Vous êtes sur la page 1sur 12

PODSTAWY OBLICZE CHEMICZNYCH Opracowanie: dr in. Krystyna Moskwa, dr Jadwiga Zawada 1. Chemiczne jednostki masy.

W chemii stosuje si wzgldne wartoci mas atomw i czsteczek odniesione do 1/12 masy atomu izotopu wgla 12, ktra stanowi umownie przyjt jednostk masy atomowej oznaczan przez u lub j.m.a., zwana take jednostk wglow. u = 1,66 10-24g Masa atomowa (wzgldna masa atomowa) jest wielkoci niemianowan okrelon jako stosunek redniej masy atomu danego pierwiastka do 1/12 masy atomu izotopu wgla 12. Masa atomowa okrela wic, ile razy masa atomu danego pierwiastka jest wiksza od jednostki masy atomowej u. Masa czsteczkowa jest wielkoci niemianowan, okrelajc stosunek redniej masy czsteczki danego zwizku chemicznego do 1/12 masy atomu izotopu wgla 12. Masa czsteczkowa wskazuje wic, ile razy masa czsteczki danego zwizku chemicznego jest wiksza od jednostki masy atomowej u. Mol jest to liczba atomw, czsteczek, jonw, elektronw i innych czstek elementarnych rwna iloci atomw zawartych w 12 gramach izotopu wgla 12. Liczno ta wynosi 6,023 1023 i nosi nazw liczby Avogadro. Wprowadzenie tak zdefiniowanego mola do jednostek podstawowych ukadu SI pozwala zastosowa pojcie masy molowej M [g/mol] tzn. masy jednego mola danego rodzaju czstek (atomw, czsteczek, jonw itp). Na przykad: masa 1 mola atomw O = 16,00 g M[O] = 16,00 g/mol masa 1 mola czsteczek O2 = 32,00 g M[O2] = 32,00 g/mol masa 1 mola jonw Na+ = 22,99 g M[Na+] = 22,99 g/mol Rwnowanik chemiczny substancji okrela tak liczb jego jednostek wagowych, ktra czy si lub wypiera ze zwizku 1,008 jednostek masy atomowej u wodoru, lub 8 jednostek masy atomowej u tlenu. Inaczej, jest to cz mola, ktra przypada na jedn wartociowo. Gramorwnowanik G. Jeeli rwnowanik chemiczny wyrazimy w gramach to wwczas mamy gramorwnowanik (zwany take walem). Gramorwnowanik (wal) dla pierwiastkw oblicza si dzielc mas molow danego pierwiastka przez jego wartociowo, na przykad: dla Mg G = M[Mg]:2 dla Al G = M[Al]:3 Gramorwnowanik dla kwasw oblicza si dzielc mas molow kwasu przez liczb atomw wodoru zawartych w czsteczce kwasu, na przykad: dla H2SO4 G = M[H2SO4]:2 dla H3PO4 G = M[H3PO4]:3 W przypadku wodorotlenkw, gramorwnowanik oblicza si dzielc mas molow wodorotlenku przez liczb grup OH- zawartych w czsteczce zasady, na przykad : dla NaOH G = M[NaOH]:1 dla Ca(OH)2 G = M[Ca(OH)2]:2 W solach gramorwnowanik oblicza si dzielc mas molow soli przez iloczyn liczby jonw jednego rodzaju i adunku elektrycznego tego jonu, na przykad: dla CaSO4 G = M[CaSO4]: 2 dla Al2(SO4)3 G = M[Al2(SO4)3]:6. Jeli sl uczestniczy w reakcji redoks, to wwczas jej gramorwnowanik oblicza si dzielc mas molow soli przez ilo elektronw biorcych udzia w elementarnym procesie utleniania lub redukcji, na przykad 2KMnO4 K2O + 2MnO + 5/2O2 Mn+7 + 5e Mn+2 G = M[KMnO4]:5. 2. Obliczenia stechiometryczne. Obliczeniami stechiometrycznymi nazywamy obliczenia chemiczne przeprowadzane za pomoc znajomoci wzorw i rwna chemicznych. Rwnanie chemiczne przedstawia jakociowy i ilociowy charakter zmian zachodzcych podczas reakcji chemicznej, zapisany przy pomocy symboli pierwiastkw i wzorw zwizkw chemicznych.

W obliczeniach stosujemy masy molowe substancji zaokrglone do jednoci. 2. 1. Podstawowe prawa chemii. Obliczenia stechiometryczne oparte s na wymienionych podstawowych prawach chemii: Prawo zachowania masy. W kadej przemianie chemicznej suma mas substancji reagujcych nie ulega zmianie. Np. dla reakcji A + B = C + D ma + mb = mc = md gdzie A, B, C, D - substancje biorce udzia w reakcji ma, mb, mc, md - masy substancji odpowiednio A, B, C i D Prawo stosunkw staych. (Prawo staoci skadu chemicznego) Pierwiastki tworzce zwizek chemiczny cz si ze sob w cile okrelonych, staych stosunkach wagowych. Stosunek wagowy pierwiastkw w dowolnej iloci zwizku jest taki sam jak w jednej czsteczce tego zwizku, na przykad w dwutlenku wgla CO2 mamy: mc : mo 12 : 2 16 12 : 32 3 :8 Prawo stosunkw wielokrotnych. Jeeli pierwiastki tworz ze sob kilka zwizkw, to masy jednego pierwiastka przypadajce na t sam mas drugiego pierwiastka tworz szereg liczb cakowitych. Na przykad w tlenkach azotu: N2O 28 : 16 1 NO 28 : 32 2 N2O3 28 : 48 3 NO2 28 : 64 4 N2O5 28 : 80 5 Iloci wagowe tlenu przypadajce na sta ilo wagow azotu (28 g) tworz szereg prostych liczb cakowitych 1 : 2 : 3 : 4 : 5. Prawo stosunkw objtociowych Gay-Lussaca. Objtoci reagujcych ze sob gazw oraz gazowych produktw ich reakcji, w tych samych warunkach cinienia i temperatury, pozostaj do siebie w stosunkach niewielkich liczb cakowitych. Np. dla reakcji N2 + 3H2 = 2NH3 V[N2] : V[H2] : V[NH3] = 1 : 3 : 2 Prawo Avogadro. Rwne objtoci rnych gazw, w tych samych warunkach cinienia i temperatury, zawieraj jednakowe liczby czsteczek. Jeden mol dowolnego gazu w warunkach normalnych zawiera 6,0231023 czsteczek. Objto 1 mola dowolnego gazu, tzw. objto molowa gazu w warunkach normalnych wynosi 22,4 dm3. Warunki normalne: p = 1 Atm = 101325 Pa T = 0oC = 273K 2. 2. Obliczenie skadu procentowego i wagowego zwizku chemicznego. Kady wzr chemiczny opisuje skad jakociowy i ilociowy zwizku chemicznego. Przykadowo czsteczka siarczanu(VI) elaza(III) o wzorze Fe2(SO4)3 skada si z dwch atomw elaza, trzech atomw siarki i dwunastu atomw tlenu. Symbole i wzory chemiczne oznaczaj nie tylko atomy i czsteczki, lecz take iloci wagowe substancji liczbowo rwne ich masom atomowym lub molowym. Std jedna czsteczka siarczanu(VI) elaza(III) posiada mas rwn sumie mas atomowych pierwiastkw wchodzcych w skad czsteczki, czyli wynosi 256u + 3 (32u + 416u) = 400u. (u - jednostka masy atomowej). Jeden mol siarczanu(VI) elaza(III) zawiera 6,0231023 czsteczek tej soli i posiada mas 400g. Na podstawie wzorw chemicznych mona zatem obliczy skad procentowy zwizku chemicznego. Przykad 1. Obliczy procentow zawarto elaza w tlenku elaza(III). Rozwizanie. Tlenek elaza(III) posiada wzr Fe2O3. Masa czsteczkowa tlenku rwna jest: 2 56u + 3 16u = 160 u. W jednym molu Fe2O3 czyli w 160 g zawarte jest 112 g elaza. 112 100% = 70% Std zawarto procentowa elaza wynosi: 160

Podobnie mona obliczy zawarto pierwiastkw lub grupy pierwiastkw w dowolnej iloci zwizku chemicznego. Przykad 2. Obliczy zawarto procentow wody hydratacyjnej w 1kg gipsu CaSO42H2O. Rozwizanie. Masa czsteczkowa gipsu wynosi: 40u + 32u + 416u + 2 (2 1u + 16u) = 172 u. W jednym molu, czyli w 172 g gipsu zawarte jest 36 g wody. Std w 1kg tj. 1000g gipsu zawarto wody wynosi:
36g 1000g = 209g 172g

Procentowa zawarto wody hydratacyjnej w 1kg gipsu wynosi:


209g 100% = 20,9% 1000g

2. 3. Obliczenia wedug rwna reakcji chemicznych. Zapis przebiegu reakcji przy pomocy rwnania chemicznego informuje o przemianach jakociowych i ilociowych zachodzcych w przestrzeni reakcyjnej. Z rwnania reakcji: 2NaOH + H2SO4 = 2H2O + Na2SO4 wynika, e wodorotlenek sodu zobojtnia kwas siarkowy(VI) tworzc sl siarczan(VI) sodu i wod. Informacja ilociowa na poziomie czsteczkowym mwi, e dwie czsteczki wodorotlenku reaguj z jedn czsteczk kwasu tworzc czsteczk soli i dwie czsteczki wody. W obliczeniach stechiometrycznych czciej korzysta si z interpretacji molowej, ktra te same zalenoci podaje w molach reagentw. Pozwala to prowadzi obliczenia waciwych proporcji reagentw, wydajnoci reakcji, kocowego skadu mieszaniny reakcyjnej i inne. Podstaw tych oblicze jest prawidowy zapis rwnania reakcji chemicznej. Jakikolwiek bd w zapisie reakcji spowodowany zym uzgodnieniem wspczynnikw stechiometrycznych lub niewaciwym wzorem reagentw, pociga za sob faszywy wynik obliczenia. Przykad 3. Obliczy, ile gramw i ile moli wodorotlenku sodu potrzeba do uzyskania 82 g ortofosforanu(V) sodu. Rozwizanie. Obliczenie stechiometrycze naley przeprowadzi w oparciu o dowoln reakcj otrzymywania fosforanu(V) sodu z udziaem wodorotlenku sodu. Jedn z takich reakcji jest neutralizacja kwasu fosforowego(V) wodorotlenkiem sodu: 3NaOH + H3PO4 = Na3PO4 + 3H2O W reakcji tej interesuje nas zaleno midzy substancjami wymienionymi w temacie zadania. Z zapisu reakcji wynika, e z trzech moli wodorotlenku otrzymuje si jeden mol soli. Przedstawiajc zapis: 3 mole NaOH 1 mol Na3PO4 w postaci mas molowych, otrzymuje si posta dogodniejsz do oblicze przeprowadzonych zgodnie z reguami proporcji: z 3 40 g NaOH otrzymuje si 164 g Na3PO4 x g NaOH 82 g Na3PO4
3 40g 82g = 60g 164g

Wiemy, e 1 mol NaOH way 40g, a wic liczymy liczb moli NaOH:

n = 60g : 40g/mol = 1,5 mola

2. 4. Obliczenia w oparciu o prawa gazowe. Czsto tre rozwizywanych zada odnosi si do gazw. Naley pamita, e objto molowa gazu doskonaego, do ktrej przyrwnujemy gazy rzeczywiste wynosi w warunkach normalnych 22,4 dm3. Za warunki normalne przyjmujemy temperatur 273 K i cinienie 101325 Pa. Objto gazw wystpujcych w innych warunkach sprowadza si do warunkw normalnych wykorzystujc poszczeglne prawa gazowe. Z prawa Boyle'a - Mariotte'a, Charlesa i Gay Lussaca wynika nastpujcy zwizek pomidzy objtoci V, cinieniem p i temperatur bezwzgldn T danej masy gazu:

p o Vo pV p V = 1 1 = 2 2 To T1 T2
[1]

(m = const.)

gdzie: p0, v0, T0 - okrelaj parametry gazu w warunkach normalnych p1, v1, T1 - okrelaj parametry gazu w stanie 1 p2, v2, T2 - okrelaj parametry gazu w stanie 2. lub pV/T = const (m = const) [2] Jeeli wyrazimy mas gazu za pomoc liczby moli "n" i uwzgldnimy prawo Avogadry, to otrzymamy zaleno zwan rwnaniem stanu gazu doskonaego lub rwnaniem Clapeyrona. pV = nRT [3] gdzie: p - cinienie [Pa] V -objto [dm3] n - ilo moli substancji gazowej R - staa gazowa = 8,31 [J/mol K] T - temperatura w skali bezwzgldnej [K] Przykad 4. Obliczy objto dwutlenku wgla powstaego podczas praenia 1Mg skay wapiennej zawierajcej 80% CaCO3 i reszt domieszek nieaktywnych. Objto CO2 poda w warunkach normalnych i w warunkach prowadzenia procesu gdzie t = 11000C , p = 980 hPa. Rozwizanie: Podczas praenia wglanu wapnia zachodzi reakcja: CaCO3 CaO + CO2 Z jednego mola wglanu wapnia tj. 40g + 12g + 316g = 100g otrzymuje si jeden mol dwutlenku wgla, ktry zajmuje objto 22,4 dm3 w warunkach normalnych. 1Mg = 106g skay wapiennej zawiera 0,8106 g czystego CaCO3. Znajc mas molow CaCO3 , oraz mas czystego wglanu wapnia w skale otrzymujemy zaleno proporcjonaln: 100 g CaCO3 - 22,4 dm3 CO2 6 0,8 10 g CaCO3 - x dm3 CO2
22,4dm 3 0,8 10 6 g = 179200dm 3 = 179,2 m 3CO 2 100g

Objto dwutlenku wgla zmierzona w warunkach normalnych wynosi 179.2 m3. Objto CO2 w warunkach rzeczywistych mona obliczy ze wzoru [1]

p1V1 p V = o o T1 To
V1 = 1013,25hPa 179,2m3 1373K = 931,83m3 980hPa 273K

Przykad 5. Obliczy ile zuyto cynku w reakcji z nadmiarem H2SO4, jeli w temperaturze 300C i pod cinieniem 900 hPa wydzielio si 50 dm3 wodoru. Rozwizanie: Reakcja przebiega wedug rwnania: Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2 Z jednego mola atomw cynku powstaje jeden mol wodoru, co w warunkach normalnych (p=1013,25 hPa i T=273K) stanowi 22,4 dm3. Poniewa reakcja przebiega w innych warunkach cinienia i temperatury (p1,T1), wic w pierwszej kolejnoci obliczamy objto jak otrzymany w reakcji wodr zajmuje w warunkach normalnych (V0). W tym celu korzystamy ze wzoru [1] i obliczamy szukan wartoc V0:
p1 V1 T0 900hPa 50dm 3 273K = = 40,01dm 3 p 0 T1 1013,25hPa 303K Uwzgldniajc mas molow Zn oraz objto 1 mola H2 w warunkach normalnych = 22,4 dm3,obliczamy szukan warto Zn w oparciu o zaleno proporcjonaln, wynikajc z rwnania zachodzcej reakcji: 65g Zn - 22,4 dm3 xg Zn - 40,01 dm3 65g 40,01dm 3 = 116,1g x= 22,4dm 3 2. 5. Zadania kontrolne
V0 =

1.

2.

3. 4.

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.

24.

Obliczy procentow zawarto elaza w nastpujcych jego zwizkach: a) hematyt Fe2O3 d) piryt FeS2 b) magnetyt Fe3O4 e) syderyt FeCO3 c) wustyt FeO f) limonit 2Fe2O3 3H2O Obliczy procentow zawarto siarki w nastpujcych zwizkach: a) siarczek elaza(III) - Fe2S3 b) wodorosiarczan(IV) elaza(II) - Fe(HSO3)2 c) siarczan(IV) hydroksoelaza(II) -(FeOH)2SO3 d) siarczan(VI) elaza(III) - Fe2(SO4)3 Obliczy zawarto procentow wody w nastpujcych solach uwodnionych: a) MgCl2 6H2O c) CaSO4 2H2O b) CaCl2 6H2O d) FeCl3 6H2O Obliczy, ile gramw i ile moli Al znajduje si w: a) 1 kg siarczanu(VI) glinu - Al2(SO4)3 b) 200 g wodorotlenku glinu - Al(OH)3 c) 0,15 kg tlenku glinu - Al2O3 Obliczy, ile gramw i ile moli siarki znajduje si w: a) 2 kg siarczanu(VI) cynku - ZnSO4 b) 0,2 kg siarczku cynku - ZnS Obliczy ile gramw rtci naley uy, aby otrzyma 5 moli HgO. Podczas rozpuszczania magnezu w kwasie siarkowym(VI) utworzyo si 36 g siarczanu(VI) magnezu. Ile way uyty w reakcji magnez? ile gramw kwasu zuyto na jego rozpuszczenie? Obliczy, ile moli wodoru potrzeba do cakowitej redukcji 80g tlenku elaza(III) - Fe 2O3 do elaza? Obliczy, ile moli wody otrzyma si podczas redukcji 200 g tlenku miedzi(I) - Cu2O do miedzi metalicznej. Spalono w tlenie 20 g metalicznego magnezu. Ile gramw i ile moli tlenku magnezu powstao w reakcji? Podczas rozkadu tlenku srebra otrzymano 43,2 g srebra oraz 3,2 g tlenu. Obliczy, ile gramw i ile moli Ag2O ulego rozkadowi. Obliczy, ile gramw i ile moli magnezu potrzeba do otrzymania 52,4g ortofosforanu(V) magnezu - Mg3(PO4)2. Ile gramw wodorotlenku sodu potrzeba do przeprowadzenia 100g azotanu(V) elaza(III) Fe(NO3)3 w wodorotlenek elaza(III) - Fe(OH)3. Obliczy, ile ile gramw i ile moli H3PO4 naley zuy do zobojtnienia 50 g KOH. Obliczy, ile gramw wodorotlenku potasu trzeba zuy do przeprowadzenia 70 g kwasu siarkowego(VI) w sl kwan, a ile w sl obojtn. Obliczy, ile gramw i ile moli chlorku srebra AgCl powstanie w wyniku reakcji 24 g AgNO 3 z nadmiarem kwasu solnego. Obliczy, ile gramw i ile moli wapnia znajduje si w 3 kg naturalnego wapniaku zawierajcego 90% CaCO3. Obliczy, ile gramw ile moli elaza znajduje si w 1,5 kg rudy hematytowej (Fe2O3) zawierajcej 8% zanieczyszcze. Jedna z rud zawiera 90% pirytu - FeS2 i 10% arsenopirytu - FeAsS. Ile kilogramw siarki zawarte jest w 1 tonie rudy? Ile ton rudy zwierajcej 30 % tlenku elaza (III) naley uy, aby otrzyma 1 ton czystego metalu. Podczas praenia 100 kg siarczku cynku otrzymano w warunkach normalnych 18 m3 tlenku siarki (IV). Obliczy i wyrazi w procentach wagowych ilo zanieczyszcze w uytym ZnS. Obliczy, ile dm3 wodoru (w warunkach normalnych) mona otrzyma w reakcji wody z 1 molem atomw: a) sodu; b) wapnia. Spalono w tlenie 2 dm3 tlenku wgla - CO. Obliczy (w tych samych warunkach cinienia i temperatury) objto: a) CO2 otrzymanego w wyniku reakcji b) tlenu zuytego do spalenia CO. Podczas spalania 3 g antracytu otrzymano 5,3 dm3 dwutlenku wgla (zmierzonego w warunkach normalnych). Ile procent wgla zawiera antracyt?

25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.

37.

Ile dm3 wodoru (w warunkach normalnych) wydzieli si w reakcji 60 g magnezu z nadmiarem kwasu solnego? Ile gramw i ile moli cynku naley rozpuci w nadmiarze kwasu siarkowego(VI), aby otrzyma 60 dm3 wodoru (w warunkach normalnych)? Obliczy, ile moli i ile dm3 wodoru (w warunkach normalnych) wydzieli si po rozpuszczeniu 200 g technicznego cynku zawierajcego 87% Zn w nadmiarze kwasu solnego. Obliczy, ile gramw cynku, zawierajcego 8% zanieczyszcze trzeba uy w reakcji z nadmiarem HCl, aby otrzyma 50 dm3 wodoru zmierzonych w warunkach normalnych. Obliczy, ile gramw magnezu i ile moli kwasu siarkowego(VI) trzeba zuy w reakcji, aby otrzyma 11,2 dm3 H2 zmierzonego w warunkach normalnych. Obliczy, ile dm3 CO2 (zmierzonego w warunkach normalnych) mona otrzyma z rozkadu termicznego 2 kg CaCO3. Obliczy, ile gramw wglanu wapnia CaCO3 zawierajcego 5 % zanieczyszcze naley zuy w reakcji z nadmiarem kwasu solnego, aby otrzyma 11,2 dm3 CO2 zmierzonego w warunkach normalnych. Przez praenie 300 kg wapienia otrzymano 60 m3 dwutlenku wgla w warunkach normalnych. Obliczy, jaki procent masy w uytym do praenia wapieniu stanowiy zanieczyszczenia . Podczas rozkadu termicznego wglanu magnezu w temp. 10000 C i pod cinieniem p = 950 hP otrzymano 150 m3 CO2 zmierzonego w tych samych warunkach temperatury i cinienia. Obliczy ile zuyto wglanu magnezu. Jaka objto gazw zmierzonych w warunkach normalnych powstanie podczas wybuchu 1g trotylu? Reakcja przebiega zgodnie z rwnaniem: 2C6H2CH3(NO2)3 3N2 + 12CO + 5H2 + 2C Pewna masa wodoru zajmuje objto 87,5 cm3 w temp. 450 K i pod cinieniem 20 mmHg. Jakie naley zastosowa cinienie w tej samej temperaturze, aby objto tego wyniosa 12,5 cm3. Cinienie wyrazi w mmHg i hPa. Wyrazi w kilomolach, megagramach i jednostkach objtoci ilo dwutlenku siarki SO2 emitowan do atmosfery przez kotowni spalajc 1000kg wgla zawierajcego 2% siarki, przy zaoeniu, e caa siarka ulega przemianie do SO2 . Obliczenia wykona: a) dla warunkw normalnych b) dla temp. 50 oC, cin. 1100 hPa Jaka objto powietrza, zawierajcego 20% tlenu, potrzebna jest do spalenia 100 cm3 gazu turystycznego o skadzie: 40% obj. propanu C3H8 i 60% obj. butanu C4H10, jeeli produktami spalania s: CO2 i H2O. Obliczenia wykona: a) dla warunkw normalnych b) dla temp. 60 oC, cin. 980 hPa.

Odpowiedzi do zada - obliczenia stechiometryczne. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. a) 69,92% b) 72,34% c) 77,71% d) 46,57% e) 48,18% f) 56,19% a) 46,24% b) 29,38% c) 14,18% d) 24,02% a) 53,46% b) 49,54% c) 20,09% d) 40,14% a) 157,9 g, 5,84 mola b) 64 g, 2,66 mola c) 79,4 g, 2,94 mola a) 1614 g, 24,84 mola b) 65,97 g, 2,06 mola 1005 g Hg 7,2 g Mg, 29,4 g H2SO4 1,5 mola H2 2,5 mola H2O 33,16 g, 0,83 mola Mg 46,4 g, 0,2 mola Ag2O 14,53 g, 0,6 mola Mg 49,59 g NaOH 29,16 g, 0,3 mola H3PO4 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 996 g, 17,25 mola Fe ok.500 kg S 4,76 t rudy 19,65% a) 11,2 dm3 H2 b) 22,4 dm3 H2 a) 2 dm3 CO2 b) 1 dm3 O2 94,6% C 56 dm3 H2 174,1 g Zn, 2,68 mola Zn 2,67 mola, 59,96 dm3 H2 157,7 g Zn 12 g Mg, 0,5 mola H2SO4 448 dm3 52,6 g CaCO3, 10,71% 113,1 kg MgCO3 v = 0,986 dm3 (0,148 dm3 N2, 0,592 dm3 CO, 0,246 dm3 H2) 140 mmHg, 186,65 hPa 0,625 kmol, 0,04 Mg,

15. 16. 17.

40 g KOH, 80 g KOH 20,2 g, 0,14 mola AgCl 1080 g, 27 moli Ca

37.

a) 14 m3 SO2, b) 15,25 m3 a) 2,95 m3 b) 3,72 m3

3. Stenia roztworw. 3.1. Charakterystyka roztworw. Najprostsza mieszanina skada si conajmniej z dwu substancji, z ktrych jedna jest substancj rozproszon, a druga substancj rozpraszajc. Wszystkie mieszaniny dziel si, ze wzgldu na stopie rozdrobnienia (rozproszenia) jednej substancji w drugiej, na nastpujce rodzaje: a) mieszaniny makroskopowe o rozmiarach czstek substancji rozproszonej do 10-4 cm b) mieszaniny koloidalne o wielkoci czstek substancji rozproszonej w granicach 10-4 -10-7 cm, zwane rwnie roztworami koloidalnymi c) mieszaniny o wielkoci czstek substancji rozproszonej 10 -8 cm, odpowiadajcej wielkoci czsteczki lub atomu, zwane roztworami rzeczywistymi. Jak wida pojcie mieszaniny jest znacznie szersze ni roztworu. Terminem "rozpuszczalnik" okrela si zwykle ten skadnik, ktrego jest wicej w roztworze. W wielu przypadkach, a zwaszcza w przypadku roztworw cieczy pojcie "rozpuszczalnik" jest pojciem wzgldnym. Na przykad w przypadku stonych roztworw kwasu siarkowego(VI), moemy w rwnym stopniu uwaa, e s to roztwory H2SO4 w wodzie lub roztwory wody w kwasie siarkowym. Pod pojciem "roztwr" rozumie si zwykle ciao stae, ciecz lub gaz rozpuszczone w cieczy. Znane s rwnie roztwory ciaa staego w ciele staym (np. stopy metali), cieczy w ciele staym (np. amalgamaty rtci z metalami) lub gazu w ciele staym (np. roztwr stay gazowego wodoru w mwtalicznym palladzie). 3.2. Sposoby wyraania ste roztworw. Ilociowo skad roztworu okrela si za pomoc wielkoci zwanej steniem. Najczciej stosowane sposoby wyraania ste to: 1. Procent wagowy - podaje ilo gramw substancji zawartej w 100 gramach roztworu.

Cp =

ma ma 100% = 100% mr ma + m b

[1]

mr - masa roztworu [g] ma - masa substancji rozpuszczonej [g] mb - masa rozpuszczalnika [g] 2. Procent objtociowy - podaje liczb jednostek objtoci substancji rozpuszczonej, zawartej w 100 jednostkach objtoci roztworu.

Cp =

Va Va 100% = 100% Vr Va + Vb

[2]

Vr - objto roztworu, [cm3], [dm3], [m3] Va - objto substancji rozpuszczonej, [cm3], [dm3], [m3] Vb - objto rozpuszczalnika, [cm3], [dm3], [m3] 3. Stenie molowe - okrela liczb moli substancji rozpuszczonej, zawartej w 1 dm3 roztworu.

CM =

n ma = [mol/dm3 ] Vr M a Vr

[3]

n - liczba moli substancji rozpuszczonej, [mol]

Vr - objto roztworu, [dm3]


ma - masa substancji rozpuszczonej, [g] Ma - masa molowa substancji rozpuszczonej, [g/mol]

4. Stenie normalne - okrela liczb gramorwnowanikw (wali) substancji rozpuszczonej, zawartej w 1 dm3 roztworu.

CN =

ga [wal/dm3 ] Vr

[4]

ga - liczba gramorwnowanikw substancji rozpuszczonej, [wal] Vr - objto roztworu [dm3] Ten sposb wyraania ste jest spoza ukadu SI, jednak znajduje praktyczne zastosowanie w niektrych oznaczeniach technicznych. Definicj gramorwnowanikw pierwiastkw i zwizkw chemicznych oraz sposoby ich obliczania podano wczniej. 5. Stenie molarne - wyraa liczb moli substancji rozpuszczonej w 1 Kg rozpuszczalnika.

Cm =

n ma = [mol/Kg] mr Ma mr

[5]

n - liczba moli, [mol] mr - masa rozpuszczalnika, [Kg] ma - masa substancji rozpuszczonej, [g] Ma - masa molowa substancji rozpuszczonej, [g/mol] 6. Uamek molowy - oznacza wzgldn zawarto substancji A w roztworze zawierajcym na moli substancji A i nB moli substancji B. Uamki molowe skadnikw A i B wynosz odpowiednio:

XA = XB =

nA nA + nB nB nA + nB

[6] [7]

Suma uamkw molowych w roztworze jest zawsze rwna jednoci: XA + XB = 1 3.3. Przykady oblicze ste roztworw. Przykad 1. Wyrazi w % wagowych stenie roztworu zawierajcego 280 g wody i 40 g soli. Rozwizanie: I sposb: korzystamy z definicji roztworu procentowego 320 g roztworu zawiera 40 g soli 100 g " " x "

100 40 = 12,5 g 320 12,5 g soli w 100 g roztworu stanowi 12,5% x=


II sposb: korzystamy ze wzoru [1] 40g Cp = 100% = 12,5% 280 g + 40 g Odpowied: roztwr jest 12,5 %-owy. Przykad 2. roztworu. W 1,5 dm3 roztworu znajduje si 425 g chlorku sodu. Obliczy stenie molowe tego

Rozwizanie. Stenie molowe okrela liczb moli substancji rozpuszczonej w 1 dm3 roztworu. Obliczamy mas molow NaCl: MNaCl = 23g/mol + 35,5g/mol = 58,5 g/mol Korzystajc ze wzoru [3] mamy:

58,5 g/mol 1,5 dm Odpowied: roztwr jest 4,84 molowy.

CM =

425 g
3

= 4,84 [mol/dm3 ]

Przykad 3. Obliczy stenie molowe 20% roztworu H2SO4, jeeli jego gsto wynosi 1,14 g/cm3. Rozwizanie: 1 cm3 roztworu way 1,14 g i zawiera 1,14 0,2 = 0,228 g czystego H2SO4 1000 cm3 roztworu way 1140 g i zawiera 1140 0,2 = 228 g czystego H2SO4 Masa molowa H2SO4 = 98 g/mol. Obliczamy nastpnie ile moli stanowi 228 g kwasu: 2,32 mola H2SO4 zawarte jest w 1 dm3 roztworu. Odpowied: 20% roztwr H2SO4 jest 2,32 molowy. Przykad 4. W 200 cm3 wody rozpuszczono 20 g KOH i otrzymano roztwr o gstoci 1,2 g/cm . Obliczy stenie procentowe, molowe i molarne tego roztworu oraz wyrazi w uamkach molowych stenia skadnikw w tym roztworze. Rozwizanie: 1) obliczamy stenie procentowe ze wzoru [1]:
3

228:98 = 2,32 mola.

Cp =

20 100% = 9,1 % 200 + 20

2) obliczamy stenie molowe: Masa 1 dm3 roztworu wynosi 1200 g, mr = 1,2 1000 = 1200 g 220 g roztworu zawiera 20 g KOH 1200 g " " x g KOH

x=

1200 20 = 109 g KOH/dm3 roztworu 220

Uwzgldniajc, e masa molowa KOH = 56 g/mol obliczamy liczb moli KOH zawartych w 1dm3 roztworu: 109/56 = 1,95 moli KOH/dm3. 3) obliczamy stenie molarne: w 200 g wody znajduje si 20 g KOH w 1000 g " " " x g KOH

1000 20 = 100 g KOH 200 co stanowi 100/56 = 1,78 moli KOH w 1 kg wody. x=
4) Obliczamy uamki molowe poszczeglnych skadnikw roztworu. Masa molowa KOH wynosi 56 g/mol, za wody 18 g/mol, zatem liczba moli kadego z tych skadnikw w roztworze wynosi: nKOH = 20/56 = 0,36 mol nH = 200/18 = 11,11 mol Znajc liczb moli obliczamy uamki molowe ze wzorw [6] i [7] 0,36 x KOH = = 0,031 0,36 + 11,11 11,11 x H 2O = = 0,969 0,36 + 11,11 Odpowied:

Roztwr jest 9,1 %, stenie molowe wynosi 1,95, stenie molarne wynosi 1,78 , a uamki molowe odpowiednio: 0,031 i 0,969.

3.4. Zadania kontrolne 1. Obliczy stenie procentowe roztworu otrzymanego po rozpuszczeniu: a) 10 g substancji w 200 g wody b) 75 g substancji w 125 g wody. 2. Obliczy, ile gramw substancji rozpuszczono w : a) 200 g roztworu o steniu 15% b) 180 g roztworu o steniu 28% 3. Obliczy, w ilu gramach i w ilu dm3 wody naley rozpuci 30 g cukru, aby otrzyma roztwr 10%. 4. Ile gramw wodorotlenku wapnia Ca(OH)2 trzeba wzi do przygotowania 2 dm3: a) roztworu 0,2 molowego b) roztworu 0,1 normalnego 5. Ile gramw siarczanu(VI) elaza(III) - Fe2(SO4)3 znajduje si w: a) 0,3 dm3 roztworu 0,1 molowego b) 0,8 dm3 roztworu 2 normalnego c) 200 g 15% roztworu. 6. Obliczy ile cm3 0,2 molowego kwasu azotowego (V) trzeba zuy do zobojtnienia 7,8 g wodorotlenku glinu. 7. Ile moli i ile gramw NaOH potrzeba do sporzdzenia 200 cm 3 roztworu tego zwizku o steniu 0,5 mol/dm3. 8. Ktry z wodnych roztworw KOH jest bardziej stony: a) zawierajcy 0,05 mola KOH w 10 cm3 roztworu b) zawierajcy 5,6 g KOH w 100 cm3 roztworu 9. Do zobojtnienia 50g roztworu kwasu fosforowego(V) uyto 8g wodorotlenku sodu. Jakie byo stenie procentowe kwasu? 10. Ile gramw soli glauberskiej Na2SO4 10H2O naley uy do przygotowania 2 dm3 roztworu o steniu 1mol/dm3? 11. Do 30 g 30% -ego roztworu dodano 300 g wody. Obliczy stenie procentowe otrzymanego roztworu. 12. Z 400 g wodnego roztworu NaCl odparowano wod i otrzymano 5 g NaCl. Jakie byo stenie procentowe roztworu? 13. Z 200 g 20% roztworu cukru odparowano 50 g wody, a nastpnie rozpuszczono dodatkowo 50 g cukru. Jakie jest stenie procentowe otrzymanego roztworu? 14. Ile gramw i ile cm3 wody naley doda do 300 g 10%-owego roztworu soli, aby otrzyma 6%-owy roztwr? [ 3 15. Do zobojtnienia 250 cm roztworu HCl zuyto 0,8g wodorotlenku sodu. Jakie byo stenie molowe kwasu solnego? 16. Jak objto wody naley doda do 100 cm3 20%-owego roztworu H2SO4 o gstoci 1,14 g/cm3 aby otrzyma roztwr 5%-owy? 17. Do jakiej objtoci naley rozcieczy 500 cm3 20%-owego roztworu NaCl o gstoci 1,152 g/cm3, aby otrzyma 4,5%-owy roztwr o gstoci 1,029 g/cm3? 18. Jak objto wody naley doda do 100 cm3 1 molowego roztworu, aby otrzyma roztwr o steniu 0,05 mol/dm3 ? 19. Jakie masy 98% roztworu kwasu siarkowego(VI) i wody potrzebne s do otrzymania 500 g 10%owego roztworu H2SO4. 20. Ile gramw SO3 naley rozpuci w wodzie, aby otrzyma 1 dm3 1 molowego kwasu siarkowego(VI)? 21. W 0,5 dm3 wody rozpuszczono 67,2 dm3 SO2 zmierzonego w warunkach normalnych. Jakie jest stenie molowe powstaego H2SO3?

22. W jakiej objtoci 25% roztworu kwasu solnego o gstoci 1,125 g/cm3 znajduje si 1 mol HCl? 23. Obliczy, jakie jest stenie molowe stonego kwasu solnego o gstoci 1,18 g/cm 3 zawierajcego 36,5% HCl. 24. Obliczy stenie molarne, procentowe i uamek molowy 5 molowego roztworu KOH o gstoci 1,16 g/cm3 . 25. Ile cm3 35 % roztworu wodorotlenku sodu o gstoci 1,38 g/cm 3 naley uy, aby przygotowa 1dm3 1 molowego roztworu NaOH. 26. Ile gramw i ile moli kwasu siarkowego(VI) znajduje si w 120 cm 3 roztworu o steniu 20% i gstoci 1,141 g/cm3? 27. Rozpuszczono 1,6 g chlorku elaza(III) w wodzie. Otrzymano 100 cm3 roztworu FeCl3 o gstoci 1,1 g/cm3. Obliczy stenie molowe, normalne i procentowe otrzymanego roztworu. 28. Obliczy stenie molowe i normalne 20% kwasu fosforowego(V) - H3PO4 o gstoci 1,117 g/cm3. 29. W 200 g wody rozpuszczono 20 g KOH i otrzymano roztwr o gstoci 1,4 g/cm 3. Jakie jest stenie molowe tego roztworu? 30. Do 400 cm3 wody dodano 100 cm3 96% roztworu kwasu siarkowego(VI) o gstoci 1,84 g/cm3. Otrzymano roztwr o gstoci 1,225 g/cm3. Okreli stenie procentowe i molowe tego kwasu. 31. Obliczy stenie procentowe 3 molowego roztworu wodorotlenku wapnia o gstoci d=1,12g/cm 3. odp. 19,82% 32. Obliczy ile gramw wodorotlenku potasu trzeba zuy do zobojtnienia 150g 10% roztworu HCl. 33. Obliczy ile gramw 8% roztworu HNO3 trzeba zuy do zobojtnienia 10g wodorotlenku magnezu. 34. Jak objto 2 molowego roztworu kwasu siarkowego(VI) naley uy, aby zobojtni 5g wodorotlenku potasu. 35. Do zobojtnienia 25 cm3 roztworu wodorotlenku amonu zuyto 5 cm3 0,5 molowego roztworu kwasu siarkowego(VI). Okreli stenie molowe i normalne roztworu NH4OH. 36. W celu zobojtnienia roztworu HCl zuyto 10 cm 3 0,1 molowego roztworu wodorotlenku potasu. Obliczy ilo gramw HCl w roztworze. 37. Podczas reakcji cynku z 20% roztworem H2SO4 o gstoci d = 1,14 g/cm3 otrzymano 500 cm3 wodoru zmierzonego w warunkach normalnych. Obliczy objtoc uytego roztworu kwasu.

Odpowiedzi do zada - stenia roztworw 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. a) 5% b) 37,5% a) 30 g b) 50,4 g 270 g, 0,27 dm3 a) 29,6 g b) 7,4 g a) 12 g b) 106,56 g c) 30 g 1500 cm3 0,1 mola, 4 g NaOH roztwr a 13,06% 161 g 2,73 % 1,25% 45 % 200 g, 200 cm3 0,08 mol/dm3 342 cm3 2488 cm3 1900 cm3 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 51,02 g H2SO4, 448,92 g H2O 80 g 3 mol/dm3 129,8 cm3 11,8 mol/dm3 5,68 mol/dm3, x1 = 0,91 x2 = 0,09 82,8 cm3 27,44 g, 0,28 mola 0,1 mol/dm3, 0,3 wal/dm3, 1,45 % 2,28 mol/dm3, 6,84 wal/dm3 2,27 mol/dm3 30,25%, 3,78mol/dm3 19,82% 23,3g KOH 271,5g 22,3 cm3 CM = 0,2 mol/dm3, CN = 0,2 wal/dm3

16.
17. 18.

34. 35.

36.

37.

0,036 g HCl 9,56cm3

Vous aimerez peut-être aussi