Projekt

Ustawa z dnia ......... 2011 r. o usuniciu symboli komunizmu z ycia publicznego w Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 1. 1. Symbolami komunizmu w rozumieniu niniejszej ustawy s: 1) nazwy lub ich czci oraz przedmioty materialne lub ich czci: a) ustanowione jako wyraz gloryfikacji ideologii komunistycznej lub osb, organizacji i ugrupowa, ktre dziaay na rzecz zaprowadzenia bd utrwalenia wadzy partii komunistycznej, na rzecz ustanowienia bd utrwalenia zalenoci Polski od zagranicznych komunistycznych orodkw dyspozycji politycznej lub na rzecz midzynarodowej ekspansji komunizmu, b) upamitniajce wydarzenia i zjawiska zwizane z realizacj celw, o ktrych mowa w lit. a, c) wyraajce inspirowane ideologi komunistyczn negatywne oceny osb, organizacji i ugrupowa, ktre walczyy o niepodlego Polski lub wystpoway w obronie praw czowieka; 2) ordery, odznaczenia, odznaki, tytuy honorowe, dyplomy i tym podobne wyrnienia imiennie przyznane w latach 19441989 przez organy pastwowe za dziaanie na rzecz celw, o ktrych mowa w punkcie 1 lit. a. 2. Nie uwaa si za symbole komunizmu nazw i przedmiotw materialnych niezawierajcych w swojej treci pochway komunizmu, a sucych upamitnieniu osb, ktre wniosy trway wkad do kultury narodowej niezalenie od swojego zaangaowania politycznego. Art. 2. 1. Ustaw stosuje si do nazw: 1) miejscowoci i ich czci oraz obiektw fizjograficznych, 2) ulic, placw i drg wewntrznych podlegajcych przepisom o drogach publicznych, 3) jednostek organizacyjnych, ktrych kierownicy lub czonkowie zarzdu s powoywani przez organ wadzy publicznej, a take wyodrbnionych czci takich jednostek, 2. Ustaw stosuje si, z zastrzeeniem ust. 3, do obiektw budowlanych, urzdze uytecznoci i wystawionych na widok publiczny w staym miejscu przedmiotw materialnych o charakterze pomnikw, obeliskw, popiersi, tablic pamitkowych, sztandarw, napisw, znakw, ornamentw lub o podobnym charakterze, w stosunku do ktrych uprawnienia wacicielskie wykonuje organ wadzy publicznej lub kierownik albo zarzd jednostki organizacyjnej, o ktrej mowa w ust. 1 pkt 3 zwanych dalej przedmiotami.

3. Ustawy nie stosuje si do przedmiotw: 1) pooonych w obrbie cmentarzy i innych miejsc pochwku, 2) wystawionych na widok publiczny w ramach dziaalnoci muzealnej, naukowej, owiatowej, artystycznej, rozrywkowej lub o podobnym charakterze, niemajcej na celu gloryfikacji komunizmu, 3) wpisanych samodzielnie albo jako cz wikszej caoci do rejestru zabytkw. Art. 3. Usunicie symbolu komunizmu z ycia publicznego polega: 1) w przypadku nazwy na jej zmianie, w ktrej nastpstwie nazwa ta nie bdzie mie treci okrelonych w art. 1 ust. 1; 2) w przypadku przedmiotu na dokonaniu takich przerbek lub przemieszcze, w ktrych nastpstwie treci okrelone w art. 1 ust. 1 zostan trwale usunite albo znajd si poza widokiem publicznym; 3) w przypadku orderu, odznaczenia, odznaki, tytuu honorowego, dyplomu lub innego wyrnienia na jego uniewanieniu, ktrego skutkiem jest niedopuszczalno wywodzenia z niego jakichkolwiek skutkw prawnych. Art. 4. 1. Obowizek doprowadzenia do stanu zgodnego z wymaganiami art. 3 pkt 1 lub 2, zwany dalej obowizkiem, spoczywa na organie wadzy publicznej lub kierowniku albo zarzdzie jednostki organizacyjnej, ktry zgodnie ze swymi kompetencjami wadny jest dokona zmiany nazwy albo spowodowa wykonanie odpowiednich przerbek lub przemieszcze przedmiotu lub jego czci, zwanym dalej zobowizanym. 2. Przepis ust. 1 nie uchybia przepisom regulujcym prowadzenie okrelonych prac i waciwoci organw w tych sprawach. 3. Kontrol wykonywania obowizku sprawuje wojewoda waciwy ze wzgldu na miejsce, w ktrym nazwa jest uywana, albo miejsce, w ktrym znajduje si przedmiot. 4. Przepisw ust. 3 oraz art. 5 nie stosuje si, jeeli zobowizanym jest organ pastwowy o oglnopolskim zakresie dziaania albo podmiot podlegy mu organizacyjnie. 5. W sprawach rozstrzyganych przez wojewod organem wyszego stopnia jest minister waciwy do spraw administracji publicznej. Art. 5. 1. Jeeli zobowizany, ktry nie podlega organizacyjnie wojewodzie, nie wykona obowizku w terminie 30 dni od dnia wejcia w ycie ustawy, wojewoda wzywa go do zoenia odpowiednich wyjanie, w szczeglnoci przedstawienia planu wykonania obowizku, pod rygorem zastosowania rodkw okrelonych w ust. 2 albo 3. 2. Jeeli dziaania wojewody na podstawie ust. 1 nie doprowadziy do wykonania przez organ jednostki samorzdu terytorialnego cicego na nim obowizku zmiany nazwy, wojewoda wydaje zarzdzenie o wykreleniu z tej nazwy wyrazu lub wyrazw stanowicych symbol komunizmu. Zarzdzenie to wchodzi w ycie z dniem ogoszenia w wojewdzkim dzienniku urzdowym. Przepisy o zaskaraniu do sdu administracyjnego aktw nadzoru nad dziaalnoci samorzdu terytorialnego stosuje si odpowiednio.

3. Jeeli dziaania wojewody na podstawie ust. 1 nie doprowadziy do wykonania innego obowizku ni okrelony w ust. 2, wojewoda wszczyna postpowanie administracyjne zmierzajce do wydania decyzji nakazujcej dokonanie niezbdnych, wskazanych w decyzji zmian. 4. Wydanie zarzdzenia na podstawie ust. 2 nie stoi na przeszkodzie nakazaniu, w trybie okrelonym w ust. 3, dokonania niezbdnych przemieszcze lub przerbek w odniesieniu do przedmiotw sucych oznaczeniu nazwy. Art. 6. 1. Koszty, ktrych poniesienie jest konieczne w celu wykonania obowizku, pokrywa si z budetu pastwa. 2. Jednostka organizacyjna, ktra nie moe na podstawie odrbnych przepisw uzyska z budetu pastwa rodkw na pokrycie kosztw realizacji obowizku, moe wystpi o przyznanie takich rodkw do wojewody przed podjciem odpowiednich prac, przedstawiajc ich dokadny opis, szczegowy kosztorys oraz dowody uzasadniajce planowane wydatki. 3. Wojewoda wydaje decyzj o przyznaniu kwoty pieninej na pokrycie kosztw, o ktrych mowa w ust. 1, po zbadaniu zasadnoci wniosku. Decyzja ta powinna okrela w szczeglnoci wysoko przyznanej kwoty i jej przeznaczenie, warunki i termin wypaty oraz sposb i termin rozliczenia. 4. Wojewoda sprawuje kontrol spenienia wymaga okrelonych w decyzji, o ktrej mowa w ust. 2, dotyczcych wykorzystania i rozliczenia wypaconej kwoty. Jeeli wymagania te nie zostay spenione, wojewoda wydaje decyzj nakazujc zwrot pobranej kwoty w caoci albo odpowiedniej czci wraz z odsetkami ustawowymi od dnia pobrania. Art. 7. Wolne od opat jest postpowanie przed organami administracji publicznej i sdami w sprawach: 1) uregulowanych w art. 46, 2) dotyczcych uwzgldnienia zmiany nazwy, dokonanej na podstawie niniejszej ustawy, we wszelkiego rodzaju rejestrach i dokumentach prowadzonych lub wydanych na podstawie odrbnych przepisw. Art. 8. Od dnia wejcia w ycie niniejszej ustawy niewane z mocy samego prawa s imiennie przyznane ordery, odznaczenia, odznaki, tytuy honorowe, dyplomy i inne wyrnienia, o ktrych mowa w art. 1 ust. 1 pkt 2, zwane dalej wyrnieniami. Art. 9. 1. Minister waciwy do spraw administracji publicznej, zwany dalej ministrem, podaje do wiadomoci publicznej, w szczeglnoci w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzdowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski, imienne wykazy wyrnie niewanych na mocy art. 8, obejmujce kadorazowo oznaczenie aktu przyznania danego wyrnienia, z uwzgldnieniem imienia i nazwiska osoby wyrnionej w brzmieniu przyjtym w tym akcie. 2. W zakresie dotyczcym wyrnie nadanych przez Sejm lub Rad Pastwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej albo wczeniej przez organ o podobnym charakterze wykaz,

o ktrym mowa w ust. 1, wymaga uprzedniego zatwierdzenia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Minister dokonuje sprostowania bdw zawartych w wykazach, o ktrych mowa w ust. 1. Sprostowanie podaje si do wiadomoci publicznej w taki sam sposb, w jaki podany by wykaz. 4. Sprostowania, o ktrym mowa w ust. 3, minister dokonuje z urzdu lub na wniosek osoby objtej wykazem albo jej spadkobiercy. Odmowa sprostowania nastpuje w formie decyzji. Art. 10. 1. Instytut Pamici Narodowej Komisja cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wydaje nieodpatnie opini w sprawie oceny historycznej dokonywanej na podstawie art. 1, jeeli zachodzi w tej sprawie uzasadniona wtpliwo, a o wydanie takiej opinii zwrci si waciwy organ wadzy publicznej lub zobowizany. 2. Jeeli o wydanie opinii, o ktrej mowa w ust. 1, zwrcono si w zwizku z postpowaniem prowadzonym na podstawie niniejszej ustawy, organ prowadzcy to postpowanie zawiesza je na czas rozpatrzenia sprawy przez Instytut Pamici Narodowej Komisj cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Art. 11. Ustawa wchodzi w ycie po upywie 30 dni od dnia ogoszenia.

UZASADNIENIE

Projektowana ustawa bdzie stanowi od dawna oczekiwany akt usunicia z ycia publicznego w Rzeczypospolitej Polskiej pozostaoci symboli komunistycznego porzdku politycznego. Nie mona duej tolerowa obecnoci w sferze publicznej symboli tego, co przynioso Polsce i Narodowi zniewolenie i upokorzenia i co stanowi zaprzeczenie wartoci deklarowanych w preambule do Konstytucji RP, na ktrych oparty jest dzisiejszy ad ustrojowy. Fakt, e istniej pojedyncze osoby i rodowiska, ktre z rnych powodw (natury ideologicznej albo pozaideologicznej) sprzeciwiaj si usuniciu okrelonych symboli komunizmu, nie moe powstrzymywa ustawodawcy przed wdroeniem projektowanych dziaa. Sfera publiczna podlega bowiem kategorii dobra wsplnego (art. 1 Konstytucji RP), a w konsekwencji indywidualne i partykularne upodobania czy rachuby musz w tej sferze ustpi wobec naczelnych wartoci wolnej Rzeczypospolitej, a take wobec szacunku dla uczu tych obywateli, ktrzy dalsz obecno symboli komunizmu w sferze publicznej odczuwaj jako upokorzenie, drwin z ofiar komunizmu oraz wyraz sprzecznoci midzy ocenami i wartociami zawartymi w preambule i art. 13 Konstytucji RP oraz wielu ustawach a realiami ycia codziennego. Oczyszczenie ycia publicznego z symboli komunizmu powinno dokona si w trzech sferach. Po pierwsze, chodzi o nazwy rnych obiektw i urzdze przeznaczonych do uytku publicznego. Zmiany nazwy powinien dokona ten, kto wadny jest to uczyni na dotychczasowych zasadach oglnych. W przypadku nazw ulic i placw chodzi o podjcie odpowiedniej uchway przez waciwy organ samorzdu terytorialnego. Ani tre projektowanej ustawy, ani akty, jakie bd wydawane na jej postawie, nie narzucaj samorzdowi terytorialnemu adnych okrelonych nazw w miejsce tych, ktre musz znikn jako symbole komunizmu. Ustawa stwarza zacht do dobrowolnej zmiany nazwy i przyjcia nowej nazwy, swobodnie wybranej przez zainteresowanych. Dopiero w razie opieszaoci podmiotu wadnego dokona takiej zmiany wkraczaby w imieniu pastwa wojewoda. Rwnie jednak w takim wypadku

interwencja mie bdzie charakter czysto negatywny bdzie polega na wykreleniu z nazwy elementw majcych wymow prokomunistyczn, a nie na wprowadzeniu nowych treci pozytywnych. Wszelkie obawy, e projektowana ustawa wprowadza centralizacj czy uszczuplenie kompetencji samorzdu terytorialnego w sferze nazewnictwa, s wic cakowicie bezpodstawne. Po drugie, chodzi o spowodowanie zniknicia z widoku publicznego materialnych symboli komunizmu. Zgodnie z dotychczasowym rozumieniem w polskim prawie atrybutu publicznoci, chodzi o przedmioty materialne usytuowane taki sposb, e ich widok jest dostpny wikszej liczbie nieoznaczonych z gry osb. Ustawa dotyczy wycznie materialnych symboli komunizmu stanowicych wasno publiczn (pastwow albo komunaln), nie ingerujc w sfer w wasnoci prywatnej. Projektodawcy wychodz z zaoenia, e materialne symbole komunizmu stanowice obecnie wasno prywatn maj znikomy zasig oddziaywania w sferze publicznej. Odpowiednich przerbek lub przemieszcze powinien dokona organ wadzy publiczne lub kierownik jednostki organizacyjnej, ktry jest wadny to uczyni w ramach swoich kompetencji zarzdczych. Wdroenie przymusu pastwowego w ramach praworzdnych procedur, przewidujcych w szczeglnoci moliwo zaskarenia decyzji administracyjnej do sdu bdzie ostatecznoci. Naley podkreli, e intencj projektodawcw jest zerwanie z publicznie wyraan pochwa komunizmu i jego przedstawicieli jako takich. Ustawa nie obejmie natomiast nazw i przedmiotw upamitniajcych np. wybitnych twrcw kultury narodowej (Wadysaw Broniewski, Julian Tuwim, Jan Brzechwa i inni), ktrzy w duszym czy krtszym okresie swojego ycia ulegali komunistycznym miraom, jeeli dana nazwa bd dany przedmiot nie wyraa pochway komunizmu (art. 1 ust. 2). W takich wypadkach chodzi bowiem o uznanie dla nieprzemijajcych wartoci, jakie pozostawili oni po sobie jako twrcy, nie za o aprobowanie ich wyborw politycznych. Trzeci sfer projektowanej regulacji s ordery, odznaczenia, odznaki, tytuy honorowe i tym podobne wyrnienia imiennie przyznane za zasugi na rzecz komunizmu przez komunistyczne wadze pastwowe w latach 19441989. Projektowana ustawa nie obejmuje sytuacji wyrnienia kogo np. za dziaalno spoecznie uyteczn, lecz dotyczy jedynie takich przypadkw, gdy dziaania

wyrnionego byy podejmowane z pobudek politycznych, a jego zasugi bezporednio wizay si z umacnianiem komunistycznej ideologii lub komunistycznej wadzy jako takich. Obowizujce obecnie ustawy nie wi z dawnym wyrnieniem przez wadze komunistyczne za zasugi na rzecz komunizmu wymiernych korzyci prawnych. Wyrnienie to straci natomiast charakter oficjalny i nie bdzie tytuem do jakichkolwiek roszcze w przyszoci. Objte ustaw ordery, odznaczenia i tytuy honorowe strac wano z mocy samego prawa z dniem wejcia w ycie projektowanej ustawy. Sukcesywnie publikowane obwieszczenia waciwego ministra zawierajce wykazy wyrnie, ktre utraciy wano, bd mie charakter deklaratoryjny, to znaczy bd potwierdza istniejcy, wynikajcy wprost z ustawy stan prawny. Ich publikowanie bdzie mie walor zarwno porzdkowy, jak i poznawczoedukacyjny. Jednostki organizacyjne, na ktre projektowana ustawa nakada obowizki pocigajce za sob okrelone koszty, maj prawo do ich pokrycia z budetu pastwa, pod warunkiem dopenienia wymaga formalnych, ktrych ustanowienie jest konieczne, aby nie dopuci do naduy (art. 6). Ponadto bez ponoszenia jakichkolwiek opat obywatele i przedsibiorstwa bd mogli wystpowa o uwzgldnienie brzmienia ich adresw we wszelkiego rodzaju rejestrach i dokumentach urzdowych i sdowych (art. 7). Koszty realizacji projektowanej ustawy s w tej chwili trudne do dokadnego oszacowania. Obsuga administracyjna projektowanej ustawy w zasadzie nie wymaga przeznaczenia specjalnych rodkw finansowych. Wyjtkiem s rodki na wypaty przewidziane w art. 6. Zastrzeenie, e prawo do otrzymania rodkw z budetu zaley od zoenia wniosku przez osob zainteresowan przed podjciem prac, umoliwi swego rodzaju inwentaryzacj potrzeb i precyzyjne zaplanowanie rodkw budetowych. Ponadto do laski marszakowskiej zosta rwnie zoony projekt ustawy przewidujcej zniesienie szczeglnych przywilejw emerytalnych z tytuu suby w komunistycznych organach bezpieczestwa pastwa. Rachunek oszczdnoci wynikajcych z tej drugiej ustawy z jednej strony oraz kosztw usunicia symboli komunizmu z drugiej strony bdzie dla budetu pastwa niewtpliwie dodatni.

Projekt reguluje materie nieobjte prawem Unii Europejskiej i jest zgodny z wartociami wolnoci i demokracji, na ktrych opiera si Unia.