlang Lailenah a inbawktir a. Kum 1911-ah in 58 neiin Lungdar a kai ta a ni. Amah hi Mizo Lal zinga lehkhathiam hmasa, kutziak nalh em em mai a ni. A rorel tan tirh 1911 atanga a thih 1946 thlengin kumtina khawchhunga thil thleng pawimawh zawng zawng, an lo neih ram leh an thlawhhma chanchin te, Kohhran lam dinhmun thlengin record bu fel takin a vawng chhuak vek a ni. Mizo Lal zingah hetianga record vawng tha hi an vang viau ang. Lungdar History ziaktu hmasaber chu amah ngei hi a ni. N.E.PARRY BORSAP HNENA LAL HO LAWMTHU SAWI 1St February, 1928 hemi ni tak hian, North Vanlaiphaiah kan Borsapin Mizoram thatna tura a thil tih leh a dan siam chunga kan lawmna thu sawiin kan inbuatsaih a. A hmasa berin, Lalbika Khawbung lalin, "Kan pu chunga kan lawmna thu hi sawi tur tam tak kan nei theuh va, sawi theuh dawn ila, a sei lutuk ang, hunin min daih lovang. Chuvangin Thangburan Lal ho aiawhin sawi rawh se." a ti a. Thangbura Lungdar lal chuan hetiangin a sawi ta a, "Kan pu thil tih that thuah kan lawmna hi a kim a changin kan sawi seng lovang a, a lar deuh deuhte a tawi zawng in ka sawi ang : 1) Pakhatnaah chuan, Mizoram a khaw hrang te, hnam hrang te, dan thuhmun veka min siamsaknaah hian, kumkhua atana buai lova kan awmna tur a nih avangin kan lawm em em a ni. 2) Pahnihnaah chuan, kan mizo kalzia kan hriat danin, hnam dang dan inthamna kan ching ve tawh dawnin kan in hria a. Kan mizo lehkhathiam leh dan hre hmasa ten, vairam fin, depdet leh dawt ngawt a mi khin dan an thiam ziate leh sum a intham avanga thiamlo zawk thiam an lo chan theih ziate an sawi kan hre thin a. Kan ching ve dawn dawnin a lang tawh a. Tuna kan bawrhsapin min khap ta a, thubuai nei pawh thu ngawta ngaihthlak tura min tihsak avang hian kan lawm em em a ni.

54 3) Pathumnaah chuan Mizo dan tha ber kan tlawmngaihna a lo reh dawn tawh a, tlawmngaihna a reh loh nan leh naupang te inthunun nan leh tlangval te pawhin tlawmngaih an lo chhuah theih nan leh in a tlangval an riah avanga buaina te lo awm thin hi a lo reh theih nan, khawtinin Zawlbuk neih tur a tih te hi ti tha leh ti dik ka ti a, kan lawm em em a ni. 4) Palinaah chuan, kuli awl hi mi tam tak in an neih tam luat tuk avangin a nei tam velo -te pawh hian kan thik ve dawn dawn tawh a, tuna a khaw inphu tawk chauh a min relsak avang hian kan lawm hle bawk a ni. 5) Panganaah chuan Lal thenkhat ten buh chhun hi dan pangngai aia tamin an lo chhung a, buaina leh mualphona awm dawnin a lang tawh a, dan hmun khat kumkhaw atan kan buailohna tura min siamsak avangin kan lawm hle bawk a ni. 6) Paruknaah chuan, kumkhuaa kan thatna tur ngaihtuahin buai tak leh hahthlak takin thlai chitin reng te, thingpui te, thlai chi thenkhatte min ngaihtuah sak avang hian kan lawm em em bawk a ni. 7) Pasarihnaah chuan, Mizo kan inchhung bungrua leh kan ranvulh leh kan thilsiam theih zawng a kan taimakna tur leh, kan lo tih that deuh deuh na turin sum tam tak seng leh buaithlak taktein bungraw inensiakna te a siam a, hengah pawh hian kan hriam thatna tur leh kan lo thawven -na tur mi ngaihtuahpui tak meuh a ni tih kan hriatin kan lawm hle bawk a ni. 8) Pariatnaah chuan, kan lo hriselna tur leh kan tan a lo nawm nan khawlai tihfai leh tuikhur tihthat thu leh khaw kar kawngte tunhma aiin kan tihthat tak vek avangin kan lawm bawk. 9) Pakuanaah chuan, saihri hi thil hlauhawm tak a nih avangin kan lo thianghlimna turin, tunhma lama kan bawrhsapte aiin min ngaihtuah pui zawk avangin kan lawm bawk a ni. Keini lamlian dunga hnathawk hote tana kan lawmna ka sawi duh bawk a ni. Melveng leh Awmpui ho zawng zawng an hnathawh lawm tak leh hlim taka an thawhna turin an hlawh a tihpunsak theuh bawk a, chulohvah chuan Melveng kawng sah pawh tunhma chuan November thla buhseng lai takin a ni thin a, tunah chuan Mizo kan hnathawh tul loh lai tak October thlaah thawh turin a ti bawk a, kan ram thatna tur leh kan lo thawvenna turin tuna kan bawrhsap in a thil min relsak peih hi tunhma laman an la awm ngailova, tunhnuah pawh a ni ang kher hi chu an awm tawh lo ange tih awl a ni. Heng lo pawh hi kan ram thatna tura a thil tih tam tak a la awm bawk a ni. Kan ram min kalsan hun chuan kan ui em em in kan ngai em em ang tih hriatsa a ni. Lal ho inkhawmte 2.2.1928 MIZO LEH VAI CHANCHINBU MARCH 1928 LAL HO HRIAT ATANA A THA Lo hal hi kang sela kan duh theuhva, a kang chu buhte a tha bik a, a kang lo chu buh pawh a tha thei lo a ni a. Lo a kan veleh a awl pawh a awl duh, a neih a nuam bik a ni; chuvangin lo kan loh hi a pawimawh hle a ni; lo hal kang turin thli a pawimawh a ni. Lo hal kan i duh chuan lo i vah laia chawhmaa thli a tleh chhinchhiah la; tin, chawhnu thli a tlehna chhinchhiah bawk la, i hal hunah chawhnua thli a tlehna lampang hunah a lu lamah hal la; amaherawhchu chawhnu thli a lo tleh ta i tih veleh hal tan rawh. Chawhma thli ai chuan chawhnu thli chu a tlehna bik a, a virvet a, a nemna lampang apiangah a fai duai duai mai a ni. A hma lama hal ai chuan chawfak zawh a, chawhnu her lama hal chu ni pawh a sa bik a, chap pawh a lo ro bik a, a kang duh bik reng reng a ni.

55 Lo hal huk duhna dan :Chawhnu thli a lo tleh hma lawkin chawhma thli tlehna lampangah haltu awm sela, chawhnu thli a tleh dawn tawh ang tihah hal sela, chawhnu thli a tlehna lamah haltu awm bawk sela, chawhnu thli a lo tleh ta tih veleh hal ve sela, chawhma thli leh chawhnu thli chu a intawh veleh, thawnga lei a vir ta chuk chuk a, meialhte a vir ta zawk zawk a, a huk ta vak thin a ni. Chawhnu thliah lo hal hi kan chinna kum 10 lai a ni ta. Kan chin tirh chuan thu a rual thei lova, thu rual nan silai kah kan tiam a, a kaptuin chawhnu thli a lo tleh ta a tih veleh silai a kap a, chutah an hal ta chuah chuah a, kum tin lo hal kan loh lai reng kan nei ta lo tih tur a ni ta. Hemi kan thuziak hi Lal hovin hre theuh ula in khuate lo hal dan tur relsak ula, kum tin lo in nei kang fovang, buh tuh hun tha ber ni a, kan chhinchhiah chu tlemin kan sawi leh ang e. Buh tuh hma avanga pachhiat aiin tuh tlai avanga pachhiat hi a tam zaw fo a ni. Chuvangin April ni 20 ah emaw 25 ah emaw tun tan ila, chu chuan ruah thim sur hmasa ber a ta hman vek a, chu chu lo fing khat thu ni lovin a haw tlang thuah a pachhiat theih loh ber a ni. Ruah thim hmasain a to hman chuanlei chhia buh ei tlin lohna turah pawh ei a tling bik a ni. Thangburha Lal, Lungdar MIZO LEH VAI CHANCHINBU NOVEMBER 1932 MAKTHANGA LUNGPHUN THU Kum 1929 April leh May thla khan Mizoram Bawrhsap Mr.C.G G Helme, M.A.,I.C.S. leh Makthanga khawchhakah an zin a. An zinna chhan hi Falam leh Tiddim sap te nen Rih bangla a intawk khawm a, chhak lam leh thlang lam thubuai rem tur an ni. Rih a an han intawkkhawm chu Dungtlang lam panin Khawbung tlang dung lamah an lo kal a. Kan khaw daikiangah chuan Bawrhsap riahna tur leh Makthanga riahna tur in kan lo sa a. Makthanga chuan "Mahni mizo pui in a thlen a ni e ka duh zawk, ka in in lo sak hi thiat leh ula Bawrhsap eisiam in leh a bangla chei nan hmang rawh u to ruah hawn lai a ni a, in mualpho ang e" a ti a, a sawi ang chuan Sap bangla leh eisiam in chu kan chei ta zawk a. Chumi an lo riah ni chu May ni 2, 1929 ni a ni. Makthanga hi kan khaw Melveng hovin kel-til-reh an hotu Liantawka inah an talh a. Kan chowkidar (Lailen chowkidar) Tlangbawia'n bawng chal a talh bawk a. Tin, mi lian san hnu a chin tun thleng hian Makthanga in kan sakna chu kawnah hian a ni a, chhuah kawng a ni bawk si a, "Makthanga in kawn" tih a lo ni ta a. Kum 1929 atangin kum 1932 hemi kum li chhung hian "Makthanga in kawn" tih chu a lo reh thei ta lova. Makthanga'n a lo hriatin chutianga in daikianga ka hming awm ta chu lungphunin ka rawn nem nghet leh zual ang e" a ti a, min rawn dil a. Kei pawhin ka lo rem ti a, chuti chuan April ni 2, 1933 ni khan kan phun ta a ni. 1) 2) 3) Phun hnuah a san lam fit 3 leh inch 3 '/2 A lung hlai lam fit l leh inch 10 1/2 A chhah lam inch 3 '/2

A lung phek hi lunglehkha hmai tluka mam leh a rualrem a ni a, a chhip chu chher kual a ni. Lungphunah chuan ropui em em lo mahsela, a tha tawkin a mawi tawk hle in kan hria, a bulah lungphek pakhat kan phah a, a ziah dan chu hetiang hi a ni Mr C.G.G Helme, M.A., I.C.S. Mizoram Bawrhsap leh Makthanga Aizawl lal 2.5.1929 niin an riak. Lungphun ni 2.4.1933. A ziaktute : Tawna Zirtirtu leh Siamhleia silai cheng chher thiam leh Thangbuta Mistiri an ni. Lung zawnna hlat lam chu mel 1 a ni, a zawntute tam lam chu mi 70 an ni. Hemi nia kan ruaithehnaa kan senzia chu :1) Buhfai chu a khuain kan khawn a, no 151 a ni. 2) Tlangbawia chowkidarin bawnghnute ser 3 leh chi duli man a thawh.

56 3) Thatvela pain tin zu duli man a thawh. 4) Sebawngpa tleirawl Makthanga rawn lei cheng sawm man. 5) Zu, Makthanga rawn lei duli man. 6) Thingpui ser I, Makthanga rawn thawh. Ruai chu hlui 25-in an kil a, a in tumtu chu Laltuvela a ni a, zu inna in tumtu chu Thatvela pa a ni. Engkim fel takin kan ti thei zel a, lungphun pawh hi Makthanga'n han hmu ve mahsela a lung a awi tawk hle ka ring e, a lung a lah chu lungchang tlo awm tak hi a ni a. Kan khuate leh kan tlangvalte tlawmngaihna avanga kan puitlin sak theih avangin kan lawm hle mai. Makthanga pawhin a lo hriat chuan a lawm ve hle ka ring a ni. Thangbura Lal Lungdar 15.2.1933 MIZO LEH VAI CHANCHIN BU 8-NA, AUGUST 1933 Ka thian duhtak Thangburha Sailo, Lungdar lal daikianga ka hming lo cham hlen ta hi, ka tan chuan a vanneih thlak hlein ka hria. Kan tlin chuan hmingthan hi tumahin kan ma lo theuh a ni. Thangburha'n hei ti kau maia min lo buaipui duh a, min lo duhsak a, ka phak loh leh ka tlin loh tawp tur hetianga min lo tihsak duh avangin ka lawm em em mai. Pathian zarah tar kunin kan dam anga, Sawrkar hnathawh atang pawhin hahchawlh ka lo tum ve ta bawk a, ka chawlh velah he ka lungphun hi en tura zin ka tum a ni. Ramhnuaiah pangpar mawi tak tam tak a par a, tu amah a hmuh hauh lova chuai leh ta tam tak a awm a, chutiang bawkin leilungah hian kan lo piang a, a then an par a, a then par hman lovin kan awm a, kan lo boral leh thin. Aijal atanga met 100 emaw a hlaah hetianga mi daikianga ka hming a lo chambang thei hi ka tan a hlu hle in ka hria, chu-achhapah ka thian Thangburha Sailo Lal, Kairuma Lal ropui fapain ka phu hauh loh leh ka beisei phak hauh loh min lo tihsak duh hi, kan Zorama mite hriat tham niin ka hria. Engkima engkim, Pathian hnenah a awm tih hriat a pawimawh ber a ni. 27.5.1933 Makthanga, Aijal Lal.

Sakhuana thuah Lal tam takin an khuate Kristianna an dodal a, an tihduhdah laiin ani chuan bul a tan a. Pathian ring mi a ni. Bawrhsap ngeiin, I thenawm ram hi dil rawh, ka pek belh ang che a tih pawhin a duh lo.Kan neih hawh theih chuan a tawk a ti mai thin. Fanu hlir pariat (8) a zawna a neih hnuah pawh beidawng lovin Pathian hnenah a dil reng a.Pathianin a dilna a chhang a, a zawnin fapa panga (5) a pe a ni. A fanu pasal nei ten Lal tlangval ngat an nei hlawm a, a fapa upa ber Pu Liansailova phei chu Mizoram Sorkarah Deputy Secretary & Director a ni nghe nghe. Hengte hi a Pathian rinngamna rah a ni. Tin, a fapa naupang ber dawttu Pu Lalhnuna pawh Policeah DSP niin a pension. Mizo Lal zingah rangva in tha nei hmasaber pawl a ni. A khua leh tuite chungah rorel a thiam em em. Lal tha leh fel, khuate chunga entawntlaka rorel thiam a nih avangin leh Kumpinu Lalber tan m irinawm a nih avangin Assam Governor-in England Lalber hmingin Tangkapui a pe hial a ni. A Certificateah chuan hetiang hian a inziak :Viceregal Lodge, Simla, By Command of his majesty the King emperor the accompanying Medal forward to Thangburha Sailo to be worn in commemoration of their majesties coronation 11th May 1937. Tangkapui hlan ni 19.12.1938. Kohhran lamah pawh a in hmang hle a, Tual Upa a ni thin. A hun tawp lamah phei chuan Pathian thu buaipuiin mumang leh inlarna lamte hmuin a hun a hmang ral a ni.] A thih dawn hnaih lamah Mizo Union Party a lo chhuak a, Mizo Lalho ten an enghelh em em a.Ani thung chuan heti hian a ti mai a, Chhim thlipui lo thawk leh kawna chhumpui lo zing lo dan tumte a sawt ngai love, Pathian hun ruat a ni ngai e tiin. A nupui nen fa 16 neiin,13 an dam a, hmeichhia 8 leh mipa 5 an ni. Kum 60 mi niin ni 17 April, 1946 ah ama inah a boral. Khawtlang mipui ten an ui em em a ni.

57 LALKHAMA. (I.A.S) :Pu Lalkham hi January 1931-ah Lungdarah a piang a. Apa Thlahaia Chhangte leh anu Darliankawli a ni. Unau dam mipa 5 leh hmeichhia 2 an ni. Anu leh pate hi Lungdar 1911, kai tirh laia Lal khaw din puitute an ni. An nupa hian Lungdar Kristian hmasaber zinga mi an ni. Kum 1943-ah Lungdar Primary School atangin Biate Exam Centre-ah 1-na niin, Merit Scholarship a hmu. 1948-ah Boys M.E School atangin Class VI Scholarship Exam-ah Mizoram pumah 1-na niin, Merit Scholarship a hmu bawk. Mizo High School Aizawl atanginMatric 1st Division-ah a pass.Barapani Christian College atangin I.A 1st Division-ah a pass. Madras Christian College (Madras University) atangin B.A (Eco) High Second Class-ah a pass bawk. Madras University pumpuiah 3-na a ni bawk. Pu Lalkhama hian kum 1958-ah I.A.S bei nghalin,Interview, Medical test-ah te tling zelin ni 11.5.1959-ah a zawm. Pu Lalkhama hi Mizo I.A.S zingah Recruit Officer hmasaber a ni.Probational Training an neihna ah pawh Pu Nehru, India Prime Minister meuh pawh a chungah a lawmin, a lawmpui thiam hle. Pu Lalkhama hian Assam Sorkar hnuaiah hna pawimawh chi hrang hrang a thawk a.Delhi Sorkar hnuaiah pawh hna pawimawh chi hrang hrang thawkin kum 13 lai hun a hmang a. India Buhzem, Food Corporation of India (FCI) Manager hna pawh a lo chelh tawh a ni. Mizoram UT ah leh State-ah Finance Secretary, Dy Commissioner, leh Chief Secretary hnate chelhin, he mi hun chhung hian keini Lungdar tan hna ropui tak, sawisen loh min thawhsak a ni. Amah avang hian Lungdar khaw pumpui kan thuah khawbu kan luah leh theiin, malsawmna tin rengin mal min sawm a. Khua lah chu Mizoram khua a zawnga mawi ber mai, Khaw Plan min siam sak a ni. Pu Lalkhama hian Mizoram Remna leh Muanna Peace Accord of 1986-ah pawh Mizoram Sorkar aiawhin hming a signed a ni. Nihna leh pay-ah Secretary puitlingah kaiin, kum 34 a service hnuah a pension ta a ni. A pension hnuah Politics-ah lutin, MLA ah thlantlin a ni.Pu Lalkhama hi Pi Hmingthangi nen inneiin,fa mipa 1 leh hmeichhia 3 an nei. Tunah Aizawl Babutlangah an cheng mek. Sawi hmaih hauh loh tur chu India-in Bangladesh a liberate tumah Brigadier Rank-in India Sorkar aiawhin Senior I.A.S 26 thlanchhuah zingah telin, Bangladesh Sorkar thar set-up-in Bangladesh-ah a kal a ni. Tunah hian Mizoram Sorkar-ah Planning Board Vice Chairman, Cabinet Rank-in a awm mek. E.Lungdar khaw tan amah aia kan tangkaipui hi an awm lo hial ang. Mithenkhatin, Lungdar khua an hriat dan pawh, Lalkhama khua tih a ni. C.LALREMSANGA (Archer) :C.Lalremsanga hi Pu C.Lalruaia leh Pi C.Dengmawii te inkarah ni 29.2.1976 khan a lo piang a. Kum 1989-ah Sport Authority of India-in Archer (thalkap) tur Mizoram atangin mi pariat a thlan zingah a tel ve a. Imphal-ah engemawchen training an neih hnuin, kum 1990-ah New Delhi, Indira Gandhi Stadiumah Archer Hostel a zawm nghal a ni. He hna thawk chung zel hian lehkha a zir chhunzawm a, 1992-ah Class X, 1994-ah Class XII a pass a. Kum 1998-ah Patna University hnuaia Co-Operative College atangin B.A a zo bawk. TATA Company-ah 1995-2004 thlengin a awm a. Kum 2004 vek hian Directorate of Sports & Youth Services, Aizawlah Coach Grade-1 hna a zawm a ni. Sports Achievement National Level (1991-2002): He mi hun chhung zawng hian vawi 20 chuang India State khawpui hrang hrangah Senior National Champion inelnaah telin, teamah leh mimalah vawi tam tak lawmman-Gold, Silver leh Bronze medal te a dawng thin. Kolkata, Jamshedpur,Visakhapatnam, Gurgaon, Patiala, Pune, Cuttack, New Delhi, Mysore, Amravati, Meerut, Imphal, Hyderabad, Punjab leh hmun hrang hrangah te telin, an thalkah hlat lam metre hrang hrangah lawmman, medal a la thin. Sawi kim vek sen a ni lo vang. International Level (1991-2002) : He mi hun, kum tam tak chhung hi India ram pawn,khawvel hmun hrang hrang Sorkar ram hrang hrangah kalin, heng Norway, China, Spain, Thailand, Turkey, Indonesia, Japan, Korea, Germany, USA, Malaysia, Canada, Singapore, France, England, Beijing, Taipei leh hmundang tam takah te a kal tawh. Tin, ramkhatah hian tumhih, tumthumte a kal thin bawk. A va ropui em!. Ei leh in, zuk leh hmuama a insum theihna hi a hlawhtlinna bul, infiammite chuan an entawn ngei ngei tur thil pawimawh tak a ni. C.Lalremsanga hi khawvela India aiawha Mizo, Olympica tel hmasaber a ni. Tunah hian Aizawl Zarkawt thingpui huan tlangah an chhungkuain an khawsa mek a ni.

58

TUKTINPAR PAWH TLUK LO LAL SOLOMONA


Upa C. Sawidawla, E. Lungdar Pathian hnam thlan Israel lal Davida fapa Solomona hi a ropuina zawng zawnga a inthuam pawhin Tuktinpar pakhat tluk pawh zuk ni si lova !! Pathianin a chei dan erawh i han thlir teh ang. A FINNA : Pathianin a duh apiang dil turin a hrilh a. Solomona chuan a mite rorel sak turin finna a dil a. Pathian duh zawng tak mai a lo ni a. Pathian chuan, Dam reina te, hausakna te, hmelmate thihnate pawh dil lova, rorel thiamna i dil avangin finna leh hriatna thinlung ka pe che a, nangmah ang hi i hmaah leh i hnuah pawh tumah an awm lovang. Tin, i dilloh hausakna leh ropuina ka pe bawk a che. a ti ta nghe nghe a ni. Solomona chu a fing em em mai a, Thufing sangthum a sawi a, hla pawh sangkhat zanga a nei a ni. Thing changchin te, sangha chanchin te, sa chanchinte pawh a hre em em mai a. A finna ngaithla turin Khawvel lalho, chitin a mi an lokal thin. A finna chuan khawchhak fate zawng zawng finna a khum vek a, khatih hunlaia hnam fing ber ber-Aigupta, Kaldai, Persia leh Arab mite finna a khum vek a ni. Seba lalnu chuan a fin zia leh hausakzia mi sawi a lo hriatin, a awih lova, thu khirh tak taka fiah tumin, sanghawngseia englo rimtui te, rangkachak leh lunghlu tam tak nen Solomona chu a rawn pan a. Thu a zawh reng reng chu chhan theih loh pakhatmah a nei lo. Seba lalnu chuan a finzia leh a insak dante, a chei dante a hmuh chuan mak a ti em em mai a, awmngaihna reng reng a hre lova. Mi sawi ka lo awih ngai lova, mahse a zahve pawh min lo hrilh lo a nih hi! a ti ta hial a ni. A thil ken- englo rimtuite, lunghlu leh rangkachakte chu a pe ta vek a. Rangkachak ngawt pawh hi tunlai rate a chhut a Rs. 1,80,00,000/- man hu lai zuk nia !! A HAUSAKNA : Sungdawngtute, mi inawmpawlh ho lalte, ram awptu atangtea a hnena sum lo lut chhiar tel hauh lovin, kumkhat chhunga a hnena rangkachak lo lut rih lam chu talent 666 buk a ni. Talen khat chu denarius 6000 hu a ni. Denarius khat chu chutih laia patling nikhat hlawh a ni. Thlatin Rs 3000/- hlawh ta ila, kum 5550 chhung thawh a ngai ! Evi leh Adama hun lai atang khan thawk ta ngar ngar ila, Solomona hnena rangkachak lo lut thin chauh pawh kan thawk chhuak hman dawn lo anih chu ! Lawng pakhat neih pawh a har dawn tehlul nen, lawng rual a nei a, chung lawng rualte chuan kum 3 danah rangkachak te, tangkarua te, saingho te, zawng leh arawn chenin Solomona tan an rawn phur thin. IN LEH NUPUI : Hetiang khawpa hausa hian a in chu kum 13 ngawt mai a sa a; tin, Lebanon ngawpui in an tih mai, a dung Ft 150, a vang Ft 75, Ft. 45 a sang a sa bawk. Hulhliap a dung Ft 75, a vang Ft 45 a tel lehnghal. A chei dan ropuizia chu Seba lalnu meuh pawhin mak a tih khawp a ni. Nupui lam pawh a hausa e. Lal fanu thiau 700 a nei a, hmei 300 a nei bawk. HLIMNA A HMU ZO CHUANG LO : Heti khawpa hausa lal Solomona hian, Khawinge nawmsipbawl kan ching teh ang, tiin zu-a intihhlim a tum a. In te a sa a, Greep huan leh huan pangngai a siam a, thei a phun a, a chawmna turin Dil a siam bawk a. Ngaw te pawh a siam a ni. Chhiahhlawh tam tak a nei a, bawng leh beram rual a nei teuh bawk. Tangkarua leh Rangkachakte te, lal ro tam tak a nei a.

59

Mipa leh hmeichhe zai mi a nei bawk a, a duh apiang a nei ringawt mai a ni. Ka mit itzawng apiang chu ka hlah lova, ka thinlung pawh eng lawmnaah mah ka sum lo a ti tawp mai a ni. Nimahsela chungah chuan hlimna reng reng a hmu lo. Nuih hi a atthlak zia ka chhar chhuak a, hlimhlawp lah eng ruai a ni lo. Ka thinlung a beidawng ta. Ni hnuaia thil tih reng reng hi mi tilungngaitu vek an nih avangin Nun hi ka hua a ni. Thil zawng zawng hi engmahlo mai a ni si a, a ti a ni. KHAWIAHNGE HLIMNA CHU ? : Hausak te, fin te hmelthat te leh zaithiam te hi a hlu. Pathian thilpek a ni. Mahse Pathian tellova hausakin awmzia a nei lo. Kum 1923-ah khawvel mi hausa ber ber 8 an inhmukhawm a, khawvelin a ngaihven em em maia; amaherawhchu chung mite hun tawp dan erawhchu a va rapthlak em ! rethei tak vekin khawvel an chhuahsan a ni. Krista tellova hausak ava hlauhawm em ! Hmelthat te, zaithiamte hi Krista tel silo chuan chhiatna khur thuk taka luhna a ni fo. Krista nen erawh chuan hausak te, hmelthat te, zaithiam te, retheih pawh a hlu vek mai. Lal Solomona te anga mihausa leh fing pawhin Pathian tellova nunin awmzia a neihlohzia an hriatchian hle laiin, keini ang, engmah neiloten khawvel chen kan han tum ve a, Krista phatsana khawvela tlan kan han tum ve te hi zawng, kan ngaihtuah chian loh vang a ni fo thin. Kan khawvel chen tum dante hi a zahpuiawm fo asin. Miten a sang, sing, nuaih tela pocket money an ah laiin, cheng zahnih khat leka khawvel chen kan han tum mai te hi zawng, khawii nge maw kan thlen tehlul ang aw ! Solomona thuchah hi i ngaithla teh ang u. Pathian tih la, a thupekte vawng rawh. Hei hi Mihring zawng zawng tihtur chu a ni mai. Pathian chuan thiltih zawng zawng chungah ro a la rel dawn si a, thil inthup engkim, a chhia emaw, a tha emawte pawh, tih hi.

60 DAR KHAWPUIIN HLIAM A TUAR - V.L. Duhsaka, Tlangnuam, Aizawl. East Lungdar khuaah hian piangin, naupan lai hunte ka lo chen ve tawh a. Hetia a kum 100-na (Centenary) lai kan lo lawm dawn takah hian hun kal ta min chhuikirtir a. Hliam tuar E.Lungdar chu a inhliam hma atangin mahni chachin hmangin i han thlirkir teh ang. Naupang, Sikul kal rual kan nih lai hun - zirlaibu leh hmanraw dang pawh kan ute ipte ami kan rin mai mai lai te, naupangten Ar thawhkhawma Sikul Thlahna (Farewell) kan hman thin dan te, chutiang zana thil ri thei chi hrang hrang kan hman thin lai leh mak tak maia kan khaw thlang chhipa Dil awm tlat mai chu a hmei a pain tui hleuh kan thiam phah dan te, helai tlang nuam taka Tiau thang kan kam thin laite khan, engtikah emaw kan khawtlang hian kangmei nunrawng tak avangin hliam ala tuar dawn tih kan hre hauh lova. Ni e, khang kan naupan lai kha chuan Tawlailira chuan te, thlasik laia vur dawh te, ruahsur laia tuihawk khuah leh vuakpim siam te, pheikhawk bun tur pawh nei lova zantin kan pawnto leh Krismas dawna nula tlangvalte tihdan thika kan carol ve thinte kha Mizoram buai lothleng ta khan a rawn chawkbuai zo ta a nih kha. Khang kan hun hmasa hlimawm tak kha tihbuai a ni ngai ang tih kan rin phak hauh loh laiin, March 1, 1966 atanga Mizoram buai intan ta mai chuan ram pum min ti chiai tan ta a. Ram zalen leh ralmuang ni thin kha raltitna ram a lo ni zo ta. Heta tang hian Mizoram hmun hrang hrangah khawtual mite laka India Sipaite chetna duhawm loh tak takte avang chuan mipui nun a ralmuang lo em em a. Thin ti thawngtu thu rapthlak tak tak hriat tur a awm chamchi a, kan nun a nuam lo ta hle mai. Kan khaw lamah chuan India Sipai an lo la thlen ve loh avang erawh chuan kan la zalen viau a, kan nu leh pate erawh chu thinthiin an mu meuh tawh lo. Hetih lai hian naupangte leh thalaite pawh zalen takin kan la infiam zel a. Inkawibahte, inhnawkte, inbailem chhuante, inthlarte leh thil dangte pawh kan la ti chho zel a. Tleirawlte pawhin phaitual hnima thingtuai suihzum inkhawhkarsiak pawh an la ching reng a. Hmeichhenaupangte pawhin tuiburlu a sat laia aratukkhuan par bel an la ching chho zel a. Mipaho pawhin fur a lo thlen tawh chuan kawgpui dungah emaw hmun remchang dangah emaw slip-na tur lei chunglang tih nal fit 12 emaw a aia sei emaw siama kan tleng(slip) pur pur thin chu kan la chhunzawm reng a, nuam ve tak a ni. Mipa naupangho chuan sava veh leh thangkam chu a fur a thala kan hun hman tamna pawl tak a ni a, chumi pah chuan kan chhungten min tirh thin angin thinglukham tur pawh kan pu haw thin. Thinglukham put hi chhungtinin mipa naupangho hna atan an dah deuh tlangpui a, naupanghote chuan mahni ta tur ramhnuai ami kan pu thin. Sava perhthlak hmui, a thla leh a meite chu pawn lam bang remchang laiah kan tar thin. Kohhran nuhoten hmanlai atang tawhin kawtchhuah tinah Thingfak Missionary dahna tur thingkhawn te an siam thin a. Tahchuan thing phur apiangin fak 2/1 te an dah thin. He lai hmun hi naupanghoten an nu leh pate feh haw hmuahna hmun atan an hmang thin a, thenkhat chuan an nautete paw chungin an lo hmuak bawk thin. Feh lo haw hmasa apiangte chu Ka nu/ka pa in hmu em? a lo haw dawn tawh em? tiin an lo zawt thin a, an nu leh pate feh lo haw chu nghakhlel takin an lo thlir dauh dauh thin. Sipaiin min awp hma chuan Community Hall hnuai kawngpui thlang lam Zion Veng (Leithum) pum leh a hmar lam zawng chu reserved ngaw a ni a. Bazar Kawn lai vel hi chu kawtchhuah pui ber a ni bawk a, lungphunte a awm thliah a, Lungdar Kohhran Biak in tlang pawh hi thing hmun a ni. Pu Thangsanglura in zawn mualdung chho ding lam zawng leh tuna BRC kawng hnuai lam zawng hi ramhnuai, ngaw a ni a. BRC kawng phei chin chhak lam zawng hi tlang thlengin a fai a. BRC kawng ruam lai hi Liantawkakawtruam tih a ni. Kawng ruam lai thlangah hian raw hung a awm thina chumi bulah chuan vawk inbualna pawh a awma, hlumbel pawh an rawh thin. Tuna field No.1 lai vel leh Middle School-II chhak leh thlang zawng zawngte hi in awmna thler thla vek (Thlerpui Veng) a ni. Khaw dai velah hian Kawihthuang leh Kawldai kung a tam hle a, Kawihthuang par zu kan dawt thin. A, sawi tur a tam lutuk, tawk phawt teh se. Kan khua a Sipai an lo luh hma April, 1966 khan kan rual ute nen thingfak kan tuak a, fak 600 zet kan ngah a, chu chu Rs.6/- in kan hralh a. Rs.5/- in Mualcheng ami Ui patuai kan lei. Inrinniah a rukin Primary School-ah kan chhum a, eitu kan tam ve phian mai.

61 Aizawl atanga rambuai intan chuan kan khua pawh a kangkai ve tan ta. India Sipai lo thlen hma pawhin chhungtin mai chuan kan thil neih tha leh hlute chu ramhnuaiah leh hmun him nia kan hriat apiangah kan thukru a. Kan hma lawkah harsatna namen lo kan tawk dawn tih kan hria, mahse, lo inven lawk vak ngaihna kan hre si lo. Khatih hunlaia kan nu leh pate rilru hah thin tur zia kha aw! A hun tur chu hre lo mah i la, kan khua pawhin a zalenna chu a hlauh thuai dawn tih kan hrechiang. November ni 15, 1966 Ni chu tuk dang ang bawkin thlasik boruak thiang tak hnuaiah a lo her chhuak ta a. Chhungtin maite chu mahni pawipang tul ang angte thawkin hemi ni pawh hian an hmanhlel a. Rin loh takin hemi ni chawhnu lamah chuan Champhaia India Sipai chhuanvawr 11GR-2nd.Bn 100 bawr vel zette chu Khawhai paho 20 chuang zet puakphura rawn hruaiin tlai lamah kan khua an rawn lut ta rup mai. Anniho lah chuan duh leh mamawh an ngah phian mai a. Hemi tlai atang hian hun rei tak chhung chu tui leh thinga chawm an ngai a, nula leh tlangvalhote an va hah tak em. Sipaiho chu Darvuaknatlang pang hmar chhak lam hawi Primary School bulah an innghat phawt a.. Naupanghote pawhin kan han en ve a, an LMG magazine kual kawm vun maite chuan kan mit a la hle. Hemi zan hian a then hlauthawng leh a then tui taka kan mut laiin thawk lehkhatah silai puak thuai thuai leh ri dawt dawt chuan mumang ram atangin min au harh a, mumang lama lawm avanga kut beng thawm nia hriate pawh an harh meuh chuan an tap lo chauh a nita mai. Hetiang thil hi kan khuain a la tawng ngai lova, tuman a ngaihna kan hre hek lo.Kan khua chu indona hmun a lo ni ta reng mai. Sipaiho chu kan in chhak lawka awm an ni a, ka pa lah chuan an inhrosa a nih chu, a ti mai a. Khawnvar khaiin ka u Diki pawh huanah a va inthiar a, a rawn lut leh chu MNF Sipai 2 an lo lut a, khawnvar kha timit ula insaseng vat rawh u, min rawn ti a. Kan varandah a ka va chhuah chuan mi 3 hi silai kengin an lo bawk reng tawh a.. Hetiang hian mipui behchhanin kan khua chu min lo kahchilh a lo ni a. Sipaiho khan mipui lam vengthawng miah lovin rawn kap ve tak tak se chuan, thi leh hliam kan va tam dawn em. Chhungtinte chu mahni remchan ang angin hmun him lam leh remchang nia kan hriatna lam apiangah a biling a balangin kan tlan a. Tu a mah kan inngaihsak hman hek lo, a thim bawk si a, chhungkhat pawh kan inthen hrang nuaih mai. Kha Zan rapthlak kha. Hemi zan hian lal Thangburha fanu, Nl. Lalengi chu a chenna inah kah hlum a ni a, hemi zan vek hian Nl Ramdini, Pi Darchhingi leh Pu Zachhawna fa (nausen) te, atukah Pu Rualhneha (Gram Sevak) te chuan silaia kah hliam an tuar bawk. In saseng hman ve lote chu an inkah zawh hnu khawvarah an man khawm a, an ti rethei hle. Khawvar hnuah chuan Tv. Laltluanga, kum 23 (s/o Darkhuma) chuan a farnu hliam tuar enkawlna tur la a khawchhunga a han lut chu an man a, an kap hlum ta a. Tv. Darthuama, kum 20 (s/o Khuanglawma) pawh in lama pawimawh lam tura a let chu Sipaiten lo manin laifei a an vih hnuah an kap hlum bawk.A tuk thumna, ni 18 November, 1966 ah Pu Chalsiama, kum 27 chu a pa pua a Leng khaw lam pana an kal lain, Hmawngkawn bulah Sipaihoin nangchingin hmun leh hmunah a awmah an kaphlum bawk. Anni bakah hian heng mite hi Mizo Hnam Sipai (MNA)te niin ram tan an nun an hlan :- (1) Tv. Malaythanga, kum 22 S/o Khuangchhunga, (2) Tv. C. Lalrammawia, kum 22 s/o C. Lalruaia, (3) Tv. C. Vanlalrema, kum 20 s/o C. Lalbuka, (4) Tv. C. Lalzarliana, kum 25 s/o C. Lalbuka, (5) Tv. Lalthlamuana, kum 20 s/o Zathangvunga (6) Tv. Zatluanga, kum 26 s/o Biakthanga (A ni hi thiante kutpalh tuara thi a ni). Rambuai kan lo nih tak avangin Dan leh Thupek kenkawh a awlsam theihnan Sawrkar chuan kan khua chu Grouping Centre atan a hmang ve a. Kum 1968 khan kan khaw thenawmte (1) Mualcheng In 90 vel, (2). Leng In 100 vel leh (3) Sailulak In 110 velte chu East Lungdarah sawi khawm an ni ta a ni. Tin, Lungdar veng penhleh a awm Lailen In 10 vel leh Palungkawn In 4 velte pawh kum 1967 October thla vela Lailena East Lungdar Sipai leh MNF Sipaite an inkah avangin khaw chhungah sawn luh an ni. Hetia khaw hrang hrang tunhma zawnga awmho ngai hlei lo leh la inhmelhriat ngai manglote han awmkhawm takah chuan naupangho zingah tualthu lo ti chhe deuh tawk an awm a, chutih laiin lo inkawmngeih em em lah bo lo, engemaw ti tak chuan a hlimawm ang reng phian. Sipaiho khuahkhirhna hnuaia zalen lo taka awm kan ni bawka eizawnna hun tha a awm lova, kan thil neih sate pawh kan ei zo a ni ruai tawh mai a, kan tam tan chu a nita der mai. Hetih hun lai hrehawm zia chu, ngaihtuah ngam pawh a ni lo.. November ni 16 a East Lungdar hal vangte, November ni 18 a N. Mualcheng hal fai vek a nih vangte, hal ve loh Sailulak leh Leng unaute pawhin an duh anga bungrua an rawn in kenluh theih loh avangtein engkim mai kan harsa zo vek tawh a.

62 Hetia kan harsat zual lai hian Sipai hnen atangin pum tih puarna tur Buhfai leh Atta tlem te te chu kan dawng ve a. Chungte lah chu, Buhfai uih leh Atta hlui tawh tak, a vai nena inpawlh niawmtakte a ni a, ei a har thin ngei mai. Buhfai ei thei aram kan awm lo, Atta chu kan ring deuh titih a ni mai a. Vawikhat pawh Atta kan rin lai chuan ka nuin, Fakte, chaw i ei tawh em? a ti a. Ani lah chuan, La ei lo, Atta chauh ka ei, a ti mai sia, a lungchhiat thlak thin hle. Inchhung lam hmanrua pawh kan nei lo hlawm hle mai a, bur/tin ruak mai maite hi kan hmu tai hlur vek mai. Sipaiho chawhmeh tin leh thei tin an ei ruahnate chu chhar khawmin chhungtinin kan hmang tangkai em em vek mai a. Hetiang tin hi Vaibur tiin kan sawi phah ta a ni. Saidawium pawh chhungtinin kan mamawh tawk kan nei lo a. Sipaiho Zu um ruakte kan chhar khawm thin a, chungte pawh chu chhungtinte hman tangkai a ni. Middle School-I thlen hma deuh ruam lai kawng chhakah hian Sipai ekin a awm a. Tumkhat pawh zingkarah chutah chuan Sipai pakhat daikal ka chang a, ka en ru renga, a chhuah leh hnu chuan pawnah a saidawium ken ruak chu a hnutchhiah a, a kalsawn veleh, ka va la vat a, XXX Rum um thar tha tak hi a lo ni a ka lawm kher mai. Hetih lai vel hian patlingin ni khatah Rs.5/- te an hlawh a, inhlawhna a vang em em lehnghal. Ka la hriat reng chu nu pakhatin nilenga hna thawkin sahbawnsen pakhat a hlawh. School zirlaibu leina tur nei lo pawh kan tam a, a nei tan lah duh ang lei tur a awm hek lo. Chhiarkawp chawh nan leh thil ziah nan kan nu leh paten Lunglehkha min siamsaka, a rit hle. A ziah nan tlak lung kan hmang thin. East Lungdar tlang leh hmunhma hi a rem em avangin, Sipaihote pawh an insawhnghet hle a. Kum 1968 khawkhawm hnu lawk atang phei kha chuan Thlawhtheihna hmel kan hmu ngun malh malh hle a, East Lungdar khaw tan chuan Helicopter leh supply phur Thlawhtheihna ang chite chu a mikhual vak tawh lo. Chung thlawhnate chu, a mawng awng, a lai awng, a mawng er, ti tein hming kan lo phuah thin. Sipaiho eitur hrang hrang thlaktu chu Thlawhtheihna pangngai, a sir kawngkapui atanga thlak a ni a, parachute hmanga thlak thin a ni. Kel pawh an thlak thin. Civil Supply phurtu Thlawhtheihnate erawh chuan buhfai chauh an thlak a. Buhfai bag mala thlak lovin, gunny bag 6 zel parcel a dahin vawikhatah parcel tamtak tlang field-ah a thlak thina. A thlakna tur zawn a thlenin chung lamah a thlawk sang thuta, a mawng lam atang chuan a bun ta vak mai thin a ni. July ni 11, 1969 khan zingkarah a mawnger chi chuan a rawn thlak a, Middle School-I hmar thlang lam dithlifarfem a deng chhia a, chu chu naupangten kan hmuh chuan kan hlau hle mai. Chhun lamah chuan lungmuang taka School kan kai laiin Supply phur thlawhtheihna bawk chu a lo thlawk leh a. Zing lama a thlak dik loh avang khan naupangho chuan hlauhthawnna nasatak kan nei nghal a. Kan Zirtirtute thupek pawh nghak hman lo chuan kan tlanchhe ta vek a, chumi rual chuan kan thlanga Primary School (Tuna BRC building kawt) amite pawh rang taka tlanchhe turin kan au a. Kan Zirtirtute nen chuan tuna Pu Neihliana in bul School lan theihna laiah kan tlan khawm a. Thlak tak tak tura thlawhtheihna a kual leh lai chuan ka pa, R. Chhunliana, Hd. Teacher (P/S) chu a School office kalh tha turin a kir leh a, kir lo turin kan au sup sup a, pa luhlul tih takah a va kalh tha ve mai bawk a. Kan awmna a rawn thleng fel tihah chuan thlawhna chuan a rawn thlak ta a le, hlauhthawn ang ngeiin a thlak sual chiang kher mai. Kan School(M/S) chu Class IV, V leh VI chu a deng chhe vek a. Primary School pawh Class III a chhia a, a zawn chiah a Office kawngkapui chu a deng chhe vek bawk. A thlang leh a in pakhat a deng fuh bawka naupang pakhatin a thih phah a ni. Hemi hnu deuhah chu thlawhna Pilot-te chu an pawikhawih en thlithlaiin an lo kal. A chang chuan Supply thlaktute hian an thlak zawhah khawchhungah hniamtea thlawkin khaw mipuite chibai min rawn buk thin Vawikhat chu Sipaiho chuan MNF a tang chhungte nei zawng zawng chuan an in chungah puan sen an tar vek tur a ni, tiin thupek khauh tak mai an siam a. Engtia lo hria ngeni, kan u V.LT. Muana, Aizawla awm tawh chu MNF a nih vang chuan puan sen tar ve turin min rawn hriattir a. Ka pa lah chuan, engti hawi zawng mahin ka tar lovang, a ti rumrut mai si a. A tar duh loh avang chuan kan chhungkua chu Sipaihovin an Camp-ah min court zak zak mai a. A tawpah chuan kan inthathen ta a ni. Kum 1969 khan tlang field a Sipai Helocopter tum turin Sialrenlova tlang hmar thlang ko chung deuh lai chu a thlain a khak palh a field-ah a tla ngut mai a, a phurh Sipai tlem an hliam. A hnu deuhah Engineer rual an lo kal a, crane hmanga kaithoin an siam tha leh a. Enchhin an tum ni chuan ka thianpa K. Zomuana nen Sipai Office-ah kan han leng a, Engineer-ho chuan thingpui leh Embassy Biscuit min lo eitira tui kan ti hle. Helicoptera chuan min phal sak a. Kei Captain seat-ah ka thu a, thianpa chu Co-pilot seat-

63 -ah a thu a, eng eng meter leh button a tam hle. Thianpa chuan button pakhat hi a hmet zauh a, a ri ta sut mai a, min chhuk tir ta a. Pilot tih danin pilot tukverh atanga chhuk ka tuma an phal lova. Chumi hnu darkar reilote hnuah an tinunga chuang ve turin min ti, kan duh ta lova. Tichuan an thlawk chhuak ta a. Khawchhungah thlawkin khaw mipuite chibaibuk nan pangpar an thlak a, an thlawk tlang nghal ta a ni. Hun a kal zel a, kum 1973 lo hal zawh hlim March 31(Inrinni) chu tuk dang ang bawkin Ni chhuak rumrut hnuaiah chuan, kangvara thlaichi thlak turte leh tul dang tia mi tamtak an chhuah bo hlanin, chhun lai tak a ni a. Tuna Community Hall sir hmar lam ep, kawngpui chungah hian naupang School chhun chawlten thuka mei an chhem chuan tihpalh thilin In an ti kang hlauh mai a.. Sipaihoin ralkhel dar an vaw ri a, an au chul bawk a. Nasataka thelh tum a ni chungin vanduai thlak takin, thli a rawn insiam a thawngaleivirin mei chu hmun hla zawkah te a thlawh a, khawkhawm in bit te te kan ni si a, a nasa tual tual a, in 340 vel zet chu kan kang ta a ni. Pathianin kan vanduaina chu malsawmnaah chantirin khawchhung tihhmasawnnan kan hmang ta hlauh a. A hmaa tih theih hauh loh tur kha, ti mai ang, kawtthler awmze nei takte, inkalpawhna kawngpui tha takte ruahmanna fel takin siam a lo ni ta a. Khawtlang mipui thuawihna leh tanrualna avangin tunah chuan Mizorama khaw nuam berte zinga mi a lo nita hial mai. Miten vawiin thlengin, Mizorama khaw nuam an sawi zingah East Lungdar khua hi an sawi tel ve ta ziah a ni. Khatia kan khuain vanduaina kan han tawh takah khan kan unau Sailulak, Leng leh Mualchengte chu an khaw hlui lamah thlawhhma lak pah a an hmun hlui a va inbawk a remchan avangin mi thenkhat chuan Bawkte an va khawh a. An awm belh zel a. Kan khawtlang pawhin a ngui phah rawih mai. Khaw khata kan awmho lai khan a za tam zingah chuan rilru tina thei ang chite lo chhakchhuak ta mai pawh awm theih a ni a. Chutiang tuartu an lo awm a nih chuan he Khua hian thinlung takin pawi a ti a. Tun hnu zelah khaw inunau leh inngeih taka awm zel hi he East Lungdar khawpui duh dan leh rilru a ni. Kum 1977 June ni 4 khan Lailen zo Apple phunna tur khur laitu mipate chuan ni khatah Rs.10/- an hlawh a, huan thlotu hmeichhiaten Rs.8/- an hlawh. August ni 9 a Tuipui leilet thlotu mipate chuan Rs.8/- an hlawh a, hmeichhiaten Rs.7/- an hlawh thung. East Lungdar khawtlang leh mimal thil tawn rapthlak tak takte sawi tur tamtak a awm, hmunin min daih si lo. Tunah chuan Centenary lam hawi thuchah ve thung aw. East Lungdar khuain kum 100 a tlinna cham hmang theia Pathianin kan nunna min zuah a vangin kan va lawm em. Chutih rualin he hun thleng phak lo a mualliam ta zawng zawngte pawh kan theihnghilh bik lo. He a kum 100-na Centenary atang hian he khaw mipuite hian kalphung thar leh hmasawnna rahbi thar nei turin kan rilru leh kan ngaihtuahnate hmang i la. Kan khawtlang roreltu, Village Council & Court pawhin te lua a awm lo tih hria a rorelin huaisen takin hma la thin sela. Chu chu mipui pawhin thuawih takin zawm i la. Chu thuawihna chuan lungrualna siamin rah

64 tha a chhuah ang a, chu chuan rin phak bakin chhung lam leh pawn lam lang theiah khawtlang hmasawnna a thlen ngei ang. Chutih hunah chuan Zoram mipuiin East Lungdar tih an sawi apiangin a nawm zia tih chu an sawi zawm thin tur a ni tawh ang. He kan kum 100 champhaphak hi tuman hnuhma nei lova liam tir ngawt kan phal lo. He hun hi Khawtlang hruaitute leh mipuite pawhin khawtlang hmasawnna rahbi thar tuk tanna tur a ni tih kan hria. . Chutih rualin kum 2/1 lek chhungin hmasawnna a tihhlawhtlin vek theih loh tih pawh kan hre chiang. Tun hi bul tanna hun tha a ni tih pawh kan hai lo. Bul kan tan that phawt chuan thangtharte tan Lei Eden kan siam tihna a ni ang. Hemi tihlawhtling tur erawh chuan a chhunga chengte inpekna leh rilru sukthlekah thui tak a innghat tlat thung a ni. Khawtlang hmasawn duhna leh nunphung tha neih kan duhna thinlung chu a taka chan tir kan duh chuan bul kan tan that a pawimawh a. Chu chuan thangthar zelte thinlungah chi tha tuhin ze nghet a neihtir ang a. Chu ze nghet chu kumtin a zung puakkehin a chawr thar zel tawh ang. Chutih hunah chuan kan rilru pawh a lo thianghlim lehzual anga, kan khawlai kawngpui dung leh kawtthlerte pawh lo zau lehzualin a lo fai tawh ang. Chutah zet zawng, Zoram mipuiin Ngaihthla siang lawina Vangkhua, tiin hming duhawm min phuah sak tawh mai dawn a ni. Amarawhchu e, rorelna fel leh mipui thuawihnate, inpeknate a awm loh chuan heng thilte hi a thleng dawn lo tih hria I la. Chutah chuan tunge a mawhphurtu leh hmasawnna daltu Keimah nge Nangmah. East Lungdar hmasawnna daltu I nih chuan, a khaw mi pawh ni la Mikhual ang lek I lo ni ang. Mikhualin mi khua a hmangaih lo chawk. Chutiang mikhual chu he khuaa a awm reng a rem lo. Ram changkangte hmasawn dan kan hria, bul an tan dan erawh kan chhut pui lem lo. Kan ngaih pawimawh loh leh tul vak lem lova kan hriatte hi an ni chuan an ngai thutak em em zel a. Tui mal far te te chu tiau vut hrang awmkhawm, Tuipui lian a tlinin ramnuam a lo awm, tih kha policyah hmangin uluk takin a bul te atangin tan an la a, ho te nia kan ngaihte pawh uluk takin an ti zel a, chu chuan an ram hmasawnna a ti famkimin a ti phuisui thin. Keini chuan an hmasawn tawhna leh changkan tawhna laite chauh a lerah kan lo thlir sak a, bul an tan dan leh an taimakna leh an rinawmnate chu kan hmuh kan hlauh thin. Tichuan, ram changkangte hmasawnna leh hausakna hmel, pawnlanga lo lang chu entawn ve ringawtin kan rilru a hmanhlel a. Chuchuan a lera rualawhna min siam a, kan phak tawk leh kan thawh chhuah bak neih duhna thinlung min siamin kan theihna zawn apiangah mahni thawh chhuah loh sum lak duhna hial min neihtir ta a. Chumi avang chuan mipui sum pawhin a tawrh phah ta thin a ni. A tawp berah chuan rinawmna leh taimakna nen ngaimawh tham loh atanga engkim bul tannin hma la thin I la, chu chuan mimal, khawtlang leh ram hmasawnna a thlen ngei ang. He leiah hian tumah kan kumhlun dawn lo. Vantlang nek zawnga DUHAM te hian khawtlang pawi an sawi. He kum 100-na atang hian mitinte kan dik lohna lai theuhah insiam that tum I la. Chuchu, he Centenary kan lawm tihlawhtlingtu ropui berte zing ami a ni ngei ang.

65 KAN NAUPAN LAI CHUAN By: B.Thantluanga Rual u zawk tan chuan nangni naupan laite chu hmanni lawk a lawm to ti tawk awm mahse, Kum 60 ral kan kai ve tawh takah chuan hma lam hun thlir ringawtin hun a changzo tawh lova, hun liam tate, naupan lai, tleirawl lai nunchante khan rilru ngaihtuahna tam tak a luah let chho ve leh tlat mai a. A rei thuah pawh kum 50 lai liam ta thil kha a lo ni reng tawh mai a. Keini aia naupang zawk tan phei chuan hmanlai pawh ti sela a sual tampui awm love. Naupan lai, tleirawl lai nunchan zawng zawng Darkhawpui sumtualah kan lo chen ve a. E.Lungdar Centenary (Kum 100-na) kan lo chuan kai meuh takah chuan kan nun dan, khawsak phung leh thil chin a lo danglam zo ta. Chuvangin thangthar zawkte leh naupang tan phei chuan Kum 40/50 liam ta a, kan nunchante kha thawnthu ang lek a lo chang zo ve ta der mai a. Chuvangin kim chang zawka nu leh paten an sawifiah sak atan a tlangpui han tarlang ila. Kum 1911-ah E.Lungdar hi Pu Thangburha Sailo hoin luah tan niin an sawi a. Chumi atanga kum 45 chhung zet a liam hnu kum 1956 chho velah khan chuan E.Lungdar khua hi in 150 vel awrh chauh a la ni a. In sak dante pawh tunlai nena khaikhin chuan danglam tak a ni. Lal in tih loh chu Di in vek a ni a. In hnaih te te bit tak takin insak a ni a, kawt lam leh char lam di so buk deuh lup hian bun a ni a. Tahchuan vamur hian bu an chhep a, an lawi vut vut reng mai a. Mau hmawrah Paikawng tawn betin Vamurbu kan dawm a, kan man thin a. Nu leh pate hian, Engahnge in man, chhuah rawh u, thlipui a tleh duh an tia. A mei hmawrah lazaiin arhmul kan tawn uai a, kan chhuah ve leh thin a, kan hlim pui ve thin khawp mai. Hetih lai vel hian Lungdar khaw thleng luah chin tlangpui chu tun a, Pu F.Malsawma in thler chho leh Thlerpui veng inkar leh Telephone Exchange leh Pi Zauthangi te in inkar bawr vel chauh hi a ni a. Khaw dai vel zawng zawng hi Rizap thing thelh ruih maiin a hual pup mai a ni. Khang hunlai khan Vaitui lui leh Pialtlepah te hian Chakai khawrh turte pawh a la awm. In kha a tlangpuiin a bit hle a. He thu ziaktute in, tuna Pu Lalengkima, Venghlun te in leh Pu B.Lalbawia te in inkarah ngawt pawh hian in 5 an tlar chho a ni. Heng hunlai hian naupang zawng zawngin kan thil chin uar, tlangpuite chu:(1) Lehkha chaih:- Lehkha chaih hi nuam kan tikhawp mai a, a hruiah khawlla kan neih phak meuh loh avangin, kan nuten la min thlur sak thin a, Zingah leh Sikul banah te hian tlangah kan chaih sup sup thin. A chaih sang thei deuhte lehkhachaih chu van rim a nam kan ti a, kan hnim laih laih thin. (2) Tuihawk khuah:- Kawr dungah hian Um keh leh huanpal hmangin Vuakpim kan khuap thin a. A chhakah tui kan khuap tling a, kan sah ve leh Vuakpim chu hmawlhin kan vaw ri tluar tluar thin a. Ruahsur lai hi tuihawk kan khuah thin lai a ni bawk si thin a, nu leh pa ten min hau tam phah hle thin a ni. (3) Tawlailir :- Ke thum nei, kea tlawhkawia khalh chi leh kuta khalh chite khan kan siam thin a, kawtthler awiah leh kawngpuiahte kan chuang khu rum rum thin a, nuam kan ti thei khawp mai. (4) Inhnawk :- Kawi kan verh a, Kawirit te, Pheikhawk ke artui chhah thelret kawite hmangin kan inhnawk thin a. Thian leh thian inel nante kan hmang thin. (5) Inperh :- Hei hi tunlai angin Marble-te kan la neih ve loh avangin thir mum, perhthir kan hmang thin a. Ipte a ak mai lo hian kawrnghawng kan verh pawp a, tahchuan khawlai lennaah pawh hman mai theihin kan dah thin. Heng perhthirte, kan inhnawkna kawite hi inah chuan Tungchawah kan dah thin. (6) Tawlhpanal :- Tuium keh te,Tum kawrte hmangin tlang phulah kan tawlh thin a, Thangdawr tuikhur bulah khuan lung mum dungut mai hi a awm a, tahchuan kan tawlh tlianghluau mai thin a, kekawr mawng a hek duh khawp mai. (7) Pipu uai/suih:- Khanchhukah leh daipawn rizap thingah Chiar hrui te, Kawi hruite hmangin pipu suih kan ching khawp mai a. Kan inbengberek luai luai thin a, a hrui a lo rek a, tla tawk kan awm deuh reng thin.

66 (8) Thangkam:- A bik takin Sikul chawlh lai hian Thangkam leh Sava veh hi kan uar a. Thangthleng leh Tiau thang kan uar zual a. Tlangah khian Tiau thang kan kam khat chuk a ni deuh ber a. Kan khalh a, kan khalh awk fo thin. Tiau hi thlasik laia awm a ni thin a, an pem hla thei hle niin an sawi a, khawvel chhim leh hmarte pawh an kar tawn ni hial awm a ni. (9) Pawnto:- Khel lovin, zantin tih theih deuh thaw, kan pawnto thin a, Inbihruksiak,Selem chaih, Tirameikai, Pangawinzial, Sakuhuilut leh thil dang dang hmangin kan intihlim thin a. A Chang chuan leikapuiahte thukhawmin thawnthute kan sawi a, ngaihzawngte pawh kan thlang thin a, thiante thlan tawh chu thlan ve thiang lo a ni. Keini thianho kha, kan hotupa Pu Zabiaka(L) te kawtah awmtual meichhem kan hrat a, thingthunung kha Fuherzawl lamah khian kan indah siak thin a, a tawpah a huhotein kan endik leh thin a, dah hlat ngam har tak a ni. A chhan chu khatih lai khan Sakei a tam a, dai a vel fo bakah sate a tla thin a. Chuvangin zan thimah chuan dai vel kha tihbaihawm tak a ni. Kan thian zinga dah hla ngam deuhte chu Pu Lalsiama leh Pu Ralkapzauva te hi an ni a. Hetia pawnto kan tin dawn hian, Tindial e,Tindial e, tih hla kan sa a, kan hlauh tih reh nan haw kawngah thian dangte nen inchhawnin Lungdikam, Lungngailo' tiin kan in au tawn a, in kan thlen veleh 'Ka tlum' kan ti thin. (10) Sephung/Perhpawng laih:- A bikin ui ek leh mihring ek a mi, chu a huai duh kan ti a. Tlang khi kan lai khuar chek chuk thin a. Kan insik tir thin a, a pachal kizum kualrai mai neite kha kan chhuang a, ipteah hian kan ak rai thin. A vak vel hian min tawn sup sup thin. (11) Fanghma lu/Lungker (lampei):- Fanghma lu leh mawnglam leh lungker inthlawh siak kan chin fo a ni a. Sunday sikul bana thlawh tur kan khawl sa chu Thingsepui leh Pi Rovi Lungdawhahte kan inthlawh siak thin a, kan au dar dar zel a. A thlawhthui kha chu kan sawi zui laih laih thin. Khatih hunah khan infiamna lamah chuan kan uar deuh ber chu ball pet kha ani mai a. Pawnchhe ball, a nih loh pawhin Sertawk kha kan pet thin a. Rubber ball leh ball hmul nei kha an awm ve zauh zauh bawk. Thian leh thian inelin kan pet ve fo bawk. Tin, hei bakah hian tlangval khan feikhawh(thirtiang) leh Lungden kha an tih thin avangin han tihve chang kan nei bawk thin a. Tumkhat chu Venghlun Biakin chhakah khian Tuthulh veilamin (thiamloh lam) kan inkhawh siak a, ka bul hnai, sir lama lo ding, Pu B.Lalawia chalah tak mai kan khawh a, a thi nasa khawp mai. Artui kan chawi phah nghe nghe a ni. Venghlun Biakin chhak kawngpui thlang, kawtthlerah te,tualzawl kan tih mai, tualte veng lu zawlahte khan tlangvalho hi chawlhni tlaiah lungden, feikhawhte in an intihsiak thin a, a sirah hian a entute hi an ding tlar thup thin a. Khatih lai khan lungte denah chuan Pu Hautawna te, Pu Khualkhawlate kha deng thui a sawi an ni. Tin, lunglian (Bomb) denah chuan Pu VL.Mawia te, Pu H.Laikungate kha deng thui a sawi an ni. Khang hun lai khan zirna lam chuan Primary Sikul chiah kha zirna sikul awm chhun a ni a. Ziakna hmanrua a kan hman ber chu lunglehkha leh tlak a ni a. Lengkir thlangah tlak lakna hmun a awm a, tami chu kan la sup sup thin. Kum tawpah sikul thlahna (Farewell) kan nei thin a. Ruai atan Ar kan thawhkhawmmai thin. Hetih lai hian Pawl thum Exam Centre kan hnaih ber chu Leilet ( N.Vanlaiphai bul, khawram tawh)khua kha a ni a. Tahchuan Kum 1958-ah Exam tura kan kal, N.Vanlaiphai daiah vawkpui no nei hlim hian min um chiam mai a. Zirtirtuin min hruai si lova, kan thian lianho lah kha a tlan chak chak an ni mai sia a. Kan te teng tung mai a ni. Exam zawng kha kan Pass kim vek. Naupang kan inkhawm tamlo khawp mai a, inkhawm lai thusawitu tawngtai lai hian tlangvalho hi an chhuak duah duah thin a, tlangval lam thutna khat deuh hmur pawh hi tawngtai zawhah chuan a ruak deuh huai thin. Keini pawh kan tleirawl tantirh khan kan la ching hman ve deuh a. Inkhawm lai hian Biakin chhak Tualte veng kawngpui, lehkhatarna (Notice Board) hmunah khan tlangvalho hi an awmkhawm taih thin a. A chang chuan chai hla (Chheih zai) an sa thin a, an hla sak thin pa pakhatin min hrilh chu hei hi a ni. Ka thlawhlai pangpui chu fam lul suh, fam lul suh, Ka bel ang che Vanzawl ni dul loh changin; Vatinreng an tuanna thuam liai luai. tihte.

67 Lamkawiah thingsiri par lo tla e, Ka chhar dawn lo zaiin ka pel mai dawn; Ka di rim reng reng a nam love. Heng hlate leh hla dangte pawh sa hian an chheih lam ham ham thin a. Biakin atanga ngaimawh phak tak a nih avangin, Kohhran Upate pawhin Biakin atanga chhuak meuhin an han hauh changte a awm thin a. Tin, paho zingah zu in an awm ve thin a. Amaherawhchu, chawlhni tlaiah deuh chauh hian an in thin a. A chang chuan zu hmun hla, hlim takin an saho thin a, khuang aiah tuium an hmang thin a, an in tur zu pawh an mahnin an siam a, an intum chawp mai thin. Tunlai ang hian tlangvalin zu an in meuh lo. Tin, zu in vangin buaina siam tum phet leh ruibuai an awm kan hre ngai lo. Hun leh nite a lo inher liam zela naupan hun a lo liampui a, tleirawl kan lo hre tan chho ve ta a. Nula rim te pawh mi tih ang bawkin, rim tha ngam chiah silo, rim duh ve bawk si, val u zawkte an lo len ngat phei chuan lut tha ngam lawi si lovin bul kan han tan chho a. Kan nula rim tan chhoh ve lai hian Tualte Veng leh Bahzar Vengah hian nula tleirawl an thahnem khawp mai a. Hengho -Kapkungi, Biakkimi, Raldangveli, Biakchhingi, Kapzami, Darkungi, Ramthari, Kapthangi, Laltluangi an naute rim rual ve tho - Lalzethangi, Kaptluangi, Rozami, Laldiki, Rangchhingi etc. te hian inleng dawn sawn an thiam nge ni? an mahni an harhvang hlawm bawk a, Lungdar khuaah pawh veng lunlai ber a nih phah hialin ka hria. Tin, YMA-ah pawh an hun lai na na na chuan in hmang nasate pawh an ni pha ve a ni. Heng bakah pawh hian nula dang fel tak tak an awm tho a, Inleng ngah thuah phei chuan Hrangzuali, Pu PC.Thangridema nupui hi record ni hial awmin ka hria. Inlengte nen rilru inhawng tlang takin khawhar hla sate hian tui takin an zaiho thin. Heng hun lai hian nula rimnaah inlengten kurtai lei changte a awm thin a, kurtai kg1 siki-in an lei thin a. Kurtai lei thei nihte kha neplo tak a ni. Bawnghnute no 16 Re 1/- man a ni miau a. Heng hun lai hian incheina te, kan in leh lo, eizawnna leh khawsak phungte, a in chen them them hlawm avangin rualawh a na vak lova, kan zalen a, kan aia upate zah a nasa a, tunlai sualna chi hrang hrangin a la chim phak ve loh ram a nih avangin, khanglai hun Zoram khawvel kha a hluin, ngaihawm ve tak a ni. Amaherawhchu, hun a inher liam zel a, chu chuan mihring nun, khawsak phung, eizawnna, in leh lo, a nghawng danglam chho zel a. Kan naupan lai, tleirawl kan hriat chhoh thlengin E.Lungdarah Radio, TV, Electric-te pawh a la awm lova. Amaherawhchu, kan mi hmasa ten thahnemngai takin, an mawl ang angin khawtlang tan hma an la chho a, mahni inseng sovin Sikul te, Damdawi Inte, an lo din chho a, chumi rah chhuah kal zel chuan tunhun hi min thlen a, Zoram khawvelah na na na chuan, khawtlang nuam, khaw ruahman (Plan) fel leh thianghlim kawngah pawh inchhuang ve phak dinhmunah kan ding a. Chuvangin he khawtlang nuam tak mai, Pathian Malsawmna kan dawn hi, a chhiat leh that thuah, hmasawnna kawng hrang hrangah te, inlungrualna kawngah te, a mawhphurtu chu a chhunga cheng te, khua leh tuite hi kan ni. Thangthar zelte mawh a sang hle a. A bik takin khawtlang roreltute, mahni hna rinawm tak leh taima taka kan thawh rualin, khawtlang dah pawimawh hmasa zel phawt turin leh kan hruaitu hmasate thahnem lo ngaihna ti zuzi lovin, tunlai hmasawnna boruak mil ang zela tan la chho zel turin khawtlang mipuite, tun Centenary kan lawm hian min ti harhthar leh zual theuh rawh se.

68 E.LUNGDARAH LO ZIN VE TA CHE. C.Bawizuala Zarkawt, Aizawlah Sumo Service Ticket i la anga, zing dar 7 a.m-ah chhuakin Lunglei road , Thenzawl lamah kalin Sialsuk Hotel-ah puar el euha zing chaw i rawn ei hnuin, World Bank kawng zau leh nuam tak mai chu Thenzawl luh hmain i pen san ang. Pioneer kawng chhe tawh tak metal khawk vek deuh thawah rawn kalin, NEC road siam mek la mam lo; han tihmam ve mai tur niawm taka langah i peng ang. He kawng Tuichangral problem ber; kum 30 chuang lai tawh atanga hman, Ministry lo ding tawh apianga beiseina sang tak neia mipuitena an lo thlir, vawiin ni thlenga la puitlin chuan loh chu i rawn zawh leh ang. Artahkawn i thlenin pioneer kawng siam chhe lam tawh metal khawk vek deuh thaw rawn zawhin, Mualcheng i rawn tlan pelh hnuin E.Lungdar chu tlai dar 3 velah i rawn lut ang. Bazar kawn zau huau maiah Counter-ah i chhuk dawn a ni. Playground emaw i ti ang, goal ban i hmuh loh avangin i chiang mai ang. Khaw dangah hetiang taka mual zawl nuam leh zau hi i hmu lovang. Helai hi an centre ber, khaw lai li; an khaw ti nuamtu ber, khawtlang thil pawimawh - vantlang inkhawm, concert etc. apianga an hman ber a ni. Kawng pawimawh zawng zawng intawhkhawmna, bazar hmun, dawr zawng zawng awmna a ni. Khawi lam pan tur pawhin chhuak la helai atang vek hian i chhuak leh tur a ni. An bazar shed-ah nuho, an thlaithar chi hrang hrang zuarte an thu bawk ang. Chawhmeh pawh lei nghal mai la, naupang lawm lei i duh pawhin helai vel hi lamna remchang ber a ni. An khawtlang hmun pawimawh ber a nih avangin bazara thu leh dawr nghak mai nilo; leng vel mai mai leh mamawh chi hrang hrang lam tei vel leh mikhual chi hrang hrang kal velte i hmuh tamna ber a ni ang. I thlen in i pan dawnin, Taxi or Auto rickshow lo ding han kalna mai tur i hmuh dawn loh avangin, hmuaktu che i neih loh phei chuan i bungrua chu nangmah ngeiin kengin kea kal tur a ni. Thingtlang zin manah an nun leh khawsak dan i zir ve dawn a ni. Bazar kawn atanga khawchhak lam han hawi chho la, E.Lungdar Presbyterian Kohhran Biak In chu chiang takin i hmu ang. Biak In hmun rem leh tha, laili taka awm si fal nalh; thawm riva engmahin a tih buai phak si loh, Mizoramah hetiang hmun rem leh tha hi hmuh tur a awm lo. Mizoram Biak In hmun tha leh rem ber a niin, Kohhran lian ber Dan zawhkim pawh member 1200 chuang lawina a ni. I thlen in atang khan han hawi vang vang la, khaw hmun rem leh nuam a nih dan i hre mai ang a, in hmun dil ve hial pawh i duh mai thei. An in sak dan tlangpui i hmuh tur chu shape leh type danglam teh vak a awm lova. Amaherawhchu, i chik deuh chuan in namthlak a zauh hauh loh chu i hmu tlem hle ang. Hei hi an style a ni ve tlat. Khaw hmun ren leh nuam tak a ni tih chu i hai hau lovang. Mizoram khaw nuam leh rem thlan ni ta se, pakhatna anih em loh pawhin pathumna zinga mi chu a ni ngei ang. Zanah leng chhuak la, bazar kawnah ngei i kal tur a ni. Mi bathlar remchang lai leh bazar shed-ah te tlangval leh tleirawl lo thukhawm tal tal i hmuh pawhin mak tih bik tur a ni lo. An centre a ni miau va, an engkim tihna hmun ber a ni tih i hre mai dawn nia. An khaw hmun hi a rem em avangin zanah torch light ken kher a ngai lo. Power supply an nei tha a, street light awm zeuh zeuh leh bathlara electrict bulb inkhai eng avangin engmah harsatna i nei lovang. Power supply a tawp thut pawhin; mombati tak ngial pawh lo inring lem lo mahse, in tin mai hi a buai teh chiam lovang, a chhan chu rei a thim dawn lo tih an hre tlat a lawm. Mizoramah chuan power supply nei tha berte zing a mi an ni ngei ang. I rin aiin zanah chuan a reh hma i ti ngei ang. Engemaw programme bik nei leh committee neite tih loh hi chu zan dar 9:30-ah hi chuan khawilaiah hmuh tur an awm tawh mang lovang. Meng reilo khua tak an ni. Nang pawh hma takah i mu anga, zingah harh vakin i tho ang a, boruak thiang nuam takah leng chhuakin khawlai i fang dawn nia. I fan thui poh leh mak i ti telh telh ang. In an rem dan, kawtthler an siam dan a felin, in tin hi motor-in a luh theih vek a ni tih i hmuh leh hriat chian hnuah mak i ti leh zual tur a ni. In hmun laih ko sang pui pui leh lungrem sang pui pui i hmu hauh lovin, helai in chu a min mai a va hlauhawm ve tih tur i hmu lo bawk ang. Fur ruahtui lo tlak a, ruahpui vanawn a sur tluk tluk pawhin hlauhthawn neih hauh lovin muang takin an mu siai siai mai a ni.

69 Hetiang taka khaw in rem fel Zoram khawiah mah hmuh tur a awm lo. A chhanchu maw, he khua st hi 31 March, 1973 khan a kang fai deuh vek a; hla lar tak Aw Darkhawpui tih pawh a lo pian phah kha. Chutih laia Mizoram Sorkar, Development Commissioner Pu Lalkhama, IAS; an khaw tlangval thahnemngaihna avanga planned ani a. Mahni in hmun hlui hauh lova surrendered vekin a tha thei tur ang bera planned a ni ta a ni. Number pawtin in hmun hi thlan a niin, hetiang taka tithei khua an ni hi an danglamna tak a ni. In tin mai hi kawng puiin a pawh thei vek a, chuktuah huan an nei thei vek bawk a, chu bakah ring road (circular road) in an khua hi a kal hual vek bawk a ni. Bazar kawn i thlen chuan thil pawi engnge awm ta le? tih mai turin, patling, nutling leh mi tei velnuai nuai tam tak i hmu ang. A then chu zinchhuak tur leh hmun dang pan tur inthlah bakah chhungte thil thawn tur an ni ang. Chung lo pawh chu chhungkaw mamawh lama bazar te, a bak leng ve mai mai an ni. Patling, nutling tih tur pawimawh nei lem lo tam tak an awm bawk ang. Bazar kawn hmu lova tukthuan ei tui theilo ni hial awmte hi an tam mai tih i hriat chuan mak tih tur a ni lo. An centre a ni miau a lawm. Chhungkaw tin tana mamawh an lamna hmun ber, zin chhuak tur zawng zawng chhuahna, leng vel tan pawh kal ngei ngeina, ui tak ngial pawh an inlarna hmunpui ber a ni tlat. He kawn hi chu a danglam ve reng reng. Tlangval rilru puamho pawh an inphochhuahna ber, khawchhak bawng rual lo thleng pawh nungchang danglam an putna hmun a ni miau va. An khaw chhung i fan vek hnua i thil hriat ngei tur thenkhatte chu maw :A boruak a nuamin a tha a ni tih hi. Mi an harh vanga zing thawhphan a awm lovin, naupang pawh an tho a ngai lo. A boruak thatzia tichiangtu ber chu naupang an ninhlei bik. An khawlai kalte hi kal hne hne an awm lo, an tlan loh leh eng eng emaw pet leh chhuih tur awm a piang an chhuih/ pet peih hi a ni. Mihring an harh a, an tawngkam pawh a danglam. An khawtlang nun hi a danglam ve hrim hrim, tawng huat thla la a awm lo a ni ber e. Tin, hnam dang vai leh Myanmar (Burma) lam mi pem lut pakhat mah awmlohna khua a ni. Sawi tawh angin, Mizoram a Khaw Plan (Planned Village) awm chhun a ni. Tlang phul nei nuam ber a ni. A khaw tlang chhip phei zawng zawng hi phul nuam tak mai, len velna nuam em em, shooting nana itawm tak a ni. Hetiang tlang phul nuam nei hi Zoram khaw dang i hmu kher lovang. Han fang kual hram la, a nawmzia chu i hre mai ang. A khaw mite pawhin an chhuan em em a nih avangin mikhual lo zin reng reng hi chu an fan pui hram hram thin. I han hawi vang vanga i hriat tur dang leh chu, an ram chhungah kham leh chhengchhia hmuh tur a awm manglo hi a ni. A ram a remin lo atan a neih theih loh khawp ram chhia a awm meuh lote hi a ni. Ram pharh tha leh nuam tak a ni deuh vek mai. Chu mai a ni lo, phul rua a tam em em mai a, lui kawr tin hi a hnar kin thlenga phul rua awm lohna hi a awm lo. Mau pawh a khaw bawmah hian hla lutuk lovah lak mai tur a awm. A ram hi a zo a, a thiang em em a, thing chang hmun a tam a, khawinghal (Nghalpui) kaina ram a ni. Kumtin hian Nghalpui bu 10 aia tlemlo an la ziah. Hetiang rama nih avang hian kawr hnawm zual tih lohah chuan vangvat a awm lo bawk. Khaw sawikhawm anih a in 700 chuang lai an awm laia pa fing thil chik mite chuan, Hetiang taka ram hnianghnar hi Pathianin khawpui awm nan a lo ruat reng a ni ang. A ram thing pawh hi a thang duh bik a, thingai han chheh pawh hi a ro hma bik an ti a sin. A tawp berah chuan a khawtlang nun hi a la Mizo em em a, in ropui leh chhawng sang a ding khep khup lova. Mihausa pui pui awm lo mahse, mihring nun hi a la in rualin a inzawm tha em em a, inchhungkhat lo pawh hi an awm lo tih theih a ni. Chhiatni that niah an intawiawm tha a, kar a awm ve lote hi an chhuanawm hle a ni. Chu lovah mi tupawh hi an tlangnel vek mai a. Mi ropui leh thiltithei chhuan tur an awm lo nain, Mizo hlang hlak hnam dangin a pawlh miah loh, Mizo nun tak, inlungrual leh inpeizawn tlang dial dial a, vawiin thlenga khawtlang la awm hi chu a chhuanawm hle a ni. Thil ropui hmingthang hriatreng tur chu Mizo khaw dik tak, Mizo nun taka la nung; Mizo zia tak lan chhuah tira chhawm nung Tuichangral khaw pakhatah i zin tih hre reng la. Kan ram hian eng nge a mamawh tih chu i chhut thiam tawh ang.

70 LUNGDR KHUA LEH KEI Revd. Chuauthuama Kan naupan laia khaw hming pakhat kan hriat zin m m mai a awm a, chu chu Lungdr khua hi a ni. Chutih lai chuan Lungdr (East) tih a nih ngai pawh ka hre lo; tnlai hian Lungdr East tih a ni ta deuh a, hmun dangah Lungdr hran chu a lo awm ve reng chu lo niin. Engati nge Lungdr khaw hming chu kan hriat zin m m a? A chhan chu kum 1930-36 chhng khn Lungdrah hian kan chhngkua an lo awm tawh vng a ni a. Ka nuin Lungdr khua a sawi apianga a sawi hmaih ngai loh chu a khaw hmun remzia leh Lalrni nu tuizwl chanchin a ni. Lalrni nu tuizwlah hian ka pain antam huan a siam thin a ni wm e. Chutiang taka kan benga ri zing a nih avng chuan Lungdr hmuh ve hi ka chk m m thin. Ka pa chu Ztu Tawna a ni a, a hming pum chu Laltawnhlela a ni. Mizo hnam znga hnam tha, Pachuau (Lianthung) hnam kan ni ang. Pachuauah rau rau pawh Pachuau ziding dik tak znga mi kan ni.A pi leh pute lamah hian lal khwnbwl tawrhhlelhawm deuh an awm emaw ni dwn le, a hming hi Laltawnhlela an ti mauh mai a. Hming chapo deuh nia a ngaih avng hian ka pa hian a hming pum hi a hmang ngai lo a, Tawna tih chin chiah hi a ziah dn a ni a, hei hi a official name a ni hlen ta a ni. Ka pa hi Bwlte khuaa piang, Sumsuiha seilian a ni a. A naupan tt laiin a pain a thihsan a, a pamiten Sumsuihah an la chho a, an hnnah chuan puitlin thlengin a awm ta a ni. Rethei takin, pami chhngkaw znga puansilh tak ngial pawh a kawp a thuah nei zo loin a lo puitling chho ve a. Chuti taka retheia awm reng chu pumpelh dn a awm dah lw maw tiin Muallungthu-ah kum 1925-ah khn Upper Primary (Class V&VI) a zir a, mi kum hnih zir kha kum khatah a zir a. Kum twp exam-ah chuan a sng ta ber a. Mahse Aizwl-a Mission Sp hnuaia zir Snga, Phlpui khua (Zaithanchhngi pa) chu a sng ber ta tlat lo chu Aizwl lam hotute an lungwi lo a, ka pa nn chuan pakhatnaah an dah dn ta ringawt a ni. He thil thleng avng hian khatih lai (1925) hunah pawh khn mi rethei hnuaichhiahna chu a lo va lian tawh m tiin ka ngaihtuah thin a. Kan Mission Spte pawh kha ka thiam lo a, Aizwl-a zirtirtute pawh kha ka thiam lo bawk. Kum 1926-ah chuan ka pa chuan Aizwlah Middle English, Class VII a zir chhunzawm a. Mahse thingtm a hnaih tawh avngin a thiante (R.L.Kmlala pawh a tel) nn chuan Class VIII zir an dil a. An hotute chuan an test a, a thiante chuan zawhna an han en chuan an zuam lo a ni ang, an chhuahsan ta vek a, amah chauh chuan test chu a bei ta a. A result kimchang pawh hrilh loin Class VIII chu an zawmtr leh ta tawp a. Mi kum hnih zir bawk kha kum khatah a zir zo leh ta a. Mahse a result lamah a tuar ta deuh a ni ang, First Divison-ah pass pha loin Second Division-ah a pass ta a. First Divison-a pass pali an awm a, Second Division-ah chuan a sng ber a ni. Kum 1927-ah chuan Teachers Training Course a bei ve a. Kum 1928ah Lalbuta fapa Sairma kha Mualchngah zirtrtu hna a thawk tan a, kum 1929-ah pawh a thawk chhunzawm a. Mahse Mualchng lal Sairma chu a hrisl loh avngin Lalbuta fapa vk, Vnlaiphai lal Saihnna nen khua an inthleng ta a, Mualchng chu Saihnna khua a lo ni ta. Hemi kum (1929) hi Mizoramah hmingthanna tak pahnih a nei a, Minpui kum a ni a, thingtm kum a ni bawk. Ka pa hian Mualchnga a awm lai hian Muallungthu nula Buaii chu February 22, 1929 khn nupuiah a nei a ni. Kum 1930 kum bulah chuan a hrisl loh chhuanlamin Hmwngkwna insawn a dil a. Hotu lam remtihnain a kal a, mahse an khawtlng harsatna chhuanlamin an lo hnar ta si a. Eng emawtiin a tangkhang ta a. A twpah an hotute chuan, Ka hrisl lo i ti si a, kumin chu chwl mai rawh; chumi chhnga nun mwi lo eng emaw i neih loh chuan kum tharah kan la leh ang che an ti ta tlat a. Vahvaih mai hmachhuana a awm chu Lungdr lalin a lo hriatin tangka (pawisa) tel loa buh chauh hlawha zirtrtu hna thawk trin a hruai chho ta a. Kum 1930-ah Lungdr khuaah ka pa chuan zirtrtu hna a thawk tan ta a ni. Hei hi Lungdr khua leh keini chhng inzawm tanna chu a ni. Vnneihthlk takin kum 1931-ah Mission lamin an rawn dah nghet leh ta a.

71 Lungdr-ah hian kan unau znga upa lam pathum an piang a. Chngte chu Lianchhnga (L), December 21, 1930; Lianthuami (L), May 9,1932-ah piangin May 31-ah a boral leh mai; Rualkhma, September 22, 1935. Mualchngah leh Lungdr-a ka pa thawh chhng hian hng mite hian Primary Exam an bei. Hming Khua Kum Div. Marks Zathuama Mualchng 1928 Lalnghinglova Mualchng 1928 Thangsliauva Mualchng 1929 I 545 Liansnga Mualchng 1929 I 425 Dngthanga Mualchng 1929 I 347 Zathangpuia Mualchng 1929 I 345 Kpliana Mualchng 1929 III 250 Kum 1930-ah Lungdrah exam an awm lo Liankhma Lungdr 1931 Scholarship Holder Kwlkhma Lungdr 1932 I 334 Biakthanga Lungdr 1932 II 261 Thangliana Lungdr 1932 II 275 Khuangliana Lungdr 1932 III 222 Biakmawia Lungdr 1933 III 237 Zaliana Lungdr 1934 II 267 Lalbka Lungdr 1934 III 233 Nghkliana Lungdr 1934 III 222 Drlta Lungdr 1934 III 203 Kum 1935-ah Exam an awm lo Liansailova Lungdr (Lal fapa) Kaichhnga Lungdr Rnvethanga Lungdr Note: Hetih hun lai hian Primary Exam-a full marks chu 495 a ni. Kum thenkhata an pass-na Division hi ziak lan a ni lo hlauh. Lungdr-a ka pa school chhuakte hi a tam zwk chu ka hriat loh an ni a. Ka hriat zngah mi langsr tak tak an awm. Liankhma hi Pu Lalkhama IAS , zirna lama tar thlenga zir twp ni neih tum loa inzir mi a ni. Thangliana hi a nau, Chawlhna Hotel neitu kha a ni. Liansailova hi Lungdr lal fapa, Shillong lama Secretariat-a thawk, office kalhmang thiam a nih avnga Mizoram UT nih hlima Mizoram sawrkar-in a chwk chhuah kha a ni. Kwlkhma hi kan mzui thui deuh ang e. Kan naupan lai, Bkpuia kan awm laiin a chanchin hi ka nun a sawi zing hle thin. Naupang rethei leh harsa tak a ni wm e, chuvngin ka nu leh pate hian mahni nau ang hiala an lo enkawl a ni ang. A lo zir puitling a, Lng khuaah zirtrtu hna a thawk a, Lng lal fanu nupuiah a nei a, fate pawh duhawm tak tak a nei. A fate znga pakhat chu Dr. Lalbiakzuala (Surgeon) hi a ni a. Kwlkhma hi keini chuan kan unau znga upa berah kan ngai a. Kan chhngkuaah a hming a ri zing hle. U Kwla chu Presbyterian Kohhran Upa min, Tuichangrl lamah chuan Synod chinchng hre ber a nih loh pawhin a hre berte znga tel ve ngei tr chi a ni a. Synod tak an tih ang kha a ni. U bera kan neih ta na n n chuan miten min beih vnglai, kum 2002 Nilai Thupui Bu hl kumah khn hetiang hian 28.1.2002ah lehkha min rawn thawn a: Nau duh tak, Pathian zrah in dam tln ka beisei e. Kumin (2002) Nilai zn thupui bu i siamah hian titi ngaihnawm loh deuhte ka lo hre ve a. Kan Kohhran (Presby) elreltute leh ertute chu a tilwm viauin ka ring a.

72 Mahse keia ngaih ve dn chuan a hlawhtling hleah ka ngai. Mi, ngaihsak peih lo tak takte pawhin chhiar an chkin an lei phah tihte mi sawi ka hria a, a lwmawm hle mai. Hetianga Pathian thu chhuizauna lamah hian kan beng tivrtuah a tangkai hle ang tih ka beisei. HUAI TAKIN KAL ZEL LA, ZAM HEK SUH. A Pathian thuna (thuchah) hmu loa a thawnthu (a tawngkama) buai mai mai twk hi Upate thleng pawhin kan la awm nual mai thei a. Chngho tn chuan kan swtpui hle ang tih ka ring tiin. Khatih lai boruakah kha chuan pianpui unaute pawh ka lamtang zwngin an tawng ngam lo emaw tih tr a nih laia ka nu hrin ni lo, mahse unau upa bera kan neihin min rawn tawng thlamuan kha chu ka hah a dam sawng sawng a, ka va lwm tak m! U Kwla khn upa ber nih a thiam mang e. Lungdr Kohhranin, ni lo Tuichngrla Presbyterian mite hian Upa Kwlkhma in lo nei hi in lwm ve trah ka ngai. A thwm chu a na lo, mahse mi nghet a ni a. A Synod m m mai kha entawn tlk a nih lehzualna a ni. Tnlai kan Upate zngah hian Synod tak an awm tawh lo, mual an liam zo ta, an tl zo ta. Khua a van har ve le! Kan kohhran kalphung pawh a danglam zual ta, a dal tual tual. Revival kan uar a, nun nghet nei si loin, a phawvuaka hlim lmna kan uar a. Synod rorl thlengin a insawn dwrh dwrh tawh mai. Upa Kwlkhma te ang kha Mizoram Synod hian a la mamawh asin maw w! U Kwla chu tar lamah a lo hrisl lo ve ta viau a. A thih dwn hnaihah khn a fapa Dr. Lalbiakzualan a phur thla a, Aizwl Civil Hospital-ah an dah a. Ka fanu Dr. Elsa chu amah zawng chhuak trin ka hrilh a. A zawn chhuah hnua chuan, Tnah lo kal rawh a ti che a han ti chu ka thawhna atangin ka chho vat a. Kan han inhmu chu ka kutah a chelh tlat a, mittui tla zawih zawihin ka nu leh pain an enkawl avnga tn dinhmuna ding a nih thu a sawi a, kei pawh ka mittui a tla ve bawk. Min thlah duh lo. Hmnlai thil a sawi zawh hnu chuan, Thil pakhat ka chah ang che. Hlamzuih neih reng hi a dik lo. A tihbo dn tr lo ngaihtuah teh. Inkhwmpui agenda-ah emaw telh ni se. I theih ang angin tan lo la rawh min ti a. Chumi zn chuan kan mut hlnin a lo thi ta mai si a. A tkah a ruang thlahin kan va kal ve hrm a, mahse a vuinaa tel trin ka zui thei lo. A thu min chah hi kei pawhin ka lo vei ve m m a nih avngin hlamzuih chungchng ka ziak ta a, Vnglaini chanchinbuah ka chhuahtr a. Mi dang pawhin an rawn ziak ve ta zl. Nghawng tha lam a neimk zl a. Hei hi U Kwla hminga ka thil tih theih chhun a ni mai wm e. A ngaihtuahna kha a ropui asin. Mihring hlutna hi thla thum china reh bun chi a ni lo tih a hria a, kan pian thlk phat atang hian nu leh pa tn kan hlu a, Pathian mit hmuh pawhin kan hlu a ni tih a man pha. Hetiang pa vengva hi Kohhran Upa atn an tha a ni. Chutiang tak chuan Lungdr nn hian inzawmna thk tak nei mah ila, duh angin ka tlawh mai thei lo. Kum 1981 kum trah khn ka puzawnte Golden Jubilee lwmin Biate-ah kan kal a, haw lamah Lungdr chu kan chhn pelh thuak a. Chawlh hlek ka duh tehlul nn, mahni motor ni si lo chu, chawlh ngaihna awm lo. Tichuan, kum 1995 KTP General Conference-ah khn Character Study ti trin min rawn swm ta hlauh a. Chk takin chu swmna chu ka pawm ta a. Mi Biru Entawn Tlkte tih kha ka sawi ta a nih kha. Khami tum khan Lungdr khuaa upa deuh, ka pa hre phate nn Inrinni chawhnu lamah khua kan fang ta a. Lalrni nu tuizwl te pawh ka hmu a, chutia ka tlawh lai chuan ka mitthlain ka nu ka hmu. Lungdr khua chu hmun rem tak a ni a. An vnduai avnga khaw kan aleiah plan tha taka siam zui a ni a. Khawi laiah pawh motor a tln thleng thei titih kha a hmun remzia tilangtu a ni. Hemi hnah pawh Lungdr hi vawi hnih emaw chu ka tlawh leh a. Kum 1996/1997 a ni ta wm e. Sunday School thilah Rev. Vnlalfaka leh Upa Lalramthanga te nn kan kal a. Chumi tum chuan ka thlen in chu Pu C.Sawidwla a ni. A mkpa chu Rev. Lalkima hi a ni a. Ka thlen in pa kha ka fak mang e. Tk khat chu, Tumb zawng zawngah saisu tumb a tui ber tih thu hi ka sawi a. A kailwn bul maiah chuan saisu kng a ding a, a vui tawh nghe nghe a, a banhla pawh a uai thuah thuah tawh a. Kan haw dwn ni Thawhtanni tkah chuan ka thlen inpa chuan chem a la lawk a, a saisu kng tha tak mai chu a va fik ta hmawk mai a. A tumb chu min hawntr a tum a lo ni a. Ka zak zwk hial. Chuti taka min duhsak kha arpui tui lai intalh aiin ka ngaihlu zwk mah a ni. A ni tak a, saisu tumb hi chu, pakhat chauh pawh hi han bai ila, phak awm miah

73 lo, hng tui m m mai a ni a. Lei hi kan lem tel lo chauh a ni. Lungdr-a ka kal nawn leh chu ATC-in Calvin Seminar kan neih tumin a ni. Hemi tum hi chuan Khawlailung leh N.Vnlaiphai te nn kan suartluan a. A then Khawlailungah an kal a, keini N. Vnlaiphaiah kan kal a. A hnuhnung berah Lungdr khuaah kan kal ho ta a ni. Lungdr-a ka kal apiang hian ka nu leh pate slhnu neihna hmun a nih avngin ka mitthlain anmahni ka hmu thin. U Kwlan chaw eiah min lo swm lehnghl a. Ka pa, Ztu Tawna kha kum 1935 khn Muallungthu Presbytery-ah Lungdr Kohhran Upa atn nemngheh a ni a; mahse a awm zui rei ta lo hlauh. Lungdr-a a awm lai chuan zaipwl hruaitu a ni thin. A zirlaite khn Ka tiin emaw U Tawn tiin emaw an ko theuh a ni wm e. Khatih hun lai khn ka pa chu Mizo paah chuan pa vntlng chung lama sng a ni ve a. Kum 1928 hma lamah kha chuan Aizwl khawlaia a kal vl pawh hi a lawr ber pwl a ni. Kum 1928 atang erawh kha chuan Mizo znga sng filawr bik a awm ta a, chu mi chu Pu Vnkhama, ft 6.2-a sng kha a ni. Lungdr Sunday School Hall kawtah khian langsr tham vak lo, lungphun twit a awm a. Chu lungphunah chuan Mizo znga hming twi ber pwl, Mizo chhiar dna hawrawp pali chauh a chuang a. Chu mi chu Lungdr Sunday School Superintendent hmasa ber a ni a. A lungphun twi si, hming chuang twi bawk si, a hming putu erawh sng viau lawi si chu thil inhmeh lo takah ngaih theih a ni ang a. Chu hming chuang chu tu dang ni loin, ka pa Tawna a ni. A lungphun bulah hian ka pa kha ding ta se, an inhmeh viau lo mai thei. A lungphun chu twiin, mi kal vlten hmuh khm thin mah se, kei chuan ka ngaihlu khawp mai a. Kawng lehlam ka ngaihtuah chuan he lungphun, hmuh khm awl khawpa twi hian ka pa mizia kha a tilang khawpin ka hria a, a hming tumtu nn an inhmeh kher mang e tiin ka ngaihtuah thin. Ka pa khn mi biru ka ni a ti thin tlat alwm! Chuvngin he khawvla amah chawimawi nna a hming chuanna awm chhun, lungphun biru tak hian ka pa mizia, mi biru a nihna kha a lo lantr a lo ni e.

74 HMASAWNNA LAMTLUANG Rev. Thangzauva Favaikawn-a khaw thim thet theta kan vur dawh, zing ni chhuah hma ngeia en tura thlasik khawvawt hnuaia dingdihlipa kan kal tau tau lai hun te, Tiau thang kan kam a, khalh awh ngei tuma, E heem, e heem, tia mual letliam atanga bawkkhupa aw kan han tihrik dat dat lai hun te, U Pasenan Sanghar a sahhlum zan te, Pu Ralthuama (L) Sepa lian, Cheng zathum a man ang em le? kan tih lai hun te; ram buai laia, zana Kuli-a kal a ngaih tum leh ka pa (Lalchhawna) khawsik a innang thei riau mai thin te kha theihnghilh a har ve hranpa hrim hrim. Khang lai hunte ngaihtuah chuan tuna kan hmasawnna chu zuang sang tawh tak a ni. Chuti chung chuan kan hmasawnna tur thil pawimawh tlem azawng sawi ila. Zirna - hi rilru, taksa leh thlarau lama mi puitling, mi dangte tana malsawmna ni tura mi mal nun chherna leh kaihhruaina a ni. Chutih rual chuan mi mal infinkhawmin khawtlang leh hnam a siam a; chuvangin zirna chu hnam leh khawtlang nun chherna pawh a ni nghal. Mi mal nun a puitlin chuan khawtlang nun a puitling a, mi mal nun a puitlin loh chuan hnam nun thlengin a buai phah thin. Missionary-ten A, Aw, B min siamsak (1894) hma kha chuan, thawnthua Mizovin A,Aw,B an neih hmasak chu savunah an ziak a, sumhmunah an dah a; savun chu uiin a ei zova, A,Aw,B kan nei ta lo a ni, tih bak sawi tur a vang hle. Zirna hlawhtlin nan zirtirtu, zirlai leh nu leh pate an pawimawh a, sorkar pawh sawi hmaih chi a ni lo; tin, khawtlang boruak (Environment) tha a pawimawh em em bawk. Zirlai tumruh leh taima an hlawhtling a, fate ngaihsaka, an kawng thlang thiam nu leh pa an nihlawh a.Zirtirtu tha awmna apiang hi School/ College/University tha awmnaa an sawi thin chu a ni. Kan khawtlang atangin BA, MA, Ph.D, etc. lochhuak tam zel sela, Civil Service pawh beitu tam zel se. Zirna kawnga entawn tur tha leh mi hlawhtling an awm e. Hman lawka Mizoram University-a zirtirtu an lak dawn khan Mizo zingah Four First Class (HSLC, +2, BA,MA First Division-a pass kim vek) lak tur an awm mang lo khan buaina leh harsatna a siam titih. Hnam dang nih leh tih theih Mizoten kan theih lohna tur chhan a awm lo. Uisa ei thluakin a daih lo tih te chu Aithulha (Mission Veng), vai rama awm lungleng, Mizorama haw chak thu vavu mai mai a ni. Kan ram leh khawtlang tana chhenfakawm pha mithiam lo-zuangchhuak zel ru. Zirna kawng peng hrang hrang zawhin, chhuanawm takin zirlaiten zir chhuak ula, chu chu khawtlangin a beisei leh a thlir reng a ni. Hriselna: World Health Organisation (WHO) chuan damna leh hriselna mihringin a zawn chu hetiangin a hrilhfiah : Taksa hrisel, rilru hrisel, khawtlang hrisel leh Siamtu Pathian nena kan inkar hrisel tiin. Mithiamte chuan kan taksaa natna zaa sawmriat (80%) vel hi rilru lam atanga lo awm niin an sawi. Chuti a nih chuan kan hriselna hi kan veng thui thei hle tihna a ni. Hrisel nan taksa vawnfai te, ei leh in tihthianghlim te, zun leh ek leh bawlhhlawhte thlahdah lo va, a hun leh hmun dik taka paih a, halral chi chu halral a tha. Tui thianghlim leh thingpui sen in tam te, zing thawh hmaa insawizawi te, ei leh in insum te, taksa tana tha a tawk chauhva eite a pawimawh. Hah lutuk leh hahdam lutuk hi taksain a tuar thei ve ve. Taksa tana tha lo zuk leh hmuam te, ei leh in pawh bansan a, hriselna dan zawm hram a tha. Ram changkangten an tih angin kum tin vawi khat tal Medical Check-up neih ni thei se a tha hle. Kan dam rei hian Siamtu Pathian tan te, tu leh fa leh mi dangte tante kan tangkai lehzual theih dawn avangin hriselna kawngte hi zawh hram tum tur a ni. Eizawnna : Lo neih te, huan siam te, sorkar hna thawh te, sumdawn te, leh a dangte kan eizawnna theuhte hi Pathian malsawm tlaka rinawm, dik leh taima taka thawh hi kan mawhphurhna a ni a, kut pahnih min petu Siamtu Pathian laka kan bat a ni bawk. Ruahmanna fel neia hna thawh hi a sawtin hlawhtlin a awl bik. Dawn thleng siam lian chuan a dawng tam nge nge a, siam te chuan a dawng tlem thin. Hlawh phu lova khawsak hi mite rinhlelh nihna a ni a, thatchhiat lah hi mi hmuhsit hlawhna mai a ni bawk. Mihring sum hlu chu taihmak a ni a, zahawmna leh chawlhna a ni bawk. Sum lak luh aia tam hman hi tlakranna leh mualphona a ni a, atthlak taka mahni inbumna a ni. Tum mumal neia eizawnna kawng zawh leh thlan hi hlawhtlinna a ni. Mi thenkhat chu Khawbung pa pakhatin NLUP trade atan Tuipui Hmawng li a thlang ang lek hi kan ni mai ang tih pawh a hlauhawm hlel lo ve!

75 A thiam leh thei tan chuan Sports lam te pawh eizawnna a tling ta zel. Sorkar leh Kohhran leh NGO khap thil te a nih ngawt loh chuan kan hna peng tinreng hi eizawnna tha leh hlu an ni vek. Eng hna pawh thawk ila, lungawi takin thawk ila, a hluin a nuam a, rah tha a chhuah nge nge thin. Khawtlang hmasawnna : chu a mi chengteah a innghat. Roreltua awmte leh mipui tanrualna chu a innghahna lungphum a ni. Kan khawtlang hmasawnna thilah khaw dangin mawh an phur ber lo. Kan khaw nawm leh nawm lohvah te, a hming chhiat leh thatah te, hma a sawn leh sawn lohah te a khaw chhunga chengten mawh kan phur ber. Neitu rilru pu a, khawtlang hmasawnna tura thiltitheia awmte leh tangkai thei apiangte pawhin mawh kan phur a, sorkar pawhin a phur. Kan khawtlang hmasawnna leh siamthatna kawngah hian a khaw mi zawng zaawngin mawh kan phur a; a mawina chu kan mawina, a hmingchhiatna chu kan hmingchhiatna, a mualphona chu kan mualphona a ni tih hriat reng a tha. A timualpho zawngin emaw, tihmingchhe zawngin emaw tumah khawsak loh tur a ni. Khaw chhung leh hmun danga awmte pawhin mahni hna theuh rinawm leh dik tak, tha taka kan thawh hian kan khua kan chawimawi a ni tih hriat reng tur a ni. Khawtlang hmasawnna tih hian a huam zau hle a. Kan chetzia leh nun dan hian khawtlang a timawiin a tihmingchhe thei. Mi lawm leh chawimawi thiam te, inngaihsaka intanpui tawn te hi a hlu; chutih rualin khawtlang tihmingchhe thei apiang bansan tur a ni. Rilru zau tak puin mikhualte pawh lawm dan thiam ila, rilru zim te, kawrpui dan rilru ang lek put loh tur a ni. Khawtlang hi hmangaih ila, a thatna chu kan duh tlang theuh ngei ang. Kan hmasawnna tur thil thenkhat kan sawi ta a. Kan ram leh khawtlang hmasawnna daltu chauh pawh ni lovin, Mizo tihmingchhiaa, chhiatna nasa tak leh lungngaihna ruama min hmuk luttu thil thenkhat lo sawi leh ila. Zu hi sual kawngkhar kik hawngtu a ni. Zu hi nuihzatbura min siamtu, insualna te, lungngaihna te, inhauna te, hliam tuartirtu, thubuai siamtu leh thihna thlentu a ni. Zu hi in thiam a awm thei loh; tui leh bawnghnute in a ang lo; chapona te, hurna te, pawisak neih lohna te a chawk chhuak. Mizo leh Vai chanchin January 1906 chhuakah khan zu that lohzia hetiangin sawi a ni. Zuin sual tam tak min zirtir. 1. That-chhiat-na ani. 2. At-na ani. 3. Zathei-lona ani. 4. Hmei-chhia leh mipa tan hurna ani. 5. Mi huatna ani. 6. Tlak ran-na ani. 7. Tar awl-na ani. 8. Tual tha leh in thu leh insualna buai-na tam tak ani; thinchhiatna a ti chhuak bawka. 9. Ruk ruk-na ani. 10. Beng chen-na ani. 11. Mit-men pawh a ti fel lo thin. India hnam pa Mahatma Gandhi chuan, India ramah hian darkar khat chauh pawh thuneihna pumhlum neitu (Dictator) ni ila chuan ka tih tur hmasa ber chu zangnadawmna tel hauh lova zu dawr zawng zawng khar vek hi a ni, a ti. John F.Kennedy-a (L), America President nu leh pate kha zu zuar chhungkaw hlawhtling ber niin an sawi thin. Amaherawh chu, vanduaithlak takin, an fate zingah Ted Kennedy tih loh chu an vanglai takin ral lakah leh hmelma kutah an boral deuh vek. Bible chuan A thenawm hnena zu in tur petu chu a chung a pik e (Heb.2:15) a ti a. He chhungkaw chungah pawh hian a thleng dik hle. Mizoram Liquor Total Prohibition Act, 1995-in zu khapna dan a siam a, a bawhchhiate hremna dan pawh a siam a ni. Ram leh khawtlang khap thil tih luih hi hmuingil lohna a ni. Menon-a chuan, No khatnaah chuan mihringin zu a in a, no hnihnaah zu-in zu a in a, no thumnaah zuin mihring a in, a ti. Zu chhe in leh zu tha in an thi ve ve. Damdawi la awm mumal hmaa pum tha lo leh damlo thin ei atana Missionary Pastor-in Pastor naupang te, Timothea, damdawi atana Uain tlem te ei tura a chawh, zu in sawimawi nana hman a, mahni lo inchawh ve ngawt hi thil inhmeh lo leh mawi lo tak a ni (I Tim.5:23). Rev. Dr. Vanlalnghaka phei chuan, Pastor putarin a chawh ve hunah che u damdawi atan Uain tlem te in ei ve dawn nia, a ti! Zu in leh zawrh hi mualphona thlentu, mi beidawngte awm dan a ni a, sual dang a hrin fo avangin khap tlat tur a ni. Phullen khua chu kum sawmhnih panga zet zu awm lohna khua a ni tawh ! An entawn tlak hle. Ruihhlo - chu tuten emaw ruih nana an hman thin, damdawi leh damdawi atan pawha kan hman lem loh drugs chi dang leh chumi atana thil tul (substance) te hi a ni. December 1987-a UN General Assembly chuan kum tin June 26 chu International Day Against Drug Abuse and Illicit Trafficking atan a ruat a ni.

76 Kum 20 zet kal ta atang khan Mizoram hian drugs kan hre tan a. Chuta tang chuan hluar zelin thalai tam tak tibuaia thihna thlentu alo ni ta a, a pawi hle. Eden huan ata tawh thil thalo tihchhin chakna hi a lian a, drugs miin a tih chhan pawh tihchhin leh ruih ve duh hrim hrim vang (53.32%) te, thiante tih vang (22.22%) te, rilru nat vang (9.80%) te. hunawl ngah vang (8.44%) te leh thenkhat chu chhan dang vanga ti (8%) an ni bawk. Mi tam takin an thih phah tawh a, a pawi hle a ni. Drugs chi hrang hrang dona sorkarin a siamte chu Narcotic Drugs and Psychotropic Substance Act 1985 te, Assam Drugs (Control) Act 1950 te, Drugs and Cosmetic Act 1940 leh Cr. PC leh IPC te an ni. A hremna pawh an thiltih nasat dan azirin a nepin a nep lova, Rs 1000-100000 thleng chawitir leh kum thum thleng Lung In tan te, pawisa chawitir leh Lung In tantira hrem theih an ni bawk. Kohhran pawhin drugs-a inchiu ching leh zuarte hi zu in leh zuarte a thunun anga thunun turin a rel a, ruihtheih thil tih chingte chunga kut thlak dan tur chu Tualchhung Kohhran thuneihna a ni. Drugs avangin mi tam takin nunna an lo chan tawh avangin a dona kawngah pawh mi tinin mawh kan phur. Sum leh pai it vanga mi nunna lak theihna thil zawrhte hi sual lian tak a ni a, hetianga ti thinte hian Pathian leh mihring lakah mawh an phur nasa hle a ni. Engpawh ni se, hetiang thih theihna sual hi a that lohzia hriain ti lo turin naupangte vena, zirna inah te, chhungkua leh Kohhranah pawh nasa taka beiha, YMA leh NGO dangte nen lungrual taka thawk hova tan lak hi a tul tak meuh a ni. HIV/AIDS : Sex hman dikloh avanga natna tihdam theihloh inkaichhawn HIV/AIDS hi a rapthlak hle. Mizoramah pawh hemi avanga chhungkaw mang an awm tawh. MSACS-in a record danin July 2010-a Mizoram-a HIV/AIDS dinhmun chu hetiang a ni: HIV Positive 4846; AIDS vei 477; AIDS avanga thi mipa 101; hmeichhia 73, total 174. Marilyn Manroe, hmeltha hmingthang, John F.Kennedy-a pawhin a nupui thlima a rim thin, Van angel, tisa chakna leh nawmchenna khawvela vakvai tia an sawi khan tisa chakna hi hlimna nise a hmu ngei ang. Mahse a hmu lo. Mahni tisa chakna thunun theih loh avangin AIDS and vei a, an thi. Mithiamte chhui dan chuan khawvela hnam ropui tak tak tlakchhiatna chu sex vang a ni. Historian ropui tak Arnold Toynbee khan,Khawvela hnam ropui sawmhnih pakhat zinga sawm leh pakua chu pawn lam atanga run vang ni lovin, chhungril lama tlakchhiatna avngin an boral a ni, a ti a. Cambridge University-a History Professor hmingthang tak Dr.J.D.Unwin-a pawhin kum 4000 chhunga khawvel hnam ropui sawmriat vel a zir chian hnuin,Khawii society pawh hian nun zahmawh avanga tlukchhiat emaw, fel taka inthununa dinchhuah emaw an thlan a ngai vek a ni, a ti. Mahni inthunun a, kawng dik zawh hi hlimna leh dam reina a ni. Thamna leh Eirukna : Thamna chu miten thil min tihsak beseina avanga tlawnna thilpek hi a ni. Thamna hi Bible chuan khaw hmu lai mit tideltu, mi dik leh mi felte thu tikhawlotu, rilru tichhetu, mihring bawhchhiatna leh sualna nasatzia lanchhuahna leh Isua thawhlehna rinhlelhtittu hmanrua niin a sawi (Exo.23:8; Amos. 5:12; Mat. 28:11-15). Lal leh hotuten thamna an lak chuan ram a chhe thin (Thuf. 7:7). Thamna hi rilru hrisel lo, dik lo leh thalo atanga lochhuak a nih avangin Pathian mite chuan lak tur a ni lova, mi pawh tham tur a ni lo. Eirukna :Hei hi hlemhletna (corruption) tiin sawi a ni bawk. Mi hmuh lohva an hriat hlauva thil ei hi eiru chu a ni a; mi hmuh leh hriat lohva sorkar sum leh pai emaw, mi chan tur thil neih ruksak emaw, an hriat lohva lak ruk emaw hi eiru a ni bawk. Mahni chanvo tur reng ni lo, mi chanvo tur aruka laka loneih hi sual lian tak a ni a, Pathian leh mihring chunga sualna a ni. Chutiang mi chuan sumah duhtawk a hmu lovang. Bible chuan Sum ngainat hi sual tinreng bul a ti a; rinna kal bosanna sual a ni (I Tim.6:10). Eirukna hi hnam tan hmingchhiatna leh ram retheihna leh mihring hlutna leh ropuina zah lohna sual a ni; ram leh hnam tlukchhiatna hmahruai a ni bawk. Ei ru kher lo pawhin a dam khawchhuah theih a ni tih hriain, rinawmna leh dikna hi vawn ngheh tlat a pawimawh.

77 Tunlaina : tih hian tunlai khawvela Science and Technology thang chak lutuka kan nunin harsatna namen lo a tawh thu sawina a ni ber a. Television, Computer, Internet, Bike, Scooty, Mobile Phone/ Handset, etc. changkang leh tha tak tak alo chhuak a. Infiamna thil chi hrang hrang alo chhuak bawk a. Chungte chuan mihring nun a tikanglang a. Thalai tam takin nun hman dan an thiam lova, mipat hmeichhiatna lamah nun an tlan a, sum lakluh aia tam hmang an tam a, rilru a buai a. Thingbuk lian pui, a bul lamte tak te ang mai kan ni a, a tawpah kan tlu tawp ang tih a hlauhawm hlel love. Hengte avang hian kan tihtur tha ti lovin, tih loh tur kan ti a. Intodelh tak aruangin mi ta laksak pawh kan hnial lo a ni ta ber mai. Kan incheina a sang a, kan nung hniam hle thung. Kan nun innghahna lungphum nasa takin a nghing a, sualnaah mi tam tak an tlan phah . Heng hmasawnna thil lokalte hi dan ngawt theih a ni lo. Mahni nun inven a, Pathian lamah tlulut a, kawng dik zawh tura kan inbuatsaih a pawimawh hle. Heng thil hmasawnna lokal hian min len-thluk loh nan, i inveng tha ang u. Chutichuan, kan khaw Centenary denchhenin kan hma lak meknaa hmasawnna tura thil pawimawh nia kan hriatte kan sawi a. Heng kan sawi bakah pawh sawi tur tam tak ala awm zel ang. Chutih rualin kan khawtlang, ram leh hnam tihmingchhia a, kan hmasawnna daltu thil thenkhat kan sawi takte pawh hi ngai pawimawha, a tul ang zela hma lak ni thei se a tangkai hle ang.

THEIHMU (MULBERRY) CHING UAR ILA

Theihmu hnah leh a rahte hi eizawnna tling anih bakah, zung a kai nghet em em a, lei min tur venna tha tak a ni. Theihmu sawn zo tur chuan, rinna neih a tul nasatzia Biblein a sawi. Puanzai sinte chu Lal inah an awm thin thu kan hria a, chu chu Silk la zai hi a ni e. Khawvel hian a ngaisang tawp thei lo a nih hi. Theihmu chingin Silk thar la, chhungkua intodelh in Lalpa Grep Huanah i thawk ang u.

Issued by Directorate of Sericulture Department Government of Mizoram

78 E.LUNGDAR CENTENARY LAWMNA PROGRAMME -I PATHIAN HNENA LAWMTHU SAWI ZAN (Ni 4.1.2011) A hmun Tan hun Hruaitu Hunserh Tawngtairual Thuchah Zaikhawm : : : : : : : Community Hall, E.Lungdar Dar 6:00 Pm Upa C.Sawidawla, Chairman, Prog. Sub-Committee Upa K.Lalchhawna T/Upa H.Vanlalhriata, Revival Speaker

PROGRAMME -II INLAWM ZAN ( Ni 5.1.2011 - Nilai Zan) A hmun Tan hun Khuallian Hruaitu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. . 12 13. 14. 15. 16. 17. 1 8. : : : : Community Hall, E.Lungdar Dar 6:00 Pm C.Thanchhuma, D.C, Aizawl Pu Hauhnunpuia, V.Chairman, Organising Committee : Aw Lalpa, I malsawmna Hlu : Rev.R.Lalrinsanga, E.Lungdar Bialtu Pastor (Presbyterian) : Pu Pc Thangridema, VCP : Centenary Zaipawl : Secretary, Organising Committee : Siampuii Sailo : Secretary, Org. Secretary, Aizawl : Zion-i Renthlei : Kohhran Male Voice : Pu C.Thanchhuma, D.C, Aizawl (Khuallian) : Vanlalsailova : Pu T.Saikunga, District & Session Judge : K.Zonunmawii : Pu Ngurbiaka, Joint Director, Art & Culture. : MZI Sub-Headquarter Zaipawl : Pu H.Engmawia, Treasurer, Org. Comt. : By Chairman

Zaiho Hunserh Lawmthu sawi tawngtairual Inlawmna Zaipawl Report Solo Report Solo Group Zai Thusawi & Documentary Film Tlangzarh Solo Thusawi tawi (10 minutes) Solo Thusawi tawi (10 minutes) Group Zai Thusawi tawi (10 minutes) Banna

PROGRAMME -II CENTENARY MEI DET 1. 2. 3. 4. Centenary Mei det A hmun Hruaitu Mei dettu : Dar 10:00 Pm (Nilai Zan) : Darvuak Tlang : Pu H.Lalremliana, Vice President, ELKIP : Pu V.L.Mawia Sailo

79 PROGRAMME -III CENTENARY DAR VUAK ( Ni 6.1.2011 - Ninga Zing) 1. 2. 3. A hun A hmun Dar vuak : Dar 7:00 Pm (Ninga Zing) : Hruiduk Tlang : MUP-In mawh an phur ang. PROGRAMME -IV VANTLANG INKHAWM ( Ni 6.1.2011- (Ninga Chawhma) A hmun : Tan hun : Khuallian : Khualzahawm : Hruaitu : Community Hall, E.Lungdar Dar 10:00 Am Pu Lal Thanhawla, Honble Chief Minister Pu Lalkhama, Vice Chairman, Plng. Board. Pu Pc Thangridema, VCP : Centenary Zaipawl : Rev.K.Thangzauva : Zoramchhani : Pu Lal Thanhawla, Honble Chief Minister (Khuallian) : TBC Zaithanpuia : Pu Lalkhama, Vice Chairman, Plng. Board. : ___________________________________ : Pu J.Laldula Sailo (Lungdar khaw chanchin) : _________________________________

1. Zaipawl 2. Hunserh 3. Solo 4. Souvenir Tlangzarh & Thusawi 5. Solo 6. Thusawi 7. Recitation 8. Thusawi 9. Banna

Refreshment Refreshment Refreshment PROGRAMME -V LUNGPHUN HAWN ( Ni 6.1.2011- (Ninga Chawhma) A hun Hruaitu Lungphun Hawngtu Ruai Theh : : : : Dar 1:30 Pm (Ninga) Pu C.Lalhranga, Chairman, Piller Sub-Committee Pu Lalkhama I.A.S (Rtd.) Dar 2:00 - 3:30 Pm PROGRAMME -VI VANTLANG INKHAWM ( Ni 6.1.2011- (Ninga Zan) A hmun Tan hun Hruaitu 1. 2. 3. 4. Hunserh Thusawi Solo Thusawi : Community Hall, E.Lungdar : Dar 6:00 Pm : Pu C.Lallunghnema, President, ELKIP : Rev.H.Vanlalchhana, E.Lungdar Bialtu Pastor, (UPC, NEI) : Pu K.Laltlawmlova, BDO, E.Lungdar R.D.Block : Isak Malsawmtluanga : Pu H.Zaichhawna ( Lungdar khaw hlimthla)

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Solo Drama Beat Group Thusawi tawi Solo Thusawi tawi Beat Group Banna

80 : V.Dengchhawntluanga : KTP, E.Lungdar Branch. : S.I.R Band : Pu Zathangchhinga : Vansangluri : A duh apiang tan ( 5 minutes) : F.R.T Band : by Chairman

PROGRAMME -VII CULTURAL PROGRAMME ( Ni 7.1.2011- (Zirtawp) A hmun : Tan hun : Khuallian : Khualzahawm : Hruaitu : Commentator : 1. 2. 3. 4. 5. 6. E.Lungdar Playground Dar 10:00 Am Pu H.Liansailova, Honble Minister Pu Lalthansanga, MLA Pu K.Lalngaizuala, VCM Harry Khiangte

Thusawi : Pu H.Liansailova, Honble Minister (Khuallian) Solo : V.Zochhuanmawia Thusawi : Pu Lalthansanga, MLA (Khualzahawma) Solo : C.VL Duhsaki Refreshment : Chhawnghnawh ( Hemi atan hian chhungtinten Artui chhumsa a tam thei ang ber in ruahman nise) Cultural Show : 1) SSA Cultural Academy 2) Blooming School 3) ELPEMS 4) MHIP, E.Lungdar Branch 5) MUP, E.Lungdar Group Cheraw kan ( A rualin) : 1) SSA Cultural Academy ( Bu hnih) 2) YMA Cultural Club 3) Blooming School (2) 4) ELPEMS (2) 5) Middle School-I (2) 6) Middle School-II (2) 7) High School ( Bu li (7) ) 8) Higher Secondary (3)

7.

81 PROGRAMME -VIII INTHLAHNA INKHAWM ( Ni 7.1.2011- (Zirtawp Zan) A hmun Tan hun Hruaitu 1. 2. Hunserh Solo : Community Hall, E.Lungdar : Dar 7:00 Pm : Pu V.Lalfakzuala, Secretary, Organising. Committee : : Rev.K.Lalrammawia Vanlalsailova Rebec Lalremruati Zaichhungi Isak Malsawmtluanga Black Tiger A duh apiang tan ( 5 minutes) Ramdinsangi TBC Zaithanpuia Lalawmi S.I.R Band5. Thusawi tawi : A duh apiang tan ( 5 minutes) K.Zonunmawii V.Lalhruaitluanga Zion-i Renthlei The Morning Star A duh apiang tan ( 5 minutes) Wingstar Zoramchhani C.Lawmsiami F.R.T Band The Mabs Pu H.Zaihlira, Fin. Secy. Organising Committee

3. 4.

Thusawi tawi Solo

: :

6.

Solo

7. 8.

Thusawi tawi Solo

: :

9.

Vote of thanks :

Note :- Programme tinah hian MZI-te chu zai hruai tura beisei an ni.

Vous aimerez peut-être aussi