Vous êtes sur la page 1sur 322

DIE GRIECHISCHEN

CHRISTLICHEN SCHRIFTSTELLEE
DER

ERSTEN DREI JAHRHUNDERTE


HERAUSGEGEBEN VON DER KIRCHENVTER-COMMISSION
DER KNIGL. PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

ADAMANTIUS

LEIPZIG
J.

C.

HINRICHS'SCHE BUCHHANDLUNG
1901

Druck von

August Pries

in Leipzig.

Grermaay

Hermann und

Elise geb.
-

Heckmann

Wentzel Stiftung.

Digitized by the Internet Archive


in

2011 with funding from


University of Toronto

http://www.archive.org/details/derdialogdesadaOOorig

DER

DIALOG DES ADAMANTIUS


1IEPI

TH2

EO

(-)EON

OP0H2

III2TE&2

HERAUSGEGEBEN
IM

AUFTRAGE DER KIRCHENVTER-COMMISSION

DER KONIGL. PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

VON

DR.

W.

H.

VAN DE

SANDE BAKHYZEN

RECTOR DES STDTISCHEN GYMNASIUMS IN UTRECHT

J.

C.

LEIPZIG HINRICHS'SCHE BUCHHANDLUNG


1901

IHL

DEC
2 3>S/

331

Inhalt
Seite

Einleitung.
8
1

Der Inhalt
(^schichte der Schrift

JX

2
3

XI
XIII

Der Verfasser
Die Personen des Dialogs Die berarbeitung

4
5 6
7

XVI
XVIII

Der

Titel

XXII
XXIII

Der Prolog und der Epilog


Die Einteilung in Sectiones

8
9

Die Handschriften
Hlfsmittel in griechischer Sprache

10 Andere
11

XXIV XXVI XXXVII


XLI XLI

Die bersetzungen
A. Die bersetzung des Rufmus
B. Die bersetzungen des IG. Jahrhunderts

....

XLIX
LIII

12

Die Ausgaben
Die neue Ausgabe

13

LV
LVIII
.

Verzeichnis der Zeichen und Abkrzungen


Brief des Rufinus an Paulus
.

Text.
Erster Teil

Zweiter Teil

114

Register.
Stellenregister
Altes Testament

244
244

Neues Testament

....

245

Namenregister
Wortregister
.

247

249

Nachtrge und Berichtigungen

255

Einleitung.

1.

Der

Inhalt.

Der Verfasser des Dialogus beabsichtigte


die
christliche

die

beiden Hresien

zu bekmpfen, welche

Kirche in den
die des

ersten Jahrhunderten

am

meisten erschttert haben:

Marcion

und des Valentinus.

Im

ersten Teil disputieren Adamantius, ein

Anhnger

der orthodoxen Lehre,

und Megethius,
ist

ein Marcionit, in einer ffentlichen

Versammlung und whlen

sich einen Schiedsrichter,

den Heiden Eutropius.

Adamantius sagt, Gegenstand er glaube an einen Gott, den Schpfer, und an den mit ihm wesensgleichen Megethius lehrt, es gebe (ofjoovioc) Logos, und an den heiligen Geist. drei Prinzipien {agyctf), den guten Gott, den Demiurg und den bsen Gott, d. h. den Gott der Christen, der Juden, und der Heiden S. 803 806b. Ziemlich unmotiviert geht er zu einem neuen Thema ber und versucht
der Disputation

das

Wesen

Gottes.

zu beweisen, dass es nur ein Evangelium gebe und alle anderen falsch
seien

810

a.

Dann kehrt

er zu seiner ersten

Behauptung zurck und

will

Gebote des A. T/s von einem anderen Gotte herrhren, 817 d. Es als die des N., und dass Christus jene aufgehoben habe eine Beweisfhrung des Megethius, dass der Vater Christi ein folgt anderer sei als der Weltschpfer und dass der vom Gesetze und den Propheten geweissagte Messias noch nicht erschienen sei 820a, dass Christus selbst gepredigt habe, es gebe zwei Herren 821c. Die Stelle des Megethius nimmt jetzt ein anderer Marcionit, Marcus, ein, dessen Lehre insoweit von der des Megethius abweicht, als er das Bestehen von zwei Gttern behauptet, einem guten, der die Menschen selig machen, einem bsen, der sie verderben will. Adamantius beweist dagegen, dass der Gute ebensowohl Strafe verhngt wie der Bse 824 d. Wieder nimmt Megethius Teil an dem Streit, um zu zeigen, dass Gott
zeigen, dass die

weis ablehnt, dass die

was Marcus jedoch mit dem Nachvon der Rettung des Geistes rede 826 d. Xach einer Widerlegung des Adamantius stellt Marcus die Behauptung
die Seele der

Menschen

retten wolle,

h. Schrift

auf, die Schrift lehre,

dass der erschienene Christus nicht

zum Reiche

des Demiurgs, sondern zu

dem

des

guten Gottes gehre und den GeStreit hierber geht ein anderer

boten des Demiurgs widerspreche.

Dem

tos'

.C7 6 7<f

Einleitung.

Marcus nmlich will keine andere h. Sehritt anerkennen als das Evangelium und den Apostolus Marcion. Nach Beendigung dieser Darlegung h29e folgt der von Adamantius auiivfoehtene Beweis des Marcus, dass durch Christus alles neu len sei S32c. Adamantius fhrt viele Stellen des X. T.'s
ii

ber

die

Autoritt

der

b.

Schritt.

an

zum
rz

Beweise, dass der Apostel Paulus sich in seiner Lehre auf das
des Weltschpfers
sttze

und dass Christus wirklich der Ver-

heissene sei 866

ST Ib.

Am
Schlnss,

Ende
dass

dieser Disputation zieht Eutropius, der Schiedsrichter, den

Marcus beide von Adamantius besiegt seien. Kai ;i<u oxel, sagt er, fiovov oq&cqz ccjco<p(iiv80&cu rov vji Aafiavrlov bcred-evxa %pa &eov xzlzrjp xal rmiovQybv anavxmv, Xovxa IvBQyr^ xal Jtvevfia ayiov.
Megethius und

Im folgenden
Valentinianer.

Teil des Dialo^us handelt es sich

um

die

Lehre der

Als Redner treten zuerst auf Adamantius und Marinus,


Letzterer stellt drei
sei,

nach der berschrift ein Anhnger des Bardesanes.

Dogmen

auf: dass der Teufel nicht

von Gott geschaffen


sei,

dass Christus

nicht von

einem Weibe geboren


erste

dass

es

keine Auferstehung des

Fleisches gebe.

Fr Adamantius ist das Bse nichts als das Fehlen des Guten. Marcus dagegen findet in der Welt zwei Prinzipien oder Wurzeln: das Gute und das Bse. Sein Gegner stellt die Mglichkeit in Abrede, dass zwei unerCT CT schaffene Dinge (ovo ayvr}ra) zu gleicher Zeit bestehen 839 e. Jetzt sollte Marinus zur Behandlung der zweiten These bergehen,

Der

Streitpunkt

ist

also

die

Lehre

vom Bsen.

diese Fortsetzung wird

aber durch das Auftreten eines neuen Redners

unterbrochen, des Valentinianers Droserius, der ber die schon errterte


Frage, ber den Ursprung des Bsen, neue Betrachtungen anstellt.

Er

meint, dass neben dem ewigen Gott eine ewige Materie bevor ihr Gott die ihr gebhrende Gestalt gegeben, ohne Eigenschaften (axoiog) gewesen sei, und dass in dieser Materie der Ursprung des Bsen liege 844 d. Nachdem Adamantius diesen Angriff abgeschlagen
existiere, welche,

hat, erhebt sich ein dritter Valentinianer, Valens, welcher,

wie sein Parteiab.

genosse, an eine ewige Materie glaubt, jedoch keine Materie ohne Eigen-

schaften

annimmt.

Auch
er,

diesen Gegner

weist

Adamantius

Eine

ewige Materie, sagt

ist

undenkbar, und er lehrt weiter,


sei

dass nichts

an und fr sich bse zu nennen

846 c.

Gegner von Adamantius zum Schweigen gebracht sind, nimmt Marinus die Rede wieder auf, um sein zweites Thema, ber die Geburt Christi, zu verteidigen. Christus ist fr ihn kein wirklicher Mensch; der Sohn Gottes hat nicht in Wahrheit einen mensch-

Nachdem

diese beiden

Einleitung.

XI

liehen Leib

angenommen, er hat nur oxrjosi als Mensch gelebt und geAdamantius hlt seinem Gegner viele Schriftstellen vor, um ihn litten. zu berzeugen und ihm zu beweisen, dass Christus der wahren menschlichen Natur teilhaftig und der Erstgeborene der Toten sei 859b. Im letzten Abschnitt ist die Auferstehung der Menschen Gegen-

Dass keine Auferstehung des Leibes mglich sei, will Marinus mit allen ihm zu Gebote stehenden Mitteln erhrten, hauptschlich mit Argumenten, die der Beschaffenheit des menschlichen
stand
der Disputation.

Krpers entnommen

sind.

Zugleich aber bentzt er Stellen der Schrift,

Krper ein Kerker der Seele sei und Fleisch Adamantius verwirft diese Argumente als sinnloses Gerede und beruft sich auf die Worte 866 e. des Apostels 1. Cor. 15. Am Ende der ganzen Unterredung erhebt sich wiederum Eutropius und fllt den entscheidenden Richterspruch: Alle Gegner der orthodoxen Glaubenslehre sind Irrlehrer: Megethius, Droserius und Marcus, Valens und Marinus; der einzige zuverlssige Fhrer ist Adamantius. Eutropius selbst ist von der Wahrheit seiner Lehre berzeugt worden und wnscht 872. in die christliche Kirche aufgenommen zu werden. 866 e 871b 2. Geschichte der Schrift. Im Altertum scheint der Dialogus Als Testimonia veterum lassen nicht sehr verbreitet gewesen zu sein.
die beweisen sollen, dass der

und Blut das Reich Gottes nicht ererben knnen.

sich folgende anfhren:


1

In der Praeparatio evangelica des Eusebius VII 22 steht ein Frag1

ment aus Methodius' ) Dialog ber Willensfreiheit, das wir auch in unserem Dialog 843b ff. wiederfinden. Aus Eusebius haben es Gregorius und Basilius in die Philocalia c. XXIV aufgenommen, und am Ende lesen wir: Tavra anb rov Xoyov xr\g Evstov rov HaXatCxivaiov
svayyeXtxrjg jtQOJzctQaxsvrjg r\vxXr\xai, ovxa,
aGi]{iov sv xolg

Sq

cprjiv,

Ma^ifiov ovx
tjvqtjtcci

Xqixtavolg vyyqacpsojg. AvxoXs^sl 6s xavxa

xtlusva sv xeo 'Qgiylvovg Jtgog MaQxtoypcxag xal aXXovg algsxixovg ialoyco, EvzQOJtlov 6txdt,ovxog, Msys&Lov 6s avxiXsyovxog. Offenbar

beruht diese Notiz nicht auf eigner Kenntnis,

denn in dem Dialogus finden wir nicht avxoXs^el dasselbe, sondern nur Fragmente, und der
dvxtXtycov
auftritt,
ist

nicht Megethius, der als Marcionit

im Anfang

des Dia],

sondern Droserius.
Haeret. fabul. Praef.:

2 Rufinus fertigte eine lateinische bersetzung an.


3 Theodoretus.

xovg (isvxoi xeov jkxXcucqv

Methodius, nicht, wie Eusebius schreibt, einem Maximus angehrt, haben u. a. Zahn, Zeitschr. f. Kirchengesch. 1888 IX 226 ff, und Armitage Robinson in The Philocalia of Origen, Cambr 1893, S. XL ff. bewiesen.
1)

Dass

es

dem

X.H
>vq he

Einleitung.

xmv xaltumv

rijq

sxxlqoLaq taoxaicor ovpdZsga,


Ib.

\xlvov
in'i'mt

....
.

y.iCi

QQiyivovq xai Adapavxlov.


aissiaq (der

xara
.

rrjt xijq
.

c 23 jtXtioxot Marcioniten) owiyoa^pav xal yag

lovoxlvoq
4

xai Llor/irr^ xa) Adapiavxioq.

Photius. Bibl. cod. 231:

lexiv

'Llor/tD^

xaZatoq,

Sophronius belehrt uns cog aXXog uiv h:egoq 6h 6 //t' exsTvov 6 tjtizfojfrng

*Actfiavxioq.

was ^inaita bentzt in seinen Quaestiones, Quaest.

48, ein

Fragment des

Dial. als Schrift des Origenes,


t.

s.

Einl. 10.

6 Praedestinatus (Oehler, Corp. haer.

contin. scr. haer. min.latinos)


c.

scheint den Dialogus gekannt zuhaben'), da er schreibt


nitae,

21: Marcio-

cum universalem

orientis ecclesiam macularent, ab Origene superati,

confutati et per singulas sunt civitates damnati.

AVhrend also der Dialog, w.

e.

scb.,

im Altertum

nicht oft benutzt

worden

ist,

zieht

er

im

16.

Jahrhundert auf einmal unerwartet das

Mehrere Abschriften datieren aus dieser Zeit und vier lateinische bersetzungen wurden angefertigt, eine in den Jahren 1550 1555, zwei erschienen in Paris in dem Jahre 1556, eine ward
Interesse auf sich.

etwas spter herausgegeben,


Praefatio von 1557 datiert

rhrt aber aus


vergl. Einl.

derselben Zeit her, da die


1

ist,

B.

Was
ich

zu diesem Zuermitteln

sammentreffen
knnen.

Veranlassung

gegeben

hat.

habe

nicht

Die Praefationes, die Picus und Perionius ihrer Arbeit voranschicken, geben keinen Aufschluss darber. Nur Humfridus berichtet, dass er den Dialog bersetzt habe, um seinen Zeitgenossen, die nur die

profanen

Autoren lesen wollen, geistliche Nahrung darzubieten. Er schreibt in seiner Praef.: Sed est hoc loco mihi necessaria prope adhibenda querela nostrorum hominum et temporum. quibus aliis in rebus propemodum omnibus antiqua placent, statuae Caesarulm moneta peregrina, ruinae et reliquiae rerum, vetustate

Aegyptiorum hieroglyphicaab Iapeti et chaos antiquiora, quaecunque sunt vel poeticis involuta fabulis, vel omnino frivola: vetustatem autem literatam et religiosam. eosque quorum

iam detritarum et collapsarum, aetate deducta et Aborigenum seculo

cum
si

aetate

coniuncta

prudentia virtus

et

pietas sunt, aut carpunt aut


Si veneres orationis,

mordent aut

irrident. aut certe

non attingunt ....

phaleras et ornamenta aucuparis, cur potius ad Demosthenem,

Home-

rum, Ciceronem profugis,

quam ad Chrysostomum, Gregorium NazianAt o


nostri seculi deli-

m. Sibvllam, Lactantium aut Hieron vmum?

Tianz sicher

i.-t

dieser Schlge nicht, da auch der wirkliche Origenes

gegen

die Marcioniten ge-chrieben hat.

Einleitung.

XIII

cias, o

morum

labern et corruptelam, quibus arridet prophana eloquentia

et offendit Christiana elegantia. cet.

ber
3.

die weitere Geschichte des Dial.

s.

12: Die Ausgaben.

Der Verfasser. Wer den Dial. verfasst hat, ist uns gnzlich unbekannt. Schon frh war die Annahme verbreitet, der Verfasser sei Origenes. Ist die Unterschrift zum c. XXIV der Philocalia (s. Einl. 2) von den Bearbeitern der Philocalia selbst, so ist diese Annahme bereits
Jnger ist sie aber jedenfalls nicht als 400 n. Chr., um welche Zeit Rufinus den Dial. als eine echte Schrift des Origenes bersetzte. Die bersetzer des 16. Jahrh. waren noch von der Echtheit der Schrift berzeugt; der erste, der
lter als

379 n.Chr., das Sterbejahr des Basilius

).

Zweifel hegte, war, wie uns Wettstein in seiner Ausgabe des Dial. Praef.
p.

7 belehrt, Andreas Rivetus, Crit. sacr.

lib.

II

c.

13.

Wettstein sagt:
liber sit

Primus,

quem

vidi,

de

eo

dubitare

coepit.

Utrum

Origenis

necne, inquit,
renit

non

facilb est judicare.

Origenis certe temporibus

non conqui pie

quod in Dialogis Ulis habetur:


quales reges

Reges cuncti

et principes,

credunt, cumEcclesia congregantur (diese

Worte

finden sich 872 a).


et

Nam

qui

et

et

principes Christiani, Origenis tempore,

ubinam gentium
meminit huius

sedes

locarunt?

Nullus praeterea antiquas auctor


jitdice,

celebris

Disputationis : in qua, Ethnico


iicis

Ecclesia (disputante Origene) de haerelatuisse, aut, si

victoriam reportarit

Quod Eusebium
alia

illum

non

latuit,

siluisse

mirum

est;

cum

serupulose

conquisierit,

quae aliquam suo

Origeni laudem conciliatura speravit.

Easdem

rationes
t.

cum

Riveto afferunt

Grerhardus in Patrologia, p. 141. 142, et Labbeus


p.

II de Script. Eccles.,

144.

Wettstein war dadurch

nicht

berzeugt und versuchte zu zeigen,

dass es auch schon vor Origenes' Zeit glubige Frsten gegeben habe;

um

817 e vvv e rov aOiZewq ovtoq freoeovg zu entwagte er die Vermutung: verba illa postrema (a yctQ exslvoi krften, yM&eiZov xrt.) ab interpolatore textui esse illata, Praef. p. 21. Htte er gewusst, was wir aus der bersetzung des Rufinus wissen, dass die Stellen, wo von christlichen Frsten die Rede ist, einem berarbeiter gehren, er htte wohl viel nachdrcklicher die Echtheit des Dialogus behauptet. Diese Stellen also knnen nicht als Beweise gelten. Dessenungeachtet ist der Dialogus gewiss nicht von Origenes geschrieben. Was Adamantius anfhrt, ist nicht die Lehre des Origenes, sondern widerspricht ihr offenbar. Das sah schon P. D. Huet. In seinen Origeniana
die Stelle
(in seiner
1)

Origenesausgabe, Coloniae 1685) schrieb er

p.

276: Inducitur

Dass die Philocalia, wie gewhnlich angenommen wird, im J. 358/59 abnicht bewiesen und nicht wahrscheinlich (s. Loofs in der Protest. REncykl. VIP S. 141 f.).
gefasst
ist, ist

xiv
Dial
et _
'

Einleitung,

Origenes probatam in Ecclesia de tunieis pelliceis Adarni

anima deque resurreetione sententiam propugsensisse ipsom supra ostenderirnus. Die tunicae pelliceae a, cum alia sind die Qfiarivot yjTcji . 8 -d. von welchen wir GeD. 3:21 lesen:
de corpore
et
/.Ca

humano

ixolfjt

xvowq

9-eoq

to>

AdapL

xai

tij

yvvarxl

avzov yjTcorcu
so.

avivovq xai h>4dvV


die ersten

c:vroi\;.

Valentinus erklrte diese Stelle

Menschen nur

Seelen, V'vycl.
htten.

gewesen seien und anfangs


Origenes scheint dieser Ersein:

keinen fleischlichen Leib

erhalten

klrung nicht Gnzlich

absreneicrt

gewesen zu

wenigstens war er

kein eifriger Verfechter der ortodoxen Exegese.

Es gengt aber, auf seine Lehre von der Auferstehung hinzuweisen.

An

eine Auferstehung des Fleisches

glaubte er nicht: 'HpsZq fisv ovv.


p.

schrieb

er

wider Celsus
vtjp

V
i-S

c.

23

594.

ov

qpafiev

ro iag&aQSV

Ocfia irrci'i'nytod-c.i elq

c.oyj.^

xoxxov tov olrov excwsqxs&cu COXSQ 1.71 TOV XOXXOV TOV

elq

cficir. cfrq ove rbv icufd-cnh'Tc. tov xoxxov tov oItov /.eyouev

'lTOV tytlQSTCU GTCyV2.

OVTWQ

'/.0y02

tu

tyy.ciTci Tr) acofiau,


y.cA

ag>
elq

tHp&CLQig ....
ri

ovx

ov u)t g>d-siQOfiivov tysioercu to ocouc Iv aTOxeorarrjv ye ivajmQrfiiv cvcycoQovuiv.


z<p

xav warbv

Deco'

olda/isv

yao axoveiv tov *xv<

ovx Ixi

Tf~)V

awxaoxrwv

ove LtI tojv aiavoijoir.

Damit vergleiche

Behauptungen des Adamantius in dem letzten Abschnitt des Dial. 859b if. Auf die Frage des Marinas S59c rroiov ocoua dviraTc.i antwortet er: tovro to ocoua g)Tj[ii aviraofrcu o xsQtxeified-a, und auf die Erwiderung des Marinus, wie es mglieh sei, dass ein verwester Leichnam, dessen Teile zu Erde und Wasser geworden seien, auferstehe, v 61b: tc xoq avd-Qcixotq vvaza xaoa tcd {rem dvvaxa. Dazu kommt, dagrosse Stcke aus einem SL (de la Rue sect. IV. V
die

man

andern Schriftsteller abgeschrieben sind:

es ist gnzlich

undenkbar, dass

Origenes, der doch gewohnt war. selbst zu denken, einem anderen nach_
-

hrieben habe und noch gar einem Gegner, dessen Absicht war. die
zu bekmpfen.

Origenistische Lehre

An den

Origenistischen Ursprung

der Schrift glaubt heute niemand mehr.

Die Ursache, dass der Irrtum

im Altertum
tifizierung
-

Wurzeln geschlagen hat. war die so bequeme Idendes Hauptredners im Dial. mit dem Verfasser, und des Samens
so tiefe

Hauptredners mit dem des Origenes (Ens. H. E. VI. 14 6 utvTOt Aafiavnog, xcu tovto yaQ f]v rw 'QoiyivH ovojia, vgl. Hier. Ep. 33

und de Vir. 11. 54 Dass Rufinas durch seine bersetzung die Verbreitung des Irrtums befrderte und keinen Zweifel aufkommen Hess. kann uns nicht wundern, da wir wissen, dass alles ihm willkommen sein was ihm zum Beweise dienen konnte, dass der von ihm verehrte 0: _ ein rechtglubiger Kirchenlehrer gewesen
.

Einleitung.

xv
einzige,

Unser Resultat

ist

nur negativ.

Das

was

sich ber die


ist,

Person des Verfassers

aus

der Untersuchung

des Dialogs ergiebt,

dass er als Stilist unbedeutend

und kein selbstndiger Denker war.


ist

Die Kunst, einen geeigneten bergang von einem Argument zu einem anderen zu machen, verstand der Verf. gar nicht. Er reiht sie unverbunden aneinander. In
unbeholfen.

Die Komposition der Schrift

dem

Streit

mit

dem Marcioniten Megethius bekmpft

er zuerst die

Lehre

der drei Prinzipien, dann die Ansicht, dass die Evangelien des Mt., Mc.

und Joh.

falsch seien.

Den bergang oder vielmehr den Sprung macht

vorangehende Argumentation zusammen in der These 806a wenn der gute Gott, wie sie meinen, strker bestehen? Von den drei Mglichist, warum lsst er die nicht guten
er folgendermassen: Eutropius fasst die

muss eine der Fall sein: entweder er will sie bestehen lassen, oder er kann sie nicht vernichten, oder er weiss nicht, dass sie existieren. Und darauf erwidert Megethius: Ich kann beweisen, dass die Evangelien
keiten
falsch sind.

Im

zweiten Teil

verspricht

Marinus drei

Dogmen
ist,

zu behandeln.
tritt

Nachdem
ruhig

der Streit ber das erste zu

Ende gefhrt

ganz un-

erwartet Droserius auf; Marinus schweigt S.


fort,

840 849b, und

fhrt

dann
ver-

whrend Droserius und sein Freund Valens spurlos

schwinden.

Dazu kommt, dass mehrere Male derselbe Einwurf gemacht und, wenn auch nicht gerade auf dieselbe, so doch auf hnliche Weise bestritten wird. So in Bezug auf die Lehre der h. Schrift 806 a ff. und 828c ff., den Beweis, das Christus vlog &eov ist 808 c und 829c. Dass der Verfasser kein selbstndiger Denker war, zeigen zur Genge die beiden letzten Abschnitte des zweiten Teils, sect. IV u. V bei d. 1. Rue. Die erste Hlfte der sect. IV ist fast ganz dem Buche jzbqI tou
avzs^ovlov des Methodius nachgeschrieben; der letzte Abschnitt, sect. V, beruht auf fleissiger Leetre der Schrift des Methodius JtSQi avaTascog:
die meisten ber die

Auferstehung angefhrten Argumente finden wir

bei letzterem wieder.

Die Mngel in seiner Komposition sind darauf zurckzufhren, dass er nicht die Ergebnisse seines eigenen Untersuchens und Denkens darbot, sondern nur compilierte. Dass er selbst eine Marcionitische Bibel
vor sich hatte, wage ich zu bezweifeln,
sichert 807a, 810
a,

obgleich er es wiederholt veres hat,

864 a.

scheinlich, dass er niemals eine solche Bibel in

Eine genaue Untersuchung macht Hnden gehabt


benutzte,
die

wahr-

aber

ltere

anti-marcionitische Schriften

den Dialogus fr uns interessant macht.

Auf

und das ist Frage nach den Quellen

wohl es, was

kann

ich aber hier nicht nher eingehen.

XVI

Einleitung.

Abfassung vergl. Zahn, Z. f. Kircheng. 1SSS IX. Der terminufl a quo ist die Entstehungszeit der Schriften xsq) ff. </i avaOvaOsog des Methodius. Dieser Schriftrar i:iT. -govolov und "Die ausgedehnte schriftstellerische Thtigkeit des steller starb um 311.

ber
>\

die Zeit der

einen grsseren Zeitraum ausgefllt haben, und es Methodius mufi knnen die Bcher ber die Willensfreiheit und die Auferstehung ebenum 280 290 als nach 300 geschrieben sein. Der Terminus ad _
t

quem
aus
(i.

ist

das

Ende der Christenverfolgung,


s.

denn der Dialogus

datiert

1er

Vi rtblgungszeit,
.

Einl. 5

das Toleranzedikt des Galerius

Abfassung nach 300; da es aber ebensogut mglich ist, dass der Verf. die Bcher des Methodius sogleich nach ihrem Erscheinen benutzt hat als einige Jahre spter, so kann der Dialogus schon vor 300 geschrieben sein. Die Personen, die im Dialog als 4. Die Personen des Dialogs.
J.
'.\\\

Zahn

setzt

die Zeit der

?i

ner

auftreten,

Megethius. Marcus, Droserius, Marinus, Valens, sind

keine geschichtlichen Persnlichkeiten.

Ein Droserius wird bei Macarius Magnes IV 15 erwhnt, allein unser Dros. ist, wie Harnack, Gesch. der Die beiden altchr. Litt. I 183, bemerkt, nur eine litterarische Figur. sind Marcioniten. In den gr. Hss. wird der Redner des ersten Teils Name Megethius nicht nher bestimmt, Marcus heisst S22 MaoxicovtGT/]-. Rufinus jedoch nennt Megethius: Manicher, und Marcus: Marciomsschis/// sunt Manichaei.* Es ist schwer, diesen fast unverstndlichen Worten einen Sinn beizulegen: Rufmus konnte doch nicht meinen, dass die Manicher zu der schismatischen Kirche des Marcion gehrten. Jedoeh wie dem sei, er ist im Irrtum, wenn er die Ketzer des ersten Teils Manicher nennt. Dass Megethius ein Anhnger des Marcion war,
,

geht offenbar aus S09a,

864 a hervor, dass Marcus sein Parteigenosse war. zeigen die Stellen 823b, 867a, 869a. Zahn ist jedoch der Meinung,
b,
Z.
f.

Kgesch. 1888 IX 213


u.
s.

ff.),

dass die

scktsmaticu

w. nicht von Rufinus, sondern von

Worte ^Manichaeus^ und Marcionis dem ursprnglichen


er,

griechischen Verfasser herrhren.


Lediglich
ein

Manichaens, so schreibt

ist also

wegen der Verwandschaft beider Parteien und der allgeim-inen Verhasstheit der Manicher gewhlter Schimpfname, von welchem weiter kein Gebrauch gemacht wird. Das lsst sich aber kaum glauben.
Erstens lesen wir den

Manicbaeus in der berschrift der ersten Partie: tDisputao Origmis cum Megethio ManicJuieo, welche schon wegen

Namen

Xamens Origenes
Personen hinzugefgt:
(iudea
dixit*,

nicht ursprnglich sein kann, vergl. 6;

weiter

finden wir das Mo/chacus noch zweimal zu den


-Ad. (catholicus) dixif,

Namen

der redenden
dixit, Eutr.

Meg. (Manichaeus)

solchem Zusammenhang sieht es gar nicht wie ein Schimpfwort aus, sondern ist wohl eine Andeutung, wer dieser Megethius

und

in

Einleitung.

XVII

mindestens unwahrscheinlich dass der Verfasser, der usserlich wenigstens seinen Gegnern gerecht sein wollte, mit einer Beschimpfung angefangen haben sollte. Besonders passend aber, schreibt
sei.

Auch

ist es

Zahn

215 war der Vergleich mit den Manichern zur Charakteristik des erst im 2. Dialog auftretenden Marcioniten Marcus. Er erinnert ferner daran, wie Marcus der ursprnglichen Lehre des Marcion untreu
ib. S.

geworden sei und, wo dieser einen gerechten Gott (den Gott des A. T.'s) und einen guten Gott (den Gott des N. T.'s) unterschied, die dualistische Lehre zuspitzte und, sich den Manichern nhernd, einen bsen und einen Er erklrt weiter die Worte Marcionis schisguten Gott annahm. maticus als: einMarcionit, der von der Lehre des Meisters abweicht, und fhrt fort, S. 221: Marcus war in der That ein Marcionis schismaticus, und auch das ut sunt Manichaei trifft zu; denn man kann
nicht leugnen, dass diese schroff ausgebildete Marcionitische Lehre eine

Annherung an den manichischen Standpunkt bezeichnet. Die Worte Marcionis schism. u. s. w. sind aber m. E. zu unklar, um davon in einer Beweisfhrung Gebrauch zu machen, und die von Zahn gegebene Exegese kann ich nicht annehmen, denn Marcionis schismaticus kann schwerlich einen anderen Sinn haben als: schismaticus, von der Partei des Marcion. Dem sei jedoch wie ihm wolle,
der griechische

Verfasser wollte
ist es

offenbar

einen

Marcioniten,

keinen

mir nicht mglich, das Wort Manicher als ursprnglich zu betrachten, zumal da in den gr. Hss. nicht die leiseste Spur davon zu finden ist. Vergl. 11 A. Der erste Gegner des Adamantius, der im zweiten Teile des Dialogs V) auftritt, Marinus, ist, wie die Hss. bezeugen, (de la Rue sect. III Bardesanist. In seinen Reden berhrt dieser jedoch die eigentmlichen Dogmen des Bardesanes, so weit wir sie kennen, nicht; S. 855 e legt der Verfasser ihm die Worte des Valentinus in den Mund ojjzo vojq ia colr/vog (S. Epiph. haer. 31,4 und 7 S. 167a, 171 d), und von S. 864 a an wird wider ihn, als wenn er ein Glaubensgenosse der Marcioniten

Manicher schildern, und so

wre,

aus der Marcionitischen Bibel demonstriert.

Es war dem

Verf.

offenbar
seine

mehr darum zu

thun, die orthodoxen Lehren zu befestigen als

Gegner historisch genau zu schildern. Die Frage, ob Adamantius eine historische Person
(Z.
f.

sei,

m.

a.

W.

ob

der Verfasser die Absicht hatte, Origenes selbst

im Dialogus
bejaht.

auftreten

zu lassen, wird von Zahn


es.

Kgesch. IX 209

ff)

Ich bezweifle

Eine solche Absicht knnte nur ein Verehrer des Origenes gehabt haben, der den vielgeschmhten Kirchenlehrer rehabilitieren wollte, aber
das war der Verf. gewiss nicht,
Adamantius.

da er von den Schriften des Antiori-

genisten Methodius so vielfach Gebrauch machte.

Einen Grund fr seino

xvin

Einleitung.

Meinung findet Zahn

in der

bersetzung des Rufinus, wo wir


et

am Ende
ist

des Dialogs lesen: Origencs qui

Adamantius..

Dieser Ausdruck

aber schwerlich ursprnglich.

wenn wir

die

lat.

bers, lesen,

Es macht einen sonderbaren Eindruck, wo berall nur Adamantius steht, und

dann in der Epikrise des Eutropius unerwartet auf die usserung stossen: -qui ei Adatnantius eine Notiz, die wir eher von einem spteren
,

Glossator

als

vom

ursprnglichen

Verfasser

erwarten

drfen.

Den

Text lsst Zahn hier ganz beiseite, da der lat. Text in der vllig abweichenden griechischen Rezension der Schlussrede keine Parallele hat und dies konnte er thun, weil er keinen anderen gr. Text kannte als den de la Rues. Der richtige gr. Text hat aber, wie die besten Hss. beweisen, an dieser Stelle: A6a^avTtoq, ohne irgend welche Beifgung. In der alten Hs., aus welcher alle unsere Hss. stammen, waren die Namen der Mitredner nur mit den ersten Buchstaben angedeutet. Daraus erklrt sich die mehrfache Verwechslung der Personen, z. B. 865 von Megethius und Marcus, S. 868 ff. Marcus und Marinus, die Auslassung von Adaruantins vor S. 826 e, von a nach Adam. S. 870 e, und die Verwechslung der Silbe ei mit dem Namen Eutropius S. 805c, 822 b, 823d, 824 d, 839b, 845a, 862d (bei Ruf. Eutropius ausgelassen) 838c Dass ausserdem Verwechslung redender Personen leicht stattu. s. w. finden konnte, beweisen die Hss. der gr. Tragici und Comici. 5. Die berarbeitung. Unsere Hss. bieten nicht mehr den ursprnglichen Text. Nicht nur Abschreibefehler haben den Text verunstaltet, sondern auch absichtliche nderungen haben stattgefunden, teils um die ursprnglichen Worte in bereinstimmung zu bringen mit einer
griechischen
,

vernderten Zeitlage,

teils

aus anderen Grnden.

Es sind zwei
findet

Stellen, die hier zuerst in Betracht

816 d; sie war fr de la fr unecht zu erklren; Wettstein wollte sie als interpoliert betrachten. Megethius nmlich, der Marcionitische Redner, will aus den Verfolgungen, die
sich

Die erste Rue ein Grund, die ganze Schrift

kommen.

die

Christen zu erleiden htten, folgern dass es einen Gott gebe, der


sei.

ihnen feindselig

In der bers, des Ruf. lesen wir:

Meg.

d.\

TJel

ex eo qicod in persecutionibus
alterhis dei

sumus

semper,
fecit

manifestum
et

debet esse

quod

sumus. contrarii huius qui


d.:

mundum

odit

nos

cum suo

mundo .... Ad.


posset absolut.
protulisti.<

Haec quidem

si de

uno aliquo tempore commentari


licet

posses, viderentur fortasse habere

aliquid uerisimile,

facile

etiam illud

2\unc autem ualde inconuenicnter caput obiectionis istius


fort, dass nicht alle

Ad. setzt seine Beweisfhrung


z.

Knige

die

Glubigen verfolgt haben, und

B. Cyrus den Tempel in Jerusalem

aufgebaut hat, den andere zerstrten, und sagt ebenso wie Meg.: *sed

Einleitung.

XIX
et

nee nos soll persecutionem

patimur
Es

...
klar:

Christi discipuli

per-

secutionum saeuitiam tolerant.


in einer Verfolgungszeit.

ist

wer

so schreibt,

lebt

noch
'Ex

Dagegen

versetzt uns der gr. Text in eine ganz andere Zeit.

rov icox&TJvcu ?]fig fragt Megethius ovx ezi (paveobv on aXXov efihv d-eov xal rov xl]g yevsoeojg ccHotqioi; Darauf erwidert Adamantius: Tavra y.iv, sl Jtob xovxmv roov yoovwv eoocpiov, ojtmg jtore elys loyov .... vvv h rov aoJcog ovxog freosovg zl g)r]g; Man sieht: die Zeiten haben sich gendert, der regierende Kaiser ist ein Christ; der ursprngliche Text, den Rufinus vor sich hatte, ist der vernderten Zeitverhltnisse wegen umgestaltet. Daher sind die Beweise, .die der Regierung des Cyrus, den Makkabern und Anderen entnommen waren, als berflssig weggelassen, vgl. Caspari, Kirchenh. Anecd. S. V, Zahn, Z. f. Kgesch. IX S. 205 ff. Die andere Stelle ist weniger zwingend (s. jedoch Zahn a. a. 0. S. 204). In der Peroratio 871 f, 872a sagt Eutropius bei Rufinus: deum cui obtemperare reges terrae et principes populorum atque o??me conuenit humanuni genus, in dem gr. Text: oig (i. e. xolg aJttxojroig) GwayelaC^ovrai ailelg xal navteg gyovTtg. Man knnte fragen, ob derjenige, der diese Worte schrieb, vielleicht nur den Zweck hatte, ein Zukunftsbild zu entwerfen, denn auch fr die Zeit des ersten Christenkaisers trifft das waysZa^ovrcu aQyovreg nicht zu; da wir aber wissen, dass wenigstens an einer Stelle der Text den Zeitverhltnissen angepasst wurde, halte ich es fr wahrscheinlich dass dieselbe Hand, die dem Texte 816 b eine neue Form gab, auch hier gendert und dann 871 d zweimal Worte zur Verherrlichung der Trinitt eingeschaltet hat. Die Zeit dieser Umarbeitung fllt nach Zahn, a. a. 0. S. 206, 207, zwischen 330 und 337. Es ist nicht ein beliebiger christlicher Kaiser, sondern der erste dieser Art, unter dessen Regierung er (der Umarbeiter) arbeitete, denn die christenfeindlichen Kaiser werden nicht nur berhaupt der Vergangenheit zugewiesen, sondern als die Kaiser vor dem jetzt regierenden, als die Vorgnger Konstantins, bezeichnet. Andererseits hat der Interpolator das nicnische Konzil, den bergang Konstantins zu entschieden christlichen Regierungsmassregeln, seine Anfnge im Bau christlicher Kirchen und in Unterdrckung des Gtzendienstes bereits hinter sich. Also zwischen 330 und 337 u. s. w. Ist das Jahr 330 auch etwas willkrlich gewhlt, so hat doch Zahn mit dieser Be-

weisfhrung m. E. vollkommen Recht.


865 d nach ivvaftai acp&aoiav macht Megethius (oder Marinus) den Einwurf: Iv
andere Stellen untersuchen.
S.

Wir mssen noch

tw

fyiSTeom djroOTofaxoj ovy ovtoj Xiyu

jtvsvfia

xafrcog rjd-eZrjdev.

B*

x\

Einleitung.

P SSQ8
S
a

eine Interpolation

aus spterer Zeit

ist,

hat Zahn,

L98L

einleuchtend dargethan.

Von

der folgenden Erwiderung


ist,

Marinus .im Lat. *Manifestissime


der

cet.*)

vielleicht

infolge

der

Anfang ausgefallen, und nachher fehlt im Gr. der _ sste Teil einer Rede des Adamantius: nur die letzten Worte: Kara oe ro ovr lapavov vi Ioti: sind brig. Dann laufen ein paar Zeilen ziemlich parallel bis oti Owfia Itfn tu d^arcrouevov. und wieder fehlt im Gr. ein grosses Stack, das wir bei Rufinus finden, das ganze Cap. 26 in der Ausgabe Oasparis. Woher dieser Unterschied? Ist der
Interpolation,

gr.

Text Original oder der

lat.?

Ich glaube der letztere, denn, obgleich

Ruf. sich grosse Freiheiten erlaubt

und

oft

nicht

bersetzt,

sondern

paraphrasiert. so ist es doch nicht erweislich, dass er irgendwo in

unserem

Buche
11\

ein ganz neues Stck erdichtet

und eingeschaltet hat

(vgl. Einl.

Einen direkten Grund fr

die Echtheit glaube ich in

den Worten

der Ubers. zu finden:

*in consequcntibus sie dieit:

Ecce mysterium nobis

Omnes quidem surgemu*. non omnes autem immutabimur.


emdenier apparei quo<l ipsam
I

Unde

naturam camem nominauit. quae regnum Dei not adeptura*. Diese Worte sind mir ein Rtsel. Ich verstehe wenigstens nicht wie das aus diesem Citat euidenter apparet.

Aber ganz anders


griechisch denken.
*

gestaltet sich

die Sache,

wenn wir uns

diese

Stelle

Das Citat hat im Gr. wohl eine andere Form gehabt. omnes quidem surgemus cet. ist eigentmlich lateinisch. Hieronymus schreibt Ep. 119 ad Minervium et Alexandrum. Ed. Vallars. I 800: commoneo hoc quod in Latinis codicibus legitur: Omnes quidem n gemus, non omnes autem immutabimur in graecis voluminibus non haberi, was zwar nicht ganz genau ist. da auch cod. D. die LA. avaxrfioue&a. or xavreq. 61 aX).. darbietet, aber doch die Seltenheit dieser LA.
Die LA.

im

Gr. bezeugt.

Dass

der Verf. das Citat

nicht

in

der latein.

Form

(yavanfofie&a xri) gegeben hat. wird fast zur Gewissheit durch 5b, wo Ruf. ebenso das ihm gelufige surgemus cet. schrieb, obgleich

im

Gr. xoif/Tj&Tjofie&a

stand.

Wir haben

also das Recht,

den

gr. T. in einer

Rckbersetzung etwa so zu constituieren: jtqolcov ovtco

XiyW

'lov ftvTTjQiov vfiZv Isyco.

avrtz ulv ov

xoipqihjdofisd-a,

xavzeg

dt alZayTjOfis&a , ofrev fjZov oti c.vt/)v t/)v g:voiv Ganze:

dvofiasv

rjLz aOiXelav &tov ov xjLrjQovofiTjei.


in der
lat.

Und

so gelesen,

bersetzung so unklare Satz einen besseren Worten des Apostels wird von Marinus gefolgert dass die menschliche Natur selbst der Verwandlung bedrfe [xavreg cl/./.er// o. dass sie also Ist diese die oan sei. welche das Reich Gottes nicht ererben knne. Beweisfhrung richtig, so ist cap. XXVI der lat. Ubers. ursprnglich griechisch geschrieben und nicht von Ruf. hinzugefgt. Dazu kommt noch
]

bekommt der Aus den Sinn.


.

Einleitung.

XXI

folgendes:

nach

dem

Einwurf des

ipvyixov xxt. 865 e gehrt, erwartet

Argument zu entkrften wozu sonst der Einwurf des Mar.? eine solche Rede aber findet sich wohl im lat., nicht aber im gr. Texte. Folglich ist im gr. Texte ein Teil ausgelassen (s. auch die Anm. z. d. St.), und dass wir nicht an ein Versehen, sondern an eine absichtliche Auslassung zu denken haben, das geht, meine ich, aus den Worten hervor, welche die fehlende Rede ersetzen sollen: xai axojzov fjyovfiai ev
dieses

um

man

Marinus, wozu jteioexcu cofia eine Gegenrede des Adamantius,

xolg avxolg 8VuxTQi6 uevog Jteol


t

xow

avxcov et-txaeiv, jioycwjVTcodie

ejtidelavxog r^yXv xov Xoyov.

Ein berarbeiter fand

Beweisfhrung
ist

zu lang und berflssig und krzte ab.


die zwei erstgenannten Stellen nderte,

Ob

dies der

nmliche

der

muss dahingestellt bleiben. Zu derselben Kategorie gehrt, was wir bei Rufinus lesen IV c. 11 et respui, quae non sinunt, (Casp.) ^Quodsi et hoc obicias praescisse deum possunt, im Gr. aber 849 a. nicht finden (s. Anm. z. d. St.), und vielleicht 811 cd, wo wir eine Rede des Adamantius lesen El de elq exiv ofxotcc xvyyavei, die im Lat. fehlt (s. Anm. z. d. St.). Weniger wahrscheinlich ist berarbeitung 856 e Casp. V. 11. Der gr. Text Tcov ovo ovv txegov eyeQ&ei67]g ex vexgeov entspricht dem lat. Deniqiie dicit Der Zusammenhang restitueretur in nobis. gar nicht. ist aber im Gr. vortrefflich, und es ist kein Grund ersichtlich, warum ein Spterer den Text, wie wir ihn bei Rufinus finden, gendert haben sollte. Vielmehr liegt es nahe zu vermuten dass dieser sich grosse Freiheit in der bersetzung erlaubt habe, ebenso wie 808a Casp. I 6 >Et Herum dicit apostolus Opusfaceuangelistae, 818 d Casp. I 24 Sed

et

sermo correptionis

nominata

est.

Es erbrigt noch auf eine Divergenz anderer Art zwischen dem gr. und lat. Text hinzuweisen. Im Epilogus 871 bc hat der gr. Text mehr als der lat.: Tavxa h ev xolg omco Jieoctg sjud-sivai xm Xoycp.

Anm. z. Zusammenhang
In den

d. St.

habe ich versucht zu zeigen dass jemand,

um
(s.

den

wiederherzustellen, der der Bltterverschiebung

Einl.

9) zufolge unterbrochen war, eine neue Schlussrede gemacht hat.


fand, wie bisher in allen

Er
Trjg

Ausgaben stand: 'Ev


xa.
k

oig,

eprjiv,

6 &eog xov

cdcvog xovxov exvcpXwoe


exxfjlag

vorjfiaxa

xmv

ccjclxcov.

Evxqojcioc.

Xegt&r/oovvxeg rag ex xebv yoacpwv grjeig xre., was Unsinn ist; er versuchte dem bel abzuhelfen, strich die Worte xrjg exxXrjlag xvyyaveig, und Hess auf die Worte des Marcioniten: exvepXo^e xa vor^iaxa xeov arnoxeov unmittelbar folgen: Evxq. Tavxa de ev xolg ojtloy jtegag ejiiDelvai xc Xoyco. Allem Anschein nach verdanken wir diesem Interpolator auch die Hinzufgung 871 e: og eX&cbv evjjyyeXiaxo cpaveQoofojOfied-a ev o&j, in welcher

yeve&ai evyo uevog.

\\II
tropius
die

Einleitung.

Hoffnung ausspricht, dass dem Ketzer die Vershnung mit Gott noch zuteil werden mge (s. d. Anm. z. d. St). Es versteht
sieh,

dass diese Interpolation aus spterer Zeit datiert, nmlich als die
1112

der Bltter schon stattgefunden hatte.

Vernderungen in dem ursprnglichen Texte sind als Fehler der Abschreiber, Auslassungen und Zustze zu betrachten, wie he in allen gr. Bchern vorkommen. Dass zu diesen Zustzen das Ofioovctoq $04 c nicht gehrt, hat Zahn (a. a. 0. S. 208) gegen Caspari Kirchenh. Anecd. 1 >. \ erwiesen.
Sonstig
I

Also ergiebt

sich, dass

der Dialogus wirklich berarbeitet

ist,

aber

nur an wenigen Stellen.


-

Die Meinung Zahns, dass der vulgre Text


(a. a.

erk einer systematischen Umarbeitung, eines anderen theologischen

Geistes

und

einer vorgerckten kirchlichen Zeitlage ist

0. S. 202),

Umarbeitung vernderter Zeitverhltnisse wegen hat stattgefunden an zwei Stellen. S. 816 und
wird durch genaue Prfung; nicht besttigt.
in

dem Epilogus; abgekrzt


Stellen,

ist

der ursprngliche Text an zwei oder


einer;

drei

erweitert vielleicht an
sich
in

ein neuer Epilogus ist an-

gefertigt

und hat

den alten eingedrngt.

6.

Der

Titel.

In den meisten HSS. hat der Dialogus keinen


in

besonderen
Xoyoc,

Titel.

Xur

DEG
.

steht die berschrift:

'Qotyivovg caeinen Teil des

xara Mc.oxiaviGTcov

in

den anderen macht

sie

Prologs aus:

Jia/.txrog 'Aauavriov rov xal ^or/tvovg Jteol xi)g elg

&eov on&tjg xlTSCoq XQoq Meyt&wv xal Ma.Qy.ov. Agooeotov, Ova/.svra y.al MclqIvov rov2 aloeTixovg. Der Prolog stammt aber nicht von dem
Verfasser des Dial.,
tcj
s.

Einl.

7.

In der Philocalia

c.

24 heisst

es:

ev
y

Manxuoviozag xal aXXovq algerixovg 6ta).oyop EvtqoxIov ixaZovrog Meye&iov de avT.tyovrog. Das ist aber ein Inhaltsverzeichnis, kein eigentlicher Titel. Welchen Titel Rufinus in seinem Exemplar gefunden oder dem Dialogus beigelegt hat, wissen wir nicht. Im Anfange lesen wir: Incipiunt libri Adamantii Origenis adversus haereticos numero quinque translati a Rufino presbytero et missi Paulo, aber diese Worte rhren wohl von einem Abschreiber her.
Qqiyivovc, xQoq
.

-.

Einl.

7.

Jeder Teil
Incipit tertius

des

Dialogus
liber),

hat

eine

eigene
II.

berschrift:

L Disputatio Origenis
secunda,
III.

cum Megethio Manichaeo,


(i.

Incipit disceptatio

e.

IV. Incipit liber quartus, V. In-

von Rufinus herrhren sollten, geben keinen Titel fr das ganze Werk Keiner dieser Titel kann als authentisch betrachtet werden. Am bekanntesten ist noch der dem Prolog entnommene IJeol t//c ug &eov oo&fjg jclTSOiq. De recta in deum fide. Wie der Verfasser selbst seine Schrift genannt
cipit quintus.

Aber auch

diese, selbst

wenn

sie

hat, bleibt

uns unbekannt.

Einleitung.

XXIII
In allen unseren

7.

Der Prolog und der Epilog.

HSS. wird

dem Dialogus

folgender Prolog vorangeschickt:

AiaXexxog (icue^tg DF, taXoyog H) ytvovg jisql x?/g Big &bov 6g&?jg jtlorsojg OvaXsvxa (OvaXt/v B ) xal Agootgiov txdoxov fihv ilag algtscog jrgoixaittvov,
1

'Aatiavxiov xov xal QgiJtgbg

Miytihov xal Mgxov, Maglvov xovg aigetixovg, xaxorj&aJg de vvbX&ovxov,

evoeuag vtflZTJcu {drjX. Jt. sv. o. <C E), ouo\)i\uabv JtQog xov \\ay.dvxiov. 'HgBxiavxo {rjglavro A in mg. B ) de jzdvxsg cpuooocpov EXXrjva, Evxgbjziov ovofiarc, sxarov xcov
tjXov (tflovori
tsgl
1

FH)

X.bycov XQtrrjV ysvofisvov'

sv oig Evxgojiiog, B^sxa^ofitvrjg xijg bvb-

slag,

sjisL&T)

xrj

aXrj&sia xal yiyovs Xgixiavog,


i]v

xal JtoXXol vv

avxco EZZ?]vsg xal algsrixol'


dxgoax?'/giov.
//

ydg

fisz

avxcov

Ovyxsxgortjfisvov
xal

de vlxrj xr/g xa&oXtxrjg ytyovev

sxxXfjiag,

6u-

jidgrj xcov cgsxixcov xb (pgovrjfia cog yyovg

xaxa

jigocojcov avtfiov.

Im
grssere,

Pariser

Cod.

finden

sich
x/jv

zwei Prologe.

Voran geht der


jiitlv mit roter

dessen erste Zeilen bis

rov Xgioxov

Tinte geschrieben sind:

AidXsfyg Aaf/avxlov xov xal 'Qgiysvovg jzboI xi\g


rcloxscog.
i
?)g

ug

%-sov og&r/g

JtoXXol xcov algsxixcov tacpbgovg BGyrjxbxcov algisig,


sig

BJtlxBvoav

xov Xqltov jtlxiv. xov Ovvxaxxixov Qgiyivovg sv AXegavgsia xd ovvrj&rj jtgdxxovxog, /jxoi Jtsgl xd frzla
ogd-cog
xt/v

fisXexcdvxog, jtoxs fihv JtoXXol xcov ftvga&sv cptXoobcpcov, Jtoxs de xcov

algsxixcov Jtgbg avxbv scpolxcov iaXey?]6fiVOi.

xal rr/g iaXst-tcog


oig xal

d-a^ivcog yevofisvrjg, JtoXXovgEXXrjvag xr\v ucoXo[iaviav eXvxrsd'at


jtslag,

fiagxvglov oxtcpavov dvad/ja&ai jtagsoxsvaotv'


xijg

scp

Afigoiog ?]Xcoxr]g 'Qgtyivovg ysvo/isvog, xal avxco rov X.byov xax?/yj]&elg,

OvaXevxivov xal Magxicovog djttoxrj algeecog. xaxa r] xov ygovov xovxbv xivsg xcov algsxixcov xovx* dxovoavxsg, xaxoTj&mg jigbg xov 'Aciftdvxiov ?)X&ov iaX.syr\vai' xal xgix//v EXXrjvd xiva
cpiXoOocpov, ovbfiaxi Evxgojtiov BxXB^duivoi,

xiXog

?]

vixrj xr/g

xov iaXtyt&aL t/g^avxo. xa&oXixrjg ytyovBv ixxXrfiiag' xal JtoXXol flBxa xov
,

xgtxov Evxgojiiov jti6xevoavx8g(?)


?]

'EXLr\vBg xal aigsxixol BjtloxBvOav.

de iaXB^ig ov xo~iv xvxovxojv.

%grj[ia

ydg xi ocpbv xal yXacpvgov

jtBtyvxsv. bv ydg avxy JioXXd xoov <pvoixa>v tvgrjBig jrgoXJjftaxa xal xmv etiw&Bv oocpcov yvojfiag' xal fiXXov Ix xrjg &Biag xal hgdg ygarprjg.
r/g,

Jtwg de

(1.

Bl) voeiofrat xal sgriyslGd-ai

JtoXXa 6 dvayvwo-

{iBvog

BvgrjBi

grjxd,

xal JtoXXag aXXag JtgoxaOBtg td xjv JigoXr\-

[laxatv.

ov ydg xaxa xov sXXoylfiov agavcq xd xcov algexrxcov saXXovxo iX?]. 6 d* av oig cpvBi arjxxr/xog dd^iag, ftagaXtwg xrjg aXrj&ovg jtixBwg dvxsXafidvBxo, xal Jtdvxa xd bjz avxbv Xrfttvxa
ijHXvvB xal vvtxgiipB sXrj
xfj

aXfjd-sia.

oi fihv

algenxoi

bIol

Meyi^

wiv
xog'
-

Einleitung.

Igodgiog'

OvaZrjq xcu Maglvog'

xQoUSTa/iivov,

Ixarov l xovxcov xttpalaia vavva tr rf ia/.t$u xQoaXt

VCLL

Ott
nach
xcu
i>Tt

T<jei*;

aQ%cij 9-Bog ayad-oq, xcu rjfiiovQyog xdi jiovijQog (in


x. t/it. x. to v.

H
.

cln'/at:

xaxa tov~ (QeTtxovq Osbv dyafrbv


t

/ e yov t

doyo^tvorz u. s. w. Es folgt ein Inhaltsverzeichnis des ganzen Dialogs, das auch in Cod. H steht. hien aber nicht ntig es ganz abdrucken zu lassen, da es uns nichts neues lehrt und angefertigt wurde, nachdem die Verwirrung in den HSS. durch die Verschiebung der Bltter schon stattgefunden hatte. Dies ist also der Prolog, welchen Cardinal Baronius las und den er. Annal. z. J. 220' . S. excerpierte, s. d. 1. Rue Praef. zu der Ausg.
lxi':T/

avzfov

l'yei

zovg

i'.rrfj

des Dial.

Auf

das Verzeichnis folgt der kleinere Prolog,

den wir schon aus

den anderen Hss. kennen: Aialt^ii Adap. rov xcu. Qq. xre. Voran gehen folgende mit roter Tinte geschriebene Worte: Irena vjco&tu t7^ QQcyevovq ialigecog xegl r?j2 elg &ebv OQ&rjg jriGztojg. Dass diese Prologe nicht von dem Verfasser des Dialogus selber herrhren, sondern spteren Ursprungs sind, ist klar, erstens weil es mehr als eine Form des Prologs giebt, zweitens weil der Xame des Origenes als des Verfassers in ihnen genannt wird, drittens, weil sie sich in der alten bersetzung des Rufinus nicht finden. Am Schlsse des Dialogus findet sich in mehreren HSS. ABDEFH: Humfr. noch ein Epilog, der in C, bei Ruf. Pic. Per. fehlt. Er lautet: t. rravooffL. xsxoOfiTjftivi yrojoet. xalmg t/jv tcov a&tcov doytiarcov
rcooTaTfjV

rcnoOTariv H) Jtevraa
ol

xcrd &eov fiaveZav


t?jv

djreec^c.^.

Aio

ot

xavTtz
il.

xizol

ysQalQOvrsg

ot f^covijV

rfj

....

qpcopfj)'

sxrsive Aavi

im Acxid 6rt(pavovii'cV Poha rov rvQavvov xdi

AafMPTioq ro &eoudyov oyfja. xdi ?)oav oveiog $vlcov Ioqcj)),. Dass die Worte nicht vom Verfasser, sondern von einem den Adamantius lobenden Leser

ist
S.

sind,

bedarf keines Beweises.


In der

Die Einteilung in Sectionen.

Ausgabe Wettsteins
ist

der Dialogus in 5 sectiones eingeteilt, ebenso in den folgenden: de

la Rue's,

Migne's und Lommatzsch's. und diese Einteilung

schon

alt.

da der Epilogus eine oyudrcv jisvzdq erwhnt.


berss. aber verhlt sich die Sache etwas anderes.
Alle
Hss.

Nach den HSS. und


dass
t//c

stimmen

darin

mit

einander

berein,
vixi)

an

der

Spitze der 2 ten Sect.


exxlTjiag,

geschrieben
letzte

steht:

nQmxr]

xad-oXvxr\g

und dass der

Abschnitt

als berschrift:

xeq\ dvaord-

'

>z

hat.

ABCDG

zeigen dieselbe Einteilung wie

(Wettsteins cod.);

in

F dagegen

hat der Dialogus nicht 5 sondern 3 Teile.

Am

Ende der

Einleitung.
l ten Sect.

XXV
t. x.

lesen wir das gewhnliche Jtgcatrj rix//


in

txzL, aber erst

Sect. 2

nnd 3 sind durch einen Schnrkel

roter

Tinte geschieden.
Cod.
Sect.

Hier fngt ein neuer Abschnitt an;


Sect. 5

Sectt. 3 u. 4 sind nicht geschieden;

hat eine neue berschrift: jtQt dvaoraoeoDg.

stimmt

mit F, hat aber einen roten Strich


keinen Strich

am Ende

der

l ten

Perionius folgt in seiner bersetzung

(s.

10)

cod. F,

hat aber

am

Schlsse der

2.

Sect.

Bei ihm luft der Dialogus ohne

Einteilung fort bis zu der


de resurrectione
trgt.

5. Sect.,

die die allen

gemeinsame berschrift

Bei Picus finden wir dasselbe.

Humfridus unterscheidet
d.
1.

R., Dial.

secundus

drei Dialogi:
II,

der Dial. primus

Sect.

Dial. tertins
die

Sect. III

= V.
den

Sect. I

Der
Sectt.

dritte
d.
1.

Dial. ist wieder in

drei

R.'s

stimmen; der erste Teil


jivd-tod-at ovloftcu,

Xqitov
rrjg

dvaoraoscog \oyov, der

dritte

= der zweite = = V.
Sect.

Teile geteilt,

nicht mit

Sect. III u.

IV bis 849b JttQl zov Sect. IV 849 b 859 a jzsqI

In der von Caspari herausgegebenen Hs. von Rufinus findet sich


die Fnfteilung wieder, aber eine

Buch fngt mitten in Marinus mit den Worten an: Hoc est qiwd
Wettsteins.

Das

5.

noch weniger logische als in der Hs. einer Beweisfhrung des


dicis cet.

Es
hat.

fragt sich

Die Worte explicit liber secundus, incipit tertius und dergleichen, die den Anfang und das Ende einer neuen Disputatio bezeichnen sollen, knnen nicht sie sind die gewhnliche mittelalterliche Abin Betracht kommen
aber,

ob Rufinus selbst eine solche Einteilung gekannt

schreibernotiz

und was da
(II
c.

bleibt,

wenn

diese hinwegfallen,

die

An-

fnge nmlich der angeblichen Disputationes: Item Marcus


se

inseruit

certamini

et

dixit

1),

Item

succensens Marinus Bardesanista

dixiU

(III c. 1),

beweist vielmehr dass Rufinus keine Einteilung kannte,

sondern nur einen fortlaufenden Dialog. Wenn wir den Dialogus ohne Voraussetzungen lesen, so erhellt dass weder die Dreiteilung noch die Fnfteilung ursprnglich ist. Die Schrift
zerfllt in

zwei Disputationes: eine mit den Marcioniten, eine mit den

Valentinianern.
aufsteht

Am

Ende der

ersten,

833c lesen wir dass Eutropius

ber die vorgebrachten Streitgrnde auszusprechen. Dann tritt der Valentinianer Marinus auf mit der Erklrung, er werde die Unhaltbarkeit dreier Dogmen der katholischen Kirche besein

um

Urteil

weisen.

ber diese Thesen zieht sich bis dann macht wieder Eutropius den Schluss. Dialogs;

Der

Streit

zum Ende

des

Diese beiden Teile bilden jedoch nur einen Dialog.


heisst stets

Die Schrift

idloyog, niemals idloyou

Eutropius wird im Anfange


der zweite Teil hat

zum

Richter erwhlt und bleibt es bis

zum Ende;

wvi
keine Einleitung,

Einleitung.

den Worten Bgayta ovXo/iivov fiov yvfivaat avaXJEB't OQd-oxarov oyfiazoq rrno'ioraiitvov, und setzt den d Teil voran-: Megethius und die Marcioniten nehmen als Zeugen
beginnt

mit

auch an

lein

Streite mit

den Valentinianern

Teil, 836e,

858c, und

am

Schlsse wird ber die Redner beider Teile


vlZfjTjp

zusammen Gericht
?}

gehalten,
jj

axavxmv

tpavXcav alria yivercu

jraievoia

ov^i-

x&pvxad
xlu
\

xai wrji>{h}av Meyi&ioq, AoootQiog ts xai

MaQxog, OvaXrjg

MaQlvoq.
9.

Die Handschriften. Die uns bekannten Handschriften des Dialogus sind alle ohne Ausnahme schlecht. (Am besten ist der erste Teil des Dial. berliefert, mit Ausnahme von S. 828 830; die meisten Fehler rinden sich im zweiten Teil S. 840 ff.) Sie stammen alle aus

einer
las
st.

Hs., die

schon sehr verdorben war, in welcher


urrnv. tovto 6 t toxi
YQafifiazixfjq
6t

man

z.

B. cog tjcoiet
otOJitg

mg

tjtog

cov

st.

ro vtorslov tlnvov,
ovrjg
st.

('jJiao

clto

rijc

ovrs

Q?]rogixrjg

aJto

xr\q

YQafifiarixrjq

ygauf/arixog Xiytrai xai djto

rrjg

Qt]roQixJjg

(n'ircoQ

xai a;ro r7jg laxgtxTjg o largog. ztjq ovoiag ovrs largix^g ovtjg

ovrs QTjTOQiXfjq, wie die Vergleichung mit der benutzten Stelle des Methodius beweist. In dieser alten Hs. war bereits ein ganzer Quaternio von seiner Stelle gerckt. Was wir i. d. HSS. zwischen

ovte

uijv YQaflfiaTtxrjq

trvcpXcoOt ta ro?]uarcc yag dxoXov&ia rcv axircav* gehrt, wie aus der bersetzung des Rufinus hervorgeht, S. S32c nach jtgog vov&siav ?/{icov. Dass infolgedessen an den drei Stellen 832 c. 866 e. 871b der Zusammenhang gnzlich aufgehoben wurde, versteht sich. Glcklicherweise haben die Abschreiber den Unsinn stehen lassen, und nur geringe Versuche gemacht, die Fugen unsichtbar zu machen und die nicht zusammengehrigen Stcke durch Vernderung einander anzugliedern. Sie haben nur interpoliert. S. 832 c war der fehlende Zusammenhang zu auffallend. Eine Seite schloss mit iy gafft) dt xQoq rovO-solav r/ficov, eine neue begann mit Jtgbg ro pij iavydoai, also mitten in einem Citat von 2 Cor. 4: 4. Da hat einer das Citat ausgefllt mit: Xtyti 6h xbq\ bxblvodv' hv oig o &eog rov cdfvoq zovrov trtffXfos rct vorjctara tcqv djtloTCQv. S. 871 haben

6e

u.

S71b lesen

jtoia

rag Ix tcqv yQCKpwv orjeig unbehelligt gelassen; einer hat aber einen neuen Epilogus gemacht, der zwischen den alten eingeschoben ist ohne ihn zu verletzen (s. Anm. z. d. St.). Es ist also leicht an beiden Stellen den
die

Abschreiber den

Unsinn

Evtqoji.

As^t&rjQovvrsg

ursprnglichen Thatbestand wiederherzustellen.


Bltter

Diese Verschiebung der

muss aber schon alt sein; wir finden sie in allen unseren HSS. wieder, und das Griechisch der interpolierten Schlussrede ist dasselbe
Griechisch wie das des ganzen Dialogus.

Einleitung.

XXVI

Die Anzahl der uns bekannten Hss., meist alle sehr jung, betrgt Kl; auch die schon von de la Rue beAusgabe alle aufs neue collationiert worden (CDFGH von mir, A und B nutzten von Anderen) mit Ausnahme der beiden Cambridger Hss., die bekanntlieh
sie

sind fr diese

Abschriften von einer Oxforder und einer Pariser Hs. sind.


folgende:

Es sind

Papierhs., wahrscheinlich aus dem M.JahrDie Hs. hat 182 Bltter. Der Dialogus beginnt 123 r. Dr. Biermann hat diese in Rom fr mich verglichen. Der Prolog diaXsxxog jzqogwjzov dvt\uov ist mit roter Tinte geschrieben. Am 'ActfiavTiov

A. Cod. Vaticanus 1089.

hundert.

Schlsse des eigentlichen Dialogs vor Geis, Jtdvoocps xxt. steht:


x<p

8!~i<jcq&?/

tavxov jiqcoxoxvjzcq

ojg i]v

vvaxov.

Diese

Worte scheinen von

einer anderen

Hand

geschrieben zu sein, als von der des Abschreibers.

Dieselbe

Hand

hat auch einige Fehler, meistens Auslassungen, verbessert.

Andere Verbesserungen scheinen von einem zweiten Korrektor herzurhren. Da es aber schwer ist, die beiden Hnde berall zu unterscheiden, bezeichne ich alle Correkturen in A als A 2 Ausserdem hat ein gelehrter Leser auf den Rand einige Conjekturen, mit lcog einge.

leitet,

geschrieben.
ist

Diese Hs.
ich mit

wahrscheinlich eine Abschrift der Venetianischen, die


bezeichnet habe.
sie

dem Buchstaben B
l

An

den meisten Stellen


2

stimmt der Text berein, auch haben

manche Schreibfehler gemein:

ydo jtqcox?] B T/fimv y. jz. in i)y.a>v y. ji. ?/ 2 mit ev ber wv\ 820b BA ejrgixo; 820 d xvqlov\ ib. BA zvgig, A mit og ber ig; 836b BA ovelg xoivcovia; ib. B hat am Ende einer Zeile JtSQMDQifievag gag und wiederholt beim Anfange der neuen Zeile: mgag, A hat jisoicoQifxsvag cogag Sgag; 836c B rjv 6* av Ttdltv B 2 Iv 6 av ji., A ?)v A 2 Iv; 855c B xovxog o ajtoxolog B 2 ovxog 6 d., A xovxog mit ov ber der ersten Silbe; 865aB*A wiederr\

S12d 814a

B avxconv
fthv

in

mg. avxijttjixov,
,

avxcojiuv
1

A mg. ^\v, A BA tcvqlv A


,

ccvxljiijcxoi;

holen xal oificcxa ejitysia; 865 d

B'A

svoevrjg

st.

evtQvrjg,

in beiden

von zweiter Hand

corrigiert.

mehreren Stellen stimmt A mit dem corrigierten Texte der Hs. 809 a lsst B 1 den Namen Megethius aus, der am Rande hinzugefgt ist, A hat den Namen im Texte; 811a B 1 ov (vor coqico) B 2 cbv A cbv; 819 e B 1 f/sxd nach [irjjrcog, B 2A haben fiexct; 821c

An

(B 2 ).

<

f/exaZr]&7jvai.

AaftvTiog,

aber auch Stellen,

wo

<C Actfidvxiog, u. s. w. Es giebt der Schreiber von A die Verbesserung in B nicht

B 2A

1)

In dieser Hs., sowie in allen anderen fehlt das Jota subscriptum.

vxviii

Einleitung.

gekannt zu haben scheint. Sllf hat


sinnige axiovxmv.

axiCxtov,

B und A
l

das wider-

Aus

allen

diesen bereinstimmungen knnte

man
sei;

folgern,

dass

eine Abschrift der schon teilweise revidierten Hs.

wir stossen aber

auf Stellen,
..

wo

mit anderen Zeugen von

abweicht: 813 e

ACDE
unter

lcog;

S14a
r.
>}.

vofio&EOiaq,
in

AC

vofio&eoicu; 823a

B alla B xlvi
jcccqov,

r]6av /]iu:qt..

AC
ol\

ol

/'//cor.,

mit 2 Punkten, in C mit einem

Strich

S-26a

OcoTTjQlag,

837d (p&aoTov. vat\ 838c (/?} (if]\ S54aB^i^?)y, AFHap^r; 856 b B rb jiqgjafiaQxavovxmv, ror. ACDEFGH tojv jroc5ro^; 862b to yag (paxeiv, A u. d. br. to5 yag <p. Man knnte zwar meinen, der Schreiber htte so aus Versehen oder ex conjectura geschrieben, allein dann erklrt sich die bereinstimmung mit den anderen, von A und B unabhngigen Hss. nicht, und, obgleich
Pic. Jtoobv;

ACDFH

ACGH gcot?]qicc; ACFH (p&aorbv

832a

AC<

sich

starke Beweise fr die Abhngigkeit

lassen

der Hs.

von
so

B
ist

anfhren

man

beachte das wiederholte ojgag 836

doch die

Mglichkeit nicht absolut ausgeschlossen, dass beide Hss. aus einer lteren
geflossen sind.
criticus

Mit Rcksicht darauf habe ich deshalb in dem Apparatus

auch die LA. aus A mitgeteilt. Die Hs. Vatic. 1089 enthlt nur zwei Schriften: Evelov rov IlafMpiXov rcv xara ManxtXXov rov 'AyzvQccc ejtixojtov Xoyoc, und unseren

Dialogus.
B. Codex Venetus Gr. Nr. 496, in der Bibliotheca S. Marci, eine Pergamenths. aus dem 12. Jahrhundert. ) Diese hat der damalige Bibliothekar Castellani fr mich kollationiert. Obgleich die Anzahl der Schreib1

fehler betrchtlich

ist,

gehrt diese Hs. doch zu den besseren; an einigen

Spuren der jetzt verschwundenen ursprnglichen LA. bewahrt. Sie ist von Anfang bis zu Ende mit Verbesserungen in mg. versehen. Viele sind nur Verbesserungen von Schreibfehlern, aber es ist doch offenbar, dass jemand die Hs. mit einer anderen verglichen und die Abweichungen notiert hat (B 2 ). Nur so erklrt sich, das B 2 andere
Stellen hat sie

B 2 amrmv, 812d B JioXXovg B 2 Jttorovg. 841 d B rtyv?]g hpr\ B 2 xtyvr\ og)rj, 859 b B jcagcuvtyt&ai B 2 jractcuzrjad-cu, 867c B vjrozrjag B 2 vjtb rrjg,
Wrter
hat, als

z.

B. Sllf
1

ajttovxojv

auch

statt

der

richtigen

aXXov B 2 aXi ov. gemeinen ist B 2 viel


Auch auf das
XTV.

LA. Wir haben


reiner als

eine

verdorbene

giebt,

z.

B. 81 ld

also in

eigentlich zwei Hss.

Im

all-

1 ;

die

Verbesserungen scheinen aber

1)

11.

Jahrh.

ist

sie

datiert

worden,

s.

Otto, Corp. Apolog.

T. VIII p.

Einleitung.

XXIX

nicht von einer

einzelnen
e.

Hand

herzurhren; es giebt einige, obgleich

nicht viele, welche, w.

seh.,

der Abschreiber selber angebracht hat.

Die Hs. B war ehemals im Besitze des Cardinais Bessarion, der sie bei seinem Tode. 1472, mit vielen anderen gr. Hss. der Marcusbibliothek vermachte. Sie ist also nicht die Hs., welche Gesner als in Venedig Sie enthlt befindlich erwhnt hat (s. das Citat unten bei Cod. E).
Gregorii Nyss. Antirrhet. adv. Apollinarem, Eus.

lum

(beide Schriften), Orig.

Pamph. contra MarcelAdam. Dialogus, Zachariae Schol. Ammonius,

Aeneae Soph. Theophrastus, Theophili Ep. de Christianorum fide ad AutoDer Dialog fllt 34 Bl. fol. 92 125, also 68 Seiten. Bonwetsch hat fr seine Methodius-Ausgabe die var. leett. dieser Hs. benutzt an den Stellen, wo der Verfasser des Dial. den Methodius abgeschrieben oder Otto hat die Bcher des Theophilus ad Autolycum nach excerpiert hat. dieser Handschrift ediert und auch ein Specimen Codicis gegeben.
lycum.

C.

Codex Bodleianus

in Oxford, Ms.

Au ct. E 416,

frher als 89,

2584, Bodl. 907 bezeichnet,

im

Catal. codd. ms. Bibl. Bodl. I Cod. graeci,

Oxon. 1853: Cod. misc. Nr. 59. Papierhs. aus dem Anfange des 16. Jahrhunderts. Dies besttigte mir der Bibliothekar der Bodl. libr., Herr. E.

Die Angabe im Catalog von 1853 17. Jahrh. ist nicht richtig. Die Bodl. libr. erwarb sie 1620. Diese Hs. hat mehrere Lcken, die meisten des Homoioteleutons wegen, S. 815 a xiva rolvvv ejisira b ove'jtors xolaCsi, 855 b jiqiv ovv rov rov d-sov Xoyov a rb ysvvcofievov ol rov Xotorov, 855 e vlbg vifxrov xZrj&rjsrat, 856 ix ov Ayiov. Dazu kommt eine grosse Lcke 848 d ersgov rt mxq o Mehrere Hnde haben an 850 d (pdxovGiv avulr\(pivai\ xafrwg. Einzelne Verdiesem Codex nach seiner Fertigstellung gearbeitet.
B. Nicholson.

W.

besserungen
selber

z.

B. 811 ajzlrcDv, 812 Jtirovq

scheinen

vom

Schreiber

herzurhren;

andere

Marginalverbesserungen

stammen

aus

spterer Zeit;

zu vofio&slai 814a schrieb einer in mg.: vofio&sclag

legit Gallus, perinde

atque ego.

Er

scheint eine der Pariser Hss. ver-

glichen zu haben, die alle drei vo[io&6iaq bieten.

Zudem

hat ein Ge-

lehrter aus spterer Zeit viele mit raxcc oder lcoq eingeleitete Conjek-

turen an den

Rand

geschrieben, die einigemal m. E. schlagend sind.


Schrift.

Die Hs. hat 97 BL, also 194 Seiten und enthlt keine andere Grabe hat einen kleinen Teil davon (S. 840b avayvw&rjxco [loc e%iv) benutzt im Spicilegium ss. Patrum II S. 55 58.

to^e
NE.

D
B.
6.

Codex Bodleianus

in Oxford, Ms. Auct. E. 1.11, frher als

8 (2040) Bodl. 211 bezeichnet,

im Catalog

v.

1853: Cod. misc. 25.

Papierhs.,

im Besitze der Bodl.

Bibl. seit 1604.

Sie ist

im Jahre 1543

XXX
von
mise.
'

Einleitung.

giua
in

Trypho aus Epidaurus geschrieben


J. (nicht
1441).

),

der auch Ms. Gr.


In

2:>

demselben

wie derCatalog hat) schrieb.

margine hat eine andere


einer Hs.. sonst

und zwar aus wrde der Schreiber dieser Varianten zu dem richtigen avxixbtxov 812d nicht das fehlerhafte avxttjtslv hinzugefgt haben.
variae lectiones angemerkt,

Hand

D
nur hat

ist

nahe verwandt mit B.


eine mehr: nmlich S.
dass,

Beide Hss. enthalten dieselben Schriften, Gregor. Kyss. Antirrh. adv. Apollinarem.
dieser Schrift in B.

Dazu kommt, ad Autolycum


sich also,

wie Harnack mitteilt 2 ), die Bcher des Theophilus


eine Abschrift sind

in

Es

fragt

ob nicht auch der Dialogus in D aus B abgeschrieben ist. Wir mssen aber den Text des Dial. selber in den beiden Hss. untersuchen. Schon aus einem flchtigen berblick des appar. crit. er-

znsammengehen. An vielen Stellen, wo B von CF abweicht, kommt er mit D berein: 810a B 2 D xov yifzaxoJtoiov B' '/Jil l] CF ri] xov yiOiL, 813c B'D jtcog (B 2 cojtoog) CF o'jtoc, S15b ov xcfrcbg lxatog eoxai C xal ovx aya&bg lxatog eoxai F ovx
hellt,

dass

und

oft

CF xl ooi bvofta Xtyeiv, 829 d ajtoxoi&elg 833 b xl soxi CF xl ovv exi, 839 e dloiov CF alxiov. 845 d evXQTjxa (B ev'/QTjOra) CF XQ?]Oxa. 852 b aXr]frr/g ovv CF << ovv. 860a zweimal c ua Ix jraio&ev CF << s x, 866b &?]6avgbv hv xcp CF
yafrtg 6.L. 815 d xlg Xeyec
II.

dt

CF. <<

de.

thj,
x.
..

xavxcog

e. x.,

86S\I xaxa xrjv aoxa

xal

x.

6.

xal x?)v xaxa

870b ijttyvo) CF ejciyvmv, 871b lyuv CF lyu. Daraus ergiebt sich aber nur, dass D zu derselben Familie gehrt, nicht dass er eine Abschrift dieses Codex ist.

als

Wie oben
liche

gesagt
die
1
,

(B

und

haben wir in B zwei Codices: der ursprngAlso muss die Frage gestellt Korrekturen (B 2 ).
ist,

werden: hat

oder hat der korrigierte Cod.

dem

Schreiber des Cod.

als

Vorlage gedient?
erste

Das
Stellen,

kommt mir

nicht wahrscheinlich vor.

Wohl

giebt es

wo D

B
2

ist:

805a

e<p?]Gsv

810c vvao&e,
1

813c nmg.

842 b <i yvoovat. (B t(p?]6ag. ?j6vva6&e, ojjtcog, -f- yvoovat), aber die zahlreichen Eigentmlichkeiten des Cod. B finden sich sonst in D nicht Wir lesen z. B. in B im Prologe ?)v yag fiexa, xb D ?/. y. fisx' wieder. avxrJjv. 804a ImoaXov D sxiqpaXovq, 805b xovxcov 'iovalcovD xov
1

xrZv'f..

806a ?)xxoxtQcuD ?}xxoveg,

Vav evayy.

I.

ovx Ixlv (B 2

jiolov

oyiou..

d ovXexatJ) ., 808a eg ovoavov ovo. tvayy.. 809 a Au$ov D Mey. AtlZov, ib. e^sxiv ovx l&tiv) 809b Ig ots D e^oxov, 810a oy^fiaxoSlOe jnoityuv D jzeouyei. ev, 811d aXXov DB 2 aXX
\h.
tj

1)

Vgl. Harnack, Texte

u.

Unters. I

S. 73. d.

2)

Texte und Unters.

73.

Harnack, Gesch.

altchr. Lit. I S. 497.

Einleitung.

xxxi
jrQoofrt'jvai

ov,

812 d avTcojttZv

avxtjzljixov

814 e

Jtyoort&rjvai

830c xoQveiav D o3g jt., 834b /}g ?/*> twdgd. D eu- //^o\, 839b outcc jzaodyei D ovr.yao Xtyet, 839 c Xtyovxog coq D Aeyei to g? v 845 e ^si> 859b jiaoaiveys/ixh D fitvetv, 855c oucfelg aXXog D ovdty ^2o^ 2 JzaoaLTrjdO-ij), 861b djco?M uavofitvt/ fttofrac D jtaQCurrjaGd'e (B 'Adafidvrtog. D djtoXa^idvec, 867c vjtoT?jag D vjto rrjg, 871c D An allen diesen Stellen, die zwei 809 und 859 ausgenommen, stimmt D mit B 2 Hat der Schreiber also B vor sich gehabt, so muss er den corrigierten Cod. gekannt haben. Die angefhrten Stellen beweisen aber nicht genug, denn die Lesarten von B 2 finden sich eben so gut in anderen Codd., die gewiss nicht von B abhngen, nmlich C oder F. Und die Abhngigkeit von dem korrigierten Cod. B wird zweifel;

<

haft,

wenn wir
804

Stellen vergleichen, wie die folgenden:

B
1

oq&t)

DFH
B
2

tj

oQ&q, 808 c

ov %piXa

u. all. and.

<

ov,

812 d

jtoXXovg

jtirovg

jroXXovg.

Am

Rande

steht

moxovg,

aber von einer spteren Hand. 813 e

Twv
ib.

jiclqovtcov

Ztjod-eiQ,

826 dB

aXXa tog DC a. lcog, 819 c B to Twv naoovxwv, 825 e B ImXa&ug DCF emhoxt drjfiiovcr/ovDF s. rov rjfi., 832 aB jtanov'DF jcqoov,

DCF

DCF xoftloij, 837 c B avafiixxmv DCF av dfilxTOJv, ib. B dytvrjTov DCF xal dyivrjrov, 840c B rov * av DC * av, 842 B 2 xar sju6Trj u?jv D [ir^ sjtir., 849b B 2 o oo<pia D < o, 853 e B xa aXrj&rjavTov DCF r.d. avrovg, 856 a B et ys slrai DF et xal d., ib. b B to jtocto^ DCF tcqv jzQmrwv, 867 d B jtots DC tots, 868 a B d-avfidsi DCF ftavpaGsie, 869 a B sV jiQoOwjzcp DCF o*3r e. jro., 870a B y rov faov DF t. It()ov #o, 870e B 6 Xq. DCF S 6 Xq., 871c B dycov DCF a/a*\ Dies alles macht eine direkte Abhngigkeit der Hs. D von B unwahrb

xofJL6?jg

rj

ii //

i)

scheinlich.

Sie ist vielleicht Abschrift einer revidierten Abschrift

von B.

Noch nher verwandt ist D mit E. Folgende Lesarten finden sich nur in DE: 805b doyovav st. doftovcv, ib. c dreoa (in D ist e ber
st.

a geschrieben), 807 a jiagtxovrag st. jtaotxov rag, 809 a el ovx txtv u ovx l&Oriv, 810 c Ttaoady fiar st. jcaQadsiyfiarog, sis st. oids,

812c Ixraig st. st. {idfrsxs, 816 c


QrjTcog,
(istafisZrjfiai,

?/

ct.,

814a Jtavovrat
st.

st.

jiavcovxai,

ib.

b fid-stat
st.

i,aXi]xai

iaXtipat, 817 a ovde^ Qrjrcog

ovcfepi

819 e <Z%al x<x> Aal jisnutarovi, 820 d 825 c dygov


st.

jtg5s o jro^co^st.jr^o ^r.,824e


st.

a/a#oi3,

826a egiaxs

tyaxeg, 828c ^jreo

to Xo. st. u7ro t. X, 829a ovcfest. ou de, 836 e jccu do ovlac st. cu \ o., 837 c aA2 ?J st. a2^ //, 842 b aJtscp^vazo st. djzeprjvavro, [i?]d Jtt6T?/fi?jv st. ,w^ ^t' Jtiz.. 848 d jtagbv st. jt^ o, 855 e svayysXlov st. //f'^ov, 856 a <C5i ov ysvva>fivov, 858 b ^ruo^o^ nach jtvsvfiaTcxbv, 861 a ofioyoovov st. o,woXqoov ib.e ^c 7} st. ?y /y, 862b oQLdfis&a (in D korrigiert) st. oo^^cu. s.w.
y

<

am
Dagegen mssen andere
Abhngigkeit unseres Cod. von

Einleitung.

Stellen in

Betracht

kommen, welche

die

S29e << ov% <> vor tvjv rrnotf^Tcjr 840b <C tiq in sl t rtg, 842d<^v 6 &eog t} 845 d <jor nach orrolai, 855b <ixa&coQ vor x) o ccror., ir/2" o avaag, ovs (D to'r/ *ta o a^., ot'de^l S69a ouy vor r rrnoor'jrro). vile D ^(/agErai E owegy.. S43d D ar d?) E xl 6//. Und dass D nicht per conjectnram die Lcken in E ausfllt, geht daraus hervor, dass seine Lesarten mit denen der HSS. CF bereinstimmen.

zweifelhaft machen:

<

Mit einer dritten Hs.


nicht

ist

sehr verwandt, einer Hs., die wir aber

mehr

besitzen,

die,

welche einmal im Besitz des Kaiserlichen


Diese umfasste

Gesandten in Venedig, Diego Hurtado de Mendoza, war.


wahrscheinlich dieselben Schriften wie

war aber mit dieser nicht ), identisch. Von den Bchern des Theophilus ad Autolycum wenigstens, welche Frisius in seiner Ausgabe von 1546 aus Mendoza' s Hs. abgel

druckt hat. stimmt der Text, wie Otto 2 ) bemerkt, nicht ganz mit
Cod.

dem

des

berein.

Wie

sich die beiden Hss. zu einander verhielten, lsst

sich nicht weiter ermitteln.

1)

Graux.

Essai sur les origines du fonds grec de l'Escurial.

Paris 1S80,

225, 253, 363.

An

letzter Stelle teilt er aus

dem Memorial

mit, dass Hs. 14

umfasste
Eusebii disceptatio contra Marcelluni Ancyrensem episcopum, sive ecclesiasticae theologiae libri IV.

Origenis dialogus contra Marcionistas. Zachariae Scholastici et episcopi Mitylenensis dialogus qui inscribitur monii, sive Aeneae sophistae.

Am-

Theophili ad Autolycum

libri III.
cet.<;

Der

dritte Titel Zachariae

deutet wohl nicht eine Schrift an, sondern

zwei verschiedene Dialoge, den Amnionius< des Zacharias und den Tkeophrastus des Aeneas. Einen hnlichen Fehler des Verfassers des Memorial erwhnt Graux

Gesner teilt in seiner Bibliotheca universalis mit, dass in der Bibliothek Mendoza' s sich fanden: Eusebius contra Marcellum, libr. 5, al. 4, Origenes Dialogus contra Marcionistas, Zachariae scholastici (alias sophistae) Dialogus, Theophilus ad Autolycum. Den Dialog des Aeneas Sophista erwhnt er nicht; aus den Worten alias Sophistae< geht aber m. E. hervor dass er durch einen Katalog, wie das Memorials auf einen Irrweg geraten ist. Dagegen hat es
1. 1.

p. 371.

C.

>

den Anschein, wenn wir bei Gesner lesen: Dialogus contra Marcionistas et Epistola ad Africanum Venetiis latent apud Diegum Hurtadum s. unt. S. XXXIII, dass in derselben Handschrift sich auch die Epistola ad Afr.fand. Dies ist jedoch wahrscheinlich nur ein blosser Schein. Da Gesner die HSS. des Mendoza nur aus Katalogen kannte, hat er mehrere Male sich geirrt oder ungenau ausgedrckt,
'raux
1.
1.

242.

2) J.
I

C. T. Otto, Corp.

Apolog. VIII

S.

XIX.

Vgl. Harnack, Texte und Unters.

73,

74.

Einleitung.

xxxill

Den

Cod.

hat Grabe ebenso wie

benutzt,

Spicil. ss. Patr. II

5558, und dass auch Wettstein Lesarten daraus gekannt hat, geht aus der Bemerkung hervor, die wir in seinen Notae in Or. Dial. S. 2 lesen: Codex Oxoniensis una cum nostra habet: xara MctQxiavtTcov,
was nur auf

sich beziehen kann.

Pamph. Reprehensiones adv. Marcellum libr. II, von demselben: de Theologia eccl. adv. Marcellum libr. III, Orig. Ad. Dialogus, Zachariae Scholast. Ammonius, Aeneae Soph. Theophrastus, Der Dialog fngt an fol. 122 r. und endet Theophili ad Autol. libr. III.

Er

enthlt: Euseb.

fol.

181
E.

v.,

umfasst also 60

fol.,

120 Seiten.

Der Codex Wettsteins, von diesem Gelehrten herausgegeben unter


Origenis Dialogus

dem

Titel:

contra Marcionitas
.

Exhortatio ad

Basileae 1674. Der Martyrium, Eesponsum ad Africani epistolam enthielt auch die Epistola Africani, und diese steht auch in dieser Codex
.
.

Ausgabe, obgleich der Titel

sie nicht

erwhnt.
S. 3, 4, folgender-

Diese Hs. beschreibt Wettst. in seiner Praefatio,


des Origenes herauszugeben) auctor mihi

weise: Primus huius conatus (d.h. seines Versuches, die drei Schriften
exstitit

Vir Beverendus

et Clarissi-

mus

Joh. Rodolfus

Wetstenius,

ss.

Theol. Doct. et Nov. Test. Prof.


et

Ordi-

narius,

Facidtatisque venerandae Senior,


Is ex Bibliotheca

mihi Parens

filiali

observantia

colendus.

sua

tradidit

Codicem manuscriptum: quo Dia-

logus Origenis contra Marcionistas, et Epistola ad Africanum, juxta


Gregorii

cum

Thaumat. Panegyrico, et Justiniani imperatoris Oratione ad Menam,- contra impium, ut vocat, Origenem; nee non Zachariae Episcopi Mitglenes Dialogo ? Ammonio diclo, Graece omnia, sed non una manu exarata, continebantur Est autem Codex MS. unde ista depromta
.

sunt, chartaceus, graeca

manu

atque (idi Charta


vel

et

character innuunt) in ipsa

Oraecia exaratus; trium


quitatis: plus
et

circiter,

ad

summum

quatuor seculorum anti-

enim nostro arrogare, vetat Scripturae nitor, forma literarum Idemne sit cum illo cujus mentionem fecit Polyhistor Tigurinus Conradus Gesnerus in Biblioth. Tit. Origenes, edit. 1545 (S. 529 v.) Ins verbis\ Dialogus contra Marcionistas et Epistola ad Africanum Venetiis latent apud Diegum Hurtadum, Caesareum Oratorem: incertum habeo. An forte ad Hieron. Frobenium, a quo se aeeepisse Codicem Ms., quem transtidit, fatetur Humfredus, dimiserit praedictus Vir illustris: nobis non
ipsa charta.
,

c uns tat.

Wettsteins Hs.

soll

also

aus

dem

13.

oder

14.

Jahrh. stammen.

Wo

habe ich nicht ausfindig machen knnen. 'Ich glaubte, sie wre in Basel, da de la Rue S. 803, annot., einen
sie jetzt ist, sie sich

Cod. Basil. erwhnt; aber in der Baseler Bibliothek befindet Adamantius. Q

\\\

Einleitung.

nicht:
stenii

(1.

1.

Et hat also mit

den Worten Cod.


mit
als sie

gemeint

Sie

stimmt

Basil. nur Cod. Wetkeiner der uns bekannten HSS.; des-

halb habe ich


citiert

's

Ausgabe

einen selbstndigen Zeugen benutzt

und

nahe verwandt. In sehr vielen Fllen haben beide denselben Text, auch dieselben Fehler, wo die anderen
Mit
der Hs.
ist

aber

HSS. das
5.

richtige

Wort

bieten;

man

sehe die Beispiele ob.


zahlreich,

S.

XXXI.

loch
1>

sind die

Abweichungen zu
z.

um

die Identitt der

und

behaupten zu knnen,

B.

S14c

ib.
tcci

E
1)

y).tvt]v

y/.evtiv,

822b
tieov

xrrjiv
&e<x>,

Iqxeg&oi D tQysrai, xtliv, 823 a E vvar-

vvarai, 824 d
u.
s.

S25e

hjiiXad-eiq

Ijtv-

tfteig

w.
die in

Qen,

oben unter

woE Lcken aufweist, D angezeigt, und man


Codex mit

nicht

vorkommen, habe
abdrucken
liess,

ich

hat wohl Recht anzunehmen, dass


sich

Wettst.. der seinen

allen seinen Fehlern

nicht so oft versehen haben kann.

Dazu kommt,

dass er seinem Cod.,

drei oder vier Jahrhunderten zuerkannt hat.

im Jahre 1674. ein Alter von und D nicht ber das sechzehnte
dieselben Schriften wie B, eine

Jahrb. zurckreicht.

Endlich umfasst

D
B

.enommen,
Dass
in vielen

aber weist andere auf.


gehrt,
ist

zu derselben Familie wie

aus

dem oben
1

ge-

sagten ersichtlich.

Eine Copie

ist

er aber nicht.
z.

Von B weicht

er
1

ab

schon unter
c'.vtjv.

D
B
1

genannten Stellen,

B. im Prologe
1

fiera

to

uer

809a

E E E

dvTiJtijiTov, 839 b

rraQcuTt'iGao&8, 867 c

ovx ionv. 812 d B avrojjtelr jtagdyu E yag Xtyei. 859 b B jraQcuvexfrtd-cu B vjtorrjag E vjco zrjg. Diese Lesarten hat
1

B
1

tZeriv

mit anderen Codd. gemein;

sie

knnen

also nicht als blosse

Emenab-

dationen betrachtet werden.

Vom
weicht,

korrigierten Cod.

weicht er in allen Stellen ab,

wo D

ausgenommen 825 e tjnZa&slq. 869 a << s71c aytbv. S. 812d u. 811 f hat E offenbar Bwrde
haben.
er die fehlerhafte

ovv, 870 a <Z trtQOv,


nicht gekannt.

Sonst

LA. JioXXovg

u.

ajttovxow nicht bernommen

F.

Codex

Parisiensis, in der Bibliotheque nationale zu Paris Nr. 461,

frher

1219 und 2276.

Papierhs. aus

der Mitte

des

16. Jahrh.,

ge-

schrieben von Constantinus Palaeocappa, der 1536


Bibl. zu Fontainebleau arbeitete.

1574

an der Kn.

schon oben 7 bemerkt ist, hat sie ausser dem gewhnlichen Prolog im Anfange noch einen anderen, lngeren und berdies ein aus-

Wie

fhrliches

Inhaltsverzeichnis;

der

Schluss

ele,

jidvoocfe

xtL

steht

auf der letzten Seite abgesondert, mit roter Tinte geschrieben.

Nur an

Einleitung.

xxxv

einigen Stellen hat eine sptere

mg. gebessert. Wie B und C hat diese Hs. noch Spuren einer besseren LA. bewahrt, die in anderen schon verwischt sind. Sie hat 132 Bltter, d. h. 264 Seiten und enthlt ausser dem Dial. noch Aeneae Gazaei dialogus Theophrastus. Dieser Codex ist, wie aus Vergleichung der Stellen hervorgeht, der Codex Regius secundus bei de la Rue.

Hand

in

Gr.

Codex

Parisiensis, in der Bibliotheque nationale Nr. 817, vorher

56.

Papierhs. aus
die letzten

870b.

dem 16. Jahrh. Sie enthlt den Dialogus bis auf Worte lauten: cpavegov ort xov xtiGccvtoq Itlv
fehlt.

Eine sehr fehlerhafte, mit grosser Nachlssigkeit geschriebene Hs. berall wo ein Irrtum durch Homoioteleuton mglich war, finden wir Lcken, an anderen Stellen dagegen sind Worte
ajioroXoq, das brige
wiederholt, der Satz 859 a [ivfroig
ihre

jiitvovtc,

sogar viermal

Auch

Vorlage gehrte nicht zu den besten und war mit DE verwandt. Es fragt sich sogar, weil die meisten Fehler und Abweichungen dieser HSS. sich in G wiederfinden, ob G nicht eine Abschrift einer dieser HSS. sei. Was E anbetrifft, mssen wir es verneinen, denn wo E

Lcken
folgt

aufweist, wie ich in der Beschreibung der Hs.


in

gezeigt habe,

den meisten Fllen den besseren Hs. Der Hs. D ist sie aber so hnlich, dass man annehmen muss, sie sei eine Abschrift von D oder Eine Reihe Belegstellen folgen zu lassen von der Vorlage dieser Hs.

hat keinen Nutzen, denn die Hs. hat sehr geringen Wert.
darin nur eine var.
lect.

Ich habe
luii-

gefunden,

die

Beachtung verdient: 810 e


EJicTQtJzai,

TQejietv (wie auch Wettst. vermutete)

st.

der br. Codd.


die erste:

Sie

enthlt 21 Schriften, nicht alle

von derselben Hand;

Johannis

ad Theodorum lapsum, die letzte: Matthaei Comaristae Prolegomena artis rhetoricae. Der Dialogus ist die dritte Schrift und fllt fol. 56 Vgl. Omont, Catalogue des mss. grecs 102, also 94 Seiten. de Fontainebleau. Diese Hs. ist der Codex regius primus bei de la Rue.
Chrysostomi
ep.

H. Codex Parisiensis, in der Bibliotheque nationale Nr. 460. Papierhs. aus dem 16. Jahrh. Herr Omont hatte die Gte mir in betreff dieser
Hs. das folgende mitzuteilen: Le ms. grec 461 est tont entier copie de

Constantin Palaeocappa, quant au ms. 460 Palaeocappa en a certainement


copie la table preliminaire
(fol.

4),

les

titres

en rouge de la

suite,

qui est l'oeuvre d'un eleve de Palaeocappa et rappeile beaucoup sa maniere,

mais avec moins d'elegance; enfin Palaeocappa a copie la seconde partie de ce meme volume. Der Anfang dieser Hs. ist: Hlva^ tcv cuqstcxcv nooraoscov aq o rov 'Qqlysvovqjisqlsxsi. iaXoyoc, und dann folgt
das Inhaltsverzeichnis, das wir auch in

finden,

den grossen Prolog C*

XXXVI
hat sie jedoch nicht.
r/~_-

Einleitung.

Am

Schlsse nach fivorcu steht rtkoc, rov jtegl

mj
xdi

d-eov oq&tjq JclOTScog

Aapavtlov rov xal QQiyivovq ialbyov.

Auf
toi-

der folgenden Seite in roter Tinte:


12ntyt'j'tj.

ugrov Go(pwT<XTov
schwarzer
ein

'AdccftavTiov

und dann

wieder in

der gewhnliche

Epilog: &tle. ^avoocpt xrt.

Nachdem
Schreiber,

dieser

Codex geschrieben war. hat

anderer als der

Verbesserungen angebracht, wie 839b Evxqoxio<^ das im Texte vor Elxbq ausgelassen war; SblheysQOiv. im
meistens in margine.

T. dvccoraoiv; 854 f k/tifBQX^


selbst

im

T. xrjQvooerat, u.

a.,

die er

wohl nicht

erdacht, sondern durch Vergleichung mit einer anderen Hs. gehat.

funden

Diese Verbesserungen sind wahrscheinlich lter als die bers.

setzung des Picus. die 1556 erschien,

1.

Codex
radirt

H
ei

ist

dem

bereits beschriebenen
z.

sehr hnlich
st.

und hat

viele
ist
?]

Schreibfehler mit

ihm gemein,

B.

814b r\xuv
ib.
st.
f.

slxeiv (in
st.

und
st.

darber geschrieben),

xojilCeiv

xolaCeiv.

832c
867

ovofiara

vo?]f/ara,

S47d (poov

(povov.

849 f <C xdd-og,

Hist or?]ag durchgestrichen). 871a ivvot)rwav u. jtovj]Qav st. Ivvodrcoav u. JtovrjQa, ib. f cp&ovov st. dcp&ovov. An allen diesen Stellen finden sich dieselben Schreibfehler nur in FH.
vxoCrrjac
TTjg Zeyofiivrjg (in

HSS. schreiben richtig. Man wrde jedoch m. E. einen voreiligen Schluss ziehen, wenn man deshalb H fr eine Copie von F hielte. Es giebt nmlich Stellen, wo H mit anderen Codd. ein Wort gemeinsam hat, das in F aus Versehen ausgelassen ist: 845b Xiyetv vor olxlav, 862 d ia rb, 869b ()7]rbv. Weiter hat F 806b iptvij u. jr/r, Hmit den anderen Codd.: (pdla, 814a F {haTSQOP, H mitd. a. C. &aTtQov, 821Ftc <pvosig sivaie<p7]Q,
die anderen

mit

d.

Da

rag (pvtic elvat u. s. w. nun 461 ganz, und 460 zum Teil von einer Hand geschrieben
a.

Codd.

trpr/g

sind, halte ich es fr sehr wahrscheinlich,

dass die beiden Abschriften

des Dialogus aus einem gemeinschaftlichen Archetypus stammen.

Cod. 460

umfasst mehrere Schriften.


folgen:

Er beginnt mit dem Dial. fol. 1 113: dann Maximus Tyrus, Quid sit deus secundum Platonem; Zachariae
Aeneae GazaeiTheophrastus:Preces
dicendae.

Scholastici dialogus de opiflciomundi;

ante

communionem
I.

Codex Cantabrigiensis, in der Bibliothek v. Trinity College, CamEr ist die Abbridge, 0. 4. 41. vorher im Besitze des Thomas Gale. schrift eines Cod. Bodl., was aus der Bemerkung hervorgeht, die wir
fol.

65

r.

lesen:

-Tiloz

xwv

iaZoycov *QQiyivovq.

Scripsit Petrus Gold-

mannus Scotus in Bibliotheca Bodleiana anno redemptae salutis 1613, und dieser Cod. Bodl. war, wie sich aus der Vergleichung der eigen-

Einleitung.

xxxvn
der ersten Seite steht:
Col-

tmlichen Lesarten ergiebt, Cod. D.


latus est hie

Auf

codex cum cod. ms., qui servatur in ibl. Trin.

Coli. Cant,

(unser Cod. K).

Erat autem hie descriptus ex Cod. Ms. Regiae biblio-

thecae Gall. et collatus


K.

cum

alio ejusdeni Bibliothecae libro

Mso.

Codex Cantabrigiensis,
9.

in der Bibl.
24.

von Trinity College, Camia-

bridge. B.

10.,

vorher R.

4.

56, Zoyog xara MaQxiavizcov. und am Ende steht: In gratiam Praestantissimi et Eruditissimi viri Isaaci Vossii S. V. D. describebam Lutetiae Parisiorum Decembri 1647. Ego Claudius Sarravius. Er ist also eine Abschrift des von mir mit G bezeichneten Pariser Codex; aus 1219, Cod. F, sind variae lectiones

Der Anfang lautet ^ilQiytvovq Excodice Ms. Bibliothecae Regiae Nr.

darin aufgenommen.

(A eatalogue of the Ms. preserved in the library of the University of Cambridge 1861, IV p. 87, Nr. 44); diese enthlt aber nur variae lectiones aus K; und in Dublin eine, vom Bischfe Usher (f 1656) geschrieben. Letztere ist nur ein drei Seiten langer Auszug, wahrscheinlich aus einem Oxforder Cod.. weil im Anfauge Bibliotheca Bodleiana geschrieben steht. Es mssen aber noch mehr HSS. des Dialogs vorhanden sein. Die, welche Wettstein benutzte, und die Vorlagen der HSS. welche im wurden, werden doch noch nicht alle ver16. Jahrh. geschrieben loren gegangen sein; ich war jedoch nicht so glcklich, in den vielen Catalogen, die ich zu Rate zog, unbekannte aufzufinden ). Allein auch wenn wir diese noch finden sollten, ist es fraglich, ob sie uns viel weiter bringen wrden. Da doch dieselben groben Fehler und die Verschiebung der Bltter allen bekannten HSS., auch dem Venetus, gemein sind, so ist nur von sehr alten HSS. Heil zu erwarten, und vielleicht giebt es solche nicht mehr. Aus der bersetzung des Rufinus geht sogar hervor dass schon in seiner Zeit der Text an mehreren Stellen verdorben war. Es ergiebt sich also, wenn wir auf die gesamten 10 HSS. zurckblicken, 1. dass sie alle aus einer, schon sehr corrupten Hs. stammen; 2. dass sie in drei Grnppen zerfallen: B mit seinen Verwandten ADEGIK, C, die allein steht, und FH. Von diesen sind eigentlich nur BCFH der Bercksichtigung wert; die anderen knnen ohne grossen Schaden beiWeiter befindet sich
in

Cambridge

eine dritte Hs. LI.

5.

seite gelassen 10.

werden.

Andere Hilfsmittel in griechischer Sprache. Zur Wiederuns fr den zweiten Ge-

herstellung des sehr verdorbenen Textes leisten

Teil des Dialogus die Schriften des Methodius erhebliche Dienste.

1)

Vgl. Harnack, Gesch.

d.

altchr. Lit. I 479.

WW11I
rade im Anfange
rieben
dies<
1

Einleitung.

11s

hat unser Verfasser nicht geringe Stcke


die

Vergleiehung beider Werke kann daher oft, da der Text des Methodius reiner erhalten ist. ber verdorbene Stellen Aufklrung gewhren. Ich lasse die Stellen folgen, in welchen unser Verfasser den Methodius benutzt hat.
oder excerpiert;

Aus der Schrift


840b ovtojo) drjxcoq 842a vyvouovrjz

rreol

tov avxegovoiov.
Meth. ed.Bonwetsch.
S.

841 to^t djioxoivov.


e

ftoi e%siv,
ib.

7
14.

2.

..

..

ov

ytuj

xevco

..

..

axodexoficu
die.

ah

b evyvtDfiOvcac sqcotco, B.
B. 12. 13.

ttc~j2.
t

B. 14.

..

b tyco de
vgl.
ei

843b
..
,.

839 d)

Tt/v Otjv xq. TQajz?jOouai /.oyov. ort y.lv ovv (fvveoxmq, B.


15.

842b to

fit)

xaltq

slrreiv,

B. 14.

dt xbymQiod-cu

..

ei

dt xiq

844 a

Igtcxi

sixvvei,
r>.

B.
t

16.

exiGtpc/.eg dh ul/.ov, B. 17

19.

S44a
..

v).r v t

ovvtivai
tj

844 d rrobz tov &eov, B. 19


28.
frtoc,

21.

tuoi

v/J]

curia.

o B. 29. 845a xivoq ovv &80V, B. XQOVXTJQXW b xiva xqoxov S45d 6?ov6xi xaq...xaxaq, B. 29 xoxsqov dvvdusvov 846 egoviav r/u, B. 32 35. s47a Ix tjv VfisrpcoTCov 847c dxvvGfrai, B. 25 eym xqwxov 849 a S ovlsxcu dsdojxtvai, B. 43 48. admissum. B. 11 Caspari 93. 3 non Ruf. IV
..
..
I

29.

..

32.

..

27.

..

c.

S.

est iusti

53.

n?

Aus der Schrift


852b
xl

jtegl

avaoxaoeco2.

xxen B. 269. x>q dt axaQXfl xtL, B. 255. 257.

ovv

1)110.2

859 c o jrtorxtiutfra, B.
..

89.

..

xo

yc.n

860a

ytjQa/Jov, B. 78. 79.

>a
..
..

ev6xfjq oviaq, B. 100, 252.


ol

TOiyoyoarfoi xtL. B.

1(J6.

..

Qsvxrjq oviaq

dcxc.vifttv, B. 81. s 2.

..

b nolov

yrjQaltov, B. 82.

..

..

hX"i v T u axoxoxxofisva xtL. B. 218. tdti dt xal Tc.g ov).dg xrL, B. 93. 220.

alt

ovdt xa Iv toIz voooic, B. 219, 220.

..

..

..

860 d tgyov, B. Ix dv&Qcojtov oxolov curia xtL, B. 89, 82.

86, 217.

Einleitung.

XXXIX

S60e ov xb yovLfJKDtarov xzL, B. 219. sxxqLvsxcu, B. 80, 81, 208. 861a HGJi(iJioiikvti 86, 244. b 6 av&Qouioi Ix yrjq xxL, B. 84 ojOjtsq yag slt xig xxL, B. S5. c ol ccvOq. php yag oIpov xxL, B. 216, 245, 247. d aXXct firjv xal xa yZvxea vaxa xxL, B. 246, 250. e avaytvmxco ajacpaoiv xxk., B. 229. s62c ort coim sfiog xzi, B. 73, 108, 110, 113, 114,

.,

..

.,

117, 167,

176.

.,

ozs jzaQtt] xzL, B. 73, 76.


Q[iaTLVOL xiTcvsg, B. 108, 109, 111, 122, 134.
yrjg,

,,

d eplovg
.,

B. 74, 112.

..

jtavroTe hv e^olg xtL, B. 77, 121.


ecpr/g

.,

,,

ia xb ?iuccQxT]xbvcu xxL, B. 75, 108, 109, 117, 167, 176.

..

ovvtQyov, B. 108, 114120, 168.

863 b o yag ccjtooxoXog xxL, B. 227, 229. d xaixoL ovx jisxv., B. 179, 180.
.,

865 c

o'tOJiEQ

o olxog xxL, B. 267.

Das aus dem Buche jisqI xov avx$oviov benutzte Stck hat Eusebius aufgenommen in seine Praeparatio Ev. VII 22; aus Eusebius haben Gregorius und Basilius es aufgenommen in die Philocalia c. XXIV. Ein Excerpt aus den Bchern jcsqI xov avxf^ovoiov u. jisqI avaoxaoecog finden wir in Phot. Bibl. cod. 236, 234.

Ich habe die Ausgaben des Meth. von

Jahn und Bonwetsch benutzt.

In der Ausgabe von Jahn

ist

am

wertvollsten der zweite Teil Metho-

dius Platonizans Halle 1865;

die erste kritische

Ausgabe aber

ist

die

von G. N. Bonwetsch, Erlangen und Leipz. 1891.


danken.

Ihr habe ich viel zu

Es

ist

hier der Ort, auf eine eigentmliche Erscheinung

im Texte
sind,

hinzuweisen, fr welche ich keine gengende Erklrung zu geben vermag.


In den Stellen des DiaL, welche
ist

dem Methodius entnommen


ist

nicht selten der Text verdorben.


ist,

Das

an und fr sich nichts besich

sonderes; auffallend aber


in

dass einige

Male derselbe Fehler

auch

findet. S. 843 d haben LA. axs fieoog st. dys fitQOg; auch Coisl. hat ctxz. S. 844b haben die meisten HSS.: rp?]g &sov eivca, was Unsinn ist, dasselbe auch Coisl. Ib. die HSS.: aixiov st. dvalxiov, dasselbe Coisl. u. Laur. des Meth. S. 848 e alle HSS. fehlerhaft: reo vm ovXexcu jieifr., aber auch bei Leontius hat der Text des Meth. fast denselben Fehler, nl. xcov co ovXexcu jt. Es fragt sich wie sich diese bereinstimmung erklren lsst. Man knnte annehmen, dem Verf. des Dial. habe ein

einem der Codd. des Meth., dem Coislinianus,


die fehlerhafte

ABCD

Einleitung.

hlerhaffa

Exemplar
als

dt

vorgelegen und

daraus

habe

er

die

Fehler nachgesehrieben;

wenn

dies der Fall wre,

so mssten wir die

Tupfen Lesarten

echten Text des Dial. betrachten.

Es

ist

aber nicht wahrscheinlich, dass ein Schriftsteller Worte, die

keinen Sinn haben und welche er auslassen konnte, nachschreibt, und


dass unser Verf. die Fehler in sein
erg
d. h.

Buch

nicht

hinbergenommen

hat,

-ich aus Rufinus' bersetzung.

Ruf. bersetzt 843 d siquidern.


(ffje atvai.

avaixiov, nicht catiov. 543

nicht (p?)g freov uvai\ noch tjv 09, s. z. d. St. Die Frage, wie voneinander unabhngige HSS., wie die des Dial.
e

nicht ar e, sondern etys;

844b las er weder tgj

v>

und

die

des Meth. in denselben Fehler verfallen konnten,

vermag

ich

nicht zu lsen.

Ein zweites Werk, das wir zu Rate ziehen knnen, obschon


sehr viel austrgt,
sind
die

es nicht
l

Quaestiones des Anastasius Sinaita


(liXXova iv

).

In

der Beantwortung der 48. Quaestio finden wir ein Citat aus Dial. 818 d
Aavuj). /.tysi

519b xal

?)

xjj

66^?].

Da

Anastasius es

Freiheit wiedergegeben hat, kann es fr die Feststellung mit g des Textes wenig ntzen. Ich lasse es aber der Vollstndigkeit wegen
hier folgen mit den var. leett. einer

von Gretser und Migne nicht be-

nutzten Vat.-Hs. Nr. 275.

tov jtobg MeytiUov tov. MaQxiojviOT?]v iaXoyov. Mi'/td-ioz <p]GC Aavir\l /Jyer li&og iT[i?']&}/ avev ytioojv xal ijzaTa$t xr\v elxova xal ijtoif/oev avT))v oog xovloqtov xal s^egwrjO-?] vx dvtiiov. elxvvTai ovv Xqitov fzr/jtoj iXrjXvd-tvar el yao i)j 'ilor/tvovg

ix

5 Xvfret,

ovx av t)v tTtna aoiXela exl r//c yrjg, oig idrjXoDev o Aavir/X' ix dt tov rcdag Tag aiXelac vdxrjxsiv xq6?]Xov u?]jrco eXrjXv&ivcu Tor dia voftov xal rrnoy r/Tiv x?]Qvttoli8VOV XqlGtov.
{

*LlQiyvovg.

AXX mg
10 oi

lotxe

inXag elvai Xsysig Tag yoacpag xal ovyl vor/Tag'


xal xb tvayyu.iov ovo Xqitov jcaoovoiag iaoa-

yaQ

rrooty7jTai

15

TavTa evTtftav tvo$ov. xcX xsqI fikv xr^g xyo'jTtjg 'Hoatag ovtoj (p?]iv' uofitv avTOV xcx ovx tiye xaXXog ovts eiog, aXXa rb eiog ovtov a.Tiy.ov, exZelJcov xaQa TOvg vlovg tcov av&ooiJimv, xal lov 6 Jialq uov ov fjQeTioa u?ji\ o ajtxxtjxbg iv o) svoxrjoev /) ipvy?] [iov ovx egioei ovh xoavyaotL iv Talg x'/.aTaig, xa.Xay.ov owTtTQiyytvov ov xaTEazti xal Xlvov TtTV(pojtvov ov oioei, xal 6 Zayaolag' yaioe orfooa VvyaTSQ 2iojv,
(fovoi.
u'iav iv Taneivo(fQoGvinj. t/)v .-tqojt?]v. xal (tSTa
{ t

x7jQvoot dvyc.T'cO 'isQovaXrjfi, lov 6 aoiXtvg oov eoytTal ooi oigave

xal ext ;!sfpewg hx\ ovovy eoz iv to? evayyiXico erfkoiTai otl xafrlag
VA. Jac. Gretser 1617;

^liirne, Patrol.

Graeca

vol. 89.

Einleitung.

XLI

20 L~cl

ovov eiOTJ&sv iv 'iegovoaX^fi. xal evoov ?Jywv iv xtZevojuazi


loxc(.T)j

oii h xal 6 IJavog r//v

evztoav
z7\

{reov,

iv gxovfj aQxayydXov bv

oaXjtiyyi

xaza/jtzac

xvQLOg an
ijrl

AavL7j).'

eiov cog vlbv

avdocjjtov

ovQavov xadwg (prjiv o zojv ve(psl>v zov ovoavov


))

ioyof/wov, Xtyti h xal iv


25 aitb

zw

evayys/Jro' SJteg

aTQaJtfj sxaivsi
r\ eXsvig zov avzov tZevoig Iv

avazolwv

xal cpalvezai tog vfimv, ovzcog tozat

vlov zov ccv&qgdjcov.

tttxzai ovv
t)

rj

(iev

jiqojz?/

TCJTfjvofpQoovvt] yeyovvia.
Cod. Vat. 275
Vat.

h evztga iv o^].

19 xal

11.

<

<
[

a)J.a

14 //Qez^aa

i.

e.

rjoenoa Vat.

17 zvcpfxevov

Vat.

26 rov

vS-Q. Vat.,

<

Ed. Gretser.

Die bersetzungen.

An

erster Stelle ist die

bersetzung
Jahrhundert,
sind,

des Rutinus zu erwhnen, sodann vier andere aus


die alle vor der ersten
also Handschriften

dem

16.

Ausgabe des griechischen Textes erschienen


Selbstverstndlich
ist

zur Vorlage hatten.

die

des

Rufinus, die innerhalb eines Jahrhunderts nach der Abfassung des Originals hergestellt

worden

ist,

die wichtigste.

Wir mssen

sie

deshalb

auch genauer
A.
seinen

als die

anderen untersuchen.

Die bersetzung des Rufinus. Dass Rufinus schon bei Lebzeiten dem Verdacht der Untreue in seinen bersetzungen
ist

nicht entgehen konnte,

bekannt, vgl.
S.

J.

Armitage Robinson, Jntrod.

zu The Philocalia Cambr. 1891,


rius,

XXXIff.

Er
3.

selbst spricht sich sehr

offenherzig ber die Art seiner Arbeit aus: in seinem Briefe an Maca-

den wir

als Praefatio
er:

zu der bers, des


in

Buches
fecimus,

jtsqI

agyaiv beistis

sitzen,

schrieb

sicut

prioribus
eius

libris
(d.

etiam in

observavimus ne
aliis
t.

ea

qaae reliquis
(In

h.

Origenis)

sententiis

et

nostrae fidei contraria videbantur interpretarer, sed velut inserta ea ab


et
S.

adulterata praeterirem
d.
1.

der Baseler Ausg.

d.

Orig. 1571

712,

R.

S. 107,
z.
1.

an denselben, Praef.

Migne XI S. 247). Ebenso in dem Briefe Buch: Hie uero noster, quantum potuit, id

egit ut creatoris fidem et creaturarum rationem,

quam

illi

ad impietatem

traxerunt, ad pietatem

[iste]

converteret.

Sicubi ergo nos in libris eius


in ceteris locis pie de Triniet

aliquid contra id invenimus,


tate fuerat

quod ab ipso

defmitum, velut adulteratum hoc

alienum aut praetermi-

seeundum regulam protulimus quam ab ipso frequenter invenimus affirmatam (ib. S. 664, d. 1. R. I S. 46, Migne XI S. 114). Dass Rufinus meinte, die Feinde des Origenes htten manche Stellen in dessen Schriften verflscht, ergiebt sich aus seinem Tractat: De adulteratione
simus, aut

librorum Origenis.

Wir

befinden uns

aber mit

der bersetzung

des Dial. in einer

I.XH
_

Einleitung

Im

die Rechtglubigkeit des Verfassers dieser

Schrift zu retten
er nichts
-

rauchte Ruiinus keine Flschung zu vermuten, hatte

dassen oder zu verbessern, denn Adamantius war in seinen

wnschen konnte, und deshalb verdient seine Arbeit, wenn auch kein unbedingtes, doch grosses Vertrauen. Aus einer Vergleichung der gr. und lat. Texte ergiebt sich folgendes. Die bersetzung des Dial. ist treuer als die der anderen Bcher des Origenes, die wir von Rufinus haben (s. J. A. Robinson, a.a.O. S. XXXIX). Da wo die Fragen und Antworten des Adamantius und seiner Gegner
Reden so orthodox als er nur

nur kurz sind, sind die beiden Texte meistens ganz gleich,
2
jj

bisweilen
fjfiSQa

in Kleinigkeiten.

S.

811 e f wird Mt. 24: 50, Lc. 12: 46 Iv

ov xoooxa xvh. so citiert, dass erst yivcoOxei, dann xqogoxc. steht, und ebenso hat Ruf. erst nescit, dann non sperat-, 857b, Rom. 5: S, 9
lassen beide vvp
de
1

und

omnibus quae Jocutus

avxov aus, 857 d ex\ Jiaoiv oiq ).al?joa. Ruf. sumt; S57e ir7//.a(frjaTi W xal lsre ist im
(

und bei Ruf. ausgelassen ). Ganz anders aber stellt sich das Resultat, wenn wir die lngeren lu-den des Adamantius und seiner Mitredner untersuchen. Da finden
Hai.
l

wir eine grosse Freiheit;

da verlsst Ruf. nicht nur den griechischen

Wortlaut, sondern verbindet auch die Stze anders und giebt die Ge-

danken
eine
S.

in seiner eigenen

Weise

wieder,

bersetzt nicht, sondern giebt

Paraphrase.

Man

lese

einmal beide
eos missos
cet.,

Texte

nacheinander,
cet.
,

z.

B.

^15a. b elxoq ovv xxt. Si ergo neque iushis

/.aPjCov

zovq (la&fjTag xrt.


e

Cum
Jtcg

uidisset.

819e UcTc-iaoacet., 829 e (paoxei

evoP clvat xrt. Hie

contrario diciU

834a ogtoai jiqcotov xrt.

al ovo ovolca >Ut quid ovv sjra&tv cohaerent, 841 b xal xov ij.Iv {reov xrt. >Nam quidem ergo passus est deum cet, 847 b xaxog de /.tytreu xrt. ^Similiter ittique cet. Man knnte sogar die Frage aufwerfen ob nicht an diesen Stellen der gr.

Defmi prius*

cet.,

837b

Text seine ursprngliche Form unter der Hand eines IJberarbeiters eingebsst habe und der lat. auf einer lteren Redaction fusse. Dass wir diese Frage aber nicht bejahend beantworten knnen, folgt aus der Vergleichung solcher Stellen, wo der gr. Text feststeht, da er dem Methodius entnommen ist. Einen schlagenden Beweis liefert z. B. S. S48c

vxo

fihv

xov &eov

XT.

Wenn
1

wir diese

A deo quidem tales cet. und hnliche Stellen miteinander vergleichen,

so

Zwei andere Beispiele fhrt Zahn an, Z. f. Kgesch. IX S. 195. Seine dort Behauptung: Wo nicht das Gegenteil durch anderweitige Er-vvcrungen zu beweisen ist, drfen wir voraussetzen, dass Rufins bersetzung dem ihr vorliegenden Original entspricht', erweist sich jedoch bei einer Vergleichung
sprochene
ler

Texte nicht

als stichhaltig.

Einleitung.

XLIII

gr. Text bald erweitert, bald verkrzt. Erweiterung finden wir 818c sed et sermo nominatus est, 820 \siaut envm dixi suum est, 834b jtolov de oyf/a elQyaf/tvog

wird es klar dass Rufinus den

Die ergo

n rhu

fulgebit

851 d jtqo?j?.ov ovrjg

oqccts

syovra Doceat
quin sensibile

uidetis habere,
cet..

853 d xal ol

(Jtlv

ayytXoi xtL

corpus hbuerit

den etwas losen machen, Stze besser zu verbinden, den eigentlichen Sinn der Worte mehr hervorzuheben. Dasselbe ist der Fall in
Rufinus hatte dabei die Absicht

Zusammenhang
806b.
walten

fester zu

Es

ist

die

Rede von den


er

drei aQxai.
ist,

Eutropius fragt,

warum

der gute Gott,


lsst.

wenn

doch strker

die andern, die nicht gut sind,

als Antwort des Megethius: eyoo vvauai el^ai ort cpala erl ra evayyilia. Dieser Sprung ist so gross, dass wir auf den Gedanken kommen knnten, hier sei ein Stck ausgefallen, wenn w ir nicht wssten dass die Composition des Dialogus sehr viel zu wnschen brig lsst, und dass der Verfasser kein Werk aus einem Gusse geliefert, sondern aus verschiedenen Quellen geschpft und die Beweisfhrung Anderer mit der seinigen sehr ungeschickt verbunden

Darauf folgt

hat.

Dem

Rufinus aber

fiel

dieser Fehler so sehr auf, dass

er,

um dem
Frage
Sed

Ubelstande abzuhelfen, selbst einen bergang machte.


des Eutropius lsst er den Megethius antworten:

Auf

die

Haec ex argumentis

colliguntur, ego autein de scripturis euangelii probare uolo quae dico.

hoc

primum ostendam
r

quia euangelia quae uos

legitis falsa sunt.-

810c lesen w ir: ov tqojiov yvvt] xtL, dann einen Zwischensatz: ole yao xal o aJtooroXog xrh., und spter, viele Zeilen nach ov tqojiov den Hauptsatz: xov avxbv tqojiov xtL Rufinus hob diesen Missstand auf, machte aus dem einen Relativsatz zw ei Hauptstze: Mulier cum genuerit filium, norme prius lade eum alit ? Et non pnto quod ex hoc iudicatur ab aliquo contraria sibi facere mulierem cet. So gewann er
T

Raum
('na

fr das folgende: Nouit

et

apostolus cet. und: Simili

modo

cet.

812 e

nahm Rufinus
,

o Zctoq

xal sfieZZs
ajirjVTne
folgte.

Grund Anstoss an der Construction: xal zjiexiaev .... yv de oolov .... xal ejreoe worauf dann erst der Hauptsatz: xovag AaQoov Er wendete dasselbe Mittel zur Verbesserung an,
nicht ohne

indem
populus

er das eine Satzgefge

in vier besondere Stze zerlegte:

Sed

et

Iustum utique

erat

.... Sed

cum

coelitus

Quo

audito

Aaron cet. Mit 813b verhlt es sich ebenso. Vgl. g cov xal 6 XQidTog .... xelemi xtb mit unde et Christum doeuimus iuhere cet. und tvexev de tov xts. mit Pro eo uero cet. Andere Stellen, wo keine bergangsformel vorhanden oder wo zweimal dasselbe gesagt war, suchte er durch Hinzufgung von prae%

\!

i\

Einleitung.

iam< 850

f.

De

tutis

iam propositionibus agam 862 d

zu bessern.
gleich

S21f endet das Gesprch mit Megethius mit ojioiov devQOV rjv\ darauf beginnt Marcus mit iyco ooiZouai. Rufinus fand den SS OXOlOV ivnov t/v;) viel zu abgerissen; er erweiterte daher
Et
e

den Satz zu:

contrario Iudas.

cum

esset apostolus,

sine

dubio bona

Qttomodo ergo, proditor factus,

?nalos

attulit

fruetus?

Das
accla-

gengte aber noch nicht.


sehrieb
er,

Um

das Gesprch

passend abzuschliessen,

was

sich

im Griechischen nicht
Megethius nichts

findet:

Et

in

hoc

cum

matum
tempus,

esset

ab omnibus,

cum

confusione

discessit

und erffnete das zweite mit: Item Marcus dixit. Ebenso verhlt es sich mit dem Satz im Anfange des
S.

ad

dritten Ge-

sprchs.
mit:

534a: Item succensens Marinas Bardesanita


inserens
se.

Ei rursus
auftritt.

dixit, und 824d Der griechische Verfasser macht solche

bergnge
Marinas

nicht, vgl. S40a.

wo

Droserius, 844

d.

wo

Valens, 849

b,

wo

Vgl. ob. 4 ber die

Hinzufgung von Manichaeus


ist.

in I cap. 2 der lat. bers.

Eine Eigentmlichkeit in der bers, des Ruf.


zwei Worte schreibt fr das eine des Grundtextes.

dass

er so oft

Wenn

das lateinische

Wort

das griechische nicht ganz deckte, so fgte er der Deutlichkeit

gen ein anderes hinzu.


nemque*;
ib.

So finden wir 804a

6o^,?]q

cultum ueneratio-

c TQSlg clg/ctg

tria prineipia et tres prineipatns,

805a ia
nequam,
et

xo ao'/etv ^prineipatum
ib.

agit et potestatem*, ib.


et

jcovqQog malus
e

et

b aXXoxQLOiq

alienis

extraneis
et

ib.

Goepiopaxa sophismata

argumenta. 806 a oypaxa decreta


et

dogmata, 807a GW7]Qy)]Gav socii


et

adiutores erant, 830 a $tvoq peregrinus


,

ignotus,

figuram uel form am*


lf f

836 a ai{h]Ta

sensibilia et

832c jiqcoxoxvjiov corporalia 841 d ovx


,

itvijOt

>non inuidit neque despexit, 842 e ifvo^ptvoa

coniunetus

et

soeiatust,

853b

xvjcoi forma uel figura, 86 ld ycogiCoptva discretae ac

separatae*, 862 e

Gvveoybv coopeiari ... uel admi nistrare-, 863a OVPSQyov iuiorium ei minister tum , 866e ajiidtvGia imperitia uel imprudentia. A\ mn wir demnach auch an anderen Stellen dergleichen Doppelungen _ gnen, so haben wir kein Recht zu der Annahme, dass im gr. Texte ein Wort ausgefallen sei. Etwas anders verhlt es sich mit respicere

out respirare* 832c fr avavsvctu.


in

Es

scheint,

dass Ruf.

avajivtvGai
hat.

m argine
An

seiner Hs. fand oder selbst die Conjectur

gemacht

anderen Stellen dagegen hat er gekrzt.

Beispiele sind: 808c

scripta sunt, 817c ovdeig aXr/frr} xal Garp?/ Ostendis etxweig ovv yao ajtQW voficp y.t'/Qt/xai paQxvQt xm vopop Nemo enim lege quam improbat <, 837b, wo das von Eutropius gesagte ei psv yag ayiirnToq lojVQOtiQOV ovxoq bei Rufinus ausgelassen ist (es kann

p]inleitung.

XLV

832c tjiav jiQoX?]<p&&i6a excaeccmturt, 838a 833a xagd xov Xqlxov ytvoftevov Quae bene dicta ei axoejzxoi oi avfrooyjioi 854 de mg hjil xr/g MctQ. Jimc; Ad. Xeys xtxv%i/x6xtg und 857c ovx eljts ajzt&avov von Rufinus ausgelassen, M)2c oxe jrciQt/j y.tI. Quando praevaricata cet.
aber auch

aus Versehen geschehen sein),

Ist

es

schon deshalb nicht geraten der

lat.

bers, bei der Festdar-

stellung des gr. Textes unbedingtes Vertrauen zu schenken, so wird die

weitere Untersuchung uns noch


bieten.

mehr Veranlassung zur Vorsicht

Einen sehr wichtigen Punkt im Dialogus bilden die citierten Bibelstellen, aber auch in der bersetzung dieser ist Rufinus etwas frei. Eine buchstbliche Genauigkeit drfen wir auch nicht erwarten, denn Rufinus schrieb nicht fr uns, die wir seine Arbeit benutzen wollen um den gr. Text zu controlieren. Fr eine eingehende Prfung aller Citate ist hier natrlich nicht der Ort; ich fhre deshalb nur Beispiele an. Wenn die Citate im Gr. und im Lat. verschieden sind, kann Rufinus schuld daran sein; es knnen sich aber auch in beide Texte Fehler der Abschreiber eingeschlichen haben. Daher ist es schwer zu entscheiden, ob der Text verdorben ist, oder ob Rufinus ungenau bersetzt hat, z. B. 811b [irjxz jzr]Qav firjTS ovo ycxmvag neque pera neque uirga, neque duas tunicas, 854b oxi Xgixbg cuzi&avev vjthg xmv a\iagxiwv rjficv quia Christus mortuus est pro peccatis nostris secundum scripturam, 857 d hv
LVovt
in

sindone

noua,

863 c,
ist

wo

in

der Hs. des

Ruf. ojiov

oagxcxoi sxe (vielleicht aber aus Versehen propter homoioteleuton)


In den folgenden Stellen
suchen.

fehlt.

aber m. E. die Schuld bei Ruf. zu

807a jzegl ov sXaexe evxoXag iva tXd-n jtgbg vfig' e^ad-s ovv avxov de quo accepistis mandata ut, si uenerit ad uos, susciyiatis eum. 807 b ovx i'xiv aXXo xaxa xb evayyiXtov pov, si \ir\ xivsg sioiv ol xagaovxsg v ug xal {rsXovxeg fisxaxgsipac eig sxsgov svayysXiov xov Xgioxov Miror quod sie tarn cito transferimini in aliud euangelium, quod non est aliud, nisi sunt qui uos conturbant et uolunt peruertere euank

gelium

Christi.

808 a jiciq o evrjyyt/uafisxra praeter quam quod euangelixauimus uobis anathema s. Die Auslassung des svrjyysXtdusda in den gr.

HSS. beweist dass die zwei gleichlautenden Worte unmittelbar einander folgten und kein dvdfrsfia sxoj dazwischen stand.

auf-

817 e. Zum Beweise dass die Israeliten Gott nicht wirklich kannten, sagt Adamantius: xal 'tegsuiag Xsysi cog jcaXat (in den HSS. jzaXcv) [ir] yveo&svxa avxov Xsysi ydg' Ildvxeg [ie yvojovxac et Hieremias
dicit
:

Et non cognoscent me.

Offenbar hat Ruf. diese Stelle nicht ver-

Einleitung.

:i.

Der
sa
-

wer

citiert

xavxeq
in

us

yvmoopzai zum Beweise

ihn frher nicht gekannt hatten.


-

;v
r

ii-<:r

eoJ

gchennam.*
9.

H sum e Tor .TiOTiveir Ijti xoiv cid credmdum de omnibus.* >b xavzsq fihp ov xoiut^tfoueira tomnes quidcm resurgerm eine Lesart, die sieh last nur in lat. HSS. rindet. S. Hieron. ep. 119 ad Minerviurn et Ak-xandrum: lllud autem breuiter in fine commoneo hoc qnod in Lat. codd. legitur Omnes (juidem resurgemus. non ornnes autem immutahimur in graecis uoluminibus non haberi. Hier berRuf. nicht, sondern er citiert den Text in der ihm gelufigen Form. Ich will noch auf Stellen aufmerksam machen, die von Ruf. fehlerhaft bertragen worden sind, sei es dass er den gr. Text nicht richtig and. oder dass sie schon in seiner Vorlage mehr oder weniger verdorben waren
857
..
-^
s

-.,'

u a n r vo n>r 816 d (WTTJQIOP > tos 'im n iu m 818d zov excuveld-ai yztjoazo hat Ruf ausgelassen. sind es gerade diese Worte, worauf es ankommt.
<
>

Und

doch

auagziac rffOQaev; E. Al)Xov 6x1 zr\v ctfiagxiav xvqiov topo/iae xal eZvzQmazo, v.c.x ccynrfiT r/.to 2 elxmv t/yooay.ivc.i. M. Ovx ebtev ort duaoxia xvQioq loxi. Diese Frage und Antwort lassen sich ohne Mhe erklren, aber unklar werden sie in der
IJagc: r/^j
1)

82 ld M.

bertragung: Meg. Ab
at

ipso
.

peccato emit nos

Christus. Ad. Peccatum ergo

Meg.

Non

dixi (dixit?) quia

peccatum donri-

noster.
i,

826c u
i.

eimq oxi

d-avazoq xxt. >neseuns quod. cum immortalis


st.

Las Ruf. vielleicht


zig yoric. tpevyeiv
xo'/.c.Ztiv

d-avazog: a&avaxoq?
ijfiiovQyov utjze
a Creatore,

8!

>b

xo zov

xqipovzoc

(irjzs

axsiXovvzoq

Quid opus fugen


<

cum

-nemo hoc ip-

mdicet quod

cum

permanet, nemo condemnetr* Ich habe gehrt,


sagt Eutropius.

va
>s

tpaxopxoq.

Ruf. verstand zov rouov erwhnt. nicht dass Entr. ganz allgemein ^on xXfJQCOfia spricht und fgt * Caritas* hinzu: Audiw ise de apostolo quod plenitudo legis sit Caritas.*

der Apostel

ein JtXrjQmua

ib.

zaq kvzoXaq olaq.

Corrumpirt aus oia.


ojcsq

s.

z. d.

St.

Ruf. eben-

falls

fehlerhaft:
81

mandata

nosri.

}<>!;

dvvaxor. d l xal xo'12 ovgazov rjUiovQfov ovx czjioxeXQTjxai Ad. Aut fortassis seeundum istos, is non utur creatorw.t 837 cd sluhv ysvtjzov xal c\ytvr xov. vvazat xo cfsvrrzov atp&aot

8d

\id."fooj.

xaz avzovq,

zov zb

61

yevrjzov tpfraozov.

Avvaxai*

heisst hier:

bedeutet, valet.c

Einleitung.

XL VI]
esse

Ruf.

*non enirn potest ex duobus ingenitis

wnum

immutabilem

et

unum
d-iXsiq

mutabem.*

844 b

ei fisv

ovv

x//v vZtjv Ix
ist

xmv vjtooxavxojv

yevt/xcov

vjtovo'clv xxt.

Dieser Satz

unvollstndig.

Methodius wird
dass sie schon

es wahrscheinlich, dass

Nach der Darstellung des nach aytv/jxov vjzaoyhiv Worte


Ich vermute,

ausfielen, die ebenfalls

auf dytv/jrov

vitdoytiv endeten.

in Rufinus'

Vorlage

fehlten.

Er

bersetzt

wenigstens

den verstmmelten Satz nicht, sondern giebt statt dieses einen anderen selbstgemachten *Quia ergo rnateriam suspicaris ingenitam, in qua rtiani causam malorum putas, discutiatur ratio eorum quae dicis.*
^4,")b
e<p

<ov ovx, eoxiv

hjzv

o3c

ovxtxi Xidoi utvovt

xf]

ovola

oixia

yevbfievoL

Die Worte des Ruf. besagen gerade das Gegenteil:


fuerint in "ci/ificioconstructi,

%qui lapides

cum

iam non dicuntur sccundum


freXei,

substantiam lapides.

848 a eav ydo xlq bjh uoryjic. Zng)&evTa djioxxtlvai


cbv eTOfitjOev ajcatxcov,

ixac,

xcxbv ovx Igya'Zexai


est,

si quis
et

cum

qui uerbi

causa

in

adulterio comprehensus

iadicet legibus

puniat.

Hier hat

Rufinus wohl mit Absicht ungenau bersetzt, da, was der Grieche schreibt,

nach rmischen Gesetzen nicht gestattet war.

S53c o anooxo'/.oz Ruf.: Adamantius. So4 d el rita xov fravaxov xcu xov aiuaxog xov XqlOxov x?]v Ocoxf]oic.r xcov avirQcojicov xaxayyslloviv ovxa djttd-avtv IxaXXa xm oxslv xavxa Der voq yevoueva Xiyexai Hauptsatz fngt mit ovxe jrtfr. an. Ruf. dagegen lsst ihn mit aXXa
,

X(o

oxv anfangen.
855a esigsv bxi

///}

o Xoyoc

ax ovgavov

xazrjXd-ev,

avd-Q.

uq

ovq. avr\X&tv.

-ostcndit

quia uerbum de coelo

ovx av descenderit et non

homo in coelum adscenderit. S5Sb ?]ec de jtQoyvcorrjg mv xovg lovalovg diixovvxaq xb xaxa jivevfia, xal hjzv&txo Xsycov' El ovv Aavt ev Jtvev/iaxi xvgiov avxbv Xtyec. Der Verfasser des Dial. erklrt das *sv Jivsvftaxi falsch, indem er es mit xvqlov verbindet. Dass Ruf. ihm hierin folgt, dazu hat er Recht, allein er geht noch weiter und verbindet xb xaxa Jtvsvfia mit Jtooyvcoxrjg cov David, tamquam propheta, praevidebat in Einige Zeilen weiter verbindet er xo h xaxa. oagxa vlbv spirihiA
mit jcaQaoxrjoco.

860c lesen wir


htZtjXat xxt.

die sinnlosen

Worte: oxav

r/

ywyj/

firj

t^nrac xa

tavxTjg ogtxxd, fivei xb Genua, xa&cuztQ o lebv vygaivofi&va jtiXy,

Der

lat,

T. ist leider

oxav nicht weniger corrupt: *sed ewm


sei: fivtt

coeperit corpus fastidire solitos cibos,constringitur et aitrahitur sicut fieriuidemus


in illa

ne corpore, qaod

coactile dicitur.

Ich meine, dass zu lesen

xb

ii

Einleitang.

ia

xa&cuti

rc i/QaiPOfieva xi Xovrat, oravhxre., und imLat:

uiikmus
gr.

in la/ieo corpore, cet.

Es

ergiebt sich hier dassRuf. die

Dieser vergleicht den Leib, der keine Speise in sich aufnimmt, mit Wolle, die sich zusammenzieht, wenn
W-rf. nicht verstand.
sie

feucht wird; Ruf. dachte an die Eigenschaft vieler Krper, die im tVuchten Zustande anschwellen, im trocknen sich zusammenziehen, und

giebt folgende falsche Interpretation: Hoc

cum infusum

fuerit aqua, intu-

mdehtr
rcdigitur.

rf crescere,

cum

uero arefactum fuerit ad subtilitatem

suam

S63c
tel.
v

ist

im

]at.

T.

orav

ycto /.ty?] zig

oaoxtxoi eze ob honioio-

ausgelassen.

Vielleicht aber ein Fehler des Abschreibers.

\e hcvrjipaTE >expergiscimim.<
dass,

Mehrmals finden wir auch


darbietet, Ruf. diesen aus

wo

der gr. Text Schwierigkeiten

dem Wege

geht,

mithin zur Erklrung oder


bietet;
vielleicht

zur Reconstruction

des Textes keine

Handhabe

war

seine Vorlage schon nicht fehlerfrei.

S29f zo 6h evayyeXiov
iet,

y>et

830 a xaz

avzovg xijqvov Quis susRuf. lsst

auctoritatewi.

839 b ov (pev^erai usujtxbq ovv wahrscheinlich corrupt.


es unbersetzt

non potest dicere quia est. Mib Das in unseren HSS. unkennbar verstmmelte Gvezelov dtljtvov lsst er ganz aus. S49d d IxiCvuaivei jiafroc zt zco Xoycp zov d-eov, aielzat zb ttclov. Diese im Zusammenhang nicht klare usserung vertritt bei Ruf.
schreibt:
die Frage:
nitati?t

und

Potest enim aeeidere joassio aliqua nerbo

dei,

aut turpe aliquid

660 cd
ist

ejtl

avfrooiJiov to jzaoaeiyna lae

zeltest zb ioyov
ist

in

unseren HSS. schwer verstndlich.

In Ruf.'s bers,

der ganze

Passus weggelassen.

Dass wirklich das


lsst

gr.

Exemplar des Ruf. schon Fehler

enthielt,

sich

mit einiger Wahrscheinlichkeit aus etwa folgenden Stellen

schliessen:

815c Die Worte *et scis quia promisisti* gehren nicht dem Meg., sondern dem Ad. 828a Das *nisi forte conuatte aliquid dicatur esse in medio entspricht

dem

gr.

T., ist

aber ebenso unklar.

Diese avatQel zr/v xQtotv. 830b ziva zqojwv Xoizbg Ivst d. St.; in Worte mssen zwischen Marc. u. Ad. verteilt w erden, s. z. Ruf.'s Vorlage waren schon die beiden Namen ausgefallen. b Vor ixeotwotfievag conag xzL und h/9' euoeg waren w ohl Daher sind in seinem Exemplar die Namen der Redenden ausgefallen.
r
T
i

Einleitung.

M,l X

in seiner bers, die

Wortr ovlv
in

OVficpCDVOvOt
gelegt.
ctJtolov.

xai

coexa to 0x6ebenfalls

zog ganz

dem Marcus
ist

den

Mund

841 d

ajtoiTjrov

verdorben aus

Ruf. scheint

drrot/jTov gelesen zu
posita.*

haben cum informis


ist seine

esset et

increata atque incom-

Nichtsdestoweniger
Feststellung
Bltter 866

bers, ein hochwichtiger Zeuge bei der


in welcher
(s.

unseres Textes.

Sie fusst auf einer Hs.,

die

871 noch nicht von ihrer Stelle gerckt waren

Einl. 9),

noch nicht interpoliert war (s. Anm. z. 871) und die berarbeitung (s. Einl. 5) noch nicht stattgefunden hatte. Wenn auch nicht fehlerfrei, war diese Hs. doch weit besser als alle unserigen, und dass Rufs Arbeit uns die Mittel darbietet den Textus reeeptus zu emendie Schlussrede

davon kann fast jede Seite zeugen. Schade, dass sie nur in einer schlechten Hs. uns bergeliefert ist. Es ist eine Hs. aus dem 12. Jahrh.,
dieren,

frher in Hirschau, jetzt

jn

der Schlettstadtschen Bibliothek.


.

Caspari
.

und gab sie heraus in Kirchenhistorische Anecdota verffentlicht von Dr. C. P. Caspari, Prof. der Theol. an der norwegischen Ob dieser Codex identisch ist mit dem, Univers. Christiania 1883. welcher frher im Kloster Lorch aufbewahrt war (Lorcher Katalog bei Mai, Spie. Rom. V, 181 (= Becker, Catal. Bibl. ant. 101, Nr. XXXIV) wissen wir nicht. citiert von Harnack, Gesch. d. Chr. Lit. I S. 479 '), Der Abt Trithemius (Wettst. in seiner Ausg. des Dial. Praef. S. 14)
fand
sie
.

schreibt in Liber de scriptoribus ecclesiasticis S. 14 Vidi

Origenis
Qui.

librosquinque adversus haereticos,

quorum initium: Adamantiusdixit:

Da dieser Abt sich

eine Zeit lang in Hirschau aufhielt

erverfasste:

Chroist

nicon coenobii Hirsaugiensis und Annales Hirsaugienses


fand.

der

Codex, den er erwhnt, wahrscheinlich derselbe, den Caspari in Schlettstadt

Der Ausgabe Casparis haben wir

viel

zu

verdanken.

Mit seinen
sein.

Conjecturen konnte ich aber manchmal nicht einverstanden

Er

nimmt
aber

z.

B. zu oft Lcken an,

wo

keine sind und

wo

der Text nur einer

kleinen Berichtigung oder einer anderen Interpunction bedarf.


ein,

Es

leuchtet
als

dass es leichter

ist

eine solche

Ausgabe zu verbessern

neu

herzustellen.

B.

Die bersetzungen des


kommt,
ist

in Betracht
1)

Jahrhunderts. 2 ) Die erste, die von Johannes Picus. Der Titel lautet: Origenis
16.

Harnack bemerkt

auch,

dass

in

dem Kindlinger'schen Katalog

der

ehemaligen Bibliothek in Fulda (1812, 59 Nr. Contra V haereticos fol.


2)

14) sich die Notiz findet: Origenes,

Vgl. ob. Einl.

2.

Adamantius.

Einleitung.

mant de recta in deum fide dialogus adversu8*Megethium, Marcum, Droserium, Valentem et Marinuni haereticos, Johanne Pico, Senatore Parisiis 1556. Der Permis d'iinvirinier auf der Parisiensi interprete, Rckseite des Titels, datiert 7. Januar 1555, belehrt uns. dass dieser Picus Jean Picot, conseiller du Roy en la conrt de Parlement de Paris
. . .

ei

President des enquestes d'icelle war.


11

In seiner

Widmung

an den

von Frankreich schreibt er ber seinen Codex folgend* >: Accepi, Rex, superioribus annis a quibusdam viris non iniperitis Origenis dialogum graece manuscriptum, eui titulus est rrtnl t?jc elg &eov oq&ijq xitewg, hoc est, de recta in Deuni fide, antea nurnquarn impressurn, nee Latino sermone traditum. und in der Praefatio: ob meine Arbeil

Konig Heinrieh

rt

hat,

sfacile iudicabit.

qni Latina

qum

Graecis contulerit.

et

me

unico exemplari
_noverit.

Graeco.

et

eo multis in locis

depravato adiutum esse


aus der ber-

Icher

Codex

es

war.

giebt

er

nicht nher an;

setzung geht aber deutlieh hervor, dass er unserem Codex


lich war.
1

sehr hn-

Er hatte wie H nur denkleinen Prolog ); er hatte dieselben Lcken wie H: 825h va ev vjj revtoei ytync.uidva. Ad. Avctyivcoxca 23 v.; 827c ovx tv t>] aiZeia 'Agactfi 2S v. (um den Zusammenhang zu retten, hat er den Xamen Marcus nach AQtzap in Eut.ropius verndert t7jc tpvyj^ 62 i\; die Lcke 839a A6. S62d xal xqiv UavzoxQaxoQa ij ov kommt bei Picus. 37 v.. nicht vor, das Fehlende ist aber in H in mg. beigefgt, und Picus hat schon die Marginalver-

besserungen in

gekannt, sei es aus H, sei es anderswoher.

Ferner hat
wir in

Picus' bers, viele

Fehler und

eigentmliche Lesarten

die
2

wiederfinden: 814f ad iustum non etiam bonum pertinere


y.cX

ixcdov eivai

ovx cyaO-ov. S15b per bonitatem H dyadeoc. 829b sine scriptis Hin H, 841 d artificio mg. aynapoig. 830a sum H- elui. 833 a <[ axove manifeste H rr/v)} atpjj, 844 c a sc ipso H a(p eavrov, 848 c necesse est serrire H arc.~ "/.i ov/.tvttv. 858 a persequebaiur H in mg. oWgaro, i

zolwv, 871 b homines H vd-Qcixovg st. ovQavovg. Doch folgt daraus noch nicht mit Gewissheit, dass H die Vorlage des Picus war. Der Verschiedenheiten sind viele. S. 838 c H Tic, Picus las noi ABC; ib. H (17} dfiaQravoPTwp, Pia <C /*>} AC; 84Gb avvaxov << H, Pic. bers, es; 855 e gxoptjv <C H, Pic. bers, es; 861c mvQ <! H. Pic. bers, es. Dazu hat Pic. viele richtige Lesarten gekannt, die sich weder in H noch in einem anderen unserer Codd. finden: 822h Maox. Tov xovtjqov d. HSS., 836 c szi vor a<pTtQov statt
865
e st

igur

ei

<

1)

Zahn
Z.
f.

nichts

irrt rieh, wenn er KG. IX 202 Anm.

schreibt

Nur

die .... bers, des Picus enthlt ihn

Einleitung.

nach aXXrjXoig, 837 d reo oi'/. zarrc tpvtv ayafrcp, Sf)SI> >/(?/. dt jrooyvcorric aiv, 860 d orre st. or'rc, 8(>7a xetXcog, 871b xvyxdvei Aafidvtcog.

Dass Picus sich selbst den Text z. B. S. 838 per conjeeturam zurecht gemacht hat ist nicht unmglich; die Voraussetzung, dass er die verbesserte Hs.

vor sich hatte, fhrt sogar zu der meist plausiblen Lsung

der Frage nach der Herkunft seiner bersetzung.

Die Mglichkeit bleibt


krit.

aber offen, dass er eine

andere ihr nahe verwandte Hs. bersetzt hat,


die

daher habe ich

auch

Zeugnisse des Picus in meine

Anm.

aufgenommen.
von Perionius und hat den
est,

Die zweite bersetzung

ist

Titel:

Dia-

logus Adamantii, qui et Origenes dictus

de reeta in

Deum

fide

Joachimo Perionio, Benedictino Cormoeriaceno, Regio interprete. Parisiis 1556. Am Schlsse des Extraict du Privilege du Roy lesen wir Genebrardus Acheve d'imprimer le deuxieme jour de Janvier 1556. hat sie spter in seine Ausgabe Origenis Adamantii opera, Par. 1574 t. I, aufgenommen.
. .

ber

diese

Arbeit kann ich kurz

sein.

Perionius hat allem An-

schein nach Cod. Par.

bersetzt,

und zwar mit Benutzung der am


Alle Eigentmlichkeiten, alle Aus-

Rande beigefgten Verbesserungen.


lassungen, die wir in

bersetzung wieder. Den grossen Prolog und das Inhaltsverzeichnis bietet er ebenso wie F. Nur hat er einzelne Stellen, die offenbar verdorben sind und nur leichter Emendation bedrfen, verbessert. So 838c qui peccarent F //?} fiaQravovxcov ib. in quosnam* d. h. xlt F xig, ib. d quaenam salutis causa F xivog .... dixiov xb OcoCeod-ai. brigens ist Perion. bei weitem der schwchste der drei bersetzer und lsst sich zahlreiche
finden, finden wir in seiner
,

Schnitzer zu schulden

kommen. Viele hat


intelligeret

er selbst in seinen der

berv.

setzung vorangeschickten Emendationes

berichtigt,
als

wir finden aber


es

doch noch 818b cum


vvirinL wre,

gr.

vvwv,

ob

ein Ptcp.

831a nerba obseruans

gr.

h Zir/gcov

(O-rjQav

mit xnQelv

verwechselt), 832c wenouare* gr. dvavsvat, 832 d mentes siue sensu. Ich

werde diese bersetzung nur dann anfhren, wenn sonst kann sie uns nichts lehren.

sie

von F abweicht,

bersetzung stammt fast aus derselben Zeit. Sie ist von dem Englnder Laurentius Humfridus (Humfrey); die Praefatio ad generosissimum virum et darum equitem d. Antonium Cavum, dominum et patronum suum ist vom 6. Aug. 1557 datiert. Zum ersten Male,
Die
dritte

D*

ii

Einleitung.

meines
lnantii

Wissens, wurde

sie
*

in

der lateinischen Ausgabe Origenis Ada1571

operum

Basileae

tom.

11

p.

811 sqq. herausge-

n mit

dem

Titel: Ailamantii Origenis contra Marcionistas disputatio

in tres dialogos distincta,

Laurentio Humfrido Anglo interprete.

Nachher
Arbeit

hat

Gfonebrardus in seine Origenesausgabe, Par. 1574, torn. 11 aufIn


seiner
et

genommen.
folgendes:

Praefatio berichtet

Humfrey ber

seine

Adieci
ex

ego contra Marcionistas Dialogos novos, quos ante


et

squiannum sensuin non verba reddens


Distinctus
est

Frobeniano

manuscripto e Graeco traduxi, appendens potius quam numerans, ubique


cortice,

eavens pro viribus, ne quid Graece positum vertendo everteretur


in tres
et

Dialogos.

Sic

enim

per
et

intervalla

exemplar
argumenti

Graecum divisum

personarum

diversitas,

rerum,

et

similitudo flagitabantc

Ob

er eine unserer

HSS. benutzt

hat. ist nicht so leicht

zu ermitteln,

da er nicht genau bersetzt, sondern sensum non verba.


textus rec. keinen Sinn giebt,
z.

Wo

der

macht

er

selbst

einen anderen zurecht,

B.

S71b Evtq.

Tijq Exxlrjiaq

ysve&cu tv^ofievog' X^id-i^QovvrEq xrt.


cupiens.

Sunt qui voculas ex scripturis venantur, quasique hmo captant et expiscantur copiose quae suo morbo et praeiudicio serviunt, qui viam in coelos planam et expeditam in
Eutr. ecclesiae
fieri

membrum

barathrum et spinis interclusa diverticula convertunt cet.' Unseren Cod. A hatte Humfr. nicht vor sich, denn er bersetzt S15d y.al iuxqov vutsqov xaQaxovGavTa, die in A fehlen; nicht B, denn er kannte keine der diesem Cod. eigentmlichen Lesarten; nicht CFH, Xlyeiv, noch den grossen denn er kannte weder S15d vi oi ovo ua

Prolog, den wir in

lesen.

seine Vorlage nicht.


I.

Der sehr verstmmelte Cod. G war gewiss Von den beiden Cambridger Codd. war der eine,
ist

in

1557 noch nicht geschrieben, der andere, K,

eine Abschrift des

L Gr.

Wettstein glaubte, dass Humfr. den von ihm herausgegebenen

Er hat aber nicht recht, denn die Worte S42e r\v o Oeoq fjvcofidvoQ, die bei ihm fehlen, hat Humfr. gekannt. Die grosste hnlichkeit hat seine bers, mit unserem Cod. D. Lcke 870d y.cu fiarrjv xoivcovta findet sich bei beiden. An einigen Stellen, wo der Text in D und den anderen HSS. verdorben ist, weicht i'r ab und folgt einer besseren Lesart. So 806a nonmia non consignal'i-, ovofL ysyQ. d. HSS.: 807c *immo rero nnus, aV. ove slq d. BSS.; 808a >Nunciavimus <[ d. HSS.; 851b tproditorem*, Jtagaod-tvxa
Cod.
(bei

mir E) bersetzte.
//

d.

BSS. Es

ist

mir wahrscheinlich, dass Humfridus die Hs.

per eonjecturam selbst Fehler verbessert hat;


ir-h

und Gewissheit darber vermag


bersetzt

nicht zu geben.

Einleitung.

LHI

Dem

Lob, das Wettstein und Andere der Ausgabe des Humfridus


T
!

haben ), kann ich nicht beipflichten. Picus hat nicht nur viel genauer bersetzt, sondern auch einen besseren Codex vor sich gehabt. Wettst. kannte den Dial. nur aus seinem eigenen Codex, und diesem war die Vorlage des Humfr. jedenbez. ihrer V orlage gezollt
falls

sehr hnlich.

In derselben Zeit, in der diese drei bersetzungen erschienen sind,

wurde noch eine vierte verfertigt, die nicht herausgegeben worden ist. Ich kenne sie nur aus dem Bericht Casparis (Kirch eng. Anecd. I S. IV): Eine vierte von Ambrosius Ferrarius nach dem noch unbenutzten Cod. Marc. 496 Bess. verfertigte und dem Papst Julius IL 1550 1555 dedi-

cierte liegt handschriftlich auf der Ambrosiana.

Ich habe sie nicht

bercksichtigt, weil ich die Collation ihrer Vorlage, des Cod.

Marc, be-

nutzen konnte.

mehrere latein. bersetzungen erschienen waren, wurde der gr. Text erst 1674 von Joh. Rodolfus Wettstein d. J. herausgegeben. Er benutzte einen Codex, den wir nicht mehr besitzen und den ich mitE bezeichnet habe; ferner empfing er vom Bibliothekar Hyde einige, jedoch sehr sprliche Nachrichten von
12.
16. Jahrh.

Die Ausgaben.

Whrend im

den Oxforder Codices (Praef. p. 14, 21, 28) und verglich die bersetzungen des Picus und Humfridus, die des Perionius konnte er nicht zu Rate ziehen. Er Hess den Codex samt seinen Fehlern abdrucken;

am Rande und
teilte er seine

in seinen

von

viel

Gelehrsamkeit zeugenden Notae

Textverbesserungen mit.
er die Philocalia 24

Methodius hat er nicht gekannt


Euseb., Praepar. VII, 22) benutzt.

wohl aber hat

(=

Am
die

Ende

seines

Variae lectiones,

Buches giebt er in einer Coronis ad Lectorem die die ihm von Thomas Gale, Socius Colleg. Trinit. CantaDieser hatte 3 Codd. untersucht, 2 Pariser,

brigiensis, mitgeteilt waren.

er

als

Codex

Regis

Gallorum primus

(unseren

Cod.

G)

und

secundus (unseren Cod. F) unterscheidet, und einen aus seiner eigenen


Bibliothek (unseren Cod.
Praeterita,
I).

Gale hatte aber nur einige, bei weitem

nicht alle Variae lectiones mitgeteilt.

Den

Schluss des Buches machen

Addenda

et

Corrigenda von Joh. Rod. Wettstein,

dem

Vater.

Quin etiam constat, ut Andr. Rivetus, Crit. S. II c. 13, jam ante annos LX observavit: Interpretes Dialogi praedicti usos esse Graecis codicibus valde diversis; at pleniorem et distinctiorem fuisse quem secutus est Humfredus, ut ex collatione cuivis pateat. Nee multo aliter, post L annos, censuit acerrimus Soc. Jesu Theol. Phil. Labbeus, de Script, eccl. II p. 145: Humfreduin usum esse sinceriore apographo atque ube]) v.

Wettst. in seiner Ausgabe

1674, Praef.

p. 4:

Cl. Theol.

riore,

quam

aut Picum aut Perionium,

res

ipsa loquitur.

Utriusque testimonii

veritatem nostrae confirmant Observationen.

i,iy

Einleitung.

Diese Ausgabe bildet die Basis aller folgenden.

Was

diese weiter

hinzugefgt haben, bedeutet nicht viel.

Im Jahre L733 erschien


de
in
la

in Paris die

grosse Origenes-Ausgabe von

Kue: auch den Dialogus hat er aufgenommen, obgleich er selbst der vorangehenden Adruonitio die Echtheit der Schrift bestreitet.

Text ist wesentlich der Wettsteins mit den ntigen, von diesem empfohlenen Verbesserungen und einigen anderen, die Handschriften

entnommen
Dialogus
<Talliarum

sind.

Auf
et

S.

S03 sagt er in einer Note: Collatus

est iste

cum quatuor
regis,

mss.,

altero

uno Vaticano 10S9, duobus Christianissimi Thomae Gale. Man wrde sich aber sehr
ihn. hat.

tuschen,

diese vier

De

la

wenn man glaubte, dass de la Rue, oder ein anderer fr HSS. genau untersucht und alle Variae lectiones benutzt Rue giebt die Nummern der Pariser Codd. nicht an, und
guten Grund:
er hat

das

weder diese noch den des Th. Gale vor Augen gehabt. Seine Var. lectt. sind genau dieselben, die Th. Gale dem Wettstein bersandte und die hinter dessen Ausgabe in der Coronis abgedruckt sind; andere kannte er nicht, und den Pariser Codd konnte er keinen anderen Xamen geben als die von Th. Gale eingefhrten Bezeichnungen, nmlich: Regius primus und Regius secundus. Bei de la Rae finden wir daher dieselben Fehler. Schon im Anfange des Prologs hatte Th. Gale notiert: vicutZic. Ita uterque codex Regius et recte. Ea voce Plato in Symposio et Zacharias Schol. in suo Dialogo hoc sensu utuntur. De la Rue bemerkt wrtlich dasselbe, ohne Angabe seiner Quelle; es ist aber nicht richtig: der Regius secundus (F) hat zweimal ialegig, der Regius primus (G) zweimal dialexrog. Ebensowenig als die drei genannten HSS. hat er die bersetzungen des Picus und Humfridus selbst untersucht: was er davon mitteilt, ist aus Wettst. abgeschrieben. Das einzige, was die de la Ruesche Ausgabe von den
hatte

seinen

anderen
nicht

unterscheidet,
10S9.

ist

die

Aufnahme
lsst

einiger

Lesarten

aus

dem
ist

Vaticanus

Die meisten

er

unbenutzt und hat er gewiss


Dies

trekannt.

Htte er die wenigen nur genau angegeben!

aber nicht der Fall.


du.
voq.

Er

notiert

z.

B. zu 822a sl: Codex Vat. habet


et

Postea in utroque codice Wetsteniano


.

Vaticano additur: Mac>ist

\x'cuavToz

rravTcr/j/ etvai ozel.

Das
la

nicht so.

Der Vat.

hat in diesem aus Versehen zweimal

geschriebenen Satze zuerst oxti,

und dann
seine

6hl,

ebenso der Wetstenianus.


p.

De

Rue hat

die Annotatio

Wettsteins (Xotae
kritischen
rarischen

3S) unrichtig verstanden,

und auch sonst verdienen

Bemerkungen kein unbedingtes Vertrauen. Die litteund historischen Bemerkungen unter dem Text hat er den
Migne

Xotae Wettsteins entnommen.


sptere Herausgeber haben nichts neues zu Tage gefordert

Kinleitung.

LV

und Lommatzsch in seiner OrigenesAusgabe, t. XVI, geben mit sehr geringen Abweichungen nur Abdrcke von de la Rue's Werk. Mit der "Wiederherstellung des Textes haben sich ferner noch beschftigt: Grabe, der in seinem Spicilegium SS. Patrum 11 55 58 das OvaXevxivovz aus den Oxforder Codd. abdruckte, und Jahn, oytia
in seiner Patrologia Graeca,
t.

X,

der in seinem
el

Methodius

S.

xal ra [taZioza

besserter

Form

vvarcortQovQ rov Dtov ajttei^e in verwiedergab, aber der beln Gewohnheit huldigt, nicht
e

861
er

99 aus

dem Dialogus

die

Seiten 8(50

nher anzugeben,

wo

von dem T.

rec.

abweicht, und ob seine Lesart

auf handschriftlicher berlieferung oder auf Conjectur beruht.

Die neue Ausgabe. Die Absicht, welche mich bei dieser neuen Ausgabe leitete war, den gr. Text womglich so zu geben, wie er ursprnglich vor aller berarbeitung gelautet hat. Es war aber keine

13.

leichte

herauszuschlen.

Aufgabe, aus so verdorbenen Handschriften den echten Text Vorarbeiten gab es sehr wenige ); wo Methodius und
1

Kufinus Hilfe leisteten, war es nicht schwer

die

Fehler aufzudecken,

wo aber
allzufrei),

diese

Quellen

versiegten

(Ruf. bersetzt,

wie bemerkt,

oft

war

ich auf die fehlerhaften

HSS. angewiesen. Von ConjecVielleicht

turen durfte ich nicht absehen; leider musste ich meine Untersuchnngen

zu oft mit einem

non liquet schliessen.


(S.

werden andere

hier glcklicher sein als ich.

Wo
heit

eine

Stelle

81 6 d

e)

total

berarbeitet

erschien,

war

es

natrlich unmglich,

durch Emendation in der handschriftlichen ber-

lieferung die ursprnglichen


Aviederh erzustellen;

Worte

des Verfassers mit einiger Gewiss-

daher habe ich

den Text

in

solchen Fllen

unberhrt gelassen und in den Anmerkungen den Thatbestand mitgeteilt.


In der Orthographie,
vjtb
od. vit
z.

B. von ovra) od. ovrcog,

exi od. iriv,

vor Vokalen,

sind die
einig.

HSS. sehr

oft untereinander oder

auch mit sich selbst nicht

Ich habe daher die in griechischen

Bchern bliche Schreibweise befolgt. Wie der Verf. schrieb, knnen wir doch nicht mehr ermitteln; es ist sogar wohl mglich dass er sich
selbst nicht

immer

gleich blieb.

Es giebt mehrere Zeitwrter, deren Schreibweise in unseren HSS. sehr schwankend ist. Neben elxvvfii und den davon abgeleiteten Formen finden wir dtixvvoj, in deren Gebrauche alle unsere HSS.
ohne Varianten bereinstimmen. Von den 38 Fllen, wo das Verbum vorkommt, finden wir 13 mal: uxvvco, datxvvsic, sixvvei, uxvvoiiev,
1)

Die einzige

ist

eigentlich die Arbeit Th. Zahn's in Zeitschr.

f.

KG. IX und

Gesch.

des N.T. Kanons

12

u. II 2.

Diese aber hat grossen Wert, und gerne


viel

erkenne ich an, dass ich seinen anregenden Schriften

zu danken habe.

i.vi

Einleitung,

fxrnro.
,/.i>tTn.
'i:i.

Von

cuoeir

finden

wir

ein

Med.:

eD.ero,

t/.tfrcjoai',

aber

einmal. Silo,

cdgtjCafiipovq

ohne

Variante, und in der interpolierten Stelle,

871. in

A'B'DE

?/(>//#

A-B

und

d.

fibr.

tfXe&e).
u.
s.

Ich habe

alQtjafiivovq stehen

gelassen
Verf.

ebenso wie eixpvw


gelufig waren.

w.

Es
v.

seheint, dass beide

Formen dem
ist

Der Aorist
in

yMiaieirrco findet sich im Dial. 8 mal,


y.artXetrpa.

und davon 3 mal

Gebrauch an den 2 ersten Stellen. 84 ld, 845 d, weil der Verf. diese aus M hodius abgesehrieben hat, wo wir xariXixev lesen, und weil er einige Zeilen vorher xazaXixelv (od. xariXixsv) schrieb. Da es aber
dieser

der

Form

Auffallend

nicht unmglich

ist

dass er in seinem Methodiuscodex xareXinft fand,

habe ich das hier und 867a stehen gelassen.


das Kecht zu haben, statt xoXXst
axoXXvtid-ai)

Wohl

aber meinte ich,

836 d

(in

der nchsten Zeile steht:

axoXXvei drucken zu lassen, und statt eines Optativs nach oa Tn\ 867 a. der Gewohnheit des Verf. gemss, den Conjunctiv zu setzen. In der Schreibweise Mcorjq bin ich der Mehrzahl der

eren

Codd. gefolgt.
ich in

Wo

dem

gr.

Texte auf eine Lcke

stiess,

die aus

Methodius

ausgefllt

werden kann, habe ich diese in der Regel nur angedeutet und den Text des Meth. in den Anm. gegeben. Seine Worte in den
hielt ich nicht fr ratsam, weil ich nicht zu

Text aufzunehmen,

beweisen

imstande bin. dass der Verf. wrtlich abgeschrieben hat.

Dass ich nicht


hoffentlich

alle

Variae lectiones mitgeteilt habe, wird


Viele
sind
jjlos

man
es

nicht missbillio'en.
z.

Schreibfehler,

und
S.

wrde nichts ntzen,


ixtOaXov
ov/.e&
d-a
st.
st.

B. aus Cod. B, unserer ltesten Hs.,

804 ff.

L-ciCfc.Xovc

aufzunehmen,

oder tdoacouc:
st.

st.

tQaicofia,

ov/.e&e, rovzcov
e/.r/yeofre.

Iovaiwv
st.

st.

tpalvsra

rov tcjv Iovaicov, IXiyEbenso unntz (paiverai u. s. w.

wre

es.

die

welche nicht

im Cod. G anzugeben. Alle anderen, ganz wertlos sind, habe ich m. W. in meinem Apparatus
vielen

Lcken

eritiens verzeichnet.

Den
dem

wichtigsten Zeugen,

die

bersetzung des Rufinus, habe ich

abdrucken lassen, weil man sie -mal zur Feststellung der ursprnglichen Abfassung zu Rate ziehen mnss. In meiner Ausgabe habe ich die Arbeit Casparis zugrunde
griechischen

Texte gegenber

gelegt,
paris

wozu die Universitt Christiania, unter deren Programmen CasAusgabe erschien, der Akademischen Kirchenvter-Kommission
Erlaubnis
ich
in
erteilt hat.

Igst die

Was

dem Textabdruck neu angebracht


dem

habe,

sind

die

runden Klammern, welche andeuten, dass die eingeklammerten Stcke


bei Rufinus sich finden, nicht aber in

griechischen Texte, und die

Einleitung.

LVII

kleineren Buchstaben an Stellen, die m. E. nicht von

dem

griechischen

Verfasser

des

Dialogs herrhren.

Wo

es

ntig war,

habe ich den

lateinischen Text so gut wie mir mglich

war

verbessert.

Die von Caspari mitgeteilten LA. der Hs. habe ich vollstndig wiedergegeben, weggelassen habe ich seine grammatischen Bemerkungen
schon am Fusse mir verfehlt vorkam habe ich ausgelassen oder nur in kurzen Worten erwhnt. Die Anmerkungen unter dem lateinischen Texte sind also in der Hauptsache von Casparis Hand; was ich selbst hinzugefgt habe, habe ich mit dem Buchstaben B bezeichnet. Am Ende meiner Arbeit habe ich noch die vielfache Untersttzung dankend zu erwhnen, welche es mir mglich machte diese Ausgabe vorzubereiten und zu Stande zu bringen. Die Liberalitt der Bibliothekare der Bibliotheque nationale in Paris und der Bodleyan Library in Oxford setzte mich in den Stand die dort befindlichen HSS. hier zu untersuchen; und nicht weniger als ihnen bin ich Herrn J. H. Hesseis, damals in Cambridge, grossen Dank schuldig, der mir freundlichst die reichhaltigsten Nachrichten ber die englischen, besonders die Cambridger

und

die

Angabe der

citierten

Bibelstellen,

welche

des griechischen Textes

aufgenommen waren.

Was

HSS. gegeben

hat.

Die Proff. Dr. 0. von Gebhardt und Ad. Harnack hatten die Gte mir whrend des Drucks ihre Bemerkungen zukommen zu lassen, welche mir immer willkommen waren. Schliesslich danke ich meinen Freunden Prof. Dr. H. v. Herwerden, dessen Rat ich, wo die Feststellung des Textes Schwierigkeiten bot, niemals vergebens gesucht habe, sowie Dr. L. Morell, der mir den Dienst
erwiesen hat die Correctur mit mir zu berwachen.

Dass meine Ausgabe, da der zweifelhaften Flle so


fehlerfrei sein wird, weiss ich selbst

viele sind, nicht

am

besten; ich hoffe jedoch etwas

den Dialog fr die patristischen Studien, besonders fr die Untersuchung der auf Marcion sich beziehenden Fragen, brauchbarer zu machen.

gethan zu haben

um

Adamantius.

Verzeichnis der Zeichen


A B
Cod. Vaticanus 1089.

nnd Abkrzungen.
sec.

Wahrscheinlich
XII oder

XIV.

Cod. Venetus 496. Cod. Bodl. E.


4.
1.

sec.

XL

10. sec. 11. sec.

XV

oder XVI.

D E
F

Cod. Bodl. E. Cod. Cod.


Cod.

H
L
r.
1

Cod.

XVI. Wettst. sec. XIII oder XIV. Par. Bibl. Nat. 401. sec. XVI. Par. Bibl. Nat c. XVI. Par. Bibl. Nat. 460. sec. XVI.

Meth. B.

Methodius, Ausg.

y.

Bonwetsch 1S91.
Galland.
Bibl.

III p.

771 sq.

Meth. in Apographon Sirmondi bei Combefisius und Vgl. Meth. Bonw. Vorbemerkungen S. XXII.
in Florilegium des Leontius

L2

= Meth.
in

bei Mai, Script, vet. nov. coli. VII p. 92 sq.

Vgl. Meth.

und Johannes (Rerurn Bonw. ib.

sacr. II

tit.

den Noten unter dem lateinischen Texte bezeichnet meine Anmerkungen.

Pic. Per.

Humfr.

die

lateinischen bersetzungen

des

Picus, Perionius,

Humfridus.

Zwischen
nach,
druckt.

sind eingeklammert die Stellen, die nur

im griechischen oder nur

im lateinischen Texte vorkommen.


zu
I

Gehren diese
Texte,
so

Stellen, aller Wahrscheinlichkeit

dem
*).

ursprnglichen

gr.

sind sie
sie

mit einem Sternchen ge-

zeichnet

Gehren
es

sie

Ist

ungewiss,
sie

hinzugefgt und stehen

dazu nicht, so sind ob sie dazu gehren, bloss zwischen ( ).

mit kleinen Buchstaben geso ist kein besonderes Zeichen

bezeichnet Zustze. bezeichnet Ausscheidungen.

<

bedeutet: findet sich nicht in


bedeutet: hat

od.:

hat

haben)

nicht..

haben

mehr.

Brief des Rufinus an Paulus.

Alios quidem

quam plurimos

uideo,

cum ad

fontes ac flumina libro-

quidem et sitim propriae cupiditatis explere, sed rum mutorum animalium more conculcare pedibus pocula, quibus fuerant delectati, et fiuenta limpidissima ab imis commota uadis probrorum coeno
uenerint, bibere

Sed tu, Paule frater, qui, rationabiliter sitiens, breuis otii mei apud Patauium amplam (partem) nactus, dum uenerabili patri Iobino uisendi redderemus officia, summo a me desiderio poposcisti, ut tibi aliquid de Grraecorum fontibus propinarem, suscipe interim has Adamantii disputationes in latinum uersas, quas aduersum multos simul 10 haereticos habuit arbitro presidente, quinque immanes bestias solus expugnans et congressione famosissima spectaculum mundo, et angelis et hominibus, factus. In quibus perspiciens assertiones eius, per quas uel haereticos ad dogmatum ueritatem, uel gentiles conuertit ad fidem, et considerans, quam catholice, quam integre ecclesiastici dogmatis defen5 temerare.

15 sor exstiterit, arbitror,

qnod suinum

et

foetidum quorundam uitium de

conculcandis uerborum margaritis et rumpendis doctoribus perhorrebis.


(Dieser Brief
Explicit' prologus.
ist

in der

HS. der Uebersetzung vorausgeschickt.

Am

Schluss:

B)

6 Das zu amplam gehrige Substantiv fehlt im Cod. Es muss partem oder auch portionem gewesen sein. Vgl. in Bezug auf das letztere luven. Sat. IX, 127 f.: miseraeque breuissima uitae portio. (Diese Konj. befriedigt nicht, amplam
ist

korrupt; was zu lesen

sei, ist
|

ungewiss.

ein neuer Satz an.

B)

10 Cod.

arbitrio residente.
|

Marc. XIV,

9, 3.

XXVI,

10,

10 (presidente

8 Mit suscipe fngt bei Caspari Vgl. Spart. Hadr. 13, Amm. B) 16 Cod. margaritis e rumpendis.
|

Adamantius.

Erster
sQ3

Tlieil.

AAAMANTIOS.
Xovrsg} LtI
<~'ir
_.

Ol

xbv

<fi).c)J]&r}

xal cfi/.dv&goyjtov xgbitov

ueiadicoxovxez xcu xr\v xove xov xboiiov ioov ev y.aXa iovv e&ex/jv a^ie'gaoxov xcu

a^idyaoxov xioxiv

xrjv elg

&ebv

d<po-

lyxgaxeig
de
ol

T)t 2

aiieivovoq xcu

xeletoxdxi]g

o$7]g

ylvovxai,

Tory.'i'Tiov

aoxaxa* yvd>u?] xc Jtegtegyco yvcooei xal dvoijxco


frecp

/.oyiouco aoziav avxl o$?]g uixnr xlrvvov elvai xbv

zigoleuevoi.

6&ev

itoi

oxel ov
eig

xi)z

EJti<paZovq

xal g:avh]g

&ebv

xlozewg' aoiv yag otucu xc tgcdoD^a elvai zraocov xcov dgexoov r/jV ag uoZovoav &eco doZav xe xcu JtloxtV 6&ev, et ooi oxel, dgt

10

yonie&a xov oyov.

METESIOZ.
/.oyov
L~TOt?'/Ocxo'
//

IJgo/.acbv

o dsXtybq \iday.dvxiog
t

xbv

vjteg efiov

yag xal ?j uelg bxi i) Jtlxcg ndvxcov og&?j eig &ebv o^c. ovv xbv ixax?]v b iacpegei xcu yg?/ Liaxovavxcc aucfoxegcov oxiuacu ev xivc exlv ?/ ah/fr rjg xal deitim 15 lxcuc: rtioxig * * * *. yag oxi flXXov lacprjiielxe xbv xrebv /jjteg oZcZexe. xal xbv uev d/.?]&ivbv &ebv ovxa dya&ov, yvwgiZeiv ov &eXexe. exegov e dvxl xov dya&ov o$dCeiv ovXeofre. Xeyovxog xov Xgioxov' ovo eig dycfrbg ei fit} eig, o xaxtjQ.
cudauev
. k

EYTPOniOX
AA.

"AncfbxegoL algelo&e

fie

txaxrjv;

'AiucfbxegoL.

EYTP.

'Efiuevexe

xr\

efifj

xgloei;

MET.

Euuevco xcu

otol'/cd xalz oalg djtog:deoiv.

18,19 Mc.
7

10, IS; Lc. IS, 19.

tov

13

i
t

uoO-/t

AFH, ADFH,

xiv d. br.
y,

<

d. br.

fallen,

die den lat.

Ad quod

HSS. 9 ^x&fis&a] eytoue&a d. HSS. u. Ausgg. 15 Zwischen nianq und da'cto sind Worte ausgeEntropium entsprachen, wie die Frage des Eutr.
|
|

\lu<fTEooi (uoeTo&t ue dixaoz/'/V; zeigt.

(Incipiunt libri Adamantii Origenis aduersus haereticos

numero

quinque translati a ufino presbytero et missi Paulo.


I.

Disputatio Origenis
dixit:

cum Megethio

Manickaeo).

Quicunque amatores sunt ueritatis et honestati morum student omneque aeuum, quo in huius mundi luce uersantur, emendatioris uitae firmare cupiunt institutis, non aliter poterunt quae proba et perfecta sunt obtinere, nisi firma et stabili fide in deum semper intenti sint, seque ab eo indesinenter non ambigant
c.

I.

Adamanus

intueri.

contrario uero hi qui lubrica inconstantique sententia fidem

rectam curiositate nimia, immo potius profunda stultitia corruperunt. contumeliam magis per ea quae profitentur, quam cultuni ueneratio-

nemque
10 fides

offerunt deo.

Unde mihi
est,

videtur non

parum

esse periculi,

si

nostra,
et

quae de deo
crepido
uel
totius

aliquid erroris incurrat.

Fundamentum
dignum
fiat ser-

namque
est,

pietatis

est de diuinitate prius, ut


si

sentire

credere.

Et ideo

tibi

uidetur,

o Megeti,

monis exordium.
Megethius
15
dixit:

Praeueniens

frater

Adamantius

sententiam meae

20

Fatemur namque et nos quia fides et recta de deo sententia praestat Omnibus bonis, si quid aliud boni est in rebus humanis. Et ideo hoc utile est, ut medius inter nos iudex sedeat talis, qui probare possit quis nostrum rectam et ueram fidem exponat. (Ad quod peridoneum puto prudentem hunc et eruditum uirum, Eutropium.*) Ego enim ostendam quia uos blasphematis magis quam creditis in deum, cum uerum deum, qui solus bonus est, non uultis agnoscere, sed alium quendam pro bono deo subintroducitis, cum ipse dominus Iesus Christus dicat: Nemo bonus, nisi unus deus pater.
mentis
exposuit.
Eiitropiiis dixit:

Ambo

ergo

me

iudicem elegitis?

25

Ad.

d.\

Ambo.
Seruabitis ergo sententiam

Eutr.

d.:

meam?
|

6 intueri 16 Cod. si quid


:

ist

illud
|

Unrichtig.

B)

wie Amm. Marc. XXIII 5, 13, passivisch gebraucht. boni est in rebus humanis. (Caspari nderte boni in bonum. B). 24 elegitis] So der Cod. (Caspari nderte es in eligitis. 1*
hier,

Adamautius.

De

la

Rue

S04 b

8
elyt xc

1.

ixlo(H
i
t

xc

ovy

ol

rvxpwsq axQoatc xageiOiv'


jrno<ztnttiii'v/r

vxolq xaQccTy

oxo Oov xnioig ixalioq

euuevco xcu

avrbq xolq vxo oov uer

alifslaq /.eyouevou.

MIT.
5

AJ.
TC02
fj

Bovist xowxov ifie kgeraOcu ex tcov ygacpcjv: Qioao&co jtncoTov Meye&io2 oxooz jiote ozcuet.
xcu
1)

i'v

ov-

lzeTc:oi2

axoei^iq

tcov

ogioO-evTcov

Ix.

tcov fQcupmv

njci.

MET.
10

QiaodxD xQmxov

Aafiatmog,

avrbq

yag xcttriQ^axo

top rrgoag^cuavov avxbv oola&cu. AA. 'Eva 9-ebv xcu xxlxfjv xcu r,uiovgybp tcov axavxcov elvai xeJtlxsvxa xcu tov et avTOV frebv Xoyov buoovoiov. del ovxa xcu d l~t ioyaTcov xcugcov avd-Qcoxov ex Mctoiaq avaXaovxa, xcu tovtov
Iotl
OTcvQOJxre'i'Tc:

TOV XOJOV. El'TP.

EvXoybv

xcu
ae\

avaoxavxa Ix
ovti.
fpijfii

vexncjv.

rriOTevco de xcu

xcp ajlcp

xvevfiart
"

xm

bgiodofrco de xcu ovtoz.


eivcu Tgei2 anyaz. d-ebv
\

tov jzaTega tov Xgitov dycfrbv xcu d/.Xov tov 6/jUiovgybv xcu txsQOv tov xovtjQOV. yag ayafrog ovte f/Uiovgyog Iotl tcov xaxeov. [ovrs bt yvvcuy.be ytyilVljTCd' OVTE O X00U02 0VT02 et O.VTOV e?j UlOVQytjT CU allOXQlOq de xarjq xcaclaq xcu xavxbq tov fjuiovgy/juaTog. xcu eltco xavBHfyco
.

MET.

OVTCQ2

"e'/eiv.

AA
geboeu'

Acr/a.2
cur/))

ecp)t oc.2

eivcu

TQelg'

avayxrj

oe

exrjyyslXco

jt/.?

yag

fiot

oxel /.eyeo&cu ia to
xvgieveiv
tivcov'

dgyeiv TIV02. coOTteg xcu

xvQwq

/.eyeTc.i

die:

to

TLV02

toivvv

dgyovoiv

cd

25 Tgei2 dgyai:

axoxcuvov.
'II

MEF.
b

dycfh]
r)

clcr/j]

tcov Xoltic.vc'jv dgyei.

t)

de 6?j iitovgyix/

tojv TovaicoVj

de xoptjqcl tcov e&vixcov.

AA. OfiOfpQOveq xcu yovi xooq aXXr\Xov<2\

xoivcovol

eloiv

ol

TQelq

?/

ovev xoirov

31

MET.
AA.

Ovev xoivbv lyovot Tcgbq aXXrjXovq.


Ol Tgei2
exl to

avrb yevbf/evoi err/.aoav q

eijuiovgy/jOc.v

18 19 Die Worte oize die Erwhnung der Geburt


Rufinus

19 6

<

Migne

gehren nicht zum ursprnglichen Texte; von einem Weibe ist hier unpassend und fehlt bei 22 <prjOV A mit c:z ber ev) f^DE Humfr.

yey&njrai

Caspari

I c. 1

3.

Dialog.

Meg.
Ad.

d.:

Seruabo
Nobiles
Si

et

amplectar sententias tuas.


uiri sunt

d.:

mus
et

auditores.

iusta

sententia,

omnes isti quos adesse cerniergo etiam istis rectum uisum fuerit iudicium tuum obseruabo etiam ego ea quae secundum ueritatis
et eruditi

5 lineas terminaueris.
c.

IL

Meg.

d.:

Uis prius mihi proponere de scripturis?


d.:

Ad. (catholicus)
credit,

Definiat prior Megethius

(Manichaeus)

quomodo

ut ita

demum

uel propositiones, uel absolutiones de scripturae

sanctae uoluminibus proferantur.


10

Meg. {Manichaeus)

d.:

Definiat

prior

Adamantius

(catholicus).

Ipse

etenim prius dedit sermonis exordium.


Eutr. {iudex)
tiare,
d.\

Consequens

est illum

primo fidem suam pronunconditorem omnium, esse

qui et disputationis initium dedit.


{cath.)
d.:

Ad.
15 credo, et

Unum

deum, creatorem

et

uerbum

eius consubstantiuum ei et coaeternum.

Quod uerbum
assumta,

in

novissimis

temporibus,

humana natura ex Maria

virgine

homo
et

natus est, crucifixus est et resurrexit a mortuis.

Similiter
filio.

autem

spiritum credo sanctum, qui est consempiternus patri et


est fides.

Mea

haec
20

Meg. {Man.)

Nunc et d.\ Ego

ipse definiat.

dico

esse

tria

principia et tres principatus:

unum deum, patrem Christi, bonum, et alium creatorem, et tertium malum. Etenim bonus deus neque creator est malorum, neque dispenneque hie mundus ab ipso conditus est. Alienus uamque omni malitia et ab omni creatura. Et ostendam ita se habere.
sator,

est

ab

25

c.

III.

Ad. [cath)

d.:

Principatus ais esse

tres, et

necesse est ergo

te,

quod pollicitus es, implere. Principatus namque mihi uidetur dici ex eo quod in aliquem subiectum prineipatum agit et potestatem, sicut et dominus quis dicitur pro eo quod dominatur alieui. In quos ergo
exercent prineipatum tres
30
isti

prineipes quos ais?

Responde.
ille,

Meg.

d.:

Bonus
Tres

ilie

deus Christianos regit, seeundus


ille

quem
sunt

et

creatorem diximus, Iudaeos, tertius autem,


Ad.
d.:

malus

et

nequam, gentes.
se
et

isti

quos

ais

prineipes
se

concordes inter

unanimes, aut nihil


Meg.
35
d.:

commune ad
illis

inuicem habent?
est.

Nihil

inter se

commune

Ad.

d.:

Toti

tres, in

unum

conuenientes, finxerunt

hominem

vel fe-

7 ff.

putatio
u.

ist

Manichaeo von Rufin (oder einem Abschreiber) hinzugefgt. Einl. 4 11 A. B 31 diximus] So der Cod. (Caspari fragt: Dicimus? Diximus aber richtig vgl. 21. B).
S.
|

Die Epitheta Catholicus, Manichaeus, iudex sind wie der Titel Dis-

Z.

Adamantius.

De

la

Rue

805 be.

zovq
jpg;

av&Qmxovg,
Ml.!'.

hcadxoq

lavro)

Ixrioe

xbv dvd-gcojtov ov xal

Ovx
f

oi

TQSlq txxtoav zovq vd-QcoJtovq, aXX' b

eig.

AA.

IIoioj tvjv xgicov;

MET.
t

xcov 'iovaicov.

Tov tvjv lovatcov d-eov xziavzoq xovg dv&gcojiovc, xaxa .-roioi' nolav alxiav dgyovotv 6 ayad-bg xal 6 jtozqoxov vfjooq tvj)' drttgcoicov; elxwxat yag i$ d^cpoxegcov o tjjuovgybg el fiep excbv ovvr/c6g)(Oev avxolg xb [ov] xcov iicov dgyetv, txyaO'OQ.
I.
//

>tcj g avayxfjq o /
fievog.
ti

uiovgybg ayatJog. 6
ovxoi
Jtov?/goL

xa.

idia aZXoxgioig yagiodJtovt]ecpie-

dt

xcx' avvaulav xov drjiuovgyov o dya&bg xal o


.

Qoq

aqtrjQJcaav

eoovxai

ol

xcov

aXXoxgicov

uevoi.

El dyadbv Xeyetq xbv dgjidoavxa xa xov 6?] uiovgyov gyovxa xcov au.oxglcov Jtcog oiov xe exiv ayafrbv XeyedOai xbv xa aXXoxQia anrraCovxa; MET. Gry /'/gxaoev. all kXerjaq tJtefitye xbv vlbv cog {ayad-bg)
i

EYTP,

xrX

ayafrbv xal tggvoaxo qug.

AA.
20 fiivfl'

ovvejtdfr?]6ev
c

Tb eXeelv xiva vfijidfreia xig jrgbg xb olxelov exi yivoovv 6 yafrbc lioig ?/ a/.Xoxgioig;
AXXoxQloiq.
xa'/.olg

MET.
d

AA.

Qg
c

6vvejzd&i]6ev

rj

cog xaxolg;

MET.
AA.
uev
25 hcxid-Tjav

2g diiagxcoXolg.

Ilglv

/]

afiagxcooiv ol dvOgcojtoc. xaXol Jigbq xov fjfiiovoyov

xaxoi; cog ovv xaXcv ejrefrvfi?]6ev )] cog xaxcov; el )} ovv cog xaxcov, eoxcu xaxcov ejri&vfitjxrjg' ayad-bg de xaxcov ovx Ixt&vpeV el h cog dyadcov. exai o ?](Uovgybg ayaB-cov ioii}T?]g. [pvxovv aya&og' cov yag jtgdxxei xig xag jtgo?]yogiag XaiiIB, avei, e).t?jucov ex xov hXeelv, xal xaXXa ofiolcog). 3" MET. Ovxe cog aya&cov ovxe cog xaxcov, aXXa uilayyvL&elg
/]/.t'?/ev.

EYTP. BovXexai
e xl fiiov

Xeyetv Mtyt&iog oxi ovxe rj[iega ovxe


ei

vv<~,

aXXa
xa/ie-

xovxcov.

tgn?]vevdxco ovv xi exiv o Xeyei,


exxlod-ai [ii]xe xaxovg' xl

\ir\xe

Xovg
:ir

zovq dvfrgcojtovg xaXov xi xal xaxov;


Xt'yei

ovv exl

9 ov getilgt mit Ruf. 11 xal xax advv. C 14 El a. E. 17 ayaS-dq a(ptaavxa A [a ber |) A 2829 obxotiv 6/xola>q sni9vpeT 26,27 aya&dq
|

Kinl. 4

B^

<

< HSS. vgl. Ruf. u. < HSS. vgl. Ruf. < Ruf.
d.
d.
|

Caspari

c. 3.

Dialog.

cerunt?

aut

unusquisque

sibi

fecit

hominem. qui ad suum pertineat


creauerunt, sed unus.

principatum?
Meg.
Ad.
5
d.\ <L: d.:

Non

toti tres

hominem

Quis ex tribus?

Meg.
Ad.

ludaeorum princeps.
Si

ludaeorum deus creauit homines, quomodo aut qua de causa aut bonus deus, aut ille alius, malus, potestatem in hominibus habent? Ex utroque enim creator inagis ostenditur bonus. Si enim
d.:

uoluntate concedit, ut potestatem habeant in his quos ipse fecit creator


10 deus, ostenditur deus

bonus qui

alienis et extraneis

dominium propriae
est,

possessionis impertit.
iste

Si uero nolenti per

uim

extorserunt, etiam bonus

deus inuenietur malus

cum

illo

qui uere malus

pro eo quod

alienam possessionem uiolenter inuaserit.

15

bonus dicitur deus, et idem rursum creatoris dei opera uel figmenta, id est homines quos sibi creauerat, dicitur inuasisse, non potest bonus dici qui diripuit ille
Eutr. {iudex)
d.\

(Si*)

pater Christi

aliena.

Meg. (Man.)

d.:

Non

rapuit,

sed miseratus

misit

filium

tanquam

bonum
20

(bonus*) et liberauit nos.


d.\

Ad.

Miserari aliquem hoc est, misericordia erga proprium

mo-

ueri affectum.

Ergo miseratione motus

est

bonus deus erga proprios,

an erga alienos?
Meg.
Ad.
25
d.:

Erga

alienos.
est,

d.\

Meg.
Ad.

Tanquam bonos miseratus d.\ Tanquam peccatores.

an tanquam malos?

Priusquam peccarent homines, boni a Creatore creati sunt, an mali? Et bonus deus tanquam bonos desiderauit, an tanquam malos? Et siquidem tanquam malos desiderauit, erit malorum cupidus bonus deus. Et quomodo erit bonus qui desiderat malum? Si uero tanquam
d.:

30

bonos desiderauit,
Meg.
d.:

erit creator

deus bonorum conditor.

Neque
d.\

ut

bonos, neque ut malos desiderauit, sed solius


est.

misericordiae causa
Eutr. (iudex)

commotus

35

quod uult dicere Megethius, quia neque dies est neque nox, sed aliquid horum medium. Lucidius explana quod dicis. Si neque bonos dicis creatos esse homines neque malos, quid
est

Hoc

aliud

medium
1

est inter

malum

et

bonum?

B) So der Cod. Man erwartet pertineret (vgl. aber a.Q%ei. in hominibus] st. in homines. So auch nachher in his st. in hos 30 erit]
pertineat]
|

Cod. erat.

Im

gr.

torai.

B.

Adamantius.

De

la

Rue

805 e 806 c.

MEE.
(fir <>ti
\

Tavxa oofftouara toziv rneig tiotv dgxai

eycb

ydg 6etxvvco ajcb tcov yga?j

I.

VAV.
\

looo&evetg eioiv al Tgetg dgxal M/j yh'otTO' ovx olv tocu.


Iloia ovv jzgocpegeTega;

trsga ftaTegag 6teri)voye;

\.

MEr,
-7J.

7/ tov dyaftov ioyvgoTega. YioxetVTat cd ctTovcoTegat dgxal


Yxoxblvxcu.

ti]

IoyvgoTega;

MEE.
i

Ovxovp xazd Jov/./jGtv tov xgetTTOvog al i]TTOveg dgyal xavra jigarrovtv; MEr. Ov xctva ovXfjip avrov ovroc ra Jtovrjgd stgcizrovocv'
\.
\

Tci 6h loyvgoTegog avTcov eOTt). xal yag 6 hZ&cbv XgtTog xal tov iaoiov h'lx/je xal rd tov 6?]fitovgyov oyfiara dvergsxpev. AA. Kard jov/.?]Otv tov dyafrov eiotv ovxoi;
15

MEr.
AA.
3

Ov.

Ayvoet ovv ort

slolv;

20

tov dya&ov aXXcog 6h xal u/) aXouevov avTOvg eivat' Jicog to'lvvv tovt ev6exeTat; ei yag eTtv avTog ioyvgoTegog xal u?] ovXofxevog eivat avTovg. eil 6h xaTa tov oov Xoyov. (jOv).ETat avTovg eivat. tj ov 6vvaTat avTovg aveXetv. ])
eivat
, { t

MEE. Ovx dyvoet. EYTP. 'Ecpijg iyvgorsgov

//

dyvoet otl eioiv.

MET.
AA.

Eyco 6vva uat 6ei$at 6t t cfaXoa eorl xd evayyeXta. Ajio noloiv dnoei^ecov eystg 6el^at Tav{f ovTeog eyetv;
t

MEE.
AA.
rcaOTa;

An
Aeyy]

avTcov tcov evayyeXimv 6etxvvco 6t t cpaXa eTtv.

ovv xdfih ex tcov evayyeXioDv 6etxvvovTa

(i?)

eivat

MEE. Aeyofiat edv 6ei^rjg' eijth 6e ngcoTov t ovofiaTa tcov ygaWavTcov Ta evayyeXta. AA. Ol {lafrrjTal tov XgtOTOv yeygacpr\xatv, 'icodvvrjg xal MaTftalog, Mgxog xal Aovxg.
MEE. Mgxov
iXeyyeo'&e
c

xal

Aovxv ovx

eye ua&?]Tag o XgtTog' evTev&ev


k

ffdXoa jiotovvTeg.
tco evayyeXico,

6td xl yag ol ftad-7/Tai,

cov

yeygajtTat

Ta cjvofiaTa ev

ovx eygatyav, aXX*

ol

ft?)

ovxeg (ia&?]Tat;

24

1'/uv\ e/ei

A 25
|

qxiXoa] W8v6/]

33

(p/.oa] Ti/.aoz

Caspari

I c. 4. 5.

Dialog.

c.

IT. Meg.
d.\

d.\

Ista sophismata sunt et

argumenta.

Ego enim de
ais,

scripturis ostendo tres esse principatus.

Ad.

Istos

quos

dicis tres esse principatus,

aequales esse

an

differt alter (ab) altero?


5

Meg.

d.\

Absit!

Non

sunt aequales.

Ad. Meg.
Ad.

d.:
d.:

Quis ergo eorum potior est?


Illius

boni dei principatus longe est eminentior.

d.:
d.:

Subiectus est ergo inferior potiori, an non? Subiectus


est.

Meg.
10

Ad.

d.

Ergo uoluntate

potioris

illi,

qui inferiores sunt, agunt quae

agunt?
Meg.
d.:

Non cum

uoluntate ipsius quae mala sunt faciunt.


et

Denique
et

adueniens Christus et diabolum uicit


15

creatoris

legem in decretis

dogmatibus euacuauit. Ad. d.: Hoc ipsum ergo, quod sunt isti, uoluntate boni dei sunt? Meg. d.: Non. Ad. d.: Quid ergo, (si contra uoluntatem suam sunt, interimere eos non
ualet?

aut omnino) ignorat


d.\
d.\

hoc ipsum quia sunt?


dicis esse

Meg.
20

Non

ignorat.

Eutr.

Fortiorem

deum bonum.

Dicis etiam

quod non

Quae ergo dabitur consequentia? Si enim est ipse fortior et esse istos omnino non uult, sunt tarnen isti secundum assertionem tuam, aut uult eos esse et ideo sunt, aut non uult et interimere eos non potest, aut ignorat quia sunt.
uoluntate ipsius sunt
isti reliqui.

25

c.

Y. Meg.
quae uos
d.\
d.\

d.:

(Haec ex argumentis colliguntur.

Ego autem de

scripturis

euangelii uolo probare quae dico.)


gelia,

Sed hoc primum ostendam quia euan-

legitis, falsa sunt.

Ad.

Meg.
30
falsa

Unde hoc probare potes? De ipsis euangeliis approbabo


Ergo
et

quia falsa sunt.

Ad.

d.\

me
si

patieris

ex ipsis euangeliis approbare

quia

non sunt?
Meg.
d.\

Patiar,

ostenderis.

Prius tarnen edicito,

qui sint qui

euangelia conscripserunt.
Ad.
d.\

Discipuli Christi sunt qui ea conscripserunt, id est Johannes,

35 Matthaeus, Marcus et Lucas.

Meg.

d.\

Marcum

et

Lucam nee
8

habuit diseipulos Christus, et ex hoc

potiori] Ursprnglich stand im Cod. inferiori und wohl vom Abschreiber selbst, ber die Zeile gesetzt worden. 17 Wie aus der Antwort non ignorat hervorgeht, ist der Grieche ursprnglicher, und hat Ruf. den gr. Text erweitert. B 25/26 Ruf. hat den losen Zusammenhang verbessert. B. B 28 Cod. potest 32 Cod. edicite.

1.

ab altero

fehlte

potiori.
|

Dies

ist,

10
xiz <><r lex)

Adaniantius

De
Lil

la

Rue

S06c SOTb.
(ov)

Aovxz
xfj

>,

Magxoz: /^.tyy^xe
g.

toitw orouaxa

>aj(in'rc h>

ygayf] Jigocft'norT;
tpcdvsrctt

El TP.
fj

E%a>v (icrfhjxaq o XgiGxbz ov uXXor xovxoig Ivsysigu


ovoi (icrihjTalq;
u<n

t<>iz

;nt

tovt

ov xaXcz lyeiv

tei

rovq fta&ijrag avrovq turuoxtvfr/'jrai fiXXov. AJ. Maihjai doi xal ovxoi xov Xoiotov.
VA7".

Uobjav

avccypartfhTJvcu

xb svayytXiov xal tvg/jGeiz

oxi

ov yt'ygasrxai xa ovouaxa xavxa.

ETTP.
10
/
/.

-lrcr/)'OJG&/jTCO.

'!'~r

cotxa arroGxoXcor aveyvo^od-i] ra orbfiara. ovyl xal

xcur d

ETTP.
AA. MaQXOg
ovi'

IJogovz toyev 6 XgiGxbg axoOroXovg;

IJgc'jxovz d.itoreiXa
zc.l

i$ xal

litexd

ravxa

o' svayyeXloaG&at.

.lovxz

Ix

rcov off

ovxsg,

LfavXcp xcp dxoGxoXcp

l ovi'svfjyye/joarTO.

MEr.
AI.
Aovxa.

'Avvaxov ort Jtor ttov ovtol IlavXov. Aelxrvta avxbv xov dxoGxoXov ftagxvgovvxa Jldgxop xal
Tco oco cfaXoco ov xiGravco dxoGxoXixcp.

MET.
/.

AA. Ilgoh'tyxs rb djroGxoXixbv Gov, et xal ra. fid/uGxa jiegi.xouutvov IgxL xal ddxvvuL oxi Jlgxog xal Aovxg vvfjQyrjav
I

UavXcp.

MER
-

JeZgo?.

30

AA. \AvayivcoGxco Iv xolg xeXevxaiotz xT^ Jtgbg KoXoGGauc UavXav' Axa^srat vug. g:t]Gli\ 'AgiGxagyog, 6 GvvaiyuaXo?xbg //ov. xal Mgxoz. 6 dveipibg Bagvda. Jiegl ov eXatvs IvxoXag fpa tX&)j Jtgbg vuac' taod- ovv aixbv xal Ir/Govc ovtol fiovoi 6 Xeyouev og Iovrog, ol ovreg Ix JtSQirofiijg. sIgi Gvvsoyol elg xtjv aGLXelav xov (heov, oixiveg eyeftov vrjd-rjGav not xaQTjyoQia, xal xa lrjg. dojidCerai v(iaq Aovxc
xi/g

xal dt] (lag. rragtoyov zag cutoeigeic axoGxoXog [mgxvgel avxolz. b avxbg

huroZfjg.

ogag oxi xal

ETTP. MEr.
35

AfjXrj

?)

jiegl

zovrwv

dnodeisigXeyei

Eye) eXtyyat Ixtgm&sv ort tpala IgtI xa tvayytXia.


vfitlg de

ydg

djtoGxoXog ev tvayytXiov.
13; Lc. 6: 14. 10:
1
1.

reGGaga Xeyexe.

2530
:

Col. 4: 10, 11.


:

30,31] Col. 4: 14.


:

i.ut

in

ov <C alle HSS. Huuifr. tum oonsignata, Pic. non scripta^ C in mg. /.eiTiei mg. i.u,. Wettst. conj. ov yeyo. 4 ov xaXwg] ovy. a/./xoz C 5 tiiotev\
|

djprat

C 11 o" In C ist der Buchst, ' nach 15 ehrjyyeXlaarro 4 HSS. 19 (pdXoy] n/.aozj F 27 Per. 33 rtaoa d. BBS. 34 tpaXoa] n'/.aoz F.
|

ausgemerzt
v/u;
t)
t

13 ug IPFH
|

tiqctov'?

Pic.

Humfr.

Caspari I

c.

5.

6.

Dialog.

Cur enim illi discipuli, quorum nomina in euangelio scripta sunt, euangelia non scripserunt, sed alii, nescio qui, (qui) nee fuerunt discipuli? Quis est Lucas, aut quis est Marcus?
ipso

quod

falsa sunt approbantur.

Et ideo de
5

ipsis noniinibus

manifesto iudicio falsa esse vestra euangelia

convineuntur.
Eutr.
d.\

Si diseipulos habuit Christus,

certum

est

quod

ipsis

magis

conscribendi euangelia dare debuerit potestatem,

quam

his qui discipuli

non
10

erant.

Hoc mihi

(non) sanum videtur.

Opportuerat enim diseipulos

eius magis auetoritatem legendi posteris dare.

Et isti discipuli sunt Christi. Meg. d.: Fac legi euangelium et inuenies quia nomina diseipulos Christi scripta non sunt.
Ad.
d.:

ista

inter

Eutr.

d.:

Legatur euangelium.
leeta sunt nomina,

Ad.
15

d.:

Duodecim diseipulorum tantummodo

non

20

enim septuaginta (duorum). Eutr. d.: Quantos habuit Christus diseipulos? Ad. d.: Primum duodecim et postea septuaginta duos, quos misit euangelizare. Marcus et Lucas ex illis sunt septuaginta duobus, qui cum apostolo Paulo euangelium praedicarunt. Meg. d.\ Impossibile est. Nemo probat quod isti viderint Paulum. Ad. d.\ Ostendo ipsum Paulum Marco et Lucae testimonium dantem. Meg. d.\ Tuo falso codici non credo. Ad. d.\ Profer tuum apostoli codicem; licet sit undique circumrosus, inde tarnen ostendo quia Marcus et Lucas socii et adiutores erant Pauli.
Meg.
Ad.
d.:
d.:

25

Ostende.

Lego

in

ultimis partibus

epistolae Pauli
et

ad Colossenses:

Salutat uos, inquit, Aristarchus, concaptiuus meus,

Marcus, consobrinus

Barnabae, de quo aeeepistis mandata,


et

ut,

si uenerit

ad uos, suseipiatis eum,


Isti

Iesus, qui dicitur Iustus, qui sunt ex circumeisione.

enim

soli

sunt
ite-

30 adiutores

mei in regno

dei qui

mihi

solatio fuerunt.

Et

reliqua.

35

rum: Salutat uos Lucas et Demas. Ex his igitur scriptis est quia ipse apostolus Paulus eis testimonium praebet. Eutr. d.: Euidens est de his probatio. c. VI. Meg. d.: Ego ostendo quia falsa sunt euangelia. Dicit enim apostolus quia unum est euangelium, uos autem quatuor dicitis. Ad. d.\ Euangelistae quatuor sunt, euangelium autem unum est.
3 Qui fehlt im Cod. 8 non fehlt im Cod. B 15 Duorum fehlt im 19 Cod. euangelia 21 Cod. dante 27 Cod. consobrinus meus. Meus ist aber als irrig unterstrichen 29 Der Cod. Jesum, durch Einfluss des vorhergehenden eum. Der griech. Text und die neutest. St. 'Ir/oovQ, Jesus 32 Nach testimonium ist im Cod. eis wiederholt.
|

Et manifestum

Cod.

12

Adamantius.
./

De

la

Rue
tv,

807b 808b.

/.

Enr/ysXiOTal uev rsaosg. svayy sXiov 6h


ro tt&zo tcpgaav.
sl
k

tva yao Xqi-

v svTjjjeXiGavTO xal

uhv ovv sxarog avrcov


.

6h ol

IXov xc aXXop Xqitov avfffoosvev ?] svijyysXiaro sv Xtysiz" viaQeq rrsnl Ivbq Xqitov Xsyovoiv. ovxsn rtGoaga aXXa
k

sl

sv.

MEr. dnooroXog ovx sijrt' xaxa rd svayyt'Xid uov. aXXd' xaxa to svayy iXibv fiov. ls jicqq Xsysi tv sivai. xal Xsysi' sl' r/j Vfiq svayy sXiGSTai jtccq d svt]yysXiod usO-a vulv. dvdt

if-sua tOTc.
/
I.

ixsivov XsyovToc tv sivai. Jtcog vusig Ttoaoa XsysTs;


.

10

EvayyiXiov xc rjfistg cpausv sv svayysXiGTal 6h TSGGagtq. MEr. Ov6h TtGGagsg svayy sXigtoI aXX* [ove] sh' Xiysi ydg ort' ovx Iotlv aXXo xarct to svayy sXiov uov. sl u?) Tivsq sioiv
ol

TagdovTsg vflg xal d-sXovTSg usTaOTgtrpai svayy tXiov rov Xqitov.


AA.

slq

stsqov
jicqq 0>$cj

IlavXov Xsyovroc JtXsiovg sivai tovz svayy sXiordg,

1")

tva sivai;

MEr.
-

Ovx

tirrtv

ori jroXXol svayysXioxai

AA.
rfi

Eyco LisTa '/slgag rov djtoozoXov xal 6sixvvy.i Xsyovxa sv

rcgbg FaZarag Ltigto/Sj' aXXa xav r/usig ?} dyysXog Ig ovgavov svayy sXiTjrai v ulv jiag 6 svfjyysXidftt&a. svr\yysXit

20

odusd-a

sijrsv,

sl

yao

sig ?)v,

sXsBsv

dv

Jiag

o sv7)yysXiodai}V ro 6h

25

svr/yyeZiGafisfra jtoXXovq rjuaivsi. EYTP. To svTjyysXidfisfra jzoXXcov IgtI xal ovx tvog. MET. Ov rovrovg Xsysi aXXa UiXovavbv xal Tifiofrsov. EYTP. Tb jtgoTtgov Xsycov JJavXov ubvov sivai svayysXiGTi)v, vvv xc aXXovg couoXoyrjGag. s^bv ovv xal rovg Xoijzovq uad-i]Tag
svayysXioao&ai.
sl

yao 2iXovavbg xal Ti^o&sog xal UavXoz

svfjyys-

b Xioavro. Xsysi 6h FfavXog'

xard ro svayy iXibv uov,

slxbg jcoXXcov

ovroov svayysXirSv ev Xsyso&ai ro tvayytXiov.

6] 2

Tim.

2: 8,

Rom.

2: 16, 16: 25.

7/8] Gal. 1: 9, S.

1113]

Gal. 1:

7.

18/19] Gal. 1:8.

und

so

4 ot-f- BFH 10 ovh zeooaQEQ alle HSS., de la Rue aus Versehen ovdh ol z. auch Migne u. Lommatzsch ove vor ei^ habe ich getilgt, obgleich es in
! |

allen HSS. steht, vgl. Ruf. Humfr.


yi't.iov

immo

vero

unus
ist,

11 Ruf.

+ ^avixaC.0) evcy|

aus Gal. 1:6.

Ob

das der Originaltext

lsst sich nicht entscheiden

Es findet sich bei Ruf. Humfr. eranEt Herum Per. Wettst. hat es in den Text aufgenommen 21 Ruf. Es ist sehr wahrscheinlich, dass Ruf. den gr. Text erweitert und demzufjelistae. folge das z6 Eiriyye/.iGUfxs&a, das nicht gut mehr passte, in Haec omnia gendert Im gr. T. hngt alles besser zusammen, da die Beweisfhrung Der Plural hat. ^yye'/.ioduEd-a weist auf mehrere Evangelisten hin nicht von anderen Citaten unterbrochen wird. Auffallend ist auch, dass Ad., indem er sagt, er citiere aus Marcions Apostolicum, bei Ruf. eine Stelle aus einem Briefe anfuhrt, der gar nicht in Marcions Apostolicum stand, aus dem Briefe an Timotheus 25 ouoloyr/Gaq BFH.

19 Das zweite

airjyye'/.iGuue&a fehlt in d. HSS.

Caspari

c.

Dialog.

13

Unum

enim Christum omnes annuntiant, et omnes eadem dicunt. Nam si unusquisque eorum alium et alium Christum praedicaret vel annunSi uero toti quatuor de uno Christo loquuntiaret, bene haec diceres.
fcur,

non sunt quatuor, sed unum est euangelium. Meg. d.\ Apostolus non dixit: Secundum euangelia mea, sed secundum euangelium meum. Vides quomodo unum dicit esse. Et iterum
dicit:

Si uobis quis

aliter

euangelixauerit,

anathema

sit.

Cum

ergo

ille

dicit

unum
Ad.
d.:

esse,

quomodo uos quatuor

dicitis?

Euangelium etiam nos unum dieimus,

sed

euangelistas

10 quatuor.

Meg.
apostolus:

d.\

Neque

euangelistae sunt quatuor,


sie

sed unus.

Dicit enim

(Miror quod
est aliud,

tarn

cito

transferimini in aliud euangelium)


et

quod non
15

nisi sunt qni

uos conturbant

uolunt peruertere euan-

gelium Christi.

Ad.

d.\

Paulo dicente

plures esse euangelistas,

quomodo

tu

dicis

unum

esse?
d.\

Meg.

Non

dixit quia multi sunt euangelistae.

Ad. d: In manibus habemus apostolum, et probo


epistola ad Galatas:

eum dicentem
sit.

in

Sed

et

si nos, inquit,

aut angelus de coelo euangeli-

20 zauerit uobis praeterquam quod euangelizauimus uobis, anathema

Uides
de se

ergo

quia euangelizauimus

dixit.

Si

enim euangelizaui
Ita et

dixisset,

solo dixisse uideretur.


dicat euangelistas.

Nunc autem
dicit

dicens:
apostolus:

euangelizauimus, plures in-

(Et iterum

Dominus

disposuit his

qui euangelium annuntiant, ut de euangelio uiuant, et non dixit: knie qui euan25 gelium annuntiat. Et iterum, cum ipse esset euangelista, scribit Timotheo: Opus
fac euangelistae.)

Eutr.

d.:

Haec omnia euidenter

euangelistas multos indicant et

non

unum.
Meg,
30
d.:
d.\

Non

dicit de istis, sed

de Siluano et Timotheo.
esse

Eutr.

Primo dicebas solum Paulum


alios confessus es.

euangelistam

nunc

autem etiam
et

Licet ergo, ut uideo, etiam alios disci-

pulos in euangelistarum numero suseipi.

Paulus euangelistae sunt,

dicit

enim Siluanus et Timotheus autem ipse Paulus: Quod euangelizaSi

uimus uobis, uerisimile uidetur


35 sed

reeipi debere,

plures esse euangelistas,

unum

esse euangelium.

2 Unus in unusquisque steht im Cod. ber der Zeile. Ob es vom Schreiber selbst oder von einem Anderen herrhrt, ist schwer zu entscheiden Cocl. praedi carent, aber mit unterstrichenem n 7 nobis statt uobis druckt Caspari irrtmlich. B 23/24 lCor.9: 14 26 2 Tim. 4: 5 33 Cod. qui statt quod; Caspari setzt statt quod euangelizauimus uobis des Folgenden wegen secundum evangelium meum in den Text; allein aus dem quod konnte das unum euangelium gefolgert werden. Eine Abweichung vom Original erlaubt sich Rufin fters. B.
| |

14

Adamantius.

De

la

Rue

808b d.

AiatpmvovOi xa tvayyt'Xn: r tpalvexcu qdXoa.


I

MEr.
\.

xal

aXXa xal aXXa Xeyovoiv,


Iv xovxoi olei

AXXov
ir:

xca

aXXov Xnioxbv
avxlxsivxai.

tvcr/ys/.lZovrcu;

dtagxDW

MEP.
I

Ovx. aXX

J.

Ogiocu o ovXei.
\'va

vo)]xdg streu Xtyeiq rag yga(pag T viXag; t

xci.

tar ovX?]. (cqo.gov.

ovtojc

))

tzexaoig ytvqxai.

MEr.
10

WiXag,

xcu

tnOxsg ytygajtxai ovzcog lytL xal ovev dXXo.


vlog

AJ. ^itysi ovv o Xgiocbg ort' vlog dvfrgoijiov ei/tl' ca&QfDXOv toxi xaxa gL xa) ov &tov; MEr. XoiGTog &ov Igtlv vlog. EYTP. E(f) 2 xa yeygay.y.iva ovrcog r/siv jtoog ovv Igxlv
t

vlog

c d-eov.

tavxuv Xey(ov vlbv dv&gaystov;


LFagaoXtj eygt'/Gaxo

15

MEP. EYTP. MEr. El TP.


Igxi xal

Xeymv vlbv dv&gojjrov.


//

IJagcoX?) voi^xf] Igtlv


NotjTfj. TJ(bg

alG&?/xrj;

ovv
.

tqp?]g

yuXa

stvai xa.

xwv

yocufev; ovxovv vo?jrd

ov

ipiXa

(xal

o oxovgl

Xtjiei

ia(p(ovv 6 vovg 6

ai'TUg EVQLGXtTCU*).
20

MET.
EYTP.

Ta uev
Joxelg

vo?]xd.
[iol

xa de rpiXa. aoxdx(o yvcifiy

(ptgeGd-cu.

MET.

Ojiov xaQaoXf) ixiytygajtxaL. extlva Igxl vor\xd. ra h


Jtegl

xov vlov xov dv&goijtov jtagaoX?/ 25 IxiyijQaxxai; avayvcod-i oxl ovx sjuyeygajixaL jtagaoXrj. (jco&ev ovv trxvvtig oxl vlog freov Igxi: xwv ovo ydg frdxegov ofioXoyrjoeig.) d xaxa yaQ xa ool ogavxa tj rpevGx?]g evglxexai o XgiGxog, oxl fi/j (ov dv&goijtog tavxbv D.eyev vlbv av&gojjtov, ?j vorjxai sIgl JiaGeu al &elaL ygerpoi. tl xal ,>/ IjtLyeygajixaL JtagaoXrj' [lo neu naGa #fo30 7ivsvctoc uoi]xca naou tov cmoGzokov xal Iv vol avxSv rj GvfMpeovla evgiGxexaL [rj voyxal doi naoai al yoacpai], xal ovx rfii] xa ysygafif/tva ipiXa xavx toxi xa aX?]rj xal Gacf7 r
']

dXXa ipiXa. AA. Aeixvveig ovv ort

9
1

Lc. 5: 24

und
<':/.'/.

fter.

29/30] 2 Tim. 3: IG.

t'.'/./.c:

xal

>:

wiss unrichtig,

vgl. in
|

Migne: -Forte eiciendum istud xal, utpote redundans. Ge810b a'/j.ov der nchsten Zeile aXkov xal a).).ov Xqlozov
,

xal u'/lov &cbv

(fa/.oa) Ti/.aoz

5 avTueetvtcn

ABCFH,
j

die br. avTixELxai

18 ov hat schon Wettet,

richtig conj., vgl. Ruf.,


|

<

Ruf.

Dieser hat hier wohl abgekrzt

< alle HSS. xal elq evQLGXEzai 29/30 io cltiogx/.ov in allen HSS.,

Es hat allen Anschein, dass diese Worte nicht echt, sondern eine Randbemerkung sind 31 yQa<pal] mit Recht von Wettst. getilgt. Ton einem Abschreiber aus einer vorangehenden Zeile wiederholt.
<C Ruf.
|

//

Caspari

I c.

7.

Dialog.

15
et diuersa dicunt,

c.

VII.
d.:

Meg.

d.:

Discrepant ipsa euangelia

unde

et falsa

credenda sunt.

Ad.
5

Alium

et

alium Christum annuntiant

et

idcirco

ea discre-

pare dicis?
Meg.
d.\

Ad.

d.\

Non, sed contraria sibi inuicem dicunt. Defini quod uis. Spiritalem dicis esse sensum

scripturis an

purum
quod
10

et historicum,

nee aliud aliquid intrinsecus continentem?

Unum

uis statue, ut ita


d.\

demum
et

possit quaestionis ordo procedere.


est

Meg.

Puras dico

hoc tantum quod scriptum

habere nee
sit?

quiequam
Ad.
Si filius

aliud.

d.:

Quid ergo est quod dicit Christus quia filius hominis hominis est, seeundum te dei filius non erit.
d.\

Meg.
Eutr.

Filius dei est.

d.:

Sed

definisti

quia quae scripta sunt sie debeant intellegi,

15 ut scripta sunt.

Quomodo

ergo est

filius

dei,

qui se ipsum dicit filium

hominis esse?
Meg.
Eutr.
d.: d.:

Parabola usus
Spiritalem.

est,

dicens se esse filium hominis.

Parabola spiritalem intellectum habet, an historicum?

Meg.
20
talis

d.:

Eutr.

d.\

Quomodo
Quaedam

ergo dicis non esse spiritalem scripturam? Spirispiritalia habet,

ergo est et non pura et historica.

Meg.
Eutr.

(L:

quaedam

sie simpliciter dieta.

d.:
d.:

Uideris mihi inconstantis esse sententiae.

Meg.

Ubi scriptum

est esse parabolas, illa spiritalia sunt, cetera

25 uero historica.

Ad.

d.:

Ostendis ergo quia de

filio

hominis scriptum

est

parabola?

Nusquam hoc

scriptum

qui se ipsum filium


cesse est spiritaliter

seeundum te aut mendax inuenitur hominis dicit, cum non sit filius hominis, aut neintellegi scripturas et non ita suseipi, quae scripta
est,

et ideo

30 sunt, sicut scripta sunt.

26 Scriptum

esse parabola mit e

Caspari will scriptum est esse parabolam.

= est B.

ber der Zeile bietet der Cod.;

16

Adainantiu>.

De

la

Rue

SOSd 810 a.

V/7
Li.

ItlSoj

ti tv

ton to tvayytXiov.
l(pt)z

7Vj
Vy

tOTtr 6 YQOfpaq to tvayytXiov tovto o

dvai tv:
t>]

WEF
AJ.
e

XnlOr
u

Avxoq

xvgioq

tygaytv oti tOTavga>\T?] xal dvtOTt]

ourcD
\iEr,
\

ygdqn:

drrboToXoz UavXoq rrgot{rt]xsv.

\.

MEr.
JJ.
10

UaQfjv yag UavXoq tv reo OTavgw&rjvai tov Xqlotov; Avzbg tygaite to tvayytXiov djtXcoq.

Eav ovv tuoj


ylr)j

ort ov jtagt]v.

aXXa xal

f/eza

zavxa

ticoxs

toiv

t/^j kxxlfjUzg,

Xountavog:
XgiTiavoq;
oq ovs ovof/a XgiOTiavov xar?]^lcooai

MET.
l

Ov yag
IL'jz
ti

slui

l.

XniOTiarog.

fftgsiv:

ov yag XgiOTiavbg ovoud^i] aXXc. MagximviTTjq.


vfielq xiqq xa-oXtxTJg Xsysofrs"

MET. Kai
15

ovx sots ovv XgtOTiavol


xaXcoq tXs^ag,
xi

OVTS
s

VLISIJ.

AA.
sl

Ei dvfrgcojTov
tizov ovv

t//v jtgoocovvfilav txsxTfjUt&a.

ia

to xafr* oXov tov xofiov sivai Xeyofis-a.


sl

sv tovtco
tycb
fjt]

(fav'/.ov:

[ov%\

tztTiv ovoua
lii]

av&gcojtov
t

cptgsiv

tixvvui ov i.i6vov Ltioxojiov


lLtooto/.ov.
t'iq

tzbv sivai qigsiv ovo ua, aXXa.


?]

f/slZcov

?]v.

Magxioiv

UavXoq;

MET.
AA.

UavXoq.
"Axovs ovv.
et

tov itvr/voyoToc IlavXov jtgooTaoovtoz' rjxovzal uoi. cftjolv. vjtb tcov XXotjc 6t t tgisq slolv b lv vulv 02 usv yag vficov Xsysr syoo fisv eifit IlavXov, sya) 25 e *AxoZXd), tyo) s Kfjg>. fief/igtorai 6 XgiToq; (f/?j UavXoq tGTavgojxrt] vjisg v ucv. >; siq to ovofia IlavXov sajtTi&tjts; MEr. Ev uoi Liirftgtiq to ovoua' sya) XgiTiavoz Xiyouat. xal yag cbt XsyovTai JScaxQaruxvot tivsc. 30 AA. 'Eycb to JJwxQarovq ovof/a dgvovuai. ovx siojg tU sotiv. EYTP. El dXXrjXotq L-uptgsTS to. ovouaTa. dvdyxt] d ug:oTsgovq
JovXei.
t
t

dgvr/ao&ai.

AJ.
SIC
/

Ovts ola tU sotl ^ojxgaT?]c. agvelTat xal ovtoq Magxiaova; MET. Mcgxicv Ltioxo.Tog uov ?)v. flXXov 'EZ otov Magxlcov ItsXsvttjos. toovtcov sjrtoxojrojv.
t .

1.

2327;

Cor. 1:

1113.

Vielleicht xa&okutol 17 xa&6Xov BC 4 i<nav(>a>(hp u. dvSarrjv d. HSS. In der Einteilung der Rede folgte ich Ruf. Die HSS. haben: Msy. Xey6fi9a 18 tcEonv loxiv CEG eyto] ezi d. HSS., A !* ovx 1-R xth. dtlqor (fioeiv.
|
|

<

vgl."

Ruf.

2527

iu

iamiotoiTE

<

Ruf.

35

;-i

oze

BK

Caspari

I c. 8.

Dialog.

17

c.

VIII. Meg.
d.\

d.\

Ad.

Quis est

Ostendam quia unum est euangelium. qui scripsit istud ipsum quod solum ais

esse euan-

gelium ?
Meg.
5
d.\
d.\

Christus.

Ad,

Et

ipse de se Christus scripsit quia crucifixus est et resur-

rexit a mortuis tertia die?

Meg.
Ad.

d.:

Paulus apostolus hoc addidit.

d.: d.: d.:

Aderat enim Paulus, cum crucifigeretur Christus?


Ipse scripsit euangelium.
Si

Meg.
10

Ad.

ergo ostendero quia non solum non aderat sed et post


eris

haec persequebatur credentes,


Meg.
d.\ d.:

Christianus?

Non sum enim


Quomodo

Christianus?
es,

Adim.
15

Christianus

qui nee

nomen

Christiani habere

dignus habitus es?


Meg.
d.:

Non enim

Christianus diceris, sed Marcionista.

Et uos

catholici dieimini.

Ergo non

estis Christiani.
si

Ad.

d.\

Si hominis uocabulo uteremur, bene diceres;

uero pro eo
licet

quod per omnem mundum sumus,


alieuius

ideirco catholici dieimur, quid in ista

appellatione uidetur esse eulpabile?

Tu mihi

ostende

si

hominis

nomine

censeri:

ego autem ostendam quia non solum episcopi

20 alieuius

appellatione cognominari

non

licet diseipulos,

sed ne apostoli

quidem.
Meg.

Quis maior est apud


d.\

te,

Marcion an Paulus?
Marcione praeenim mihi, inquit, de uobis ab his
et

Paulus.

Ad.

d.\

Audi

ergo, si tibi uidetur, quid Paulus, qui

stantior est, praeeepit.

Perlatum

est

25 qui sunt Chloes quia contentiones sunt in uobis,

alius dicit:
est

Ego sum
obicis,

Pauli, alius:

Ego

Apollo, alius:

Ego Cephae.
si

Diuisus

Christus?

Meg.
et

d.:

Ego

Christianus dicor; sed


et tu

tu mihi

nomen hominis
es.

ego possum de te dicere quia


Ad.
d.\

Socratianus
et

Ego

Socratis

nomen abnuo
nomina
quae uobis
sit

denego.

30

Eutr.

d.:

Si uobis invicem
ipsa,

impingitis, necesse est


obicitis,

utrumque

uestrum haec nomina


Ad.
d.:

abnegare.

Ego

nescio quis

Socrates; neget et ipse ita Marcionem.

35

Marcion episcopus meus fuit. Ex quo defunetus est Marcion, tot episcopi, immo pseudoepiscopi apud uos fuerunt. Cur nullius eorum uocabulo utimini, sed solius Marcionis qui et schisma ab ecclesia primus fecit? 17 quid in ista] Im Cod. steht quod in ista. Dem o ist aber wie es scheint von der Hand des Schreibers ein i bergeschrieben 19 Cod. episcoMeg.
Ad.
d.:
d.:

pali cuius.

Ali in episcopali gehrt zu cuius,

scopi ist dadurch ausgefallen, dass ali mit episcopi falsch

26 Im Cod. fehlt alius Cephae 32 quis] Cod. quid.


|

von episverbunden ward. vor ego Apollo und ego zwischen alius und
i
|

und das zweite

Adamantius.

In

Adamantius.

De
ia

la

Rue
///}

810a
ti\

c.

xtoxoxcov,

xao

vfitv

taoycu yeyovaf

t'i

xmv

v/ila xixXvjfre, aXXa Tt\ tov oyiouc.Torroiov Maoxicorog: El TP. Tov axoCxoXov UavXov alxicofiivov ia tu xivag Iji ovoficxog avxov r\ AxoXXm i) Krjy (ftneoOcu, tixrvxct pq etv ovoaari xixoxov xsxQTJo&cu' ei yctQ fiXXov rm diaq>ioovxi ovo/iaxt jzqojis-

ku

i,

tv)

rjzzovt

MEr.
;lr,i)-.

Eav
uti

1101

Gvyycon/jOtjTt slxslv,

eUoi dxi xai xosig aQyai


freug

xc

aXXoq tofiv o
s

tov rouov

xai tTegog

-freu?

xoi
1"

xai

EYTP.
AA.
.

axb tcjv vfiezsomv yoaapmv eUco qotsqov iiyjh'iT() st toi lg dnyai


i

otl ovrcog Zysi.


.

zgslq (/voeig. xai

b tut'c (pavrjExat

))

sxaxov
(\ti

ioIxtjiq.

h-t^ov oxt rosig cloiv c.oyal. xai

xoxe Xiys o ovXsi.


bvofioxtd-rje. xai o

MEr.
15

Jeixvvco

o rjfUOVQybq

aXXa

Xoi-

Oxoq evavxia tovtov.

AA,
voelv
oe.

Aia
die.

t<j

iag>ooovg xai
oiet

evavxiovfievovg

xovg vofiovq vxo-

xovxo

MET.
IL
lg

Kai

i/a/.cr

aXXov xai aXXov {reov eivai; eavxcp oveig xoxe evavxiovxai ovh avxlxeixai,
vbiici.

cj.Tin avxixsixat

xb evayyiXiov tcj

Igt ir

Tor TifiiovQjbv {rsov /] xoXXoi;

l<p)g tcjv 'lovalcov uvat.

(lovog xai

ME F.
c

Eq, 6 tojv 'iovatmv.

AA. Ovsvbg elxbq (iixqov xaoaeiyfiazog aipatid'ai jegbg xb gvvezmxsoov yevifrai t6 Xsyofisvov. ov xqoxov yvv// xexoxvla Jiaitov, ov xqoxsqov xeXsiav xovxm xQOxofii&i zrjv tqo<t/)v. cXa. yaXaxxo2 r/7 hinzugefgt mit CFH 8 Es fallt auf dass Megethius, der drei aoyal annimmt, nur zwei Gtter aufzahlt, mehr noch, dass er vom guten Gotte gnzlich hweigt, da er doch, wie die folgenden Reden beweisen, die Absicht hatte den Unterschied zwischen dem Gotte des Gesetzes und dem Gotte des N. T. darzulegen. Ruf. hat st. TionjQg: bomts. Deshalb muss man vermuten, dass novrjQbq< Schreibung ya&dg, oder vielmehr, dass zwischen vliov &eog u. xai Worte ausgefallen sind, z. B.: xai r.'/.'/.oz 6 aya&dg eoi. Ebenso folgen r.'/j.o;, aUoq, 6X6QOQ 805a, 8l0d 9 D. gr. HSS.: fjfiex6Qa>v. Mit Recht hat Zahn, Gesch. d. N. T. Kan. [12 S. 421 Anm. 2, vu<cT>'nvjr verbessert 10 ei to. <pva] Pic: et
|

tr<

Wettet, verm.

i)

tq. <{vg.

verdorben.
dchtig.

Die bers, des Ruf.

Aber auch so kann nl. nicht einsehen, warum dieses Beispiel ur/.oov heissen soll und meine, dass die gleichartige Stelle an Ironie ist doch nicht zu denken 839 d uns das richtige Wort bietet. Man lese also: oiShv neixg xoofiixov itaQaelypaxoq aipao&ai, d. h.: Es ist gar nicht unziemlich, ein Beispiel anzufhren, das dem irdischen Leben entlehnt ist 2-t ngoxegov Gale bei Wettst. conj. roizco FH. Schon Wettst. vermutete es. Die and. HSS. u. d. Tinixov. Unntig
ObSkv aneixdg.
Ich

22 Die Stelle ovevg tlxoq xzh. ist zweifellos Puto absurdum non videri fhrt zu der Konjektur: kommen wir nicht aus. Auch fiiXQOV ist mir ver\

Aus gg. xovxo.

Caspari

c.

8.

9.

Dialog.

19

Entr.

(/.:

Cum

Paulus apostolus culpat quosdam quod ex nomine

suo,

uel Apollo,

episcoporum
nominis

uel Cephae appellentur, ostenditur quia non liceat nominibus compellari; dignius namque est eminentioris
inferioris appellatione censeri.

quam

c.

IX.

Meg.

(!.:

Si

mihi concedatur dicere, facillime ostendo quia

tres sunt principatus, et quia alius est legis deus, alius est bonus.

Etiam

de uestris scripturis ostendere possum quia ita se habet.


Eulr.
d.:

Prius ostendatur

si

tres sunt principatus,

id est tres na-

turae, et tunc apparebit uniuscuiusque diuersitas vel opus.


10

Ad.

d.\

Ostende quia

tres sunt principatus,

et

tunc dicito quod uoles.


et Christus aliani

Meg.
illi

d.\

Ostendo quod creator aliam legem dedit


Igitur pro eo

contrariam.
Ad.
d.\

quod diuersas leges

esse suspicaris, propterea

putas etiam alium et alium


15

deum?
sicut

Et ualde! nemo enim unquam sibi contrarius fuit, coutrarium est euangelium legi. Ad. d.\ Creator deus, quem dixisti Iudaeorum esse, unus est
Meg.
d.:

solus,

an sunt
Meg,

alii
d.\

plures?

Unus est, qui legem dedit, deus Iudaeorum. Puto absurdum non uideri si utamur etiam similitudinem Ad. d.\ 20 quandam, ut fiat eorum quae dicimus manifestior intellectus. Mulier, cum genuerit filium, nonne prius lacte eum alit et postmodum, cum adoleuerit, solidioribus cibis? Et non puto quod ex hoc iudicetur ab aliquo contraria
quae prius lacte paruulo ubera propinauit, post exincle 25 iam adulto robustiores praebuit cibos. Nouit et apostolus Paulus secunsibi facere mulier,

profectum singulorum etiam leges hominibus promulgare, cum dicit: Lac uobis potum dedi, non escam nondum enim poteratis, sed nee adhiic quidem
;

dum

potestis;

adhuc enim

estis carnales.

Simili ergo
leges.

modo

etiam Deus seeundum

profectum mentium dedit hominibus


30 aliter dedit legem,

populo

Israel.

Adae quidem tanquam paruulo aliter uero Noae, aliter Abrahae, aliter per Moysen Per euangelium quoque tanquam iam mundi maiorem
| |

B 16 Cod. euuangelium 20 Cod. similitude quandam 24 Casp. rauherem. 25 Cod. robustioris 26 Casp. conj.: promulgari. Unntig. B 31 Cod. euangelia Cod. tanquam iam mundi maiorem profectum, was keinen Sinn giebt. Der hier notwendige Gedanke und das vorangehende seeundum profectum mentium fordern seeundum nach tanquam oder mglicherweise auch statt dieses Wortes, welches aus dem folgenden si tanquam hominem durch Versehen heraufgekommen sein und den Ausfall von seeundum verursacht haben kann (tanquam seeundum iam mundi oder seeundum iam mundi cet. konnte Ruf. doch nicht schreiben. In iam steckt m. E. ein Fehler. B). 2*
|
|

Adamantius.

De

la

Rue

810c 811a,
gcoftaGi

yao xca o aJToroXoj. IJavXoc xara xqoxoxtjv vouo&zoiac roic Xiycov' yaXa vftaq IjroTiGa, ov ocof/a, \xoiq rrnooayeiv ovxi rjvpa&e, aXX ovo eti vvv vv aod-e tri yao Gaoegte ruv error tqo.tov xal o d-sog' xara yao av$?]0iv Toig xtxol
. .

olfc

TQOyst,

xca

fisrixBira

fitiZot

xai

irr/vQOTEQOtc

xeyorjTai

d t:rfrno'>rmig trnitod-tTt]Gsi> ,

aXXa
ict

tco 1-Mrc//

mg

V7]jrioi,
ia.

IIa
fiipoVf

tco

AQaau, ETEQa

McoGEcog xal aXXa


iv

aXXa tco Neos. tov evayyeXiov


[i?j

xara rrnoxo.T^v aQ'/ouEvov tov xogov xal


tu teXelov tco teXeioj rafttevafisvoq.
ue tov Xoyov xotsTo-ai
O^Eog
,

iiEGaZoi'Tog xal teXeiov-

ovv

o^tjq dov-

10 gtcitov

jraoEzofiai

vtbq

ducfOTSQa

Evofio&ETr/GE.

XQOOTartet
.

rag djroEi^Eig oxcaq 6 yag tco 'Aoaaf/

15

avrov tov vlov f/STct Tavra vofto&sTel ia McoGEcog fi?j siv cfoveveiv. aXXa tov QaoavTa dvooxTOviav tovtov dvTiXTeivEG&ai. LteI ovv o avTog ixaiol cpovevEiv xal /j?j cpovevEiv ovo eqeiq eivai xal )]varTicouevovg aXXrjXoig; Osovq ETTP. avtoq xsXevei cpovevsiv xal fiTj cpovevsiv; avTog. xal ov uovov Iv tovtco evoloxerai aXX.a xal Iv
tpovevsiv
, i

xolXolq xoXXaxig, xal eg& ots


fiara
20

fihv

rofio&STSi &vGiag xal oX.oxavTco//?}

avTm
fit}

.-TQOGcpeQEG&ai. xal jraXiv

jcQOgieoeod-ai.

djroxQivctG&co

ovv

ei

aXXog IotIv o xeXevcov GcpdeG&ai tov Ioaax, xal aXXog jtqoGcpoveveiv xal d-volag jrooGcpeoeGd-ai xal
<

TaTTei

firj

jrQOGcpegso&ai.

ETTP.
811

El

ovreo rreoie'yeTai iv
,

tjj ygacpi}.

jtote /jsv ejcitqsjieiv


tl Xeyeig,

{rvlav jTQooxouiZeiv

jtots
[

fi?]

ovXeG&ai,

IviaXXaGGmv tovq vofiovc, ?j avroq Igt iv o d-eog 6 25 coQiGm tva tov Jjfiiovoyov slvai; xal ovxIti tqsiq dgyal aXXa TeGGaoeq. xal ovy iGTaTai vueov to oyfia). C c MET. O T(hv 'iovaiaiv o avToq Igtiv, o ijf/iovoyoc. o h ?jfieTsooq ovx Igtiv error vioc. AA. IJola djroei^ig tov firj eivai tov Xqigtov vlov tov rjfi:30 ovgyov: >JEE. Oxi 6 XqiGtoq dvtTQitpE tcc tov r} uiovQyov. xal uxvvpii
t

Meye&ie; 6 ovo siiv, (cov

oti avdroetpe.

AA.
3-5^

Aeuov
1

oti dvTQ8tf).
2, 3.

Cor. 3:

llf.] Gen. 22.

12f.] Exod. 20: 13, 21: 12.


1
|

2 ole] etie
-

DE
B

breibweisen Mioafjt;
|

u.

7 In 4 ivvaa&e AFH, vvaa&e B Ich folge BCDEH, die MavojJQ ab.

d.

HSS. wechseln die

fast berall d. Buchst.


|

v auslassen

/Exai

TiEQLiyELV
".

on

rieht fr

tceqled. HSS., vgl. Einl. 4 am E. FH, 7iEQir/nv ohne folg. ev A, UEoiE'/Ei d. br., Humfr.: Man knnte auch: ovzatq e/ei vermuten, allein das habetur des Ruf. tceo/etl etcltoIuelv G, schon conj. v. Wettst., d. br. HSS. etcltoetcel

22 El]
1
,

Ruf.: si habetur, et

<

I'/el

2426 wv

My/ut <

Ruf.

Caspari

1 c. 9.

10.

Dialog.

21

Quid ergo inconsequens uidetur, si tanquam hominem a prima natiuitate usque ad senectutem, ita Deus omnem mundum incipientem a prima pueritia, tunc deinde, crescentem ad profectum, uenientem ad mediam (aetatem) et inde iam ad senectutis matuprofectum
alia est legislatio.
5 ritatem

perfectionemque properantem,

et

competentibus legibus dispensauit?

absque testimoniis confirmare,

unamquamque eius aetatem aptis Uerum ne me aestimetis haec ostendo haec scripta esse quomodo unus
lubet Deus Abrahae immolare filium

deus atque idem diuersa praecipiat.

10

suum; postea per Moysen prohibet omnino hominem iugulari, sed et comprehensum in hoc opere puniri iubet. Quia ergo nunc occidi filium iubet, nunc uero occidentem puniri, duos dicimus esse deos sibi contrarius?

Eutr.

d.\

Ipse iubet occidi, et ipse dicit:


ipse.

Non

occides?
et in

Ad.

d.:

Idem

15 multis aliis.

Aut
ficia,

dicat

si

Et non solum in hoc ita inuenitur, sed Interdum enim offerri sibi sacrificia iubet, et iterum non idem ipse est qui utrumque praecepit.

uetat.

Eutr.d.: (Si*) habetur in scripturis ut aliquando iubeat offerri sacri-

aliquando prohibeat, quid dices, Megethi: Idem ipse est deus, qui

immutauit quae prius sanxerat, an duo sunt?

20

X.
d.:

Meg.

d.\

ludaeorum deus unus atque idem

est,

noster autem

non

est illius filius.

Ad.

Quomodo probatur Christum non

esse filium creatoris?


et

Meg.

d.:

Quia Christus legem destruxit creatoris,


Ostende quia legem destruxit.

ostendo hoc

ipsum.
25

Ad.

d.:

mediam] So der Cod. Schwerlich ganz richtig. Sollte tunc 3 crescente deinde crescendo ad profectum oder auch crescentem ad profectum et venientem ad mediam aetatem zu lesen sein? Doch lsst sich crescente ad profectum

zur Not halten.


sein.

Es kann nmlich indem die Welt zum Fortschritt wchst Nur zu mediam muss notwendig aetatem hinzugefgt werden. (Man lese:

crescentem ohne folgendes et.


prohibet die

B)

911

Es scheint,

als seien

entweder vor

hoc prohibet, als Breviloquenz auffassen. (Das letztere ist gewiss das richtige, vgl. den gr. Text. B) 1 1 Dicemus ? Der griech. Text sgeTq 1 7 Gr. ovzajg tceq. xzh. Man knnte daher sie statt si lesen wollen (vgl. d. Anm. zu d. gr. T. B) 18 quid] Cod.

Worte non solum oder vor sed et Worte wie verum non solum oder hoc facit ausgefallen. Doch lsst sich, was der Text bietet,
|

quis

20 noster] So der Cod. mit dem griech. Original. Nach dem folgenden: Quomodo probatur Christum non esse filium creatoris? und dem sed Christus non
1

est illius filius weiter

unten erwartet

man

Christus,

(noster ist richtig.

B)

Adamantiii-.

De

la

Rue

811ad.

HEr. u 9-ebq xfjq yevios oq kvxxaXxai Mcoou kxalvovxi hx yrjq Alyvxxov liymv* tToiuui yivBd-e, xrjv 6<pvv iZooiiiroi, rovc xoi - vxodsefisvoi, tc:~ Qaovq r ra!*: yeuo\r Vficov, Tag it^i'Tov^' xqvoov xal aoyvoov xal to. aXXa .t x ovxe $
i /

'(

xavra axevdyxao&t

xcv

Alyvxxlmv.

o 6s xvgioq yLttov 6 aya,

axoxiXXmv xovq (iad^xaq avxov elq t/jv olxovfiivrjv Xeyei' <if' Ti vxodrjfiara tv zoij xolv vilojv. // f}x t m'joav, u?jze ovo ?jt yc/.xur Iv xalq Cmvaiq viicov. "ide jzcjg z7]Xav ytog Xircvaq, 6 aya&oq zolg txilruv LvavziovzaL 6y uaoi)
-.
t
k

ii

10

EYTP. Tb avxo uol tpalvexai zovzo ujzeo to (poveveiv xal fifj (fovtvttr. xm tu iovca {rvoiag xal fi?j iovat. zavTOV ovv eTt xdi
{

tu Xaudvi-tv doyvoiov xal


c el,

ji?/Qav. xal

//>)

Xafjdveiv.

Cr/zd) rj

tuv TjfiioVQyov rruoTa^avTog


ij/j
t

tco \lnact[i (poveveiv

rbv vlov,

tovto aXXoq

Iot\v o ro uo{rT7/oac
15
\

(povsveiv xal aXXoq o


o

xm Aoaa/i
to.

jiQoTa^ac.

\.

Kl

de eig Iotlv

tvtc.
ei

vo uo{reT?'/ag
l

rjvavxiojfieva,
eivai.

nQ avxoq eoxifiaev ev exeiv,

xal

r\yXv

oxovglv evavxla

xd>q ia tu oxeiv ijvavxtcod-ai Tiva tcov hv


rutiuv

zw

evayyeXico Talg zov

20

XQOxa&Oi, ovo Xsystq eivai {reovg zovg jtQoozdooovzag, fi?) elaq rrcog ovv o avzbg tov vo/jov &eog, eig cov, eine (poveveiv xcu u?) (povsveiv; ei de Izbv avzcp cog decp xazd xalgovg o ovXezai, uXXov de o doxifiaCei yorjOifiov. vofto&eTeiv o avzbg eixvvzai o rrnoOTasag Xaftaveiv ecpoia zrjg oov xal u?] Xa uaveiv. t?]v de aixlav tovtcov eycb eijtelv ovx ly/o, xa 6e xnayfiaxa o\uota xvyyavei.) HTTP. Ti Xt'yeig. Meyi&ie; 6 avxog freog eig eoziv, ?} ovo ev tc
,
{ t

25

ruuro evavTia jtQoOTaooovTeg;

MEr. Ovxoq ulv o avxoq, o de XoiGTog ovx Iotlv avTOv vloq. EYTP. Ei ta to oxeiv evavTiovo&ac zag vofxoO-eoiag Xsyscq
aXXov vlov eivai tov Xqltov. ji/mtt?], Msysd-ie, eeiyt] yag o avxbg to. lia avaxQStpaq, cog xal avTog ofiuXoyrjxag. AA. Kai ei ?)v o jtQoeTtive xeg:dXaiov, eeLxvveTO evbg xal tov
'2

Exod. 12:

11, 3: 22, 11: 2, 12: 35.

7/8]

Mt, 10:

9,

Lc. 9:

3,

10: 4.
}

4 xa vor a/la B,
Ruf. fehlt diese
Eutr.

<

d.

br.

8
zi

AiBCD
Xiysig

hier u. weiter: driktxvytbq

1523

Bei

Rede und gehrt


lat.

M.

zu der vorhergehenden Rede des


lsst

Ob

der gr. oder der

Text Original

ist,

sich nicht mit Gewissheit

bestimmen.

Es kann sehr gut sein, dass Ruf. wie fters (s. Einl. 11) gekrzt hat. Befremdend jedoch ist der Schluss z//v 6h aixlav iya) elntlv ovy. e/co. Als der AFH Verfasser S. 810 c u. 811 d f schrieb, wusste er es ja ganz gut 19 ovv 26 6 avxq TtooGxdaaovxeg Worte des Ad. 24 Bei Humfridus sind o avxoq d-eov giebt m. E. keinen guten Sinn. ixiv A 27 vofio&elaq Migne 30 xal ei fjv

<

Tch vermute, dass nach xe<pkaiov das

Wort evavxlov

ausgefallen

ist,

vgl. Ruf.; ivav-

xlov hier

u. in

der folg.
bleibt

Z.

in sich selbst streitig; tcixvvexo

eeixvvexo av,

Aber der Satz

dennoch unklar.

Caspari

c.

10.

Dialog.

23

Meg.

d.:

Deus qui praedicatur


dicens:

in

Genesi praecepit Moysi exeunti


vestri praecincti

de Aegypto,
calceati,
et

Parati estotef
in

lumbi

sint

et

pedes

uirgae sint
atque

argenium
5 noster,

manibus et perae super dorsum, et aurum uel omnia Aegyptiorum auferte monilia. Dominus autem
est,

qui bonae naturae

mittens discipulos suos in orbem terrauestris


sit,

rum,
u'trifn,

clicit:

Neque calciamentum in pedibus


duas
ille,

neque pera, neque


uestris.

neque
aperte
d.:

tanicas

habeatis,
est,

neque aes in zonis

Uides

quam
10

qui bonus

illius

legibus obuersatur.
et illud: occidere et

non occidere, et ofierre hostias et non offerre, et accipere pecuniam et peram Hoc ergo requiro, cum Creator praeceperit Abrahae et non accipere.
Eutr.

Idem mihi uidetur hoc quod

occidere filium,

si

alius

est in lege qui occidi prohibuit,

et alius qui

15

Quid dicis, Megethi? Unus Abrahae filium iugulari praecepit. an duo? Meg. d.\ Hie quidem unus atque idem est, sed Christus non
illius filius.

est

est

Eutr.
rius
dicis

d.\

Si pro eo, filium

quod uidetur leges


Christum, ineptum
ipse

contrarias pro mulgare, alteest

esse

hoc,

Megethi.
sicut

Claruit

etenim
Ad.

quomodo idem
d.\

leges

proprias

destruxit,

etiam

tu

20 confessus es

Etiam

si

esset contrarium

Caput istud quod protulit legis

euangeliorum praeeepto, unus tarnen esse deus posset ostendi.

Uerum

Von

dein in et perae super dorsum- Ausgesagten findet sich in Exod. 12: 11

keine Spur.

Es

ist

wohl aus Exod.

12: 34:
et

aus

et

ligaverunt in vestimentis suis


betrifft,

Et sumpsit populus conspersam farinam imposuerunt super humeros suos, und, was

stammt 12 prohibuit] Cod. praecepit 13 praecepit] Cod. prohibuit 21 Cod. legem. Man knnte auch ex lege lesen oder legem euangeliorum praeeepto fr eine Glosse ansehen. Fr das letztere Hesse sich anfhren, dass der gr. Text bloss: aal et i\v t> 7iqo8Zelve xeepa.Xatov hat. (Eine Glosse kann legem euangeliorum praeeepto nicht sein. R) Der Acc. legem scheint durch protulit hervorgerufen zu sein 22 Cod. euuanperae

aus Matth. 10: 10, Luc. 9:3, 10: 4 geflossen.


10,

Auch

virgae

dem
|

N.

T.,

Matth. 10:

Luc. 9: 3
|

sit]

Cod. sint

geliorum.

Doch

ist

das erste u unterstrichen

(unius tarnen esse dei?


J

B).

24
e

Adauiantius.

De

la

Rue

81 ld 812b.

gvtoc

9-sov'
v.

o/tax; f dtixvviti

///}

ttvai evavTiov

ol

uev
t

yag

a<p

'legovoaXijfi

tovto aXXa diacpogag vnb XgiTOv jze(Mi6 uevoi


t

^(//V' evcr/yelloa&cu djrtOTeXXovTo' ol de et- AiyvjiTov jtoXepLco tdiJXOVTO vrro TCOV Idicov [Xctp yaQ naig oiKsrt]g BGxaL roig ccek5 (poig

avTOv,

yyjlv

r/

ygacpt]

ntgl rwv vioov tou Neos,

^/.u,

Xctp,
tdei

lacpiff;

KttU 7ialg oiy.8T)]g sorat reo atkyco avTov]

olxeTCOV.

OVV TOVg
ovtco

oixixaq zovg tov jroXifiov algrja^evovg vjto JcoXefiov dvaXco&ijvai'


xal to evayyeXiov de ole Tovg xaxovg aftvvefrcu xal (poveveiv.

yag Xiyei ort' f'jc,ti o xvgiog tov xaxov dovXov ev ?]{iega j] ov 10 yivcooxei xal ev coga. ?) ov jtgoodoxa, xal ixorofi?jec avxbv * xal d-?joei to fiegog avTov fiSTa tcov djilTcov. eTl tolvvv lxcuov Tovg jioXepLOvvTag ddlxa>g dvTLJtoXefieloiraL ixaicoc,. ovtco tolvvv ixaiov Tovg elgrjvr]v evayyeXioafievovg dixa ojiXcov evayyeXla&aL. aXXcog de xal Hotag 6 Jigo(p?]T7]g eXeyev' cog cogaloi ol 812 jtoec tcov evayyeXi^ofLevcov elgrjvrjv. ?)v de xal jtagd tco
|

Jtgoq)?jT}]

eoxifiafLevog

xaigbg jtOTe xa ojtXa ovyxojtrjvat

edei,

ex 2lcqv e^eXevoeTai vbfiog, xal Xoyog xvglov eS, 'legovoaX/jii xal xQivel dva fieov e&vcov xal eXey^eL Xabv
(ptjavTog'

jtoXvv, xal ovyxoxpovt Tag fiayaigag avTcav eig dgoTga xal 20 Tag Civvag avTcbv eig dgejtava, xal ov firj XrjipeTai e&vog ejt ed-vog ftdyaLgav, xal ov [irj fid&woiv eTi jtoXefielv.

EYTP.
c

Avti] ovx eTLV evavTicoLg onoTe

eder/-r]

xal o XgiOTog

Tovg xaxovg dcivvo/uevog, Xeycov iyoToyielo&ai tov dovXov tov xaxov. MET. O jtgorprjT?]g tov &eov ttjq yeveoecog. jtoXefiov ovOTavTog b 25 Jtgbg tov Xabv, dvaag ejtl Trjv xogvcprjv tov ogovg, et-eTeive Tag X&Qag avTov jtgbc tov freov. Iva JtoXXovg toj JioXe[iq> aveXr\' o de xvgiog r/uev. dyafrbg lov, e^eTeive Tag yelgctg avTov ovyl tov dveXelv
Tovg dv&gcoJiovg aXXa tov omaL.
30
xi

ovv bfioiov; o

ftev

dia

Trjg

exTaoecog tcv yeLgmv dvaigel, o de ocpCet.

AA.
1721]

\\vayxalov av

elr\

dxgicog Tag exTaoeig dfirpoTegczv doxiLc. 12: 46.

4 5] Gen. 9: 25.
Jes. 2: 3. 4.

6] Oen. 9: 2G. 911] 24ff.] Exod. 17:


8fi".

14/15] Jes. 52:

7.

46 Xau avzov ist zweifellos eine d. br. rf/) den Text verirrt hat; olxexwv gehrt zu llcov. Dass Ruf. diese Worte nicht gekannt hat, ist offenbar. Er fand in den Worten des Ad. eine Anspielung auf die Herrschaft Josephs, was jedoch unmglich gewesen wre, wenn in seinem Exemplare Xfx ya.Q xxh. gestanden htte. In spterer Zeit schrieb ein Leser beide Citate Gen. 9: 25 u. 26 in margine 6 Vielleicht muss auch tovg w. e. seh., FHD in mg. G in mg. Pic. gestrichen werden 11 anioxwv B 2 oixhag Humfr. anivzojv d. br. u. d. Ausgg. Das richtige vermutete schon Wettstein
1 d/iwq de

BCDEF,

dfiatg

Randbemerkung, die

sich in

15

d.

<C

HSS. u. Ausgg. i/v de nao zip noorpr/Zfl xal 16 onze^ 27 aytog d. HSS. 30 ixz. zibv yeiyGav ayup.^.
\
|

24

vor nQO<pr(zr^g

Caspari

I c.

l. 11.

Dialog.

25

docebo nunc non esse hoc contrarium, sed diuersum. Non enim statim, quod diuersum est aliud ab alio, continuo etiam contrarium dicitur. Isti ergo, qui ab Hierusalem mittebantur a Christo, pacem mittebantur
annuntiare
5 [et] praelio

per populos;

illi

autem,

qui ex Aegypto proficiscebantur,

ab

his,

qui parentibus suis quondain fainuli fuerant, urgue-

bantur.

Iustum ergo erat ut, quoniam beneficiorum ingrati insurrexesalutem


et

runt

aduersus eos qui


et
uita.

quondam

contulerant,

et

facultatibus

10

euangelium continet ultiones in ingratos Denique ita dicit quia: Ueniet dominus serui et poenam mortis intentat. illius in die, qua nescit, et hora, qua non sperat, et diuidit eum ac partem
nudarentur
eins

Nam

cum

infidelibus ponit.

Nihil ergo uidetur indignum eos, qui bellum


belli legibus depraedatos.

intulerant iniuste,

tanquam hostes

contrario

uero consequens erat ut hi, qui

pacem mundo annuntiare mittebantur,


mitterentur.

absque armis
15 etiam

et

instrumentis aliquibus bellicis

Denique

Esaias propheta ante

multum tempus

futura haec pronuntiabat,

pacem! Sed tempus designat idem propheta futurum quando usus cessaret armorum, dicens: De Sion Et iudicabit in medio gentium exiet lex et uerbum domini ex Hierusalem.
dicens:
speciosi pedes euangelizantium

Quam

20

populum multum, et confringent gladios suos in aratra et suas in falces, et non assumet gens aduersum gentem gladium nee
et

arguet

lanceas
discent

idtra bellicare.

Eidr.
in malos.
c.

d.:

Hoc non
Meg.
esset
d.
:

est contrarium, ubi ostenditur et Christus ulcisci

XI.
illi

Propheta dei

illius,

qui refertur in lege,

cum bellum

25

populo

illatum,

ascendit

super uerticem montis et extendit

manus suas ad deum ut quamplurimi hostium prosternerentur in bello. Dominus autem noster, qui bonus est, extendit manus suas, non ut inQuid ergo simile est, ubi alius exterimeret homines, sed ut saluaret. tendit manus suas ad interitum, alius ad salutem?
30

Ad.

d.\

Conueniens uidetur diligenter extensionem

manuum

utrius-

2 Cod. ab aliquo 5 Cod. qui et praelio. Qui ist durch Einfluss des vorangehenden qui: qui ex Aegypto proficiscebantur, und vielleicht auch des folgenden: ab his qui irrtmlich in den Text gekommen (1. [et] B) 6 insurrexerunt] Es ist nicht ganz sicher, ob der Cod. insurrexerunt oder insurrexerant hat 10/11 Man erwartet dividet und ponet f. r/oro/birjoei, 9fj0i. Doch stehen auch im Cod. aur. beide Verba im Praesens, whrend der Cod. Veron. wenigstens ponit hat. Mglich brigens, dass das i in beiden nur auf der bekannten populren fehlerhaften Aussprache beruht 16 Die 15 Man erwartet pronuntiavit oder pronuntiaverat dicens stehen am Rande. Im Texte steht ; als Zeichen, Worte Quam speciosi
|

dass etwas ausgelassen

ist

24 In

C.'s

Ausg. bello.

Wohl

ein Druckfehler.

28 Cod. extendet.

Adamantras.

De
fiep

la

Rue

S12b e.

Miocik
ei

y.c

zov Xqitov, xcu kav

Ofiotai,
/]

ev ap fyoi,

dl

(frovq
[ikv

Ivcanim xQoq aXXrjXovg, xodeixrdov. xcu Mcooecoz yag ex"....".v xitop t<~> fem scaos, tovq h vxepapff. xcu t Xqitov ovTeog kxobjep. ei uhv ovv yti'jtji' tov Xqitov xainaq eocooe. xitovq re xai axixcu tpovelq xcu uoiyovz. oxeZq tl /.eyeiv ei h oi xizevavreg
/]
_

avrq)
ti

'nh c:r.
t

ol

axiTfjapreq
fiexa
t/]v
r\

avrcp
i-xzaoir

axmXopro,

cjg

AfiaXex,

cIcj-tiov:

xai xcu

ydn
<>

tcjv '/slqcdv
,

zov
xcu

Xqitov
10 teo.zxofi

t<~jv

oxUstojp

vaoq xcu

xoXiq xaze<fzQa<p7]
ij

Xaoq xcu axc&Xsro. opoia zoiwv ezlv sxzaoiq tcop Mcooecoz yevo/ievrj' XeiQwv afignreQcop j xQotvxcoiq tov Xqitov a/ig>co yaQ tovq uhv xiTOvq eocooav. tovz h xiTOVq axcoXeap.
o
/)

MET.
d

Ovx iOTir loov ovh ouoiov.


Aoxelq uoi
eiZ
ut]

El TP.

poelp

zc\

Xeyofiepa'

totc yan oxei iaX-

CTTeiV. OXOTCtP

TOVZ XVTOVq

00J7J.

o h ezsQog tovz txxtxovq.

AfupoTBQOt h evQixovTM to avTo xQazTOPTEg' xixtop. '/.'eye ei tl ereQOP t%tig.

ovh' ovv to cvtl-

MEE.
c'yet'

ev tco po/icp xvQioq Xeyei'


<>

ayaxfjeiq top ayaxcdpza

oe. xcu [iirjetg

ajaxaTe

e xvQioq /]ucov. ayad-bq cov. top ey&nov aov' tovg ex&QOvq vueov xcu evyeo&s vjihg tcov

icoxoptcop
-iJ.

v/ig.
ei

El uhv yc.o er uopca zco evayyeXicp exeiTO, xctXcoq eXegaq'

e 25

top ovv Qe/iofiePOP zov eyd-gov aov. ovx edoecc cvtov axoXe&ai' apaag axocoeig cvtco zov jovv avzov. xcu xaXip qdcxec eav L7jq tov ovov tov eyd-Qov oov ev ti] oco TreoovTc. ov u/j avnxaQeX&yg o.vt6v %a>g exaQag youcooijg zov ovov. aXX'
xcu

er tco voficp evoioxo/iep uzaXfievov'

eav

lflg,

fprfli,

ovp

ye

xcu 0Ti o Xaoq exfjX&ep ave/.elv Mcaoea xcu exexlaev


Lev. 19: IS,

7)

o^a
4.

1^ 19
Deut. 22:
2
1.

Mt

5: 43.

26 2 7

Exod

23:

5.

20 21]
28]
in

Mt
16:

5: 44.

23 25]

Exod. 23:

Num.
F

4143.
t

rait drei Punkten unter xcu 4 r vor C 11 yevouevtj 9 xcu vor 6 vadq w. e. seh.. Migne, ytvoidvn d. HSS. 13 ovSk BCDC4H. ovze d. br. 15 mazavQ X^-B 2 2 FH Pic. Humfr.. noXXovg d. br. Schon Wettet vermutete ixiaxovq. 25 avqa; D : Per. Der d. H v " een& Pic. r$ag H in mg. Verf. des Dial. kann diese Form gebraucht haben, wie e/.ein-a statt e'/unov, LXX d. br. u. d. Ausgg. anoovQktpaq 2 7 aitoyofia)oyq? 2S 6 vor Xabq ABCDFH.

am

Exriov

AEFH.
|

xai

aat.

FH.

xzaaiq

<

01

vor uiotevo. <C

<

<

Caspari

c.

11. 12.

Dialog.

27

sit.

que perspicere, Moysi et Christi, et uidere si similis an dissinrilis sibi Moyses manibus extensis populum credentem Deo saluauit, hostes
Christus ergo,
si

uero eins et aduersarios interemit.


suis

extensis

manibus
a Christo

omnes saluos
nisi

fecisset,

credentes et
vero,

non credentes, pios


certuni sit

et impios,

5 uidebaris aliquid dicere.

Nunc

cum

neminem

saluari,

qui

ei

crediderit,
ille

infideles

autem

et

incredulos deperire,

similiter

ut perit

et

tunc Amalech,

quid hie uidetur contrarium?

Denique posteaquam Christus manus extendit in Hierusalem, populus ille, qui ei non credidit, una cum templo ipso et urbe prostratus est,
10
et,

si

quis forte superfuit, extorris patria et captiuus abduetus


est extensio

est.

Ita

similis

manuum

utriusque per omnia,

quia et forma fuit

hoc, quod prius adumbrabat Moyses,


impleuit.

eorum quae postmodum Christus

15

Uterque etenim in extensione manuum et salutem credentibus et interitum non credentibus praestitit. Meg. d.\ Quid in hoc est aequale uel simile? Eutr. d.\ Uideris mihi non intellegere quae dieuntur, aut, quod magis est, quid respondeas non habere. Tunc etenim diuersum aut contrarium uideretur,
tibus
contulisset.
si

unus salutem credentibus, alius etiam non credenNunc uero, cum uterque idem ostendatur operatus,
iudicari.

20 in

nullo

potest

contrarius

Si quid igitur aliud habes, pro-

sequere.

25

XII. Meg. d.\ In lege deus dicit: Diliges diligentem te, et odio liabebis inimicum tuiim. Noster autem bonus dominus dicit: Diligite inimicos uestros, et orate pro eis qui perseeuntur uos. Ad. d.\ Siquidem in solo euangelio hoc esset praeeeptum, dicere fortassis aliquid uideretur. Quid? quod et in lege hoc idem scriptum inuenimus, cum dicit: Si uideris, inquit, inimici tut bouem errantem, non permiites eum perire, sed reuocabis eum et reddes ei bouem suum. Et
c.

iterum
30

dicit:

Si uideris asinum inimici tui in uia


alleues

cecidisse,

non

pertransies

eum, usque quo

asinum et oneres. Sed et populus insurrexit super Moysen et obumbrauit eum gloria domini. Iustum utique erat eos qui insurrexerant uelut inimicos atque insidiatores interimi. Sed
eo
1

cum

Im folgenden

finden wir wiederholt Moyses u. Moysen, weiter unten

c.

22 dagegen, wie hier Moysi, als lautete der Nora. Moysus.


10: 7 Vulg.
|

Vgl. Ex. 8: 13,


|

Lew
duos

Hier lag Moysi


|

um

so nher, als Christi folgt


i

6 Cod incre|

Cod. Doeperire

dicere
reris

videretur]

20 Cod. iudicare, aber mit in

korrigiertem e

So der Cod.

Man

erwartet dici

oder videri possis.

Doch kann der Sinn

videretur oder dicere videvon dicere videretur zur Not


|

25/26

der sein: so knnte es vielleicht etwas zu sagen scheinen


bietet der Cod.

tributum, verschrieben aus scribtum.

26 (Statt scriptum Auch S30d, 831c hat


|

Ruf. disGva/.f.iivov mit scriptum bersetzt.

bonum.

Bj

28 Cod. permittas

bouem] Cod.

29 Cod.

pertransiens, mit unterstrichenem n.

Adainant
v

De

la

Rue

^12e S13c.

odop tocz

t.xe/.iruvTag tyirncjv ixrjv aPiZtQetofhu, xal


/]

1"

ihjacou. xal IfiaXXep oXXvG&ai 6 Xaiq, t^v tyttgc.v. tde/jirf] toc B-eov v.xeg xcov xaQaxifjnpaq r avxov, Ixt ii" Aauc'jr. axaPTijoif reo 0X0 IrnevT ii. Xamp u r x sl Q* 6(,i T " xvqsIov axovoaq *Aclqwp axfjircrjoi xal exbxaotv votq. aXXa xai Jaci iorxouevoz uxb toc JSaovX xal avt/.eiv acTov. ovx dvel/.ev aXXa vovpapxlop tcy/]r w zoxov vxtQ ccvtoc rroteiTtu' aXX ocv ye xal IeQSfiiag, Xtj&etq vx* eyncov ovx turfjOtxcix/,0 r aXXa Tocvavxiov xal avxbg tjiyexo ei. icocxov, oxsq i:vt(~jv. Xtyei de ev xcu '/oaiuictTi toc evayyeXiov' dvcrycogelxe ax tuov. ol egyaZouevoi x//v dvouiav. OQag oti ocvadei xb
t

xaxa
Mi
>

tfifiSPOP

ti

ur

.'

'

UO
.VA7'.

TOJ

PO(lCf>.

Ep tui

ocvddei;

15

ETTP. IIcj- ocx edn ta avxa; a xqo&vsipsp 6 XQioxbg yeveod-ai. tavta tv tm rouco yeyovev. ly-nocz dyajtv XQOCexage, xal 6 vofiog
XQOoxaEP, aXX ocde ueygt oog r\ ovov xaQOQaP xe/.ecet. xmg de xc o XgiOTOz ov uiGtjgsi tocz ta g>avXa xgaaooptag mg eygocz. Xsymp' dr a\[wqsIx e djr" euoc; xocxo ocx Iotlv ajaxrjg ru a.-iQjoaofrcu xovz eyjrgocz. MEr. XQoeprjXTjg toc {reoc ttjg yeveoecoz. Iva xoXs/udp x/.eiovag dvu.rr BOXTjGt tov t'i'/uov xoc u?) dcoai uryoi GvpxeliQ dvcuocov tocz
syihjocz
u/]

aucveoircu

b u/j l.Tictxco LtI xco

xoleuovpxag jiooz tov Xaop' o de xvQiog, dya-og chv. Xiyei' 6 fjXiog jianoQyioucj cucov. AA Ilegl toc tocj adlxcag xoXsftop xaxa tonoTcov GvGxrjGapdpovg [otffOK] ucaicog apaiQSiGd-m axoidsixxcu, eS top xal o XoiOTog Tor yac/.cjz dvaToaq'cVTCi xsXsvsi Xrj&rjpat elg xb gx.otoz to $cqxtgov. oxov oxXavftpog xal o QVjfiog xcbv oopxcpp. tvtxev 61 xoc' o rjXiog u exivexco Lxl toj rcagogyioucZ vucv. xocxo tixrcxai oc uopop i EPXoXrjg tv toj vouco. aXXit d Igyoc yeyovoz. mg fEjQaxxai oti xaQWQyuoap tov Mcogtjp kv tolg SQyoig acTcov aeXcpf} avxov, GcuFjpac de x/)i' Mcoiav /.ejrga Aoqwp xal Maoia rcenirceoelv ta tov xanooyiouov' o de MmGrjg rtaga xoc Aagojv alx?/IxeTecoe tov ocx dveueive xov rjXiop cocu. d/./.a. xocvavTiov Ireiz &ebv fa&ijpcu t/)v aeXg^p acToc. ga to'lvcv oti xc ev tco vouco
/)

/)

i 5
7: 23,
8: 12,

Nnm.

16: 46.

Lc. 13: 27.


13: 42. 50,

6"

2022
q

Jos. 10:

Sam. 26: lff. 1214.

8"

Jer. 3S: 6 ff., IS, 20.

22 23

Epk

4: 26.

10 11 Mt. 26 27; Mt.


12: lff.

22: 13,

24: 51. 25: 30.

2S; Eph. 4: 26.


c.lzo

30 Sl] Num.
1
j

5 xal

xovoaq FH.
i.

ax.

25 ooiny steht

all.

HSS., gehrt aber nicht hierher.


Ruf.
nsjatus-.

olov zui: fatiX&rtaq

AB 18 v)z <. Es scheint aus 812 e vcuoeT&ai hinzugefgt zu sein 26 xeXevetg A


|

14 z ahn' zd

FH
~/

v de
1

A^

12 ahtf&elg

<

d.

H.^S.

Caspari

c.

12. 13.

Dialog.

29

cum

coelitus

quoque

ultio processisset in

populnm, Moyses, oblitus

ini-

micitiarum,

deum pro

inimicis et insidiatoribus supplicabat,


,

dicens ad

tuam turibidum. Quo Sed et Dauid, cum fugaretur a Sule et inuenisset locum interficiendi eum, non interemit, sed e contrario orabat pro ipso. Hieremias quoque, ab inimicis demersus in lacum, malorum memoriam non reseruat, sed e contrario etiam ipse orat pro ipsis. Et rursus in euangelio inuenimus scriptum, domino Christo
audito

Aaron: Occurre exterminatori

assumens in

manum

Aaron

occurrit et cessauit uastatio.

dicente: Discedite a me, operarii iniquitatis, (in tenebras exteriores! ibi erit

10 flatus

et

Stridor dentium, et
legi.

quamplurima

bis similia).

Uides ergo quia

consonat euangelium
Meg.
d.:

In quo consonat?

FAitr. d.:
fieri,

Ergo non consonat, cum eadem


uetat
in
et

ipsa,

quae Christus iubet


diligi;

haec facta inueniuntur in lege? Inimicos praecepit


ultionem

etiam

15 lex

despici iubeat.

Sed

tantum ut nee bouem quidem uel iumentum Christus, quomodo non uidetur odisse eos qui
habere,

male agunt,
qnitatis !

et inimicos

cum

dicit:

Discedite

me

operarii ini-

Hoc

diligentis

non

est abicere a se (et extrudere) inimicos (in

tenebras exteriores).
20
c.

XIII. Meg.

d.\

Propheta dei
suos.

illius,

qui refertur in lege, pro

eo,

ut plures interirent in bello, solem stare fecit ne oecumberet usque quo


ille

trueidaret inimicos

Dominus autem, qui bonus

est,

dicit:

Sol

non
Ad.

oeeidat super iraeundiam, uestram.


d.:

quidem, qui bellum iniuste inferunt, rectum esse 25 consequens ut excipiant ea quae belli lege referuntur, ostendimus, unde et Christum doeuimus iubere inimicos in tenebras exteriores detrudi, ubi
his

De

Pro eo uero quod dictum est: Sol non oeeidat super iraeundiam uestram, ostendam in lege non solum praeeepto, sed re atque opere expletum. Scriptum est enim de his qui contu30 meliam irrogauerant in Moysen, id est de Aaron et Maria, sorore sua, quod leprae ultio data fuisset in Mariam pro eo quod exaeerbauerant et laeserant fratrem. Moyses uero, (rogatus*) ab Aarone, non exspeetavit ut oecumberet sol, sed ante solis occasum prostrauit se deo et rogauit ut reeiperet sanitatem. Uides ergo quia et in lege haec fiebant, ut ne
erit

fletus et Stridor

dentium.

Druckfehler.

6 Cod. dimersus 13 Cod. ipse 18 Hoc] (In Casp.'s Ausg. hos, wohl ein B) 25 Cod. excipient mit a ber dem zweiten e 29 Opere steht im Cod. ber der Zeile 31 Cod. exaicerbauerant.
| [

Adamantius.

Do

la

Rue

S13c 814 a.
aXXc.

zouzvza
ftfjv
.

xa>q ;u
o xgog)T}TT}<;
g

kxidvy 6 ijltoq kx) tcj xaooQyifim.


u
/)

xw
r(

xfjovoet ava<pavov'

mv
x\
t

xXrjolov avrov p thij xaolaiq iumv.


i-r

jvt

zoiwv

xa\

rouro xcl

ti-

(iVTjOixaxelzt iXCXmi G&ctyyeXim vat zb' 6 fjXioq ////


Jt6Q)

m xaQOQyifiw

vucav.

ME1\
>i"

Ovl ytynarrnu rovzo tr reo V 6 fiep


vi
<:)./.<:

tov

///,

kxtveiv

El TP.
xcu
.T,

avx al-Xcov Xtyeig; BovXei uuvor ffiXorsixelv dixcog, Meytthe'


lia
'//]

tvQtjzcu xcu

yeyevTjuepov

li'

t(~j

voucp'

zb yao xaoayyelXat
ecozer. 6

vop XQoq>r}zrjv

(wrjoixaxelv ov oxei ooi axQieOzSQOV dvat; 6 fihv


fiig
i

ovv Xqiotoj xav


61 XQoqprJTTjq ovo'

i]iitnc.g

xood-suiav

zw xaQOQyiOum
aX)! dvzlixog.

iprjixaxelv xQoerage.
et.

MEr.
\.

Qg

(paiverai, ov dr/ciGT/^

Ovx EvxQOxiog avziixoq oov


xolg n^v^ybooig
pj

otii\
xcu.

aXX'

/)

dXrjfreuc avzt]

LiVTidr/.iir
-<>.

jzt'cfvxe.

yao d/jTT^rog xcu d&d(rsov ovoa.


ei

v.-TLCjyet

alrjfrsia,

Xdozrjfia tov

aya&ov

El

TP.

Ol rraoorre^ axooarcu

Xsyszcoav
cov

xaoa zb ixcuov

ovXouai XotGTiavog yevedd-m * * * * ardyx/j ovv * * * * to xqsIzzov fie cuo/jOaOtrac.


'E)//j]r

axE<pr)va(ir}V xat yao

avzbg

MEE.
ETTP.

Acl^co otl rjvavrimzai zb evayysXiov

zw

voucp.

To rjvavrico&cu ovx ij?/ ovo xreovg eixwoi' xcu yao muoXoyrjzai vxo ov <>zi eiz r\v o Xiycov (povsvov, xat ///} (povsvo

MET.
~>

Ex zovzov eixwzat
El
die.

///}

cor

ayad-bg 6

d/jUiovoybg ort

cl'r.l'TlOVTCU.

AA.
u/j

to tacpoQOvq vouovq avrov zedsixipai Xeyeiq avzbv

itvcu

c'.yc.fioi'.

axove

[iog cSv]

ort xcu o

Xgizbg oviv iaXXazzsi


i/stcc

ccvtov.

aXX
t/~j

tocog zc>v Tjuiovoyov xcu c.vrbz idcfooa vouod-ezel' Xtyei

SU

yao-

ayaxzt zovg iyjroov- vucjv.


xizscog'

ex&QOlg

zavza Xeysi zou xogeveofra elg rb oxbzog zb Isojzbqov


xcu
\

2 B] Zach. 7: 19.

28; Mt. 5: 44. Lc. 6: 27.

29; Mt. 8:

12.

22: 13, 25: 30.

2 u^r AFH. dneog] itwq AB^E fiebani 4 o fjXwg ABFH. 6 <C d. br. 11 6 f 6 TCQXMp. S yi/.nrixeTr B Loramatsch. wohl aus Versehen 19 Das unbeaiugte Verlangen des Eutr., Christ zu werden, passt hier nicht; es kommt viel zu frh und hat seine richtige Stelle erst 833 e. Eutr. sollte sagen, dass er unparteiisch sein will, sagt aber hier gerade das Gegenteil. Statt vdyxr ovv erwartet man nach dem vorangehenden: r. yr.o. Es kommt mir wahrscheinlicher vor, dass ovp richtig ist und dass nach yeveod-ai und ovv vom Absehr. Worte ausgelassen worden sind. Vgl. Ruf. 19 aiQJjaaa&ai ABC w. e. seh.. H. al^aeo^ai d. br. 22 (povevaeig B 25 zefrrjxevai B 26 Xooq <>v <; FH Pic. ovv ">>: utv C, ovv A. mit Punkten unter den Buchst. 27 i'aojg A in m?. taog vjv CDE, fffog wv F Pic. l'aog d. br. u. d. Ausgg. vgl. Ruf. 1 iyivezo FE. iyivszo d. br.. Ruf.
|
]

uev

d. br.

Caspari

c.

13.

14.

Dialog.

31

occideret sol super iracundiaru fratris.

Sed

et

propheta manifestissime
quia, sicut in euan-

denuntiat, dicens: Nolite retinere iracundiam uestraw unusquisque aduersus

proxim/um suum in cordibus


geliis, ita
5

uestris.

Unde apparet

etiam in lege praeceptum ut sol non occidat super iracundiam

uestram.

Meg.

d.:

Non

est

scriptum in lege
alio dicis?

ut non occidat sol super ira-

cundiam.
Eutr.

Quid aliud pro


d.\

Contendere uis tantummodo inique, Megethi.


Nolitt

Nam
,

et

uerbo
tibi

et

opere praeceptum hoc inuenitur in lege. propheta:


retinere

10 praecepit

iracundiam

in

Etenim hoc, quod cordibus uestris non

uidetur multo cautius dictum?

Nam

Christus uel unius diei spatium

concedit irato, propheta uero, nihil omnino temporis indulgens, absolute

iracundiam prohibet retin eri.


Meg.
1

d.\
:

Ut

uideo,

non

es

iudex sed aduersarius.


sed ueritas aduersatur.

Ad.

d.

Non

Eutropius

tibi,

Est enim natura

eius falsa
talis
est,

dicentibus aduersari.

Uinci etenim non potest, quia immoraliquid iniustum


(si

ex bono et immortali deo progenita.


d.\

Eutr.

Dicant quae praesentes sunt auditores

si

pronuntiaui.

Nam

ego,

cum

gentilis

sim,

Christianus uelim esse

20 mihi patuerit ueritas*), et ideo

me

necesse est (discutere diligentius quae

dicuntur*). ut sequar id
c.

quod melius deprehendero.


legi euangelium.
si

XIY.
d.:

Meg.

d.:

Ostendo quia aduersatur

Eutr.
deos,
25

Sed non continuo,

aduersatur, etiam duos esse ostendit


esse

quia etiam tu confessus es


occidi.

unum
esse

deum

qui iussit occidi et

non

Meg.
contrarius

d.\

Ex hoc

ostenditur

non

bonus creator deus, quia


dicis
facit,

sibi

est.

Ad.

d.\

Si pro eo,

quod diuersa dedit praecepta,


ab eo diuersum

eum non

esse

bonum, audi quia


uestros. et post

et Christus nihil

sed similiter

30 ut creator leges statuit etiam ipse diuersas.

Ait enim: Diligite inimicos

haec

dicit inimicis fidei: Ite in tenebras exteriores.

Quo-

modo

ergo,

si

diligebat inimicos, mittebat in tenebras exteriores?

Num-

quid debet

aliter

agere ipse

quam

praecepit?

18
D.

iniustum] Oder aliquid praeter


|

aliquid iustum
i.

19 Cod. cxpianus 29 von dem das Gesetz redet. Doch


|
|

Cod. rcaoa tb izaiov). a Cod. diuersum ab eo 30 Cod. creator legis]


(Gr.
)
|

iustum

ist

wohl nach dem vorangehenden creator


diversas.

deus zu lesen

Cod. diuersa.

Man

lese: leges

B.

Adamantius.

De

La

Rue

814fr<L

x '".

uro rnr: ryO-oovz ovq dxioxsXXsv


V/.T.
'Kr to)

eh rb oxotoc to kt-mxeoov;
6<p&aZ[iov xcu

tr ToiTf) xola ayaxri;

rouot Zeyer

6<pd-aXpbv avx\

Sovxa avx\ odovrog,


sXtm'
t
;
t

o dt xvgioz. dyad-c cor. /.ryei ev tco evay-

/,

iav xlq $ nczxio?] eh Xfjv otayova. rragduez avTc xa\ r. p aX AJ. KaXXlxmq xcu aoftolmq xid-eivxtu al tpmvdi voiioireoiaz. ulr yan rrncortj ev tco voueo. og>d-aXfibv vxl otpd-aXftov, tpom
/.

OvpcixQazcu,
h o

oxmq

tu)

tiz

roXfirjag

fraxioov oipfraX/ihv kt-eZelv xcu

tavwvrcu xoiq aXXrjXovq uv^ixaxiaz. mxeo ovv hv tco rotten qooz exco/.voe vfjv udytji-. ovreo xcu ev tco evayye/Jco tov avxop xqoxov xexmXvxat ftf} ia xo e/.dyiOTov Qaxitifia drTtXe'yeiv xai ftvijnixaxeir. aXX erxeiv xcu xel&e&cu. TavTCt to'ivvv eOTi g>6oq xai e.Tieixeia. appoxeoa eloijvfjq xaxaxsvaxixa' xcu oq uer ia tov cpofiov
r/~j

xixccvxcu xijq
ei

itc'ry^z.

oq e ia Tt z errieixelaz xrp> etQTjvrjp /jOjraoaTO.


t

At/.eyjrcu eyetz. dxove tov evayye'/.iov Xiyovxoq' m ueToeiTe fiixom avxi/texQTjd'rjexai vuiv. fiafrexe Oag>dxsoov ex tov ccvtov evayye/.iov otl exaToz xa&b

itovov

ev

tco

vofico

Taz vxcLxooeiq

2" /.e'zctf

exoa^e ro uro xou'heTai. mOxeo ocf.fru).iibv pxl 0(p&aXuov, ev tco o; av ue aQVfjrjxai ettrenood-ev xmp vd-gcbxmp dovrj,

oouai xdyco avxov eurrooGirev tov jraTQOz uov tov ev ovqccvoiz. eeixTcu xolwv xcu ia vouov xcu ia. tov evayyeiov oti
tovto xouieiTcu. MEr. O XQOcprjrriq tov d-eov t/Jc yeveoecoq ex ovuov 7EKiaocdog] aQxxcp elxsv 6sX0slv xcu xaxapayslv Tovg axavTTjGavraq c:vtco xalaq' o e cc/aO-oq xvQioq' dcfeTe. qyql, rc xaila eoyeofrai .too: ue' xmv yan toiovtcov exlv ?) aoileia tcop ovoaveov. AA. Xgij xolwv afMpoxsomv xmv naiicov Tac jrgooe/.evoeic loxociijOat xai &l uev loai sloiv cu xQOGaycoyai ev av eyoc. IotI ydo to rrv cutiov xotq rcoooiovoiv. oi uev toj Xqigtco jTQooehjXvfroTez l evloy'iaz XQOfjeaV oi e ia yXev^v xcu voiv erreojcaoavTO eavxolq oZe&nov (hjQimdtj. eeix.Tai ydo cm xQoq a xoaxxei exaxoq, ovtod lxaiov to'ivvv tovz rrnooerj/.vfroTag Xaelv evloyic:. xouiZeTcu.
hcaxoq xobq a xoaTTei n-nbz tov adeXepbp avxov,
c
.

25

30

3
17 IS"

4"

Exod. 21: 24. Lev. 24: 19, Deut. 19:


7: 2.

21.

6]

Mt. 5: 39, Lc. 6: 29.

Mt

20-22 Mt

10: 33.

25; 2 Kn. 2: 24.

26 27

Mt

19: 14.

Mc. 10:
1

14, Lc. IS: 16.

1 10 navaovxm DE 24 Der Name 9 i&Xeiv] i&ZXai nach TiaTbcz. Zwischen (W[iov u. aQXZtp gehrt er ebenso*EXiaoatoq =teht Kr igt gewiss von einem Leser an den Rand geschrieben und von einem wenigr.

fatimetXev

H in H

A^
28

Abschr. in den T. aufgenommen worden

lazoQrjoai] S-ecoo/'ocu
ipsi sibi
.

1
\

81 havzotq

richtige Conj. Wettsteins, oiv airtotq d. HSS., vgl. Ruf.

Caspari

c.

15. 16.

Dialog.

33

c.

XV.

Meg.

d.\

In lege scriptum est: Oculum pro oculo, dentem pro


est, dicit

dente.

Dominus autem, qui bonus


d.:

in euangelio: Si quis

te

per-

cusserit in dexteram maxillam, praebe ei et alter am.

Optime et conuenienter se habet legislatio. Primum enim in lege mandatum, quo iubetur oculus pro oculo repeti, metum incutit, ne quis audeat alterius oculum eicere, dum suum pertimescit amittere,
Ad.
ut,

cum

suo quis parcit, temperaret ab alieno.

Sicut ergo in lege huius-

cemodi metus iniuriam comprimebat, ita et in euangelio prohibet talionem, ne forte propter exiguam palmae unius iniuriam pugnae orirentur 10 et caedes, utque ibi metus (cohiberet), hie lenitas et patientia mitigaret. Quod utique utrumque ad concordiam tendit, cum alius metu cohibetur a caede, alius iniuriosum per lenitatem inuitat ad pacem. Ut autem
scias

non solum
dicit:

in lege esse de talione

mandatum, audi

et in

euangelio

quid
15

Qua mensura metieritis, eadem remetietur uobis. Et iterum euiclentius, tanquam si diceret: Oculum pro oculo, ita dicit: Quicunque me negauerit corarn hominibus, et ego negabo eum coram patre meo, qui
est in coelis.

Manifestissime igitur demonstratur et in lege et in euanfecerit fratri suo,

geliis

quod unusquisque, quod

hoc

reeipiet.

c.

XYI.
et

Meg.

d.\

Propheta legis antiquae ursis praeeepit exire de


qui
ei

20 silva

comedere pueros
d.:

oecurrerunt.
talium
est

dicit: Sinite

pueros uenire ad

me;

Bonus autem dominus enim regnum coelorum.

et

Conueniens puto utrorumque puerorum discutere propositum, siquidem simile inuenitur, recte dicis. Etenim omnium quae geruntur
Ad.

causa

maxime

in proposito

consistit.

Uli qui ad Christum accesserunt

25 propter

benedictionem accesserunt;

illi

vero propter irrisionem et in-

iuriam ad prophetam uenerant, et ideo ipsi sibi bestiarum


tandi sunt prouocasse.

morsum pudemon-

In superioribus etenim

manifestissime

stratum est quod unusquisque seeundum opera sua quae agit reeipiet.

Iustum igitur
30 consequi

fuit

eos,

qui

accesserunt
et

ut

aeeiperent

benedictionem,

seeundum propositum suum,


dei,

eos,

qui

accesserant ad in-

ferendam iniuriam prophetae

sicut et Iudas qui impie egit in

reeipere seeundum propositum suum, dominum, de quo ipse Christus pronun-

8 Cod. iuria 5 quo] Cod. quod 6 Cod. audiat 10 Man erwartet nach metus ein Verbum wie cohiberet oder coerceret, und nach mitigaret ein
| |

Objekt, wie animos.

(M. E. unntig.
|

So der Cod. Euangelio?

24

illi]

Das erste Casp. nderte: Isti, nach S.

16 negabo] Cod. nego 18 euangeliis] B quod steht im Cod. nach demonstratur.


| |

B)

25, 3.

B.
3

Adamantius.

A-lain-iutius.

De

la

Rue

814 d815b.

tv/
(prjTTjv

'
.

.-

UQismq, xcu zovq voioaPTaq top tov 9-sov xq&aq


lovag.

xad-mq exoavrbq yag 6 XQiOzoq xeqprjvtzro c'/uv ova\ tc) av&Qcixm i oi- o vlbq tov avd-Qcaxov xaoa\ldorai' ovfMpeoet avxqi sl ui tytvr/jd-?}. ij yi vv & vt a fivXm xooOTe&rjpat xal xaxaxoPTiO&fjpat ev tco direi Ttjq ttc/.doo/,g. evoyosiq e xcu Tovg rrgoy S/Tag xoXXaxtq rro/.kovg eXstjr . aXX ovp ye xcu vexgovg eyelgavTas. aXXa xcu ScouavlTi. etj&etoc: tov rrgocf/jTov axelXfjfps tov Te&vrfxOTa avTfjq viov. aJtoy.t

tovvi.vtiov zovrovq xrtjgtogcoTovg yeve'oih:i

iq

xvoiov

'

ij

istxzai
XijiToi"

ovp
eig
;

(paptomq
r.

trog

&eov

Tovg JtgocfijTa^ ovraq xal tov


tqrqq

ov

toq

dwq

dya&ov fiovov

eivai (xcu

ov/X xcu ixaiov

6 Xoiozog].

rlvi '/Myco xsXevei

tov dlxcog aerjapra


ot.

ixcicog elg 0-aXaoap Qixrefrcu;

oiucu yag to zovq cucgrd-

popraq xoXaCiP ixaiov


15 (ov fiovov xcu ovy\ trat xcu
t

eivat xcu

ovx dya&ov xaxa

ayad-bq yaQ
el e xo/.aZei.

xcu ixcuog. oyei/.ei u^de'va xoidZeiv.

ixcuoq.

r uiovgy<>g.
815 fupoq
t

Xsxxeop toIwv xcu tovto' r//.ov yag otl lxacog. ovev eiye xgyiia xoXacu tov 'iovav u?~/ev tjtxtj.
I

xoq avrov. aXX ovh iaoXoq rjvpcrto xo/.docu tov Iovav. ur ev ix avrov Xaslg, u/./.ov e tovvcvt'iov otj&fjd-siq' ov yag poelxo xcu eoa' vi euo\ xal ooi; /j/.freg xob xcagov aoavioat
elxog ovp
xo/.dZsod-cu tov 'iovav.

ue: tovtov ed-scioet travdrco vxoXij&ePza vxb tov Iova.


uffct

25

vxb tov ayad-ov XgtOTOv ovixore xokaZei. Tiva to'ivvv tojv Tgicv (f,?)g xexoXaxevai top 'iovav; eeix.Tcu yag otl o ixcuoq, ovrt dixrjdslq ctvTog. ovx exoXat ftrjkv Xaeiq' el de exoXaOSP, dvdyx/, c.vtov ojg exixov xaraTOPra eivcu rrag<: tov iXTj&eproq. el h o didoXog sxoXas tov Iovav, eoTcu ixatoq xcu ov xaxog' o yag xaTaxgivaq tov aixcoq rcagaovTc ixawq' erat ovv ixaiog xcu ov xoprjQoq. el h o XgcOToq bcoXae, tovvc.vtIov Tijq Ofjq ypmurjq Iotcw aya&oq yag ovi'jroTe dxove t] xal y.o'/.dlei' el e kxoXae, ixaioq xcu ovx dya&oc eorai.

dya&bg yag

4-7 Mi
8
fY/./'

2G: 24. IS:


/r>.)
;

6.

Kn.

4':

1737.

20

Mt
I

S: 29.

11 xal vor oi/l ABCDE"4H. xal ovv yt d. Au?gg. d. BBS xal ov/l xal ixaioq 12 6 Xqloto^ gl einige Z. unten: ayaOdq -* eine Randglosse, ixaiov 14 xoXativ] xopt&iv F !! wie oben 'EXiaoaioq r; u. ya&ovQ d. HSS., in H ist in beiden Worten der Wettet Buch?* g -trieben. C in nag. x/a ixaiov u. aya&ov, so auch Pic. Per. : wollte den Genit. lesen oder zw 16 ozi dixc.io; v. Lomm. ausgex 21 laseen nb] anh AB^ 24 brt 6] ort Wettet, H in mg., uze d. HSS. 2s
.

(.'/.'/.<:

<

Aitc Wettst. Pic. Humfr., napao&evra d. HSS. ; xcu oi xcCo; ixawq otcu die Ausgg. /
::

x aya&dq Six

30 ixaioq xal ovx aya&q c'<n<:t u. HSS. ausgen. CFH. ixaitoq xal per ia>q xal ovx ayaBihq dixcuog eorai FH. Pic: rii % FH, de d. br. Per. it
.

Caspari

c.

16.

Dialog.

35
melius Uli fuerat non

tiauit:

Uae
aut

Uli
certe

per quem
nato

filius

hominis tradetur ;

nasci,

molam asinariam

ligari circa Collum eins et mitti in

profundum
5

maris.

Inuenies autem et prophetas multis

fecisse

miseri-

10

Denique Sunamitis illa, cum supplicasset prophetae, recepit mortuum filium suum, et ideo ostenditur unius Dei esse prophetas et euangelia. Alioquin hie, quem dicis tantum bonum deum esse et non iustum, quomodo impium ludam dicit melius esse in profundum maris praeeipitari? Puto enim quod qui peccantes plecti iubet iustus est. Bonus enim seeundum te neminem punit. Si autem punierit, (erit) et iustus. Sed et illud dicendum puto quod iusto deo nihil negotii erat in Iuda, ut eum puniret cui nihil deliquerat. Sed nee diabolus quidem poterat ludam punire, a quo non
fuerat offensus,

cordiam, alios autem et a mortuis suscitasse.

immo

uero et cuius gratiam senserat.

Illum enim,

quem

timebat
15

et

de quo clamabat:

Quid mihi

et

tibi

est,

Iesu? uenisti ante

me, hunc uidebat ab eo morti esse traditum. Si ergo neque iustus deus, neque diabolus ulciscebatur in ludam, deus autem
tempus
tor quere

2'J

25

non poterat, quem ex his tribus dicis animaduertisse in ludam? quia neque diabolus uindicat bonos et malos punit, alioquin non erit malus, sed iustus, neque iustus iniuriam filii ulciscitur alieni, neque bonus peccantem punire creditur, alioquin simul et iustus et bonus esse probabitur, aut, si utrumque esse non Audi et apostolum dicentem poterit, iustus magis erit quam bonus. quoniam: JJnusquisque a domino aeeipiet quae egit, siue bona siue mala. Meg. d.: Quid hie est simile? Propheta oeeidit, Christus autem salNihil est omnino simile. uauit.
bonus, qui

neminem

punit, illum punire

Eutr.

d.\

Uli,

qui accesserant ad prophetam, benedictionem uenerant

aeeepturi?

Ad.

d.\

Non, sed ut irriderent


Ascende, calue!
:

et

iniuriam facerent.

Denique acclahi qui acce|

mabant
30

ei:
d.

Eutr.

Iustum
illi]

est ut,
illi

quemadmodum

dixisti[s]

quod

6 Cod. Alioquin hunc quomodo, quem dicis tantum bonum deum esse et non iustum mit einem Punkte ber den Anfangsbuchstaben von hunc und quomodo, wohl als Zeichen des Anstosses an dem Casus und der Stellung dieses Wortes 7 Caspari will impio Iudae nach den Ew.; unntig. B 10 Erit fehlt im Cod. Der gr. T. e'cvcu xal lxcuoq 18 Cod. animaadvertisse 30 Man erwartet den Sing, dixisti. Doch geht der Plur. an. Der Verf. kann Ad. als Vertreter der Katholiken haben sprechen lassen. (Das lsst sich aber hier nicht annehmen. Man lese den Singular: dixisti. B). brigens geht, was Ad. oder seine Partei geussert haben soll, dass zu denen, die zu Christus kamen, von diesem gesagt worden sei, >ut seeundum fidem mentis suae reeiperent, auf usserungen des Ad. zurck, die wir im griech. Text als Erwiderung auf Meg.'s Worte: TL o uoLOV nioleaev, die eowaev antreffen, seil. Toivavziov aber in Rufins Vorlage oder im Cod. ausgefallen oder von Rufin bersprungen sind. 3*
Cod.

1 melius

melius mit b ber

illi u.

a ber melius

Adamanthu.
rot)
e i

De

la

Rue

S15b d.

axotoXov
c-

/.r/oj'roj:
ir

r
V/.7*.
I

t t

oxf XOXOV.

exaOTog jtcpd Xqioxov xouiZerai

t,

Xpiotoz ecosv. Tovpavxlov 61 tovj axlrovq axeiXeoev. e/.eye yao exaoxcp' xlxiq oov oeoa>xe oe' ei ovr // rriOTig exazov, ?) ex jtgoatQe'oeojj:. pvxt o<j~;n\ rovravTiov axixia axc&XeOev*) EYTP. Ol t< : xQoanjxy jtQooeZ&ovTez evXoylaq Xaelp jtQoot}lfrov AA Ovx. aXXa y/.evf^ ti'cxev xal voeeQ a/iiXei <pa/.axobv
77 ofiotov; o XQO<pyzT)q axixxetvev, 6 de
I.

>]

>

Toi'Tor txix/.fjxov.
10
y.c.l

XQoOaywyrjq ovrco xouioaottai. ftaXixa tov djtooTO/.ov leyovrog rraoa tov Xqixov
rjv

EYTP.

Jixaiov

xaxa t^v JtQoaioeGtr

t7jz

iryad-a xat

xaxa

xoftlCeod-ai.

MET.
ei; o

V) fjuiovoybg

ove r 6st jtov ioxtv 6 \4du. j.iycov


t

jtov

15

Xoiozo- xal zovq iaXoyiouovg \oiv av&QcoJMov r/et. AJ. IJojg oiv xal o XgtOTog Jteol AaZaoov Xeyei' Jtov ts&sie

xaxt avxov; ?jyvoet "locoz MEr. Ov yiyQaxrai

jtov xelrai.

ev tco Tjueztgc evayyeXlqt.

Olag oft EXfjyyeilco Ix tov rjusxeQOV evayyeXiov eixvvvai. d ejtel ovv (ov) ov/.et tovto. Jtjg xvv&avexai o XgiOTog xoqcl rov agyi20 aiuovog Xeycov t'i oot lortv bvoita; 6 de. (prjip, sijte' Aeyeojv.
tocog

AA

oiv xaxa. oh f/yvoet xal ia tovto hjtvv&dveTO.

MEr.
et;

Gry ouoiov.
eivat.

EYTP. 'Auipoxega uot doxovotv yvota xal to' xi oot ovoua; Xeyeiv.

to re Aeyetv' jtov

25

xw&apofisvoq 6 &eog xm Aau tpaxsi' Jtov ei; to Jtgozegov yao Iv uaxaoioT?]Tt d'/J. vjtoutui'?iOxeiv avxbv eovXsxo. didyoiTc xal ulxqov votsqov xoQaxovavxa t^z vToZ?jg xal ovTa

AA

Ovy

oj.

yvuvov, vxofituvrjxet jtov

ei;

Zeycov,

oga ev

jtolotz

i2 t

xal jtov

et.

exrteocbv tTjz XQixptjq jtaoaeloov.


1 2]

2 Cor. 5: 10.
9.

5."

Mt. 0: 22.

20

13; Gen.3:

15 16; Job. 11: 34.

C
|

9^ 2

Kn. 2:

23.

12] 2 Cor. 5: 10.

Lc. 8:

3a
|

lat. T. 10 TtQOOayaryrjq mit Wettet., i 18f. Der Verlauf 18 'Adafidvzwq der Rede bei Ruf. ist gewiss fehlerhaft. Die Worte >quia hoc non uis hngen mit dem vorangehenden nicht zusammen, und Ad. hat nichts versprochen, wohl Zahn hat Recht, wenn Iris scripturis ostendere possum*. aber Meg.

46
d.

Die Worte des Ad. fehlen im

TtQoay.

HSS.

17

Meyed-wq

<

<

er

hier aber den gr. HSS. folgt.

810a mit Rufinus vfiettywv liest Gesch. d. N. T. Kanon II 2 S. 421, Anm. 2 Nur ist htel oir ovXei, das er unberhrt lsst. nicht richtig: der Sinn fordert die Einschaltung von or. vgl. Ruf. Vor 7iei hat A: \Aaluhztn;. aber durchgestrichen 19 Xqlozq] &f-o; d. HSS. 23 aiKfzeoa Wettet., die HSS. ayvoiai C 24 aoi vofia Xiyeiv CFH Pic. Per., zig Xfyei B 29 A in mg.: I'goj; tov naQaeloov. 25 zip zv d. HSS. 26 yaQ d. br.
.
| I |
j

<

Caspari

I c.

16. 17.

Dialog.

37

secundum fidem mentis suae reciperent, etiam istos apropheta secundum mentis suae propositum recepisse, quippe si constat etiam apostolum dicere quod a Christo unusquisque
debant ad Christum, dicebatur
eis

ut

recepturus

sit

prout

gessit, siue

bona, siue mala.

c.

XVII.
d.:

Meg.

d.:

Creator deus nesciebat ubi esset Adam.

Dicit

enim: Adam, ubi es? Christus autem etiam cogitationes


Ad,
eitm?

hominum

nouerat.

Quomodo

ergo et Christus

dicit

de Lazaro:

Ubi posuistis

nisi

quia et ipse ignorabat ubi esset positus.

Meg.

d.\

Non

est

scriptum

sie

in

nostro euangelio,

et

scis

quia

10 promisisti de nostro euangelio te quid dicis ostendere.

Ad.

cl:

Quia hoc non

uis,
ille

quomodo

interrogat Iesus
Legio.

Quod

tibi

nomen
d.:

est?

Et

respondit:

daemonem: Utique secundum te

nesciebat et propterea interrogabat.

Meg.
15

Hoc non
est:

est simile.

Eutr.

d.:

Utrumque mihi uidetur ad ignorantiam


Ubi es? et hoc quod dictum:
quasi interrogans

pertinere, et illucl

quod dictum
Ad.
d.:

Non

Deus

dixit:

Quod Ubi nomen est? Adam, ubi es? sed com-

monere eum uolens in qua beatitudine fuerit ante praeuaricationem et Nudatum in quantam nunc confusionem ex praeuaricatione uenisset.
20 quippe

eum

eunetis uirtutibus in recordationem sui reuocat, dicens: Ubi


es,

es?

uide in quibus eras prius et in quibus nunc

cum

deliciis para-

disi excidisti.

2 etiam

istos

recepisse]

Es

sollte eigentlich

etiam

isti

a propheta .... reci-

ist. Der Umstand, und jenen Worten eine ganze Reihe von Stzen trat die Stze: quemadmodum reeiperent scheint bewirkt zu haben dass der bers, die Konstruktion, die er im Anfang der Rede im Sinne hatte, mit einer anderen vertauschte, wenn nicht etwa der Text fehlerhaft ist. (Der Text ist gewiss fehlerhaft. Vielleicht muss ut nach Iustum est gestrichen werden. B) 3 Si Cod., quia Caspari. Unntig; das quippe si fhrt die Begrndung rhetorisch wie eine Bedingung ein. B Cod. dicire 16 Cod. diett 19 Cod. Nudatis. Der Fehler

perent stehen, da etiam etc. von Iustum est ut abhngig


dass zwischen diesen

ist

durch Einfluss des folgenden eunetis uirtutibus entstanden.

Adainanti

De

la

Rue

815e 816c.

62

MEr. Umq ovn kv reo vof/up Xtyer Ipaxiov dvd-' l uaxiov, 6 "j xrgiog Xt'yei' tdv Tig ov dg?] ro iftaziov, jigoo&eg
{

ctiTc) xal
\

J.

tov yiTcora; Tovto utv tu xeataXaiov OfiOiov koxi tov' oovtcc dvxl
d'/.X'

\doVTO
816 ofrai.
et

i'va ////

olfj&jjq

dgycog f^ug Jtgbg rag jrgoTaetg epege\

xal fidXiTa ixaTOv xojiov cp&dag xaxeih]cpag ev

xcp

tm-

(pegeiv rag Ix

xcv ygacpcov egcoT/jetg'

6 ydg toi ejcicpegcov fieiCcov

Iotl

tov LtiXvouevov tovto to' edv xig ov dgtj to tfidxiov ev luv tco evayyeXiop yeygajixai. ev de xolg jtaTgtdgyaig egyep yeyev?]Tai.
lcjott (f aJiovfreig

tu liiaxiov vjto xcv aeXcpcbv ov fJOVOV xbv yixcova


xcp evayyeXicp.

aXXa xcu ixia xal Iv xcigcp Xiuov xgocpdg xal doa jtXelxa [oaa] %grj uaxa. aXXa xal Iv xcp voueo xovxo jtgooxtxaxxat' lav lat] ov 6 deXcpbg dgyvgiov ifiaxiov], xcp ebficp firjvl xal xbv xoxov xal xb xecpaXaiov b acpi]eiq avxcp [xtu tov yj,rcova].
rrgoodlcoot.
t

xaxa to Xeyev Iv

i]

MET.

xgo<7]xt]g

xov dsov

xr/q yeveecoq
i

Xeyec xa

xo^a

[iov

20

evxexafieva xal xa eX?] fiov 7]xov?] ueva, o de djtbxoXbg cp?]iv evdvco{re x?)v jtavojtXiav xov &eov Jtgog xb vvaG&ai xa iXr xov jiov?]gov to. Jtejivgcofieva eat. AA. KaXov xalm ovx dvxixeixai, ovxe xaxbv xaxcp ovxe epcog
i
.

cpoixi.
<>Ui

ovxe Xevxbv Xsvxcp

d/.Xa

xb fieXav reo Xsvxcp.

jeeoq

xolvvv

xavxa avxixeio&ai xa xov jtgocpr]xov xal xa xov anooxoXov; ?j dyvoelg oxi xoza xal [?J] fidyjuga xal ftvgebg xal e'X?] xal ojtXa jtdvxa
.xo/.euixd eoxiv;
25

EYTP.

'0 jigocf/jxrjg x'ivog

fjV,

xov ixaiov

?}

xov jtovrjgov;

MET.
c

AA.

Tov ixaiov. Ilcg ovv jtov?]gbv

Xeyei 6

ditoxoXog xbv ixaiov, Xeycov

xa

e'Xrj

xov jcovr]gov; EYTP. Ov xavxbv eoxiv.


1-3]
Lc. 6: 29,

37: 23, 42: 25ff.

Mi

5: 40.

4]

Exod. 21: 24, Lev. 24:

20.

1012] Gen.
Jes. 5: 28,

1315] Deut.

15:

1-3, Exod.

22: 25, 26.

16/17]

Deut. 32: 23.

18,19] Eph. 6: 13, 16.

4 xb

ABCDEG,
|

<

d.

Ausgg.

12 oaa
|

yn. alle HSS.,

F oaa mit

drei

Punkten

14, 15 rj luziov u. xov yixibva haben alle - 28 Die ganze Beweisfhrung ist nicht recht klar. Was lat. bers. 20 HSS. am Ende ov xalzv iaziv heissen soll, verstehe ich nicht. Rufins eadem sunt omma* heisst, w. e. seh.: Prophet und Apostel sagen dasselbe. Muss nach laxiv
unter den drei Buchst., xal oaa

<

Muss ov gestrichen werden? Ist ein Satz ausgefallen? 24 aaxiv <. E. 23 rj vor /uyaipa in all. HSS. Ich wage nicht zu entscheiden
ein Fragezeichen

stehen?

Caspari

c.

18. 19.

Dialog.

39
est

XVIII. Meg. d.\ Quomodo in lege scriptum mentum pro uestiraento, bonus autem dominus dicit:
c.

auferri uestitibi

Si

quis aufert

tunicam, da
Ad.
5
d.:

ei

et

pallium?
illi

Istud quidem caput simile est


ocido,

de quo superius diximus:


arbitretis nos

non posse tuis propositionibus respondere, licet iam hoc non sit proprium disptationes proponere de scripturis et absolutiones requirere eorum quae scripta sunt, tarnen de eo quod ais: Si quis sustulerit tibi uestimentuw in euangeliis quidem ita scriptum est, in lege autem a patriarcha ita
deute.

Ocidum pro

dentern pro

Uerum ne

10

gestum

est.

Ioseph namque,

quum

retentaretur per pallium, etiam tuni-

cam
nias

reliquit in

manibus exuentis,

sicut in euangelio scriptum est.

Sed

et cibos proprios indigentibus diuisisse antiqui et

famis tempore alimosiluit

praebuisse referuntur.

Uerum
ei

lex

quidem
et

de huiuscemodi
te

praecepto.
15 nieim,

Ita denique scriptum est: Si acceperit frater tuus abs

pecu-

anno septimo remittes


ei.

usuram,

caput pecuniae foeneratae re-

mittes
c.

XIX.

Meg.

d.\

Creator deus dicit:


eos.

Arcum meum extendam


dicit:

et

sa~

gittas

meas consummabo in

Apostolus uero
est contrarium,

Indulte uos aryiw

Dei, ut ptossitis iacida maligni ignita exstinguere.

20

Ait. d.:

Bonum bono non


nigro.

nee lux luci (nee tenebrae tenebris),


est

neque malum malo, sicut nee album albo, sed contrarium

album

Quomodo

ergo putas et haec sibi esse contraria quae

dicit

propheta
Eutr.

et apostolus?

An

ignoras quia arcus et gladius et scutuni

et iacula et

arma omnia
Iusti.

ista

instrumenta sunt bellica?


erat, iusti

25

d.\

Propheta, cuius

aut mali?

Meg.
Ad.

d.\
d.\

Quomodo

ergo

malignum

dicit

apostolus

iustum,

dicens

iacula maligni ignita exstinguere?

Eutr.

d.\

Eadem

sunt omnia.

6ff.

Cod. disputationis

(Caspari liest disputationis, schaltet

stiones ein

und

will

nach uestimentum lesen respondebo.

dann quaeDer Text wird da-

durch logisch zurechtgerckt, aber die Eingriffe sind nicht gerechtfertigt. ^Proprium- kann sehr wohl absolut stehen. B) 14 Acceperit steht im Cod. doppelt, das eine Mal unterstrichen 21 nee lux] Nec< fehlt im Cod.

Adainantius.

De

la

Rue

816c

817

a.

V/7',
tolfjOt

frsoq

tfjq

yevt'oecog

vxo%vd-ivra
ayafrog cov

tov 'loaax
,

ovxsti

iaXtWiu.

o de xvgiog rjftmv,

jioXXcqv TiHfAaJv

fjvotgsv og>&al(iovg.
i

I.

Ayvoelq tjjv olxovofilav tov &sov.


tco
ytjgcc

o ovv ovg tco Agaa/i


Tcoia.

xaQa rroooxiav im
lixeip,
t

vlovg,

xal

^()fa,wroc

rb

ra fieyaXela iegeQXOfievoi y.rjxvvco}.iv tov 6vvaT0 xal tov loaax fit) ovyycooTjOai vjro%v&7Jvai. aXX' tjcel Xoyov. tus/./.Ev o Iaax tov Iloav evXoyeiv, ?)v de elgrjfzevov ttj 'Petxxa otl d o ueiZoov ovXevosi tc IXclttovi, dia to hvtj)qlov tcov ovo 10 Xacov vjzeyv&tj, ojtcog dxcov evkoyrjoy tov vecoTsgov ^Iaxco, tovtetl ror f.iTayvtOTEoov tcov 'lovctlcov Xabv T?/g xairoXix/jg exxXrjoiag. MEE. Ex tov icoy^vat i)^g JtoXXaxig xal fiitlod-ai ovx eOtc ffavtQov otl aXXov eo uhv &ov xal tov Ti\g yevtoecog aXXoTQtoi; XtysL yao' xaoia aiXecog ev X l Q L ^ f o. tjXov ovv otl avTog 15 o rijg ytvtEcog {heog rjf/g elcoxev ctJtb tov Iv yjeoolv exeiv Tag xaoi'ra
///}

jtavra

iag tcov aiXtcov.

AA.
etx
e

TaiTa

fiep,

ei

(noo tovtcov tg3v %q6vgov) topi^ov, ojzoig jtote


o'lo uai
t

Xoyov, eixs de xal VX e Q*i T h v zn'iXvGiv


(tot;

6e

avao uoTCog
k

xal axejiiTJ]eioig

xaioov)

oe jtQoay?]OXVcii tovto to xecpaXaiov.


xl cpi]g

20 {yvv 6s tov aodicog ovrog dsoaeovg,


Y.uxi'fovza.

eteqov tov ev xolg tzqo tovtov


y.al

Tag xagdiag exslvcov

Kai oUcoxovra,

eteqov

ftsbv

tov zcaeyjn'Ta

Tr}v

YMQLav tovtov; xqelttov yao xai TOvvavTiov Tiv aikicov exelvcov avTog
d yag ixslvoi Tta&slkov
,

aOiksvEi.

amog

avcoxo6(xrjev
te

ovg ekeivoi

i(.iir]6av

ovTog
25

yiya7Tr]6v

ovg

ekelvol

ETificov

vaoi;?

xal

EicoXa

avTog

y.a&EikE.)

ovv XXog &og ?)v ev exetvoig xal TQog ev tovtco' jtoXXJ] aX)! ov fiovov rjfilg (iia'/drHiev), aXXa xal ol jiqoytjTai jioXXoI [/aQTVQt]6av, aXXa. xal ol TQElg Jtaleg jzqo tovtov. SIT xal tovto cpr\Otv 6 JiQocpi]Tr\g' %vxa oov &avaTOVfi&a oX?]v t?]v
oe

xaTa

V tovto? avoia.

rjfteoav, (otiev xal IJavXog,


30 eZeyep'

tttj

avTy

jtQO<p?]Tixy (pcovyj XQ^jodfievog,

xal

evExa oov ftavaTov^efta oXr\v tt\v rjtiegav*) opoicog dh tov Xqltov fia-rjTaL xaTOJtiv tcov jiQO(prjTCQV aivovTeg, cooavTcog (eiojy.ovto)avayxr\ oe ccXXotqiov elvai tov xavovog tcov
ol

5
21:
1.

Gen. 21:

2. Tob. 11: 912. 7] Gen. 27: Dan. 3: 13 ff. 27] 28/29] Ps. 43: 22.

1.

9]
1

Gen. 25:

23.

14]

Prov.

30] Rom.

8: 36.

7 jdvvato ABDEFH, tivaxo d. br. 17, 20ff. Den ltesten, 10 evloyhEi B ursprnglichen Text finden wir bei Ruf. Ein gr. berarbeiter hat den gr. Text
|
|

gendert,

um

lichen Kaisers) anzupassen.

ihn den vernderten Zeitverhltnissen (der Regierung eines christDaher schrieb er >tiqo toitojv t. /(>., tov aaih'cog bis
dioj>:6 u9a,
i

xa&eTXe, und machte aus


y.ovTo.
lat.

ujoxovtul die Praeterita


dtj

i'-KJoyrjLitv u. idia>-

S.

Einl. 5

18

e'l/e

6\\

e~v/e

B*

23 a yao] yo
s.

<

B^

29,30: in der

bers.,

wohl propter homoeoteleuton, ausgelassen,

d.

Anm.

Caspari's.

Caspari

c.

20. 21.

Dialog.

41

c.

XX.
cl:

lieg, d.\

Deus

legis

excaecato Isaac non reddidit uisum.

Dominus autem noster bonus multorum oculos


Ad.
aetatis
5 uti ne,

Ignoras dispensationes
senectute

dei.

non uidentium. Qui enim Abrabae praeter tempus


aperuit
et

filium in

habere concessit

Tobiae reddidit uisum,

omnia mirabilia enumerantes, sermonem protrahamus in longius, poterat et Isaac uisum restituere. Sed quoniam futurum erat ut Isaac benediceret Esau, Rebeccae autem iam dictum erat quia maior seruiet minori, propter testimonium duorum populorum aspectus eius suffunditur,
ut fraus salutaris
filii

iunioris de benedictionibus praeripiendis tuto possit

10 admitti,

in

quo praeferendus priori populo ingrato posterior ecclesiae


Meg.
d.:

populus formabatur.

15

Uel ex eo quod in persecutionibus sumus semper, manifestum debet esse quod alterius dei sumus, contrarii huius qui fecit mundum et odit nos cum suo mundo. Denique sie scriptum est, quia cor regis in manu dei est, huius scilicet qui praeest huic regno et habet in manu sua cor regis et inclinat illud ad persequendum nos. Ad. d.: Haec quidem, si (de uno aliquo tempore*) commentari posses,
c.

XXI.

uiderentur

fortasse

habere

aliquid

uerisimile,

licet

facile

etiam istud

posset absolui.
20 protulisti.

Nunc autem

ualde inconuenienter caput obiectionis istius


dicis

(Secundum etenim hanc rationem quam

omnes

reges,

quippe quorum cor in


stianos,

manu

eius

dei

sit

qui aduersatur boni dei fa-

mulis et fauet his qui sui sunt, deberent omnes omnino persequi Chri-

nee unquam aliud agere posteriorem liceret


alios

quam

egit prior.
et

Nunc autem uidemus quod


25 diligit iste qui
aedificauit,

oderat

ille

qui prior fuit,

alios

nunc est. Nam et Cyrus templum dei in Hierosolymis quod alii nihilominus reges postmodum destruxerunt*.) Quid ergo? Alius in illo erat deus, alius in istis? Satis hoc stultum est. Sed nee nos soli persecutionem (patimur *). Et prophetae eadem passi sunt, et multi ex ipsis martyres extiterunt, et tres pueri martyrium pertuleDei uirtute
liberati sunt.

30 runt, licet mirabiliter

(Machabaei tarnen conduxerunt*.)


Similiter
als
die.

summatum martyrium cum


propheta
1
dicit:

sanguinis

profusione
tota

Propter
di

te

morte affieimur

Sed autem

et
et

Das zweite

in

reddidit ist durchstrichen,


|
|

htte der Schreiber

2 Cod. bonus noster 5 ne in utine steht im 8 testimonium] So der Cod. Der gr. Text (xvozrjpiov, my3terium, ohne Zweifel das Rechte. Ruf. muss [xagzigtov gelesen haben 9 fraus] Cod. frustra Cod. bedictionibus 11 formabatur] So der Cod. Praeformabatur? (M. E. unntig. B) 15 dei est] Cod. dei deest, mit einem Strich unter de von deest 19 Cod. posse 21 Cod. bonis. B 24 Cod. aliquos oderat 29 martyres B, maiores Cod. 31 duxerunt] So der Cod. Tulerunt? Pertulerunt? 32 Cod. prophete Nach diesem Citate mssen notwendig die Worte: Unde et Paulus eadem uoce prophetica usus dixit: Propter te morte affieimur tota
reddit in seiner Hs. gelesen
|

Cod. ber der Zeile

Adauiantius.
7 ,<f)j( )r

De

la

Rue

817a d.

xc:l

ixaicov.

clxoOtoXcdv ts xai xcov icoxo-

utvcor n: Xnioxbv uad-^riv.

El TP.
ei

lh :>g uvr

drrooxoXog^ djroxryg?]iai

xolg rrgog)?jXcag;

yaQ

sil

xQoaHJrat Xt'yovoi xai avxbg buoicog. ?jXov bxi ovx dxvgoi, toXBQ xaXolq xa) vouiuoig xt'ygtjxai.
ni

MEP.

U.
xai
OTO/.fj'

Ovevl gtjxcog d-roxtyg?]xac xcov dgyaicov d^tjjyavov. Jtixvvui b> xoXZolq Xsyovxa xov djtboxoXov xai ijtixvgovvxa
Xsysi yag iv
xr\

ovx d.xodk/.ovra.
orrcog
flfj

Jtgog Kogivd-iovg jtgcoxi] kxi-

15
c

xavyj]0i]xai jroa oag, svcojiiov avxov' Ig ivrov s vuelg sots iv Xgioxcp I?]ov. og iysv?)&i] oocpia fjfilv drrb d-sov, ixaioovvi] xs xai ccyiaoinbg xai ato Xvxgcooig, Iva xcAhcbg ysygajrxai' 6 xavycofisvog iv xvgico xavydofrco. dxnijt'oxegov s sv xr\ avxf] sjuoxoXtj hficpaivei, Xsymv' xlg jtotuaivst jtoiuvrjv xai Ix xov yaXaxxog ovx so fr ist; u7] xax av&Qcoxov xavxa Xa/.c. ?/ ovyl xai 6 vo uog xavxa Xsysi; iv yc.n Tco Mcootcog vouco ysygajtxai' ov cpL[ic6sig ovv aXocvxa. u?/ xcov owv fieXei xcp&scp; // t ?]fig Jtdvxcog Xsysi; i oxi ocfsiXsi ex sXn'ii o dgoxgicov rjfiaq yao iygdcpt]
t

agoxgiv.
oxi Mcooscog vo/iov sijtsv. aXX ixvgcoosv slncbv xcov ocov iisXsi, <fi]oi, xco {rsco; rj t rjfzg Jtdvxojg xsqI Xsysi; l niig yag iygdcpi]. ogag oxt xvgol xai cog xaXcog xsifisvqi xtynrjTcu. ovslg yao oarrgco voficp xsygr)xai Jtgog djrosiZiv ?] cpavXco, aXXa xgsirxovi xai xsXsior cog ydg ov. ovXousvog ovvioxv xa vjtb oov Xsyousva. IlavXco xsyoi)Oai udgxvgi. i'va taia ?/ xa vxb oov Xeyoutva. ovxco xai o dnboxoXog axeyg/jOaxo udgxvgi xco vofiqi. MET. Eycb ix xcov ygacpcov ei^co oxi dXXog ioxlv o xov Xgioxov -Tcr/Jo. xai dXXog 6 f/taovgyog. 6 ?/uiovgyog iyvcoo&r) xco 'Adti xai Toi~2 xaxa xaigov cog iv xalg ygacpalg rjXovxar o s xov Xgioxov .xaxijg dyvcoOTog ioxiv. cog c.vzbg 6 Xgtoxbg djtscprjvaxo. Jtsgl avxov
;nj
t

MEr. Oiag EYTP. Ola

oxi Mcooscog vofiov slszsv. ov xov {rsov.

9-12;
''>

Cor. 1:

2931.
gr.

Jer. 9: 23.

1319

Cor. 9:

7-10.
b. Die
erhellt, hin-

dnozo/.o; <.

d.

HSS., es muss aber, wie aus


rcny.tyQ.

d.

lat.

zugefgt werden.

Sonst

wrde

kein

Subjekt haben.
]

Auslassung

kann durch den gleichlautenden Anfang veranlasst sein 4 xrooi] evqol d. HSS. Vgl. unten 817b xov anoox. t^ixioorrza, 817c ixiQtoaev u. Ausgg. ohx tc'joi B \.i avxov F 14 7iolurr r B [noifiv^v) DE, Tzoiuvrjov C, noiut/v d. br. afcjj 25 uj.' yao FH, et yao d. br. ab ovXfievog] ffVfiovL A (mit ov ber d. Z.) B^E,
1
.
|
|

ni

r uov/.(J.svnq C. }V

Caspari

c.

2123.

Dialog.

43

Christi discipuli,

exempla prophetarum sequentes, persecutionum saeui-

tiam

(tolerant*).

Una
est.

igitur nobis

eademque cum prophetis de perseet

cutionibus causa
c.

XXII.

Eutr.

d.:

Quomodo

apostolus sermonibus utitur pro-

phetarum? Si eadem dicit quae prophetae ante dixerunt, certum est quia non in irritum uocat, sed tanquam bonis eis et legitimis utitur. Meg. d.: Nullo prorsus antiquorurn sermone utitur Paulus. Ad. (/.: Ostendo in multis Apostolum dicentem et utentem prioribus Ait enim in epistola ad Corinthios prima: Ut non glorietur scriptis. 10 omnis caro coram ipso. Ex ipso enim uos estis in Christo Iesu, qui factus
5
est

nobis sapientia a deo


est,

et iustitia et sanctificatio

et

redcmptio, ut, sicut

scriptum

qui gloriatur in domino glorietur.


dicens:

eadem
15 lege

epistola ostendit,

Quis pascit

Et adhuc manifestius in gregem et ex lacte eins non


an
?
et

manducet?
bubus

Numquid secundum hominem Moysi scriptum est: Kon infrenabis

dico,

lex haec dicit?

In
de

os boui trituranti

Numquid

cum

est deo ?

An

propter nos utique dixit

Propter nos enim

scrij>-

tum

est

quia debet qui arat sub spe arare.


d.\

Meg.
Eutr.

Scis quia

legem Moysi

dixit et

d.\

Sed uides quia, ut

dixit,

non dei. legem statim confirmauit ex


an propter nos utique
lege utitur,

20 consequentibus, dicens:
dicit?

Numquid

de bubus cura deo?


est.

Propter nos utique scriptum

Uides ergo quia confirmat dei

esse

sermonem

et

propterea eo utitur.

Nemo enim

quam

improbat.

c.

XXIII.
et

Meg.

d.\

De
qui

scripturis

ego ostendam quia alius pater


locutus est
Christi

25 Christi

alius creator,

cum Adam
et innotuit.

uel

cum

caeteris
nulli co-

quos refert scriptum, quibus

autem pater

die,

oder Worte gleichen Inhalts ausgefallen


te

voraussetzt, vgl. den griech. Text.

sein, da sie Eutropius im folgenden Der Ausfall wurde durch das Homoeoteleuton

Propter

mortc afftcimur tota die hervorgerufen.

5 Caspari schliesst die Frage bei dixerunt. B 6 eis] Cod. eius 14 manducet] Und mchte nicht essen. Manducatl Der griech. Text, It (Codd. u. Citate bei den Vtern) und Vulg. haben alle den Indikativ 18 dixit] Cod. dixisti. Dixit verlangt der Zusammenhang. Auch hat der gr. T. eitvev 22 Cod. legem. Nach unmittelbar vorangehendem et propterea eo utitur erwartet man lege. An und fr sich knnte legem stehen.
|

44
ii'jy
r
(

Adamantius.

De

In

Rue

S17d SlSb.

ovklq %yvm xbv xaxioa


il

tl utj

6 vlog,

ovh tov vlbv


oui

yivcocxst
\A
Ih'trv

u/

xax

/]

Q.

voi'or'jT' i-

'(t'n/j

xeol

vag yncyag'

yan ubvov

vxo tov
o

0(ot/j()o^

Xt/.tyai

xovxo.

axove

Hoiov tyovxog' tyvo

Tor XTfjOafievov xa) ovoq Typ (faTvt]v tov xvnlov avxov. Jona/)/, dt ut ovx tyvco xal o /.fto: fts ov vvtjxev. xal 'itotr;
fllag
/.;'/.!

tog

jcd/.ai

u/j

yvoooih'vxa avxov*

Xt'yti

yan'

Tavxeg

u;

yvcioovr
V/.7'.

ai ax'p

pixoov %mg ueydkov avxcov.

ovv tv xc 'jtCtxt/j/. liyef kxsyvmd-Tjv xolg jtazoaOiv vueov tv t f] eQfjucp. Ovx fjrj td tu top 'hCexif/X tptjai' tjttyvojoO-?]v T0I2 xaxoaQiv avxcbv. xal cvxol tyvcooav avxov xal yaQ o xvoiog i)uwv bfiovg Xqito2. xooovxod xqovco ovvtaxnicov toiz fiafhjralg, eXeyev'
I

Umq

l.

ovelq yivc'jxti tot vlbv


f\ta>nxo.
818 jvmTtjq

tl

//>}

jTCtT?']Q'

xaixoi vxo jtdvxojv


ajt

all

ovx tyivojoxtxo.
t

/.t'ycov

dvayonilTt

efiov 01

tnyaZofitvoi xr\v dvo ulav. ovtJtOTt tyvojv v/ig,

urj 6

xaoio-

ovx tjtt'yvw avxov 2: aXX ovx a>g tovXtxo tjco/axsvovxo' xb yan ovrnir yivcooxtiv Xeysxai, odq xal Aav'i" 01 Jtaxtyeg vfioov
y?j

ov vvrjxav xa d-avudoid uov tv


_
.

Xavadv.

xaixoi siov.

ovxt

yan Ix tov Ueojqeiv ^i] xal xb ovvitlv xaoaxeitai. (favtQoba tvQixt] uij uovov XQoarqTaiq dvTi/.tycov d/./.a xal tc tvayyt/Sm' tov yaQ Xnioxov t'.To rrdvTajv d-toiQovutvov dvacxavdbv xcl '/.tyovTog' ovela oit tov viov. vpelq svavxiovg touj xnocfi'ixaq oho&e. oacpwq xoivvv xal 6 Xnixbg xal 01 JiQoyrjTai luiji'voav jtsqI yvojewg fttov xal
ygayal Xtyovoir. onoxt ydo XQoanjrtjg Xeyei' FOQarjX dt iut ovx tyvm xal o Xaog ut ov Qvvi)xtv. oiiooz [dr xal o Xqcotoq. ovviaTQimv toiq fiaih}xalzu.tytv ovtlc oidt xbv vlbv ei iu/ 6 jzax ?]Q. d/./.d xal ovvcov t/.tytv avxolg' ovtxox e tyvojv vflg.
Al^.ov

25 dyvcooiaz.

EYTP,

6t l

xb

ovvielv

yivcixeiv

al

1/2]

Mt. 11:27, Lc. 10:22.


5.

4-6'

Jes.

1:3.

Ezech. 20:

14]
1:3.

27 28]
7

Jes.

Mt

11: 27, Lc. 10: 22.

29

Mt. 11:27

15/16 Mt. 30] Mt. 7: 23.


z.
s.

7/8] 7: 23.

Jer. 31: 34.

9 10
7.

18/19] Ps. 105:

tk'O.ul
|

Th. Gale in Wettsteins Addenda


t

Ausg..

zta/.LV

d.

HSS.

olini

Humfr.

11

ff7 cf

fyvuxj&rjv

d.

HSS.; der Verf.

stellt

aber offenbar imyivwxeiv


u.

und

yivxfxeiv einander gegenber

28

dfiwg] die

HSS.

Ausgg. ouwz.

Ich habe

de gestrichen,

das durch die falsche Lesart ouojz hervorgerufen worden war.

Ca^pari

c.

23.

Dialog.

45

gnitus

est, sicut

ipse Christus pronuntiat, de se dicens:

Nemo

nouit Patrem

nisi solus filius,

neque filium quis nouit nisi pater.

Ad. iL: Ualde inconsequenter scripturis sanctis abuteris. enim hoc a solo saluatore dictum. Audi et Esaias quid dicit: bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui, Israel uero cognovit et populus me non intellexit. Et Hiereinias dicit: Et gnoscent me a minimo usque ad maximum eorum. Meg. d.\ Quomodo ergo Ezechiel dixit: Et agnitus sum
//rsfris

Putas
Agnouit

me non
non
co-

patribus

in deserto?
d.\

10

Ad.

Non

ex eo quod Ezechiel dixit agnitum

eum

esse a patribus,
et

etiarn illis qui

tunc erant notum

eum

esse confirmat.

Nam

dominus

noster Christus,

cum

tanto tempore fuisset

cum

discipulis, dicebat;

Nemo

15

Et quidem uidebatur ab omnibus, sed non novit filium nisi cognoscebatur. Uis autem uidere magnificentiorem uerbi flguram? Ipse dominus et saluator dicit ad peccatores: Discedite a me qui operamini iniquitatem, quoniam non noui uos. Numquid ille, qui corda omnium nouit, ignorabat eos? An propterea haec dicit, quia sibi eorum conuersatio displicebat? Intellegere etenim agnoscere dicitur, sicut et Dauid dicit: Patres uestri non intellexerunt mirabilia mea in terra Canaan. Non enim ex eo quod uidetur, sed ex eo quod intellegitur, quis nosci dicitur uel rursurn, si non intellegitur ignorari. Et ideo manifestissime inueniris non solum prophetis, uerum et euangeliis contradicere, ubi Christus, qui ab omnibus uidebatur, dicit quia: Nemo nouit filium. Et quomodo contrarios esse prophetas euangeliis dicitis, cum eadem et prophetae et
pater.
,

25 Christus in euangeliis de dei agnitione pronuntient?

6
unser

Jer. 31: 33,

wo

es aber

gr. T. (xe yvtoaovxcu.

umgekehrt Der Sinn des

et

cognoscent

me

Citats in

dem

So auch letzteren scheint zu sein,


etc. heisst.

dem cognoscent des Jeremias folge dass Israel zur Zeit dieses Propheten den Herrn nicht gekannt habe, und das non im Cod. scheint daher zu rhren, dass Rufins Vorlage, oder dieser selbst, oder endlich ein Abschreiber seiner bers., die Argumentation des Verf.'s nicht verstehend, das negative Adverbium in der Meinung hinzugefgt hat, es msse in dem Citat, ebenso wie in dem vorangehenden aus Jesaias, ein Nichtkennen des Herrn von Seiten Israels direkt ausgesagt sein. Oder sollte etwa: et non cognoscunt zu lesen sein? Dann wrde der Yerf der Schrift, oder der Urheber der Vorlage Rufins, oder dieser das von Jer. gebrauchte Fut., um die in [den Worten des Propheten liegende Thatsache direkt auszudrcken, in das Prs., und ein Abschreiber der rufinischen bers, dieses
dass aus

wiederum

in das aus der It. oder Vulg. bekannte Fut. verwandelt haben, ([ch glaube nicht, dass eine so verwickelte Lage anzunehmen ist. Aus der Auslassung

von

Tidlat-

(s.

d. griech.

Text) geht m. E. deutlich hervor, dass Ruf. die ArgumenVielleicht hat er schon rtXiv gelesen.

tation nicht verstanden hat.

B)
j

19 Cod.

in terra in terra, die zwei letzten

W.

unterstrichen

20

quis]

Quid?

Cod. discitur.

der Buchst, s unterstrichen

21 Inveniri istud Cod. (invenitur istud Caspari,


cf.

inveniris oder inveniris tu,

evQioxy

Adamantu)

De

la

Rue

SISb d.

MEPn
txatov tov

/..

txioa
o

uoi

tonr axoetgiq tov

urj

elvai

vior tov

yao tov vouov ovxco e/.i/vd-e. sl yao rjXdsv, xo av tc\ elq avxov ixb tov Javt x/jov/Otirc. Xiyovxoq' ti kfpovagav ttiv?, xa\ Xao) kfieXexTjav zeva: xagtOT oav fva Ot alXstq Zfjq "//"_. xa\ ol arr/ovTtz VVTjxd-fjOav e*x) ro
.

Xoiotov

avxo xaxa tov xvoiov xa\ xaxa tov Xoiotov avxov, xcu xaXiv' alrrjat rrao tuov xcu dcooo ooi ed-prj, xr\v xZfjQovopiav oov.
xcu
tc:
-

\
oti

.tu/ u

er 1

a vr

Vg

ev

Qa6

co

Oi/j o

5.

Ix xovxov

10 (o]t

elxwxat o eZ&cbv XoiOxoq a/./.ng exiv, Ix tov io'/te aoi/.eiz aQXovxaq fevtod-at xax avrov, ih'itb ed-vy xoiuav&fjvai e*v gacp
idtioa.

AA.
xcu
15
<>ti

Ol aOiXsveiv oxovvxeg ev reo 'iGQaqX xcu oy/civ xcu exovxsg

igoviav d-avarovv xcu ocoZeiv xavxeq xaza tov Xoiotov xaQeyevovxo.


Qacp irjQa kxoiuavdijav axosixxiov xaxa xr\v ngoept}fiexa tj)v %qvgtjv xc:\ agyvov xcu %alxfjv eyeQd-rjOexai aiXeia oitjo, j]tiz estxxai ovoa tcov
xelav tov Jan?]/..

Xi/ovxog'

d Ptopaicov,

6i

7)2

exoifiavfhjav 01 xaxa Xoiotov yeyovoxeg'


v\v

tc\

yao

jvi

hl 2

xZTjQOVOuiav avTc

soutva. ntol
xjj

fjq

xXffQOVO/iiaq Ziyei

o Javid' 20

xvoie, uvrjd-Tjxi ?)ucov tr

evoxiq tov Xaov oov

kxixeipai fjuaq iv ttj ocoxfjoia tov ed-vovq oov. [xov exaivel&at uexa T? 2 xXrjQOVOulag oov. ^/.ov ovv oti avxq exlv
t i
t

xXrjQovofiia

xmv i&vmv
El
ur)

a)v ?/T//o~aro.*)

EYTP.
t
r\v

aOiXicov xai cxo'/ovtcqv eovia xoqtjv, jioj2 olov

OxavQco&TJvat xov Xoiotov:

46
;.

Ps. 2:

1. 2.

7 8;

Ps. 2:

S.

9.

15 16] Dan.

2: 40.

1921

Ps

5.

cL
!

ABEFH

HSS. iXqkv&EL, der Sinn fordert das FH 21 ovv 15 zor vor Javu,).

Perf.,

Ruf.

uenit

14 anoexzeov

<

<

G.

Caspari

c.

23. 24.

Dialog.

47
agni-

Eutr.

d.:

Manifestum

est quia intellegentiam pro scientia vel

tione scripturae ponere uidentur,

cum

dicit

propheta quia: Israel

me non

me non intellexit. Similiter et Christus cum discipulis positus dicebat quia: Xemo nouit filium, nisi pater, et rursum his, cum quibus erat, dicebat: Non noui uos. Meg. d.\ Habeo ualidissimas propositiones, quibus ostenc. XXIVdam Christum non esse filium iusti dei creatoris, cuius Christus necdum
cognouit
et

populus

enim uenisset, sine dubio fuisset expletum illud quod de eo prophetauerat Dauid: Quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt
uenit.

Si

10 inania?

Astiterunt reges terrae

et

principes conuenerunt in

unum

aduersus

l.~)

dominum et aduersus Christum eins. Et rursum: Pete a me et dabo tibi gentes Jiaereditatem tuam et reges eos in uirga ferrea. Ex hoc ergo approbatur quod Christas hie, qui uenit, alius est, quia neque reges, neque principes insurrexerunt aduersus eum, neque gentes in uirga ferrea regit. Ad. d.: Quicunque uidebantur esse reges in Israel et habentes potestatem uitae et mortis, omnes aduersus Christum conuenerunt. Et
quia in virga ferrea gentes gubernantur, ostenditur in prophetia Danielis,
dicentis

post aureum et argenteum et aereum

exsurgere regnum ferin

reum, quod regnum sine dubio


20 gentes

Romanorum

est,

quo regno reguntur


(Sed et sermo

quas

sibi

Christus in haereditatem dari poposcit.


ut spiritus saluus

correptionis, quia unusquisque ab eo redarguitur pro peccato et (ut) uas figuli con-

fringitur per poenitentiam et carnis interitum

fiat,

uirga ferrea

nominata

est.)

Sed

et alibi dicit:

Domine, memor
tuae.

esto nostri in beneplacito

tuo, uisita

nos in beneplacito gentis

mir korrupt zu sein, ich finde aber 8 uenit] Cod. enit mit u ber dem e 12 Eos keine leichte Einendation. geht auf terminos in dem ausgelassenen zweiten Hemistich von Ps. 2: 8 et possessionem tuam terminos terrae zurck. Doch knnte es sich auch auf alle Ein-

4 positus< verstehe ich nicht;

es scheint

zelnen in den gentes beziehen.


zantes eos
etc.

Vgl. das euntes ergo docete omnes gentes, bapii|

B Cod. quo Mglich auch, dass das ausgefallene Wort tanquam war, was wir et uas figuli. Ps. 2: 9 in den Psalt. finden, whrend Hieronymus' eigene bers, daselbst ut hat 22 Cod. confringetur in oder ad statt et liest Caspari nach der lat. Bibel, aber die Konjektur ist unntig. nominata est B 20 23 Die Worte sed et sermo finden sich nicht im gr. T. und sind entweder von Rufin oder von einem spteren hinzugefgt. Sie geben eine zweite Erklrung der von Meg. angefhrten Stelle Ps. 2, erklren aber die nicht von ihm angefhrten Worte uoq oxevoq xEQatxecuq avvzQLipEiq avxovq. Der Verfasser dieser Erklrung scheint an Stellen wie Apoc. 19: 15, 2: 27 gedacht zu haben. B 23 Nominata ist vielleicht nicht durch uirga ferrea hervorgerufener Textfehler, sondern durch Attraktion entstanden. Diese lag hier um so nher, als sermo so fern steht 23/24 Die an sich nicht klare Beweisfhrung des gr. Schriftstellers ist in Ruf.'s bersetzung ganz unverstndlich geworden: die Worte, auf die es ankommt zov 67icuvETcd-cu fiez xr\q
Mt. 28: 19
|

17 gentes] Cod. reges

21

quia] Casp.

xh]Qovo(j.iaq aov sind ausgelassen.

B.

A.damantroa.

De

la

Rue

SlSd S19b.

xailov, Xl&og Ixu/jd-)] kgooovg ipev yiniov xal l.xdxaSe tfjv elxova [avtv ytiotov], xal Irroiosv avTTjv cog xovioqtov xal <pvT)d-f) vx vi/iov. 6 Xi&oq
f]

WEr.

davtfjX y.tyer eiov.

Ix

fteov

aojela lv b^yj
.

pcuvofiivt)

xc

?]

eixcov

y)

lx\

t^

;/"-

ailsla

avGT^y.fiv

Jiixvvxai ovv xbv ia vbuov xal xgognjrmv


Javi/j/..

XqiOtov
a
.11

Lit]trrcj

tXfjXvd-ivcu' ei yetQ iZrjZvO-ei,

xtjg

ytjg,

mg kutjwot
utjxat

ovx dv y)v Irena aiIx s xov rrdoag vitg aiZslag


o

vzrpuip

eixvvrai

kXffXv&mg

ia

vofiov

xal

XQoqpTjxmv

XQtOtog.
I l

Ta

ixa'icoz lv

tcu

yoafpalg elgyjuiva ovXst aixcog voelv

y&Q

rrnofff'jTai

xca

xb evayye'/.iov ovo Xgtoxov xaoovoiag iaoa}

ffovoi.
f doz)].

uiav lv zaxeiPog>Qoovpy xsgl

ztjv xqcottjp, xa\ xr\v

ueza zavza lv

avxov d/./.d xb eiog avxov Tiuov. IxXslxov vxbq Tovg vlovg xmv av&Qc&xcov. xal xaXiv'
iov

XQwxrjg 'Hoatag xc\ ovx etye xaXXog ovxe eloz.


t/~j

uhv

ovv

ovrcog

etxep'

eloasv

xaiz ov yoiziOa, 6 ayaxrjxog, lv m svdoxrjev ?] tyvyi) uov ovx Igloei ove xoavyaoet lv xalz xXazeiaig, xaXauov ovvxexQLUiievov ov xaxed^ei. xal Xivov xe r vy co uev ov ov iosL xal xaXiv' yalni. d-vyazso 'ieQovOaXvju Gcpbgc. xfjqvOOs, 0-vyaxeQ SimV lov 6 aoiXevz oov Igyexai xQavc k*xisijxmg ex ovov. C02 lv xco evayyeXicp etjXmzai bxi xa&ioag
6
.
|

Lx

25

ovv xo xozl uev lv biyj. xoxl e lv XQavxTjxi' ole h x?)v lv oZ?] xal av/.oz o axo0x0X02. Xeycov' lv xsXeiouazi &eov. lv cccovfj dgyayyeXov. lv ti loydx)} OaXxiyyi xaxarjsxat xvoiog ax ovoavov, xal oi a
elofjXfrev
elg

ovov

Iegovoa/.y]u.

zrjXavyeg

xsqiXsixoasvoi tl~ x t/V rrc.Qovoiav avxov aua Ovv avroig aQjzayrjOous&a lv vsq>iXaig eiz axavzrjiv avxov' xa&dtg xal o Aavvr\X \yei' elov mg vibv v&ocixov ia xcv vecfe/.cov Igyouevov.
i][ilg

vexgol syeQ&fjovzai xqSxoi, exsira xal

oi

13" Dan. 2: 34. 30. 13-15" 111-21 Zack 9: 9. Vgl. Jes. 40:

Jes. 53: 2. 3. 52: 14.

16-19"

Jes. 42:

13.

9 f., 62:11.

Theee. 4: IG. 17.

21]

Mt. 21:7.

2428

29; Dan.

7: 13.

2 Da- zweite avsv ytion-

<

ABDFGH

Pic.

Humfr.

y,

vor Ix S-eov

<

d.

HS8.

ABlFH. ovittfyceiv d. br., (Tvarrjxvia Tb. Gale bei Wettet Wettet. reicbt das Wort und vermutet dass des Abschreibers Auge abgeirrt sei auf die Es fehlt bei Pic. 12 er Worte 7ic:<7(:; u Xeiaq Giozi/xeir. die bald folgen. s 19a, b. Ruf. 22 drr ; 16 rjvxrjoev B in gloria* \o^ov d. HSS.; vgl. AC'D hier u. weiter 23 ngadzipzi FH z^r h> 66g% ABCDE, zbv i. 6. d. br.
5 oioT^y.fi
|
;
\ |

t'i,v

BvzsQav

xo:)

evo^ov Ana>t.

s.

r-]inl.

1"

20 nqwftoy

E.

Caspari

c.

24. 25.

Dialog.

49
faisset,

Kiitr. iL:

Nisi

regum
d.:

et

principum potestas
dicit:

quomodo

poterat

Christus crucifigi?
c.

XXV.

Meg.
et

Daniel

Uidi, et ecce lapis cxcisvs est de moyite

imaginem et fecit eam quasi piduerem, qui exLapis autem erat regnum a Deo gloriosum, et flatus est a uento. sii f imago terrenum indicat regnum. Unde ostenditur quia is qui per legem et prophetas annuntiatus est, Christus, nondum uenit. Si enim uenisset,
sine

manibus

percussit

10

regnum esset in terris, sicut indicat Daniel. Ex eo autem, quod omnia regna (in) sua incolumitate perdurant, constat hondum adesse illum Christum regem qui per legem et prophetas annun-

nunquam

aliud

tiatus est esse uenturus.

15

20

Quae recte in scripturis sanctis dicta sunt non recte uis intellegi. Lex enim et prophetae non duos Christos uenire dicunt, sed unius Christi duos aduentus indicant, unum in humilitate, primum, alterum in gloria, secundum. Et de primo aduentu dicit Esaias: Uidimus eum, et non habnit speciem neque decorem, sed species eius despecta et deEt iterum: Ecce puer mens quem elegi, ficiens supra fdios hominum. dilectus mens in quo complacuit animae meae, non contendet, neque clamabit, neque audict quis in plateis uocem eius. Calamum contritum non conEt iterum: Laetare filia Hierufringet et Unum fumans non extinguet.
Ad.
d.\

salem ualidissime, praedica

filia

Sionf Ecce rex tuus uenit

tibi

mitis super

asinam,

sicut

et

in

euangelio

scriptum est quia sedens super asinam


est

introiuit Hierusalem.

Manifestum

humilitate a prophetis dicitur


25 dentius

autem quod et in gloria et in aduenturus. Sed et Paulus apostolus euiIn iassu


dei, in
coelis, et

indicat,

de secundo in gloria aduentu dicens:

uoce archangeli, in nouissima tuba descendet de

mortui resurgunt
sicut
et ante

primi, deinde nos qui uiuimus, qui reliqui sumus in aduentu eius, simul

cum

ipsis

rapiemur in nubibus obuiam Christo in aera,

Daniel

dixit:

Uidi quasi filium hominis in nubibus uenientem.

Sed

et

mit dem Zeichen :, das auch im Text vor Et selbst hat der Grundtext P^in ntn, die LXX (&elo()Elq und die Vulg. Uidebas. In der It. scheint Cypr. Testimm. II, 17 und Firm. Mat. De err. prof. relig. 21 zufolge das Verb, gefehlt zu haben 4t Cod. sine manibus de monte, mit einem b ber sine und einem a ber de 9 Cod. sua incolomitate Cod. perdurarant, mit Strich unter ra 10 et] Der Cod. hat ein schwaches, bleiches, durch Ausradieren und Auswischen halbzerstrtes ad 14t Das i von unius steht ber der Zeile als Korrektur duos aduentus] Duos steht ber der Zeile. Es sieht aus wie die Korrektur eines Spteren 18 Cod. contendit 26 resurgunt] So der Cod. Dasselbe haben auch Cod. Sangerm. und Cod. Reg. seu Ciarom. bei Sab. In den Citaten bei den Vtern ist indes resurgent allgemein (s. Sab. z. d. St.), was wohl auch hier zu lesen ist. Adamantius. 4

3 Uidi steht
ist.

am Rande

gesetzt

An

der

citierten

St.

Adamantiu-.
t

De
?/

la

Rue

819 b d.

ixalvsL an avaxolmv xa\ tpaivexai tcog voiicov, ovrcog torai 7) eXeviq tov vlov vov av&Qconov. rtjlavyiorara deeixrai ?) eXevGig avrov
xai

iv reo

evayyt/.ico'

mCxQ

dToctJt?]

>,

XQwrt],

iv Tcrrnro'f norv}} yeyovvla.

xcu

/]

ui/./.ova iv rrj oZtj.

yl ovxoq xai aXXt)v xagovoiav xrjQvrrovrog. t?)v p 6og otpellovav yeveotrai. locog vug ivavriovofre ralg ovo xaoovoUug' ovre yciQ r/)v XQmrr\v avrov xagovolav exeyvcore, ovre r?]v tvrov
kv
tj]

Tolvw

aZlfjv xQOOoxave,
t

<u]

ovvitvreg ra {rsLcocog xgooreray^eva.

MEP.
/]v

AxQtrj

Ooi

axoeigiv jtagt^co ort aXXoroioq


i

r\v

tov

10 vo/dov xa\

tv)v XQOcprjrmv Xoiroq.


xoog>fjr*]v

lcodvv?]g ovx ixeyvcoxev avrov,

a&ovaxov,

tov ix yeveecog yvorjoai tov Xgiorbv


.

avrov'

axovaq ydg iv
//

reo G[icor?]Qiq)

zovq uafrrjraq ybuevog iregov xooGoxJfiev;


txtfitpe
15

raegya tov Xqlotov avrov xQoq avrov liycov' ov et o igixvv(rdvero


'iwavptjg,
e/.e^e'

AA

Kl

rregl

Xgiorog. tpaxet igybiievog >/ iregov xooGoxwfiev; d vvv tolvw ovx tOTL q gov/jOecog to to3v jragovrcov e^eraoai' ov ei; 6 Xeycov ls /tvoq tov (heov, 6 cdgcov ri/v dfiagriav tov xofiov, ovx t)yvoti otl avTog iGTLV all, kxel Jigogoiiog eyivero, (ei)
20 xai iv

Xqlotov yao' ov ei

ov

ei

25

ydg Xiyovra avrov vxayoa xai aXXoig rce(i\pco tov xaQaxZrjrov, rovrin rb xvevfta rb dyiov, exeirj ol (la&fjral avrov ijav avade xai rb d/j/d-eoregov iia&e. yivartxovreq ulv ovo xaooviaq tov Xqlotov. dyvoovvreg 61 otl avzoq iGTLV fiiXlmv sievai ix tov xofiov, 6 Icoavvrjg uerajtagaLovg reo soxorij rovg fiafhjraq' ?)v ydg d-ifug rovg vxb 'icoavvov fiafr?]tco
ad?]

ijzvv&dvero'

ijei

13"
.

Mt.

_>4:

27, Lc. 17: 24.

12 13]

Alt.

11:

3.

18]

Joh. 1: 29.

20]

Joh.

14: 16.

tov fijfjuovQyov, 11 tov ix yevia.] Man erwartet tov tov -eov tT z yevioewq wie 814 c, 810b. Stnde dies in dem Texte, dann Hesse sich auch tov Xqlotov Ich habe nicht gewagt, so viel zu ndern, zumal da Ruf. clvtov gut erklren.
(

propheta legis* hat

17 to tjv

ttcq.

ACDEFH,
|

Hat

er vielleicht rov rav nc.o. gelesen?


|

19

< to el <

d.

br.

Ruf.

alicai dicere*.

d.

HSS.

Vielleicht sind

nach

aq Worte ausgefallen vgl. Ruf.

20 i'M

ABCEFH

Pic.

Caspari

c.

25.

26.

Dialog.

51
et

usqm ad occidentem, ita erit et aduentus filii hominis. Ex quibus Omnibus euidentissime comprobatur primus in humilitate aduentus, qui iam factus, et secundus in gloria, qui futurus est. Uos autem, qui eum iterum uenin euangelio scriptum est:

Sicut fulgur cxiit ab Oriente

apparet

turum esse non creditis, certum est quia eum nee uenisse non intellegitis diuinarum consequentiam literarum.

credatis,

dum

c.

XXVI.

Meg.

d.:

Ueriora

tibi

exhibeo documenta quia alius est

Christus qui per legem et prophetas indicatur.

Iohannes namque non


propheta legis igno-

cognouit eum,
10 raret
tens

quod utique Christum suum. Cum audisset in

impossibile erat

ut

carcere positus opera Christi, mit-

du os ex diseipulis suis ad eum


Ad.
Si de Christo

dixit:

Tu

es

qui uenturus

es,

an alium

exspeetamus?
d.\

interrogaret Iohannes, dixisset utique:

Christus?

Nunc autem
tollit

dicit:

Tu

es qui

uenturus es?

Tu es quod utique non


est,

15 est prudentis praesenti alicui dicere:

Tu es? qui iam

dixerat de eo: Ecce

agnus Bei, qui


sed,

peccata mundi.
erat eius,

Non
eum

ergo ignorabat quia ipse


si

quia praecursor

interrogabat

etiam ad inferos ipsi

praecederet.

Sciebat enim dixisse

diseipulis:

Uado

et

mittam uobis
duos

alium paraclitu?n,

de spiritu saneto dicens.

Praeterea interrogatio haec

20 etiam illud intra se continet rationis, ut,

quia diseipuli Iohannis

quidem aduentus Christi non ignorabant, quod autem ipse esset, qui utrumque impleret aduentum, ne diseipuli dubitarent, uolens Iohannes confirmare eos, discedens de hoc mundo mittit eos ad dominum, veluti seruus
1 Wahrscheinlich ist exit zu lesen (gr. ixalvEi).

Doch haben auch Cod.


d. St. exiit
|

S.

11 dixit] Cod. dixit. Das letztere dicens. Man erwartet entweder misit dicens oder mittens entspricht Mt. 11 2, 3, das erstere dem gr. Text. Es scheint, als habe der Schreiber erst sagen wollen mittens dixit, dann aber statt dieses Wortes dicens gesetzt, weil in der Schrift dicens so oft anzufhrende Worte einleitet 15 Cod. praesentiali cui 17 Cod. ipse praecederet 20 Der zu ut gehrige Satz fehlt im folgenden, indem die Rede durch die mit quia beginnenden Zwischenstze anakoluthisch wird. Der bersetzer fallt von ne diseipuli an aus der Konstruktion 22 Caspari setzt nesciebant nach adventum ein; aber es ist m. E. keine Ergnzung ntig. Man konstruire: Ut, quia ignorabant, ne diseipuli dubitarent quod autem ipse esset impleret adventum, Joh. volens cet. d. h. damit die Disc. des Joh., die zwar die zwei nuQovaiat kannten, nicht zweifeln sollten, dass derselbe Christus wiederkommen wrde so sandte Joh. u. s. w. Die Verbindung ut ne findet sich auch I c. 13 ut ne oeeideret. B 23 Cod. seruos. Sollte dies das Rechte sein, so wre mittit eos ad dominum veluti seruos, domino tradens zu interpungieren. Allein die Bezeichnung der Schler des Johannes als serui Christi ist nicht recht motiviert, wogegen die Bezeichnung des Johannes als seruus Christi, der diesem seinem Herrn das seinige bergiebt, durchaus passend ist. 4*
2,

Germ.

Cod.

S.

Gat.

und Cod. Maj. Mon. bei Sab.

z.

iainantius.

De

la

Rue

Sl9eS20b.

<'
.

peraxaoado&ijpai' o ovv *lcodvvrjc dxtGreiZe oxmg ndthjoiv ort txetvng tOTi. Liijjrcog Ura Tt)v armv
\^('~r<~.

VT/ r Offct/.ejtv.
t

tTii"

d.Tt'/.&eTe ovv vueic. dxooctoaoire. tptjiv, avroq ooxB de xa\ ti,v Xqiotov djroxoioiv. ueraxaQaladtP rovg rag d ovlopepog euai. ra loya xQotcuev eixcov Tvcf'/.ol

apalixovOixalxaq>o\ axovovt xcu ycokol jcsquicctovoi xal


i

psxqoI tyei noj'Tt'.i xal uaxaoio'g og edv inj oxavaXiod-?} Iv uoi. avrovg ovv usraxaQaXamv evov&eTei ia tcov eQycov. Tva
.

rreto&coiv ort cvTog Iotl

i)

alfft-tta

xa.

MET.
ff

Ovtcoj:

r././.nrotot

fjftev

rov cfcvevTog

Xqiotov. xal 6

XoiOrog rov xoitjaprog 0-eov. ojot8 Ilav/.oz leyet otl Xql0X0 2 rjftq eSr^/oocoe. 61]Xov ovv ort cu.loTQiovg' iiovg yao ovelg .Torf cyooaZer ayooaCt yaQ alloroiovg ovx llovg. AJ. IJdvv d.-TQaxoXov&riTroz cfiosod-e. o ovv vrrevorjoag ei eletag, ev av r/or ei de j.oyov {r?]oeveig firj errvouevov, ovy oolcog tpQOVtlq. rop rrQiauevov lg;7]g elvai rov Xqiotov 6 jze.Toc.xcbg Tic hrtv ; ovx i/).d-ev dg oe o djtXovg uv&og otl 6 jccoXcov xal o dyoQaZoiv aeZcfoi eioir: ei xaxog cov o taolog tco dya&cp jrejrQcxxev, ovx Iotl b xaxog. all aya&og' o joq ax c'Q'/Ji? (&ovfjGag tco cw&qcqjio? vvv 20 ovxItl vxb yfrorov ayeTai. tco dya&co ti)v vofirjv rtaoaovg. Itczl ovv ixciog, [o] Tc>v cfftovov xat xavroq xaxov rravoduevog. avTog
Li
_

5 S~ Mt 11:5.

12; Gal. 3: 13.

5 In den Au?gg. steht ein

Objekt
seine

v.

XQoictkE.
.

Der Sinn

ist:

Werke vor

Statt Ae7~<-u

nach r<': Unrichtig, denn z i'oya ist da er die Schler belehren wollte, hielt er ihnen ich meine, vermutete Th. Gale (bei Wettst.) >dtdai
:

Komma

da wir aus dem unmittelbar vorangehenden: ozi avroq :-oti ergnzen knnen 8 avrovg] avrg d. HSS. eos aeeipiens Humfr. 11 looze) ut P. dieii l'ic. d. br., to; H 2 sie .... ut P. dicat< Per., tu taatum .... ut 11 Xn. C 16 7tQtd/ievov ABC'DFG. TtQiwfisvov d. br. zl tozir F 10 Ruf. oti
-.7 sich erklren lsst,
| |

<

habe ich gestrichen; es steht aber in allen HSS. (ii>rov Zwei 7iv>'/.i\cji;^ Ich zweifle an der Richtigkeit dieser Worte. A 21 f. Flle sind mglich: dass der idokoq die Snder an Chr. verkauft hat. und dass das gethan hat. So lesen wir auch bei Ruf. Dass avrq 6 'n-o; sie verkauft hat, ist m. F. ein undenkbarer Fall, und es kommt mir vor. dass diese :ie berreste sind eines verlorenen Satzes, der etwa wie die lat. bers, ged.

HSS..

y.(Ct

d.

1.

R.

21

lautet hat.

Caspari

c.

26. 27.

Dialog.

5:}

dornino

tradens

quae

sua

sunt,

ut,

scientes

ipsum

esse

dominum

Christum, non solum qui uenit sed et qui uenturus


aliquo oues a uero pastore

est,

diu errare in

per uos audite, quia ipse est


5 est.

non possint, et ait ad illos: Ite uos ipsi; non solum qui uenit, sed et qui uenturus

ad se ut
firmius,

Denique lde Christi domini responsum. Cum eos missos uidisset fides eorum confirmaretur non tarn uerbis, sed et, quod erat
,

operibus

eos

instruit.

Ostendit

redderet uisum, surdis auditum, claudis


tarentur, et addidit dicens:
10 sciens

namque eis quomodo caecis gressum, quomodo mortui resusciquamuis


esset

Bealus qui non fuerit scandalizatus in me,

quia,

si

uerbis

egisset

cum

ipsis,

habere tarnen contradictionis aut dubitationis aliquid possit.

sermo diuinus, Operibus

autem absque ambiguitate


c.

ueritas comprobatur.

XXVII.
et

Meg.

d.\

In tantum alieni a Christo eramus, ab eo qui


a
creatore

apparuit,

rursum
emit.

Christus

deo,

ut

Paulus

diceret:

15 Christus nos redemit.

nemo unquani

Manifestum est utique quia alienos; proprios enim Sed ille dicitur emere qui[d] quod alienum est,
uideris.

proprium uult habere. Ad. d.: Ualde inconsequenter mihi agere


suspicaris
20 sermones

Si

enim hoc quod


si

probare posses,

recte id proferre

debueras;

uero captas

quorum rationem dare non possis, non prudenter agis. Quia enim emptorem ais esse Christum, die nobis: Uenditor quis est? Aut non uenit ad te antiquum prouerbium quia Qui uendit et qui emit fraires sunt? Si malus diabolus Christo bono uendidit, non erit ergo malus, sed
dicis,

bonus, et qui ab initio inuiderat homini, nunc, ut


25 si ius

inuidere cessauit,

suum

et

possessionem tradidit bono Christo;

ex quo certum est

etiam ipsum iustum


transtulit

factum esse
(Si

et

bonum,

qui possessionem

mali

ad dominum bonum.

uero negas uendidisse diabolum, sed


distraxit?

creatorem deum,
iustitiae

quem
si

tarnen iustum esse pronuntias, quid ultro in eo


eos

probabitur,

quos ipse fecerat


iniustus
est

alii

Si

enim
pretio
erit

30 boni

erant

qui distrahebantur,
si

qui bonos seruos,

aeeepto, facit alienos;

uero malos distraxit, nihilominus iniustus


Schrieb Ruf. vielleicht in reliquo,

2/3 in aliquo verstehe ich nicht.


in reliquum, d.h. fortan,

st.

ins knftige?

7 instruit]

Der Cod.

inseruit,
[

was nicht recht passt. Der Acc. wre nicht anstssig. S. Plaut. Most. 1, 3, 59 Cod. eis namque, mit b ber eis und a ber namque 8 Cod. reddert 11 Cod. aparuit 16 Im Cod. fehlt qui. Doch steckt es vielleicht in quid, und
I

ist

zu lesen: Sed

ille dicitur

emere, qui.

(Ich

habe & eingeklammert.


|

B)

19 Cod. ursprnglich
o ber

suspicaras, aber mit in i radiertem a


|

Cod. captas, mit

a 20 possis] So der Cod. Man erwartet potes. Doch auch der Konjunktiv erklren: von denen du keine Rechenschaft geben knnen mchtest 27 Cod. trastulit 27/28 sed deum] Wohl Breviloquenz fr sed creatorem deum id fecisse dicis 30 Cod. seruuos.

dem zweiten
|

lsst sich

;>4

Adamantius.
o frBoq svQioxTL:i .Trv./Jc:'
ol

De
[ol]

la

Rue

S20b d.
tavrovg

.'

uXXov 6h

Tjitagrtjxorec

axvjXXoxQUDap
Tfjg'

dr&gmxoi

ia rag /iOQxlaq avrcuv, xaXiv 6h eXv-

1"

tSav 6ta typ evorrXayyj'iav avrov. rovro ydg cpi]oiv 6 xgocf?/xalq a/iaoxlaiq vucv exgd&rjre xal ralg dvoiiiaig eaxzeiXa xfjp fjrjrtga vucov. xal aXXog xaXiv 6cogedv exgd-?]re xcu ov fisx agyvglov Xvrgmd-ijed-e. rb 6e' ov ixer agyvglov 6t XoT <>n {6tc: rov cui/arog rov Xgirov' rovro ydg cpdxei 6 xgoan' avxoq trgavfiariofr?] 6id rag df/agriag r\iicov, reo fprfxr\q [tmJLcoxi avrov rjfielq ldd-?] uev. elxbg 6h ort xard oh hxgiaro, 6ovg lavrot; xo ciiia' jrcog ovv xcu Ix vexgow 7/yalgero; el ydg 6
t
k

la&v

rt r
t

tiu/jT
fj?)

rcv av&gcojicov rb ai ua dxe'6coxev


k

ovxiri
o

ejtco-

X),oei" el 6h

dxe6coxe. jtcog dviori) Xgiorog; ovxiri ovv rb' e^ov-

oic.v tyco -eivai

xal e^oviav tyoo Xaelv lrarai.

yovv 6id-

oXoq xariyti rb alfia rov Xgirov avrl r^g riiii]g rcov dvd-gcoxcov. .to/./j djte&avev , dviori] cog XaOq, tjuog dvota' epev rcv xaxeov.
d

IXaev o Xiyovroz' dvaxrjxw


waxoq'

ed-rjxev.

avrr)

jtoia

xgdoig;

rov

xgocp?']rov

xal 6iaxogjii&r\rcoav ol iy&gol avxov. jtov dvdoraig. txei &dvarog. EYTP. Aoxtl ixoi fifj xaQ dXXov ?)yogaxivai' rlg 6t jrore rd
6 frebg

20 i6ia dyogaZei: sti-op.

AA.

Avrbg
t

6 Xgiorog ovvd6cov

rolg xgocpr\raig tXeye'


rrjg dfiagriag.

nag

xoudp

r/jv d uagrlccv

6ovXog hrt

4 5

Jes.50:

1.

6"

Jes. 52: 3.

8 9

Jes. 53: 5.

17 ls;

Ps.68:l.
2
"'

12/18] Job. 10: 18.

21 22; Job. 8: 34.


ol

i^ir.nT/y/.Ttz

av&Q.] So

d.

HSS.

Verf.: ol avd-Q. ^/lagxijx. schrieb, oder dass ol rlr&n. eine

Es ist mglich, dass der Randglosse ist; das Ein|

5 aXXog] einzuklammern. Pic. las cu r^iaoziy/.. VTettst. verra. r././.ojc. Nicht richtig. Der Verf. meinte, dass cogeur y.rl-. aus einem anderen proph. Buche stammte, sonst wrde er nur xal nhv geschrieben brf/.ovxi d. habfn 7 brf/.ol vzi 6 xb fa ov B 2 H, ro dh oirie C, tb ovdh d. br. d. ia Vgl. Ruf. Man knnte auch rw de tjXov oxi vermuten Pic. o yg 10 el yao ist richtige Konj. Wettsteins, vgl. Ruf. Nam 8*< HSS.
fachste
ist,

ol

als

interpoliert

<

d. H.^^.

16 Vielleicht auch o

hUhjxev e*Xaev.

l&iy/.tv o

Xaev

d.

HSS.

Caspari

c.

27.

Dialog.

55

Sed ille magis qui sanus est scripturae sensus latere nos non debet: quia unusquisque peccator per hoc ipsum, quod peccat, alienum se facit a deo per peccatum, et, quia alienationis eoruru a dei possessione uelut pretium quoddam positum fuerat peccatum, ille qui uenifc auferre peccatum per sanguinem suum redemptiouis eorum pretium illud esse dicitur, quod sanguis pro remissione effunditur peccatorum; quod utique merito redemptio dicitur,
qui
pretio accepto, facit alienum malum*.)

suum malum,

quia se ipsi prius peccando uendiderant, sicut et propheta dicit: Peccatis


uestris

uenumdati

estis,

et

iniquitatibus uestris dimisi

matrem uestram. Et
et

10

iterum alius propheta memini. Quod autem

dicit:

Gratis uenumdati estis

sine pecunia redi-

dixit: Sine pecunia, indicat

per sanguinem Christi.


putas

Hoc autem
et

dicit

propheta

quia Ipse

est

uulneratus pro peccatis nostris,

liuore eins

nos omnes sanati sumus.


posuisse pro ouibus suis,

Quod
ille

pro remissione peccatorum, sed pretii loco


15

eum non quasi sanguinem suum dedisse uel


si

animam suam
grata uenditio,
eius

qui accepit pretium humani

generis sanguinem eius uel


si

animam

eius,

siquidem reddidit, non

erit

uero non reddidit sed habet apud se uel sanguinem


eius,

uel

animam

Potestatem habeo
20

quomodo resurrexit? et ubi est, quod dicit: ponendi animam meam et potestatem habeo iterum sumendi

eum? Aut hoc tibi uidetur, quod diabolus retinet sanguinem Christi et animam eius pro humani generis pretio. Grandis est ista blasphemia et profunda stultitia. Mortuus est et resurrexit; quod posuerat recepit. Quae hie uenditio, aut quae emptio? cum et propheta dicat: Exurgat deus et disperdantur inimici eins. Ubi resurrectio est, ibi mors.
Eutr. d.\ Uidetur mihi quod emitur ab alio emi. emit quod proprium est?

25

Quis enim

unquam
dicens:

Ad.

d.\

Ipse
facit

Dominus consonans

prophetis

pronuntiat

Omnis qui

peccatum seruus

est peccati.

3 peccator] Cod. peccatum


sionern
(e)
|

4 Cod. alienationes

(5

Cod. quia statt qui.


zuerst,

Cod. adei

Cod. possesCod.

B)

(6 illud esse] Vielleicht dedisse.

B)
|

quod sanguis] Cod.

w.
|

e.

seh.

qdd, dann quod (weil)

prornissione, mit re ber der Zeile

10

alius]

So

den Codd. und den berss.

von Picus (et alius rursum), Perionius (ebenso) und Humphrey (et alius alibi) zufolge auch der gr. T. c'OJ.oq, was also schon Rufin gelesen hat. Wettstein am Rande: alJ.coq und Delarue in den Noten: forte legendum a?J.(oq. Lommatsch hat alXwq geradezu in den Text aufgenommen. (Vgl. die Bemerkung zu d. Gr. T. B) 23 Exurgat sieht im Cod. aus wie exurgiat 24 disperdantur] So der Cod., aber mit dem Abkrzungszeichen von con zwischen n und tur.

Die
et,

lat.

berss. dissipentur

est ibi] Cod. et ubi.

Casp. nderte et ubi


est, ibi.

in ibi

bemerkte aber schon: Vielleicht: (Ubi resurrectio)

aviaGiq, exEi d-dvaxoq.

Der

gr. T.

otwv

B.

Alainantiu^.

De
}':

La

Rue

820 d821a.

MI'/'.

UaQ

r/~_

aftaQzlaq
T/ r
t

El
OitTo.

TR

dijZQp ort

afiaQxiap xvnu>v civoftaot xal klvrgcoirfiini'.XkVLU

XaTC.yn^GTlXrj- El.ZrJV
V/7',
))

(hm elxev oxt auagzia xvqioj: toriv. El TP, lln/././) od rjia' tc~) i-ljzetv xg 6 jioiodv z//r duagxlav ovZoq Ioti z7 2 a/iaQxlag, ovx lsi^e Oag>mg;
t

\\.

2ag>dozQov

Lzegya^tzai
xvQioq,

to)

z.byco

ctJtoozoXog.

Xiyov

rt

ovlot

zijs
l

afiaQrlag, tsvfrsgoi
////

n
10

".
;

/.tyjl-si/

ixaiovvy. vcftGTojzoj zov xvguvo utpov;)


tjzt zr\
t

El TP,

Aideixzcu zovzo Gcupatg.

MEr. Xgtzbq tpavegmg /.tysi ort' ovdelg vvazai vot xvQloiq ovZsveiv rt tztgc avx a/./.cov eioayazt;
.

J.

Iloovq xvgiovg (hsi avzbv tlgt/xtvai;

821

15

MET. Kc&mgXfyeixb tvayyt/.iov ov vvazai tvgov Oaxgbv xaQxovg xalovg tveyxslv. ovl tvgov xaXbv xagxovg xaxovg tvtyxcr ol ovo xvquh tdEiyrjOav. ogag ovo gjvosig, ovo
xvqIovq.
11.

Jic.

zl
)]

ir/j

oXtjp

rtjV

axo/.oviHc.v
,

zov qtjzov elxag,

aXX*

20 Xdat Toivvv cog


//

pofdCyug Oot xgoaQfio&iv fiopa zavza elo/jy/joco; ytygaxzcr ovdelg, tprjci, vvazai vol xvglotg ovXeveiv yag zov %va (iitjei xal zbv tzegov yajt?]ei, svog av&tstzai xal zov tz egov xazacfgov?]06i. ov vvaofts ?/ &tc ov/.Eveiv xal uaucopcu EYTP. Mc.ucovav zlva ovtezat ovoiiaZtiv;
$~

ix).ciauEV02 a

Rom.

6: 20.

1112 Mt

G: 24.

U-16
zC<>

Mt
|

7: 18, Lc. G: 43.

2023]
|

Mi

6: 24.

Statt

Eho.

hat Ruf.:
soll,

Adam.
ist

zb

AB'C

jt&q ya.Q
rte

xzL beweisen

nicht einzusehen.

7 AxEpytfgera* FH 9 Was Ruf/s bers, lehrt uns, dass

ausgefallen sind, worauf sich yao bezieht. Man lese nach dixaioovvy: xal VfjXavyioteQW oder oa<fbazenor '/Jytr apuxgzia yao v/mSjv oixtzi xioisioei. Die Worte ra'og yao Wahrscheinlich hat er. wie xvQisvofieyov hat Ruf. nicht. er so hufig thut, gekrzt 10 d&eixzai ACDE, d&ezzca d. br. 11 Wie fters, bricht hier die Beweisfhrung pltzlich ab, und wird ganz unvermittelt ein neues Argument eingefhrt. Meg. citiert Mt. 6: 24. um seinen Gegner zu berzeugen, dass es mehrere ao/al gebe. Was er aber mit zl trtoc. avr aXXuav EcoyezE will, erhellt aus dem vorangehenden gar nicht. Dagegen wird alles klar, wenn wir diese Worte dem Adam, zuteilen. Dieser hat das neue Argument des Meg. angehrt und erwidert: Warum wirrst du alles durch einander und bringst Beweise herzu, die nicht zur Sache dienen? Sage mir: wie viel Herren u. s. w. Man lese
stl

MET.
Habe
gr.

XQunbg
|

SovXeveip.
d.

A AC

/.

TL tzeoa

etgijxivai.
fiafiatv hier u. weiter

ich recht, dann moss der Fehler schon alt sein, da Ruf. 's bers, mit unseren
(svquc.)

ABDFH,

HSS. bereinstimmt 13 evQijxivai uafifuova K nur hier; fMXfift.

FH 23
j

Ausgg.

Caspari

c.

27. 28.

Dialog.

57

Meg.
Ad.

</.:

Ab

ipso peccato emit nos Christus.

10

Peccatum ergo habebat ins in nobis dominii. Meg. cl: Non dixi quia peccatum dominus erat noster. Eutr, (L: Hoc absurdum est; sicut enim dixi quia nemo emit quod suum est, ita nemo vendit nisi quod suum est. Quod ergo dixit: Omnis qui facit peccatum seruus est peccati, ostendit manifeste peccati dominium. Ad. (/.: Et adhuc euidentius in reliquis aperit Apostolus dicens: Cum autcm essetis send peccati, liberi eratis iustitiae. (Et adhuc manifestius dicit: Peccatum in nobis ultra iam non dominabitur*) Eutr. d.\ Hoc manifestissime comprobatum est.
cl:
c.

XXVIII.
d.\ d.\

Meg.

d.\

Christus

euidenter

dicit

quia

Nemo

potest

seruire duobus dominis.

Ad.

Quid aliud ex alio dicitis? Quot dominos putas eum dicere?


Sicut in euangelio dicit:

Meg.

Non
et

potest arbor

mala bonos fructus

15 facere, neque arbor bona malos fructus facere.


festati sunt.

Ecce ambo domini mani-

Uides duas esse naturas

duos dominos.

Quare non et illud quod sequitur addidisti, sed haec sola assumis quae putas tibi suffragari? Sed ego dico sicut scriptum est: Nemo potest, inquit, duobus dominis seruire; aut enim unum odio habebit 20 et alterum amabit, aut tinum patietur et alterum contemnet. Non potestis Deo seruire et mamonae.
Ad.
d.:

Eutr.

d.:

Mamonam quem

uult dicere?

Der gr. Text ist hier viel besser. Die Worte des Megethius nana ab ipso peccato cet. sind eine Frage, auf welche Eutr. oder Adin. Antwort giebt; Meg. erwidert: ovx elrcev nl. Dominus. Dass Chr. uns von der Snde gekauft habe, kann die Meinung des Meg. unmglich sein. Man knnte meinen, nach emit nos Christus sei ein Fragezeichen zu setzen und statt dixi dixit zu lesen. Dem aber steht ergo im Wege, das dann keinen rechten Sinn giebt. Die Mglichkeit bleibt, dass Ruf. in seinem Exemplar einov statt einev gelesen und die Beweisfhrung nicht verstanden hat. B 6 Cod. dominum 13 Quot] Cod. Quod. Wohl nur weichere Aussprache fr quot. Vgl. das im Cod. oft vorkommende inquid statt inquit, sowie ad fr at und adque fr atque 16 sunt] Cod. funt 18 Cod. sufragari 20 aut] Cod. et.
1
xfjq xxk. lat.:

"

Adaniantius.

De

la

Rue

S21a

d.

mioei e oe xal 6 t^cod-ev Xoyog fxazoq () r/TTfjTCU, tovtco xal eovkcorai. jigoOTarrei rolpvp xcu o XoiOxbq ///} at'Te'ye&ai ygfjtudzcov. fifJTt ovXov reo iiciiojv': yeve'ihu. jtg ydg aXXit &cp fiovco rrgooaveyed'. tprjlv, v a/iaorlav ovXog eori rij: afiaoxlaq. o ico im v t ETTR El Tuv ftafuopv ovXerat cpvoiv liav elveu xcu liav
\

\.

Ta

lt X'j/ uaTi:.

r afffvoiL

/,

l'Jjyj',1'.

TOVTl'Tl r yn/jllCTC. ol'XiTl OVO

)}

TQ81Q lOVTCU (CQycci C/.(t


y-cil

xXslrcu ool
t/./ r/
l
I

Iotcu ydg
xcu

xctl

?}Xiog liav eycov cpvoiv xal dgyjjv.


afjQ xal vcog.

Ofiolcoq,

dorga xcu

xeog roivvv

(ftt g

ra

yn/'^tcTa liav dgyjjV xcu liav cpvtv elveu;


c

MET. Ovx eyco eijrov' o XgiOrbg eijzev c'nr ov vvarai evqov oaxoov xctQxovq xaXovq Jtgoeveyxelv ovs evgov xaXov xagrrovg CfaxQOvq jtgoeveyxat.
,

15

20

25

AA. Tovro rb xsq>aXcuov ov cpvoecov evexa leyexai. aXX* dv&gcoxmv' xcu d xeol cfvoecov u.eyev. ovx av xagnovg covofiaoev' dvvarov ydg qrrjt UcTaPjXrifrtjvai. tri eixvvut Ix rov evayyeXiov ort itegl dvthjcojccQV avTc^ovoicov Xeyei. xal ov xeol dgyojv. Xeyei ydg ovtwq' EQXOVzai rrgbg v/ig Iv evvfcaoi jrgodzoiv. eocod-ev e eli Xvxoi anxayec' axb rcov xaoxmv ccvrcov ejctyvcoOe&e avrovg. dyad-oc dv&gcojzog ex rov dya&ov d-rjavgov xa\ rrd/uv Xeyei' XQ0<piQEi aya&c. xal o jtov?]q6q dv&gcojcog ex rov xov?]Qov &i]6avQOV JTQocfeoei jtov?]gd. ex rov xegcoevfiaroq rrjg xagiag rb oroua XaXeV ex yctQ Ti)g xagiag e^egyovxai taXoyiouol xovrjQoi OQaq on ex fiig cpveog dv&gcoJicov xal xaXov xal xaxbv o oojzrjg '/.eyet Jigocpege&at. MEE. Ov xeol dv&go^jrcov zovro /.eyet.
2

Vgl. 2 Petr. 2: 19.

18 19

Mi

7: 15.

4/5; Joh. 8: 34.

11-13] Mt

7: 18,

Lc. C: 43.

20241

Lc. 6: 45.

Mt

15: 19.

(A 2 B 2 kqosv. CFH 12 TtQOeveyxelv 13 TtQoaevsyxai d. HSS. Ruf. Aber so bersetzt er auch das simplex (fboeiv 821 e 14 ov (pvaeojg d. HSS. afferre*. Es ist aber von zwei Naturen die Rede, s. 821a, Ruf. naturas 15 neol (fvoewv ACFH (In F steht ein Punkt unter, und ein g ber d. Buchst, v). Ruf.: de naturis 15 16 oMrc.iov fieraXTj&fjvai] Die HSS. haben alle <pi]6i (D (frjoiv); Ruf.: imposest naiuram mutari. Schon Wettst. veiTautete: (fioiv, aber auch mit dieser 8tbile
| \

AW

Konjektur

ist

der belstand nicht beseitigt.

Dass der Verf. die These:

olvv. xze.

kann ich nicht annehmen. Gerade das Gegenteil behauptet dieser S21d: qccq ?>zi Ix uulg qrvaewq av9-Qaman> xal xa'/.ov xal xaxbv gojti,o /.i'yti Tiooff/oEobcu und seinem Gegner wirft er vor: ubxa'/.r zovz S(frjq t tu; ffi'oti; tlvcu. Lautete der urspr. Text dann vielleicht cM. yao (ft/c (fioiv {leia/..^ Coviiaoev und Aber auch so fehlt der Zusammenhang zwischen Toxin ro xe (f. ad. yr.o xzt. Dazu kommt dass Meg. noch nicht gesagt hat, die Natur sei unvernderlich. Vielleicht kann Cod. B uns den Weg zeigen. Dieser hat: fiSTaXrj9yvai
in

dem Adam,

den

Mund

gelegt habe,

Caspari

c.

28.

Dialog.

59

Ad.

<L:

Pecuniam

clicit

gentili

lingua.

Sicut et

uulgo

dicitur

Et ideo praecepit Christus non quaerere pecuniam, neque seruum mamonae fieri, sed in deo tantum Omnis enim, inquit, qui facit peccatum seruus est peccati. confidere.
quia Unusqisque Uli seruit a quo uincitur.
5

Eutr.

d.:

Si

mamonam

propriae uult

esse

naturae

Megethius

et

proprium habere principatum, hoc est pecuniam, iam non erunt duo uel tria principia, sed plura. Multo enim facilius dicere poterit et solem propriae naturae esse et sui principatus et lunam et Stellas et aerem et aquam. Quomodo ergo dicis pecuniam habere proprium principatum et 10 propriam naturam?
Meg.
Ad.
d.:

Non

ego

dixi,

sed Christus

dixit

quia

Non

potest arbor

mala bonos fructus


d.\

afferre,

neque arbor bona malos fructus

afferre.

Istud capitulum non naturas discernit, sed

hominum

pro-

enim de natura dixisset, non utique fructus nominasset, 15 quia impossibile est naturam mutari. Et ostendam de euangelio quia de hominum libero arbitrio haec dicuntur et non de naturis uel principiis. Ait enim: Uenient ad uos in uestitu ouium, intus autem sunt lupi rapaces; ex fructibus eorum cognoscetis eos. Et iterum: Bonus homo de bono thesauro profert bona, et malus homo de malo thesauro profert mala. 20 Ex abundantia enim cordis os loquitur. De corde enim procedunt cogitationes malae. Uides quia ex una natura hominum bona et mala proferri dominus dicit. Meg. d.: Non de hominibus hoc dicit.
positum.
Si

1 Caspari will sie fr sicut.

ber der Zeile


unter Cod. omnium.

5 Cod. naturae genus.


als falsch bezeichnet.

dem Wort

4 est steht im Cod. mit kleiner Schrift Genus ist aber durch zwei feine Striche Der gr. T. cpvaiv llav streu 13 hominum]
| \

Adamantioa

De

La

Rue

s21d II

822a.

Tovtcv xolav traQyeoTtnav axodst&v tfltelq; AfisraX^TOvq tyfjq raq ffvoEtz streu' /.t'yet de ev reo evayrv)v Xlbmv Tt'xva eyeloai reo 'AQaap' /.eyei e tovto /. y.i:i cLtot oloq' to jiqoteoov ovra ue Xaocf:?jfiov xai flavloq dimxtffv xa\ QiOrf}V oxoMov evqov /)v. xalbv tj gujtqov; cxjioI

EFTP.
I.

<>

xuivov.

MEP.
AA.
- '_

Ov

.To)
.
t

UavZov

^?jT(~>.

10

ueta ravTc: yeyovEV ccjiootooc.' roirvv to oaxobv ipQOv ye'yove xa'/.v. ei ov vvarai evqov axobv xaQXOvq xaXovq tviyy.Eiv; xai Iovaq to jzqoteqov ojtolov e'vJicjy.i)

') to jzqoteqov

AJAPK02
a/./.a

ManxiortOTfjg.
eIiv al

'Eye?

oQuof/ai ov

TQSlq

aoyaz Eivai
[/ev aQ'yJ/V

ovo. xovrjQav xai dyaxr/])-.

AA.
l loye

AvTOCfveu
sivai.
i)

ovo aoyc xcd avaoyoi. q

i)

tov

de

avaoyog;

MK.
AA.

AvToyvelg xcd avaoyoi ovocu.


-IrrtocvToi ovo aQycu q xsxsQafiivai;

MK.
AA.
20

xiQavxoL
to

HavTi) ovv xai o xovtjqoq EjiEXTEiVETai xai o aya&oz: yao axeoavTov rravTayj/ Eivai dti.

:;

Mt. 3:9.

45

Tim. 1:13.

'ASa/iOPtioq ezl feixrv/u, d. h. mit Itl eixwfu fngt Ad. eine neue Rede an; nicht Ad. spricht also die vorangehenden Worte, sondern Meg. Demzufolge knnte man

den Verlauf der Rede folgenderweise herstellen.


.1
/.

tovzo tu
--..

xt<f.

wvd/iaaev.

MET
A
J.

dvvcrcov yo tpvaiv fietaXij&Tjvai.

"Eti elxwfit xrk.

So widerspricht Ad. sich nicht lnger und kann mit Recht behaupten, 821 d.: OfiBxaXJftox ; E<p\z idu. ~^leg.) za; (fioEiz elvc'.i. Da aber offenbar Ruf. den Textus reeeptus vorfand, wage ich diese Verbesserung nicht vorzunehmen und habe daher im Texte nichts gendert.
2
a/istt
/.

eivai

i'ytt c

r.

ff

ig.

z<>

nozeoor B 1

zr

tto. d.

br.

fngt in den Ausgg. die zweite Sektion an

Maf>xiwvuttf]q

ACD

{-ovurc.)

12 Hier EFH.

eivai Die Worte MK. Ath'ocvtul. AA. Tldvzi] das zweite Sei werden in den HSS. wiederholt, aber so, dass sie erst: Eivai oxeZ, Mal ehrai Stt haben. Die Angabe bei d. 1. Rue ist unrichtig. In den Oberes, des

Mrujxivjvm,; B, Migne

1820

Ruf., Pic.

Humfr..

Per. findet sich die

Wiederholung

nicht.

Caspari

I c.

28 H
d.:

c.

1.

Dialog.

61
istis

Kutr.

Et quid aliud manifestius


suscitari filios

probationibus requirimus ?

Ad.

d.:

Immutabiles

dicis esse naturas; in euangelio

autem scriptum

est ex lapidibus

Abrahae.

Paulus apostolus antea qualis arbor erat,


5

Deinde die mihi etiam illud: bona an mala? Responde.

Meg,

d.\
d.\

Non

de Paulo quaeritur.

Ad.

Persecutor erat prius, postea factus est apostolus.

Quomodo

ergo arbor mala facta est bona? uel


fruetos bonos?

Et

e contraria

quomodo potuit arbor mala afferre Iudas, cum esset apostolus, sine dubio
ab omnibus, Megethius uictus cum confu-

bona
10

erat arbor.
(Et in hoc,

Quomodo

ergo, proditor factus, malos attulit fruetus?


esset

cum acclamatum

sione discessit ad tempus.


Finit disputatio prima.)

(II.

Incipit diseeptatio seeunda.)


(Marcionis
schismaticus,

C.

I.

(Item)

Marcus

ut

sunt

Manichaei,

uidens

15 superatum esse Megethium, inseruit se certamini et dixit:)

Ego
Ad.

definio
d.:

non

tres esse prineipatus, sed duos,


ipsis

Ex semet
d.:

sunt

isti

bonum. duo prineipatus, an unus habet


et

malum

initium aliquod, et alius non habet?

Marcus
20

Ex

semet

ipsis

sunt et absque ullo initio subsistunt.

Et absque fine sunt, aut fine aliquo terminantur? Marc, d.: Absque fine sunt. Ad. d.: Ubique est ergo et bonus et malus? Hoc est enim nullo
Ad.
d.:

fine concludi.

11 Die Worte ad tempus stehen in einer eigenen Zeile, die die erste Columne 10 13 Die letzten Worte der ersten und sind gesperrt geschrieben Disputatio Et in hoc ad tempus fehlen in allen gr. HSS. und in allen berss. Sie sind wohl von Ruf. hinzugefgt. Das Finit seeunda prima und Incipit gehrt dem Abschreiber. B 14/15 Ebensowenig sind die ersten Zeilen der
schliesst,

zweiten Disp. vom gr. Verf. Vgl. d. gr. T. und Einl. 4. B 13 Cod. diseeptio Mit diesen mit roter Tinte geschriebenen zwei Zeilen (12, 13) beginnt die zweite Columne. Das da von seeunda steht im Cod. auf einer dritten Zeile 14 Item Marcus Marcionis] Diese drei Worte sind mit roten Kapitalbuchstaben und gesperrt
j

geschrieben

15 Cod.

dicit

20 Cod. sunt

fine,

mit b ber sunt, und a

ber fine.

62

Adamantius.

De

la

Rue

11

822a823a.

VA
I

Jldrrt,

tor\ xal tu dyaftbv xal

ro Jtovi]QOV.

Ovxovp

ovu.TtrrXeyiitrai slol xal tpavovoai aXXt)Xa)V.

VA.
i
\

ovv vvaTai ovo rroayucTCt aTrsiooiisyttr?] vjraQysiv.dXXrjXojvxeycDQifisvcc; ra allTjXmv xiycooioiara Ig dvdyxt/g sv Jitoaxi tvoloxsTat. ro s .7 <>v y.cA aQXqv t$si, ro s aoyJjV eyov xal zt/.og sysr ovts ovv jya. ovts aTe/.evTfjTa vouio{r?']08Tai, dvdyx.i) s xal top jtSQtsyovTa
jtavTcr/Jj.

Ovts oviLTt.TXeyusvai. ovts xpavovoai. To >>rr axo Tivog ieTcbg ovx sotl

jtmg

toxov
10

uslZorc: eivcu tojv jcsQisyouevaiv.


1a xeyojoiousvai

EYTP.
sv
lieget

ax

aXXrjXcov elolv al ovo agyal, dvdyx?j

eivcu Xsyeiv tov d-sov (isqlxov e tov &sbv xcu xegag eyovTa

ovx av Tig ev (fQorcov vrtoXaoi' ei de l dXX?']Xa>v yconsiv Tag ovo OQXaq ixreXoisv. cbv to fiev dya&ov. to 6s jiov?]q6v, dvdyxi] [iSTsysiv ro xovtjQOV tov ayc.xrov xal to ayafrov tov jcov?]Qov.
15
VA'.

"Eyti

txaOTOg

t?/v
syst

tavTOV
t/)v

vvaiiiv.
.

EYTP,
lyei

Et txaOTOg

liav vvautv
tptjQ

elxbg

oti

exaTog
,

T)t v
?/

liav xtioiv.

xal Tivog

slvai

Tovg

av&QOJJtovg

tov

aja&ov

tov JtovfjQov;

VA".

Tov

Jtopf/Qov.

EYTP.

llcog
"iGc.g

ovvtXaev 6 ayaftbg Tovg tov jtov?]Qov.

toov ovo

lyovTcov; Tag dvvdusig MK. Oqojv o aya&bg y.eXXovTag Tovg dv&QoiJiovg xaTaixaCsofrat vxo tov xovrjQOV, sX&ojv. Ti)g fisv xaTalx?]g sgovaTo, ay.vi]OTiav
s xal acfstv ecoxs tojv duaQTTj&svTOJV.
\

EYTP. Tlvi })oav ?iuaQT?]xoTeg ol dvd-QWJtoc; MK. Tcp xovi'iQch. EYTP. Tig ovv dve^STcu ov Tr/g ygaoXoyiag; ol tco liqp eorcoT?] 7jf/aQTfjXOTeg vx aXXov acpeiv aiiaoTtcov Xafiaveiv vvavTai;
C

Tivog ydoiv tov uh> avTcov jiovtjqov, tov e dyad-bv Xeyere; cd o usv dyad-og, o s ovbuaoi uovoig druoynojiievoi; // JCQay/iaTi

AA.

am

tnjoog yaiveTar.

VA'

ngdyuaOLv avTOig

slolv o JiovriQog xal o aya&og.

2 /au ipavovaai] xcu


xcu <.

<E

dieazog

E
|

lozC

Izi
. .

C
.

8 vyy.y]
d.

de] 6s
|

< BD

13 r
R.)

iiU-

tu de mit Wettst., zuv usv


sc]

zbv s
|

HSS.

16 Eito.

17 xzloiv ABCDFGH, xal <. B 19 Mgxog. Tuv 7ior?jouv so verm. auch Wettet., xo^in' E u. d. Ausgg. Wettst. ergnzte es aus der bers, des Picus. Vgl. Ruf. 25 ol ),uauz. C d. HSS. 32 Man erwartet dolv 6 TiovtjQg novrjQuz xal u aya&ug 28 Mvaxai ACDH Ruf. bers., als ob im Gr. elolv 6 juhv >;, und vielleicht muss man so lesen.

(bei d.

1.

Ruf., 'Aa/ivcioq d. br.

el xal
1

FH

<

xovijqSq, 6

*t

cLya&dq stehe.

Caspari

II

c.

13.

Dialog.

63

Marc.
Ad.

d.\

d.:

Ubique est et malus et bonus. Ergo et cohaerent sibi inuicem et

in

semet

ipsis

permixtae

sunt istae substantiae?


Marc.
5
d.\

Ad.

d.\

Neque cohaerent sibi, neque sibi inuicem connexae sunt. Quod ergo dirimitur ab aliquo et distat non est ubique.
fieri

Et quomodo potest
nantur.

ut duae res

quae nullo

fine

clauduntur a se

inuicem separatae sint?

10

Quod si bunt. Quod autem habet principium, etiam finem habeat necesse est. Quomodo ergo absque fine et absque initio esse probabuntur? Sed et
locum ipsum maiorem esse
Kutr.
est
<1.\

Necessario ergo circumscriptione aliqua termiterminari inueniuntur, sine dubio et principium habe-

quo continentur his quos continet.


in
in parte esse;

et

dirimuntur ab inuicem necesse

est

Si separata a se inuicem

sunt duo ista principia, necesse

deum

dici

in parte

autem

esse

deum

et fine aliquo

15 terminari

nemo unquam sanae mentis

asseruit.

Si uero cohaerere sibi


et

inuicem duas

istas substantias dicat quis, sine

dubio inserit

permiscet

malum bono, et necesse est bonum mali et malum boni.


c.

ut participium capere sui inuicem dicat et

II.

Marc,
d.:

d.:

Habet unusquisque suam uirtutem.


Cuius horum
dicis

20

Eutr.

Si unusquisque habet propriam uirtutem, consequens est

ut unusquisque

habeat propriam creaturam.

esse

homines, boni an mali?


Marc,
Eutr.
25
d.:
(L:

Mali.

Quomodo

ergo bonus abstulit eos a malo,

cum

uterque

eorum aeque
Marc.
d.\

suis uiribus innitatur?

Uidens bonus deus condemnandos esse homines a malo, uenit et, a condemnatione eos eripiens, remissionem eis tribuit peccatorum. Eutr. d.\ Cui enim peccaverant homines?
Marc.
30
d.\

Malo.

35

Et quis suscipiet aniles fabulas tuas? Possunt hi qui proprio domino peccauerunt ab alieno delictorum ueniam promereri? c. III. Quibus ex causis alium ex ipsis malum, alium bonum nominatis? Nominibus tantummodo hoc dicitis, an causis et rebus alius bonus, alius autem malus deus inuenitur? Marc. d.\ Rebus ipsis alius bonus, alius uero malus est.
Eutr.
d.\

2 Cod. permixti

istae]
|

Cod. ipse

7
|

Urspr. stand separete.


sine
|

dann in separate verndert


|

Cod. sunt

14 Cod.

mit s ber q 32 Cod. alium ex ipsis causis. und nachfolgenden causis 33 Nach causis darf nicht wie bei Caspari ein Fragezeichen gesetzt werden. Ruf. bersetzt das eine 7tQdy uaTi mit zwei lateinischen Worten causis et rebus, wie fter, s. Einl. 11. B) 34 deus] Cod. dominus.
|

Dies wurde 30 quis] Cod. quid, aber Einwirkung des vorangehenden

64
/

AdamttitnM.
\.

De

la

Rue

II

823 a

mg;

VA.
./J.

<m
J/t'r

o tzya&og ocoZei. 6 h xovfjQog

xaxaxQlveu

tu ocjZtir aja&og Xtytrat:

VA.
LI.

Ka\ rrdrv dyad-ov yag ton ro ocoCen-. MxiOq OVV T?jJ TOVTOV CC/C.i)-(QGVVrjQ tozat 6 JTOV?]QOJ.

VA'.

Umg;
'<m
.

.11.

ti

1.1/)

rov t/uiovgyov dvdgcojtoi fjfiagrov, rovrov


ei (irjeiq
/)v

j)

aya&GHjvi'/, ovx av tydvf/ .Tore' ojz.

rcov diiagravovrcv,

o &eog ovx
y.araixi)

(.'.'j'/Jtr

l)v

tx/.?]d?/

ayafrog*

tcjv diiagrcoXcdv

xal airia vijg aryad-movvrjq avrov r) xal aXXcog h eixvvrci (xij cov rrt(f7]ve.

ayaO'Og, ei td to oco^eiv dyad-ov

avrov

Xeyeig.

MK.
AA.

Ilavxori ionv

[6]

aya&og.
tJtl

IJore xartjXde ococu rovg dvdgcoxoi-:

MK.
15 e~tl rcov
/

Kafhbg

rregit'yei

ro evayyeXtov ort

Tiegiov Kaioagog.

ygbvcov UiXarov.

J.

Mtra ro nXaoat top


tret

/^uiovgybv rov dvdgcojtov, t^axtoyijtcog

Xioorco
/)v

xaTTJX&ev.

ovv rooovrco ygovco ^rfieva ocooag

dyadbg:

MK. dvrore ?)v dyadbg. EYTP. Ecftjg' to ocbCeiv dyadbv avrov


yr/rac h vjto
.

Jtoiel Xt'yeod-cu'

oj uoXot

oov ejcl Tiegiov Kaiagog avrov x.cre/j}Xvdtvai. tjXov ovv ort t^orov hocooev exrore xal Tfjg rtgoot/yoQiag rov dyad-ov Xtyeodcu dyadbg rervyiyxev. Ei dta ro (koCiv ovrog dyadbg xaXelrai. e$ avdyxrjg dyad-ov
.

\.

25 voeiodcu

xal

rov rjuiovgyov.

oojZet

yag no'/.Xovg xdxelvog


cpaiverai.

cog

vouog ejiayytXXerai xal ol Jigocpr/rac oojCovoi ovv apLcporegot o[ioicog,


ojL

o iiev Jiov/joog. o h
c

dyadbg vulv

30

O aya&og dg jtdvrag eorlv dyadbg. jrei&outvovg avrm htayyiXXsrai mtpiv. M. O dyad-bg xdvrag go'jCsi. xal cfovelg
VA'.
c

o h r/fiwvgybg rovg

xal ptotyovg.

//

uovovg

rovg jtiortvovrag cvrco; MK. Tovg XQO<pevyovrag avrco rovrovg

gojCsi*.)

EYTP.
35 tvgioxtrct

Ei diKfbrtgoL toi-j sreL&oittvovg

avrolg ooiCovoc.

roig
:

l ixsiB-slg drrooeiovrat.

xoia cacpogd rov dya&ov

xal rov jiovtjqov

yag
'0

lorj

jtgoaigeoig dncfortgcov.
ut/v
t

MK.

dya&bc rovg jttor^vovrag avroj m&i, ov


r'to;

xaraxgivei
will nicht
eivai.

9 &eo;
823c

Ai

1
|

12 Ich habe

eingeklammert.

sagen: xv tya&bv rtvroze elvcu, sondern: rov S-eov tk'lviote


|

Der Verf. aya&dv

Vgl.
|

28

ei;
d.

<

23 tetv/ev B. w. e. DEG 34 y.al zov tcov)]qov navxa d. HSS. 32 7iQO<pivyovxa<; EG 33 eI C. HSS. H in mg. xal rov hovtjqov. Richtige Konjektur, vgl. Ruf. 36
|

seh. schon von der la m. in rervxijxev verndert

<

<

Caspari

II

c.

3.

4.

Dialog.

65

Ad.

d.:

Quomodo?
Quia bonus salutem confert, malus condemnationem.
tribuit,

Marc,
Ad.

d.:

iL:

Quia ergo salutem

bonus dicitur?

Marc.
5

(L:

Ad.

d.:

Et maxime, boni etenim est salutem praebere. Causa ergo bonitatis huic, quem bonum dicitis, erit hie malus.

Marc.
Ad.

(/.:

Quomodo?

d.\

Quia, nisi huius mali creatoris homines deliquissent, nequa-

10

neque bonus ille fuisset appellatus. Sed et hoc ostenditur quod ex initio non fuerit bonus, si ex eo quod salutem praestat bonus dicitur.
illius

quam

bonitas appareret, et ideo, nisi fuissent peccatores,

Marc, Ad.

d.\

d.\

Semper est bonus. Quando descendit saluare homines?


Sicut

Marc.

d.\

scriptum

est

in

euangelio,

anno quinto deeimo


in sexta die usque

Tiberii Caesaris, temporibus Pilati.


15

Ad.

d.:

Ex quo

plasmauit creator

iste

hominem

ad quintum deeimum
tem, utique in omni

annum
illo

quo descendit ad hominum salusuperiori tempore neminem saluauit. Et quoTiberii,

bonus? Marc. d.\ Semper fuit Entr. d.: Ais: Pro eo 20 autem tu ipse quod sub certum est quod ex quo uocabulum boni.
erat
c.

modo

bonus.

bonus dicitur; fateris Tiberio Caesare ad saluandum descendit, et

quod salutem

praestat,

salutem praestitit,

ex eo sortitus est etiam

IV.

25 necesse est
et

quod salutem praestat hie bonus uocatur, etiam malum, qui creator est, bonum intellegi. Multis enim
Ad.
d.:

Si pro eo

ipse

salutem praestat,

sicut

lex

pollicetur

et

prophetae.

Quodsi

uterque eorum salutem praestant, cur non uterque similiter habentur,


sed alius quidem malus, alius autem bonus uobis uidetur?

Marc,
30

d.:

Bonus omnibus bonus

est,

creator

autem

eis

qui sibi
aut

obtemperant pollicetur salutem.


Ad.
d.\

Bonus omnes
ei

saluat,

et

homieidas

et

adulteros,

eos

tantummodo qui
Eutr.
d.:

crediderunt, eos qui ad se confugiunt saluos facit?

Si uterque confugientibus ad se salutem tribuit, resistentes

uero
35 atque

et

incredulos abicit,

quae differentia

est

boni

et mali,

ubi

unum

idem utriusque propositum demonstratur. Marc, d.: Bonus eis qui sibi credunt salutem

tribuit,

non tarnen

5 Casparis Fragezeichen nach malus habe ich getilgt. B 7 Cod. clelinIm lat. T. ist eine Zeile ausgefallen. 27 Cod. habeantur 32/33 Gr.: MK. Toi-g TiQoacfevyovrag avx) tovtovq Gto'Cei. Dass Ruf. sie kannte, geht
quissent.

aus. si uterque confugientibus hervor.

B.

Adamantius.

Adamantius.

De

la

Rue

II

S23e 824c.

zovq axei&fjoavraQ
.

i:vt<o'

o de ^fiiovoyog, tovg rrioxevoavxag oco^cov.

n>cj a/iaQt

xqIvbi
cfr]g.

x;

xal xo/.cuei.

AJ.

12g

nrr

o dyaftbg

oveva xolvei;
jceiO-ij

VA.
\

Ov.

\.

Eav

ci^Q)

top aya&ov xgivovra.

ort sie ftebg xal

oxiv aZXog;

VA.
/

Ov
Tco

i-ixvveig.

J.

Tco aJtoOxoXcp ne i& )]


ei/ co

824

VA".
\

djroGTolixcp

xei&ouai.

I.

Eyco xo anoOxoXixov ov xal dvayivcooxco Xeyovxog' xqlvbl


{

xa xQVjtxa xeov av&ocojtcov xaxa xo EvayyiXiov uov did 'It/ov Xqltov.


o

tteog

El TP.
iiiffaivtL
15

To

t7jq xoiecog

ovofia eijicov. xeov dyafrcov xe xal xaxcbv


fLLOfrov,
))

xal xov xax

a$iav avxcov
67)Xov oxi xal
l

xaxaixrjv de tcov

jtovrj-

Q&v

xt xal aOecov.
yivo/iEinj

Xqltov

xoioig,

/)g

xaxa xo svayysXcov lcc 'Itjgov xal xa xqvjlxci xeov dv&QcbjzcQV


JtoirjExai
tl/v

eXeyyijGexat xax

ailav.

dLxaLoovvr/g xs xal dixiag

avxaxoooiv.
\

\.

Axove tov avxov djtoToXov XeyovTog' eyco


co

fiev

Jiaocbv de tco Jtvevf/axL, r/6?] ojg xaocov xbv ovxco xovxo xaTeoyaod uevov. ev tco ovoiiaxi tov xvqIov 7juc7jv Itjov Xqixov, ovvcr/^evTcov vijlcov xal xov
\czcbv x

ooifiaxL.

yao xexoixa

cog

25

tuov rrvevuaxog. ovv xfj dvvd ueL xov xvq'lov j^lojv Iijov, rzaoadovvaL xov tolovtov tco 2axava eig oXe{roov. xal jtdlLV XeysL' o xaodocov vfig axdoei xo xoi.ua. Jtaoa x'ivog o
k

xaodoocov
ayad-ov
r\

axdoei xo xoiiia; djtoxQLveo&o^' jzaoa xov xov jtovrjgov aoxdoeL xo xoiua; ei uev jzaod xov xovtjqov,
t/)v ExxXrjlav
{

tlxpvxai o XoLGxbg xov jtovt/qov

cov.

xal o ajtooxoXog'

ei

de jtaoa

xov ayad-ov, cpaivexai o dyattbg xQLxyg. jiov ovv xi&eiiev x?jv yoacp/)v r/jv Xeyovoav' d yao dv OJteioy dvd-Qcojtog xavxa xal d-enloei; /.cd tzuKlv' og plv y.oivei t](iigav 7g:()' ijft^wr, 6g 6s xgivsi TtaGav
rrjv

xov wttJQOQ // cpcovi] ?/ Xeyova' co u ex o co (istqeZtb uexQ^O- fjOexaL vulv, xal' og av aov?jG?jx ai fie lijiqo&ev xc7jv ccvitqoijiodv, ovTjGOfiai xaycb avxov sfutgo( &ev xov jzaxobg llov xov ev xolg ovoavolg, xai' ovx /jX&ov,
rjUEoav.]

jtov

?j

xal

~>

1012 Rom.
6:
7.

2: 16.

31 32

Rom.

14:

5.

1924] 1 Cor. 5: 35. 25] Gal. 5: 10. 30 33] Mi 7:2.-- 33-35] Mt. 10: 33, 34.
auilet
1

Gal.

acuZcJv] In

A: GcoCfav mit

ber der

Zeile, in
|

H:

guj^ei,
|

vom

Abschr.

in
d.

verndert 6 akXcag A 9 tj IixCo 6b FH 10 /.tyov FH 15 rjXovoti 30 &fQlorj AB 31/32 Die einge23 1ri<sov\ '/v^'" Xgicruov FH Ruf. klammerten Worte hat schon Wettst. mit Recht fr unecht erklrt. Vgl. Ruf.'
oojZcjv
ED8S.
\

Caspari

II c. 4. 5.

Dialog.

67

condemnat eos qui non credunt.


derunt
c.

Creator autem his quidem, qui credi-

sibi,

praestat salutern, peccatores

autem condemnat

et punit.

V.
d.:

Ad.
d.:

d.:

Ergo, ut

ais,

bonus neminem iudicat?


iudicare, adquiescis quia

Marc,
5
et

Non.

Ad.

Si ostendero

bonum

unus

est

deus

non
Ad.

alius?
d.:

Marc,

Non
Meo

ostendis.

d.:

Adquiescis apostolo?
codici adquiesco.

Marc.
10

<1.\

Habeo uestrum codicem et lego ubi dicit apostolus quia Deus iudicabit occulta hominum secundum euangeliam meiern per Iesum
Ad.
(L:

Christum.
Eutr.
uirtute
d.:

ludicii

nomen laudem

conferre bonis uidetur et

dignam

ipsorum retribuere mercedem, condemnationem uero malis et 15 impiis. Sine dubio et istud iudicium, quod fieri dicitur secundum euangelium per Iesum Christum, in quo occulta hominum arguuntur, pro meritis iustitiae et iniustitiae singulis quibusque retributionem parabit. Ad. d.: Audi ipsum apostolum dicentem: Ego quidem uelut absens corpore, praesens autem spiritu, iam iudicaui tanquam praesens eum, qui 20 talia operatus (est), in nomine domini nostri Jesu Christi conuenientibus uobis tradere huiusmodi et meo spiritu cum uirtute domini nostri Iesu Christi, hominem satanae in interitum carnis. Et iterum dicit: Qui conturbat uos
portdbit iudicium,

quieunque

est

ille.

conturbat ecclesiam? Responde.


25 ostenditur Christus

quo portabit iudicium is qui bono, aut a malo? Siquidem a malo,


et

secundum

te

ab ipso esse

apostolus;

si

uero a

bono, apparet quia iudex


dicit

scriptura:
dicit

quod
et:

Deinde, ubi ponimus quod est bonus deus. Quodcunque seminauerit homo hoc et metet, et iterum, saluator: Qua mensura mensi fueritis, eadem remetietur uobis,
et

Qui negauerit me cor am hominibus


coelis est,
et:

ego negabo

eum

coram patre
sed gladium,

30

meo qui in

Non

ueni, inquit, mittere

pacem

14 Cod. uirtutem. Ein durch Einwirkung von dignam hervorgerufener Fehler 15 quod] Cod. q mit o ber der Zeile 17 Cod. parauit. Der gr. T. Ttoir/GEvai. Wohl nur die bekannte Vertauschung von b mit dem konsonantischen u 20 Est ist im Cod. ausgefallen. It. Vulg. qui sie operatus est 30 Cod. mettere mit bergeschr. i.
9 Cod. codice
| | |

5*

Adaniantiu>.

De
.

la

Rue

II

824cf.

aXstv slQyvrjv, aXX udycigcv xal' ovx i XQ-ov aXelv elQfjvfj aXXa xvq, xal to' oval vulv yQauuaxslg; xal xaXiv o axoaxoXog' etxsQ, 'fi/Ot. ixaiov jraga xvq Lop drroovvai toi g
(f/ji.
t

d-Xiovoir v/tg O-JLlipiv, xa\ vulv Tolg d-Xioutvoig aveGiv. d xiq ovp tuTiv 6 dvrarroiovg t/)v tr/.nriv: xoxQivsdw.
VA",
I.)

xovrjQoq.

TP.

EL
t;]j

xovfjQoq

Tt,r

d-Xlipiv

idcoGi.

67/Xov Ott

xal xv\v

aveoiv
xal
1" t>]v

xgb

d-Xiirswg)'
xl
eig

dvtoiv.

Xauavopxsq ovv jtag avxov Tt)v #/?yvr ygciav ryoutv aXXov &tov; dtsixxai Gaycog 6
o'jv.

&eog

xgiT/jg xal

xcu xsQiOCal al uvB-oXyiai.

Tovto to Xeytttv vxo tov djroroZov lym T?,XavytOTegov artoeUco. elxsQ, (prji, xaQa, freco ixaiov avxaXOovvai volq d-Xiovoiv Vfiaq d-Xlipiv xal vulv rolg d-Xiouivoig cisoiv (isuvrjd-ai yag og>eiXsig ort xgeiq dgyag (OQiduTjv, iao)]v xal xovtjQav. i) 15 dyafr/jv, ovv fJto?] dgy/j. vjtaxovoaoa reo e aya&cp. avtoiv Iojglv. vxaxovCaa h top xovtjgtp. &Xli}'iv dicootv. AJ. YjCTjQizTjq ovv Igtlv b (liaoq tov jiovtjqov xal tov dyafrov, xal oveuiar tyet ezovoiav eavxm, vxoxsiuevog djjcfOTtgoig' dxog h oti ovhv xax llav id&eoiv stgaTTti. all <>oa av 6 dya{rbg xal 6 20 xovfiQoq e&ely. Xeys zoivvv xaTa xivoq ov).i]Giv b uioog tovz dvd-Qwxovq tt/uiovgy?]Gs. MET. OvTog xax' llav e?/uiovgy?jGe Toig dv&gmxovq' utTcfieudXrjuat ydg. (pTftl, oti sxolf]Oa tov dv&gwjtov. usTSv6?]oev ovv xaxovq TjfuovQyijaaqxat e&dXtjtie xovrovq xaxaxQivai xal dxoXeoai. 25 f o ovv cya&og ov ovvtycogfjGEV. d'/J? rjXdrje to ytvog tqjv dv&gcbjtejv. EJ TP. Tovto ovx Igtlv aycfrov to u?) ovyyoogrjoac to, xaxa dvaigefrfjvcL' ovXouivov h tov r^uovgyov dvs/.elv TavTa, 6 dya&bg
[o rrgjTog.]
i

MET.,

Mt. 10: 34.

1/2]

Lc

12: 49.

2]

Mt. 23:

13ff.

3/4]
|

2 Thess. 1:

6, 7.

22 23
1

Gen. 6:

6.

xcu ovx ABCE, u. x. to oix d. br. 3 Tiao xvqiov d. HSS., von einer anderen Hand to ber ov geschrieben. Vgl. 824 d 7 El 6r '/.ov ozi C Ruf., ykovzi d. br. nov. C Ruf., et d. br.. ycL Einl. 4 8 7iQ<> non; C. Tino xT z ti-'/.ivi'tioz hat Ruf. nicht bersetzt, daraus folgt aber nicht, dass es in seiner Vorlage fehlte, da er fters Worte ausliess, die ihm nicht gefielen. tuxq cItov nenn zov 9*ov d. HSS., aber nach ovv passt das nicht. Ruf. >ab n tzoCozoq tovto .... arcode Igco. 1 1 In den Ausgg. De la Rue bersetzt Primus ego hoc verbum docebo. Gewiss unrichtig. Ohne Zweifel gehrt 6 Uno; zu dem Namen Megethius und ist vom Verf. oder, was mir wahrscheinlicher vorkommt, von einem Abschreiber hinzugefgt worden, um anzudeuten, dass dieser Meg. derselbe ist, der im ersten Abschnitte des Dial. auftrat, und der erste Gegner des Ad war 12 &ew ABCDGH, teoV d. br. 20 e&i/.oi d. HSS.. &&oi r.v A mit Punkten ber ov) B 22 Mey.} Lomm. unrichtig Moxo^ h'-ysi FH
nr./c.ujc.v

nur

ist in

<

zoi;

dvil-o.

iSijfi.

fierafjiikijfiai

EF.

Caspari

II

c.

5.

6.

Dialog.

69
Uae uobis, scribae
et

et:

Ignem ueni

mittere super terram, et:

Pliarisaei?
retribuere

et

iterum apostolus:

Si tarnen, inquit, iustum est apud


et

deum

tribulantibus uos tribidationcm

uobis, qui tribulamini, refrigerium.

Quis

ergo est qui retribuit tribulationem?


5

Responde.

Malus retribuit tribulationem. Eutr. d.\ Si malus retribuit tribulationem, certum est quia et ipse refrigerium dabit. Quodsi ab ipso recipimus et tribulationem et refrigerium, quid opus est adhue alium deum quaerere? Manifestissime approbatuin est quod deus et iudex sit et unus sit, et superfluum est
d,\

Marc

10 inanibus fabulis occupari.

VI. (Et rursus inserens se) Megetkius ait: Hoc quod dictum est ab apostolo ego possum manifestius exponere,. quod ait: Siqidem iustum est apud deum retribuere tribulantibus uos tribidationem et uobis, qui tribulamini, refrigeriimi. Debetis enim meminisse
C.

15 quia

tres

principatus

ego

definieram,

medium quendam
dabit,

et

bonum

et

malum. Iste ergo medius, bediens bono, refrigerium rursum malo, tribulationem praestat. Ad. d.: Minister ergo iste medius mali et boni
potestatis,

obtemperans
habet

et nihil ipse

cum

est utrisque subiectus


ei

et,

ut apparet, nihil proprio iudicio

20 agit,

bono uel a malo fuerit iniunctum. Die ergo: Cuius uoluntate iste medius homines creauit? Meg. d.: Hie quidem seeundum propriam uoluntatem homines fecit. Sed poenituit pro eo quod malos creauerat et uoluit eos punire et perditum dare, sed bonus deus, miseratus humanuni genus, non permisit
uel a

sed quod

25

hoc

fieri.

Eutr.

(L:

Hoc non
Quid

est
fuit

boni dei mala non sinere interimi,

facere

creator.

boni mala miserari,

nisi

ut

cum uelit malorum causa

4 Cod. tribuit. Das vorangehende retribuere in der citierten St., das nachfolgende retribuit des Marcus und das avzaTtoiovq des gr. T. verlangen retribuit 11 Die Worte Et rursus inserens se stehen auf gleicher Linie mit den
|

von mir notierten am Ende der ersten und am Anfange der zweiten Disputation; sie sind ohne Zweifel eine Erluterung von Ruf.'s Hand. Keine der gr. HSS. kennt sie. S. Einl. 11 A. B 22 Meg.) So der Cod. Auch nach den von Pic, Humph., Perion.. Wettst. und Del. benutzten Codd. gehrt das nachfolgende Megethius, nach Lomm. dagegen Marcus an. Da jener von Ad. gefragt ist, und in der Antwort auf die Frage desselben von dem geredet wird, was der medius, der creator gethan hat, so ist Megetkius dixit das Rechte 27 Cod. meserere, doch mit Vernderung des letzten e in i. Da der Gebrauch von misereri mit dem Accus, unsicher ist, da der Verf. soeben miseratus humanum genus gesagt hat

vgl. S. 71, 13, so ist vielleicht dies zu lesen

(1.

miserari.

B).

Ldamantras.
ti:

De

la

Rue

II

824f825c.

tftiittr

ainog tojv xaxojv 6 dyairog' exelvov ydo ov iriu. tov avaiQovvra tcc xaxcu Jiollm yao eXricov OvXofiVOg rfvcu ta xaxa tov Tavra icTtjoelv ts xal Gro^civ
xaxcu
torat ovv
\

-/.oittrov.

VTEr.
o
tc/aQ-oq
/

I.

kaxov^ rovg avlhocojtovg ovrag (tvodf/evog ex tov jiovi)QOv fiexeaXe xal hxoltfiev dya&ovg Tovg jiiGTevGavTag avroj. /'.7a lq>t)q ovdutvov tov dyafrbv uTaehjxevat Toi)g v{

>rmvg
xal oojfta
In

eig
//
{

dyairoT/^a,
t//v

Xtye ovv xl t)l&e oojat o dyad-og,

ipvy/jv

u6v?]v xrp> <rvy/]v;


\pvyjjv.

MEr.
I

Movfjv

\.

II ipv/Jj tov

aya&ov Lgtiv
/)

//

tov

dt] uiovQyov;
t

MEr.
fUOVQyrjev,

Tov dtjUiovQyov Igtlv

ipvyj)

eiKpvGiqiia.

ots ovv e)t -

elev ccvttjv novr/gdv xal djiet{r?j xal TavTiqv djzeQQiipev.

o xovijQoc, l ftecoorjOag jtooQicpelav, Jiobg ucvtov enavrjyaye, xal 6


15b

aya&og D.e?jGag l(>(>voaTo avTijV Ix tov jiovtjoov. AA. aya&oq, QVGa uevog t?]v ipvyj/v ix tov
t

jzov?]Qov,

looxe

tco d/juiovoycp

//

xaTt'oye jtaQ* tavTcp;

MEr. EYTP.
pfjOL,

KaTtoyj:
il

nag

tavTcp).
fi/J.ov

jro;S/g

dya&oTrjTog.

d^eoTi]Tog,

eZae.

nana tov

jiovrjoov. iva djroGTEQrjGy

tov Tjfiiovoydv tov liov

eiicfvo/jtiaTog.

AI.
t/)v

Ilaftaoyt&CQ Tag anoel^eig Jtcog aneggiipe xal xaTsdlxaGi

ivvyjjV 6 7]HLOvgy6g.

MET.
25

Tt ecpayev djtb tov v!ov,

oi)

jiao^yyeiXe

(irj

<payeiv,

tot vJttJtsGs xaTaxoiGtL xal xaTalx?] xal aitcolela.

AA.

Avayvco&i

jtcg

xaTtxoive t?jv
tt\

ipvyj/v.

MET.
AA.
tl

'AvdyvGjfri tcc ev

TeveGei eyyeynafiiieva.

AvayivoyGxco t?/v tov drjfuovoyov ajtocpaGiv. xal 6ery?]GeTai


tj

to Gcfia. liysi yag ovTcog' 6t i rixovGag T7/C yvvaixog Gov xal lepayeg djib tov ^vlov, ov aveT tiidut/v tovtov iibvov (i?j (payelv, an avTOv l(payeg. IjtLxaTaoaTog i) y7j kv TOlg toyoig Gov' ev Xvnaig (pctyq avT?/v
Igti to xaTaixao&ev,
ipvyr/
?/

29ff.] Gen. 3:

1719.
u.

5 6 aiTi'K

In

d.

HSS.

der Cbers. des Ruf. spricht Marcus die

Worte xaxovq
t

bis

nicht richtig sein. Mit dem folgenden i(pr q u. denn dieser giebt die Antwort. Ist uvov x^v txvr) Worte des vjry/fV von Meg. gesprochen worden, dann sind auch xaxovq Meg. 8 T> y v.v/) v C 9 rj fj.vrjv] fiovov F mit rj ber der Zeile 14 noyQuftiGav F 18 Aus der bers. Ruf.'s habe ich MET. Kavtaye n. e. hinzugefgt, das in d. gr. HSS. fehlt. Der Ausruf des Eutr. "i2 TloXXrjg xzh. setzt eine usserung des Meg. voraus 20 aitoazsq^aei E.

Diese

Angabe kann aber

Xfye

spricht

Ad. zu Megethius,

Caspari

II c. 6.

7.

Dialog.

71

bonus deus? Nos illum dicimus bonum esse qui interimit mala. Aut non uidetur multo esse melior is qui non uult esse mala, eo qui conseruari ea et permanere facit? Meg. d.\ Malos homines deus bonus liberauit a malo et immutauit
fieret

5 eos

per fidem, ut credentes

ei

fierent boni.

10

Quoniam dixisti quod liberauerit bonus deus homines et permutauerit eos ad bonum, die ergo quid uenit saluare bonus deus, animam et corpus aut solam animam? Meg. d.: Solam animam. Ad. d.\ Anima boni est dei an creatoris? Meg. d.\ Creatoris insufflatio est anima; et, cum eam fecisset, uidens eam inobedientem, abiecit eam. Quam malus, cum uidisset eam abiectam, adduxit eam ad semet ipsum, bonus uero, miseratus, liberauit eam
c.

TU.

Ad.

d.\

a malo.
15

Bonus deus cum liberasset animam creatori suo, aut retinuit apud semet ipsum? (Meg. d.: Retinuit apud semet ipsum*.)
Ad.
d.:

a malo, reddidit

eam

Eutr.

d:.

magna

bonitas!

immo magna
quod

impietas!

Tulit eam, in-

quit, ut fraudaret creatorem, auferens ei

eius esse
et

20

Ad.

d.\

Ostendat tarnen quomodo proiecit

proprium nouerat. condemnauit animam

creator deus.

Meg.

d.:

Quando manducauit de

ligno,

de quo praeeeperat ut non

manducaret, tunc condemnata est


Ad.
d.:

et proieeta.

2o

Lege quomodo condemnauit animam. Lege ea quae in Genesi scripta sunt. Ad. d.: Lego creatoris sententiam, et ostendetur quid est quod condemnatum est, anima aut corpus. Ita enim scriptum est: Quia audisti uocem midieris tuae et manducasti de ligno, de quo praeeeperam tibi ne de
Meg.
d.:

eo

solo

manducares

(de eo) manducasti,

maledicta terra in operibus tuis,

4 Meg.] Cod. und Caspari's Ausg.


gr. T.

Marcus.

S.

jedoch meine Anrn. zu

dem

Cod. permutauit

9 Cod. Magethius.

Es scheint,
er

als

habe der

Schreiber erst Marcus setzen wollen, dann aber,


ersten Buchstaben dieses
thius

nachdem

schon die beiden

Namens
|

geschrieben, bemerkt dass seine Vorlage Mege-

und darum zu denselben gethius hinzugefgt, ohne das a von 11 Cod. Creatoris. Insuffl. cet 12 Cod. abicit 18 Die immo im Cod. mit grossen Buchstaben eam] Cod. ea inquit] Cod. in qd. mit U ber qd B 20 Cod. ostendit. Gr. TiaQaayJo&a). ostendito? Cod. ostenditur. Gr. eLy?'ja8rca mand. 26 29 de eo mand.] Der Cod. bloss Gr. an ccl'vov scpayEg.
habe,

Ma in Worte

e zu verndern

72
.7*
_

AxLamantroa.

De

la

Rue

II

82E

326a.

xal tQioXovq ilooix Q (f a yr t ov yoQzov to v a y Q u v tv iQ&r i tov \xov oov <payi zov aoxov Oov, %mq ov axoGTQitpm oe ytjv t g kZrjipd-rjq, ort yl] el xal 8L2 yl\v xelevOy. axo<paiq xaxadhcq pvpfe loxiv )) ocoitazoc; FA TP. II axo<paOiq owgiaxoq xaxaixfjv kug>atvet xal ov d vyj 2.

taq tipioaq
\

t/~j
t

^cofjq

oov axav&aq

'

/]

tpaxsi

yao"
,

?
iA.

ov axoTQifpsiq xal elq y v a x t Isv


tcoq
jj

slq t//v yrjv Ig

?)

q eX?jrffrf{ 2.

)}.

o tjfiiovQyoq xaxtixaoe. tovto.

tpTjoiv,

6 yad-bq eocoos.

KaxaQav avxm lcoxe. xmq ovv ov xaxsixaosv; IL Ov top av&Qwxov xarijQaaro, aXXct rr/v yrjv Xtyei yao yl] iv rolz \oyoiq oov. ovxmq* IxixaxaQaxoq
i)

MEP.

MEP.
FA'TP.
e

ovv avd-Qcaxoq ovx toxiv Ix

xx\q yf)z;

Mtxow xooo&ev

egxzxsq t?jv ipvyqv


toq ixiXijOsig,

ueooq xal
ex ytjq

efiqpvorjfia

eivat

tov drjfuovoyov'

vvv ovv.

avxov Xtyeu

elXfjard-ai.

AA. T/)v <>vv u)j xaxaixaoQ-tioav f]X&e tpvyjjv ocoai o aya&oq; FA TP. Fl ovv xaxaeixaxat uev ro ocoua ov tovto t Iotl xax avxovq tu ocoZouevov aXXa to tov xaxaixaavxoq euqpvrjua, oxbq Iot'lv. co2 Xeyovoiv. ?) tyvy/j. ij/.ov 6t to ulv tx {reov ov xal txelvov ov ueQoq tocooe. tco 61 xaxatxaO&evxi, Ix yrjg ovti. ovsv
.

eofjthjce.

Tavxa uev xgbg Meytd-tov xaXmq oxu Xe/Jyat. xobg s to rjfiSTSQOV oyua dvajroeixTog 6 /.oyoc. ?/ueig yao ove coua ovh wvyj v /Jyoutv. a/.'/.a to xvevfia, xa&mq Xsysi o anoOToloz' xaoeojxc. tov tolovxov d z b/.eO-oov t7jc agxoq, i'va to jrvsi\ua & 1). AA. Tb xvevua tov fjf/iovQyov Iotlv. o eoytv o av&QO)7ro2. //
C
t

MK

tov ayad-ov; Tov ayafrov.

MK
\

J.

Ovxovv xoivcj2

ysvoftevoi o

dtjuiovQybq xal o aya-02

lrj-

movoyijGav tov avd-Qcoxov.

MK
11.

Ums;
Fy?)2 xr\v
*0

nvyjtv tov f/ftLovoyov xal


?/

to

eofia]

to dk
\

xvevua tou aya&ov,

ovy ovtcjj:
oxe exZae

MK
2
.

rjuiovQyoq,
Cor. 5:
5.

tov avxroojxov xal eveg:vo?i08v

25-27":

e
i.

BS.

<

15 fauXTjO&eh; ACDFG. imXa&elq d. br. Beachtenswert jedoch ist die Konjektur am Rande der h. tov avd-Qamov. 16 WLr/<p&at A'BC 20 tylovort d. HSS. 35 ovrw d. HSS. va%a

ov

Huinfr.

Caspari

II

c.

7.

8.

Dialog.

73
tuae.

in

tristitia
tibi

manducabis eam omnes dies uitae


et

Spinas

et

tribulos pro-

manducabis foenum agri. In sudore uultus tui manducabis panem tuum, usque quo redeas in terram unde assumtus es, quia terra es
ducet
et

in terram

ibis.

Haec

est

sententia condenmationis.

Animae

est

an

corporis?
Eutr.
(L:

Sententia condemnationem corporis continet.


es,

Ait enini:
ibis.

Usque quo reuertaris in terram unde


Ad.
d.:

quia terra es

et

in terram

Dixerat ergo quod creator

condemnauit hoc uenit bonus

deus saluare.
Ki

Meg.

<1.\

Ad.
Meg.

d.:

Maledictum ei dedit, et quornodo non condemnauit? Non homini maledixit, sed terrae. Dicit enim: Maledicta

terra in operibus tuis.


d.\ d.:

Et homo non

est

de terra?
et insuffla-

15

Paulo ante dicebas animam partem quandam tionem esse creatoris; nunc, tanquam oblitus tui, de terra
Eutr.

dicis horni-

nem

assurntum.
Ad.
d.\

Ergo animam, quae condemnata non

erat,

saluare

uenit

bonus deus?
20

hoc autem negant eum uenisse saluare, sed insufflationem creatoris partemque eius quam isti animam dicunt, huic qui de terra fuerat assumtus, qui et condemnatus est, nihil praestitit.
Eutr.
d.:

Cimi ostendatur corpus esse quod condemnatum

est,

25

VIII. Marc.d.: Haec aduersum Megethium uidentur consequenter dicta. Aduersum nostrum uero dogma impossibile est horurn aliquid ualere. Nos enim neque corpus neque animam dicimus, sed spiritum, sicut apostolus dixit: Tradidi eiusmodi hominem satanae in interitum
c.

carnis, ut spiritus saluus

fiat.

Ad.

d.\

Spiritus iste creatoris est,


d.:

quem habet homo,


et

aut boni dei?

Marc,
30

Ad.

d.:

Boni dei. Simul ergo conuenientes creator

bonus deus fecerunt

hominem.
Marc,
Ad.
dei.
d.:

Quornodo?

d.:

Dixisti

animam

et

corpus creatoris esse,

et

spiritum boni

Aut non
Marc.
d.\

ita est?

35

quando plasmauit hominem et insufflauit in eum, non potuit ad perfectum eum explicare. Uidens autem desuper bonus
Creator,

17 Cod. anima

20 Man

erwartet negent

25

sed] Cod.

et.

Lamantin

De

la

Rue

II

826a d.

ovx rjdvvrj^ avxov xsZeog>o^Oai' idco)> dt vco&ev 6 aya&oq xvZto/tevov tu xZaopa xa) oxaouov. exspnpev ht xov liov xvsvfiaxoq
xai

k^oooyovrjOt Tor avd-QGOXOV.

ToVTo OVV

(fCALlV

YjflSlC,

TO XVtVfi

\.

avreq

ol

av&Qwxot
ayaihp;
ivyi'.niTit:-

Ix tovtov tov xvsv/iazoq lyovoiv.

rj

<u

xiOxBvavxsq
VA".

t(o
Tfjq

Ex)

,<j'/.tc:i.

JJ.

Hag

d-ivai; ovxtTi

ovv egxxx . jri Gmxqnia avtrocojrov avxov xaxeZrjZvovv tov avtrQCQjtov qZ&e ooca, aZZct xb liov xvevpa.

\mxrjolaq ovv

ZQV&

Tu

T(> ^

ayad-ov xvevfia.

LI

xiqq h(i<pavovq

avai-

r/vvTia-.

xaxedixaO&T} to
Ov.
_

xvev/ia

tov aya&ov ovv reo

avd-omxm

vxo tov fjuiovoyov:


VA'.

JJ. To ovv u/j xaxaixaG&iv, exelvo /)/.(h omoat; El TP. II yao ovyxaxeixao&tj reo ccv&qcojtco to axoOxaZhv xov ayad-ov xvev/ia*,) xa) a/isivov Igtiv vxaxoveiv reo fjfuovQyq) ovtl dvvaxmxsQco o yao loyvoe.g ro xvsvfia tov ayad-ov xaxaixaOai xmq ovy) u/./.ov xaxaixaet xovq vx avxov ytvoutvovg av&Qwxovq, cj2 u/j vxaxovavxaq c.vtco ; ov xaTedrxaG&rj to xvtvuc. xai // qlOov to /.t'ytiv tovtov exl coxTjoia dvd-QODJccov xaoayeyovivai.
.

MET.
l&sv
.

ayaO-og.

iojv

xazasixa/ievfjv

t?/v

xpvyjjv.

eZerjoaq

o de TjfUOVQybg ?]{re/.t]Gtv

avTw

ejrijovitvGai. o&tv xal Ivb-

ni;v avxov OxavQOVv.

JJ.
-'
']

\-lxod-avelv vjisq t7[2 wxrjQiaq todv avd-Qcoxmv

avTog EtZexo,

vx aZZov

rjvayxaG&r];
TjfiiovQyog, lcov
.

MEr.

xeovZevev avTc

iiij

tlobg

tov ayaQ-bv XvovTa avTov tov vouov, otl o fravaTog tov ayad-ov oroxijQia
etZexo

av-Qwxcov lylvexo.

>,

J Axo&avsZv vxho t7{2 ajXTjoiaq xmv dvdQojjrojv avTog ix a/.Xov rjvayxafrrj; MEr. Avxoq stZsxo, ov yao rjixelxo vxo tov d-avaxov.
1.

Ovxixt ovv kxsovZevsv avxtp o drjfuovQyoq. EYTP. Tiq ovxcoq porjxajq /.t'^tt exiovZeveO&ai TavTa ccxbq d avxoq etZexo xafrslv; si uiv yao avxoq uXtxo tov ftavaTov, jreoiooov
\\.

8 <paoxt

DE

oanwia ACGH, aan^iaq


ovv xzl.
ist

d.

br.

13 MK.] MEr.

d.

HSS.

aber offenbar an den Marcus gerichtet; auch das darauffolgende handelt ber das m>evfia des Marcus; also muss auch das >>r ihm zugewiesen werden 13 16 .VA', ov nvefia <. Ruf. Ich halte es fr echt.
Die Frage des Ad.
77<v
|

einer Interpolation hat es nicht, da es eine unntige Wiederholung und solche Wiederholungen der Komposition des Dialogus gar nicht fremd sind 18 xccxaSuedaei ARFH Pic, xazaucaoai d. br.

Den Charakter
ist,
|

Caspari IT

c.

8.

9.

Dialog.

75

figmentum creatoris et palpitare, misit ex proprio suo spiritu et uiuificauit hominem. Hoc est ergo quod nos dicimus spiritum saluum fieri. Ad. d.: Omnes homines de hoc spiritu habent, aut soli illi qui cre5 dunt bono? Marc d.: Per eucharistiam uenit.
deus
uolutari
Ad.
dit?
<!.:

Xon

ergo iam

Quomodo ergo dicebas quia ad salutem honiinum descenhominem saluare uenit, sed proprium spiritum, et
mira impudentia! Condemnatus
Spiritus ille
est

salute indiget boni dei Spiritus.


10 Spiritus boni
dei

cum homine,
Ergo

quem

miserat bonus deus

a Creatore damnatur.

erit

melius creatorem confiteri

deum

tan-

15

ualidiorem qui potuerit etiam boni dei spiritum condemnare. Ex quo multo magis uerendum est ne et eos condemnet homines, qui ab Aut non est condemnatus ipso facti sunt, si non obtemperant sibi. spiritus, et superfmuru est, quod dicitis, hunc uenisse ob salutem reparandam eorum qui fuerant condemnati.

quam

c.

IX.

Meg.

d.:

Bonus

deus uidens

condemnatam
ei

misertus est et uenit.


et putauit se

Propterea Creator deus uoluit


salute

animam, insidiari; unde


esse

eum

cruci affigere.

20

Ad.
Meg.

d.\
d.:

Mori pro

insidiatus est

hominum elegit, an ab alio coactus est? Creator, cum uidisset bonum deum soluere legem suam. ei, nesciens quod, cum immortalis esset, ob salutem homisalute

num

uenit.

Ad.

d.\

Mori pro

hominum

ipse delegit,

aut ab alio com-

25 pulsus est?

Meg.
.4'/.

d.:
d.:

Ipse delegit.

Non enim

a morte aliquid laedebatur.

Ergo non
Et quis

insidiatus est ei Creator.


tarn inconsequenter agat?

Eutr.

d.:

Insidias

dicis id

quod
Si

sponte delegit.

Si ipse

uoluit,

ex superfluo

nominantur

insidiae.

Cod. uoluntarii

Cod. ficnientuui
gr. T.

11 Vor ergo

erit

gelassen; vgl. d. gr. T.

Ruf. fand die Wiederholung unntig

sind Worte und krzte ab.

aus|

nunc. Der 15 Cod. nc Las er ad-vuxoq^ B.

zovtov

22 Ruf. hat

d. gr. T.

nicht verstanden.

A damantra
tv
:<>.

De

la

Rue

II

826d827b.
avrog

ixiovXfjv'

sl

de o

dfj/uovQjog

//vdyxaoev

clvtov.

Gmrqolag xmv av&goixmv xc ovy o ayadig. Hjfistq axo vmv yQafpmv duxvvouev ort o e/.{rcov Xqiotoz ovx Ion tov rjfUOVQYOv aXXa tov drya-ov. y.t'A yaQ TOV VOllOV TOV
r/"j

VA".

pj

//

tovo yo v xariXvosv,

I.

'.

!.7(*

xolmv yoaipmv druci ravra txayytX/u,:


tov evayysXlov xa\ tov axotiroXov, ralg yaQ 'iovdateigco

VA".

Axo

xaig fHDPalq ov xeid-opcu, xat yaQ aXXov eiol {reov.


e

II.

Eav ovv

axo tov evayysXlov

xcu

tov djtoOTo/.ov.

xav\ ZagrrjfHBv;
VA".

Ov yaQ uxaxovm ovTe voiuo ovTt

xootprjTaiq.

AA.
VA",

AXXa

tco

evayyeXicp

'ff

ov:

ntifrouc.i.

A
15 s *27

\.

Avayivcbxm
ro
r\v

xal

deixvvui

6ti

fit/

deyofievoa vofiov xcu


de

XQOqirjxag ovde

evayysXlov

deyeTc.i.
\

'/u'yei

ovxcog o XqlGtoz'

xcu evedidvoxeTO xoofpvoav xcu vov, cvff gaivofievog xad- qfieoav /.c.uxqcoc. jitco/oz 6t T12 ovo/iart .idZcnog sdXtjro ei 2 tov xvXmva rjXxmfisvog
Ti.

ap&Qcoxoq

xXovdog

25

kxi&vfimv yoQTcofr^rcu arro tcov xixxovxmv axo t7j2 TQaxi^tjg tov xXovlov aXXaxai 01 xvveg egyouevot IXeryov xa tocvucztc: avrov. eyevexo de djto&cvetv tov xrm%bv xcu an e v e y& v cu avrov v:t dyye'/.cov eiz tov xoXxop tov jt/.ovoioc xcu exacf?] ev tcq ddr Qaa/L axe&avt de xal kxaoag ovv tov.: oipd-aXpovq avrov, vrrdoycov ev aavoig, 00a 'Aoaafi axo uaxood-e v xal Ad Zanov ev t<x> xoXxqp avTOv. xcu avrog g>a>ptjoag eine' jcdxeg 'Aoaafi, e/.e?/ov ice xal xe/itpov ^laZaoov l'va atprj to axoov tov axrvXov vdaxoz xcu xaT aipvZ?] rtjv yXwav uov. oti ovvm/iai ev T7j tpXoyl ravrrj. 'Aoaafi de eiste' Texvov. fivi)od- t t oti axiZaeg ov t a et 7 c 0- a ev rjj Z co ?j 00 v xc: A d Zcqoz ouoico 2 x d x ax a' v vidi ode xaoaxaXelxai, ov de odvvdocu. xcu ex\ jroi tovtolz
xcu
1)
.

iitTcZv vfimv xcu fjpmv ydouc. fiiya loxr\Qixxai, oxcoz 01 evTcvxrc. iarjpat xobq vfig fit) dvvcovTcu ur de 01 exeld-ev ()de iaxeomiv. eomxm ovv oe, xctxeQ. Iva xspipqg c.vtov r v i x i a v tov xaroog u v lycjydo exel xivre ade/u; v g i _
t

/]

I
1

ff/

Lc

16: 19 ff.

abzq)

Man
tov

erwartet ovtog.
hat.

Es kann aber
\

sein,

dass der Verf. sich nicht


d.

genau ausgedrckt

Auch
|

Ruf.: ipse*

2 olx otya&Q
1
|

HSS.
de

toi

tj/u-

moynf ADEFH,

< d. br.
A^B^CD

KFH

Ruf. Pic, vjSe

(in

12 AJ. mg. Zde

<B
.

12/13

<A

21

< AB*

31 Ze

Caspari

II c. 9.

10.

Dialog.

77

uero eoactus est a Creatore, ipse inuenietur causa salutis


pati

hominum
iste

qui

eum
G.

compulit.
<L:

X. Marc. Christus non est


5

Nos de

scripturis

ostendimus quia
et

qui uenit

creatoris, sed

boni dei qui

legem

creatoris destruxit.

Ad.

d.:

Marc,

De quibus scripturis haec ostendere te promittis? d.: De euangelio et apostolo. Iudaicis uocibus non acquiesco,
Igitur
si

quia alterius dei sunt.


Ad.
d.:

ostendero de euangelio et apostolo, desinis blaset prophetis

pbemare?
10

Marc,
euangelio.
Ad.

d.:

Quidni? Legi tarnen

non acquiesco, sed

solo

d.:

Acquiescis euangelio, an non?

Marc,

d.:

Acquiesco.
et

Ad.
15

d.\

Lego

ostendo quia qui legem non suscipit et prophetas


Dicit enim Christus ita:
bysso
et

neque euangelium
diues,

suscipit.
et

Homo quidam
laetabatur.

erat

indutus purpura

in epulis

cotidie

Pauper
repletus,
et

autem quidam nomine Lazarus iacebat ad ianuam eius ulceribus


desiderans saturari de micis quae cadebant de
uenientes lingebant ulcera eius.

mensa

diuitis;

sed

canes

Factum est autem ut moreretur mendicus, 20 et ablatus (est) ab angelis in sinum brahae. Mortuus est autem et diues et sepultus est in infernum. Eleuans autem oculos suos, cum esset in tormentis, uidit Abraham de longe et Lazarum in sinu eius. Et ipse exclamans dixit: Pater Abraham, miserer e mei et mitte Lazarum, ut intinguat summum digiti sui in aqua, ut refrigeret linguam meam, quia crucior in Abraham autem dixit: Fili, recordare quia recepisti bona iu 25 hoc flamma. nifa tun et Lazarus similiter mala; nunc autem hie requiescit, tu uero cruciaris. Et in his omnibus inter uos et nos chaos magnum- confirmatum est, ut hi qui hie sunt ad uos uenire non possint, neque qui ibi sunt huc
3 Der Cod. hat im Text Megethius dixit,
dixit
|

am Rande

als

Korrektur Marcus

3/4 Cod. quia qui uenit iste Chr., mit a ber quia und b ber iste. Der Schreiber hat wohl darauf aufmerksam machen wollen, dass er die etwas auffllige Wortfolge in dem von ihm kopierten Cod. vorgefunden habe. Mglich doch auch, dass er sie nach seiner Gewohnheit durch die beiden Buchstaben als unrichtig hat bezeichnen wollen und nur aus Versehen die Stellung derselben verwechselt hat. Sie ist brigens beizubehalten, da sie der des Grundtextes entspricht. (Die Buchst, a u. b bedeuten, meine ich, dass quia iste qui venit, Christus zu lesen sei. B) 6 Cod. euangeliis. Ich habe den Plur. in den Sing, verndert, da dieser nachher wiederholt und insbesondere in den gleich darauffolgenden auf Marcus' usserung Bezug nehmenden Worten des Adamantius gebraucht ist, da der gr. T. evayye/Jov hat, und da endlich die Marcioniten ja nur ein Evangelium hatten 19 Cod. lingentes mit einem Strich unten und (w. e. seh., von spterer Hand) baut ber entes 20 Est fehlt im Cod. (28 possunt ist wohl ein

Druckfehler bei Caspari.

B).

Ts

Adamaatnis.

De

la

Kue

II

827b828b.

avxol sX&wiv elq tovov tov t /.e'yn avrtp' l'yovoi ftfwaia xal xovq JQO<pt}Taq axovoazcoocv avrmv. 6 de eimv ov%i xaxeQ aZZ lav tu tx vsxgmv xoq ufl-fl xQoq vxovq, (tezavoyzvQrjrcu avxolq o.Tor xfjq aavov.
}

///)

xc.\

nvon'.
oi.r.

o de

elxev'
i-x

ei

Mmimq

xcl tcjv XQOfprjTcv ovx rjxovc.vtov.


tiz

ovd

av tiz

vexQmv axiZd"Q axovoovoiv

avaaxaq ex vexQmv nSidi'.Si xa hv xjj xoioet et //// aovoz 6 Xq(otoz: ooi ovr <>vx ede^cvTO Mcooea t] tovq xgog>rjxaq ovdt xbv avaoxavxa ht vsxqcov IdClc.rxo. VA. Ev tc cd)] 'irrer slvai tov 'Aoaafi, ovx ev rr\ aOiZela,
i

mr

B2S

T<~,y

OVQCLVCQV.
\

I.

Ivcyvojfri ort

ovx kv xm

cd)]

liyei

VA.
OVX
15
-

Arro

tov ovvofuZelv cvto)

to)'

tov \4aau. xZoviov deixvvvTci opov

1 To OfuXelv xobq aZZrjZovq rjxovoaq, to de Zeyofievov yaoua ovx lpcovaq; tov yao ovqopov xal T)]z yijq to psoP ydoac /.eyet. VA. Avvaxai ovv tiz drro t7,z yr\q %mq ovqopov ogav; advvazov. Ixaoaq xovq og>&aZ[iovq avxov ideiv vvaxai tiz axb yijq, fj pZZov axo tov cdov elq tov ovoavbv oqcv ei tu) rjZov <>tl cfdocyZ r\v er ueoro avrmv.
I

ue'yc

U.
xwq
25

Ol ocoul:tixo\ oy-c/.uol

tcc

eyyiOTc uovov xetpvxaOiv ooav,


rrooooyez ydo

b ol de ipvjpcol elq {ijjxoz axoxslvovxai, xal drj/.ov otc to ocouc evTevfrev

axo&efievot toJz
/.e'yei

tTjz

U'vyjz ou/iaiv oooootv aZZrjZovq.

to evcyye/.iov otc

sxagaq tovz

orffrc/.tiovz

c.vtov.

* * * * eh tov ovoc.vov x<pvxev exaloeiv xal ovx

elq t>/v yrjv.

EYTP.
dixclr-jv

O Xgixog,
ti

ojz euol doxel. didaoxcov t>)v dic.cpooav tjv

xcA

t)V adixmv,

evTcv&c. vxozi&exai tov xsvqxa xal tov

xZoviov.

aya&op;

*]

yog eWeoov Iotci ?] atJLeia xmv ovoav&v y tj/Lovoxi xaxalx?] et ///} xcxov; xi bxsqop exai i) yeevvc. xc\
/)

HSS. 6 i'.r tiq d. HSS. axovawoi d. HSS. 13 MK. Eutr. 17 trjq AH 17 20 Diese Beweisfhrung verstehe ich nicht. Rufins bers. nisi forU medio giebt ebensowenig einen guten Sinn; gewiss war in seinem Man knnte eine Wiederherstellung des gr. Exemplar der Text schon verdorben. Texte? versuchen, etwa folgenderweise: Jviazcu ovr xiq autd ZTJq yqq foq ovocxvov
4 firavoyo<o<Jiv
d.
|

<

d<pd-aXfiovq auzov eldev. et u>/ vvtxrai ziz \Xov fb xof aov th zor ovpccvdv qlv, ijjXov oxi (focr/z i,r ev tiatd yijq r<~jy. Aber alles bleibt ungewiss, solange sich nicht bessere HSS. finden 23 7IOG/J-; d. HSS. 24 25 Das Verb, itegmcev passt hier m. E. nicht gut. Aus der Vergleichung mit dem lat. Texte geht hervor, dass etwas ausgefallen ist. Ich
tov.

indoaq xovq

vermute, dass zu lesen


;

sei:

/.tyei x<> ei.

dxi'

indoaq tovq

uqti.

avzov.

6>]).ov

-f'L

avzov iL zdv ovgavbv nigwxev inaiQSiv xzs.

Caspari

II

c.

10. 11.

Dialog.

79

transire.
Jtabeo

Rogo ergo enim quinque


dixit:

(e,

inquit, pater, ut mittas

fratres

Si

eum
et

in dorn um patris
et

mei

ut

denuntiet eis ne

ipsi ueniant in

hune
eos.

locum tonne utorum.

Dit
pater,
dixit:

ei:

Habent Moysen

prophetas,

audiant

At
si

ille

Non,
At
ille

sed si quis a mortuis perrcxerit ad Mos, tunc

5 poenitebunt.

Moysen

et

prophetas non audierunt,

neque,

aliquis a mortuis perrexerit,

audiant eum.

Quis ergo est qui resur-

rexit

mortuis et docuit de iudicio, nisi solus Christus?

Quicunque

ergo non susceperunt Moysen


rexit a mortuis susceperunt.
1<>

uel prophetas, neque Christum qui resur-

c.

XI.
d.:

Marc.

d.\

In

inferno

dixit

esse

Abraham, non

in

regno

coelorum.
Ad.

Lege quia (non) in inferno dixit Abraham. Marc. <L: Ex eo quod locutus est cum diuite non dubitatur quod
sint,
d.:

simul
15

Quod loquantur ad inuicem audisti, quod autem chaos magnum medium esse {dicitur) non audisti. Quod inter caelum et terram medium chaos dici [esse] potest. Marc, d.: Potest ergo aliquis de terra uidere in coelo. Hoc imposAd.
sibile est.

lbi enim, dixit, eleuauit oculos suos et uidit.

Quodsi de terra

2(>

in coelo*

nemo
d.:

potest uidere, quanto minus de inferno, nisi forte con-

ualle aliquid dicatur in medio.

Ad.

Corporei oculi ea tantum


in

quae uicina sunt uident, oculi

autem animae
carebant oculis
25 dicit

immensum

extenduntur.

Et

illi

ergo qui corporeis

animae

se inuicem uidebantur intuere.

Namque modo

euangelium quia Eleuans oculos suos, (diues uidit Abraham. Procul dubio, qui elevat oculos suos*) sursum uersus ad coelum eleuare dicitur. Nam ut ea quae in terris sunt quis uideat, quomodo eleuat oculos?
Kiitr. d.\

Ut mihi

uidetur, Christus, docere uolens differentiam iusto-.

rum
30

et

iniustorum,

speciem quandam introduxit

pauperis

et

diuitis.

Quid enim aliud esse probatur regnum coelorum nisi bonum aliquid, aut quid aliud erit gehenna nisi malum aliquid et poena, sicut de euanist mglich, dass Rufin den verdorbenen Text vorgefunden und genau bersetzt hat. B 12 Cod. legi Im Cod. ist non ausgefallen. Der gr. T. ort ovx fjv er tj arj 16 esse dicitur] Cod. esse. Es lge zunchst, esset zu lesen, da das t der dritten Pers.

6 audiant] Cod.; Caspari will audient, aber es

schon
|

Sing, bisweilen

verteidigen

im Cod. ausgelassen ist. Allein esset lsst sich sprachlich nicht und entspricht auch nicht dem vorangehenden Prs. loquantur. Diesem und dem xb ob Xsydfzevov ydofxa des gr. T. gemss habe ich esse dicitur emendiert 17 Cod. cahos [Esse] B 18 Cod. inposibile 24 Cod. sibi inuicem. Sibi scheint durch uidebantur hervorgerufen zu sein Intuere kann vulgre Aussprache fr intueri, aber auch Activ. sein. S. ob. I c. 1 25 Cod. abarham B). (25/26 dives oculos suos. Von dem Gr. des Homoiotel. wegen ausgelassen.
|

Adamantiu-.
r

De
(prji,

la

Rue

II

828b e.

/.i

T(J>

-vcyyi /.irr

rix vor,

fiVTj&rjTl otl

axdXasq ov tc dya&a tv rfj Zcotj oov, xcl AaZcoog of/olcoc xa xaxa' vir h oe xaoaxaXslzat, ov de odwoiu. xriXavymq
di

xuttBVOVxaq Mcoo xai tolj, XQOtpqzaiq, xovxovq <)i c/. vbxqwv avaoxavxi rriOTaveiv ax<pr}vaxo. VA". Hfislq xog>ijtaq xcl vduov ov t^oftsirct, ovh yao eioi tov rjfisxdgov d-eov' dexo/isd-a de to evayyiXiov xai rov ajtoorolov. olov axooroXov; xoXXovq yag toye dnoOTolovg 6 Xgioxoq. VA". UavXov. Iloirev iyvcoz oti EfavXoq axoxoXoq aOTiv; ei uev yao e%etq tv tco evayyeXim to ovo/ia avxov yeygcuiiivov, elzov. al ' ovayov yeu xovxo yayoc.ay.ivov, nofrev epa&eq otl dnoOTolog eOxiv; d VA". Avxoq vxbq avxov ygacptt /.iycov IlavXog, ajtoTo'/.o*
xcl

rovq

///)

t< :>

I.

\.

Itjov Xolotov.
15

AA.

Ovelq Jitgl avxov (lOQZVQmv a^tojtiOTog sotiv, cvtoq yao


Xiyet

UavXoq

otl

ov%

eavxov ovvlotcov Iotl oxi/ioq' ovi


BVCCffiXlOV.

TU

EXSQOQ C.VTCO tUCOTVOtjOtV 0VX6 TO


VA".

JlO&aV OVV

OTL

ovxoq axoxoXoq;
Ypslq xo&sv avxov tyvcDTa djioOToXov;

ovts yao ev xolq


jtodzaLg xcl

20 evayyeXioiq vayeyoaxzai.

AA.

ooxa^ov avayvmOd-rjvai xaq tcdv djtoToXcov


jt/j

Tag tjnGTo/.dg. xcl evQ7jOig avxov (laoxvQOVfisvov,

fiev oog

oxavog

exXoytjq vxo tov Xolotov OfioXoyov/ievov, jii] h vjzo IJaTQov tov axoxoXov ytyoaitfiavov' xaxa t/jv ooq>iav, cft/oL x >)v eoyiv )]v t (~) cd i u o v Tic X co ff co EYTP. Aiyaoxre. Maoxe, Tag tcov djroOTo/.cov jiga^aLg xcl ycfrt]'/.
.

tojv /.ayoircvcov coz


c

d/.//{rrj

//

ov;

VA'.

H/islq jt/.iov

tov evayyeXiov xcl tov cjiogtoXov ov exoytxra.


cl

EYTP.
\

AI jtgdlaiz xcl

exidxoXal jzolcov ajtoQxoXoiv elolv;

nCnvi^ic.L yc.Q otl lv tco avayye/ucp i' eil xai o'.


\.

Tcov lyyayocrjuivcov lv tco

evayyaXUp axalvcov
ei

eiol xcl

cl

XQ&BjEtq xcl cl exizoXal xcl tcc svayysXia xcl.


rcf 7 ;-

ovXei,

avayivmxm

xcl svayyeXlaod-ai djreoTd/.t/Gcv.

Lc. IG: 25.

-22

23

Act. 9: 15.

13 14 2 Cor. 1: Eph. 1: 24 25; 2 Petr. 3: 15.


1,

1,

Col. 1:

1.

16J

2 Cor. 10: 18.

:$

Ze

FH,
j

vgl.

827b,

cLte

br.

12 tovto

17 Ruf. quomodo eertum est? lovtov d. br. 17 18 otl ovzoq] 6 tOLOvzoq FH Pic. 29 al vor imax.
|

So auch Migne. Vielleicht ti&ei' ovv 6>]?.ov


in

FH

mg.

<

30

off]

eopfaovTa H.

Caspari II

c.

11. 12.

Dialog.

81
recepisti

gelio recitatum est.


uita tua
cruciaris.
et

Ait namque: Fili, memento quia

bona in
tu aufritt

Lazarus simiter mala.


Manifestissime

Nunc autem

requiescit iste,

ergo etiam eos,


ei

qui non credunt Moysi uel

prophetis, declarat

neque
d.:

credituros qui a mortuis resurrexit.


et

10

legem non recipimus. Neque enim sunt nostri dei. Susciphnus autem euangelium et apostolum. Ad. d.: Quem apostolum? Multos enim habuit apostolos Christus. Marc. d.\ Paulum. Ad. (L: Unde nosti quia Paulus apostolus est? Siquidem habes in euangelio nomen eius scriptum, ostende; si uero nusquam habes hoc
c.

XII. Marc,

Nos prophetas

scriptum, unde didicisti quod apostolus sit?

Marc,
Ad.
et

d.:

Ipse de se scripsit dicens:

Paulus apostolus Iesu


fidei

Christi.

d.\

Nemo
ei

de se ipso testimonium ferens

dignus est, quia


ille

ipse Paulus

dixit:

Non

qui se ipsum commendat,


alius,

probatus

est.

15 Si

ergo

nemo

testimonium dedit

neque euangelium, quomodo


quia neque in
dari testimo-

certum est quod hie apostolus est? Marc. d.\ Uos unde eum agnouistis
uestris euangeliis annotatus est?

esse apostolum,

Ad.
20

d.\

Iube legi actus apostolorum,


et

et

inuenies

ei

nium, ubi
Eutr.
dicit

uas electionis a Christo dicitur, et Petrus dicit apostolus


est fratri

de ipso: Secundum sapientiam, inquit, quae data


d.\

meo Paulo.
epistolas

Suscipitis,

Marce,

actus apostolorum

et

quas

eorum?
Marc.
d.\
d.\

Nos

praeter euangelium et apostolum nihil aliud recipimus.


isti

25

Eutr.

Actus

et epistulae

quorum apostolorum sunt? Memini


electi

namque quod
ginta duo.

in euangelio

duodeeim

sunt diseipuli et

alii

septua-

Ad.

d.

Illorum sunt, qui in euangelio scripti sunt, actus et epistolae


Et,
si

et euangelia.

placet, lego

hoc scriptum

et

quomodo praedicare

30

euangelium missi sunt.


3 Etiam eos ist von einer anderen Hand als der des Schreibers mit feinerer und kleinerer Schrift in eine Lcke eingefgt. In dieser stand vielleicht etwas anderes, was ausradiert und mit etiam eos ersetzt wurde. Der gr. T. xal rovg (Aij TtiGTErovrag 7 Cod. hebuit, mit a ber e 20 et P. die. ap.] So der Cod. Der gr. T. ny de vno IlexQOv xov anoaxdlov ysy^a^fitrov 22/23 quas dicit
|

eorum] So der Cod. Schwerlich richtig. Dicit msste entweder auf Petrus gehen oder impersonell aufgefasst werden. Aber in den angef. Worten Petri ist nicht von den Briefen der Apostel, sondern nur des Paulus die Rede, und die dritte Pers. Sing, kann in dem an epistolas angeschlossenen einfachen Relativsatz quas dicit nicht impersonell stehen. Man hat daher wohl quas dieunt oder quae dieuntur zu lesen. Der gr. Text hat hier etwas ganz anderes. (Vielleicht mssen wir uns bei dicit als Subject: Adamantius denken. B).

Adamantius.

B3

Adarnantius.

De

la

Rue

II

828 e829

EFTP.

Avafvm&L
ix

92

tvayye/Jov ovyxaXsapevoQ 6h Toig avTolg vvauiv xal tlovoiav ejt\ Jiavra t c: aifiovia xa) voovg ^egajtsvstv. xal djieOTSilev avTovg] XTjQVOeiv rfjv aotXsiav tov &eov xal loirai. y.cd vjtodg /ist oXlyov /.eyer e^sgyofisvoi 6h irjgyovTO xara jto/.eig xal xcouag evayye iZofievot xc &gajiavovTg jtavTayov. EVTP. Ilcg. Mdgxs, rovc uhv axodxalzvxag vjto XgtOTOv evay\.

Avar/iVoCxm

tov

coexcc, tejxev

yt/.ioao&ai xal
10

xijqv^cu ov eyeG&e,
t

ov 6h ajtoel^eic

fit}

Jtgocftgexe.

xovxov tyto&e: xal Max&alov uhv xm Icoavirrjv, cov xal xd ovofiaxa avay ty garer ai. txcfcr/.iZexe. ovg xal o Xgtxbg xrjgvjicu xal evayysXlav/.ov 6t. ov ovsuiav djz66eLa.LV eyexe. tovtov 'jd-cu cuticreiSj
e'yeo&e; xal .tc5j ov yO.oiov; Xt'ye
6rj

xovxo' ex/jgvZav xal ev/jyyeXl-

avTO
15

?}

ov;
'ExtjQvgav.

MK
EVTP.

'Eyygdpcog lx/jgv^av xal tvfjyyeUoavxo.


\iygacfrog.
2Z<f6gc:
ijXid-iov

//

dygacpcog;

MK
EVTP.
20

xovg

fiev

djtoxaXevxag

xtjQvgcu
u?)
{

xa\
ajio-

25
c

xovTovg (aygarfcog) xrjQvgcu tpaxeiv, tov 6h oxaXevxa DavXov lyygacpcog siayjvcu (pdoxeLV. elx.bg ovv otl xolg tote llovov dxovovoi xrjv oyxrjglav extjgvooov xolg 6h //T TavTa oveuiav Bvvoutv reegtoyov' tcc ydg aygacpcog Xeyoiieva jtaveTai usT o/.iyov. ovx eyovTa t/jv ajtoeiziv. AA. Hfz 6h xal tov Xoltov vlbv d-eov laiv; ajtoxgivao(rmoav' ei fitv ydg iyovxcu tov votiov xal xovg Jtgoff?/xag xovg Jtgoxf/gvoovTag. ev dv eyoL' an exelvcov ydg extjgvooexo otl ueXXoL o Xoyog tov d-eov evav{rgo?Jtelv xal oxavgovod-a.L xal oi^etv to yevog xmv dv&gwjtoiv el 6h fit) tyovxai xovg Jtgoxf/gvoovxag xal vjioeixwvxag, rro&ev avxolg yvcovai otl Xgioxbg Irjovq vlog d-eov eoxLv;
evayye/.Laoirac.
, t k

30

EVTP.

ofrev eyvcoxe otl vlog {reov eoxLv;

xov evayye/.iov xal tov ajzooxoXov. AA. Kcdxoi tv tw evayye/Jcp ov ).tyei avTov vlov &eov vlov av&ocixov.

MK

Axb

au.

25]

Lc. 9: 1,2.

7;

Lc. 0:

6.

in

13 6ixe(f9e CDH. ^eoSai Migne mg. Schon von Wettst. ergnzt aus
|

19 ayo(foj;
d.

<

d.

HSS.

Nur hat
cpcxELq d.

es

bers, des Pic.


ais<

sine scriptis praedi|

casse*, vgl. Ruf.

tpaoxsiv]

qxxaxeiq

ABCFH, quod

Pic.

20

HSS.

Caspari

II c. 12. 13.

Dialog.

g3

Eutr. d.\ Lege.

Ad.

d.\

Legam de
regnum

euangelio: Conuocans autem Iesus duodecim disci-

pulos, dedit eis uirtutem super


eos praedicare
dei
et

curare.

omnia daemonia et languores curare, et misit Et post pauca iterum dicit: Cum
et uicos,

autem
tes

exissent, egrediebantur

per ciuitates

euangelizantes

et

curan-

ubique.

Quomodo, Marce, eorum quidem qui a Christo missi sunt euangelizare et praedicare non suscipitis scripta, sed eius cuius nomen scriptum non habetis? Nam Matthaeum et Iohannem, quorum nomina
Eutr.
d.:

10 scripta sunt, respuitis,

quos

et Christus

miserat praedicare euangelium,

Paulum
est

uero, cuius nulla est mentio in euangeliis,

hoc ridiculum?
Marc.
Eutr.
d.\
d.\
d.i

Die mihi: Praedicauerunt

isti

hunc recipitis. Non euangelium an non?

Praedicauerunt.

Exstat scriptum quod praedicauerunt, aut sine scriptura?


Sine scriptura,

15

Marc.
Eutr.

Ualde mihi uidetur inconueniens esse quod dicis ut hi, qui ad praedicandum missi sunt euangelium, praedicationis suae non reliquerint scriptum, eum uero qui neque missus est ad praedicandum dicis scripta reliquisse. Quodsi illis tantummodo profuerunt, quibus
d.:

20 tunc annuntiabant salutem, posteris nihil beneficii praestiterunt.

Quod

enim sine scriptura dictum


tinet

est

paulo post desinit, quia nullum sui con-

monimentum.
c.

XIII.

Ad.

d.:

Quomodo autem

etiam Christum filium dei esse

25

eum prormntiauerunt uenturum, manifesta sunt documenta. Illorum namque testimonium est quod uerbum dei uenturum esset in carne atque homo
norunt ? Respondeant.
si

Nam

reeipiunt legem et prophetas, qui

effectus et crueifixus salutem conferret generi

testimonium non reeipiunt possunt quia Iesus Christus


30

Quodsi illorum qui futurum pronuntiauerunt, unde scire


dei est?

humano.

filius

Unde agnouisti, Marce, quia filius dei sit Marc, d.: De euangelio et apostolo. Ad. d.: Equidem in euangelio non se dicit filium
Eutr.
d.:

Christus?
sed filium

dei,

hominis.
3 Cod. et dedit. Sollte dies richtig sein, so msste man ConuocauiU lesen 5 egrediebantur] So der Cod. Kaum richtig. Es ist wohl circumgrediebantur zu lesen. Die Codd. der vorhieron. berss. haben circu(m) ibant und circum transibant 17 Ad steht mit ganz kleinen Buchstaben ber der Zeile 25/26 Caspari setzt nach illorum einen Punkt und meint, nach testimonium sei illorum ausgefallen: manifesta sunt documenta illorum. Namque testimonium (illorum) est. B 27 Cod. conferre 28 qui] Cod. quid 29 quia] Cod. qui.
j

6*

Adamantms.

De

la

Rue

II

S29c f.

AV T(p evayysXUp Xtyst 6 Xqitoq' xiva u Xiyoviv oi xot top viov tov clv&q<dxov; Xiyoviv oi (ta&Tjrai' 'icoavvrjv zur axriOryv, aXXoi h 'HXlav, aXXoi h otl xqo~
VA.
k

c.nyaicov dvir/j. e'ljie h avxolq' vgietq h tIv toxQid-slg h EToog eljie' top Xqlgtop. nixQoq, Iovalog cop xa) vofiOfia&T]Q, top vjtb xov voftov xca tov XQog>ijrcp x/jOVGoouspop Xqitov xqooxcp, t<p?j avxbp
(prjTfjq
\

ti^ tcop

/.

Zqltov, ov xa) XQOfjxovev.

El TP.
10

ffirgoq,

ovl tag g voVj


.7<~j.

aXX

ovx c^ avroq Ttfrtixcbg cvtco to bpofia tovto, ciq tjr} XQoaxrpcocbq, (paGXEL top Xqlgtop. tovto
IIsTQoq egtip o ygcnpaq to svayyiXiov;

i gov xv&sd-cu ovXofiai'


VA".

ovv egxxxsg avxovq aygaqxoq tLa%EPai; Ov UszQOq typaiptp. aXX 6 Xqlgto^ to evayytXcop. EYTP. Wevhq ovp to avayvco&ev ep toj evayyeXlq) otl Tovg
a.TtOTei/.ep

15e

3'
t

evayyeXlad-aL
qv,
?j

aXXwq

ovo" ajtoet^ip #c otl


jicog

UavXoq axoCxoXoq
faQ

otl vlog tov

&sov o Xqlgtoz XeysraL

ovx ap elep aXif-stq oi vjt 'ActfiavTiov Xsyopevoi Xoyoi; to. tiaXai yao vxox^svra xal jzqIp /) ysvs&cu XTjgvofisva xal tllgtevo-

ptsva f]p XQOCoxcbfisva.

AA.

4>Xtl <EPOP 8LPCCL TOP

XqLGTOP Xal
>

{.Djh tlc

EPP0LO.P TLPOq

xmxoxi
(fijTcp,

cupiyfisvov
tprjl,

* o h Xqlgto*: ovy ovxcoq ovx VJt0 T< )V xqob JiaGLP aypcoGTog.

xrjQVX&siq egtlp, aXX

avayxalov

ovv rrncoTOP egtlp axQiwq e^ETaGca tlpl el JtLGTEVGaVTag ovTwg E^aG&aL tcc vjt clvtov XQOGTtTayfLEPa. ovte /(>. cog cpccip, vjio
25
f

Tivoq TeXelcog lcuc.ptoz avrovq


u)jP Jteru Si

to.
t/p

jzsqI

civtov naoTvoelTaL,
cog

ovte

savrov Xtycop a^io^LGTog


E
t

o aypcoGTog,

avTog eljiev

lyCO JtEnl

UaVTOV UCQTVQcb.
13 IG,
Lc, 9: 19, 20.

l)

{LClOTVOlCt

[10V

OVX EGTLP

1 5
Xniozov
ist

Mt. 16:

27J Joh. 5: 31.

5 de nach noxQi9eiq ABFH Pic, Xqlgxov

<
d.

ABD
br.
|

xbv vor Xq.

11 6

BCDEFGH, ABCDFGH, < E u.


Er
lsst
t

<
d.

7/8 aviuv
|

Ausgg.

15 Es
Vgl.
Sinn.

ungevriss, ob der Yerf. ovd* av geschrieben hat.


\

av

fters aus.

aber das folg. ovx av elev


Cbers. Rufins indubifatafn

17

19

xa

7i?.ai

7tQOGdoxto uEva]
ist

Worte ohne

Der Schluss xal nunsvdfieva


Pic
credebaniur
ei

fp>

tzoogoxwuev

zweifelsohne verdorben.

Die

implentur* deutet auf einen ganz anderen gr. Text.

den folgg. Zeilen mehrere unverstndliche Stellen; in der alten HS., aus welcher die unsern geflossen sind, war, w. e. seh., eine ganze Seite sehr verstmmelt 21 ovxwq kann nicht richtig ABCDGH haben: oi-/ ovtu)q ovy 6 vnd rwv xrh. E lsst 6 aus. In ovy ovxoiq in. verbirgt sich, vermute ich, ein Ptcp., das andeutet: der erschienen ist; iXqkv&WQ entfernt sich aber weit von der berlieferung. Pic. bersetzt ovxoq non est is
sperabanittr.

Es giebt auch

in

gut

eet*.

Ruf. lsst uns hier


ifrr\ow

im Stich

23

dtti d. HSS., Sei

Migne

24

rcooxexay-

h:yc

CK II

A.

Caspari

II c. 13. 14.

Dialog.

85

Marc,

d.:

In euangelio dicit Christus:

Quem me

dicunt esse homines,

Iohannem baptistam, alii Heliam, Dixit autem ad eos: Uos alii quia propheta aliquis antiquus surrexit. Bespondens Petrus dixit: Tu es Christus. itero, quem me esse dicitis? Ad. d.\ Petrus Iudaeus erat et legem sciebat. Quia ergo exspectafllhim hominis?

Dicunt

ei discipuli:

Alii

bat illum

qui

prophetis

praenuntiatus

fuerat

Christum,

propterea

dixit ipsum esse Christum quem audierat esse uenturum. Eutr. d.: Petrus numquid quasi ipse ei nomen hoc imponens

et

10

proprium aliquod ei uocabulum ascribens, dixit quia tu es Christus? Sed uidetur mihi quia hoc eum esse dixerit quod in omnium exspectatione habebatur. Hoc autem uolo a te discere: Petrus est qui scripsit euangelium? Et quomodo dicebas quia nulla doctrinae suae reliquerit

monimenta?
Marc.
15
d.\

Non

Petrus

scripsit,

sed Christus euangelium.


legistis de

Eutr.

d.\

Falsum

est ergo

quod

euangelio quod miserit

duodecim discipulos ad euangelizandum. Sed omittamus haec. Habes aliquid documenti quod Paulus apostolus sit, aut quia filius dei sit Christus? Quodsi non habes, satis uera sunt quae allegat Adamantius. Ea enim quae promissa sunt olim uel, antequam fierent, praenuntiata
20 indubitatam fidem possident
c.

cum

implentur.

Hie e contrario dicit peregrinum esse quendam Christum et incognitum et ne mentem quidem unquam alieuius intrasse. Sed uideamus qui magis fide dignus est, iste quem nemo nouit, an

XIY.

Ad.

d.\

ille

qui praenuntiatus est a prophetis;


ea,
si

et

cum

de ipso constiterit,

ita

25

demum possumus
suseipere.

quae ab eo praeeipiuntur, tanquam diuina mandata


ipse de se
si

Nam

neque, ut dicunt, aliquis spiritu dei repletus doeuit

es de ipso, neque

rursum
sit et

quis praedicet, fide dignus

est,

maxime

si

ignotus
cuilibet

peregrinus,

Non enim

et ut libet

dicenti

quomodo dignum

ei dicent esse credendum?

est credere,

etiamsi,

ut

8 Cod. impones hoc, mit h ber impones u. a ber hoc. Der Schreiber hat den Strich ber e vergessen 11 a te steht ber der Zeile und sieht aus, als wre es von spterer Hand hinzugefgt 12 In Casparis Text steht nullae,
| |

wohl ein Druckfehler. Caspari vermutet: B 21 Hie] Cod. hi 25 Cod. possimus.


|
|

reliquerint, gr. avzovg.

Adamantius.
alTjQ-rjQ'
.TlOTEVEll'.

De
xivi xe(

la

Rue

II

829 f830a.

ovdk yoQ,

toq tzv/Ei'.

axlmq

ecevzov XiyovTi ti

tmt

Tot XaOlP titOTCtl

Tu ICVTO XOlOVOl
////de
\

mOTSVEtrai

TU

630 d

10

hXxia&ivxa .Tort ////re XQOOoxTjd-ivxa y.c.T avvovq XTjQvoov. jtg5c de Xt'ytt Tor Xqitov /. vai tu tvayyt'Xinv; ov yoQ wg jisql ccvtov 6 yoaipag ToevayytY( SUov korjfiaps, Oftficdpei ov xrjQvoaet Xqitov Itjoovv. ovxt 6 yyaipag xeol avzov uaircov. tovtov xtjQvooei tuv xar avTOvg tikvov' ova u?j yao ccvzmv tOTir evQtlv utl o gcot/jq iidazt Tiva oti' Xqlotoq elfii svoq. VA. O XgiOTug xal UavXog, ei i/Oav vjzo tov rjfuovQyov axoOTaXim ej. ovx av xariXvGav tov vo uov xal Tovg xgocp?jTag. AJ. Tiva tqojzov XgiOTug Xvet xal o axoToXog; (poaaTCO.
'i
k t

yiXtov vo/uod-elti Xoyov

ayvmcxov

2 4 tu de evayyeXtov xtjqvooov] Wie diese Worte mit den vorangehenden zusammenhngen, ist unklar; vocuo&ehj steht hier wohl fr vo/uiaS-elt] av 4 xtjovooiov ABCEFH. xtfQvoaov Wettst. Xqigzv 'I/jgovv) Der bers, des 5/6 ov yo Ruf. wrde ov yo tag tleqI ccvtov y^dtpaq 6 ygaipaq zo evayyiXiov ioi] uave 8v xriQwooei xzh. entsprechen. Der berlieferte Text kann aber erklrt werden, wenn
| |

wir bei

nem

ccvtov

ioijuave an den Prolog des Lucasevang. denken. Wettst. wollte


|

leJjuave oder oijuaivet streichen


.

avzov fxa&Lov] d. 1. R. legendum videtur was gewiss einen besseren Sinn giebt nag <'AT<>i 7 ovafiij avztbv verstehe ich nicht. Ruf. bers, legt die Vermutung nahe, dass iv zCo evayye/.Uo ausgefallen ist. Der Plur. avzjv, wie das einige Zeilen vorangehende <pao~i ist grammatisch nicht berechtigt, kann aber richtig sein: der Verf. dachte an Marcus und >eine Glaubensgenossen, die Marcioniten 8 eifii] ei fiif d. HSS., nur H 2 Pic: Etfxi, C in mg.: z/a ei/u. Dasselbe vermutete Wettst. 11 ff. In allen gr. HSS. und Ausgg. Adau&vxiOQ. Tiva zoonor Xoigtz /.vel xal 6 ltiozo/.oz (poaozto zov vfiov Ivei; z>,r xo/.ccgiv drazoi^ei. vcciQEi t^v xqlgiv. uijSevdq ovv xze., sodass zlva ZQOQiov bis ooziz av g nur einen Satz bildet, der dem Adamantius gehren soll.
7
tieq!
|

''s

Das kann aber nicht richtig sein. Erstens erregt das wiederholte Xvet Anstoss, zweitens knnen die Worte z^v y./.. avarg. xzs. im Munde des Ad. garnicht erklrt werden. Das ist ja die Lehre des Marcioniten Marcus. Auch dem Rufin fiel diese Verwirrung auf und er versuchte, den ursprnglichen Text wiederherzustellen, indem

Quomodo Christus sollt it quomodo soluit legem, negat futurum iudieium, poenas negat peeeatoribus inferendas'f Aber dieser Interpretation steht die Partikel ovv im Wege, die Ruf. auch begreiflicherweise ausliess. Dazu kommt, dass fr den Adamantius kein Grund vorhanden war zu fragen: Quomodo Chr nenat ? Marcus wenigstens hatte davon kein Wort futurum Judicium, poenas negat gesagt. Dagegen wird alles klar, sobald die Worte zov vuov Xvei raioel zt/v der Unbekannte, y.oioiv dem Marcus in den Mund gelegt werden. So meinte schon der im Cod. C am Rande schrieb: zaya '/.eijiel MdiQXoq, und nach xqllv: 'Aapvzio;. Man knnte einwerfen, dass die Worte zov v/j.ov Xvei, wenn man sie dem Marcus zuerteilt, eine unntige Wiederholung bilden, aber dem Stile unseres Buches ^ind solche Wiederholungen nicht fremd. Vielleicht mssen wir noch einen Schritt weiter gehen, zov vov mit dem Vorhergehenden verbinden und "/ael streichen, -odass Ad. sagt: zlva TQnov (foaozuj, tov v6(jlov, und Marc, antwortet: z/jv
er das

Fragezeichen tilgte und folgenderweise bersetzte

legem, uel apostolus, dieat,

an

aiv avaro. xze.

Caspari

II c. 14.

15.

Dialog.

dicunt, ipse per se euangelium scribat.

Quis suscipiet uera esse quae

sperari iubentur, nisi manifeste cognoscat pollicentisauctoritatem?

Deinde

Non enim tanquam de tanquam alium et qui extra Sed nee hoc quidem in euangelio eorum se sit praedicans Christum. scriptum refertur usquam quod ipse saluator docuerit aliquem et dixerit
quomodo
dicit

Christum scripsisse euangelium?

se scribens loquitur scriptor euangelii, sed

quia

Ego sum
c.

Christus peregrinus et ignotus.

10

Et Christus et Paulus, si essent a deo creatore missi, nunquam utique legem et prophetas destruxissent. Ad. (L: Quomodo Christus soluit legem uel apostolus? dicat, quoMarc,
d.:

XY.

6 Cod. referturus quam.

sv
b

Adamantiu>.

De

la

Rue

II

830b e.

VA.
I

Vor rntior Xvu.


<fii"/<i'

Ttjv

xoZaiv avaxQixu, vaiQsl


t

x?jv xqiGlv.

l.

MqBvbq ovv (Hpcin


coro
rot
t

xolafhjofisvov) u?jxe xoifrrjGOfitvov,


f/?jxe

vis ZQtk*

6t] uiovQyov

xpivovxog

fi?]xe

aJiei-

Xovvroq xoXaZctv: xal xmq ri XeXvuevojv xovxcov' oval exeivm 6c v To oxdvaXov tQyexai; // ;tg5c* o xagdoomv Tjftg aGxdoet,
t o

xp

I //

ou

t _

j]

Ta JtgoOxdyftaxa avxov vaxoejtei. l^Xor ovv coq xa evavxla xcov jiQOOxexay^evcov yive&at .1 ovXeraL aXX evavxlov eoxl xco ov fiocx^vGeig xb ftotxevetv, xco ov tpoveveic xb cpoveveiv, bfioicog de xal xco (ir} xXejzxetv xb xltJtxeir. slxoq ovv oxi xal xa Xocjtd evxaXfjaxa avexQanrjav. Jtcog ovv c avexgexpev o XoiOxog xbv vofiov; Xeyexco. ev ydg xco vbiico yeyoajzxar ov ftoiyevoeig. ov ipevdo{iaQxvQ?]Geig xal xa egfjg. Xeyexco xoivvv t'i tovxcov dvexgeipt; x'ivt jtgooxdxxei fiotxeveiv, 6g ye xal xb fiovov 15 lelv XQog Lxiftvuiav cog Jtogveiav aJieigrjxe; x'tva cpoveveiv exeXevoev o Xiymv tttje dvxioxFjvai xco jtov?]gcp dvfrgcojicp; xlva xXejzxetv elaev o GmxTjQ Iva avxutgd^?] xco vofio&exrJGavxi; xavxa ydg xa rrnoGxdyiiaxa xov Gcoxr/gog ovx sIgI eva, aXX* Ix vofiov xal Jioo<pr)xcv. c/doxei ydg o Gcox?jg' eycb de Xeyco vfilv fi?j dvxiGxr\vai xco 20d xovtjqc, Xeyovxog xov naXaiov ygdfifiaxog' elxaxe xolg fiiGovGiv v/tg xal eXvGGOfievotg' deXcpol 1)1100 v eGxe. xov vofiov rraXiv Xeyovxog' tirj xXeipyg, 6 gcqxtjq eXeye' jrc6X?]Gov gov xa vjtagyovxa xal bg Jtxcoxolg. xb e tdovat xolg Jtxcoxolg ov $evov eGxl layfia, aXX ex x?jg JiaXaig ia&r]XT]g jigoGxsxayfievov.
\.

MK.

25 ij

x e L Q ov %XV orjfreiv. xal xb dyajcxe xovg ex&Qvg vficov, vjtb xov GwxrjQog Xeyouevov ovx Igxl ^tvov. aXX* ev xolg jtQOcprjxaig ieGxaXfzevov edv jieiva o ex&Qog Gov, ipwfii^e avxov, xal edv ditya, jtoxtCe avxbv. xal xl el [irjxvvetv xbv Xoyov; (paveowg yovv xov gojxtjqoj:

axoGxV,

(prjGiv,

ev Jtotelv evderj rjv'txa av

'

i)

30e jiZ?jQcoGat eXd-ovxog xbv voiiov, ovxoi xaxaXveiv (paGxovGL.

MK. Tovxo ol 'iova'Coxal eygaipav, xb ovx ?jX&ov xaxaXvGai tov voov aXX\d jiXrjQojGai' ovx ovxmg 6e etjtev o XgiGxog, Xeyei yao' ovx IjXd-ov nX^ocoGai xbv vb\iov aXXa xaxaXvGai.

9/10] Exod. 20: 13 19] Mt. 5: 39. 20/21 Jes. 66: 22/23] Mt. 19: 21. 25] Prov. 3: 27. 26] Mt. 5: 44, Lc. 6: 27. 2729] Prov. 25: 21. 31/32] Mt. 5: 17. 2 xoXa<J&T]<JOfivov < HSS., jedoch nmss entweder dieses oder ein hn4 6
Mt, 18:
5. 7.

5/6] Gal. 5: 10.

ff.

d.

liches Ptcp. ausgefallen

sein

8
yLi]

tb x]

wate

d.

HSS.

10

r>

x/Jmsiv xb

fx?/

xb x/Jnxeiv x> /ut/ ztTtxeiv d. br. xXhczeiv 13 Ruf. scheint vor ov uoi^eioelq: ov (poveiGEiq gelesen zu haben, und vielleicht ist das die richtige LA. 15 coc tioqveiccv) xal n. CDE, log <C B 25 ev tcolelv D,
xX&txeiv F, x)
?j xXtTzxeiv
xC<)
1
,
|
|

&noiiv

d.

br.

l'yei

27 ovx

eoxl

ACFH

Pic, ovy.bxi

d. br.

Caspari

II c. 18.

Dialog.

89

modo legem
a Creatore,

somit, negat futurum iudicium, poenas negat peccatoribus

inferendas? Si nullus iudicabitur, nullus condemnabitur, quid opus fugere

cum nemo hoc ipsum uindicet quod cum Creatore suo quis permanet, nemo condemnet? Quod si nulla dicuntur futura supplicia,
5 his

omnibus
aut

absolutis,

quare

Uae

sit

Uli

homini, per quem scandalum

uenit?
est ille?

quomodo
d.\

Qui conturbat
eius infringit.

nos portabit iudicium,

quicunque

Marc.

Mandata

Ad.
10

d.:

Sine

dubio tanquam contraria his suis mandatis.

Contra-

rium autem
terare, nel:

est uerbi causa huic

quod dictum

est:

Kon

adidterabis, adulfurari,
et

Non

occides occidere, similiter et:

Non

furandum,

quae utique si infregit, contraria his praecepit ipse mandata. In lege scriptum est: {Kon occides*,) Kon adidterabis Kon falsum tesiimonium dices et caetera. Dicat ergo: Quid contrarium praecetera his similia,
,

15 cepit?

Numquid

iussit

adulterium
aut
occidi

fieri,

qui

etiam
iussit,

de
qui

corde

abscidi

iubet

concupiscentiam?

aliquem

nee resistere

quidem iubet malo? Aut numquid aliquem furari doeuit saluator, ut contraria legi mandata promulgare uideatur? Immo potius mandata sua de lege et prophetis profert. Ait enim saluator: Ego autem dico uobis 20 neque resistere malo. Quod et apud ueteres ita praeeipitur in prophetis:
Dicite, inquit,
estis.

his qui uos oderunt et qui exsecrantur uos:

Fratres nostri

Et iterum, cum lex


et

diceret:

Kon
lege,

furaberis, et saluator dixit:

Uende

bona iua
est

da pauperibus.

Hoc

autem, quod iubet dari pauperibus, non


sed et ueteribus est mandatum.
inquit, benefacere egeno,

25

nouum neque peregrinum a Scriptum, est enim: Ke desinas,


habet

quandoeunque

manus

tua.

Et iterum, quod
est,

dicit saluator: Diligite inimicos uestros,

nee hoc

nouum

sed et in prophetis scriptum est quia Si esurierit


si sitierit,

inimicus tuus , eiba illum,

potum da

ei.

Sed quid necesse

est

sermonem nimium
30 non, ut
isti

dilatare singula replicando,

cum manifestissime saluator

legem uenit sed adimplere? Marc, d.: Hoc illi scripserunt qui iudaizabant, hoc est: Kon ueni soluere legem sed adimplere. Christus autem non ita dixit, sed ita dicit:
dieunt, soluere

Kon

ueni adimplere legem sed soluere.

3/4 Cod. ipsa

cum nemo condemnet hat 22 Cod. Uendie mit einem


|

Ruf. unrichtig bersetzt.


Strich unter

12
lat.

ipse]

dem

25 Cod.

Non

sinas

Gewiss corrupt.

Man

lese:

Ne desinas oder ne abstineas.

Die alte

b.

bei Sabatier, Bibl. sacr. vers. ant., hat: Noli abstinere.

B.

90
831
/
/.

Adainantius.

De

la

Rue

II

831a c.

Ex\ xiu tovto tijq VfUxiQaq ToXy/jg oxsQ ra Xouta xal tvto kvaXXa^aL aXXa yovp sraoiToj o anoToXog eXtyycop v\ucop
\

r/}r

QaiovQflav.

$avsQQ)q Xtyei o OcoTfjQ' ePToX/jP xaip//p lcoyi vy.lv vo xaipov T(~> naXaim ovx lov, Xeyei yao jraXip o cot/jq' aXXovoiv olvov vtov elg aoxovg Ptovg xal aycpoxeQot vpt ijqovpxau t xaiVOV ovx \oti JtX?jQco/ia tov JtaXaiov, JiaXip yao Xiyei o

MK.

ovtlg ejtiaXXei ejtlX?][za (xxxovg aypacpov Ifiarlcp xaXaiS. ovx eOTi jtXrjgcoya voyov ovtf o XgiOTog ovo" 6 <xjtoOcoxt}Q'
10

oroXog.

AA.
[itva
b evayytXiop

Oga. hocoTazE
Xe,i{r?]Qcop
xccl

EvTQome

ixaza, ojtmg ra xaXcog iszaX-

xaxcog
,

JtQO(pe\)i.

JtooTagov

vayvco&rjvai

xo

ypcod-ijSTCu Jteol Jtolag ePToXr/g xcuvrjg Iprixalrai

O 6COT7JP.
15

EVTP.

Wvayvcofri'iTw.

AA. 'Apctypcnoficci' sptoXijp, <pt]l, xaip?jp icofiL vylp l'pa ayajtare aXXrjXovg, xa&cbg o jicittjo rjyaJttjep vyg. EYTP. A7/Xop ort ttjp ayajctjp cdqlccto zivai xatvi]v ePToX?jv. AA. Tb xcupop ovyl xal epop toxi tov jcQOvjtaQyovxog Jta20 Xatov.

Tb JtaXatop xov pofiov xov rjfiiovoyov eoxi, xo 6s xaipop xov ayaftov' ovelg yao, (pn'ip, ejtiaXXei ajtb oaxovg aypacpov
e~rl Ifiaxiqy

MK.

JiaXcucp.
exai xo

AA.
c

Ilcog

xaivov (xxxog xov JtaXaiov lyaxiov $tvop,


e> rjg

25 fug xal x7jg avxr/g oviag ovt]g JtQoaxcop cpveoig,

vfpaivopxai

xa BQia; aXXa xal r/ xiypii r\ eQiovoyix>i [da xal (rj) avxrj vjiaoxec fj jtotova xal xa maXata xal xa. xaiva. aXX ovp ye xal o oivog ex xr/g avxrjg a [Mit Xov xal o JtaXaibg xal o Ptog JiQOcpeoeTai. l'pa de
,

oacptOTeoop ejiiTrjoi cog oxi ovev t-tpop eptxelXaxo o coxr/Q Xtycop'


30

35

epxoX?)p xaipop ioifit vylp i'pa ayajrxs aXXr/Xovg, avaytpwxco xa ep tco po [im ieoxaXytpa' yajc?jig, <pr}6i, xvqlop xop fr top et- oX?/g xr/g iapoiag ov xal evxeoop' xop JtXrjlop ov cog oeavxop. MK. Ilcog ovv o ajtoxoXog Xeyet' el xtg ep Xqlxco, xaiprj xxlig, xa. aoyala jraQr/X&ep' lov yeyope xa Jtapxa xaipa;
4] Joh. 13: 34.

16/1

Joh. 13: 34,

17: 23. 31-33] Deut. 6:

5/6] Mt. 9: 17,

Mc. 2: 22, Lc.


5,

5: 37.

Lev. 19: 18.

8/9] Mt. 9: 34/35] 2 Cor. 5:


16.

17.

<

9 ovx eozi] Itaque ncc Chr. nee DE, 6 an beiden Stellen FGH

ap. Pic.
|

6 vor Xq. <.

AB,
|

vor dndaz.

<

17

Ttaxitfj] ocdtijq

Pic

HSS.

(qIouvxo A'C, ioor/Gavzo


r/

BE

22

Vielleicht yad-ov tteov


|

18 rjXovn d. 26 tQOVQyix^i

ABE

vor avxy

<

d.

HSS. eadem Pic.

29

ojq oxl

ABCFH,

log d. br.

Caspari

II c.

15.

1(3.

Dialog.

91
etiani hoc,
et

Ad.
caetera

d.\

Est

et

fecistis.

hoc uestrae temeritatis immutare Sed procedat in medio apostolus


cl:

sicut

falsa

uestra

conuincet.
c.

XVI.

Marc,

Manifestissime dicit saluator:


est aequale.

Mandatum nouum

5 do uobis.

Utique nouum ueteri non

Dicit enim saluator

quia Si mittahir

uinum nouum
assuit

in utres nouos,

utraque conseruabuntur.

10

assumentum panni rudis ad uestimentum uetus. Unde constat quia Christus expletio legis non est neque apostolus. Ad. d.: Peruidete, quaeso, quomodo ea quae bene scripta sunt male profert captando sermones. Iube legi euangelium, ut cognoscatur de quo mandato nouo saluator praecepit.
Eilt >: d.\

Et iterum: Nemo

Legatur.
inquit,

Ad.

d.:

Legam. Mandatum,
Certum
est

nouum

do uobis: Diligite uos inui-

cem, sicut pater dilexit uos.


15

Eatr.

d.:

quia

de caritate

nouum

se dicit dare

man-

datum.
Ad.
d.:

Nouum non

peregrinum

est et est

alienum ab eo quod praecessit.


creatoris,

Marc,
dei.

d.:

Uetus mandatum

legis

nouum autem boni

Nemo
Ad.
d.:

enim, inquit, assuit

pannum

rudern ad uestimentum uetus.

20

diserepans,
tia,

Quomodo nouus pannus a ueteri alienus uidebitur aut longe cum utique una atque eadem inderetur in utroque substantextrini.

quia utrumque ex lana pecoris constat esse contextum et in utroque

unum
noui
25 festius

opus esse
et

Iam uero

uini

species

quis dubitat

quod

et

ueteris sit et utraque de uite? Et (ut) maniomnes intellegant quomodo in nullo a se discrepet utrumque mandatum, ex eo quod dictum est: Mandatum nouum do uobis ut inuicem diligatis, lego et ea quae in lege scripta sunt: Diliges, inquit, deum dominum tuum ex toto corde tuo et secundum: et proximum tuum sicut
,

una eademque

te

ipsum.
Marc.
d.\

30

Quomodo

ergo apostolus

dicit:

Si qua in Christo,
?

noua

creatura

uetera transierunt, ecce facta sunt

omnia noua

medi nur Schreibversehen fr: medi, oder soll der Strich ber o anzeigen, dass medium, nicht medio zu lesen sei 3 Conuincat? Doch ist es nicht gerade ntig so zu
2 Cod. procedit.
gr. T. naQtxoi
|

Der

in medio] Vielleicht ist

21 Cod. indiretur 22 Cod. utrosque intellegunt 27 lego] Cod. lege diliges] Cod.
lesen
|

24/25 Cod. Et manifestius omnes


diligis.

Adamantius.
d

De

la

Rue

II

S31d S32b.

hlgov xolav xxlciv xcuvtjv hcxiev, iy jiolov ovgavbv xaixolav yrjv xcuvtjv, xolov 61 avd-omxov xaivov. w ov voetq vov or/ riys avTTjq ovotaq wpsoxmOTjq, xa xaXaia avavsovfieva xcuva XQOayOQBVexai; EYTP. Ta xaiva t< :jv xaXaimv ov giva rtj v).i] vjrdgyti ovo* aXXotqia' atq e! tiq ovXoixo to xaXaim&kv tojv oxevcov vaxXaai xai ao&iq yn/jOausroj rg rr/vy dvaxevacu xcu xaivovoyyoai xbv pyvQOV, ov Xdget givov vcu rij vh] rb xaivov tov jtaXatov. xcu
>
t

dA

6oaq gdvtjv xcu xaivr)v jrgocftgsiv axoeigiv evQS&rjexai ev reo xcu avoTjrov rb Xtyeiv ^evov &ebv xc $,eva 6oyvouep yeyoafifie'vr
.

UCTUOVTC.
e
/

I.

mSxtjZoxsqov Ltit?jOsl de ccvXog ort Jih'igoiua tov vbuov


ayaxf}' xc,
ti

izlv

)j

ovXec, avcr/ivcooxco t?/v XQtxoxr)v ovtco cpd-

xovroq' xo yao ov cpovevoeig. ov uoiyevoecg, <p?jiv. ov xXifpeiq 15 xai ei T12 exioa kvxoZf], ev Tovrcp t cp Xoym c\v c.xs cp aXai-

ovxai, Iv reo Ayaxr)iq xbv xXrjOiov oov ayaxf] reo xXrjlov xaxbv ovx egyd^eTcu.
?/

cog

oeavTov. r\ jrXrjgojua ovv

vbuov ayaxrj. MK. Tb avctxeqpaXcucofrfjvcu Xvoiv r/Xoi rov jrgoTegov. EYTP. EbcovOa rov axoxoXov, xXrjQcoua rov vbuov cpdoxovTog,
\

ei

xZrjQovfiivov ,

yao to sXXslxov xXfjQOVxai, ovx ?]6?j to jiqoov $evov eoxl tov emaXXa ovyxigvoiuevov xcu rb dvaxecpaXatovuevov ov rov exai tov xooxioov. AA. Saatdxsoov oe jteioeL 6 6cot?]q Iv too evayysZicp, xqogsX9-ovxoq avTcp tivoq' AiaoxaXs ayad-L xl noir\6ag, cprjoi, cotjv almviov xXriQovourjOoo; eine 6e I?}ovg' xl [te Xeyeig aya&ov; ovelq ayad-bg el fir) eig o &eog' o 6s ecprj' Tag evToXag ol6a' u/, ff ovtvijq, urj fioixsvJjg, urj xXeipyg, (ir)6h tysv6o[iaQTVQtjOyg, Ttua tov xaTtoa oov xal ttjv fiTjTtga ov. xai, (prjiv, TCLVTa ndvTa icpvXa^a Ix veoT?]Tog. axovag TavTa o I?]Oovg tijtev avTcp' tv oi Xetxet' jcdvxa oOa ty^e ig nooXr\ov xai bg XTo^yolg, xai ts tL ? &rj6avobv ev ovgavcp. EYTP. 'Ogag, Mgxe, jtdvTag Tovg xgoaTag Te&rjxoTag sjtl Talg
,

14 IS; Rom. 13:


7

9,10.

25-32] Lc. 18: 1822, Mt, 19: 1621, Mc. 10: 1721.
B
1
,

leicht:

avaaxEvdoag xai xaivovQyrjGca A. Viel21 tcqoov ACDFH Pic. 17 GWEQyoXtai E 26 6 Ir]GOvg F 27 oiccq Humfr., noaov E, naoov d. Ausgg. 22 bTiiTZ/.tjoojixtvov B d. HSS. olSa richtig Zahn, Gesch. d. N.T. Kanons II S. 484 Anm. Vgl. Epiph. xaz Mccqx. Schol. 50: xai avzl tov' rc tvzolag olag /.tysi' rag ivrol.q oida 28 u. (fovtiaei;, fi. fior/eiOEi;, u. xXhpeiq, (x. xpevoixaQxvQiqaELQ B
<\ra.c>y.V('icaq

xaivoroy^ocz
(

dvaoxeraci; y.aivovoyF G(:i

Caspari

II c.

IG. 17.

Dialog.

93
creauerit, aut

Ad.

d.:

Ostende

quam creaturam nouam


quia

quod coelinn

nouura uel quam terram "nouam produxerit, uel quem hominem


fecerit.

Aut non
d.\

intellegis

nouum eadem permanente substantia, cum


nihil differunt sed secun-

innouantur, ea quae uetera sunt noua appellantur?


5

Eutr.

Noua

ueteribus
si

secundum materiam

dum

opus uel tempus, ut

quis uelit uasa uetera confringens rursum


si

refundere et in noua ea specie reparare, sine dubio, uerbi causa

10

argentum sit, nouum se habere dicit argentum, cum utique ipsum sit argentum secundum materiam quod ante fuerat uetus. Ut uideo ergo, etiam hoc quod bonum te protulisse credebas scriptum inuenitur in lege, et ideo
superfluum
alia esse
c.

est

etiam dicere alium esse

deum

qui

illa

mandauerit,

et

dogmata,
Ad.

cum ubique eadem


d.1

conscripta relegantur.

15

Et adhuc manifestius Paulus edocuit quod plenitudo legis sit dilectio. Et, si placet, lego locum in quo scriptum est. Ita namque dicit apostolus: Quod enim dixit: Non occides, non adidterabis, non furaberis, et si quid aliud est mandatum, in hoc verbo restauratur: Caritas proximo malum non Diliges yroximum tuum sicut te ipsum.
operatur; plenitudo ergo legis est Caritas.

XVII.

Marc,
20

d.:
d.:

Restauratio hoc indicat quod priora soluta sunt.

Eutr.
Caritas.
erit illud

Audiui recitatum esse de apostolo quod plenitudo


cui deest aliquid,

legis sit

Si ergo,

adimpleatur,

(ab) eo,

quod adimpleri

dicitur,

non utique alienum sed ualde proprium, et quod


in euangelio,

restauratur

Ad.

d.:

non utique alienum ex alieno reparatur. Euidentius adhuc saluator ipse declarauit
ad eum quidam, dicens
ei:

cum

25 accessisset

Magister bone, quid faciens uitimi

30

Ait ei Iesus: Quid me dicis bonum? Nemo bonus, unus deus. Et adiecit dicens: Mandata nosti: Non occides, non adulterabis, non furaberis, non falsum testimonium dices, honora patrem tuum At ille ait: Haec omnia seruaui a iuuentute mea. Beet matrem tuam. Uade, omnia quae hohes spondens uero Iesus dicit eil Unum tibi restat.

aeternam consequar?

nisi

uende

et

da pauperibus,
d.\

et

habebis thesaurum in

coelo.

Eutr.

Intueris, Marce, admirari nimio stupore

omnes

auditores,

2 Cod. prodixerit,
Caritas] Caritas

mit u ber dem ersten


gr.

20/21 quod plenitudo

kommt im

Original nicht vor,

und

Ruf. htte das nicht er-

gnzen sollen. Der Verf. spricht hier nicht von der Liebe, sondern nur von der Bedeutung des Wortes Tzfo'jQajcc. B 22 eo] Caspari ei. Ich habe ab hinzugefgt. nosti] Ruf. fand die fehlerhafte LA. oidag schon in seiner B 27 et adiecit Vorlage und versuchte, wie gewhnlich, dem bel abzuhelfen. Rufin vertauschte daher die Einfhrungsformeln, indem er vs. 20 durch et adiecit dicens einleitet, also wieder zur Fortsetzung der Rede Jesu in vs. 19 machte, und dagegen vs. 21 at ille ait, sodass dies erst die Antwort des Jnglings ist." Zahn, s. Anm. z. d.

er. T.

- B.

il

Adaniantius.

De
$<pff,

la

Rue

II

832b. c

xaQadoOig dxoeizeoiv.

o iX&cov

coq

Xvcu rbv rofwv xa)

4va oyuaxiZcor. tcfaaxev' $v

In oc Xeljtei iva xofiioi] &?]6avovnarc: ovxovv xrjXavycDQ rb tv rcv XoLJtmv jrXr}Qa>[icc rrdrv yaQ xal o ajtoxoXoq vvasi reo Xoyco tovtoj ro ax<pf]POT0
pov tr
}

5 hf
c

tv)V jio/.Xcqv jtZ/jQcofia ex&t\uVog, r?]v ayaJiqv.


/

I.

IJqcot6ti\tov OfioXoyeT o ajrooxoXoc. rbv i'bftov rov evayys-

Xiov. Xtycov'

ravra uev rvjtog GvvectLvev axeivoiq,


t

lyQacpri e

rrnbg vovO-Eiav rjfiwv.


10

Ov% ovxmq yeyQajtrat. [ov] Xtyu yag' ravr arvjtmq ovvtaivzv txeivotz. tyQatp?] 6h jzqoc vovO-eolav rj^imv.
VA'.
7

Cor. 10: 11.


r.TiozSeGir
d.

1 a.7ioi<~EGiv Conj. Wettst.'s,

HSS.

2 eipaaxev
|

av

ext gol

tebut

ACDEFGH,
|

e<f.

en

o.

ev

)..

B,

adhuc

unum*

Ruf. Pic.

xoplot]

ACDFH,

9 ff. In unseren HSS. lautet der Text: Moxog. Oi/ ovzajg yeyganxat' Tvnoq Gvve.Jaivev exeivotq eygaqri e tcqq vovSeoiav rjfiibv yaQ o$ 't.eyei e zieol exeivwv er oiq 6 &ebq xov aiivoq xovzov exry/.wGe za vor^iaxa xxe. Wie sich aus Ruf.'s bers, ergiebt, gehrt S66e nola S71b vof'j/xaza xCbv dnlaxcav zwischen Tzooq vov&eGiav ?,uibv u. Xeyet l Tienl ex. Vgl. Einl. 9. Es gengt aber nicht, diesen Blttern ihre ursprngliche Stelle wiederzugeben, wir mssen auch einige Fehler verbessern, die in den Text gerieten, weil Abschreiber die entstandene Lcke zu verdecken sich bestrebten. Wenn wir die disjeeta membra wieder vereinigen, ergiebt sich folgender Text: MK. Oi"/, ovzcoq yeygaTtzat' ov X&yet yo' zavza zvnoq awscuvev exeivotq, eyocprj e nobq vov&eGtav rjfijv. noia yao axoXov&ia h> zoixco zvj Xdyw o<x>'Z,eG9at vvazca (Evxq. Uoia xoX. xzh. AB Eixn. noia yao axo/.. xze. C .) So kann aber der Verf. nicht geschrieben haben. Warum ov Xiyei yao statt ov yao Xtyet^ Was soll das yag nach Tiola? Mit Tiola muss eine neue Rede anfangen, eine Erwiderung auf die Behauptung des Marcus. Von der richtigen Lesart haben ABC noch Spuren bewahrt, vollends belehrt uns ber den wahren Sachverhalt die bersetzung des Rufinus. Auf dessen Autoritt fassend hat Zahn versucht, den berlieferten Text zu verbessern. Darnach', so schreibt er Gesch. des N.T. Kan. II p. 508 Anm., wre der durch Bltterversetzung entstellte gr. Text so wieder herzustellen: ov/ ovzcjq yeyoanzat ev z) i.utzt-oo) aTtoozo'/.ix) (von Rufin stets durch Codex bersetzt) /./,' ovxvjq ).eyer xarzc: /ojoL oder aivev zinov Gvveaivtv ixelvoiq xze. Einleuchtend jedoch ist diese Conjectur keineswegs. Die Einschaltung ev xi ?]/u. an. ist unntig, da Rufinus sich auf jeder Seite erlaubt, den gr. T. zu erweitem oder zu krzen, und sine typo- kann viel einfacher auf atVTUoq zurckgefhrt werden; xavza zvitoo, und retvr xv7twq sind einander fast gleich, und dass axvjtioq das richtige Wort ist,
xoplotiq d. br.
/.tyei
verirret

ergiebt sich aus

dem folgenden
'/j'yei

azvTcog e vov&eGt'r..

Dass oi vor

yao

getilgt

werden muss,

ist

selbstverstndlich.

Als die

corrupte LA. zavza zirtoq entstanden war, versuchte ein Abschreiber, den Unsinn

zu verbessern, ohne die fehlerhafte Wortfolge zu beachten.

Denselben Ursprung

hat yao in

tlo'w.

yao

ux.,

das nicht nur bei Ruf., sondern auch in

AB
1

fehlt.

Ich

habe es eingeklammert, sowie auch xal vor vov&exeTdixi. haben AFH: eGzi.

Es

fehlt

B ^

statt xal

Caspari

II c.

17. 18.

Dialog.

95
Ille,

quod mirabiliter
clicebas
ei

prolatis

testimoniis ueritas comprobatur.

quem
dixit

uenisse

ut solueret legem

contrariisque

nouis

decretis,

Adhuc unum tibi restat, ut In quo manifestissime declaEt rauit unum istud, quod adiecit, esse plenitudinem caeterorum. eonsonanter his apostolus pronuntiauit reliquorum esse mandatorum
qui se dixerat mandata legis implesse:
t/iesaurum integrum adipiscaris in coelo.

plenitudinem caritatem.
c.

XYIII.

Ad.

d.

Sed

et

typum
in

dicit apostolus esse, id est

figuram

uel
10

formam, legem eorum quae autem omnia in typo contingebant


Marc,
d.:

euangeliis habentur,

dicens:

Haec

Non

est sie

sine typo contingebant Ulis,

autem sunt propter nos. scriptum in codice nostro, sed ita dicit: Haec scripta sunt autem ad commonitionem nostram.
Ulis, scripta

2 decretis] Hier scheint ein


S.

Verbum
B)
|

ausgefallen zu sein.

Restauraret?

S. ob.

93 Z. 19.

(Man knnte auch vermuten, dass der

contrariisque decretis schrieb.


b ber apostolus.

Verf.: ut solueret legem nouis


his,

6 Cod. apostolus

mit a ber his

u.

Adamautius.

De

la

Rue

II

S66e S'

EFTP. Dolo ycto axoXov&ia lv zovzco zco Xoyco oco^eo&ai vvazcu; vvxov yaQ xQoayovroq Ig avayxqq [nal] vovfrszd-at vovq
ovx av reoze eiy&eh]. Ja ovv xaQloxaxai zi dyyivoia zfj ofj, gayv zi JtgoxagzeA /yc: cxovi- tov arroozoXov zov vx avzcov jrgoxouifrtvzog, oxmq fiafryg x/]r tovrwv drotjoiav 6 ydg oyizXtog Magxicov. gaiorgy/joag rc xaza zov arcoozoXov ov jcavzarcaoiv aJty'jXeiipe, xal ovzoi fitygt zov evoo srtgiaigovoiv oa av fiTj ovvzgeyr/ zi] avxcov yvcofi?]. oa ovv u/) vot^oavzi:^ xazt'Xetipav tavzolg Ivavziovfisva, zavza &Oxbq IxupvXlidaq araXe^dutvog Ix zcov djcoozoXixcov xal jroocprjzixcv
rvxoq
dl-

vovdsla

'

\.

10

cfcjrrjr.

n:no(farojj. zfj ofj ovvtoet Litdelzoiiai.

Xiyei de ovzcog 6 drro-

15

cd yvvaixig lv IxxXtjoia oiydzcooav. ov ydg IjtcztXQaxxai avxalq XaXelVj aXX vjrozdoGeo&ai, xa&cog xal o votiog Xt'ysi. xal xaXiv Xiyw zglzov zovzo IgyofiaL jtgbg zgicov fiagzvgcov za&rjoezai jtv Vfig. k*xl ozouazog ovo

ozoXog'

//

Qfj/ia.

opoieog 6h xal

tvzavfra ccvaucfiXlxzojg dxoXov&elv

cpaivtzai

25

zco vouo) o ajtoozoXog. zav Xtyyy zoze yevrjezai 6 Xoyog o yey gaiiiilvog' xazejxo-?/ o &dvc:zo- etq vlxog' \Jtov Oov, &dvaze. zb vlxog*;) Xaylzcooav Jtov yeygajizai avzolg ovzog 6 Xoyog. I //>) lv vouoo xal jrnocf?jzaig' cog ovv xazaXeXvutvov zov voiiov (fjjol yev/]oeo&ac zov txel yeygaitittvov Xoyov. t) jzX?/gco&/iGo ulvov ; zcov ydg (iij IvtyoLttvcov lozl xal xazaXvuv zov vofiov xal cpaGxtiv [xbv vouov tuu] za lv avzco yiygany.va tGeofrat [kiysiv], 'Ecfeolocg 6h ejuztXXoiv grrji' uvrjfcovevovzeg ort jcozI v/islg, za tfrv?/. ol Xtyoiiivoi axQovTia vxo zr/g Xeyofisvrjg JcegizoLirfg lv oaoxl yeiooxoiijtov, zl tjZi- lv zco xciiQ co Ixtlv co yo) glg Xg ioz ov xrjXXozQicofidvoi zrjg xoXtzeiag zov IQCtTjX xal ctvoi zcov tatir)xcv Tfjg IxayysXiaq, iXxla urj eyovztg xal afreoi lv zco xofico' vvvl 6h vtielg, o? jcoz c ovzsg uaxgdv. lytvrj&Tjze i lv z co a tu azi zov Xg lozov. xolag ovv IxayyOAag Ivzav&a 7 v
k

1214
Jes. 25: 8.
1

Cor. 14: 34.

2:

14 16
11-13.
|

2 Cor. 13:

1.

1719"

Cor. 15: 54, 55,

24 30 Epk

<\.

2 yg u. xal >. d. vorang. Anm. 3 deiy&ehj} dey&ei d. ELSS. 6 Gyti HSS. Picu>: iniser* S tqq dtiQo AB ovyxqI/ol d. H8S. 12 htixstgeictai CDE
|

17 ozav dt A (mit Punkten unter 61) B 1 Hyt] BCDFH, Xlyei d. br. 18/19 nov pixoq<.RoL, vielleicht wegen des Homoiotel. 21 Ixel] Ixe Zoe d. HSS. 22 xaxaXveiv xi>v vfiov] xaraklyeiv xoi vfiov d. HSS. Das folgende (fdoxEtv xbv vouov verstehe Ich vermute, dass irrigerweise xbv vfiov xal nach ich nicht; bei Ruf. fehlt es.
|
|

<(f''.oxEiv

wiederholt

ist;

dieser Fehler

Man
d.

erwartet
t

yevJjoeOxkci

oder nXijgatS^aeadiXi
|

kann den folgend, veranlasst haben 23 Haea&ai] 25 und xr i' inoox^oaz K h\


|

imooxJjoaQ xF z
br.
|

FH

(oxt^oa; ausradiert)

26,27

a7itl /./.oxououvoL

BCH,

a7ti]XX(OTQ.
d.

29

Y9vi dl

ABCDE, *mmc wutem*

Ruf. Pic. Humfr., vvvl xal

br.

Caspari

II c. 18.

Dialog.

97
esse in

Eulr.

d.\

Et quae consequentia poterit


sit

hoc uerbo?

Typ um

necesse est utique commonitionem praebere et

uero sine typo uel sine forma


uidentibus dabit?

formam uidentibus. Si quod praecedit, quomodo fonnam

paululum patienter audire, lego apostolum, quem ipsi proferunt, ut intellegant omnes quanta sit eorum peruersitas. Infelix enim Marcion, cum adulterasset scripturas, apostoli codicem non est ausus in omnibus uel falsare uel etiam delere; sed isti etiam nunc quae eis uisa fuerint auferunt, id est ea quae assertionibus 10 suis uidentur esse contraria, et ea sola derelinquunt quae aduersa sibi non intellexerunt. Haec ergo ego uelut racemos quosdam ab istis
5

Ad.

d.:

Si uidetur prudentiae tuae

pessimis uindemiatoribus derelictos de apostolicis et euangelicis uocibus


colligens,

etiam ex ipsis ut se habeat ueritas approbabo.

Itaque dicit
uenio ad

apostolus: Mulieres in ecclesia taceant.


15 sitbditas esse, sicut
uos.
et

Non enim
dicit:

permiltitur eis loqui sed

lex dicit

Et iterum

Ecce hoc

tertio

In ore enim duorum et trium testium stabit omne uerbum. In quo absque ulla ambiguitate sermonibus utitur legis. Sed et in alio loco

mors in uictoria. Dicant, ubi scriptus est iste sermo, nisi in lege et prophetis. Quid ergo? 20 Destructam dicit esse legem is qui adseuerat esse futurum sermonem qui ibi scriptus est, an potius adimplendam? Absurdum etenim uideretur legem destruere et implenda esse dicere quae in eo scripta haberentur. Ad Ephesios autem scribens, ita dicit: Quia uos aliqnando
dicit:
fiet

Tunc

sermo qui scriptus

est:

bsorpta

est

gentes, qui dicebamini

praeputium ab ea quae dicitur circumcisio in carne

25 manufacta,

qui eratis

Mo

tempore sine

Christo,

alienati a

conuersatione
et

Israel et peregrini testamentorum et promissionis

spem non habentes

sine
estis

deo

in

mundo.

Nunc autem

uos,

qui aliquando eratis longe, facti

prope in sanguine Christi.

Hoc

in loco quas promissiones

commemorat,

1 uerbo]
Adamantius.

Cod. uero

18 Cod, absorta

20

adseuerat]

Cod. ad se uenerat
7

22 Cod. impleud.

Adamantius.

De

la

Rue

II

867c 868a.

titurijci.
d

rjq

oi ^t'roL zcogig

Xgioxov rjtdgyovoiv;

//

dg 6 xax* avxovg
[irjs-

Stro. xcA yrcoOTog sxtp/ysiXaxo &eoc; xal Jtoxs sJi?]yyslXaxo 6


rroxe

<fart\g
>
t

rrgb

xmv

TieQlov Kaloagog ygovojv;

//

Jtcog dyvojxojg

avrotq
vovq

v o .xgoxsgov XaXcov
rij

xal sjtayysXXof/svog; oacpmg idxsi,

xov IogarjX a&sovg (pdoxmv slvai. xal xaliv ).r/si' oai yag sjtayysXlai &sov, sv avxcp xb vai ei yag ivoq xal rrgcxov vvv <pavs\g ovxs syvojd-?] xivl Jtgoxsgov, ovxs
4vovq
ia&rjxtjg

LxfjyysiXaxo,
7]iuovoy2.

i/Xov

oxi o sjrayysiXdfisvog ovslg exsgog sxiv


s
sJiiOxi]Oai
cog

?]

6 ex

tvrjXoxsgov

ovXofiai

oxi

Xgixbg

10 i'uuov xal rroocf?/TOJV xaxi)yysXxai,


e

15

avxbg o Oa>x?)g jtsgl 'iwdvvov XaXcjv cf/jtjy ovxoq sxi Jtsgl ov ysy gajtxar iov, djiooxsXXoo Tor dyysXov fiov Jcgb jiqoocojiov oov, og xaxaoxsvdosi x?)v oov oov e fiJtgoG&sv Oov. xavxr\g ovv ia xmv jzgocpt/xcjv ysvox?jg vjtooyeosojg ooxs (livrjg jrgogof/ov xvqlov aJiooxaXr]vai igb jFQOGcjrrov avxov. xbv sxoi[idoovxa x?)v obv xov &sov Iojdvv?]v, lyovoi sl^ai ixsgov xiva ov Jtgb jzqoGwjiov sxsivoq aJtsxaXrj; et yag eXr/Xvfrev exegog xig jrgb Xgixov vjio xov fjfiiovgyov Jts^Kf^sig,
sixvvxojoav,
Irjovg
ei

s ovslg sxsgog jzscprjvsv ei

fj?]

fiovog o xvgiog rj[imv


^Iwdvvrjg, <pavs-

Xgixbg xal jtgb jiqogodjiov xovxov jtdgsxiv

20 f

gbv oxi xoxs ?)v jreJtX^gojfisvf] r\ jtoxs sjtrjyysXfisvrj vjtoxsig, xal ovsvbg aXXov &sov sxiv o Xgixbg ?j xov rjfiiovgyov [-B-sov] ov xal
oi

xQoqSixaL vxrJQXOP xal o v6[iog.

6 s dioxoXog ovyl xrjXavycog

Ix vofiov x7]QV00i xbv Xqlxov, Xiyoov Kogiv&ioig oxi oi Jtaxegeg


25

868

30

jidvxag vjio x?]v vt<piXr\v i)Oav, xal Jta\vxeg ia, xrjg d-aXaOOrjg ltjX&ov, xal jtdvxeg sig xbv Mmrjv eajtxid-rjav v T fi veptXy xal sv xq &aXa60r\, xal navxsg xb avxb gwfia jtvsvfiaxixbv scpayov, xal Jtavxsg xb avxb Jibfia jrvsvfiaxixbv sjiiov sjtivov yag ex jtvsvfiaxixrjg xoXov&ov7)g Jtsxgag' r\ s ~zsxga i(V o XgtOxog; xig ovx av ftavfiasis xr\v avocav xovxcjv, dvayivoooxovxoyv usv xavxa xal (xt) ovvlsvxoov; sdv s xig Jtaga&jj
rilicov
\

2 Cor. 1: 20.

1113] Mt

11: 10, Mal. 3:1.

2329]

1 Cor. 10:

14.

1 Ruf. hat unrichtig bersetzt:

a quibus jyeregrmi essent qui


ocuptg didazei xzk.] In

aq

d.

HSS.,

nur

hat a

2 nts] tte
df.,
|

CDE 4
|

den Ausgg. steht das

Komma
d.

nicht nach

sondern nach

'Iooa//?.

15 azoifxaovza
|

ABCDFH Pic. Humfr.,

hoLfidaavra
d"OV

d. br.

HSS., Inrf/yEU.aixhri

inr]yyE?.Evrj rj noxs 7iE7iXr]Qco/j.tv}] 20 tote] zovto 21 6r] uiovQyov &eov] creatoris Ruf. Vielleicht ist E
|

A^^

28 sittov] nur eine fehlerhafte Wiederholung der zwei letzten Buchst, ov ein Buchst, radiert etclvov yao] etclov y. emvov B w. e. seh. Zwischen i u. v ist 1) 29 avixaGEiE CDEFH, admiretur Pic, 9av/i6Ei d. br. 30 iv e tiq] Quid uero si< Ruf., Quid %i quis'< Pic. Muss man lesen: TL 6e lav xiz?
\

Caspari II

c.

18.

Dialog.

99

a quibus peregrini essent hi qui sine Christo fuerunt?

Numquid

illum

nescio quem, (quem) dicunt ipsi ignotuni et peregrinum deum, dicent Et quando promisit, qui nunquam apparuit ante aliquid promisisse? tempora Tiberii Caesaris? Aut si ipse est qui promisit, iam non erit peregrinus et ignotus, qui et locutus est hominibus aliquid et promisit.

Manifestissime igitur docet apostolus quia

hi,

qui
dicit:

peregrini

erant

testamento

Israel, sine
clei,

deo essent.

Et iterum

Quaecunque autem

jiromissiones

in ipso sunt.

Quod si peregrinus
est

et

ignotus et

modo primum
sit

apparuit nee cuiquam prius innotuit, neque repromisit aliquid deus iste
10

quem

praedicas,

dubium non

quin

is

qui promisit creator

deus.

15

20

Sed adhuc apertius ostendere cupio quia Christus a lege et prophetis praenuntiatus sit, sicut ipse saluator de Iohanne loquens dicit: Hie, inquit, de quo scriptum est: Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam qui praeparabit uiam tuam ante te. Cum ergo per prophetas data sit illa promissio ut praecursor Iohannes Christi praeueniret aduentum et praepararet uiam dei, numquid possunt ostendere aliquem alium uenisse cuius aduentum Iohannes praecesserit, ut alium dicant Christum a Creatore missum, cuius fuerit ille praecursor? Si uero nullus alius uenit nisi solus dominus noster Iesus Christus, et ipsum praecessit Iohannes, certum est quia tunc completa est illa promissio quae per legem et
prophetas dicitur repromissa, et nullius alterius dei est Christus,
creatoris cuius et prophetae erant et lex, per quos eius
nisi

mundo

promitte-

Sed apostolus numquid (non) euidenter ex lege et prophetis praedicat Christum, dicens Corinthiis quia Patres nostri omnes 25 sub mibe fuerunt, et omnes mare transierunt, et omnes in Moysi baptizati sunt in nube et in mari, et omnes eandem escam spiritalem mandueauerunt, et omnes eundem potum spiritalem biberunt, bibebant enim de spiritali sequenti petra, petra autem erat Christus? Quis non obstupescat eorum insipientiam qui haec quidem legunt, his uero contraria astruunt et 30 diuersa? Quid uero, si quis hie adiciat etiam illud, quod dicit apostolus: Etenim pascha nostrum immolatus est, Christus ? quod pascha sine dubio a Creatore deo in lege designatum est.
batur aduentus.
,

1 fuerunt] Cod.

ft
|

Im Cod.
|

fehlt das zweite


|

quem
|

14 Cod. praeparauit
bloss:

20

quia] Cod. qui

tunc] Cod. huic

numquid

ex] Cod. et

30

quis] Cod. qui.

B.

13 Cod. tuuam 23 numquid non] Cod.


|

7*

[00

Adaniantiu-.

De
tzvt*/,

la

Rue

II

SGSa

d.

ZOVTCp

T(~)

'j'jr*

Tt'r

Tn

mur/t:

rjfl&V

Xgioxoz; OXBQ

rrdya UJTO TOV dfjtuovnyov freOV Vi-VOllod-tTtjXat.

5 b

10

15

20

Tavxa (Av rjxovag zov axoxolov, exslva de ovx fjxovaq /.t'yoi'Tnjtyivexo o Jtgcoxog av&gcojrog. Aafl, elg ipv//]i' d>0av, o toyczoz. xvqioq, elg xvsvfia Zcoojcotovv 6 jtgeozog av&gcoxog ix ytjq yolx.bg. o evzegog. xvqioq, i$ ovgavov; 2ag>mq o d.-rnoxoZog teiZe xc zov jrgcozov, Adu. xal zbv evzenor. xvgiov zov avzov &sov xal ovx tzegov zivbg' el yag ovzcog ytygarrxai' .7oo5to: Ix yi)g yo'ixoz avd-gcojtog. Aafl, xal o evzegog Ig ovgavov. xvqioq, xegiGG?) loztv ?/ fivd-ojtoa. xal yag zb yeygau/ie'rov ovx aXXay/j ?] ev zco vofitp evged-rjoexai yeygafifidvop" xal b ovgavbg de. 6&ev 6 xvqioq ))/.{rev. ovy txtgov eixvvxat cov B-sov aXX )) rov rnuovgyov. El TP. Ovgavovg xexxtjxai o dya&og; MK. Ov xovg rov rjuiovgyov. EYTP. Hagoixel ovv xeo ijftiovoycp; IIovq \yei ovgavovg o dyad-bg. EYTP. Aeeixxcu ovv xal o dya&bg ?/uiovgybg cov ovgavcbv. MK. Exelvoi 61 rov dyafrov ovgavol dyeigojtob]xoL xal dyevrjxoi. AA. Ovxovv. el ayevrjxoi, xal avovofiaxoi' xb yag dyevi]xov xal dvovbuaxov. dV.cog l xal avxociaxwubv doyiiaxi^ovoi xaxa rov ExixovQov.
l I.
.

MK.

MK

MK. IIco2; EYTP. O dnoGxo/.og


c

eg>tj

evxegog. e ovgavov.
el

(xafr* viig*)

25

xvqioq'
t

avayxalbv eoxi t?]x?]Gat. uLovgyov. cfalvexat xc 6 XgtGxbg rov /]uiovgyov cov


ovgavov. ojg
(f^g.

Jtoiov ovv ovgavov.

el [iev

rov

6?]-

de f a).Xov

Ojxelv yg?/

et

dyevt]xov ayevi)xov iacpegecv dvvaxai.

AA.
volg

Iocoz

xax avxovg.

(ojieg

dvvaxov*).
al).

xov r/iuovgyov ovx


1] 1 Cor.

dciox.ygi)xcd.

el e xal xolg ovgaovv ye xolg ovoftai.

5:7.

4-6;

1 Cor. 15: 45, 47.

d. HSS. 1 zb 2 &8ov] xovzov d. Ausgg., tovto AEFH, zovxo od. rovzov B. Keine dieser LA. kann die ursprngliche sein. Ruf.: a Creatore deo. Ich vermute. dass r-dr] uLOVQyoi fraor* geschrieben war, und xovzov aus yov S-eov stammt; i'rtl znr d> u. H Pic. 3 Von hier an bis zum Ende der versetzten Bltter ist in vielen
t

<

HSS. der Name Marcus in den des Marinus verndert. EFGH (Z. 23 C i. mg.) Pic. Per. haben Moxo;. Humfr. hat zweimal: Marinns, aber S6Sc vor liovz: Marcus E u. d. Ausgg. 20 oi ye13 top] ovzoq d. HSS. 15 zovq z. . ABCDFGH, rt,z. C 24 Nach Ad. u. Eutr. schrieb der Apostel nicht xvqioq, sondern avd-ownoq. Daher ist das y.a^ iiiz. das in der bers, des Ruf. fehlt, richtig 27 Ztjzelv yoi\ xzh.} Diese Beweisfhrung ist nicht klar. Die Yergleichung mit der bers, des Ruf. fhrt zu der Vermutung, dass wir lesen mssen ttjzeZv yQij el ig dyevr^ov, y.fxl el ayivr zov xzL 28 otieq dvvazov. Vgl. S39b ovo uyr?jzcc eivai adivazov.
|
|

<

Caspari

II

19.

Dialog.

101

e.

XIX.
dicit,

Marc.

d.\

Haec

audisti

apostolum dicentem.

lila

alia,

quae

homo, Adam, in animam uiuentem, nouissimus autcm, dominus, in sjnrikcm tiiuificantem ; primus

non

audisti:

Factus

est pri/m/us

homo
5

de terra terrenus, secundus, dominus, de coelo?


d.:

10

primum, Adam, et secundum, dominum, eiusdem dei et non alterius. Si enim scriptum est, ut dicis: Primus homo de terra, Adam, secundus de coelo, dominus, superfluae iam erunt uestrae fabulae. Hoc enim, quod dicis, non alibi, sed in lege scriptum esse reperietnr, et coelum ipsum, unde dicis esse dominum, non alterius dei, quam creatoris ess'e docebitur. Eutr. d.: Coelos possidet bonus deus? Marc d.: Non istos qui creatoris sunt.
Ad.

Manifestissime

apostolus

ostendit

et

Eutr. d.: Incola ergo est creatoris.

Marc,
15

d.:
d.: d.\

Non.
Ostenditur ergo etiam bonus creator esse coelorum.
Uli coeli, qui sunt boni dei,

Eutr.

Marc.
Ad.
d.\

Ergo nee facti sunt. habere potest. Ut uideo, iam Epicuri nobis dogma introducitis et automatismon praedicatis, id est sponte sua esse quae sunt, ex nullo auetore
20 condita uel creata.

non sunt manufacti. Et quod factum non est, nee nomen

Marc.
Eutr.

d,\ d.:

Quomodo?
Apostolus
dixit:

Secundus de
Si

coelo,

dominus.
ut dicis,
si ita est,

De quo

coelo,
et

necessarium uidetur edicere.


Christus esse creatoris;
25 est
(si infecti,

quidem de
creati.)

isto

creatoris,

uidetur

si

autem

alterius coeli,

requirendum
plura introduc

id est

non ab aliquo

Quod

ingenita et increata.

Ad.

d.:

Aut

fortassis
ille,

secundum
at certe

istos.

Etiam
utitur.

si

coelis

non

utitur
coeli

creatoris deus

bonus

nominibus

Unde nomen

Si]

Cod. Sic

9 scriptum

esse reperietur et] Cod. scriptum est reperi et in.

Ich habe est nach


in esse emendiert
gesetzt.

dem
und

esse docebitur in

statt des sinnlosen in,

dem nachfolgenden nach dem xal 6

parallelen Satze
ovqccvoq
6h,

et

Reperietur

des

gr. T.

geschtzt
|

wird sowohl durch docebitur als durch das evQS^oexccL 17 Cod. eergo, mit einem Punkte ber und unter dem

zweiten e
si

anderen Himmels ist 25 introduc] Introducis? Doch geht der Imperativ an: So fhre du mehrere Nichtgewordene und Ungeschaffene ein, lehre du u. s. w., nicht wie du jetzt thust, nur zwei. (Es kann wohl sein, dass Ruf. an die aQ'/al des Marcus gedacht hat; der gr. Verf. dachte an sie m. E. nicht. B) 27 Aut fortassis cet.] Es ist mglich, dass Ruf.'s Vorlage verstmmelt war, oder dass er nicht gut bersetzt hat; am wahrscheinlichsten ist,
sein:

coeli

24: alterius coeli]

Man

erwartet de alterius (dei) coelo.


|

Doch kann

Wenn

er eines

dass nach istos etwas ausgefallen

ist,

gr. otcsq

avvcaov.

28

at]

Cod. aut.

102

Adaniantiu>.

De
t]

la

Rue

II

S68d S69a.
rov voftov;
xojzel

<~>X<>y

tu opo/ta tov uvoavov;

tjXov djtb

r.u
,<iu

Xt'yic iy.a/.eGev 6

&Eog zb GTEnewfia ovoavov.

tuctu tu afehq ToXiujiia, xmq xaosxaQaav r?)v yoacprjv. rtjv xaxa aQxa yivv?)Giv tov Xuiorov ccveXsZv ovXofisvoi, ivr)XXa^av to' o svTBQoq av-ocDjcog xal ijtoh/Gav' 6 svtsqoq, xvQiog, ovx loVTSq oti // 65 dvdyx/jg ouoXoyt'jGEiv avzovg xal z?)v xaxa Gaoxa tov xvevfiarixov Xqlgtov yivEGiv, // uEzayVEGzsgov avzbv rov A6a u
3
t k

rb ydg iyivEzo o Jtgmzog xal 6 dsvrsQoq dxovovzeg, t'l tzsgov // tovto voovuev eI ixElvog fisv Jtgmzog iyivEzo, 6 de 10 xvQiog EVzegog. xoXov&ov iGzi voeIv [lEzayEveGzegov rov xvgiov
e ofioXoyFjOai.

tov Adii; xaliv yag Kogivfrioig 6 djtoGzoXog ygdcpoov <$i]Giv ort o&eog, o eljzcbv ix oxbzovg jpcoc Xa utyai, 6g eXafityev ivzalq xaglatg vficov Jtgbg (pojztGfibv zrjg yvcbecog zrjg o?]g avzov iv rrnocQx'cp Xolgtov. zig ovv o eIjzwv dsbg ex xoxovg qxx>g
t

15 Za/tipcu, xal zlvi

dxmv,

xal jzoze, dxgioog 7]T7)6avTg, EvgrjGofiEv xal

xiva xr\ov06u o axbozoXog -sbv xal jzo&ev iGzl rb ofrEv r^ilv ex

rov XgtGzov <po3g. sl fihv yao o xaz avzovg dvajtXady.Evog aya&bg #oc ioztv o zovzb rivi ?] ziiv eljiojv (Evgioxszai dyvojorog cov xal) ELyfrijvac 6 El jzoze rj ri // zlOlv eljze. xal si eijze,
rruooijcov

20 ipEvlg rb

Xtyeiv dyvcozov xal


ag:ix6 uEV0V
t

[1?je jzote

Jt(pavga>[iEVov ,

(irjh

Elg

avrbv vjcdnyeiv. eI yag xal jzqoteqov dyvmzog ?jv, ovte tote Jtgcozov, 869 ojg cpaiv. ijtl TiEolov xazEXd-mv icpdv/j iv Katpagvaovy.. ei 6h ovx 7/v ovzog 6 VjtooybiJLEVog to (pcbg, aXX* 6 ?]Laovgyog, ixuvov t]Xov6tl 25 iofilv xal TjtiElg ol patTt^OfiEVoi, xal o XotGzbg ov iv JiQOmJica Xcl^jcei TO Jtaoa TOV /jfliovoyov (fig. (o yag aya&og, (prjoiv, ayveoarog rjv.)
Ivvoidv
iXaXei te xal ijzrjyyeXXEzo, ovte
|

nvog

2]

Gen. 1:

8.

5]

1 Cor. 15: 47.

8] 1 Cor. 15: 45, 47.


|

1114]
C
|

2 Cor. 4:

6.

4 yaQ <. B yivvrjoiv BDEFH, yivrfiiv d. br. 6 FH, xal r/jv a. CE, xaxa x^v o. d. br. yevvTjOiv 7 persona* Ruf., iv noooihnco^ 17 10 et fiev yag
| |
|

r}

<C

xal z^v xaxa oaQxu.

xiolv

FH

16/17] ix tiqoovotiov] Eine ist zweifelsohne

verdorben, 19 def/fjvca
bers.:

tj

B^,

der/rjvai eot eiTioxe H, 17 va7t?MGfievog

2.

Pic.

bonus Dens, quem ipsi ftngunt opificem, Hmnfr.: Si enim is qui refinxerat et bonus Deus, quomodo isti jactitant, hoc alicui aut aliquibus dixit, invenitur videlicet iynotus ille etiam doeuisse aliquando et alicui dixisse et aliquid. Ruf. entfernt sich vom berlieferten Texte Si enim seeundum fabidas istorum
si est

Xam

quando

dixit"..

von doeuisse zeigt. Hat Ruf. einen anderen gr. T. gekannt, oder ist er, wie an anderen Stellen, den Schwierigkeiten aus dem Wege gegangen? Man kann mehrere Conjecturen machen,
unserer HSS.
die seine

und

Ich vermute, dass Humfr.'s bers, auf Conjectur beruht, da keine

war den unseren hnlich

eine Spur

avaTtt.aoauivovq lesen

u.

oq xovx Zivi

xioiv

elnvov evoiaxexai, ayv. tov,

[xal]
]

6er/., aber, solange nicht bessere HSS. zu Hilfe

kommen,
HSS.
|

bleibt alles ungewiss

19 xal

ei eine

ABCFH
br.
|

Pic, Humfr., ei
o

ACDFH,

<

d.

26

yao

<

d. br.

25

ov] cuius Ruf., ovv

i^v,

das bei Ruf. fehlt, passt hier gar nicht und

Caspari

II c.

19.

Dialog.

103
est.

habetur?

Sine dubio ex eo quod in lege scriptum

Sic
est

Et uocauit deus firmamentum coelum.


isti

Sed

et illud

non

enim dicit: omittendum

10

esse natum, quod uolentes immutarunt hoc quod de apostolo protulerunt. Ubi dicit: secundus homo, isti fecerunt: secundus, dominus, non aduertentes imminere sibi hoc ut aut confiteantur necessario etiam secundum carnem natum spiritalem Christum, aut posteriorem eum esse dicendum ab Adam. Quod enim dicitur quia factus est primus et secundus, quid aliud intellegi necesse est nisi hoc quod ille prior sit, et hie posterior? (Et secundum hoc quod falsa sunt et quod secundum carnem natiuitatem eius abstulerunt,

excludere

dominum secundum carnem

inuenies i

spiritu posteriore

homine, qui prius creatus

est,

confiteri.)

Sed
de

et

rursum, Corinthiis scribens, apostolus dicit quia Deus, qui


lucem fulgere,

dixit

tenebris

illuminauit in cordibus uestris lucem scientiae

gloriae eius in persona Christi.

Quis ergo
et

est

deus qui dixit de tenebris


aut

15

lucem fulgere, uel cui

dixit,

uel quando,

diligentius requiramus,
est lux,

quae datur nobis in persona Christi. Si enim secundum fabulas istorum bonus deus hoc dixit, ostendi oportet quibus uel quando dixit, et erit iam falsum, quod
praedicat apostolus,

quem deum

unde

cognitum neque mentem 20 alieuius intrasse. Si enim iam prius loquebatur et repromittebat, neque ignotus est, neque, ut dieunt, temporibus Tiberii primo manifestatus est in Cafarnaiim. Quodsi non est ipse qui dixit lucem fulgere, sed creator est, certum est quia et nos ipsius sumus qui ex eius luce illuminamur,
dieunt,

ignotum

esse

deum

et

numquam

ulli

et Christus ipsius

est

in cuius

persona uel facie lux creatoris dicitur


ait:

25 resplendere.

Ephesiis quoque scribens apostolus

Et ueniens euan|

2 nonjst steht ber der Zeile, wohl als vom Schreiber ausgelassen 8 Nach im Cod. ein durch Auswischen und Ausradieren halbgetilgtes em< wohl enim, dadurch entstanden, dass das Auge des Sehr, von quid cet. auf das vorangehende quod enim abirrte 9 Et secundum hoc cet.] Dieser Satz ist in unserem Cod. sehr verdorben. Caspari vermutet, dass nach falsa sunt Worte wie
quid steht
|

nicht einleuchtend.

quae dixerunt, dubitari non potest ausgefallen seien. Diese Conjectur ist aber Die Beweisfhrung des Adamantius ist m. E. folgende: Indem die Marcioniten das Wort Pauli flschen, bemerken sie nicht dass sie entweder
oder lehren mssen dass er spter als

die leibliche Geburt Christi anerkennen,

Adam

geschaffen

sei.

Da

sie

nun

die leibliche

Geburt leugnen,

so bleibt

nur der
folgende

zweite Teil des Dilemmas brig.

Wie hat

Ruf. das ausgedrckt?

Ich teile

Vermutung

mit, die vielleicht


et

hoc quod falsauerunt,

Anderen den Weg zur Besserung ebnet: Et secundum quod secundum carnem natiuitatem eius abstiderunt, inue-

nies (eos) spiritu(m) posteriore(m

homine, qui prius creatus est, confiteri. Caspari bemerkt, dass Ruf. confiteri in spiritu st. in spiritum, 6p.o).oyetv ei'q zivcc schreiben konnte. Der ganze Satz fehlt im gr. T. B 15 cui] Sieht im Cod. aus wie eui

dixit]

was zur Not angeht 16 quae] Cod. uel que iam, mit b ber falsum und a ber iam.
Cod. die
(dicit),

18 Cod. falsum

Adamantiu-.

De

la

Rue

II

869 a

d.

tK

<u:t>

r
t
/
t

lOfABV
ga
b .Torf yt

ixufziXXwv o axozoXoq (ptjoc xal e/.&cop evyyyeXlr v/itv voZq (laxQav xa\ volq iyycj, oxii avxov v xgoaymyrjv ol afiqporsQOi kv svl xvevftaxt XQoq
t

tov xaxiQtu
T<>r

tlvog
xc.T

fiaxgav vxtJqxo/isv, 'iovaiot e tyyvq; error,- gipov xtu ayvc&xov &sov; xc xmq ixelpov
rj/tstq

fikv

kyyvq lovaloi vxtjqxov ov kxUffjq


>
t

rj/iZv

?)yvoovp.
cog

XQOic%ov}
t7]

txt'gro

XaxQevovxsq

{tecq,

cp u/jTE vxrjxovv ovroc ipaxovoiP, ccptit

xtiut'rco

tov aya&ov freov rroiwugtosi;

fyofisv xgo6aymyv\v ol -Tutor xaxEQa, tj jjXovotl top xxlavxa rj(tq; tri te avapxlggrjxop QTJXOP Ix TOV OVXOV OXOXOXOV Jl(CQaOT?']60 UEP tPCC elpcu top tojv
i

yovv 6 c avxov apipoxegot XQoq top xaxiga. xgbq


g:?jol

xbv [wpop yag UavXog' slg #oj xaxtjg xavxwv xal Ip Jtoiv ?j uip' xaxrjg ovv xavxmv 15c &E02. xlq ovp xax cvtovj i-maoirth]; jroreoop 6 zur avxovq yc.&oq,
\T8ov rt xal xxioxtjp tJucop re xal

oXmv

xaCqq
ra,

X7\q xxiotcog,
(prjl

ayad-bv {reor. ov xal o xofioq etI xal

xavxa.
t

utjTt

xxlaq xiva
xipcop
vq>

Tjfiaip,

urjT
t

ripbg oXcog

rroiy/Tf/g

))

rj/uovgybq

ydo exeLpov ?jug JCQo<p?'jT)/g' ovyl ov //// yeyevTJfisd-a. &eog exxiev r/fig xcCi xaxr^g jcccptcop t/ucop sotip; MK. Tmv xigt8v6pt(dp xaxi\g eotcp 6 yci&og, Ztysc yag IlavXoq
rrrdnyov; >/ xixva elpcu.
exai

xaxqg; ovx

evejjExai

Xe'ysc 6h

xal o

ti etq

vio&eciav eXtjg>&r][iev. EYTP. OqoQj Mclqxe, (isiimvxaq xovg axgoaxaq

ejiI

xrj

axai-

Oov tpiXoveixia, ov yag tijiEP 6 djtoOToZog otl Eig xaxr\g xixwv, aXXa Ttdvxov xal ia jzo.pt cop xal ep rttp ?j ulp.
evrcp
k

25d

MK. *AX
vioxouixai;
.

eijcep' eIc

vlo-eoiav %?]<&?] uep.

xlg jzote to. iia

Eoxat ovp xoPTjgbg o jzq axovxoq xa aZZoxgia u;.?j(pcog, ayad-bg de o ovy/coorjoag. ort 6h UavXoq top 6r] uiovgybv xtjqvOsi &eop avavxiQQrjx&q etI fia&eiv avTov XeyoPTog' o &eoc, (pyjoi,
t
l.
t

awexigaOE to
14] Eph.
Eph. 1:5.
ist

ocoiia

tcq

voteqovptl iEOLGOOTEgap 6ovg


6.

2: 17, 18.

14'

Eph. 4:

18/19] Mal. 2: 10.

21] Gal. 4:

5,

29/30]

1 Cor. 12: 24.

gewiss eine

Anmerkung

in mg., die anderswohin gehrt


(fr/ol

hat.

So lsst sich der Sing,

erklren, da Ad. in

und sich hierher verirrt dieser Rede von den Mar-

cioniten

im Plural

spricht: iu;, tb~ ovzol (fdoxovoi,


1

xca avzoiz.

2 etypnjv zoZq tyyic AB vgl. 871 e 3 Ttvevpazt] spiritu Ruf. atouari d. d. HSS. 9 z^v rtooaaHSS. Tischend, kennt keine varia lectio gujixcctl 5 tov 2 u. d. Ausgg.: nazt]o htl tcvzojv &eq, 14 jucz^q ovv tc. &.] DEB ywytyv AG
,
| \

<

Ttaz.

BTil

7i. S>.

A 2 CFH,

als

Worte des

Apostels; 7iaz*)o

oii

n. 9.

(ov)

1
.

Dieses

oi weist auf ovv, Ruf.: ergo.

In dieser

Form

sind die

Worte kein

Citat

mehr

23

ffi/.overxelu C.

Caspari

II c. 19.

Dialog.

105

gelizauit

pacem

Jus

qui longe

et

Jiis

qui prope, quia per ipsum habemus

accessum utrique in uno spiritu ad patrem.


Iudaei autem prope?

quo ergo nos longe sumus,

Xumquid non ab isto ignoto deo? Et quomodo Iudaei prope ipsum esse dieuntur quem utique, similiter ut nos, et ipsi ignorabant et quem ne audierunt quidem unquam, quippe cum alium
bono deo? Dicit ergo quia Per ipsum habemus accessum, utique ad patrem. Ad quem patrem? Numquid non manifestum est quia ad eum qui creauit nos? Sed et aliud, cui contradici non potest, ex ipso apostolo proferam quod unus sit omnium deus, qui et creator est uniuersorum, qui et solus bonus Ait et iustus est, cuius et mundus est et omnia quae in eo sunt. namque Paulus: Unus deus et peer omnium, (qui super omnes, et per omnes) et in omnibus nobis. Pater ergo omnium deus est. Quis iste deus? Secundum uos putabitur iste quem dicis ignotum, qui neque creauit aliquem nostrum, neque aliquid facturae suae habet in hoc mundo. Et cuius erit pater? Non enim potest fieri ut filii simus eius qui nos non genuit, quia et propheta sie dicit: Nonne deus unus creauit nos et pater omnium unus? Marc, d.: Credentium pater est bonus deus, dicit enim Paulus quia
colerent, ut isti dieunt, illum qui esset contrarius

10

15

20 in adoptione uocati sumus.

Eutr.

(L:

Uides, Marce, ridere omnes auditores de

[imperitia tua et]

contentiosa imperitia tua.


fidelium, sed
et

Non enim

dixit

apostolus

quia unus pater


et

unus
Sed

deus, pater

omnium, qui

est

super omnes

per omnes

in omnibus nobis.

25

Marc.

d.:

dixit

quia in adoptione nos suseiperet.

Aliquando

uidisti quia aliquis proprios filios

adoptat?
filios

Ad.

d.\

Erit ergo malus qui alienos

aufert ab inuito, bonus

uero

ille

qui indulget et cedit.

Tarnen quia Paulus creatorem deum

praedicat absque ulla contradictione monstratur,


30 temperemit corpus,

cui eleered,

Deus autem ampliorem tribuendo honorem. Et iterum:


dicit:

cum

3 non] Cod. nani. Im Stile Ruf.'s passt non besser. Vgl. Z. 8. B 12/13 qui per omnes fehlt in den gr. HSS. B 14 Cod. ignotus 15 habet steht am Rande mit dem Zeichen der Auslassung, das auch im T. nach suae (sue)

steht

zu tilgen.

21 ides] Cod. uideris, gr. oqq. B 22 imperitia tua B 25 Susceperit? suseepit? gr. elr/cfS-rjfxev.

et ist

wohl

sicher

lt6

Adamantiu>.

De

la

Rue

II

S69d S70b.

oJort. (fiji, fifjdelg xavyao&<) tv av&Qmxoiq' xavra y&Q ru< r eoxiv, elxe IJccvXog, )v _ tirt xoouog. e ? t e Cco/j, e'lra &dvctTog. elrs evei otvjti:. bXtb fiiXXovxa' xavxa v ucov vfielg de Xqixov, XqiTlftfjV.
fj

T^/.avytOTtoov qtjtov'

f:

1"

yao ?) didvoia tov q?jtov tov djtoGToXrxnr avrovq avapcaOst t/jV cl/j/d-elav eljteiv xcu axovTcg. Tivog roXovxai tivc.i tov Xqigtov &eov; jtoxQivaG&coGav. VA". Tov ayad-ov. Aya&ov doa xcX ijuelg. ol rov Xqigtov, xal r qpirsQa, TOVT8GTIV XOOUOq XCU Tj co?j xal 6 d-dvcwog xcu tc\ eveOTCQTa xal
;ro-:

de 0-sov.

avrtj

I.

tcx

uiXXovxa,
VA'.

15

xoouog tov JtovfjQov eGTcv. KV TP. KcX o XoiGTog xcu avXog xc:l Kt/Cfg xcu 1] c?) xctcc oe tov rtovijoov eoovTcw yaveQcg yaQ elg dvGGeeiav rj cpiXovetxia yei. A Ovx oxprjm xcu eTeQov QtjTOV tov djtoGToXov JiQOGevey\.

xelv
f

ovxm XiyovTog'
fjiig

tco

de &eco,

(pqol }

yctQig.

tco

JtdvTOTe

frQia/ievoVTi
Gecog

avxov

gtov evcodia
20 uevoig* xolg

ex J>jc elg ex tovtov xcu


uivoiq,
oGur/

ev tco Xqlgtco, xcu ti]v og/u?)v t?jq yvcotpaVEQOvvxi c y)ucov ev ciavxX xojico, otl Xqieouev ev xolg Goj^o uevoig xcu ev xolg axoXXviiev oGctt/ ex ftavdxov elg &dvaxov xolg de oo u?j Cco?jv. eg ov xolvvv xa Jtdvxa r^ilv Igtl, d?]Xov otl i) tov Xqigtov evcodia elg Ccot/v vxaQ'/VGa Tolg Gco^ot

de fravaTovoc.
ol

elg

&dvca~ov Tolg ajtoXXv[ievotg.


Xeyetv

tccvt
eloi

ovv avcryivojGxov Teg


25 rrovt/ool

Ttjg

T0Gc.vTi)g ajiovoiag xaJt?]Xot,

Jtcog

Weoov
el

ejtr/eioovvTeg

aycd-ov

xcu

jtaTeQa

tov

XoiGTOV

GOlZoVTCi. XCU 8T8QOV XQIVOVTCC, OVTCC

TOV XOGflOV XTlGTl)V T


Tjtieig

xcu cGxot?/v;
xoO/iog xcu
oGurj
Lgtl

yao Ig evbg
rj

tcx

stdvTa xcu
to.

T eGfiev xcu o

ftavciToz xcu
TtGi
iiev
Ca>7Jg,

on/ xcu
de

aXXa JtavTa, o xe XQiGTog


jteQtGG?)
t)

tov eTeQOV 30 &eov eGTc.L jrc.nevoeGig. jicdq de ovx cudovVTai, XeyovTog JlavXov otl euoL (prjL, tco IXcr/iGTOTeQco JtavToov ayicov, edod-J] i\ %aQig avxrj ev Tolg ed-veotv evayyeXiGaGfrai tov ave^iyvlaGTov b xX\ovtov tov Xqigtov xcu cfcoTioai JtavTag zig rj olxovofiicc ror uvgtiiqiov xov djcoxexQV/ifievov ajtb xcov aloovcov ev
tigl

d-avaTov,

reo

&ecp 15;
16

xeo

t a JtdvTc.
2123.

xtlgcivti.

(siye)

avTi)

?)v

?]

ajzo

toiv
3: 8, 9.

1 Cor. 3:

16-21]

2 Cor. 2: 14, 15.

3135] Eph.
|

mit Punkten unter den Buchst. 29 zzbQOv DFGH d. Ausgg. Aus dem Nachfolgenden geht aber -e] tv klar hervor dass der Verf. & tj #ew schrieb, sv steht in allen HSS. 35 In d. HSS. u. d. Ausgg.: Atzr/ t v xoXq afrveoi av/.og. <PavQov xze. So aber hngen t
ffr ol {

<
|

C, in

(fr ol t

Pic.,

<

d. br.

31/35 tv

rw

<

die Stze nicht zusammen. Ich folgte Ruf.: <>Si utiqtie haec est im Cod. C schrieb ein Unbekannter in mg.: I'gojq XeItcsi eu

dispensatio.

Schon

Caspari

II c. 19. 20.

Dialog.

K)7
nestra sunt, sine Paulus, sine
:

Itaque

nemo

glorietur in hominibus.

Omnia

Cephas, sine hie mundus, siue uita, sine mors, sine praesentia, siue futura omnia uestra sunt, uos autem Christi, CJiristus autem dei. Hie sensus apostoli etiaru inuitis extorquet fateri quod uerum est. Cuius enim
5 uolunt esse dei

Christum?
dei

Respondeant.
et nostra

Marc,
Ad.

d.\

d.:

Boni dei. Boni ergo

omnia, id est
Marc.
10
d.\

mundus et Mundus maligni


Ergo Christus

sumus et nos qui sumus Christi uita et mors et praesentia et futura.


est.

Cephas et uita seeundum te maligni erunt. Uides manifeste quia contentio te ad blasphemiam trahit.
Eutr.
d.:

et

Paulus

et

Et mihi quidem non est pigrum adhuc et alia proferre apostoli testimonia, sicut dicit: Deo autem gratias qui semper
c.

XX.

Ad.

d.:

triumphal nos in Christo,


15

et

odorem

scientiae suae manifestai

per nos in
et

omni

loco,

quia Christi bonus odor sumus in his qui salui fiunt


aliis

in his

qui pereunt,

quidem odor de morte in mortem,


igitur

aliis

autem odor uitae


ipso,
fiunt,
ait,

ad uitam.
Christi

Ex

eo

ex quo nobis

omnia sunt, ex

et

bonus odor sumus de uita in uitam his qui salui

et

de

20

morte in mortem his qui pereunt. Quod cum ita legatis et uideatis quod ex uno eodemque habere se dicit apostolus odorem uitae et mortis, unde haec tanta caecitas mentibus uestris obripit ut alium bonum et patrem Christi qui salutem tribuit, alium uero dicatis conditorem esse

25

enim ex uno omnia et ex uno odor uitae et odor mortis, nonne superfiua est geminae diuinitatis adinuentio? Quomodo autem non erubeseunt Paulum dicentem quia: Mihi, inquit, minimo
et

iudicem mundi?

Si

omniiim sanetorum data

est gratia Jiaec,

in gentibus euangelizare inuesti-

gabiles diuitias Christi, illuminare

omnes quae sit dispensatio mysterii huius absconditi in saeculis in deo qui omnia creauit. (Si*) utique haec est dispensatio a saeculis abscondita in deo creatore, et hoc est mysterium

13 Cod.
in

sicut.

Casp. Sic

17

et]

Cod. hat vor et noch autem, was keinen

aliis autem durch Versehen den Text gekommen ist 18 uitam] Cod. uita 25 Cod. minimo inquid, mit b< ber dem ersten und a ber dem zweiten Wort 29 Cod. absondita, mit einem kleinen fast wie i aussehenden c ber o.
|

rechten Sinn giebt und wohl aus

dem vorangehenden
|
|

Adamantras,

De

la

Rue

II

S70b e.

tdmvfov oixovofda tov ave^cyviaGTov xXovxov tov Xoiotov axoxexQVfiX } ToVTo tOTl Tn (VTfjQlOV EVayytXutTCl xal (fCJTUtl Tottov xxldavxoq Igtiv axocroXog, 6 t>/v U IlavJLoQ, tpav g w oxi
i.vTc')

axoxexQVfiftivtjV (fcoTuoiv olxovofdav, tov ts dve&yvicoTov

wlovtov toc Xoiotov ovy erioov, aXXa tov rrdvTa xTioavTog liycov. ri iu]v: ocjfcjj. xal c.vl.vt ton T(jj. hteyvco tov vouov xal va xcr cjots o uev vo/ioq dyiog xal rj avxbv XQoCrar/fittxa, (f> o\ yao c tTTo/.// ayla xal ixala xal aya&fj' xal xaXiv* ?) duaoTia. cva d fi q t t a 6 d tov a y a fr o v uoi xclt toyaCo it ev?/ fravarov. <f avjj ryadijq to'ivvv r/%- xaxa tov vof/ov ovrjq evtoXfjg, ojg ytyocLTTca, dfjXov oti aya&oq Ig avajxfjg o/wlojffi^srcu xal 6 ovg avvfjv, elys xal xaXiv' jceolto^?] iisv Ix tov xoqxov vo tvQov yivcoxeTc.i o cd tpeXel a v v u o v x o gg?j g. ei yao tog>sXsl 7) xegiropT} Tovg yi xoaOCovtag tov vouov. (faveobv oti dya&?j avzotg svqIcxstcu. tu ovxog uifiTjvsv mg tcl m<peXovvra firj Sfw/.oyelv ctya&d; xal ?) d dir. Mcaimg ofretoa xetoc Xotrog fjv, eog iei%e UavXog. rj ovv L'.rrocfc-.vovvTi'.i ovx aya&bv tov Xoiotov. tov ovTa t?)v xexoav ?) to de ciot?)qiov rrjg evXoyiag. tov ts yad-ov ouo/.oy/joovoi. Tov ov xXcJuev f/vixa av Xty?] tov cuuaTog xal tov GwfiaTOg 2"Tor xvq'lov etvai xoivwvlav. ovyl JtccvTOjg xal dya&d GvvvxaxovEG&ai JovXtTai; el e 11?] Jigoz to. xovtjqo, tOTai 7) tov aifiaTog xal tov OcjtiaTOz tov Xolotov *I?]Oov xoivcovla. xal uaT7]v Xr/?]oirai' Tig xoivojvla (&tI xqoq oxotoq; eav s xal to ev tco evcyyeXlcp ysyoaufievov dvayvcoOLV 6t c o xvgiog avaXeil'ag 8 lg 25 tov ovoavbv evyaoiOT el. ovyl xqoz tov xtitj/v tvyaoiOTel; Xamv e de clqtov xal jcoti)qlov xal BvXoffjag, tTEQov ovv svXoysl vjteq tiv tov d?]uiovoyov xTiouaTOiv ?i tov avTct jtou'/GavTa xal JiaosyovTa; MK. Hfislq djib tov axoroXov xal tov evayyeXiov eiud&oyev xal tov ?jfuovQybv xal tcl xzlofiara avTOV jtov7]od. 30 "A o Xqlgtoz dya&d oiioXoy gv Xsysig jrov?]Qa. A MK. Ov Xeyst dya&bv rbv xoGfiov ove tc. xrlfiara avTov' Xty st ydo' el /)t8 Ix tovtov tov xoguov. xogcioq av to iiov i(fiXsi.
t
' t
.

\.

Rom.
1

1S-20;
9: 16.

8 Cor. 10:10.
7: 12.

9"'

Rom.

23

12 13" Rom. 2: 25. 15] 1 Cor. 10: 2 Cor. 6: 14. 24/25] Mt. 14:19, Mc. 6: 41,
7: 13.
d.

4.

Lc.

32] Joh. 15: 19.

yao

<

d.

HSS.

11 fyXovou

HSS.
7)

16 9 ovv]

el
. .

ovv FH. ovv


.

<
4

B'C.

Vielleicht
1]

war der

m*sprngl. Text:

y.al

(ei)

di Mcootojc

.,

vj; eder/e tvXog,

iauHpavovncu

y.zh.
|

gefgt mit

ABCFH

22 23 xal paxrp '/.e/^Gercw 30 S haben CDEFH Ruf. Pic.


;

zig xoivcovla

habe ich hinzua.

<

d. br.,

vgl. Einl.

E.

Caspari

II

c.

20.

Dialog.

109
creatoris

quod euangelizatur gentibus per Paulum, quomodo non Paulus


dei minister est,

qui abscondita mysteria gentibus mittitur

nuntiare?
ait:

Sed
lex

adhuc amplius legem collaudans et praecepta eius, quidem sancta, et mandatum sancium et iustum et bonum.
et
est

Itaqae

Et iterum:

5 Ut

peccatum appareat peccatum, per bonum mihi operatum

mortem.

Cum

igitur

bonum

esse dicat legis

mandatum, nonne necessario bonus


dicitis,

iudica-

bitur etiam legis lator?

Siquidem, ut etiam uos


dicit:

de fructu arbor

cognoscitur.
dias.

Et iterum

Circumeisio quidem jwodest, si legem custoei

Quodsi circumeisio prodest legem custodienti, sine dubio bona

10 esse et utilis inuenitur, quia


gitur.

quod

utile est

etiam

bonum

simul intelleerat Christus,


si

bonus est Christus et Christus erat petra, necessario etiam ille qui dedit petram bonus intellegitur. Tunc deinde [de] ipsa substantia creaturae, in qua
15

Sed et per Moysen data est populo Israel petra, qui Quid eis uidetur? Nonne, ut Paulus interpretatus est.

sacramenta
designat,

confecit

Christus

et

signacula

corporis

sui

sanguinisque

nonne materiam corporis spiritus saneti largitione sanetifieat? Et quae esset societas lucis ad tenebras, si alterius esset ipsa quae sanetificatur substantia creatoris? Sed et quod dixit: Dominus respiciens
in coelum gratias
20
egit,

cui gratias agit?

Nonne

creatori, cuius respicit

coelum?
Marc,
d.:

Nos de

apostolo et euangelio didieimus et creatorem et

creaturas eius malas.

Ad.

d.:

Quae Christus
d.:

dicit

bona tu
esse

dicis mala.

Marc,
25 in

Non

dicit

bonum

mundum neque

creaturas
utique

quae
quod

eo sunt.

Ait enim:

Si essetis de hoc mundo,

mundus

suum

esset amaret.

gr. fjioloyri&ijaexai Vgl. die Worte: 7 Cod. etiam ut. seeundum uos arbor ex fructibus agnoscatur weit. unt. cap. 21. Der Schreiber hat wohl vergessen, sein b und a ber etiam und ut zu setzen 10 Caspari will et utilis ohne zureichenden Grund streichen. B 12 si] Cod. sibi. Caspari meint, unter Berufung auf uoluntatem suam I c. 4, dass sibi hier statt eis gebraucht sei; er liest: Knne sibi bonus est Christus? et Christus erat petra. Necessario etiam cet., und bemerkt: Vor Necessario scheinen Worte wie: Si uero bona erat petra ausgefallen zusein. Durch die nderung von sibi

6/7 Cod. iudicatur.


et

cum

in si

B wird dies unntig. 14 deinde ipsa substantia] Cod. de ipsa substantia deide mit b ber ipsa und a ber deide, d. h. w. e. seh. deinde de ipsa substantia. Caspari: Tunc deinde de ipsa designat. Nonne materiam u. s. w.; Ich habe de eingeklammert. Signacula ist er hlt die Stelle fr verdorben. wohl richtige Conjectur Casparis statt singule ac, was der Cod. bietet. Die Beweisfhrung ist jedoch m. E. nicht klar. B 17 Cod. lucis societas, mit b ber lucis und a ber societas 21 Cod. euangeliis. Vgl. II c. 10 25 sunt] Cod. est. Man knnte auch creaturam .... est lesen, was von Caspari bezweifelt
|

||

wird.

B.

Uli

Adainantius.

De

la

Rue

II

870e S32c.

Avrov tov OanrJQog lcoid ooi g:cjvdq, Xiyovxoq tv r<~ tav ttva, tpiflLvy vpmv alrfjoy 6 vtoq c.vtov r, ] in Xi&ov trrccoosi avrco; (?] sdv alr?jo?] Ix&vv. ///} o(f iv sjiicoei cvTj*:) xal air^oet ooov, jj?) exlcobl avxco xoqxLov; et ovv vftelg, xovtjqoI ovtsq, otars ofiara cya&d iovai toiq texvoiq Vfiojv [na\ tu etijg]. dyad-d ovv 6 uoXoytjaq ouaxa aorov re xal cobv xal iy-vv a toxi xrlo uaxa tov
\.
t
{

dflfuovfryov,
B71

xa>g
6

ov

avTcov xal
\

top tovtodv

jtoi?]T/jv

dyad-bv

voelo&ai ovXercu; eryt rb evoov Ix

xmv

ilcov

xaQxmv

yivcSoxeraL

10

zav
vrjv

Xiyi]

cottjq ort

bfiola lxlv

xoxxm ivxemq,

?i\u7j.
{rsov.

aocXsla xiv ovga?} ? ay/jV?], ?j xtvt xoiovxm, xa


sivat Zeyei 6 xvgtoq

xTiouaTa tov ?/Uiovgyov

oh ouolav

xov

(teov t/]v aiXelav, xovfjQa

tT^ tov -eov aotXeiaq EWOEiTcoav.


15

xov)]Q02 eotiv. toq

dxoxaZovvxeq, xiva yvoo[irjv e^ovol xeoI ei yag 6 xoxxoq xov tvdjrsojq jrov?jgov xar avTOVz &sov xxlfia vjrdgyov. ?} xal
xal qv ouoiol avxolg aoiXelav to5v ovgav65v.

rd

Xoisia.

f/Xov oxi

xc ri xoi&giev avT?/g. ovrjq ~rov?]gg; el h dya&rj eotiv ?} aoiXsla tojv ovgavmv. i$ avdyx?]q dya&og eotl xal 6 xoxxoq xov ivdxemq
b xal
dyafr?) xov &eov atlda. 7) xov ajtoOToXov jiagtyo[iai, x?)v sixvvovoav oxl tov xoofiov d/./.og eotI freoq* ovxco yag Xsysr ev oig, <?]6lv, 6 ^to: tov alcovoq tovtov 8TV<pX&G ra vo?)[iaxa xoov dxlftsog xov alcavog tovtov stvOTCOV [Isysi de tieoI iy.civoov' iv oig rpklCE TU VOljuUTU T C V UTtLTCOv] TtgOC XO [17] LCtVyaCtl aVTCJV tov <proTL6[/6v. ls otl jtov7]gbv jLeyet tov d~sbv tovtov tov almpoq, tov fi?) jtoiovvra xaxavyaai tov ^ojti^iov.

xa Xoixa xavxa

c)v oiioia loxlv

MK.

<Pavegdv

(foovi)v

25

2] Mt
2 Cor. 4:4.

7:

9-11,

Lc. 11: 12, 13.

10/11]

Mt

13: 31, 33, 47.

2125]

3 alzfon BCDFH, ahtfaei d. br. 4 ahtfaei] in el gendert 6 xal xa Ecr/Q, welches in den Ausgg. v. d. 1. Rue, Migne, Lomm. steht, fehlt in d. HSS., Ruf., Pic, Humfr. Bb scheint aus der bers, des Perionius in den gr. T. der Ausgg. bergegangen
2
flzrfii]

B 2 CFH,

ahtfaei d. br.
in
tj,

f'.LTtjGfi

B 2 C.

In

ist el

in

tj

10 Jiyag ABCDFH, Xkyei 18 y.al eq vdyxrjg A*B (LTiloTujV" sind wir ans Ende der
zu sein
|

d.
|

FH

Pic.

11 OLvrcEog ACDE 15 i) y.al] ?} B, xal EF 22 Mit dem ersten vo//^ra zov versetzten Bltter gelangt. Wir kehren zurck
br.
|

oivdrcEog

zu 832c, finden aber, dass die beiden Stcke, in ihre ursprngliche Stelle zurckversetzt, nicht mehr aneinander passen, wie aus dem Textus receptus ersichtlich
ist.

Die Ursache liegt auf der Hand.

Als die Bltter sich verirrt hatten, folgte

auf Eyofftj 6e tiooz vov&Eoiav ijfiwv 832c ein neues Blatt, das mit ngbg r fxtj duxvyaoai avrjv tov qxazuf/idv anfing. Das war Unsinn, und darum versuchte ein

Abschreiber den zerstrten Zusammenhang, so gut durch die Ergnzung: Xiyei 61. tceql exelvojv iv oig 6
tc\

er

vermochte, wiederherzustellen

S-Eg

tov alcovog tovtov

ETi(f).(oO

vo^i/aTf. Tun- dTiiOTC'jv.

Man

tilge diese interpolierten Worte,

und

alles ist richtig.

Caspari

II

c.

20. 21.

Dialog.

Ul

Ad.

d.:

Ipsius

saluatoris

Quem ouam
5 fitetur

ex uobis petit filius


si petierit,

dabo tibi uoceru dicentis in euangelio: suus panem, numquid lapidem dabit Uli? aut
dabit
filiis

numquid

ei

scorpionem?

Si ergo uos,

cum

suis

mali, nostis bona data dare

uestris.

Ecce quomodo bona esse con-

panem et piscem et ouum, quae sunt utique creaturae creatoris dei. Quomodo ergo non etiam ipsum qui fecit ea uult nos bonum intellegere, cum et secundum uos arbor ex fructibus agnoscatur? Sed et cum dicit saluator quia Simile est regnum coelorum grano sinapis, aut
reti,

fermento, aut sagenae, aut

aut alicui borum, quae utique ex creaturis

10 (creatoris) dei sunt, quibus simile est

regnum dei: quid sententiae habere possunt de ipso regno dei hi qui mala dicunt esse ea quibus regnum dei simile dicitur? Si enim granum sinapis malum est, id est mali dei
creatura, uel reliqua quae supra diximus, certum est quia et illud tale
erit

quod

ei

simile esse dicitur, id est


est,
si

15

necessarium

lorum,

necessario

malum bonum

est?
est

regnum coelorum. Et ubi nobis (Si) sine dubio bonum est regnum coeet grauum sinapis et reliqua his similia.

Euidentissimam uocem Pauli apostoli proferam, per quam declaratur hie mundus alterius dei esse. Ita etenim dicit:
c.

XXI.

Marc.

d.\

In quibus, inquit, deus huius saeculi excaecauit


20 fulgeat

Orientes infidelium,

ut non
dicit

illuminatio

euangelii.

Uides

quomodo manifeste malum

deum

huius mundi qui non faciat fulgere illuminationem euangelii.

Hier scheint das was der Herr Luc. 11: IIb u. Mt. 7: 10 sagt, etwa die Worte: -aut piscem si petierit, serpentem porriget oder dabit, ausge2 dabit
illi]

fallen zu sein,

da

es nicht

nur in unserem

gr. T. steht,

sondern auch durch das

folgende Ecce quomodo bona esse confttetur


gesetzt wird
|

panem

et

piscem

et

ouum

voraus-

6 uult nos] So der Cod. Man ist versucht, statt uult nos zu lesen uultis, zumal da cum et secundum uos folgt. Allein die Lesart des Cod. wird durch den gr. T. geschtzt 9 Cod. rete 10 creatoris. So nach dem gr. T. zov 6t]fjLLOVQyov d-Eov. Im Cod. ist creatoris ausgefallen 11 Cod. male Cod. ea ex
| |
|

quibus

15

Si sine] Cod. sine.

Caspari folgt

sario ein: ergo.

dem

Cod.,

schaltet aber vor neces-

B.

112
/

AdamantuiB.

De

la

Rue

II

832c833c
.

*Exav rrnn/j^f^Hoa ipvyj/ iVro xc.xvjv xc.Tc:oye^r iib/.ig avavevcu nvXexai. xa yovv xaXmq rragd xeo drrozoXep xei ueva. xavxa xaxmq vosl Liiyeigoviv. ov yccg aXXov &ebv ovXbf/tvog deinen o axoxoXoq xnvxo eirrsi\ aXXd Jtegl xeov dnlxcov' rb h grjrov, xl'JS r.T t'garov xeluevov. ri] vuerega ^qo'/j)h^i ovxrog tyov voelxai.
I.
t
t

el

ovXei ixiCrrjcu

ti a

aXfjd-a,

axove'

ovxeo yag vevorjrai xeo

axoOzoZcp Xeyeiv ev olg. tpfjlv, 6 &ebg xeov ditixcov xov alevog xov rov tTV(fXo)e xd vo?juaxa. ol yag u?j Jtioxevovxeg dvd-geojtoi
S33 reo d-eco
10 o
.

oi'TOt

ztxpXovvzai,

(Iva

,#>}

xal

ovvievxeg xaracfgovcoiv.

yag ovXog. tprjiv, o ypovq xal ,w>) rroirjag agrjsxai xoZZa, o h Liij yvovg. xoifJGaq h d$ia -rXfjycov. agrjoezai
oXiya.
cjg

cfeiouevog ovv o d-ebg xvepXol rcov dxiGxoiv xbv vovv

xal

dya&bg xal
el

xovxo

Xeyer

edv
axove

//>}

vvfjre.
15
-VA".

61

cfiXoveixelg.

jtioxev?/xs ove ov uij xovxo xal nagd xov Xgioxov

yevouevov.)

Tovxo dyad-ov

d-eov toxi

xb xvcfXovv;

AA.

uev r^uiovgybg
u?/

xovg a-iioxeog

avxm

jrgooegyoi/evovg

TVCfXol' ov h Xe'yeig dyad-eoxegov xov r^uiovgyov.

rov Xgixov. axove

xeog xeXevei Xrjfr^vcu xovg


20b

jtixevovxag avxeo elg xb


o
{

eZeoxegov. ojtov 6
jteog e xal

xXav&ubg xal

xoxog xb gvy ubg xeov oovxoov,

ajtoxoX.og.

xovg dv&gcojtovg Xe'yeoV elg oXed-gov. xl ovv exi dtieivov, xvcfXovo&ai xovg {(?] jtixevovxag elg xb xoxog aXXed-ai. xal xeo oaxava jtagaiood-ai; xeo d-eco 25 EYTP. u xvcfXcod-elg evbg [iovov y.eXovg jtovov gayvv vvv v.teueive. xeov Xouieov fieXcov okov ovxcov, o e X?]&elg elg xb xoxog xb esoizegov. oxov o xXavfrubg xal o gvyfibg xeov oovxoov xal o to) oarave. naoa6o&e\g jzavrcov crcaZajcXcog tqov y.eXcov Xarjv vjioc uevovuiv. dueivov ovv evbg fieXovg Xat]v vjcoiieivai ?] oXov xb
.

xov aya&ov ov, Jtagaicoi xeo oaxava Jtagecoxa xbv xoiovxov xeo oaxava

?/

30 Sfia

aapoig rtagaloS-cu.
Lc. 12: 47. 4S.

10-12]
22
23]

13

Jes. 7: 9.

19,20] Mt. 22: 13, S:

12.

1 Cor. 5: 5.

2 vavEiGci] Die Bedeutung dieses "Wortes ist nicht klar. Schon in Ruf.'s Zeit gab es zwei LA. Er bersetzt: respicere aid respirare d. h. avanvsvaau Per.: renovari d. h. &vaveov<f$izi 5 tcoog/^ivel d. HSS., tzqo/.. Wettst. 6 bTiiOTtivat B 1 ( yevu uevov findet sich 13 oidh ov LXX. ausgen. Q, ovde fxtj ovv. 9 15 iva ut/ nicht in Ruf.'s bers. Wahrscheinlich hat Ruf. hier, wie an vielen anderen Stellen
\ | j
\

gekrzt,

s.

Einl. 11

14 (f.ovixEt^

F
j

15 yivbuevov

d.

HSS., factum Pic.


br.
7/
|

10 fcoC

ABCEFH
v. d.

Humfr.,
|

<
xal

d.

br.

23 ovv CF'GH,

<

d.

24 a/leoaL
d.

CDFH,

'/.eo&cci d. br.

rw

oar.} et tradi Sat.<


|

Ruf.,

r.

o.

HSS.

Die

Verwechslung
TiagaedSofhu

u.

xal in den HSS. ist bekannt

30 Tiaoadloo&ai Lomm.,

HSS.

Caspari

II c. 21.

Dialog.

113

Ad.

d.:

Quae bene

clicta

sunt ab apostolo

baec ad

malam

intelle-

gentiam peruertere conantur.


dere

Non enim
difficile

uolens apostolus alium osten-

deum

inundi hoc protulit, sed de infidelibus dicens quia

cum

prae-

iam respicere poterit aut respirare. Sed quia sermo apostoli cum hyperbaton positus est, uos secundum uestram animi praesumptionem in aliam intellegentiam quod scriptum est detorquetis. Dicit enim quia Deus mentes excaecauit infidelium huius mimdi. Non ergo deus huius mundi, sed infideles huius mundi ab apostolo discernuntur. Quia non crediderunt deo homines, ipsi excaeuenta fuerit anima in malis,

10 cantur.

15

Et hoc boni dei est, homines excaecare? Ad, d.\ Creator quidem deus infideles homines et ad se dissimulantes uenire dicitur excaecare, iste uero quem tu meliorem Creatore deo dicis esse, Christum, audi quomodo iubeat non credentes mitti foras in tenebras exteriores, ubi est fletus et Stridor dentium. Deinde et apostolus boni dei quomodo tradit satanae homines? Dicit enim: Tradidi eiusmodi hominem satanae in interihtm. Quid tolerabilius tibi uidetur, excae-

Marc

(l:

cari incredulos aut in tenebras exteriores mitti et tradi satanae?

Qui excaecatus est unius membri suffert dolorem, cetera 20 membra integra habet. Qui uero in tenebras exteriores mittitur, ubi est
Eutr.
d.:

fletus et Stridor

dentium, et qui satanae traditur toto corpore atque in


ferre supplicia.

omnibus membris mihi uidetur


esse unius

Puto ergo tolerabilius

membri iacturam

pati,

quam

toto corpore cruciari.

3 dicens] Cod. dicens. Casp.: dicit. Der Schreiber hatte wohl dicens geschrieben und dies dann durch " ber c in dicit verndert, dabei aber vergessen, ens durch eins seiner kritischen Zeichen als Fehler zu bezeichnen.

Dicens

passt brigens ebenfalls."

Ich habe dicens wiederhergestellt.

19 Cod.

membris.
Adamantius.

H4
/ I.

Adamantius.

De

la

Rue

II

S33c III

834a.

Axovt avxov rot) ocjT^Qog ev reo evayysXUo Xiyovrog' hdv o e^iog ocffraXfiog Oov oxavaXiZt] oe, e^eXe avzbv xal aXe xo oov. viKft'oei yaQ ooi Iva dxoX/jrai ev rcov {ieXcov oov oXov tu ocufia oov Zrjd-jj sie ysEvvav xvoog. IJ EYTP., [avaoTag cjg xQtTfjq, XQOg Jtdvxag rovg dxQoaxag ECfij') Msyed-iov uev xc Maoxov xc rovg rovroig O(tooovq yXid-iovq v.ioXaudvco' 0(fo6oa ydg xi&avmxiocu cd EXX?]vixal rgaycolat T?jq TniT'Ji' vxod-toecog. 6 php yao Meyi&iog xoelq doxdg SoiodtiEvog,

aya&qp, txaicv. xovrjnav. ovofiaoi y.bvov EJuxpr/odfiEvog EcpdXiy rcov yr.o xQccyfiavwp l,7]tj]&evtcov 6 xov/jQog ov eg>axBV evQrjrcu txaioreoog rov txcdov, xc ov lxaiov eZeyev aJtEcpdvfr?] dyafrcoTEoog rov dyc&ov. Moxog 6h ovo agydg oQLd^EVog, aya&?)v xal jiov?]odv, rov Xoyov eZetcCoiuevov. ?) xovtjqcl do'/jj dya&cozEQa xal xXovouoTEoa r?jg xcu uoi oxeI uovov oo&cog axocpcdvEO&cu rov vx ccyafrfjg rrecf/jVe. \danc.vTLOV exte^evtc: Eva &eov, xtIttjv xal //[uovoy6v dxdvzcov, '/.oyov e'/ovtc: EVEQyTj xc xvevfia dytov, og xdvteov xoaxEt, co avxiXEITCU OViVj OV TT] OVljj OVEV aV&EGTijXEV, CO lXCUCOq XQOXElXat
t

?]

xa&oXixt)

Exx)jjOLC'.,

oofrov oyfiarog XQoiorafiEV?]

?)g

yivoLro

rrj
\

cr/E/jj

xcluh vvaQi&fiTjfrTJvcu, ovtco oZaZovTc, xc ovreo (poovovvra.

Zweiter Theil.
S34

MAPIN02
C.vdo'/EOd^E

BaQ/jOiaviOT?]g.

Bocr/Ja ovXofiEVov {/ov yvfivdoai,

Ood-OTCiTOV oyflOTOq XQOtTaflEVOV.

EYTP.

Aiye rh
'Exc'cgtote
ol

MAP.
-'

dx/.ovOTEQoc xc xeol rag yoacpag dvo?/Tcog

xa yEyoaciiiEva ovXovrac voeIv, oxeq aXoyov' id rovzo ovZoftat Li' EvTQOxiov Euai ei iftielg Evyvcopovoig jieqI xa
fc(j6uEvoi aXXcog

oyucrc: rcov yoc.cfcov g>8Q0(i&a

//

vuElg.

Oqioi xqcoxov xoiov oyfiarog ctQoiGTaoat xal ex&ov t?/v rriGciv oxcoq xore og&ig, l'v ovrcog ?) C?jT/jOtg yEvt/rat. ei yao xig

AA.

1-4] Mt5:29.

12 MQXOQ de ABCFGH Pic, Humfr., Ruf., de Ro, Ttiqnjve d. HSS. oo^ovAii 22 vaoy^o^e 7<pjV] apparu /Jo^fu A'B'LE. i\vi.-/ecAH d. Ausgg. 29 el' rig yaQ d. HSS.
11 avEtfvit'!
;

<

d. br.

A 2 2DFGH,

Caspari

II

c.

21 III
Audi

c.

1.

Dialog.

115
euangelio

Ad.

d,\

et

ipse saluator in

quid

dicit:

Si oculus

tmis dexter scandcdizauerit


ut pereat

te, erue cum et abice a te. Expedit enim tibi membrorum tuorum et non omne corpus tuum eat in unum

ijehennam ignis.
5
c.

Quid ad haec uidetur?


Eutr.
d.:

XXII.

Megethium

et

Marcum
et

et

caeteros istiusmodi

dogmatis
deceptos.

sectatores

insipientiae

simul

ignorantiae

uideo

errore

Multo enim ueresimiliora Graecoruin continent ficta et tragoeNani Megethius, qui tria principia definierat, bonuni, iustum et diae. rualum, nihil aliud quam in nominibus differentiam dedit. Cum enim
10 haberi coeperit
est,

examen,

ille

quem

dicebat

malum

iustior iusto inuentus

15

20

Marcus uero duo principia statuens, malum et bonum, cum ad conflictum uentum est, apparuit malum principium, quod dicebat, et benignius esse et locupletius eo quem bonum asserebat deum. Unde mihi uidetur illa sola recta esse definitio quam statuit Adamantius de uno deo Creatore et conditore omnium habente uerbum et spiritum, per quem et omnipotens est et imperium uniuersorum tenet, cui contrarium potest esse nihil nee aliquid uoluntati eius obniti. Quem recta sequitur ecclesia quae dicitur catholica, quae solo ueram obtinet seetam, cui opto etiam ego congregari et unus effici ex his qui iam recte de deo uel intellegunt uel fatentur.
et (Explicit liber seeundus.)

quem

dicebat iustum bono inuentus est benignior.

(Incipit tertius.)
c.

I.

(Item succensens)

me

disputare

uobiscum
Die age.

Marinus Bardesanites dixit: Paucis uolentem dogma sanissimum defendentem quaeso et

25 patiemini.

Eutr.

d.\

Marinus
intellegunt,

d.:

Semper simpliciores
eas

quique

diuinas

scripturas
res

non
et

dum

conantur

aliter

intellegere

quam

poscit

ratio, diuersis erroribus (se) inserunt.

Propterea cupio audiente Eutropio

30 ostendere quis nostrum, frater

Adamanti, in scripturis diuinis rectiorem


sis

tramitem teneat.
Ad.
d.\

Defini prius cuius dogmatis assertor

et

expone fidem
Diuina etenim

tuam, ut sciamus qualiter etiam disputatio dirigi debeat.


5
et]

B 7 Cod. ueresimiliore 9 nominibus] Cod. omnibus 16 Cod. habentem 21 Explicit 1. sec. Inc. tert. Diese Worte bilden eine Zeile und sind mit roter Tinte geschrieben. (Item succensens ist gewiss von Ruf. hinzugefgt. Vgl. Einl. 4 u. 11 A. B) 28 Cod. intellegentes. Caspari fragt: quique diu. scr. non intellegunt? Wahrscheinlich richtige LA. B 29 Cod. bloss inseCod. uel.
|
| |

runt

Incurrunt ?

lli

Adanranti..

De
tyjTBlV

la

Rue
XCL

III

S34b S35b.
doyucxa.

OVXOITO
it
.

(fl/.a/.f]ihjg

XCA
t

U/)

(ft/.tnlOXOg

tefo

I"

byua o /Jyetg bg&btaxov 'yv< ixivci: lxoxqIvov, ira aavioO-elq ixo d-axsQcov 6 Xoyog >joj ava<pavq xa&a ynvobg vxo xvobg Elpyao uEvog. \ MAP. Axoxop rjyovpcu xb Xtyeiv vfig xb xaxbv vjtb xov &<>? Vebg ydo xaxcov avcdziog, xc:t rb /Jysiv vfig xov VfJG&cu, /<>i' Tau 9-eov OaQxa uvd-ocoxov avsiXrjpdvcu, xal rb <pd.Gx.Etv xavxt v shcoxmg ydo dyog xai tijv odoxa siq )]v kvsdifisd-a, aviGxao&ci. oijfta xal eoud xexZrjrai ca rb dfiaox/jGaGav xtjV yvyr/v evetod-ai dxoGxoXoz xov Xqlgxov UavXoc Boa reo ocouaxi xovxco. coz b Qva&ijvcu ixo xov muazog, /Jyojv xaXalxmoog eyco dv&Qcojtog' xig ue QVOezai ex xov coficrtog xov fravaxov xovxov; xavxa
rf]XavyeTaTf]P
T/ v d/.t]irttav.

rrolov 61

tc:

xo'ia

IgxIv d

Z))xcj.

EJTTP.
15

IIeol t/%- Eig d-ebv rrlxEOjg txfrov jiqcoxov oqov. xal


tr?' GixaL.
/

xbxs

ravra

Z/ T>/
t

MAP. Oeov
835 bxt

xdyoo tva

tpTjf

elvai cog xal avxog. xal oxoiyel not


t t

eh

IrEog'

xQia e egxlv ev 01g ov ov u(pc9vov uEV

xfj

xa&o/.rxij

hatXjjoLa.

ovy vxo &eov J.Eyo^EV ExxiOxrai' xal rov XniGxbv ov /.tyouev Ix yvvaixbg ysyevfjod-ai' xal rb Gc ua fi?] dvit

EVTP. IToTa xavxa; MAP. Tbv idoXov

oxaG&ci.

AA.
ipaoO-ai.

Avayxalov dv

eItj

e$

ov xrjv doyjjp ejtou/God exel&ev Iqdrjficop

jiQooayc.ytiv e j)ulv alr'iav ovXsi cog

(paoxbvxcov vxo

25 {reov

rb xaxbv izxi&at.

xovxo ydo

fjuelg q>auev fibvov Eivat

xaxbv

xb GTEQ?/ {r7/vai rcov aya&cov.

90

ovx Igti xaxbv. ojiote xal zbv oqiv e agx^jg vxoaXXeiv rfj Eva XiyEt ?) YQagtfj; XXa xal diaoXog jiavraxaGiv iv reiz fQaxpalg EiorjTaL xal Gaxavaz xal xovrjoog xal xaxojcoiog. Jtmg ovv Xiysig' ovev I'gxl xaxbv; Xsys.
JJ(bz

MAP.

AA.

Tl egtl xb
c

xaxbv;

MAP.
AA.
c

(fbvoz oxeI Goi

xaxbv

Eivai;

G02 0002 ocfbga dyad-ojxaxov sixwi xbv cpbvov.

MAP
35

Uooz;
yvyj/g xb odtpa,
y.al

AA.

"Ekptjg kGiibv elvai xtjg

paorvoa IlavXov

xaQTflayeq Xtfovxa' Ta/.aijtogoz sycb avfrQoixog' xtg [iE QvGexai Ix xov oo'j/uaxog xov (ravdxov xovxov; 6 h (fbvog. ov %<pr\g
11/12] Rom. 7:24.

4 xa&a d. HSS., mq d. 1. Rue 6 yeyewTJo&ai 21 yeyewijo&ai ABCFH 37 ix BEG.


|
|

el;_

?)g

1
,

ek B 2 C,

<

Caspari III

c.

1.

2.

Dialog.

117
sed amore
ueritatis
inquiri.

dogrnata

debent non amore


est istud

contentionis

Die ergo quod

sanissimum tuuin dogma cuius te denuntias assertorem? Cum enim serrno ex utraque parte pulsatur, tunc uelut (si) diuersis metallis ignis adhibeatur, plumbum quidem uel aes aliamque huiuscemodi fucatam materiera resoluet et arguet, auri uero metallum
niulto pretiosius ipsa sui purgatione fulgebit.

quod malum a deo factum sit, deus enim nullius mali auetor est, sed et quod dicitis uerbum dei carnem hominis assumsisse, uel quod dicitis hanc carnem. qua nunc
Mar.
(I:

Absurdum mihi

uidetur dici

10

circumdamur, resurrecturam quae utique in scripturis uel onus, uel sepulcrum, uel uineula nominatur pro eo quod anima peccatrix uineulis huius corporis alligata est, sicut apostolus Paulus clamabat liberari a
,

corpore mortis huius.


Eutr.
15 definitio,
d.:

Ista tria sunt

quae requiro.
credis deo.

Primo expone quomodo

Haec

sit

prima tua

et
d.\

tunc ista in consequentibus requirentur.

Mar.

Deum
Deum.

etiam ego

unum

dico, et placet mihi, sicut iste dicit,

unum

esse

Tria tarnen sunt in quibus non consonamus

cum

ecclesia catholica.

Eutr.
20

d.\ d.\

Quae sunt

ista?
sit

Mar.

Quod

diabolus non

a deo creatus, et Christum

non

dici-

mus

de muliere natum, et carnem hanc non esse resurrecturam.


II.

c.

Consequens

est

inde nos ineipere, unde tu dedisti princi-

pium.

Ascribere nobis uis eulpam uelut dicentibus quia


sit,

malum

a deo

creatum
25

Mar.

d.:

cum nos hoc solum dicamus esse malum si bono Quomodo non est malum, cum et serpentem ab
ad praeuaricandum persuasisse?

quis careat.
initio dicat

scriptum
nihil est

Euam

Sed

et diabolus

ubique

in scripturis satanas et

malignus appellatur.

Quomodo

ergo dicis quia

Ad.
30

malum? d.: Tu quid


d.:

dicis esse

malum?
tibi

Mar.
Ad.

Homicidium non

uidetur esse

malum?

Tua definitio ualde bonum Mar. d.\ Quomodo?


d.\

ostendit esse homicidium.

Ad.

d.:

Dixisti

uineula

animae

esse

corpus,

hoc

etiam

Pauluni

pronuntiasse: Miser ego homo, quis

me

liberabit de corpore mortis

huius?

3/4 tunc
adhibeatur.
Indicativ.

adhibeatur]
|

si

< Cod.

Casp.

tunc velut diversis metallis ignis


:

Plumbum u. s. w. Er bemerkt zu adhibeatur Man B 5 Cod. fugatam. Wahrscheinlich ist indes fucatam
34 Cod.
liberauit.

erwartet

den

verflscht

zu lesen

Vgl. II

c.

5 parauit

st.

parabit.

L8

Adainantius.

De

la

Rue

III

835b836a

vai TuaeoVj talvolq


o

ton ocouarcov

d.t6 yv/jg" 67]Xov

ovv ort dya&og

povog, o ).vcjv top eouov tov oco^iaTog cLto Tfjq yvyj/g' xai xara xa on\ doSccrTCi o (fovog Itlv dyad-og. o tov eo uojT?]v elev&eocov xa\ axaZlaOcov tov %d-ovg t?jv yvyjjv.
k

MAP.

'Eyco jtsqI

mv cogiod^v
Tct

Jtegl exeivojv C?]to~j.

I.

M/j

ovyyee

Cf]Toi\uevcc.

Jtegl

Jtoiov

gqTfjfiazoG

ovXst

XQora>q TtjV kgdraiv yevt&aL;

MAP.
10

Ilegl

tov iaoZov.
i)

de

EYTP. A^KfOTsgoL jzqqjtov oglaod-e. AA. 'Eycb ovsv stsqov dyev?]Tov Xeyco Xoixa xavxa ooa Itl yevi]Ta xai ktiGtcl.

y.bvov tov &eov

xa

MAP.
xc ovo
15

Eya> tov ido/.ov avTO(pvi] ZoylCoftai xai avToyev?]Tov,

guag oia. jtov?/gav xai dyad-rjv. Avo ovv dytv?]Ta (fi]z slvai, jzovrjgbv xai aya&ov; MAP. Avo glCag (prjiii AA. Avo g'tU'.g eprjq hlvai dysvrjTovg' Xeye e, TQEJZTaL eloiv

EYTP.

r\

otqsxtoi;

MAP.
EYTP.

Urng;

AvvaTai Tgajirjvai ?] xaxrj glCa xai yeveod-ac dya&r): MAP. Ov' ovtco yag jzbtpvxev. EYTP. A?j).ov oti ovts dyafr?) ZQaxfjvcu vvaTai xai yeve&aL xaxj). MAP. Ov' ovo yag eloiv. dyad-rj xai Jtovtjgd.

AA.
25

'Ejzel

ovoiag t//v

ovv ovo giCag aTgejtTOvg vjte&ov, liye jtOLOTi)Ta xai ti]v Ivigyuav.

6i]

txdTijg

MAP.
xaxov
f/

Tov dya&ov
\

?;

jtol6t?]c

xai

?]

evegysia

S36 $i6v, i/.e/jfiovcxov,


ioioTi)g xai

evoeeg, dixaiov. xai


?)

ei

aya&ov, tl aXlo 8&6v. tov h


<pwg,

evegyeia oxoTog, Jiovi]gov, dgiTegov, dv?]Xseg,

aoeeg, acxov. xai sl tl

aXXo Itlv agLOTegov.


7}

AA.
30

Not]ra Itlv a Xeyeig

alS-t/Ta;
tJillv

MAP.

Teatg Jtegl alfr?]Tcov JtgoxeLTaL

to Xeyuv.

oouzon' aujua

38.

ADF
v.zlov

10 16
(\.

aytvvr,TOv
yevrt]TOv:

F F

'/.eye

d;/?

25 Mao.] M&qxo
Conj. Caspari;

HSS.

Vgl. c.oiGzeodr 836a.

Caspari III

c.

24.
uero,

Dialog.

119

malum, animae uincla dissoluit. Manifeste ergo bonum est homicidium, per quod anima de uinculis corporis liberatur et de pondere poenaque liberatur.

Homicidium

quod

dicis esse

Mar.
5

cl:
d.\

Ego de quibus

statui de ipsis disputare uolo.

Ad.

Noli confundere quaestiones.

De quo

uis

primum mouere

sermonem?
Mar.
d.:

De

diabolo.

c.

III.
d.\

Eutr.

d.\

Ambo

prius definite.

10

quod factum non sit uel creatum, nisi solum deum, caetera autem omnia quae sunt facta esse et creata definio. Mar. d.: Diabolum ex semet ipso esse pronuntio et a semet ipso uel exortum uel factum, et duas radices esse dico, bonam et malam.
Ad.
nihil dico esse,

Ego

Eutr.

d.:
d.\

Duo

ergo dicis ingenita uel increata,


radices dixi.

malum

et

bonum?

Mar.
15

Ad.

d.:

Duas Duas

radices

dicis esse ingenitas uel increatas.

Die ergo:

mutabiles sunt

istae,

aut immutabiles?

Mar.
Eutr.
fieri

d.:

Quomodo?

d.\

Non

intellegis

quod

dicit?

Potest mutari mala radix

et

bona?
Mar.

20

Non, quia huius naturae est. Eutr. d.: Igitur neque bona mutari potest et fieri mala. Mar. d.: Duae enim naturae sunt, bona et mala, c. IT. Ad. d.: Quia ergo duas substantias immutabiles
d.:

definisti,

die uniuseuiusque substantiae uel qualitatem uel efficaciam.


25

Mar.

d.:

Boni

efficacia uel

qualitas haec est:


et
si

lux, bonitas,

dextra

omnia, misericordia, pietas,


uero qualitas et efficacia:
impietas, iniquitas, et
si

iustitia

quid aliud his simile.

Mali

tenebrae, malitia, sinistra omnia, crudelitas,

quid aliud est sinistrum.

Ad.
30

d.:

Intellectualia sunt ista,

quae

dicis,

an sensibilia

et corporalia?
est.

Mar.

d.:

Interim de sensibilibus et de corporalibus nobis sermo

1 uincla] Die

5 Cod. moue.

Frage haben. schaltet Non vor Duae ein. Da aber ein Satz mit enim folgt, ist diese Einschaltung unntig. B 25 Boni qualitas] So der Cod. Man erwartet qualitas uel efficacia. Vgl. d. vorangehende u. d. folg. Z. u. d. gr. T. 26 Cod. similea, mit i ber e. Das sieht wie ein in i verbessertes e aus, und statt a stand etwas anderes, was einem 1 gleicht und jetzt ausgewischt ist. Simile est? 27 Cod. malitiae. Ich habe den Plural, der durch Einfluss von tenebrae entstanden zu sein scheint, nach dem vorangehenden bonitas und dem tzovtjoov des gr. T. in den Singular verndert.
| |

zusammengezogene Form nur hier; vorher u. nachher uineula Die nachfolgenden Worte des Marinus zeigen, dass wir hier eine Vgl. den gr. T. 20 huius] Cod. uhius 22 Duae enim] Caspari
|

12i

Adamantiu-.

De

la

Rue

III

S30a c.

AA.
.

To

<fcjj.

Tal-

ayafrov xc to xotoq tov jtovijgov aiod-t]xbv


(fc.ivouevcov.
tpcoq,

vorjxov;

MAP.
i'VTP.

Timq xbq) xmv

mm xmv
Nai

tjHUVOfiipmv xotoq xcu

yfiioa xcu ru~;

(MAP.
t

/.

Ofiov yevbiievoi ex uixq oviafcoviaq o yafrbg xdi b ztovr/gog

tu

ff(J2 xcu

rb xotoq e?jiuovgy>jav;
(lodtI

MAP. Ov Xtyei yag b ccjzootoXoq' ovefila xoivcovia XQoq xotoq. ove XgtTco srgbg BeXiag.
AA.
i

ovp vucccovovl rb cccoq xcu rb xotoq; MAP. Ovev ov[fcovoviv. ove Xyovl ti xoivbv Jtgbg aXXr/Xovq. Ilegicogiuevaq ojoq exet, rb (pcog xcu to xotoq; MAP. I* tvQctq eyet tu (lcoq, xcu coexa to xotoq. AA. El hvog ovx toxi to cpcoq xcu to xotoq, ccvvcitov Itlv rcaycogelv ftciTegov ftccTegco' ?) yag av xcctci ovf/cpcoviav tcov t/fuovgycZv i\~zoyejgoi to xotoq tco tparti xcu to cpcog tco xotsc, avIL'jq
i.

vcctov h tcov rjfUOVQywv


hi].
i'va

///}

bfiovoovvTOJV jiel&eofrcu TavTct aXXrjXoiQ


(exi) oacpe-

xooq aTOJicoTegag xoolaq vtov vveXaoeo,


aztegaoTe

teqov e
-

Ltit?/co\.

ixaxa'

ovte yag clvto to xotoq

'^"/7SJ

'j

ott

avTOlQ ovo zlayeiv //iuovgyovQ.


IIc7jq;

EYTP.
AA.
SO]

Kai

ei xclto.

tov c.vtcov Xoyov coexa cogag

e'/ei

to

cpcoQ,

xcu coexa to xotoq. eelxvvTO Ivbq xcu tov clvtov {reov ovtci' vvv
2 Cor. 6: 15.
(faiv.

HSS. die bejahende Antwort ausgefallen, die Ruf. noch in seiner Vorlage fand 8 ov6elq xoivwvia AB 9 Xqlozov BE 12 ff. In Ruf.'s bers, fehlt der Name >Adarnantius, und wird alles von oidhv an bis ujexa z oxzoq dem Marinus zugeteilt. Die Einteilung im gr. T. ist wahrscheinlich richtig. Es ist dem Stil des Dial. angemessen dass Ad. seinen Gegner durch seine Fragen zu Antworten verleitet, die seine Thorheit ans Licht bringen sollen 14 ff. Bei Ruf. gehren die Worte El kvbq a.).h)).oiq dem Eutropius. und fngt Adam, mit Iva 6h tiqoq z. an. Eine Spur dieser Einteilung hat Cod. B 1 der den Namen Ad. zweimal hat, zuerst vor Ei evq und dann nochmals vor Izl 2va. Alle anderen HSS. teilen Ei evq 6rj[Movoyovq dem Ad. zu. Wahrscheinlich mit Recht. Wenn wirklich die Frage UeQKOQiOfjLtvaq xts. dem Ad. gehrt, liegt es auf der Hand auch die Fortsetzung der Beweisfhrung dem Ad. in den Mund zu legen. Eutropius wiederholt oder recapituliert, fhrt aber keine neuen Grnde an. Dazu kommt dass Iva 6h sich eng an das Vorangehende anschliesst. Das.s Ad. dem dixcazi, ; zuredet, beweist nicht, dass dieser die unmittelbar vorangehenden Worte gesprochen hat, vgl. S31a. Der Name Eutropius konnte
ist
|

4 Nach der Frage 'Ex zCov

vis;

in unseren

leicht aus

dem Anfangsworte
d.

et entstehen,

s.

Einl. 4

a.

E.

16

vTtoyayQoi Conj.

Migne, VTioytooeZ

HSS.

17/18

au.ift.oiq [fr*]] aXk. iozl C, a)l.

'Adauvzioq ezi
ist

AB

1
,

;./.

I'zl

d. br.

Ich vermute, dass Izi von seiner Stelle gerckt Vgl. Ruf.

und vor

occcfbGTEoov stehen muss.

Caspari III

c. 4.

5.

Dialog.

121

Ad.

d.:

Lucem boni

et

tenebras mali sensibiles dicis, an intellectuales?


Iris

Mar.
Eutr.

d.\
d.:

Interim de

dico quae apparent.


et

Hoc

est ea

quae uidemus, lucem

tenebras in die et nocte?

(Mar.
5

d.\

Ita*.)

Ad.

d.\

Simul conuenientes in unum consensum bonus


creauerunt?

et

malus
est

lucem

et tenebras
(I:

Mar.
Ad.
10

Quid enim?

Scriptura non dicit quia Nulla societas

lud

ad tenebras, neque Christi ad Belial?


d.:
d.\

Quomodo
Nulla

ergo societas est luci ad tenebras?

Mar.

eis societas est,

nee aliquid habent inter se commune.

Suis terminis horarum et tenebrae uoluuntur et lux.


lux suas horas et duodecim tenebrae.
Eutr.
d.:

Duodecim habet

Si unius est lux et alterius sunt tenebrae, impossibile est


altero

alterum
15 alteri

cum

conuenire,

nisi

forte

ex consensu creatorum alter

cedat.

Alioquin auetoribus

ipsis

dissonantibus impossibile erit

opera eorum sibi inuicem obedire.

c.

Y.

Ad.

d.\

Adhuc

manifestiora proferam ex

quibus responsio

eius in angustiora coartetur, quia ne ipsae


ei

quidem tenebrae permittent

duos introducere creatores.


Eutr.
d.:

20

Quomodo?
si

lux et duodecim tenebrae,


dei
est.

duodecim horas haberet ostenderetur ex hoc ipso unius eiusdemque utriusque spatii moderatio. Nunc autem ne hoc quidem ipsum ita Nam in hiemali tempore tenebrarum spatium in longius protelatur
Ad.
d.:

Quia, et

seeundum uerbum

ipsius

7 Caspari liest

(Non). Quid enim? Scriptura non

d.,

und bemerkt:

Vielleicht

ist indes das non zwischen scriptura u. dicit das Non, was vor Quid enim gestanden haben muss". (Es ist mglich, dass wir Quid enim scriptura dicit, ohne

Das Non vor Quid enim ist aber unntig, vgl. ob. c. 3. 8 Christi] Ruf. folgt d. alt, gr. HSS. u. d. alten lat. bers, des N.T. 11 luxj Cod. nox. Die Worte suis lux werden im gr. T. dem Ad. beigelegt. Vgl. die Anm. z. d. gr. T. B B 13 Eutropius] Vgl. d. Anm. z. d. gr. T.
;

non lesen mssen.


|

B)
19

-B

ei]

Cod.

eis

23 quidem

ist

im Cod. zweimal

gesetzt,

das eine Mal mit einem

Strich unter

dem Worte.

122
<>v%

Adamantius.

De
ei l ie Q iVtl

la

Rue

III

S36c f.
to

ovxmq ^xBt

'

ev

i6V

7^0 T ll

y.

tqojitj

fjiipcvPSTat

XOTOq, rrXeiurcov cjqcv ytyvofxevcov. ev


ftrpcvvBXCU tu (fcg.

av JtaXtv r(] {heotvy JigoaXc^udrov djzb rov xotovj.


cf

tqojt(j

MAP, "AXXov

cpcbg

xal aXXov axoTog.


d?] utovQyov
k

EYTP
d

El

in)

tvbg xal rov avrov


tjv

hon to

cpcog

xal

xal to yag evavTlov rb xaxbv tco dya&cp xal rb dycc&bv tco xaxcp. kv tovtolz de tco cpeoTt xal reo xotC ovdefilcc SVQlOXSTai evavTioT/jg, dl]Xov ovv oti evbg ijfuovoyov rb cpcog xal to xotoc.

tu Oxoroq,

xmq

oiov Te

vjtevdidovat rb cpcog reo axoTet

oxoTog

tco cfcoTi; ei

10

15

tov ya&ov ovalav elvat cpcog, ti)V de JtotoTtjTa ayafrov, de^tov tco de to dyevt]TOV xal acp&aoTov oviieqxev. dvTtxeiTcu de to aya&bv tco xaxcp; djzoxQtvda&co. MAP. Kcctcc JtavTa ccvrlxeirai to xaxbv tco aya&co. AA. A?jXov otl xal xaT ovlav xal xaTa jtotOTTjTa xal xaTa to ovue/jxog' xaT ovalav [iev xotoq dvTlxetTcu cpcoTl, xaTa JtotoTrjTa
'Ecf.)]

AA.

Ti]v

e de

xaxbv

ayad-co.

el

de

xaTa

OVfte?/xbg dvTlxetTcu,

eTat yev?]TOV

rrubq to ayevi]Tov, xal cp&aQTOV jzobg to acpfraQTov.

MAR
EYTP.
20 ayevrjTcp to

nmq;
Yjre&ov dyevrjTovg Tag ovo ovlag'
ovfijtecpvxs

de

tco

&avaTov

xal dvdyx?],

sc dyevr\Tol elotv al

dvo ovalem

TavTag ad-avaTOvg vjidoyetv tco ayevrjTOvg eivat Xeyetv. in de ovtco axojtet. el to xaxbv dyevrjTOv eOTt, to ayafrbv ovx yev?]TOV, ejtel Litj xaxbv eaTi, xal tco avTco Xoycp Xeyofiev otl, ei to xaxbv yevrjTOV Jtecpvxev, yafrbv xal ov xaxbv eaTi to dyevrjTov.
25

AA. AI dvo ovalat


de cp&aoTi);

cpd-aQTal

?}

acp&aQTOi,

?]

r)

uev acp&aQTog,
k

r)

METE&I02.
f
r/dr/

"Ac&aoToi al dvo ovalat.


ae
) i

AA.

"Edet

fiev

dxQocoy.evov

rvylav
Maglvcp.

dyetv

jtQodtetXsyftevojv

tcov jiba&ev C 7jT7] uaTcov.

30

MET.
EYTP.
AA.
4
a'/./.o

'Ev tovtco bfiodo^og

elftt

<PaTe dyevrjTovg elvai xal cp&ccQTovg Tag dvo ovalag'

dvdyxrj xal c\uoovalovg TavTag vjidgyeiv xal ofiolag, oJteg advvaTOV.


Iaoad-evelg eiaiv al dvo ovalat;

aXXo oxx. d. HSS. Aus der Erwiderung des Eutr. ergiebt sich dass urspr. zweimal a)lov geschrieben war 6 miidbvai A 1 !} 1 10 eyrjq d. HSS. Allein Ruf. und das folg. anoxQivaG&o) sprechen fr e<pr] 11 aykvvr^zov F 12 to xaxbv xb aya&bv C 16 xax ov/Li. avxlx.] -et secimdum aeeidentiam Ruf.,
(f>g

x.

xal xax avu. avxlx. C

yevvr xbv t

u.

yevv7]xov

A*CF

20
J

ysvvr/xoj CF, ebenso 2 v


|

im

folg. bis

837 b el

fiev

19 ayevvyjxovq ACF yao yevvrjxbv 23 yevvrjTv


|
|

A G 31

aytvvrovz

ADH.

Caspari III

c.

57.

Dialog.

123

et mains sine dubio tempus assumit; et rursum aestiuis mensibus lucis protenduntur spatia longiora, sine dubio ex his quae assumpta sunt de temporibus tenebrarum.

Mar.
5 eiusdem.

d.:

Aliud
Si

est

lux et aliud tenebrae.

Non

sunt unius atque

Eutr.
brae,

d.:

non unius atque eiusdem


et

creatoris essent lux et teneet

quomodo

poterat cedere lux tenebris

tenebrae luci?

Si

enim

bonura malo, in istis autem nihil inuenitur esse contrarium, manifestum est quia unius creatoris et lux inuecontrarium est
10 nitur et tenebrae.
c.

malum bono

VI.

Ad.

d.\

Ait substantiam boni lucem esse, qualitatem uero

eius bonitatem et dextra omnia;

hanc autem lucem increatam

et incor-

ruptibilem; contrarium uero esse

bonum

malo.

Aut non

ita statuit?

15

omnibus contrarium est malum bono. Ad. d.: Procul dubio secundum substantiam quidem tenebrae luci contrariae, secundum qualitatem bono malum. Si uero (et) secundum accidentiam, contrarium est necessario increato et ingenito id quod creatum et factum est et immutabili mutabile.
Mar.
d.\

Ita est.

Et

in

Mar.
20

d.: d.:

Quomodo?
Proposuisti

Eutr.

duas ingenitas esse substantias,

et

quod

in-

genitum
et

est

necessario etiam
si

immortale
erit

est.
est.

Erit ergo utraque sub-

stantia et immortalis,

utraque ingenita
atque idem
te

Quodsi utraque
cuius

et ingenita

immortalis

est,
sit,

unum

ratio.

Quodsi

secundum

bonum

et

una eademque malum idem erit.


id

est

25

VII. Ad. d.: Utraeque substantiae incorruptibiles sunt et immutabiles, aut una ex ipsis mutabilis? Meg. d.: Utraeque immutabiles. Ad. d,\ Te quidem iam oportebat tacere, quia iam de his quas moueras quaestionibus pronuntiatum est, et confutata sunt quae proc.

30 ponebas.

Meg.
Eutr.

d.\
d.\

Sed de

his

eadem mihi

ratio est et Marino.

Si dicitis

ingenitas et increatas

atque immutabiles esse

ambas
35

istas substantias, necessario et

unius naturae sunt,


est.

immo

et similes

atque eaedem ambae sunt, quod utique impossibile


Ad.
d.\

Aequis uiribus sunt ambae substantiae?

8
Gr. T.

bonum
tcprjQ.

malo] Cod. bono

malum
|

11 Ait] Cod. ut, was keinen Sinn

giebt.

wendet
tabile.

sich

Ad. Fr die dritte Pers. ait spricht das folgende statuit. an Eutr. u. die Zuhrer 18 immutabili] Ursprnglich stand immuist

Dies

aber in immutabili corrigiert

26 Cod. utraque.

121

Adaniantius.

De

la

Rue

III

S36f S37b.

MEr.
_

Ovx

tloi

t)]

vvduei

lioai.

ut)

yevono.

leyei yao 6 Xql-

vvarai elq Tt/v olxiav tov xovtjqov eleX&elv xal tcc oxevt] ccvtov diaojzdoai, eav inj xqctov f'j}] tov hv/vgov dt/oi ovv ort I6)]e tov iaoXov,
tc)

evayyt/Jco'

ovslq

ijVQOXBQOq

mv

xa) ra oxevf]

avTov eXaev.
UQfjxs'

oacpcoq 6 xvqioc

Meigev

n ovraq

fjuq

tov novtjQov tQovoccTO.


tpiXcoz
\

AJ. Elftsv yag tov xovrjQOV, eiyeelgaq


<>ti

tov jiov?]Qov
t

xal ovyi oxtv//

vvv de cpaxet' oxev?] tov Jtovr]Qov 7 Iv yjj^ei eoye xal ovx ccvtov t v. ovts xcctcc Jtoirjiv ove
ti /.tytiv
ccX/.cc xcctcc

xarh
e

xt7jii\

XQtjtv, iaZo^ievov

to (xXIotqiov.

fiaQTvgel

tovxoiq

IIac/.<>-

Xeycov'
t/J

ovXary
rrjars
\

aixiq xcu
tit

cjjisq JiaQ6T?/GaTS to, fieXrj vficov axccfragola elq avofiiccv, ovtco jtaoccfrecp

(isXr)

tcq

dovXa
t//v

It-anTov

xal

yt'i'fjTor

eivai

ixaiovv?]. ecp]q de xaxr/v ovolav. el ovv dcpdaoToq


tfj

']

tov xaxov ovla,

uaTCticog xafivet o Irjoovg jceiocofievoi dvcuoelv tcc

rrcog ovv ejza&ev i'va tov ftavctTor dyeviovq yag diicpoTeoovq xal acp&aQxataXvoy, tov ///} Xvofcevov; Tovq egjrjq. ovxovv xaoaycQQei' aTeoog ftaTegco paviecoq evexa; el '/(':(> tovtov TOOavTa eiva. JtoiovvTog tov xaxov. ovx excolvoev 6 ayafrog, ove av Gvveycooei o xaxbq /.vfr?jvai tcc avTov, dy.cfOTeQcov

y.axd. utj vvduevcc dvcuoed-7/vca.

xaTa
tiye

oe dyevr/Tcov xal acpfrccQTmv ovtcov.

EYTP.
'2-4:

Ja uev yao dyev?]Toq

?)

[da dgyj/ xal

?)

eTega yevqtq,

oyov vnoTeTayat to yev?]TOV tcq dyevi]Tcp, xal to uev cpdxeiv


Mt. 12: 29.

1113} Rom.

6: 19.
tov.

4-5
bessert

d.

HSS.:

(fcytfg

zur iGyvozeoov

loyrydg
FH
|

Ruf.: fortem

fortior.

Ver-

von Caspari

5 oa<fjz 6 Xqigtoz
v.

Man
|

erwartet xa tov tiovijqov, aber


|

vielleicht bat der Verf. sich

Die Anfangsbucbst.
nicht

ungenau ausgedrckt 8 eiye F 10 xca <. d. HSS. Ich habe y.xiaiv knnen das Ausfallen veranlasst haben.
d.

gewagt ovdh
|

in ovze zu

gebraucht

xz^olv] xz'lolv
|

HSS., Ruf.

ndern, weil der Verf. beide Worte oft promiscue Jedoch ist xz^glv hier notwendig, xz'lglv
rv t

= TtohjGiv

Auffallend

ist

jic'Zouevov, hier mit alzov

zu verbinden.

Der Verf.

wollte sagen: Aus Mt. 12: 29 geht nicht hervor dass wir das Eigentum des 7iovr/Qg

waren; zu Gxeirj hat der nov. weder geschaffen, noch rechtmssig erworben, er macht davon nur Gebrauch, indem er sie einem anderen raubt 18 21 El yao ya&og; oldh yao ovvevzwv\ Der Textus receptus: TL yao, zovzov zooavza /'-ooei y.zh. Allein haben: el yu.Q st. zL yao, und dazu stimmt Ruf.'s bers. i.nta seelera faciens cd. Aus der LA. el folgt dass mit oi'de kein neuer Satz anfngt, und dass yao verdorben ist aus av 22 ff. Die Rede des Eutr. el fihv loyvoozbooi- uvzoq ist von Ruf. nicht bersetzt. Wahrscheinlich hat er gekrzt, da sie nichts Neues enthlt. Es ist ganz der Gewohnheit des Eutr. gemss, die Argumente des Ad. zu recapitulieren, und, wenn ocpoa anriQV&Q. xzh. die Fortsetzung der Reden des Ad. wre, wrde der Verf. m. E. Gcfddoa ovv geschrieben haben. Ruf. macht selbst eine Verbindung mittelst Verum-.

A^EG

</

Caspari III

c.

7.

Dialog.

125
Dicit enim
et

Heg.

d.\

Absit!

Non

sunt aequis uiribs.

Christus in
diripere, nisi

euangelio:

Nemo
et

potest introire in

domun mali
et

uasa eins

prius
quasi

alligauerit

fortem,

ex

quo indicatur
diripuerit,

quia

alligauerit

diabolum

fortior

uasa

eius

ideo manifeste per hoc de-

5 clarauit

10

dominus quia, cum essemus uasa mali, ipse nos liberauit. Ad. d.: Siquidem dixisset simpliciter: mali, et non dixisset: uasa mali, haberes fortasse quod diceres. Nunc autem dicit: uasa mali, ex quo ostenditur quia usum uasorum habuit malus et non dominium. Non enim dixit: facturam mali aut creaturam, sed uasa nominauit, quae et furto auferri possunt alieno. Testern quoque horum quae dico producam Paulum apostolum dicentem: Sicut enim exhibuistis membra uestra seruire iniustitiae et immunditiae ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra Dixisti ergo quia et immutabilis et inuestra Deo seruire in iustitia.
genita
sit

utraque substantia.

Si immutabilis est mali natura, sine causa

15 laborat Iesus,

cupiens interimere mala quae interimi non possunt.

Ut

quid ergo passus est ut mortem destrueret,

quippe non genitae

et

immutabilis est

quae non potest destrui? naturae, et ideo neque de bono

neque de malo aliquid in alteram partem commutari posse credendum Tunc deinde, si tanta scelera faciens malus nunquam prohibitus est est. 20 a bono, quomodo nunc concedet malus mortem resolui, in qua ipse regnabat, cum aeque ingenita et immutabilia sint ea quae mali sunt, sicut illa quae boni sunt? Uerum quoniam satis impudenter uideo

4 fortior] Cod. fortiorem 8 dominium] Cod. dnm 22 Cod. irnpudentem. habe m in r verndert, vgl. gr. cmiiQi&QiccGuavujQ. B.
|
|

Ich

126

Adainantius.

De

la

Rue

III

837b e.
,

Usjvqoxbqov tHZptalov tit tu dye'vt]xov vjtaQxew xal acp&aoxov xb ao&eveOTSQOV 6ia xb streu yevt/xov. xov dyev/jxov loyvQoxoov bvxoz*.)

AA.
g.

2LCf6oa arr/^jitroucGutvco^ XQOq x//v ?jx?]Giv cptotxai Meyiel

drroxuirdod-co

Lxi/utyvvvxai
ufj
t

/]

LxipotTcoGiv alZrjZcuq al ovo ovoicu.


yivoixo.

MET.
/

Ovx LxiulyvvvTai'

J.

Umq
(el

ovp
u/)

)j).&cv

ycc&og elg xa
uT3.ig.

xov

jzov?]qov,

i]

jtcog

duixxov ovxcov xcov ovicov ysyove


alZfjlcov;

xalxot evavxlcov

ovxcov

xov 7//Gou aZZ" >/ xov xaxov, rtcog ?)v 'ifjoov eZ&eZv, ovx loyvooxeQcp ovxt; ol yag ooo&svelg ov6exsQog nobg xov txeoov ajiitjvat 6vvavxcu, 6ia xb elvai
tiog
k
t

yag

o xoo uog

vvaxbv

xco

aysvTjrovq xal dcfd-dnxocj aucfoxtQovg*.)

MAP.
AA.
d
15 a

'Eye')

ty?]

ui
k

xov frebv acpd-aoxov


cpd-aoxog.

fiovov.

Ovxovv b 6idoZog
El
fiep

EYTP*)

yevrjxbv xal dyevtjxov

6vvaxat xb dyev?/xov

tov xb 6h yevrjxbv y&aoxov.

MAP.
AA.

<Ptne
Ilvtrov.

6t).

xdiiov jivvfravofjevov dxoxoivov.

MAP.
AA.

'Eoxiv

dya&ov;

NaL
"Exl xaxov;
tprjfu
k

MAP.

AA. 'Aya&ov txiv' xb aya&bv


r[vGiv
6 La

xax ovolav

elveu,

xb 6h xaxov ejziGv uaiv6v


{

xb h xaxov aloxr?]xov' xc ovv {xaxa. aya&co ovx iiuGvuavu xb xaxov, aZZa xco xaxa &sglv dya&co
aoco uaxov,
Tl Igxl

xb avxe$ovGLOv.

MAP.
AA.

xaxa

(fVGtv xal

xaxa

iriotv yveovat ovZoiiai.

xa (idZixa ho$ag uqcovlxijv Jtevocv jtgoayayuv, xaxa yvotv loxlv b frebg cryad-og, co utj6hv ejuvfialvei Oficog dxove. xaxov. xaxa 6h frtGiv v&Qwjco^ Ztytxat cryad-og' Sorten xal xov Zoyov xov 9-eov xaxa yvGiv Zsyofiev vlov, xovq 6h dvd-QoiJiovg xaxa freiv
i

El xal

3 4 Mtyb&io; habe ich hinzugefgt mit

Ruf.

L'DFH. dvauixxajv

d. br.,

yincommixtae Humfr.

ulxxcov las auch Pic.

yao au.(fOTtoovz <Z Ruf. Jedoch mssen wir es Erwiderung des Mar. >iyvj (fr^ui xov xreov acfS-ccQTOv fzvov auf d(f&Qxovz afi<po~ TSQOvq zurckgeht 10 Svvavzai BCDE, dvvaxci d. br. 11 yevvi'fxovq C 14 Bei Ruf. fehlt der Name -Euhv, in seiner Vorlage vielleicht wegen des folgenden El
| |

av ulxxcov 8 11 El fr ursprnglich halten, da die


|

aulxxcov]

ausgefallen
(

xal vor dytvrjxov

ACDEFGH,

<

d.

1.

R. Wettst. vermutete: xb 6h

Es scheint mir jedoch nur die Conjectur eines Abschreibers zu sein; zivai ist hier nicht nur unntig, sondern auch ungehrig. Der Sinn ist m. E.: Wenn es ein yzvrpbv und ein ti>v giebt, dann heisst ivvaxaC) ayhr xov soviel als cuf&aoxov, yevr/zov soviel als tpfktQtbv 14 15 yt\vi]xuv u. ayivv^xov F 22/23 xaxa cpiaiv habe ich eingeschaltet wegen des folgenden y.cxa loiv und der Erwiderung des Marinus: xl iaxi xaxa
yevt xbv (f&aoxv eivcu,

und wirklich

findet sich eivai in

ACFH

Pic.

<f'oiv xxh.

27 boxlv

ABCDE,

<

d.

br.

Caspari

III c.

79.
disputationibus

Dialog.

127
respondeat
si

Megethiuin se

inserentem,

istae

duae

substantiae miscentur sibi inuicem et cohaerent.

c.

VIII. Meg.
d.:

d,:

Non

miscentur,

sed alienae

a se inuicem sunt.

Ad.
5

Quomodo

ergo uenit bonus ad locum et possessionem mali?

Quomodo

ingressus est

mundum

et ea

uult facere sua, ut

non solum

ipse

quae erant in hoc mundo aliena bonus misceretur rebus mali, uerum

etiam malos, quos de hoc

Mar.
Ad.
10

d.

Ego

dico

mundo diriperet, misceret rebus bonis? solum deum esse immutabilem et incorraptibilem.

Ergo diabolus corruptibilis est et mutabilis. Quodsi est, utique ingenitus non erat, sed factura est. Non enim potest ex duobus ingenitis unum esse immutabilem et unum mutabilem.
d.:

c.

IX, Mar.
d.:
d.\ d.\ d.:
d.:

d.:

Sed

et
uis.

mihi interroganti aliquando responde.

Ad.

Interroga ut

Mar.
15

Est aliquid bonum?


Est.

Ad.

Mar.
Ad.

Est

et

malum?
dico
est,

Bonum

substantiale

esse,

malum

uero accidens,

quia

bonum incorporeum
principali ipsi

malum uero sensibile est et accidens. Denique bono nunquam accidet malum, sed his qui positione boni
quid
sit

20 sunt propter liberi arbitrii facultatem.

Mm.
Ad.
liter

d.\
d.\

Scire uolo

principale

bonum

et

quid positione.

Licet per ironiam interrogare uidearis, tarnen audi: Naturaest,

deus bonus
dicitur

cui nihil accidere


sicut
et

potest
dei

malum, positione uero


dicimus
filium,

homo

bonus,

uerbum

naturaliter

25 caeteros

uero

homines positione uel adoptione, quia scriptura etiam

1 Cod. ingerentem.

6 Cod. solus, durch Einuss des folg. bonus ent-

standen
est.

7 misceret.

Statt misceretur des Cod.


positive

10

erat]

Man

erwartet:

Doch kann dem bersetzer der


9
j

haben

als der gr.

Ausdruck genitus erat vorgeschwebt 11 Ruf. hat den Namen Eutropius ausgelassen und giebt etwas anderes T. B 19 his] Cod. hi 25 quia steht im Cod. ber der Zeile.

Adamantius.
m
C

De

la

Rue

III

S37e S33b.

YQ

'(
t

vtovg,

Ttj

ouoi'viiu: xiyo?]fitv?j.
aXXct reo

reo

ovv xara (pvir

aya

ex kxiv/ialvBi xaxbv,

xara

fttiv Ix rtjg avrs-

goviOTfjTog.

MAP.
AA.

AvTs^ovoibg ton xdi o 6idoXog xara

oe.

to 6h avTS-

->voiov xal avTocpvhg xal avToyev?]TOV.

dun ^ovolov. tov


rcov ouoi<
.

tov tov 6h ajtorartjv tyi]{ii* yysXoPj tov Xsybfisvov oaravav, avTS^ovoiov Xeyoj. xal tov av&QO)Ayvoelv loixag
t

ti]v

6ia<pooav tov Jiavre^ovolov xal

uhv yctQ d-sbv JiavT$ovoiov

MAP.
l

\.

Avrb^oviov (p/c tov iao/.ov xal tov av&Qconov; Tovg dyytXovg xal rove dv&gcjjiovg avTst-ovlova Xiym vnb
ov jtavrs^ovoiovg.
Ekpqq rb avrtZovOiov ix d-eov soo&ai. ro 6h xaxbv Ix

d-eov yeysrfjfrai. aXX*

MAP.

tov avTS^ovolov 6eixvvTat ovv hx {reov ovTa xa xaxd. xal tovto 15 de Xeye' ovx )'i6ec o freog, 6t6ovg to avTt^ovwv 6t l TQttySTai ejtl to yeloov 6 ajco6TaT?]g dyyeXog xal o avfroomog; AA. Ays 6rj xal vjthg &ebv (pQOvrjig eovXeTO, ovxovv Tovg dvO-Qcojiovg xal Tovg dyytXovg tovg elvai tov &eov, aTQejzTOvg. MAP. Ilig aTQSJZTot xal looi tov &eov; AA. 'Otl o d-ebg aTQSJiTog o 6h dvd-oamog TQSJtTog, o d-ebg dfrd2b vaTog o 6h avfromjiog d-vrjTog' eyxaXelg ovv tw deco otl ovx ejioh]6ev cog tavTov aXXov.

MAP.
AA.
25

nmg;
Eljteo
(17}

to avTtzoviov, ccTQejcTog

?)v o

dvd-QOHzog' o 6h

aTQEJZTog a&avaTog, o 6h d&dvaTog deog.


elvai,
Tct

ov yag
,

r\gxet t(]

tov deov

dyad-OT?]TL XTiG&rjvat dyye'Xovg xal dvdgoijrovg

lovg tov

deov;

aXXoog

6h

aXXa xal aTQtJiTOvg xal jzeqi?]quto tov deov jidvTa

tt-oya.

MAP.
30

nSg;
Aeye Tag evegyelag tov deov.
\\yadov, 6lxaiov. eXerjfiovixov, evoeeg. ooiov. TavTa eTiv. Ei n?j i[V to avT$oviov jtdvTa TavTa jregi?]g?]fieva ?/v
,

AA.

MAP.
AA.
TOV dtOV.

2 Der Sinn fordert die Einschaltung ayad-, vgl. Ruf. 13 lifq DEG 15 6h nach tovto <. C XQhnezai d. HSS. 17 "Aye dr y.xh. ist verdorben und nicht leicht { zu emendieren. Leider ist auch Ruf. 's bers, nicht unversehrt auf uns gekommen
|
|

24

ttTteo u/j) ei
|

C w. e. seh. Rede des Ad. gemacht, die er mit der vorangehenden verbindet.
hier gekrzt.

Ai [iri CD axQtnxov d. HSS. 27 tieq^q^to B llnavta 2933 Aus dem Dialog Mao. II>g rov 9eov hat Ruf. eine einzige
ii//
1

<

Offenbar hat er

Caspari

III c. 9. 10.

Dialog.

129
qui
naturaliter

homines
accidit

filios

dei

dicit.

Huic ergo

bonus

est

non

malum, sed his qui positione boni sunt pro Mar. d.: Et diabolus liberi arbitrii est? Quodsi
Ad.
d.:

arbitrii libertate.

liberi arbitrii est et

suae potestatis est, sine dubio a semet ipso est et ex sese ortus est.
5

Ignorare mihi uideris quid intersit inter arbitrii sui habere


et

potestatem

habere

omnium

potestatem.

Nam

potestatem

omnium

deum habere dicimus solum.


tatem, sicut et homo.

Diabolus autem

arbitrii

sui habet potes-

Mar.
10

d.:
d.:

Sui arbitrii potestatem dicis habere diabolum et hominem?

Ad.

Utique

et

angelos et homines habere dico sui arbitrii potes-

tatem

et ita factos

esse a deo.

Non

ergo

omnium habet

potestatem,

quod habet deus, qui graece


c.

dicitur autexusios, pantexusios.

X. Mar.

d.:

Dixisti arbitrii libertatem a deo datam,

malum

uero

de arbitrii libertate procedit; ostenditur ergo a deo esse malum.


15

Hoc

autem die mihi: Deus neseiebat, cum daret unieuique arbitrii libertatem, quia mutandi erant in malum uel angeli apostatae uel homines?
Ad.
d.\

Ut

uideo,

etiam supra

deum

sapere uis.

[Recte]

namque

putas, angelos et

homines aequales deo esse debuisse.

Mar.
20

d.:

Quomodo?

Quia deus immutabilis est, homo mutabilis, deus immortalis, homo mortalis. Imputas ergo deo quare non fecit alium (sicut) se ipsum. Mar. d.: Quare?
Ad.
d.:

25

non arbitrii sui haberet libertatem homo, immutabilis erat; quod autem immutabile et immortale deus est. Et non solum hoc, sed et omnes quae in deo sunt uirtutes ratio ista quam dicis, interimit. Dicimus quippe deum bonum esse, misericordem, pium. Haec omnia nulluni opus habebunt, ni homo sit liberi arbitrii.
Ad.
d.\

Si

die Frage

11 habet] Caspari habent. Diese Conjectur scheint mir unntig. Es war ob der Teufel auch navze^ovOLoq wre. Ad. schliesst seine Beweis-

fhrung mit: Non ergo omnium habet potestatem sc. diabolus. B Cod. autezoscios, pantexusius, mit einem Strich darber 17 Cod. Recte namque. Caspari schlgt vor statt namque das ironische nempe zu setzen". M. E. liegt der Fehler in
|

recte.
lich

Dieses

Wort
|

ist

nichts als eine Beifallsusserung eines Lesers, die ursprngz.

am Rande

stand,

hinzugefgt.
krzt.

B.

vgl. d. gr. xatibg, IbQaiatq.


cet.]

21 Sicut habe ich

26 Dicimus quippe

Hier hat Ruf. mit grosser Freiheit ge9

Adamantius.

130

Adamanti..

De

La

Rue

III

>3^c e.

MAR
\.

11'.
oi

uz]

El avQexxoi A ovxwv tvjv X'jeiar

dvfrgcoxoi

irtdz a/ad'Oq

xmq teixvvm.

tyovTc-jv Tfjq tov {reov ctyairoxtjxoz;

MAP. 2a$ 4c x e Q o v e Irr t. A L Taq ti'igyeia? xov d-eov,


rrgdyuaoi:

aq

<prjs,

ovoiiaoiv eloi iwvoig

ij

MAP.
I.

Hndyuaoiv Ivegyet xal ovx ovouaoiv.


'Errl

xivaq tregysl:

1"

T2x dvtrgcjrrovz. EYTP. El yeyovaoiv oi dv&gcoxoi axgexroi. Jisgiooc ?)oav avxcu cd ivt'nysuu. tlvaq yag eueX/.ev e/.eeiv. fi?/ ovrcov xcov [tu]] duc.gxavovtcjv:
zrjq

MAP.

Tioi

fOQ

lue/./.ev elvai

aya&og.

fit)

ovrcov tcov ynr^ovrcov

t<>v

frsov dyaftoTijTO-:

d
15

AA.

An: vi
c

t?)v
7)

ulv xoptjqop
ocoZei.
y)

guav

/Jyeiz. t)( v de dyc:0-?jv:

MAP.
AA.

'Oti

cryad-))

h xovtjQa

Tl

MAP.
/.elcu o

n{v tax10v tov ocoZe-cu i] Tfjq fkDTfjQtaq tov dv&gcorzov aiTLog 6

dxoXXveL arro/.).vo9-at tov dvO-gcormv:


{reo?.
Tfjq

6h

drrco-

iaoXog.

AA.

Umq

MAP.
AA.

ovv Efprjg lxcuov sivcu tov -eov; Kcu vvv tpftfu otc lxawq o {reog.

MAP.
AA.

KQtzyq tGTc lxatoq o d-ebg >/ ov; KoiTr 2 lxaiog -soz Igtiv.
t

Tlva xqIvsi;
Kolvet tov iaoZov xal zovg ayye/.ovg avrov xal tovz

MAP.
_"

apO-Qmxovq tov? rrgoocfevyovTcz avTco. AA. Tov iaSo/.ov xivoq Ivsxa xgivsi;

MAP.
El TP.
oXoq xdt

Ata to n/.avv tov? avfrgcorrovg.


Avxrj ddixcoTciT?/ xgiiz.
\yjcL

ei

ulv avTS^ovotog Iotiv o id-

tov yevto d-ai dyctrog xal rtd/uv yeveod-ai xaxog, ixc.icog xgivc-TCii. ort, vvduevog dya&og yeveod-at. ovx tytveTo. ei 61 ov vvctca yeviod-ai dyad-og. T? g g-voecog a/) ovyycogf/oovo/^
tcovoiav
t

lOflf.
tI xxf-.

Bei Ruf. bilden diese Worte des Eutr. mit den folgenden des Ad.

Jtr.

Rede des Ad. Gewiss fehlerhaft. Mit <Si xi fngt eine neue Beweisfhrung an. Das vorangehende sl yeyoraoiv xts. ist ein von Eutr. sachter Schluss. Sein Name war wahrscheinlich wegen des folgenden ei ausB gefallen AC Pic. Humfr. Per. 12 rioi ABC. ti; d. br. 15 arc/lti 11 iu, d. HSS. 16 ti <>< tov] d. HSS.: Tim; [xi A 2 B 2 in C ist vi in tivoz verndert ovv chlor xo A 2 B 2 C zov). Et quid est in causa Ruf., in utro ergo est 23 xivaq B. \T in causa Humfr., quaenam .... causa Per. "sa- Pic. Ti'ra d. br. 24 tov; vor vS-Q. E 25 KQoaqwyavxaq A w. e. seh.) BCFH. nooo28 ei fiev d. HSS., ei 26 kvexev ABFH yevyovxaq d. br.. >confugiunt* Ruf. d. Ausgg. 30 fyivexo BCDG.
eine fortlaufende

<

<

Caspari III

c.

10. 11.

Dialog.

131

Mar.
Ad.

(I:
'/.:

Quomodo?
Si immutabiles erant homines, ubi ostenderetur bonitas dei,

cum
5

nullus ea indigeret?

Mar.
Ad.

d,:

Manifestius expone.
Uirtutes dei quae enumerauimus solis nominibus esse con-

d.:

fitemur in deo, an et in efficacia?

Mar.
Ad.

d.\ d.:

Immo

in rebus

magis quam in nominibus.

10

Et erga quos erit earum efficacia? Mar. d.\ Erga homines. Ad. d.: Sed si facti essent homines immutabiles, superfluae essent Quem enim miseraretur, cum nemo pecistae uirtutum dei efficaciae. caret? Uel cui bonus esset, cum nemo indigeret bonitate dei?
c.

XI. Sed
d.: d.:

et tu,

qua ratione unam bonam radicem


et

dicis et

aliam

malam ?
15

Mar.
Ad.

Quia bona salutem praestat,


est in

mala perditionem.
sarvetur et alius pereat?

Et quid

causa ut alius

homo

Mar.
Ad.

d,: d.:

Salutis causa nominibus deus est, perditionis diabolus.

20

Iustum esse dixisti deum. Mar. d.: Etiam nunc dico quod iustus Ad. d.: Iudex iustus est deus an non? Mar. d.: Iudex iustus est deus.
Ad.
d.:
d.:

est.

Quem

iudicat?

Mar.
Ad.

Iudicat diabolum et angelos eius et homines qui ad

eum

confugiunt.
25
d.:
d.:
d.:

Diabolum qua de causa iudicat?


Quia decipit homines.
Iniustum
est istud iudicium.

Mar.
Eutr.

Nam

si

habet diabolus sui


quia,
fieri

arbitrii libertatem et potest fieri

bonus ex malo, iuste iudicatur,


Si uero

cum
pro

posset

fieri

bonus, non est factus bonus.

non potest

30 bonus, natura sua

hoc denegante quippe quae malae radicis sit, iniuste condemnatur quam mutare non poterat. Iustum autem fuerat ex initio magis radicem malam pullulare non sinere, id est diamalitia

2 Cod. ostenderentur

5 Cod.

enumerabimus
d. gr.

Worte Sed

si

bonitate

10 ff. Im

gr. T.

werden die
Cod.

dei

mit Sed et tu an. Vgl. d. perditioni 32 fuerat] Cod.


|

dem Anm. z.
fierat,

Eutropius beigelegt und fngt Ad.'s Rede erst


T.

17 nominibus] Cod. hois

mit u ber

i.

9*

L32

AdamanD

De

la

Rue

III

83Se S39b.

n:t xaxrjq ovolaq, ixaiov u?j vyxwqtjcu


y/]r

c/v7jvai [naga] xi)v

zov iaoXov,
TP,

>]

(fvtrra xgiveiv ddlxcog.

MAP.
/.')

knivsTCtt du: tu elvai ccvtov xcxbv.

AXXa adtxog
lir,_.

i)

xgioig.

V ll>. El TP.

Mfj Ov.

dvvccTcu to

dya&bv

TQcattjvat

xal yeve&cu xaxov;

MAP
EYTP

Tivog tvexa;

\fAP Otl roic.vT?]g ovlag necpvxev. El TP. Ovde to xaxov dvvarca xgajir\vai
ti'jv

ow
MAP.

dvo ovoicov axgejzxoiv ovocv,


//.

yeveo&ai dya&ov. ddixoig av xgi&eh] dxega


xccl
\

S39 v.xb frariQag,

ei

dixaicog xglvexai 6 Jiovi]gog.

dixaicog xgi&7j6exai

xal o ayaftog.

15

O dyafrbg xglvei. EYTP, Nvv TtjXavymg


{

dedeixxai

oxt

rb

fiev

dyevrjxov xb

de

yevfjTOv. xal rb uev acpftagrov rb de cp&agTOV, xcd rb fiev

argenrov

rb de roejirbv. xal dixaicog rb

fihv xgivei,

xb de xglveTcu.
m

l.

EgyqB TOvg av&gcoJtovg dixaioig xglveirai vjcb xov &eov


ei firj

(fnaodrco ovv.
2"

eioiv avxesovioi, Ttcog dixaicog xgivovxai.


xco

MAP.
XOV7JQW.

Kgivovxai dixaicog vjio xov &eov, dibxi vjtaxovovi

EYTP.
ovx avayxTjg.

Nvv

oacpcog oifioZoyrjag
jzovrjgcp
?j

oxi avxe^oviog o av&gcojiog.

to yag vjtaxoveiv xco

xco dya&co avTe^oviOTijTog eTi xal

AA.

Bgcc/ea egcox?/{relg djtoxgivov.


Lfv&ov.

MAP.
b

AA. avxoxgdxoga cpi)g xov d-ebv ?} ov; WAP. avxoxgdxoga cpr]ni. AA. Uegieyei xa. jiavxa ?] Jtegieyexai;

30

MAP
AA.
'I

Arj/.ov bxi Jtegieyei xal

ov xegieyexai.

Ex

jzoiag dvvaiieoig Jtegieyexai xal Gvyxgaxelxai o


?)

ovgavbg

Vi }l r &ociGOa l xeQixQaxelxai;
r i
1

o ovijLJiag xofiog;

vjio

xlvog xegieyexai xal

kann aber hier nicht geduldet -werden. Ist es vielleicht von seiner Stelle gerckt, und schrieb der Verf. tzccqo. to cpvevza xqivsiv adixag? 4 a?.?.] apa d. HSS., sed Ruf. 12 xQL^rjaexai ABCFH Pic, XQivetai d. br. vdyxrjg werden 15/16 u'/bwr/rov u. yevvrjzdv ACF 22 24 Nvv GcupCbg bei Ruf. dem Ad. zugeteilt. Der gr. T. ist aber richtig. Wie gewhnlich macht Kutr. den Schluss der Beweisfhrung und geht Ad. zu einem neuen Thema ber, l.'m die beiden nicht zusammengehrigen Stcke zu verbinden, hat Ruf. Praete?'ea<eingeschaltet 32 TteQd'/ezai ABCDE Pic. Humfr., neo/ei d. br.
rcao steht in allen HSS.,
| |
| |

Caspari III

c.

11. 12.

Dialog.

133

bolum, quam iniuste eum iudicare, quare non hoc fuerit quod esse
natura non
siuit.

eum

Mar.
Eutr.
5

d.:

Iudicatur pro eo quod malus

est.

d.:
d.: d.\

Sed iniustum

est tale iudicium.

Mar.
Eutr.

Quomodo? Numquid
Absit!

potest bonus mutari et

fieri

malus?

Mar.
Eutr.

d.:
d.:

Quam

ob causam?
fieri

Mar.
10

cl:
<!.:

Eutr.

Quia ipsa boni substantia huius naturae est. Sic ergo et malum non potest mutari et
si

bonum,
seruauit

quippe
et

si

incommutabilis est utraque substantia, et iniuste iudicatur alia


conseruauit bona natura quod

ab alia quoniam,

suum

est, ita

15

mala natura quod suum est. Et si iudicatur mali natura, consequenter hoc pati uidebitur etiam boni natura. Mar. d.: Iudicabitur bonus? Eutr. d.: Ergo nunc manifestius declarasti quia aliud ingenitum
est et aliud factura,
et aliud incorruptibile aliud corruptibile, et

aliud

immutabile
c.

et aliud mutabile, et ideo iuste aliud iudicat, aliud iudicatur.


d.\

XII. Ad.
si

Sed

et

hoc,

quod

dixisti,

homines
ostende

iuste

a deo
iuste

20 iudicari,

non habeant

arbitrii sui libertatem,

quomodo

iudicantur.

Mar.
Ad.

d.: d.:

Iuste iudicantur a deo pro eo

quod obtemperant malo.


quia arbitrii sui

Nunc

ergo manifeste confessus es

homo
est

habet libertatem.
25 et

Obtemperare enim uel malo uel bono

libertatis

non
Ad.

necessitatis.
d.\

Praeterea uolo te et illud breuiter interrogare.

Mar.

Interroga.

Omnipotentem dicis deum an non? Mar. d.\ Omnipotentem dico,


d.\

Ad.
30

(L: d.:

Continet omnia, aut ipse continetur?

Mar.
Ad.

Certum

est quia

magis continet quam continetur.


et terra et

d.:

Cuius uirtute continetur et constat coelum

mare

et uniuersus hie

mundus?

a quo continentur et reguntur?

1 quare] Cod. qre, mit v ber r.

Ausg.
|

sinuit.

B 15 Las Ruf. xoivexai;! B necessitatis dem Eutr. beigelegt


rogare

Quare
gr. T.

st.

quia

siuit]

In Casparis
si getilgt.

11 quippe

si]

So der Cod. Caspari hat in seiner Ausg.


|

2325 Im

werden

die

Worte Nunc ergo

dem Ad.

(Vgl. d.

Anm.

zu d. gr. T.

So der Cod.

Caspari will aliud.

B.

und gehren nur die Worte Praeterea B) 23 Nunc] Cod. Non 25

interillud]

IM
WAP,
/.')
/

Adaniantiu>.

De

la

Rue

III

839bd.

drjXov

<>Ti

ijtb freov.
//

1\

i.7o tdv ctyafrov

tot xovtjqov;
ttvai;

MAP.
I.)

Eym
i'U
coq

h>a d-tbv oia. aya&iv.


.-tdv
(f/,j

TP.

Tov ovv xaxbv


T/t r

MAP.

y/jv

ovxco

yao Xtyei
Ix

Xqioxoc' eiov

xov

daxavav
c

doxgan /jv Jtsobvxa

xov ovoavov.

El TP. ESxoq ovv bxi xcu o oaxavg etq xrjv yl\v ovyxoaxtlxai wr cvtov tov xa) x//v yr\v ovyxoaxovvxoz. xc ov pevgercu, pe/ixxbq CC/a&UC OVyXQaXOJV XOV XaXOV OW ovyyoogoor tV XOOV XQLCOV,
.

1/

10

avxw tu
A\.

eivcu.

q vvaxmv aveXelv,

/}

dyvocov bxi hoxiv.

ciov rcenl

Exel luv^fwvevot tov evayyeXiov xcu xov oaxava jteoovxog. xovxov gayja diaXazlv, OJtatq sievai tyoig x?]v xov

15

0-dov oy/iaxog aXfj&eiav. 6 yao ocot/jq iajiai ovlbfievog xb fisv .7Q0T6Q0V ayyeXov vtb rov &eov yvb uVov xcu qcoxbg [LExiyovxa, ruTSQor de rfj avxzovoiox7]xt xgajtlvxa IjzI xb yelgov xal jisovxa
t

ano oxaoecog
d

xov loxdvcu (fcoxbz xqiv


feixxtxrj.

i)

ov yag tvtyexac cutb jrxcotjaxog Jtlxxeiv aXX aJto Xiysi xb' cog ccoxgajtrjv. oaqcog dntiag oxi fiexeiye
XQaxrjvcu
xcu
jceohv'
t)

yao dxgajiij cpcoxog eoxi

EYTP.

Avo ydvqxa
XvjieI

elvat dvvaxov.

MAP.
AI.
5 6

Alxiog ovv xov xaxov o aya&og.

Ovhv
Lc. 10: IS.

xofiixov

JtaQaetyfiaxoq

dipaofrcu

jrgbg

xb

2 aya&ov] d-env

CH

(in

in

mg. aycc&ov)

4 Tov ovv xaxbv


Es
ij

u.

Elxoq ovv

bis nxi i'oTiv sind in Ruf.'s bers.

Worte

des Ad.

ist
r.

aber unwahrscheinlich,
tiov.

dass der Verf. nur die einzige Frage

*vitb

rov y.

dem

Eutr. in den

Es versteht sich dass diese Frage und das folgende tov ovv xaxbv xtk. ein und derselben Person gehren. Eine Folge dieser Verwechslung der Namen war dass Ruf. hinzufgte: Eutr. Hoc rerissimum est. In CEFH Humfr. ist der Name Eutr. vor Eiy.bz ovv ausgefallen, vielleicht des folgenden El wegen
gelegt habe.
|

Mund

y.cd

ov <pevezai

xvk.'

Die bers,
ist

d.

1.

Rue's Verisimile est igitur Satanam


Q-eo;

usurwn
in.

esse*

sinnlos.

Das Subjekt des Verb, psvgerai muss 6


ov
gpevg.

Schrieb der Verf. vielleicht:


in der ed. rec.

/ne/x^rog vov

(od.

eivai)

ayaS-oql

nach tpevgerai msste dann getilgt werden. Ruf. giebt keine Aufklrung; wie fters umgeht er die Schwierigkeit und giebt etwas anderes. In AB 2 C steht zwischen (pevl-ezai u. uepL^roz: Mc.oTvo; (wohl aus Verben wegen des folg. M), C in mg.: Evzonio; 9 zo xaxbv d. HSS. Satanam Ruf. 11 nivr/udverae Ai (oev) CDCx Ruf., 10 oxC Conj. Wettst.'s, xi d. HSS. Ad. redet den Eutr. an 12 aaiov CFH 15 neadvta CE, ifivijfi6vv<yaq d. br. 19 Ssxvtx^ d. HSS. 20 ovo bis nhttovxa d. br. 17 Xfyet v] Xeyavxoq

Das Lesezeichen

A^C

22 Xvnei] eitzel d. HSS.. in H vMvaxov. Vgl. Methodius ed. lionwetsch, S. 15 Cratyl. p. 393 e. *rtih obest< Pic, nihil in mg. als Conjectur: '/.vtieT. Vgl. Plato 'tbstat' Humfr. Oldtv xa>Xvei entfernt sich zu weit von /.eitiel.
|

Caspari

III

c.

12.

13.

Dialog.

135

Mar.
Eutr.

d.\

Certum

est quia a deo.

d.i
d.\

bono, an a malo?
esse

Mar.
Ad.
5

cl:

Ego unum deum coeli noui Malum ergo ubi dicis esse.
In terra.
Sic

bonum.
Vidi

Mar.
Ad.

cl:

enim

dicit Christus:

Satanam

sicut

fulgw
et

cecidisse de coelo.
d.:

Consequenter ergo

et

Satanas in terra positus continetur

regitur ab ea uirtute quae regit et continet terram, et

non potest dicere

quia boni dei uirtus,


10 etiam satanam, et

quae regit terram, non simul erit unum ex tribus, ut aut concedat

cum
ei,

ea contineat aut

eum non

possit interimere, aut ignoret quia est.

Eutr.
c.

Hoc uerissimum est. XIII. Ad. d.: Uerum quoniam mentionem


d.\

fecit euangelii

quo-

modo
15

Satanas de

coelo ceciderit, iustum mihi uidetur etiam

de hoc

pauca discutere, ut eo magis ueritas diuini dogmatis enitescat. Saluator etenim per hoc uoluit ostendere eum angelum, qui a deo factus est
et lucis particeps fuit,

postmodum per
et

liberi arbitrii facultatem

in de-

terius

commutatum
ostenditur,

in

apostatam decidisse.
nisi
ille

Non enim

cadere aliquis
qui

nisi a superioribus

dicitur
dicit

qui steterit; sicut etiam in hoc

20 ipso

cum

eum

sicut

fulgur cecidisse
lucis

de coelo,

utique sermo designat et ostendit

eum

fuisse

participem,

prius-

quam mutaretur
Eutr.
d.:

et caderet,

quia in fulgure claritas lucis ostenditur.


et impossibile

Consequenter se habet sermo quia

est

duo

esse ingenita.

25

Auetor ergo mali erit bonus. Ad. d.: Non puto absurdum uideri si exemplum de rebus materialibus proferamus, ut magis fiat perspieuum quod requirimus. Si quis forte faber aut fusor statuam fuderit, uerbi causa ex materia aeris siue argenti eamque tradiderit ad summum politam et splendidissimo fulgore
Mar.
d.:

30 artis ac metalli radiantem, postea autem neglegentia eius qui aeeeperit

ab

artifice statua ipsa

oecupetur aerugine et efficiatur horridum quod

prius splendidum fuerat,


artifici ?

numquid eulpam huius

rei

merito ascribimus

8 dicere] Caspari meint, dass hier dicere


richtig.

st.

dici steht.

Dicere

ist

aber

potest dicere, nl. Marinus. 11 18 apostatam] Cod. apostatum. Vgl. S. 129, 16. B 20 ipso] Cod. ipsum 21 Cod. luci 28 Cod. fuerit, mit d ber d. Zeile 30 Cod. neglientia; weiter unten dagegen zweimal neglegentia 32 Cod. fierat, mit u ber i.
|

Non
|

Cod. posset, mit i ber u. Strich

unter e
|

136

Aiainantius.

De

la

Rue

III

839dIV

S40b.

dvdgiavToxoiog t/j. apdomvxa xaxaGxcvaOaq xaQam ooc. OTiXmOaq tov agyvoov, ovtcc xaza (fvoir tpaiQOV, r// de oy afieXela tov xexT^uevov ovufj log. cAiior top avQunnovQjbv del vxoXa/iapeiP xara od;
yi-rio freu

vpoqzozi nur

to

/.eyouevov.

tJtciv

MAP.

Umq;
log uv

EYTP, Otl r^r afiiXsiav tov

xaza qvoir

IotIv. ctXXa

xaza

ot\uaoip.

die,

x'c/.T/jLitrov.

ovtcoc yovv xat 6 freog apaizioq, CzlX01 de

\ovxa xdi tpcuQOP Tor avTe^ovOLov oyioyov xaQaovg ayyiXoig xdi

Iqwxo;' avzbg uev dvcziTiog evgefri/OeTcu.


xcdxioi' ov yc:o

xexTf/uevoi tovtov
ovftaoip.

xaza yvoiv derxvvTcu ov xaxbv, aXXa xara

AP02EPI02L
avzm
xcu

\ixQoaoduevog ex\ jio/.v Magivov re xc tcov ovv xazaypovg zrjg tovtcov djieioiag. gaxea jtgbg tov vlov fiov
Xotj
Ob

\ldc.uavTiov yvuvdociL ovXoucu.

Ad.
15

jtQcorov

oQioao&at xc exfreofreu jloiov doyyaTog

rrooioTaoaL xcu TOTe yvuvaocu Tovg Xoyovq.

b
-

yev xgotoTayaL tov Ova/.evTivov, ocfodga ogfrozazov xal d/j/freog dvvayevov vydg Jtelcu xbfrev 6 iaoAoq xdi xofrev za xc.xa. xdi d oveofrt eym tov ogov OvaXevzlvov xal dvayLvcooxeo. EYTP. E< .v ovv ex ro $ evavziaq avazgex?/TaL o 000g vx Ova/.evTLvov exze-elg, ov djcoxgivei za exi<peo6fiepa;
Aoyy.et.Tog
,

AP.

OvalevTivov exTt&elg OQog ov% eZei avT.oy'iav 6 yag exfrtyevog ovx evTe/J/g ?)v av))g' el de Tiz ovXoizo avTiXeyetv, eycb djioxgivovycu. EYTP. 'AvctyvcoofrrjTO) to doyya Ova/.evTivov.
AP.
(fioycu yev otl

dvayveoo&elg

vx

(OvtcooI de xeog ev diaTe&elo&tu

voy.it.tQV

hxl t?jv oixlecv aveyco|

6 log d. HSS. (Tiaoadcoor/ B) 11 Mit Jqoosqioq. \4.xooaoy.evoz fngt die 19 rezodSectio IV bei d. 1. R. an 16 Ovatevziov D dreimal, EG zweimal Tirjca B 20 anoxQlvTi d. HSS. 21 6 avayvwG&elq B, d. Buchst, 6 in D radiert 841 e eoge d. br. 23 ti; BCDFH Kc Humfr.. noxQivofiai AB 1 25 ovtojoi 10a P/eiv vgl. Methodins ed. Bonwetsch S. 7 12 In den meisten HSS. steht vor tcdol der Name Jqooqioq; er fehlt in BF^ Ruf. Der Verf. schaltete das Placitum Valentins ein, dachte aber nicht an eine bestimmte Person als Vorleser. Hier fangen die Stcke an, welche der Verf. dem Methodius entnommen hat Si Tcoj; AB hcwg Meth., (S^rccjz d. br. H> v
2 neoedijj Goi Conj. Wettst.'s, ticocuSjobl
6

FGH,

<
I

d. br.

Gii/.ov
;

<

Caspari III

c.

13 IV

c.

2.

Dialog.

137

Mar.
Ad.

d.:

Quomodo?

Quia aerugo non naturaliter inest metallo, sed accidit per neglegentiam eius qui possidet. Ita ergo et deus absque ulla culpa
(I:

habendus

est,

qui fulgentem et splendidum rationis nitorem, liberae facul-

5 tatis arbitrium,

uero qui hoc opus Optimum


credendi sunt.
(Eutr.
d.:

homini dedit uel angelis per quod se imitarentur ipsi et praefulgens a deo acceptum neglexerunt
,

per suam neglegentiam causa sibi in deterius collapsi status exstitisse

Non enim

naturale

eis,

sed accidens maluni

est.

Euidentissime etiam de his apparuit secundum ea quae

10 prosecutus

Adamantius quod non sit aliud aliquid ingenitum et increatum praeter unum deum, et siue homines siue angeli competenter iusto eius iudicio iudicentur, quos libertatem habere singulos quosque
est

sui constat arbitrii.)


(Explicit liber tertius.)

15

IY. (Incipit liber quartus.)

Droserius

dixit.:

Disputationi

uestrae

attentissime

aurem accom-

modaui
Ad.

et,

et notans,

cum ipso agebant imperitiam peruidens uelim pauca cum filio meo Adamantio conferre sermonem.
Marini uel eorum qui
Ita facito.

Sed consequenter prius expone cuius dogmatis 20 uenias assertor, et ita disputationis exordium fiat. Bros, d.: Dogma quidem defendo Ualentini, uiri ualde recti tenacis et qui idoneus sit suadere uos omnes unde sit diabolus et unde mala,
d.:
et,

si

uidetur, lego uobis haec ipsa quae definit Ualentinus.


d.:

Eutr.
25

Quodsi inuenta fuerint ea quae Ualentinus


Arbitror quidem quod,
contradicere.
si

definit

stare

non
tini,

posse, respondebis tu pro his

aduersum ea quae dicentur?


si

Dros.

d.:

legatur uobis definitio Ualenuilis aliquis

neminem posse
Eutr.
d.:

Non enim

uir fuit

cpii

hanc exposuit.
30
c.

Tarnen,

quis contradixerit, ego respondebo.

Legatur dogma Ualentini.


Hodie,

II.

(Definitio Ualentini):

cum

uenirem, uidi duos quosdam

2 Cod. aeccidit 4 Cod. fulgens Cod. nationis 8 Cod. est malum, mit h< ber est u. a ber malum 9 13 Ob dieser Epilogus in den gr. HSS. ausgelassen, oder von Ruf. hinzugefgt ist, und das vorang. dem Ad. gehrt, wage ich nicht zu entscheiden. B 13 Cod. constanfc quartus. Diese 14/15 Explicit
| |
|
j

berschrift bildet eine Zeile und

ist

mit roter Tinte geschrieben

24 Cod.

definit.

mit a ber

it.

Casparis Ausg.: definit.

30 Cod.

Ualenti.

Adainant:

De

la

Rue IV S40b S41a.

noir

rtjv

ifiijv

rj dt

L~riovr,>;.

vovxidxi OTjfiaQOV*),

tl&cbv bcoqcov

10

oiwytvbU av&Qwxovq )Jyco i). iajr/jjXTUoubvovg xc o loioQOVfiivovq aXXfjXotg, tTego}' jrgbg tov bTegov. tov * av xdXiv c.qiuc.Tv'jnci xetQeifievov tov xXrjiov. ?jt] ob nvec xcu btvoTbga o: (ihv yag toxvXeve vbxgbv xal rb xgvlv )]) rolfiap '/j'/.oi'to. ic rfi yfj xaXiP ttlxrver rjZlcp xcu rt/v biioiav avTco IvvgiCev elxova, oQav xvo\ xavaXelxwv tov vbxgov, o de >i(pog Lyv^vov xc xcu 6 fiev pvyfj t?jv ocoTrjgiav ixt tov buoiov av&gcojrov iycogbi. xoqIC/Biv rj&sZev, o h iwxtiv ovx Ltc.vsto ovh tov &l\uov xqotsIv tjO-e/.;. xcl t'i el jrXbv Xsyeiv aXX' ort ycogrjOag bjt avrbv bvfrbwg
zivag,
l '

xeub reo
"jeyt

Riefet'
T>ji>

6 h

\xivr\c,

tco xXrfilov lyivbTO xal yblgag Ixeolag


rj&e/.b.

xc

iilv

eo&?jTcc

iovcu

fiovov
rjXeei

ob

to

Cr/v

lytir

>]ziov

6 h ovx ed-Qavero tov ftviibv


t7j2

ovh

tov

ofioysvrj

ovl

tvrov ta
15
tc'j

blxbvog ixtivov Xexeiv rj&sXev, aXX' cog dygiog &?/q ciyet T^g ogg tjgytTO. ijrj l xal to touc. tco oy.olco ngoob-

S41

(fbgb couc.Tt.

y./jU'ov. Ttt 2

tooovtoc yag ?)v tco {ri\ucQ. xcu r\v ltlv tov uhv ?)itov l XoiJtbv oxvXevovra xal fiijh yjj oxbJta^ovTa to cfia'
k

yag bG&tjTog lyv/uvcoOb. jrgbg h xovToig bTbgog jrgoo?]bi, 6g (t/)v tov xXfjiov yvvalxa jccuCeiv ?j&b/.b Xqtsvwv yd uov aXXTQiov, xcu x\ xaQavofiov xoiTijV rgaxrjrai Jicgog ucov. tov ysyafifjxora yv?]Oior xaxBQa ybvbd-ai fitj O-eXcov. IvTbvd-bv xcu Talg Tgaycoiaig mGTbvtiv >]gyoii)]v {xal to vbTblov bixvov aXrjd-cog lbxbt uoi ybyovb'vai*)' xitsvw xcu ti)v Olvoudov jidgoivov exi&vpiav, xal t u v tcov ab/.cpcov
.
t

ia ziepovg cfi'/.ovbLxlcv ovx djtiOTcd.


2

toovtodv to'ivvv xal tolovtcov


|

tov
t,

tf]

/.i'yoj 3 taXotSoQOVfievovQ Meth. tieQov tiqoz gveqov, fy] de '/.tyco Meth. J gveqov de Meth., ereooz nobq zv steqov, tov 6' B zov (f c:v] ?j d av ACD. ovv G, ifi cd- EFH -i atpifiar&oai Meth., au<faiiic:T>ocu d. HSS.. schon von
| ! |

Dindorf corrispert,

s.

d.

Anm.

v.

Bonw.

z.

^Meth. Suidas:

dupificrcibaai:

anovcu.

Ruf. bersetzt frei; sein demde etiam caedc muttantes* spricht fr aiKfcuucaCoocu.

Aber schon seine Vorlage konnte verdorben sein. 'Afiqxxificcvihcai ringsum blutig machen giebt hier keinen Sinn 5 iaxvXeve Meth.. saxvls d. HSS. xnvev] xQvg&ev Aleth. 6 citj Meth., ovuoq d. HSS. voitv Meth. 7 xaraXeiit. Meth., xarahn. d. BBS. Meth., vb *e d. HSS. 10 nXelova Meth. 11 knaiev Meth. eyivezo o FGH Meth., eyevero d. br. 13 Uoave Meth., i&gavezo d. HSS., eyivezo E
|
|

&

15 ozotia Meth., oibua d. HS V HSS. u. d. gr. Hs. des Meth.; die slavische bers, aber entspricht 16 17 Ijdtxmievov :iem gr. Ijdti y.eluevov, s. Bonw., der mit Recht diese LA. in wie ich meine Meth. aufnahm. Der Verf. des Dial. scheint die schon in r dLxyjuevov verdorbene LA. (
1
-4

ixsivov] v ixelvtp Meth., ixelvco B, illius Ruf.


d.

vorgefunden zu haben Meth. z/ v d. HSS.


t

<

18 21

zt~,Q

yo

o zf 2 Meth., yo <. t
d. gr.

npootfei] nooorjv
z<>

B C
l

yiyveofrai

Hs. d. Meth.

22

(iveozeTov eVnvov

Meth., zniz eozi

bi

un> d.

HSS.
s.

nunstv

d. gr.

Hs.

d.

Meth.,

23 24 Bonw. z.
|

Tiiozeiv) .... anioz)


d. St.
|

Ttiazeieiv de

23
d.

t/t v
3.

Olvoudov

gfiXovstxlav]

zf
t

7cr.',c.v('}ii.(')

irndv/iiq, xal zT zjv ad.


t

(piXoveixia Meth.

Caspari

IV

c.

2.

Dialog.

139
et

homines aduersum se inuicein concertantes

primo contumeliis sese

tum deinde etiam caede

militantes.

Inde progressus uideo alios execra-

biliora perpetrantes. Nam duo quidam mortuum despoliabant et corpus iam terrae mandatum rursum praedae causa effodiebant similemque sui 5 imaginem canibus et bestiis dilaniandam relinquebant. Posteaquam etiam istud horrendum spectaculum superaui, uideo alium districto gladio tendentem aduersus alium hominem, et illum quidem fugientem hunc autem sine ulla misericordia insectantem nee ullo genere a furore cessantem. Et quid plura dicam? Comprehendens eum quem inseeta10 batur, cum ille manus supplices tenderet et sua quae habebat omnia offerret ac uitae solius ueniam posceret, nullo modo miserabatur neque
se in illius recordabatur imagine, sed

tamquam

fera bestia ita urguebat

hominem, nulla
15

similitudinis

suae in eo miseratione commotus.

Quid

plura? Ita abstulit uitam simul ac praedam, ut ne

humo quidem

corporis

quod nudauerat suprema. mandaret. Post haec rursum uideo adolescentem quendam uxori alienae alludentem et alterius matrimonium uiolare cupientem, utine permitteret maritum uerum fieri liberorum patrem. Ex quo etiam tragoediis gentilium fidem aecommodare cogebar, et uidebantur mihi uera esse quae scripta sunt uel de Oenomai cupidi20 tte uel de parricidali fratrum certamine uel caetera quae huiuscemodi
referuntur in fabulis.

Cum

ergo tanta haec ac talia geri uidissem, coepi

7 Cod. figienteni, mit u ber f 12 Cod. imaginem. Meth. iv ixslva) 19 Was im gr. vom Ovegtblov eItivov geschrieben steht, hat Ruf. ausgelassen. ielleicht gab dazu Veranlassung dass in seiner Vorlage der T. schon corrupt war. B 21 fabulis] Cod. talibus.
|

~\

14 n

Adainantius.

De

la

Rue IV S41b d.

vofUPoq r/oj xo&ev ravxa avaZtjrelv t)gy6^u}v. rlg h xcu


rijq

xtr/'jOtoj

avxmv
Jio&ev re
ithv

ttQX*li
t)

xdi

tu

rooavra xar

av&Q<nJia>v

[canjOafisvoq,

tvgeoig avxmv, xal rlg 6 tovtcov tao-

xoajxrjv tovtcov Xeyeiv xoXftv ovx oloq rjv, aXXa fifjP ovh avrov r/]v viiooraoiv eyeiv ovh r?/v tov elvai ovorccoiv' xmg yag oiov tb ?)v Tavra jcegl freov evvoelv: 6 itev
xakog.
xcu
d-ebv
,

tov

9-og

xal

rrjv y.nhiTTOvcov xotfjTfjg,

rcov

cpavXcov avrcp

all ovh xoig voiovroiq ycgeiv xitpvxev, djicyoQV6i h xcu TtjV ytveoiv avxmv, xal rovg uhv yaigovrag rovroig ajiok':/.Xerai, xovq h g>evyovxag avxa jtgoolerai. xcu jicog ovx axoxov zov &ebv xovxcov Xeyeiv z/f/iovgyov, tov Tavra xagaixovfievov; ovh
XQOCexiv ovev'

yaQ av tovZexo u/j eivat xavxa. ei JCQcoxog avrcov jzoi7]r?]g vxTjgyev tovg yag jigooiovrag avrcp fiifirjxag avrov yeve'&ai B-iXei' n&ev a/.oyov eoZev etval uoi xavxa xQOCaxxeiv avrcp rj cog e^ avrov eyovora >/. ei xal ra, fldXixa vyycogr\oeiev et- ovx ovrcov vvarbv eival ri yeveod-ai. or xal ra. xaxa. emoupev avrbg. o yaQ ex rov ovx elvat eh ro eivat avra Jtotrjoag ovx av Ix rov eivai avqgei jraXiv,
avxog'
fj

el

rovro. avayx?] Xeyuv ojg


ovxeri). oneg

i)v

jiore xaiobg ore xolg xaxolg eycagev


t

o d-eog. vvv h -Od rtegl

&eov'
.

avvarov etval uoi oxel Xeyeiv rovro avoixelov (yaQ) avrov r?jg cpvGemg rovro stgoagfio^eiv
k

avrcp
_

iorxeg eoze uoi ovvvjtagyeiv

avrcp

cp

xovvofia vXi]

eg

ra ovra e&t]fUOVQyr]Oe reyyi] Gocpi] iaxglvag xal iaxoo^ag xaXcog, arrolov yag xal aGyrjiiarlorov ovrjg e /)g xal ra xaxa elvat oxel, c:vr7jg. jtgbg de rovroig xal drdxrcog <pego uev?]g, eo uev?]g re rr^g rov
i k

3 evQeaig Meth. CDE, evQijaig d. br. 4 zovtojv tcoiijt^v Meth. 6/7 Oq fiev yaQ iouv uy. Meth. 10 oltotcov i)v Meth. 11 Xeyeiv eivai Meth. 12 av <Z C iccvta] cvxa Meth. 13 fiifitjzag avrc st. fx. avrov BCDE 14 eocev Wett.st. mit Pic. Humfr. Per. Meth., sdei^ev d. HSS. 15 16 avzip] reo ej d. gr. Hs. d. Meth. DEG, statt Gvyyoxji/' oeier et htolr\aev avrdg] Schwer verstndlich, el nach Meth.: ffvyxiOQ^aai deZ, statt yeviadrxi: ylveoS-ai. Aber selbst wenn wir diese LA. in aufnehmen, bleibt der Sinn unklar. Vielleicht ist, wenigstens in Meth. el von seiner Stelle gerckt und gehrt vor uzi sodass der urspr. Text (d. Meth.) wre: oj^ tc avrov yeyov&za el xal xa fidXioxa avy/toof/ocu 6tl ig ovx ovtwv <hi xal xa xaxa tTiohjotv avrdg. Da d. HSS. des Dial. Swazdv eivai xi ylreo&cu, mit der Hs. d. Meth. in der Stellung von ?] bereinstimmen, habe ich in dem berlieferten Texte nichts gendert. Ruf. bietet keine Aufklrung; er hat mit grosser 17 el; Freiheit bersetzt und las wohl: ffvyxwoJjoeiev, vgl. >ipso mdulgente DE. eh to eivai Uvai conj. Jahn Nach ix zov eivai Meth. -+- elz x<> (irjxexi eivai Meth. i) 19 ovxeri xa 18 ar'/zi) tku.lv FH Pic. xoixo avdyxrj Meth. 2 CH Meth. 21 avzj 20 yao Meth. tf}g qwoewg avrov ]\Ieth. zovxo] xovxco A zi Meth.. ze d. HSS., aUquid* Ruf. 23 anolov] dnou/zoi' d. HSS., nur C: arcoVgl. 844b, wo Ad. den Dros. widerlegend sagt: e<fr ; zoiviv anoiov 1'hjv vi'izu);.
|
|
!

/,

>/

<

?j

?/

//

//

<
!

+ +

ttvwnaoyeiv

z<~j

ecy.

Meth.: dnolov

ze.

Caspari IV

c.

2.

Dialog.

141
fierent,

apud meinet ipsuni requirere unde haec

uel quis esset primus

horum motus, quae uirtus esset quae haec homines agere perurgueret. unde horum adinuentio, uel quis eorum magister. Nam quidem deum dicere horum factorem non mihi uidebatur pium, neque quod ab ipso habeant substantiam, uel quod ab ipso subsistant mala. Quomodo enim
hoc uel cogitare de deo, quia, sicut ipse bonus est, sine est, mali autem ab eo esse nihil potest. Sed ne gaudere quidem malis potest, quorum etiam substantia ei execrapossibile est

dubio et bonorum creator

10

omnes qui laetantur malis, eos uero qui refugiunt mala libenter amplectitur. Et quomodo non absurdum est deum dicere horum conditorem, qui et sine dubio execratur ista? Et si non uult haec esse, quomodo eorum creator dici potest? Immo uero
bilis est, et alienos ducit

a se

imitatores sui esse cupit eos qui accedunt ad

se.

Unde

irrationabile

mihi uidetur haec ipsi ascribere, uel ab ipso facta dicere, uel etiam ipso
15 indulgente subsistere,

Si uero de
.

non exstantibus haec


erat,

fecisse dicatur

cum

eo,

quod ex

nihilo fieri aliquid impossibile est,

utique inuenitur
si,

etiam mala ipsa fecisse.


essent,

Aut quomodo consequens

cum non

20

rursum ea interimeret ne essent? Et uidebitur necessario dici quia fuit aliquando tempus cum malis gauderet deus et nunc non ita faciat, quod mihi impossibile uidetur et ualde indeceus
esse ea fecisset,

de deo

dici,

nee ullo

modo haec

eius naturae conueniunt.

Unde

uidetur

mihi esse aliquid

ipsi

coaeternum,
arte

cuius

nomen

sit

materia,

ex

qua
uel

omnia quae sunt


exornans,
25 informis
et

creauerit,

sapientiae

distinguens

singula
quia,
est

ex ipsa materia uidentur esse mala quae sunt,


et

cum
(et)

esset

increata
artificis

atque incomposita, indigere uisa


dei.

exposcere

manum

At

ille

non

inuidit desiderio eius

neque

horum motus. Caspari: primus horum motor, und fragt in der horum motus? Auetor primi horum motus? B 9 ducit] Cod. die, mit u ber i 16 cum eo hat keinen Sinn. Es sind wohl Worte ausgefallen. B Cod. fieri aliquid fieri 17 ipsa] Vielleicht ipse. B 18 Cod. fecissent, mit einem Strich unter n 20 Cod. mihi e (est), mit einem Strich unter e 21 Cod. conuenient 23 Cod. distingues. Der Schreiber hat wohl vergessen, einen Strich ber e zu setzen 25 et fehlt im Cod.
1/2 Cod. primi

Note: Princeps

142
T

Adamautiu>.

De
ta,

la

Rue IV S41d S42b.

xavzbg xaxalixelv avzrjv ra>q not dxb zcjv yuglozmv r7j rc xa/.Xtozc. ioxqIpsiv rj&eXev. xal ovzcog yovv stjuiovQy?]Oe' ti: i)' 06a avTTJg, ojg tjtog shtslP, zgvyco)] tzvyyavs, zavza avaguoza rrgbg r uiovgylav mq elye xaziXeixpe xar ovsv avzco jigo?']PTi xoptcl IS mv oxei uoi vvv xclq (xv&qcojzolz irnggeiv za xaxa. ovxmq tolt (tot (ev) tytiv vqovv). W. 2<pooa. cog i uol doxsl. og&cozazov oyua xal ogog xZlvrjq ixxe&zlg vxo zov aog:ov OvaXevxivov. el 6t zig ovXoizo avziXiyuv,
t

Tt/rf^. ovx kif&6vi bv ovzog (jvts


(ftgto&ai. alla r^uovgysZv

f'jgyezo

^42 xaQSQxitifhD,

tuov troiiicoq eyovzog

jzgbg ajzavzag ajioxgivao&ai.

/.

Tt]v XQoZrjtpiv aTtod-i^evog,

vyvco uovwg xgbg txaaxov cov


k

rrvvd-avouai axoxglvov.
\P.

Epol
\

jtQOxeircu

evyvojfiovcog

xal

evzaxzojg z/jv
z?]v

Z?/z?jOiv

jton/oao&ai. ov yag ojtevco vixrjat xaxoog, aXXct Crjzijai aXf]&d)q.


15

A
(itvfjg

/.

Irrodiyoual oov z>/v


Jtegl zcov

xgo&vuiav xal

xegl zov Xoyov


eS,

oxovfjV 6z i de

ovzoov ovza> urdihjq,

mg aga
xXazzi],

vjzoxei-

zivbg ovolag xavxa er]tuovgyr]Gtv 6 &s6g,


r\

Agooigie.

xal yag oig ahjd-coq


jiol'

xoov

xaxmv
,

t?'jz?]6iq

ovza> xXelzovg iaxE&ijvat


ol 6

xoXXol yag

ofiolcoq ooi iezi&?]Gav.

av xaXiv zov d-tbv


xoi?/z?jv tljzeZv

2b zovzoiv 7][iL()vgybv ajiscpi'ivavzo


xBg>ofj(iivoi' tzsgoi de sx

ovyygovov avzco vjiozaiv ovvai


zcov

rov

(pot]frrjvai

xaxmv

ovyygovov avzco ovvai z?]v vX?/v eojiav. xal ovve?] ixazigoig Ix rov u?j xar ijtiz?iu?]v xov aZrj&ovg tyo?]&i]vai xbv ftebv
rov
{reov.
t

(nie

xcrzaXineiv]
Meth.

geschrieben zu haben.
lesen zu haben.

Der Yerf. scheint einen verdorbenen Text d. Meth. abDie gr. Zeugen dieses Textes haben: Cod. Laur. ovzs, Coisl.

Die sl. bers, scheint ovze xccriXinev geBonw.: ojgte 3 iSrjfiiovoyijoe] Meth. xara/.iTiEh' ooc. tzvrfjq tjo/w'lev &Etp 6r}fj.L0VQyelv 4 tog 6.toc elnetv Meth., big bnoieL d. HSS. 4 6 ooc. Tovytofit/ 7 sv lyeiv tu /.a/.a. Vgl. 845 d. 5 '/.axihiiizv Meth. Ruf. fand in seiner Vorlage dieselben Worte, die tpQOveiv Meth., ryeiv d. HSS. Meth. hat anoxolvov] Meth. B. S. 14. 8 Aq. A'i Ruf. 11/12 evyvwflvcag Wiederholt 842b, s. m. Anm. z. d. St. 14 oi y&g Xti&atg] Jtteth. B. S. 14 ov /.'/. xh ahfiz exfia&sZv x/.jq 15 dnoydh u.oi x<> vucrjoai TTozeizca xaxjg, (Styoucu 842b x<> fx>i xc./.Co; efaceZv] Meth. B. S. 12, 13: x//v ii\v nooS-v/uiav ditofyopai z> v ot'/V, vi tpiXe, xal oov vfyv rzeol xnv Xyov otiov/jv exaivB' ozihnepl x)v vxojv olxoj dieT&hjQ, w> doa ig VTtoxeifievrjQ xivoz oloiaq xavxa bd^fXLOvoxjv xaxjv ytreoi; ovrw w; /.rj&Coz yo ytjcev 6 tz, ov ndw xi fifi<po(icu. xov; noJLovq AiaxE&r~ vai tiolel. xal yao tcqo oov xe xal iuov noXXot xlveq civgeq xavol rzeol xoixov xr v fieyiozip tfytr\ow htoii]Oavxo. xal oi y.\v 6/iolwq iExi^f^dv oiyyoovov avrw ooi, ol tf av nd/.iv xov tteov xovxojv rjfiiovQydv anEqrfjvavTO
ed.

olds (Phot. ov) und alle: xaraXineiv.

+
|

>

xaxiv TioiTjxt/v vndozaoiv ovvai 7tefio ?rj utvoL- xdxeZvoi ix xov ebteZv xov d-e&v, oiy/oovov avx) Aorvai xr v u?.?]v adotav. xal Owif] txaxipoiQ 1 / T<.? u) xar ' ti i'jz 1,11.1,1' xov aXijdovg yorfifjyai xov d-ebv xo [ifj xa/.jz eltieiv
(porj&ijvai

xcov

20

SiS&pai

23

///',

<

C,

i.u,

r'

htior. B, (irfi beim.

DEG.

Caspari IV

c.

2.

3.

Dialog.

143

incompositam remanere, sed aggressus est ex ea condere singula uel creare et mala eins separare a bonis. Et hoc modo creaturas summas quasque produxit, ea uero quae in ipsa uelut faex ultima remauebant, quia in nullo
despexit

eam,

uel

passus

est

inordinatam

eam

uel

5 eonditioni

dei apta uidebantur,

ut erant incondita atque

incomposita
quibus mihi

dereliquit.

In nullo

namque

ei

conducere poterant.

Ex

10

15

rectum uidetur. c. III. Dros. (L: Ut ego intellego, ualde mihi apparet hoc dogma esse rectissimum et definitio de qua omnino non debeat dubitare haec, quae exposita est a uiro sapientissimo, Ualentino. Si autem quis ad contradicendum se praeparat, aggrediatur; paratum me inueniet ad ea quae obiecerit respondere. Ad. (L: Praeiudicio animi paulisper seposito ad singula quae interrogauero responde. Dros. d.: Etiam mihi, ita placet amore ueri et fidei cum omni patientia de his quae in quaestionem ueniunt disputandum. Non enim
uidetur in hominibus aboriri mala.
sentire
festino obtinere

Et hoc mihi

quod prauum

est,

sed scire
et

quod rectum
in

est.

Ad.
ueritatis.

d.:

Collaudo

animi tui uotum

cognoscendae
substantia
licet

propositum
ita

20 dicis

Quod autem de his rebus quae sunt sentire, tamquam ex materia quadam et
si

hoc mundo
se

te

praecedente

haec procreauerit deus, nonne

uerum, Droseri,

iam nonnulli

eorum qui de

origine mali requirunt hoc putare et similiter, ut tu, de

talibus opinari, alii

substantiam timentes ascribere,


25

deum horum pronuntiare conditorem coaeternam ei alii autem uerentes dicere deum esse

conditorem mali coaeternam ei materiam dixerunt. Sed mihi uidetur quia isti omnes, uere deum non timentes, ista senserint. Nos ergo

3/4 Cod. producit 6 Cod. Inullo, mit einem kleinen n ber der Zeile zwischen n und u 14 Cod. respondete, gr. attoxpivov. Der Plur. geht zur Not an: ihr Valentinianer 21 nonne si uerum ist offenbar verdorben. Caspari: nonne,
|
|

uerum, falleris Droseri?, was keinen rechten Sinn giebt. Vielleicht ist nonne si uerum verschrieben statt non est uerum. B Cod. nonnullos. Drfte man annehmen, dass nach licet oder auch ascribere constet oder constat aussi

gefallen sei,

und
alios.

se

streichen,

so

wre nonnullos zu behalten

deum] Cod.
unter
ti.

Vgl. die vorang.

Anm.

Cod. condititorem

23 alii vor mit einem Strich


|

144

Adamantius.

De
oijp

la

Rue IV 842b

e.

xop x7jq fiopop evypojfiopojg jtgbg txaoxa ajto;,')(:/ <)v igoxo'j. ix yag xovxov yeptjexai xal e fiep ypcopai xb alfj&eq xctl iiis t //// fidxTjp xovg Xoyovg jtoielfrai jrgbg Ob. JP. Erolficoq tya) jrgoxTjPai xov ogov OvaXepxlpov. Uolaq axoelgeig lyeig ort ovyygopog i] v)j] xco &em; JP. Ov (faoxti ip rf] FepIei ori ?} s yl] ?)p doQarog xal
in]

tu

xalmq

elxeXv.

hym

6h

dia

x/jp

xqo&v/iUxp

o-

im

TQOJtTjOOfiai Xoyop'

\.

/.

vaxevax o g;
EYTP.
Ovrco yeyganxai 6t i
yr\ i\p

xal ov% vjtb tov &eov yeyopsp;

1"

JP.
.

El ovXei, dpayiPcoGxco.

xasvoPTsg opEigoioXovGi [xal] xoXXmp xeifitjXloop iyxQaxelg opxeg (xal) sig vjtag iX&opxeg ovep fisxa ygag tyovoi. xepaig iXjtloi opeigoJtoXrjapxEg. top avxbp tqojzop
i

\.

UoXXol tcp

apfrQcoJicop

Jigoxa^op to'lpvp dpaypoo&rjpai 15 yQatpfjV, xal ypwoij ei jzqotjp tj yrj ?/ vXr\.

xal Jgootgiog.

xrjg

xoOfxojrodag ti\p

EYTP.

"Apaypcoo&?']Ta>.

Ep
>\

y7j

ijp

agyfi inoirjEP o &ebg top ovgapbp xal aogaTog xal axaxaxevaxog.

t?jp y?jp.

7)

AA.
xal tijp

Ogag, hgojxaxs ixaxd, xrjp aixop ijtiovX?)p Agooeglov.

20 xrjg ygacfTJg (paoxovorjg jigoxegop Jtexoirjxepai


yl\p.

top &ebp top ovgapbv


?)p
r\

xal tote eipai' ov yag

t<prj

6x1 ip dgyjj

y?j.

aXX*

'

ip ctQXJj tJtoi7joev o &ebg top Xiyec 7] 6e yrj dogaxog.

ovgapbp xal
ioi7]iia

X7]p yrjp, xal vjtoag

EYTP.
2o xal
ijP'

II yga(fi] Oaopwg eixpvoi

xov d-eov eipai

tijp y7]P

top ovgapbp' xrjXavycg yag xb Jiolrjfia jtgoxd$ag dpdyxi] yag fiexa, xb yeptfrat eipai xb yeyopog.

ijtr)yaye

xb'

xb Jtgoxelfiepop. vXtjp ovXsxai Xsyeip OvaXtPxiPog vpelpai xoo d-em Iva xop &sop xcdp xaxcp dpaixiop
Apagdf/oifuep
ijtl
,

AA.

e 8i$?i;

30

AP.

Not.
Tfjg

AA.

vXr\g

xavx7]g

xeywgifiepog

ijp

{rebg

7]

7/POD ut'pog;
t

17/18] Gen. 1:1,2.


1/2 iyu) 6h

zQa7tr)aoiiaL ).6yov Meth. S. 14


ei'

Evyvoj/xvojg

tzoieio&cu

71002 ot Meth. B. S. 14:

goi

xoivw

aXri&iq tieqI tov xqeIttovoq /.syEiv Euyvoj-

/wvojg 6ox), rcodg "y.aoxov anx^ivai iov towrw xvk.

Bonw. ndert

doxa) in SoxsT.

Mir scheint aber der Dial. hier u. 842 a die bessere LA. zu haben. Der Sinn bei Meth. fordert: .... fioxj, Evyvojftvojg n. s. anbxoivai 3 xb C 11 u. 13 ovelooTio?.. ABDF, d. br. u. d. Ausgg. ovelqotcoj).. xal, das vor 7Z0?.?.bv keinen Sinn
\

<

.Hebt,
[eIq]

habe ich vor

eIq

vtkzq versetzt
(jl.

vtcco fo^/.bv oidhv

%. ey.

31

?)v

unrichtig)

(hvwfi.)

CDFGH

Ruf. Pic.

12/13 Naber Mnemos. XXV p. 58 conj.: ijvojfuvoq A (Mignes Angabe ist ?] E u. d. Ausgg. Humfr.,
\

6 d-eq

<

Caspari

IV

c.

5.

Dialog.

145

requiramus nunc quid


lis,

sit in

uero,

si

tarnen mihi interroganti de singuet tu

secunduni quod ratio deposcit, respondere uoles, ut


est,

agnoscas

quod uerum
Dros.
5
d.:

et

non ego
dicito.

in

uanum
enini

uidear spargere sermones rueos.

Age
Ad.
d.:

Ego

paratus

sum

adesse his

quae a
est

Ualentino definita sunt.


c.

IV.
d.\

Unde probare
dicit in

potes

quoniam coaeterna

deo

materia?
Dros.
posita?
10

Non
Ita

Genes

quia Terra erat inuisibilis

et

incom-

Eutr.

d.:

scriptum est quia terra inuisibilis et incomposita et

non a deo
Dros.

facta est?
d.:

Si placet, lego ita scriptum.

Ad.
15 et

d.\

diuitiarum,

hominum uident in somnis multarum uerum, cum euigilauerint, nihil tenere uidentur
Aliquanti
Ita

tunc uelut magnis speciebus uidentur esse frustrati.


erat terra,

dominos in manibus mihi etiam


se
et

nunc uidetur Droserius


agnosces
Eutr.
si
d.:

pati. Sed iube recitari scripturam Genesis, antequam fieret, aut materia.

Legatur.
fecit

In principio
20
et

deus coelum

et

terram.

Terra autem erat inuisibilis

incomposita.

Ad.
Droserii.

d.:

Peruides, prudentissime Eutropi, iniustissimam subreptionem


dixisset prius

Etenim cum scriptura


postea dicit

deum

fecisse

coelum

et

terram,

quia erat terra inuisibilis et incomposita.


terra,

Non

enim

dixit quia

In 'principio erat

sed: In principio fecit deus coelum

25 et terram, et post

hoc iam terra ipsa, quam in principio factam esse a


dicit

deo dixerat, de ipsa


Eutr.
et
d.\

quia esset inuisibilis

et

incomposita.

Manifestissime ostendit scriptura facturam dei terram esse

enim praemisisset quia facta est, postea esse dixit eam quam factam dixerat. Necessario enim esse debebat quae facta 30 iam fuerat. Ad. d.: Sed ueniamus ad causam. Materiam uult dici Ualenc. Y. tinus coaeternam deo, ut deum non faciat auctorem malorum?
coelum.
Dros.
(L:

Cum

Ita est.
ista

Ad.

d.:

Ab

quam

dicis

materia separatus erat deus, aut coniunc-

35 tus et sociatus?

2 Cod. uolens 15 uidentur steht ausserhalb der Zeile zwischen den beiden Colurnnen der Seite mit kleinerer Schrift 17 Cod. agnoscis, gr. yvay 19 Wer die Stelle vorgelesen, wird in Ruf.'s bers, nicht bemerkt. Nur in Picus' bers.
| |

liest sie

Droserius vor: Eutr. Recitetur. Adamantius.

Dros. In principio cet.

22 Cod.
10

Droseri.

146
II
/

Alamant:
Kex<DQifiipoq.
77

De

la

Rue IV S42e S43c.

J.

ovv

r)v

to diayroniZov uexagv

&eov

xcu

vXfjq;

AR
I

Ovt'v.

l.

Ovxovv

iXXcoq dl

yv ia to jkjj streu tl Uanov] xb iayojgl^ov xa\ v u4qbi Xe'yetz eivct tov {rebv xcu ov rrdvT?i vvduevov
rjvcofiivoq

TtZTtirsoftai.

yconueottm axo tlvoz u?) ovxoq tov ycogiCovrog' avcrpcr yaQ xb ycogiZov ioyvgoTsgov eivct tov tcycogtCouevov Uoq X8 xcu tq'ltov ueQOq Igtcu y.cTtycov 6 freoz. tl ovv qi)z.
tl
i

El TP.

AdvraTor

10 Agooegie. ev uigsi
\P,
\

tlv'l

Iotlv o 9-sbq xcu ov

jtcivt?];

Eym

ov gnjpt ev ueqsi tov d-ebv


ov/.et

c/.'/.

cvcutiov tcov xaxmv.


egyco de rjuiovgybr

I.

Aoym avoixiov cvtov


Umq; QoUbv

/.eyetv.

b xai

vrrooyjc tcov xcxc'jv axseiaxi ov xcu OvaXsvxZvoq.

AP.
15

Xoyoq tizet tov oqov. oxt /tev ovr vjzdgyetv advvatov uytvrjia ovo dfia ove oe ayvoelv vouiZco. el xcu tc, uaXixa
o

AA

oxelz

XQoXamv tovto XQOxsdsixivcu


r\

tcq

Xoym' xavxmq ydg


vXrjq
{.tev

e^.
IJ

avayxfjq to exegov el Xeyeiv

otl xeycontOTct xrjq

6 {reoz.

cv xaXiv

oti

cueotOToz

ccvxtjq

Tvyydret.

yd

el

7/vcoGfrat

Tic

wxbv
aXX
eival
c
-'

k&iXoi, ev xb ayevtyxov Xii-ei' excgtov ydg


l uefffl

xovxmv uegoz eGTat

tov xXrjGiov' aXXfjXcav


tl

xvy%avovxa ovx eGTat ayev?]xa ovo,


el

SP ex uzg>OQcov GvveGTcoz.

e ysycogifrcu cf/]Get Ttz. dvdyx?,

oneg xcu tov ycogiG^bv avxcov etxvvef el de t'lz tpfji utjxe xeycogiG&ai tov d-ebv TijZ vXrjq, //>ycf av xaXiv rjvcfrcu, eivai e zafrd.ieg ev xoxcp t^z v/.?/z tov &ebv. r\ ti)v
2 ovr in allen HSS.. von d. 1. R. ausgelassen 4 atziov ist in d. HSS. fehlerhafte Doppelschreibung des vorangehenden tu n. Mit zi zb $ia%. vgl. 843 b xl xb 9 In d. Ausgg. sazai, xccrsxwv 9 10 Tl orv nrri] ist bei Ruf. eine f/Urov
1

to eve uiaov autpoxegoav,

15 22 oti fihv oin> Frage des Ad., wahrscheinlich richtig 12 sgyw xal roui'loj Meth. BFH. vo/u'Zei d. br. 16 ix 6ia<p6(H0V orveTi'o; Meth. B. S. 15 delr Meth. ... Set] T'i Tcdvzwq 19 auloioxoS d. HSS. a^cb17 IS ndvt Meth. Dass diese in der LA. aue<j. zusammenoioto;. nur A ? fiSQiozoq stimmen kann nicht zufllig sein. Wir mssen annehmen dass der Schreiber der Hs., aus welcher die anderen HSS. stammen, das seltenere uueolozoq in das hier vielfach wiederkehrende r./cooioxoz gendert hat. Dazu kommt, dass Ruf., der separare bersetzt, hier indivisos schrieb el fihv ovr })r. Meth. ycoolleiv mit 20 avzijj itih't.oi d. H>- txvxbv elnelr e&iXoi Meth. Dies ist ohne Zweifel besser. Das Yerbum i&iXot kann zur Not allein stehen; man muss sich dann aber '/.lytir aus dem Vorangehenden hinzudenken, e&t/.oi ABCFH. tfrs/.ei d. br. 22 ovrEOT(>2 22-24 6Y 24 etxvvei] tet'xrvot Meth. B' Meth. Eixvvei Meth. B. S. 16 844a hua<paX aXXov] Meth. B. S. 17 19 rig uitf d. HSS., ufae
1
'

A^
|

Der Verf. d. Dial. scheint die zwei Worte nicht scharf unterschieden zu haben 25 z&jh tj~; Xijq] ztu t?] vXg d. Hs. des Meth.. t^oj er x/~, ch, conj. Bonw. r~ d. HSS. u. Meth. xa). xal conj. Bonw.
Meth.
|

i;

Caspari IV

c.

5.

Dialog.

147

Dros.

d.:

Separatus.
et

Ad.

d.:

Et quid erat quod separaret inter deum


Xihil.

materiam?

Dros.

d.:

Ad.

d.\

5 parte dicis
Kiitr.
si

Ergo coniunctus erat, si nihil esse deum et non ubique.

erat

quod

separaret.

Aut

in

<!.:

Xon
deum

mihi uidetur esse possibile separari alterum ab

altero,

non

sit

aliquid

medium quod
et

separet.

Quodsi

fuerit

medium quod

separet inter

materiam, inuenitur deus in tertia portione.

10

Ad. d.\ Quid ergo dicis, Droseri? In parte est deus aut ubique? Dros. d.\ Ego non dico in parte esse deum, sed hoc dico quod auctor

malorum deus. Ad. d.\ Uerbo quidem non uis eum esse auctorem malorum, autem uera et conditorem eum et susceptorem dicis malorum, sicut
non
est

re

uel

tu asseris, uel
15

Ualentinus exponit.

Dros.

d.:

Quomodo?

Ad.

d.\

In consequentibus ostendemus.
est,

Uerum
te

quia duo ingeuita et

increata simul subsistere impossibile

etiam

ignorare non arbitror.

Naru, sicut paulo ante diximus, omni genere necesse est ununi esse e
duobus,
20

ut aut separentur ab inuicem,


separati
dici uel

aut iungantur

et
et

sint

indiuisi.

Et siquidem
est

sunt,

erunt singuli in parte,

quod
et

in parte

ingenitum
esse

increatum non potest, quia necesse est

medium
dicis

aliquid esse inter utrumque,

quod utrumque

distinguat.

Si uero

non
25

diuisos,

sed coniunctos et

cohaerentes,

iam non erunt duo

ingenita, sed

unum quod

constat ex duobus diuersis sibique contrariis.

Et quomodo ingenitum uel increatum uideri poterit quod constat esse compositum? Quodsi quis dicat neque separatum esse deum a materia, neque rursum coniunctum et cohaerentem, sed esse uelut locum quendam dei materiam et in ipsa esse deum, audiat quid consequitur. Et siqui-

30

dem dicitis quia in parte erat materiae, quis (non) ldet dici a uobis deum minorem esse quam materiam, siquidem pars eius totum eum
receperit?
Si uero
dicatis

quia in omni

materia erat

et

per

omnem

diffundebatur,

quomodo eam

fabricare potuit uel formare?

Necessario

9 Im

gr. T.

gehrt die Frage Quid ergo


ist

diximus] Die bers. Ruf.'s

18 sicut hier und in der ganzen Rede des Ad. sehr ungenau.
cet.
|
|

dem
|

Eutr. an

omni] Cod. quia omni


Caspari: quis audiat.

29 Cod.
|

erat materia

quis

non

uidet] Cod. quis

audet.

31 Cod. omne.
10*

[48
r
-

Adainantius.

De

la

Rue IV S43c S44a,


ttjv

T(~)

faq*, tu ovrt'yor dxovtxco ort.

idv xorrov xov dsov

>uev.

tS avayxtjq

vkfJS rrtnr/oaffousvor. dXXa. u/)v xal oiwlcoq

eoO-ai
5 tl.xelv

el.

jiqoc
$1

/)

avxov xal yojQt]zbv Xe'yeiv el xal Jigog r/%avrov xr\ r/>/ axaxTwg) xovroig xal iv yeigooc yeyovevai xbv d-eov
t/v
>/

avayxrj.

yaQ .tote dxoo^iog

vir],

IxoOfitjOe

avx?)v

elq

t<>

xqsItxov vgetpat jrooaioovf/evog,


ixatcjg d
f/

i\v

jtoxe

d jjv o &eog. vXtjv o


_

av xal xovro
vrr/~ nyev. /

eQolijfjv

ozs iv dxofirjTOcg jtbxeoov ijzXrjgov x))v

dsog

iv

lieget tlvI

-f5

y.uSLTTnri]

dltelv

TIC,

ifreXot
erye

10

regov avrov
9-sov'
el

rTjg vZfjq Xeyei,


Jtc'c)]

el uhv yaQ iv f/egec xivl xi]g XOV &BOV Jl/MGXOV OOOV fllXQO(dfj) ftegog avr^g oXov iymgrjoe xbv
,

h iv

eivat

Xeyot xal l

olr\q xeycog?]xevaL x7/g vZrjg,

xmg
-eov

xavxfjv irjuiovgyrje (fgaodrm.


Xeytiv,
/)g

dvdyxrj ydg ovoroXrjv xiva xov


ixelvo dcp ov vjcsxcoqtjgsv ,
r\

yevo uev?]g
k

i)] uiovgyeL
{

xal eavrbv
15 el h
vag

xij

vX?j

vvrjiovQyslv ovx eyovxa vjcoycog^oewg xojiov.


t

r/,v vXrjv iv xrecp slval rig Xs-i, o uoicog i^eraKeiv el uioregov

eavxov xal. Sojteg iv aegi tcoa vjtagyei. iaigovuevov xal fieguouevov avxov eiq vjtooyj/v xwv yivofievow el fiev yag S44 iv avxcp , // cog iv xbjtco, xovreoxiv vjJieg iv yi] vcog. eljtot xig ooq iv ae'gi. fiegioxov dvdyx?] xov d-ebv elnelv, el h o'jJteg 20 iv yfj vdoyo ?)v h dxaxxog i) vXtj xal dxof/tjxog, Jigog ?) xovxoig
aq>
,

uorauevov avrov

eyoroa xa xaxd, xov d-ebv Xeyeiv dvdyxr] xojiov vai xovxcov, xa>v xe axoiiTjxcov xal xwv xaxwv bjreg ovx evcprjfiov elval [tot oxei imffaXeg h (.mXXov. AP. OvaXevxlvog bjtcog eUec dvalxiov xbv &e6v, xr\ vX?] JtQoor/ipe
25

xa xaxa, AA.
1 to

[xal]

Iva o fihv &ebg dvalxiog

?/.

i)

h vXr\ alxla.

')X?]v

ovvelvai tteXeig,
d.

l'va
|

(it)

xojv

xaxmv

jcolt]x?)v eljtijg In d. HSS. fehlt

ovvh/ov axovhw
'lozao^ai 6h
(p

Ausgg.

3/4 \a.xdxz)q (pipsod-cu.

firr^rcoc; chiss es aber hierher gehrt, lehrt Ruf.


y

Nach

el lsst die Hs. d. Meth.


(icp

folgen:

fif t

/xrjda
<"'.'/

ixaveiv ccvzdv icp

eavzov vdyzr]

eavxov, avyx%

Bonw.), xov ev

iaxiv

.'/.nze

aXhoq

(peQOfxivov.

Diese Stelle wird bis ryx>i


dass diese Wiederholung

wiederholt 844 c, und da es mir wahrscheinlich

vorkommt

aus der Stelle 843 c stammt, so vermute ich, dass wir hier nach ipeQG&ai el lesen
4t 6i[\ 6h Meth. mssen: iut 'ioxaaS-ca de ur{6h fiiveiv avxov ecp eavxov avyxr] 1 8 v7it~ nytv airuiJQ Meth. 9 xj xqeIxxovl 7 fV Meth. Ruf. e&e/.oi ABFH Meth., i&&ei d. br. HSS. 10 elye] liquidem* Ruf., ate ABCD, xi E, oxi FH, exe G. Auch Meth. hat el'ye; auffallend ist jedoch, dass der Cod. Coisl. (s. Bonw. d. Ausgg. v. d. 1. R., Migne, z. d. St.) fixe hat, vgl. EinL 10 6>i in allen HSS. Lomm. 11 n/, ABCFH Pia, noiv d. br. 12 ovoxo/.^v Meth. 16 r\(f eavxov DenMeth., u.71 avxov d. HSS. Co'jojv vTioyeL yevr\ Meth., (pa vnoyeiv d. HSS. 19 etnoi xig] elhoL uev selben Fehler hat Cod. Coisl. d. Meth. Vgl. Einl. 10 21 xoixow, Meth. 20 ^j 6e Meth. Bei Eus. u. Phot. 6ii} s. Bonw. z. d. St. Verdoppelung von xa % enstanden X(~jv xe xjv Meth. 25 xal hier ungehrig, aus
t
\
|

<

<

<

//

26 ff.
^leth.
|

vkrp>

844d

tioo;

xov 0-eov Meth. B. S.


d.

19-21

26

ovvelvat]

yag

e'lvai

el'7i//g

Meth., elhoiq

HSS.

Caspari

IV

c.

5.

C.

Dialog.

149

10

15

enim attractionem aliquam et coangustationem sui fecerit deus, ut uacaret aliquid de ruateria, quod formari posset et ad mundi fabricam uerti, aut certe se ipsum inuenietur pariter cum materia fabricatus, si subtrahendi se ab ea uel secedendi alium non habuit locum. Si uero aliquis ex hoc, si dicatur, locum esse dei materiam, uecesse est ut dicatur deus loco terminari et circumscribi a materia. Sed (et) necesse est ut ipse similiter ut materia ferri dicatur inordiuate, et ad ultimum ut in istis malis dicatur esse deus quae dicis protulisse materiam. Si enim aliquando incomposita fuit materia, postea uero adornauit eaudem deus et ad mundi conuertit ornatum, erat aliquando quando erat deus in rebus incompositis et inconditis. Sed et illud requiri iustum est utrum dicatis quia deus replebat materiam, an in parte eius aliqua erat. (Si uero aliquis) dicat ipsam materiam in deo fuisse, similiter interrogabimus utrum separata ab eo dicatur, ut, sicut uidemus aues in aere secantes eum et dirumpentes incidere, ita materia in deum
putatur ingruere atque ab ipso suscipi, aut certe
erit,

ita in

eo uelut in loco
esse

sicut in terra sunt aquae.

Et siquidem dicat

aliquis eo pacto

materiam in deo quo aues in aere, secabilem necessario et diuisibilem

deum
se

dicit.

Si uero dicat,
ait,

uelut aqua in terra,

ita

fuisse

in

deo ma-

20 teriam, baec autem, ut

erat inordinata et incomposita,

habens intra

mala haec de quibus quaeritur, sine dubio dicit qui haec ita defendit deum locum fuisse malorum, quod dici de deo et indecorum uidetur et impium. Dros. d.\ Ualentinus, ut ostenderet deum non esse mali c. VI. 25 causam, propterea materiae ascribit mala, ut non ex deo sed ex materia
esse uiderentur.

Ad.

d.:

Materiam deo coaeternam

uis

esse,

uti

ne malorum con-

4/5 Nach si vero aliquis scheint etwas ausgefallen zu sein, etwa: locum esse dei materiam dicat. (Aber so bleibt ex hoc uner1 Cod. coangustatione
|

klrt.

Mssen wir
|

statt si dicatur lesen: suspicatur?

Vgl. 151,

3.

B)

mate-

13 Die hinzugefgten Worte oder ihnen hnliche mssen ausgefallen sein. Cod. bloss dicat Cod. in deo deum. Ich habe deum als ungehrig gestrichen. Im folgenden ist nur von dem Sein der Materie in deo, nicht auch von einem deum esse derselben die Rede. Von einem solchen wussten auch die Valentinianer nichts. Der Fehler ist wohl dadurch entstanden, dass ein Schreiber das Wort irrig wiederholte und dass entweder er selbst das zweite Mal den Accus, st. des Ablat. setzte, oder ein spterer Schreiber das zweite deo in deum verwandelte. Auch weiter finden wir in deum st. in deo 14 Cod. Uidimus 15 Caspari liest in aerem; aber in aere ist mit aues zu verbinden, und incidere ist transitiv. B Cod. materiam? 17 dicat] Cod. die deo] Cod. dm 19 27 uti ne] Cod. ut e und I ber e.
riam] Cod. mari"

6 sed

et]

Cod. bloss: sed

150
T<>r

Adamantius.

De

la

Rue IV 844b.

c.

xovxo tpsvyeiv JtQoaiQOvpspoq, Xyco yiXm ttovov oxelg tyym 64, tSiTi'.Zoutvov xov xgayfiaxoq, oxttov avrov xal jv uovQyov t( t xaxmv xov &eov ajtotpaiveig. ei fthv ovv x?)v vZrjv
xal,

toop

]\ir.

tx

t<

jv

vxoCxavxmv
T)t v

yevtjTcov {rt'Zetg vjiovoelv [xa\] dyevtjTov vjtaQxeiv


cpijg elvcu,

5 [avTTjv],

* * * * tjtel h t>/v xa>v xaxcov ytveoiv aixiav

ia

tovto Lx\
fiipav xov

kgixaiv tovtcov to%eod-cu oxco.

cpcweQov yctg yevo-

Xoyov xatf ov xqojzov Iti xa xaxa, xal ort ov% oiov xi toxtr eLxeiv vaixiov xcov xaxcov xhv d-eov ex xov vfajv avxco vjtoxtd-evaifXfjv xoiavxrjv
10 v).tt
c

vxovoiav vcuoelod-cu {toi oxel. cpt/gxoivvv {ajzoiov*) r OvwxaQxeiv xqp d-ecp, Ig rjq t/jv tov xoOfiov yeveoiv krjfiiovQyqev. AP. Ovxco (fr]iii.
-

I.

'Et

dvdyxrjg

v.ca

ycooi]zov kiysiv

avxov sl

y.ai

(.ieqlkov

xai noog

1/2 /.yv)

ipiXtp

t^Eza^Ofitvov
ACDEFH,
ccixt/v

tov Ttoyficcxog <C Meth.


Xfyeiq Meth., ito<paivt]
st.

2/3 xal d)]fuovQyv

<
3

Meth.

3 notpatvei
ovv

hier auch ano<palv^ lesen.

5
a

et

iitv

vtcq'/elv

Das Med.

ist

fibr. Man knnte auch Meth. B. S. 13 aneqrijvavTo in diesem Zusammenhang unverstndlich.

d.

d. Act.

ei fihv ovv xi,r c).)jv ex xjv vnoGzvzwv yevrjxtv vnovoeiv fcykrqtov itzcxq/elv J&eyeq, tio/.vv olv tieql avxijq EnoLrjaurjv h'jyov elg andSei^iv zov ozi ivazov vtcixqxelv avxfjv yevrjxov' etieI h xxk. Aus der Ver-

zu lesen sei lehrt Meth.:

gleichung drfen wir schliessen, dass in dem Dial. xal u. avz>jv getilgt werden mssen, die interpoliert sind, um den Sinn so gut wie mglich zu retten, und dass nach ithIo/elv eine Lcke ist. Hier die bekannte Aposiopese anzunehmen, die wir z. B. Plato, Prot. 325 d und im N. T. Lc. 13: 9 finden, geht nicht an. Warum sollte der Verf., der den Meth. hier ziemlich genau abschreibt, eine so gezwungene Construction gewhlt haben? Ob er nach vtiq/elv genau wrtlich copiert hat, knnen wir nicht ermitteln. Ruf.'s Cbers. steht zu weit vom gr. Texte ab. Vielleicht war schon seine Vorlage verstmmelt 5 yfyq elvcu E, cpt/g Seov Etvai D, Dass weder S-eov noch S-eov ursprnglich ist, geht aus (fi/g Seov elvcu d. br. Ruf.'s bers, hervor. Jedoch hat der Cod. Coisl. d. Meth. denselben Fehler Seov Nach elvcu Meth. -f- xr g voiavxijq vrtovoiag. Wir knnen annehmen, dass der Verf. t diese Worte ausgelassen und nach aixiav <ft/g elvccl hinzugedacht hat: zov vtzovoeiv. Ruf. hat sie wenigstens in seiner Vorlage nicht gefunden; sonst wrde er nicht
|

.">

fehlerhaft bersetzt haben, als ob der Sinn wre: xt/v vh\v ztbv xaxtbv aixiav Eivai

6 oxw] oxel H,
fiOL oxel,
d.

fioi
\

doxa Meth. Bonw.

Eus.

(Von den HSS.


|

d.

Meth. hat

rov Xoyov] x) ?.yo> Meth. Bonw. e. conj. 8 vaixiov] al'xiov HSS. des Meth. (aixiov x. x. eltt.) Nur Eus.: vaixiov. Ruf. 11 (fflfil] y-oi oxel bersetzt vaixiov Meth. ais Ruf, %>/c d. HSS. <f1 g Meth. 12 ff. ec vdyxTjq vayxi] habe ich als unecht eingeklammert, obgleich Ruf. diese Worte schon gekannt hat. In Meth., den der Verf. hier abschreibt, fehlen sie, und sie stehen so sehr im Widerspruche mit dem was vorangeht und

6oxel)

HSS.

So auch

d.

folgt (olxovv schliesst sich


so schreiben knnte.

eng an ovxco

tptjfii

an),

das kein vernnftiger Mensch

Ich halte es fr wahrscheinlich, dass ein Leser diese

Worte

und dass

Anmerkung zu einer anderen Stelle, an den Rand schrieb, unglcklicherweise hier in den Text gerieten. Dass der eingeklammerte Satz den Zusammenhang zerstrt, fhlte auch Ruf; er versuchte jedoch denaus 843 c, vielleicht als
sie

selben in der Art wiederherzustellen, dass er die

Worte

uf supra

doeuimm

einschob.

Caspari IV

c.

0.

Dialog.

151

ditorem
incurris,

deum
irunio

dicas.

Sed

dum hoc
aliquid.

sernione solo refugis, rebus in hoc

in

peius

Nam,

ratione uerbi

discussa,

deum

Quia ergo materiam suspicaris ingenitam, in qua etiam causam malorum putas, discutiatur ratio eorum quae dicis. Et uide quia non ex hoc ostenditur deus malorum causa non esse, quod materia subicitur quae mali posse causam suscipere uideatur. Ais etenim materiam coaeternam esse deo, ex qua deus fabricatus sit

receptorem assignas malorum.

mundum.
Dros.
10
d.:

Ita dico.
ratio,

Ad.

d.\

Sed haec

ut supra docuimus, uel in parte esse ostendit deum,

uel concludi et circuniscribi a materia, uel

cum

ipsa pariter inordinate incomposi-

4
gr. T.

Man

erwartet esse putas

S. d.

Anm.

z.

d. gr. T. Z. 3
|

B
5.

6 Cod.
z.

causa posse, mit b ber causa und a ber posse

10 ff.

S. d.

Anm.

d.

11 Cod. concludit.

152
wpoflSVOV* cdkct
6ei,
in]

Adaniantius.

De
avxbv

la

Rue IV 844c845a.
cpsQS&ca

(.u)v KOfl ot.ioUog

xt] vfa] ctxa/.xcog

i'TctG\}ui l (.uje itiiEiv

avxbv

iqp

V V/Jr

yfyoPi

dl XOOJ.WQ JlQOg

iawov avayy.i].] OVXOVV. TOV &80l\ iv 08 TCO

ei

djroiOz
ai

TCOOflCp

tmv xoiottjtcov yiyovt :ro/>/r//c o &Eog. ejieI de dvayryvcoy.oinrov xqoO&sv rjxovov mg avvarov i ovx ovtcov rt ylvEO&cu. xobg T/)i- qwtt)iv axoxQLvai t?jv iu?jv. oxeI ooi rag tov x6o uov
xoiOTrjreg,
k

xoiOTTjraq

///}

i$ v.toxeiue'vcov jioiot/jtcqv yeyovivai;

AP.

Aoxel

AA.
10

Etbqov (64

xt) rrana

Tag ovolag vjtaoyEtv avrdc;

JP.
.

'Eteqov (tl) jTQa Tag ovolag Xtyco.

\J.

Ovxovv
ix.

et

u?']T
{

i vxoxeifitvmv jiolot?jtcov

Tag jroioz?]Tag
[it/te

kdrjfUOVQYTjev 6 &eog. y.iE Ix tcov ovlcov vjicxqxovoi tco


avrc'.g

ovolag
eIjzeZv.

vai.

u/j

ovtcov avxag vjtb &sov ytyovivat dvdyxi]


e$

15

o&ev jttQLTTcog oxslq Xiyeiv advvaTOV elvcu o^d&iv yeyovu'cu tl xobg tov freov.

ovx ovtwv
AgoEOLog.

OTAAH2
I

81

tl]

Ecpiy

Ev

tovtcq

dcpvcg

ovve$eto

-jolov t)jv vZtjv' VXOfrdflSVOQ.

20

ovvvjidoyuv Tag JioiOT?/Tag t(] vhj; OYAA. *Eu:ol r\ vXr\ jtoiOT?]Tag dvdo%ovg lyELV doxsi. ovxm yaQ xal (xa] xaxa ix Tr\g aJtOQQolag avT?jg stvaL Xiyco. iva tcov xaxcov o uhv &ebg avcdxiog ?}, tovtcov e jidvTwv r] vir) ahla. AA. Ovh tco iicp iaoxdZco Ovcuevt'lvco Ovd/.?/g jisid-excu. dvatqejzcov avTOv to oyfia.
l
(ffjg;
t
\

Tl ovv

845
25

OYAA.
AA.
s
ff?jg

TL dvsTQsrpa;
Trjg vXfjg

Ova/.evTivog dr/uiovoyov
xal

ovlcov jcoioT?]Tag t?/v


c

tov frebv aJtsxQivaTO, Ov Tivog ovv vXtjv dvaQyovg iytiv.

\oxai jtOLT]T?/g xal rniiovQybg o &sog;

OYAA.

ttebg 6r] uiovQy6g iTt


{

tov x6 uov.
{

2 haiT)
('/EL.

Ai

1
i

?]

vh]

]\Ieth.
XCil

]\Ieth.

nach

Tioirjztjq
\

6 ^sog: Ovhjq.
ETttl Oh] ETtElq
|

Ovzcoc

X)Q&0t0Q.

^EtleI l
|

OOV

X&yOVZOQ 71QOG&EV XTE.

CDEH
t

5 yivEO-at xl Meth.

9 St tl Meth., 6 Eovorrjaiv Meth. Ruf., anbxQLLV d. HSS. Meth. 12 tir 6l d. br. d. HSS. tl 10 tl eteqov /.iyoj] ovtatg l/u fc AE, ovg'l.q Meth. 14 idoxEig (iol Meth. ocuZeli' wirkt in diesem Satze strend, findet sich aber in allen HSS. u. in Meth. 15 yeyov&vai tl Meth. Ruf., yeyovsvai ohne In d. HSS., ausgen. FH, lesen wir yEyovivai TtQg tov tl d. HSS., yeyveze B 1 t'i }'(fr y.xl-, als fortlaufende Rede des Ad. So auch d. 1. R. In />of. ObdXijg

<
|

<

(Vi-

FH

mit roter Tinte geschrieben und fehlt 6h. Vgl. Ruf. Ich hat sich aus der vorangehenden Zeile hierher verirrt. 19 21 euoI In H steht vor dem Namen (Ji/.^g am Rande ETEoog y vXfj ahla d. br. Meth. BF, 21 anavtwv 19 ayo/ojg MetL 20 x Meth. B. S. 28 Meth. 27 xal Sq/t. Meth. 26 27 Tivog Stjfitovoydg 6 sog Meth. B. S. 29
ist

der

Name

Ot"/.r g t

habe

t'i

eingeklammert,

es

<
|

<

Caspari IV

c.

6.

7.

Dialog.

153

teque diffundi neque in sua quiete et silentio pernianere.

Tunc

uero,

si

matein

riam fuisse sine qualitatibns

dicis,

factus est tarnen a deo

mundus

quo qualitates esse inueniuntur, deuni factorem qualitatum dicis. Sed memini te paulo ante ex Ualentini definitione recitasse quia impossibile
5 sit

de nullis exstantibus aliquid

fieri,

et

ideo responde mihi ad haec

quae interrogo.
Dros.
d.\

Uidetur

tibi

quod

qualitates

mundi

factae sunt?

Ita uidetur.

Ad.

d.:

Et

certas alias dicis esse qualitates et alias substantias?

Dros.
10

d.:

Aliae sunt enim necessario qualitates a substantia.


si

neque ex subiectis qualitatibns creauit deus qualitates, neque ex substantiis subsistunt, non enim sunt substantiae, necessario ex nihilo a deo factae esse dicuntur. Et ideo non inuenitur uerum esse, quod dicis, quia impossibile sit deum aliquid fecisse ex
Ad.
d.\

Ergo

nihilo.

15

c.

VII.
d.\

Valens

d.\

In hoc Droserius non recte respondit materiam

fuisse sine qualitatibus.

Ad.

Tu autem quid
Mihi
ita

dicis?

quia

cum

qualitatibus fuit materia?

20

quod materia qualitates secum habeat coaeternas; ideo namque et mala ex ipsis manasse dico, ut uere in nullo malo malorum causa deo ascribatur, sed totum materiae.
Ual. d.:

uidetur

Ad.

d.:

Tu

ergo nee magistro tuo acquiescis Ualentino, sed

dogma

eius infringis.
Ual. d.\

Ad.
25 uero

d.:

Quid infregi? Ualentinum conditorem


quia ipsa
ex sese

et opificem

materiae
coaeternas

deum

dicit,

tu

dicis

habet materia

secum etiam

qualitates.
Ual, d.:

In quo iam erit opifex et conditor deus?

Deus mundi

est conditor.

3 Es stand erst qualitas, was dann in qualitates verndert wurde 3 Cod. qualitatuum. Und so unten noch dreimal, und zwar einmal aus qualitatium corrigiert 6 Uidetur tibi cet.] Ruf. hat sehr ungenau bersetzt. B 8 certas] So der Cod. Certe?
|

154
I.)

Adamantius.

De

la

Rue IV 845 a c.

TP.

OvaXfjq ur/ni

Xoyov ubvov t/Uiovoybv ovXerat Xr/uv

Tor d*6v.

OYAA.
Dil*.
.lEQioobr
Tt>

nSg;
<[>/,j:

TtjV

vlrjv vrvrran'/eiv reo freco. ovvvjiaQyEiv de


>)

xai

tl- xotozTjrac.

ei

xqovxtjqx&>

vir},

ovwxtjqxov

e xai cd xoi6xt]xg,

XeyBiv fjiaovoybv xbv &eov. xai evqe&?]Getcu OvaXEVxlvog


>]

xaxcq OQiCafisvoq

OvaXi)qy fiaXXov h iHpoxEooi.

AA.
b
10

Boc.yja EQcoxfjfrElg d.xoxQivaoOco OvaXrjg.

OYAA
AA
xaQa
rjav,

7 e.
(f?]g

Tiva tqoxov t]iaovQybv


siq

rbv &eov; jzoxeqov oxt xag

ovciag IxQEtyEv

rb

(irpcixi
//

vxanyEcv ojteq f)oav xoxs, aXX* EXEQag

x erreg yEVEd-cu,
xc\g

oxt xag uev ovoiag eg>vXagev Exslvag cujceq

h rtoiox?]Xc:g exqeiVev avxcov;

OYAA. Ov
15 e

oxet

fioi

aXXayrjv xtva ovotcov Xjtot?]xvat. xqoxt)v


cprjfii,

xirc tojv xotox?]xcov yEyovEvat


xcd

xad-oxeg ?]iitovoybv Eivai


ovola,

Xiya xbv &eov.


viveu,
c

wjzeq,

eI

xvyot Xiyeiv olxlav ex Xid-cov yeyocog

Eff

cbv

ovx exlv
{

eijtelv

ovxext Xl&ot fievovot


k

x(]

olxlc:

yEvbiiEvoi. ovxco uot oxet

xbv &eov, vxo UEvov07]g


i)v

xrjg ovoiag,

xqoxtjv xtva xeov Jtotoxrjxojv avxrjg jtexotrjxevat, xafr*


-

x?/v

xove

rotj

xofiov yeveotv vxb xov &sov yeyovevat Xeyca.

Exel xoivvv xqojv//v xtva xotoxSjxoiv jtgbg xov d-eov yeyovevat axoxQtvai (tot oayea nvO-eod-at xQoatgovfievqj. (OYAA.) Aiye /j. Td xaxa xotbx7]xeg ovotcov ool oxovotv etvat // ovlat; IA.)
g>f]g,
.

AA.

Ad.,
<(>,:.

4 Evtq.) Adamantius* Ruf. 4 5 >/,? der eine Antwort des Valens folgt. In C*G
1,
|

noibxtfoaq
steht der

bei Ruf. Frage des

Name
|

Evzo. nicht vor

10 Tiva zqtcov 845 d xaxaq Meth. B. S. 29 xlvi zootko 32 elq xb Eivai xaxaq 6?] uiovQydv Meth. tiqo tovtov Meth. eivai 14 Ov xi 13 ijaav 11 vnaQxeiv ixeivag Meth. lol <)n y. et M eth. oveubv] toizojv d. HSS., oioaor yeyovevcu' xalyag axonov tovzo X&yeLV ii.m tpalvexcu, XQonty h Meth. 15 y.a&oTceQ d. HSS. {xa^ o G), xa& aq Meth. d. 1. R. aus der Philocalia 9 F ix Xi&wv oixlav Meth. 18 oi/Ja Ruf. 16 X&yeiv Meth.. d. HSS. ol ?.l&oi' xfj yan tiolziizl zf 2 orrd-eaecog ysv/ievoi) Meth.
sondern vor
ei

nooin/jn/Ev

et

<B

5 6 Meth. B. S. 29

<

< +

z/ t v

olxlav yeyovevai

'fr/ui,
|

XQanelarjQ tjXovxi

r^-:

TtQOx^gaq vbv
|

"/.i&cov

noixrjxog'

xbv 9-ebv Meth.


c.iooifc'yty

21 ziva zCov noiozrfiojv Meth. 22 In Meth. geht nach tlqodie Rede des Orthodoxos noch weiter: /.eye 6// et fiolatq xal ool oxet
eivai zCov olouov.
Izc.Ioog.

va

xaxa notaxrjxaq

oxeI.

Q&fioZog.

dvwd-ev dh xze.

Gleicherweise Ruf. Jedoch stehe ich an, die Namen OiaX. u. \A6. im Dial. als unecht einzuklammern. Die Einteilung der Worte, welche unsere HSS. bieten, ist ganz dem Stile des Dial. gemss. Ebenso folgt 845 a nach 'A. Bocc/tc: iQwxrjd-elq anoxQivaodiO Oc/jj; die Antwort Aeye, ebenso 834a, 850a. Ruf. kann hier, wie

an anderen Stellen, gekrzt haben.

Caspari IV

c.

7.

8.

Dialog.

155
dicis.

Ad.
Ual.

d.:

Tantum uerbo deum conditorem d.\ Quomodo?

Ad.

d.:

Ais materiam coaeternam deo, huic asseueras coaeternas esse

qu alitat es.
5

Ual. (L: Ita.

Eutr.

d.:

Si coaeterna

erat materia

deo

et

qualitates nihilominus
esse conditorem

coaeternae materiae, superfluum est quod

dicis,

mundi

deum,
10
c.

et

inuenietur aut Ualentinus male definiisse,

aut Ualens,

immo

potius uterque.

VIII.

Ad.

d.:

Paucis adhuc te interrogare uolo, o Ualens. Re-

sponde mihi.
Ual. d.: Die.

Ad.

d.:

Quomodo

dicis

conditorem deum?

mutauerit ex eo quod erant in aliud,


15 erant? aut substantias

qud substantias comut essent tales quales ante non

quideni in suo statu conseruauit, qualitates uero


facta esse, sed quasi

earum

in aliud permutauit?

Ual. d.:

hoc mihi uidetur uelut conuersio aliqua qualitatum facta magis, ex quo et conditorem deum esse dico. Uelut si uerbi gratia diceremus 20 domum faetam esse ex lapidibns, qui lapides cum fuerint in aedificio
construeti

(Non) uidetur mihi immutatio quaedam

iam non dieuntur seeundum substantiam


conuersionem quandam
fecisse

lapides, sed

domus

ex lapidibus substitisse dicitur, ita mihi uidetur etiam deus, permanente


substantia,

qualitatum,

ex qua uidetur

huius mundi a deo machina perornata.


25
A'd.

dicis,

Quia ergo conuersionem quandam qualitatum a deo faetam mala qualitates tibi substantiarum uidentur esse, an substantiae?
d.:

3 Cod. adse uevas 8 Cod. definisse, mit i ber d. Zeile 17/18 Cod. uidetur mihi immutatio facta esse sie, quasi hoc mihi uidetur uelut. Ich habe nach d. Doch ist gr. T. vor Uidetur Non hinzugefgt und sie in sed verndert. wohl auch quasi uelut nicht fehlerfrei (nach esse erwartet man substantiarum. B) 18 Cod. qualitatuum. S. ob. c. 6 Anm. z. qualitatum. brigens hat der Cod. ein a ber aliqua u. b ber qualitatuum. Wohl aus Versehen st. b ber aliqua u. a ber qul., in welchem Falle qul, aliqua zu lesen ist 20 faetam] Cod. faciam 21 Cod. lapides seeundum substantiam, mit d. Buchst, c, a, b ber d. drei Worten 22 Cod. dicetur 23 Cod. qualitatium, mit u ber i. S. ob. c. 6 Anm. z. qul. 25 Cod. qualitatuum 26 qualites, mit ta ber
|

d. Z.

Im

lat.

T. fehlt die bers, von anxQivai

ttye

6q.

[56

Adaimintius.

De

la

Rue IV $45 c

OYAA
./
I.

ffoioT/jTe^ ovoivjv.
rjOav al

Avcod-ev dt

jrotoTfjTtg avrcu iv xr\ v/jj;

t]

aQX*l v

tov tinu:

OYAA.
I

Svvelval (f?/ui aytr/'/xcog xfj vfoj xavxaol xag xoiOTTjrag. Ov/i dt tot >htov pjyg ZQOJttjv xiva xolv jroiox?jxa>r

xexoitpcdvcu;

OYAA
AA.
d

Tovto
A?i'/.ov
si

ytjuitj

Elg TU y.QtlTTOV tTQtlptV


<>xt

tlg

XO ytlgOV;

OYAA.
AA.
elq

elq

xb xgelxxov.

Ovxovv

rrotbx/jxtg

vh]q

xa.

xaxa. ra: de Jtotoxrjxag avxTjg

to xQElrrov txgeipt. jro&ev xa xaxa Ztjxtlv avayxr\.


/)oav xf] g>vei.
si
{

al n:oiT)]Tt2 oxotai (jtot)


al .toiOTtjTi^ xaxal, ix de

ov yag h'fieivav uhv Jigoxegov ovx Ijar

xov xgajtrjvat Jtgbg xov {reov xag Jtgojxag d>jovoxi xag * * * * xaxag. g>Tjq] 15 OYAA. ilg ljTJ]d-s\q xov ogov Ova/.tvxtvov ovxco dtdxtiaf ydg vXrp> elvat dxaxxov xal dvtideov ix xavx?]g xa fiev xgtixxova Ixgeift, xa. de ooa xgvycodrj exvyyavev. ovx ovxa yg?]Oxa Jtgbg di/fitovgyiav. xavxa xaxt/.ttipt xaxa, u?/dev avxqj jrgootjxovxa' o&ev doxtl {tot ijtiQQtiv xa xaxa. 20e AA. Ta xaXa x7jg vXrjq, cog tcf/jg. [ibva txgtipt, xa, (de) xaxa xavxa tiaoev;
xotavxag
Jttgl t/]v vX)jV
f

yeyovtvat

fj

OYAA.
EYTP.
25

Ovxcog

tytt.
?)

(fodoa ajiogog xal avoi)xog jcgoxatg

vjtb

OvaXtv-

xivov xal Ova;.ti>xog JiQoxe&tla' )/x?/xtov yag * * * * nbxegov dvva-

uevov
tyovxa.

[tev
ei

xa xaxa dvtltlv ov ovX?]{rtvxa dt, i} xb dvvad-ai //?/ iihv yag dvvay.tvov liztxe ov ovfo](rtvxa dt. avxbv dir tov

5 xov

BDFGH,
|

<

d. br.

8 ^Oo&od.

FIzeoov ovr eh xb xqeTzzov


|

i]

elq to

ytToov ^leth.
d.

9 Ezaio.
j

Eh

xb xoeTzzov '/lyEiv [toi oxeT Meth.


|

dij/.ov

ozl

ACH.

E u. 11 tZQEipEv 6 B-Eq Meth. 12 tiot ABCDFH Meth. fyXov&ti i] el Meth. verstmmelter Satz. Meth. Ansgg. Ein sehr 13/14 ix h tov y.cc/.z. hat nach ytyori'rcr. noixijxaQ <f>'ti. dcuoq eotcll tCov xaxbv 6 9-Eg, Tolipaq tciq oinc oir>e.2 TiOLzrjc:; y.u./.aq th to elvat y.cry.dq. Diesen Worten entspricht der lat. Text des Ruf. Im Dial. stand ursprngl. also auch hnliches. Ob es dem Texte des Meth. ganz gleich war? Es ist mglich, dass in tj/.ovti Tag sich das Wort 7t oizr z(iQ verbirgt. Der Inf. yEyovivat muss von einem ausgefallenen (pfyg abhngen 17 yo7 oz CFH, Eiyorjaz B, ayor}6za G, oyotjGza A 1 Evyorfiza DE d. br. 24 tzzeqov 19 huQQStv] onelQEiv d. HSS. Vgl. 841 e 20 h BEGH Naber Vor uozeqov ist bis S4')c igovoiav tyti Meth. B. S. 3235 nQozaS-ElGcrt eine Lcke. In Meth. lesen wir statt 2<p6ga &7tOQog tyjrrjxeov yao: Yjo&od. Il<~)2 zolwv avtbv zi'.z zujv <pavXan> noifrzrftaQ wc i%ov xazakekoinivai /.i-yeiQ-, dann
br.
|
|

<

<

folgt:

Etwas ahnliches (vgl. Ruf.) hat der 25 xa xaxa] xaxelvaq Meth. 26 Xegeiq Meth.
nzEoor
xzh.

Verf.

im

Dial. geschrieben
|

Caspari

IV

c.

8.

Dialog.

157

Ual. d.\ Qualitates

substantiarum.
istae qualitates in ruateria,

Ad,

d.:

Semper fuerunt

aut initium ac-

ceperunt, ut essent?
Ual.
5
d.\

Semper

dixi fuisse materiae coaeternas qualitates.


dicis

Ad.

d.:

Sed deum

conuersionem quandaru fecisse qualitatum.

Ual. d.\

Hoc

dixi.

Ad. d:
Ual. d.\

In melius conuertit deus

quod

conuertit,

aut in deterius?

Certum
Si ergo

est

quia in melius.

10

15

mala qualitates sunt materiae, qualitates autem deus conuertit in melius, unde sint mala responde. Non enim permanserunt tales quales ex initio fuerant in materia. Quodsi ante non erant malae, sed qualitates ex eo quod conuersae sunt a deo effectae sunt malae, rursum deum dabis conditorem malorum. Ual. d.: Uideris mihi oblitus esse eorum quae a Ualentino definita sunt. Ait enim materiam informem esse et incompositam et ex ipsa, si qua quidem meliora fuerant, conuertisse deum et condidisse, reliqua uero tanquam faecem in ultimo resedisse quae non uidebautur apta uel utilia ad fabricam mundi, unde mihi uidentur, inquit, exoriri in hominiAd.
d.:

bus mala.
20

Ad.

d.:

Sola quae bona fuerunt materiae, haec dicis uertisse deum,


reliquisse?

mala autem
Eutr.
d.:

Ual. d.: Ita se habet.

25

Ualde mihi uidetur inconsequens et irrationabile esse, quod a Ualentino uel a Ualente proponitur. Continuo namque requirendum est utrum dicatis, uolentem deum mala interimere non potuisse, an omnino nee uoluisse. Et si quidem dicatis quod potuerit quidem sed
noluerit,

ipse erit

malorum causa

sine dubio, qui

cum

potuisset facere

1 substantiarum] Cod. substantia est


d.

4 Cod.

fuisse dixi,
|

mit b

u.

a ber

beiden Worten

5 Cod. conuersione
u.
|

Cod. qualitatium
|

tates,

mit b ber*ex qua, mit Punkt ber u

a ber qualitates
dicit.

12 Cod. ex eo quali15 Cod. incomposita 16 Cod.


|

20 Cod.

21 Cod.

relinquisse.

B.

158

iamnntius.

De

la

Rue IV S45e S46c.


slvat (ra) xaxa,

xaxSv

shtetv avayxrj,

vvafievog Jtoirjai

///}

awfxmQrjsv avxa (isveiv toq yv, xa\ fiaXiOra ors TjfiiovoyeZv tqv oltp> tjQ^aro. d yag firjoXcog i'iuXsv avrco r/%- vkfjg, ovx av alrioc
\

r\v

ovj^yc'jQti
6t
y

ittrstr.

Exeidrj

(ligog

avtrjq

ovrog da, 6vvdfisvoq xaxslvo


uiovQy?]06

xgizzeiv

tu to xgefxtov, attiog tn tcov xaxcov, xaralincov


xovtjqop

(iSQoq vXrjg tivca

10

aXXa fj?)v xal ra fiigovg. uiyiOta xata tovto tu fiigog rjdixfJGd-al y.oi 6oxsl tovto ojcsq xcctsxevae tFjj: vXt]q fiigog, avTcXaftavof/svov tojv xaxcov. tl yaQ tu tztTctZoi Iji axQihq to. JiQayfiaTa, xaXstaiTtQOv evgrjst vvv trjv vXtjv rrexovftviav ttjg jtQOTtQaq dxooulag. jtgiv yaQ avTijv iaxgt&rjvai, to ittje alo&toO-ai tcov xaxcov Jiaofjv avt%, vvv 6s txaotov tcov [iSQcor
tx
oXtd-gm

ov

tfj

b avtijg
r/%-

cufhjiv

Xcuidvsi tcov xaxcov, xal

tov&

ojcsq sjc

evegyeCLa

vXrjg

xgog tov

freov ysyovivai Xiyeig, svQixtTai fiXXov sjtl top


k

15 ytioovi

jtQooytvousvov avTJj. tl * tXTOv utj vvaodac tov dsbv avatQSlv ta xaxa to fiij rrsjravo&ai Xeyeig, avvaTov tov &sbv cp?]c vjcccqzsiv' to

6s

avvatov
ta.

?/toc ti]

qvti d&svsc,

?]

tco vrxo&ai tco cpocp sovXsi-siq

Xmuivov
d-sov
20 stval
c

jzqoc,

tlvoz xqttovoq.
xegi

aXXcoq 6s xal fitiCova

tov

xaxa. vixmvta
Xtytiv

Ttjq JtQoaiQsosco;

avTOv

tijv ogy/qv, ojisq

atoxov

&sov oxsl. 6ta tl yaQ ovyl fiXXov tavT toovTai &sol xaTa tov OvaXsvTivov Xoyov. vixav vvafisva tov &sov; eljtSQ d-tbv sxslvov tpausv oq t?/v ajtavTwv s$ovo~iav syst. AP. \iocpaXtOTtQOv 6(psiXsL t,?]T?]&rjvai no&sv to. xaxa. sav yaQ
uol
sljiod^isv vX?jv
:/.?jfhiaig.
si

ovvslvai tcq

d-tco

JtoXXa.

aToxa jzaQaxoXovQrjsi Tau


&sov, jzo&sv
to,

ovv u?/ts s

vXrjq. y.i]TS sx

xaxa, Ix\tsIv

dvayxtj.

Ta xaxa ov6s xaTa. <pviv, ovh xaT ovlav, ovs xad- vjioOTaolv tOTLv, aXXa tqojzg) yivovxai to. xaxa sx Trjq avTsi-ovoioT?]Tog.
d. br. u. Meth. 4 el avvey.] tbi' x F, 5 ineL^ ccht]g] tjtel de iiIqoq tdv xt airtfjq eSr r 6 olxioq xaxtbv] alxlav d<pXia%aveiv acio; fuovgyei, utoog i xi aixf]g Meth. 10 rrr svqJjOEi F 9 xavir zCov xaxn> Meth. ehai fxoi oxei Meth. slvai Meth. 13 Zwischen x)v xaxtbv u. xcu xovxf hat Meth.: xal (jlol Iti avntonov To naQ&deiyfia lae, nah- yan elxoviofry xal tov ytvrjxai x% xov fjftiovQyor

AA.

1 rCor

y.f.y.n-

tovtcov Meth.

ovrey. Meth., a>g orrt/.


t

<

<

xtyr?

xo fifjSevdg uvxi'/.auveofhu xCov

xaxOw Ttay

xrjg

(piaeog ei%ev' a(p

ov

dl-

noo; xov 8-eov avd-QWTtoq ylrtxci, xal xtjV al'ad-rjaiv xov TtoooTte/.dKovxog xaxov 15 TCQoayevuevov Meth., TCQooyivbiisvov d. HSS. avatgeiv] veXstv Schon von d. 1. R, aus der Philod. HSS. E Meth. 16 xo iu, neitavod-ai Meth. 17 ^xoi tw <pvaei aotttvft calia in den Text aufgenommen cp^q) yVjOEig Meth. IrcnytLv airzbv tarcu ?] xo) vixao&cu Meth. 18 aXka>q 6e xal] et ulv ovr xov S-tor (fron aa&evrj Bvra xoX^aaiq einelv, 7teo\ xfjg oo)xi}Qiaq aixrjg xivweveiv uol doxtTq' o Meth. 25 ei 22 txelro el M- xj vixS-ai (pw ngdq xov uel'Zoroq Meth.
TtQoXafiavei
|

<

n)v ovv H.

Caspari IV

c.

8.

9.

Dialog.

159

ut non essent mala, permisit ea esse, ex eo praecipue ex quo in opus

suum materiae

dicitur assumpsisse

substantiam.

Si

enim reuera

nihil

ad sui curam de materia reuocasset, extraneus etiam a culpa uideretur.

Cum
5 uero

uero partem eius uelut suis usibus necessariam surupserit, partem


eius
in

malis

reliquerit

permanere,

cum eam

uertere posset in

non uideat ipsum causam mali substantiae praestitisse? Qui cum totum haberet in uirtute conuertere, partem uertit in bonum, partem reliquit in malo, in quo etiam bis quae a se fuerant condita insidiatus uidetur, cum eis reseruauit partem aduersariam semper 10 futuram. Sed si quis diligentius discutiat, inueniet ipsam materiam a conditore grauius aliquid esse perpessam quam tunc, cum informis et inordinate ferebatur, quia, cum omnia in se simul uiderentur esse permixta, minus meracioribus urguebatur malis. In quantum enim accessisse bonorum dixeris conditori, in tantum necesse est deesse materiae. Si 15 uero dicatis non potuisse deum interimere mala, negabitur per hoc esse omnipotens deus, quia, si est aliquid quod non potest deus, naturae eius infirmitas accusabitur. Qui enim non potest aut fragilitate sua aliquid non potest, aut metu vincitur fortioris. Certe illo ipso inualidior erit quod uincere non potest, et erunt secundum uos mala fortiora deo, 20 quod utique impium pariter et absurdum est, cum certe deus illud esse dicatur quo neque fortius aliquid, neque melius, neque rectius inuenitur; secundum Ualentini autem decretum inuenientur mala omnium fortiora. c. IX. Dros. (L: Ergo diligentius requiri debet unde sint mala. enim materiam semper fuisse cum deo dicamus, reuera multa conseSi 25 quuntur absurda. Sin autem neque de materia, neque ex deo dicenda sunt mala, unde sint necessario requirendum est. Ad. d.: (Si ergo patuit tibi contra rationem recti esse quae a Ualentino definita sunt, accipe nunc ut se ueritas habeat.) Mala neque secundum naturam, neque secundum substantiam, sed ex animi proquis

bonum,

30 posito

fiunt

et

ex arbitrii libertate aut in actibus aut in uoluntatibus

inueniuntur.

3 Cod. cura
II c.

Cod. materea
II c.

Cod. reuocasse.
z.

Vgl. ob.
|

I c.

21
|

Anm.

z.

posset,

11

Anm.
|

z.

esse,

13
|

Anm.

conferret

4 Cod. uel ut
|

13 Cod. merai

tioribus,

mit c ber

d. Z.
|

;14 Cod. conditorem

17 Cod. accusabatur, mit

ber

24/25 Cod. oder Druckfehler bei Caspari: consequenter. B 27 Die eingeklammerten Worte fehlen im gr. T. Ruf. scheint, seiner Gewohnheit nach, den Zusammenhang verbessert zu haben, ebenso wie Cap. 10 im
d. Z.
|

sua] Cod. sui

Anf.

patuit] Cod. oder Druckfehler bei Caspari: potuit.

B.

Adaniantius.

De

la

Rue IV S46c 847 c.

\P.

'.//.;.'

kya)

xaz

ovolav xal
a
e'yeiq

xa&
xal

vxboraoiv Xeyco elvai xa


xad*

xaxa' o
/

/('(>

iQOxoq i-xiovuaivcov eoriv.


cjfvjj.
|

/.

Exd'OV

vxboraoiv streu xal


olov cpbvov.

xc.r

ovolav.

JP.

Oa

o vofiog x^yonevoev exelva Xeyco xaxa,

xoovelav xal oa o vbiioq axayooevei. AJ. Ex tvjv vuefpcoxatv eOrl ravra xavra' ovxe yao Ion tpovoq ovoia. ovrt xaXiv ?] uor/ela, ovre ri rojv ouoUov xaxmv' all (jom n axb ir}q YQauuaxtxrjq * * * * ovre QrjroQiXTJq ovrjg, all djzl>
iu>r/eici\ xloxfjv,
t

10 tcjv

oi\uer]xoxa>v avxjj xQoGtjyoolav Xafiavovot/q,

a<p

oov

ovrojq

15

ovouaCe&at doxsZ, ovo oxoreoov avrcov ovoa, oitolcoq fioi (palverai xal axb xmv 6oxovvroDV elvai xaxmv rtjv ovolav ovoua xoooXafiai-eiv. ovo' oxoreoov ovoav avra>v. xaxbq 6h Xiysxai exelvoq, 6 rcv xaxcjv xoirjT7]<;, a 6e nq xoiel ovx eoriv avroq, aXX kvigyeia avrov, (bv xr\v XQOTjyoglav xov xaxbq XeyeoO-ai Xa^ctvei. (el yag avxbv aef vxdoyeiv elxoifiev a xoiel, xoiei de tpbvovq xal fioiyeiaq xal xXoxdq xal oa rovroiq ouoia, avroq eOrai ravra' el 6h xavr env avroj. ravra 6h brav ylvi)rai r?)v ovraiv eyei, ov yivb ueva 6h xal rov elvai xaver ai, ylverai 6h ravra xobq v&ooixcov, eoovrai ol av&ocoxoi xal eavrmv xoirjral xal rov ur]xeri elvai alrioi.*) el 6h ravra avrov eveoyelaq elvai ytjq, e a)v xoiel rb xaxbq elvai eyei, ovx eg mv eoriv ovoia. xaxbv 6h elxouev Xeyeo&ai axb r65v ovfierjxorojv ry ovoia, riva ovx eoriv r\ ovoia, coq axb rr/q rexrovixrjq xexreov. el 6h e ojv eveoyei xaxoq, a 6h eveoyel aoyrjv rov elvai Xa udvei, ?]Q$aro
t

avzov delxvvo&ai Meth. B. S. 25 27 tzqoq ndvxa aus Meth. gekrzt 8 Man erwartet 6 avrov elvai (fvat ix xjv ovfi. Der Artikel fehlt aber nicht nur in d. HSS., sondern auch bei Meth. (pvoq. S {) {\}.k )67iQ xzL] Dass nach yQafXjjLatLxFjq Worte ausgefallen sind, beweist der Text des Meth.: //' wgtieq and x^z yycc/nuaxixfjq 6 yQaixaaxixoq, /Jyexca xal
7

ix tojv

Giuri. 847c
\

TtQq]

ano x^z

QTjTOQixrjq

qt)xc)o

xal and

x^z

iaxorxfjz

laxQq,

x^z,

oviaq

ovxt

iaxotxfjc, ovot,;

(nie u',r

prjTOQixrjjq
d.

oite ygafifiarucqq, ahh

and

xxh.

Ebenso Ruf.

Meth. wrtlich nachgeschrieben hat, ist wahrscheinlich, mus3 aber dahingestellt bleiben. Die HSS. haben alle den verstmmelten Text. C hat 9 a'/la xal and xv avfie. 13 Nach ovaav avxwv folgt bei Meth. ein Satz, den der Verf. nicht aufgenommen hat, und weiter: i xovxo yu.Q xaxetvoq xaxbq

Ob

unser Verf. den Text

tlvai /Jytxai,

14 irtoysia ABCDEG, aXxioi hat Ruf. 1520 el yag ivi'oytiai d. Ausgg., ai ivigy. Meth bei Eus. nicht bersetzt, vielleicht weil die Beweisfhrung ihm zu sonderbar war. Sie ist aber dem Meth. entnommen B. S. 26 und daher im Dial. gewiss echt 18 ylvrjtai
oxl

xv xaxv

eoxl noir(zi]q.

a 6t
|

xiq xxt.

BCDEFH,

notrjxal] eaovxat 19/20 taovxat ovala] ovoia d. Ausgg. 22 xoixojv ol arOoconot notrjxal xal xov elvat Meth. 23 xtxvovtxT z xixxon-' laxQixrjq 6 largbq ^leth. 24- Nach wv evegyet: Zxaoxoz vnoyei xaxbq Meth, Die LA. der HS.S. kann zur Not erklrt werden; wahrscheinlich sind

yhrjxai

d. br.,

oxe y trexat Meth.

aber die zwei Worte ausgefallen.

Caspari

IV

c.

9.

Dialog.

161
dico.

Dros.

d.:

Sed ego substantiam uel subsistentiam mali esse


ais,

Uoluntas enim, ut
Ad.
d.:

accidens res

est.

Expone ergo
d
:

tu euidentius quae sunt mala quae dicis esse

substantia.
5

Dros.

Quaecunque

lex

fieri

prohibuit,
et

ipsa
similia,

dico

mala,

verbi

gratia adulterium,

homicidium, furtum
sunt.

his

quae lex uetat.


Sicut

Ad.
stantia

d.:

Ista

omnia accidentia

Neque enim homicidium sub-

aliqua

est,

uel adulterium, uel aliud aliquid his simile.

10

enim ab arte grammatica grammaticus dicitur et rhetor a rhetorica et medicus a medicina, non quod substantia sit aliqua quae aut grammatica aut medicina dicatur, sed ars est et disciplina quae substantiae accidit et ex ipsa iam arte substantia quoque hominis nomen accepit,
similiter

utique etiam in contrariis substantia hominis ex facto aliquo

nomen
15

accepit, uerbi causa ut,

cum

fecerit uel

homicidium uel adulte-

malus dicatur, id est uel homicida, uel adulter, ex facto eius operis quod lex prohibuit nomen accipiens. Non enim substantia illius hominis qui homicidium fecit in aliud quid uersa est quam prius fuerat, quia neque aliquis hominum hoc est quod opus suum est, sed
rium
quis,

ex eo

quod operatus

est

nomen

accepit,

ut,

quia uerbi causa occidit

2 Cod. accedens
rica ausgefallen
|

11 Cod. substantiea, mit einem Strich unter e


d. Z.

10/11 Nach grammatica sind wohl die Worte aut rheto18 opus] Cod.
|

opo, mit u ber Adamantius.

lf>2

Adauiantius.

De

la

Rue IV 847c 848a.


el

xaxslvoq shrat xcoeog, tjg$axo de xal xavxa (xa) xaxa.

de ovxcoc

ot iorii' avaQxmq xcxog. tX* XQOq avxov dtlxrvoihai.


1
-

<>vdh

ay&rjxa ra xaxa,

xco yev?jxd

TQOJtm eivai xa xcxd. xal ov xax ovolav, deixvvxat de ivr ovoiag yivofisva ra. xaxa. acpeoxegov ovv del^ov oxi xgojccp tr) xai ov xax ovolav.
\l\

Ekptjq

I.

Eym xq&xov
xgbxq)
xctxov

nhv

xi\

qvoei ovdhv cpavlov Xeym, reo de


Xeyexai.

xrjg

yjr'jOeoq

eivai

xb

ydg

xl]g
,

fioiyelag

bvofia

d xoivcoviag
10

eoxlv ctvdgbg xal yvvaixbg 6?]{iavx ixbv

alt eav

xoivmvfi

xoivmvla yivexai. ei de tu xaxaXutojv ttjv vo[il[t?]v xoivmviav. // evvguei yduoig aXXoxgioig, Xiav egyov jigaxxei xaxov xal r\ [iev xoivmvia ?/ avxrj. o de x?/g ygrjewg xgojtog ovy ofioiog. xal ejtl xrjg

tu tu

tjj

yvvaixl jraidojroiiag evexa xal x?]g xov yevovg diadoyrjg, dya&?']

avxbg Xoyog. f) xoivmvia xoivvv, y_G)glg xov xgojiov 15 t;]c XQrjOecog ee xato[iev?] xaxov ovx eoxi' xbxe de yivexai xaxov ojtoxe o xQOjtog exl oaprjg. aXXa xal xbv (povov ofiolwg eyeiv <p?][il. 848 eav yag xig xbv ejtl f/oiyeia Zrjp&evxa djzoxxelvat &eZ?], dixag cov exo/. u7]Oev djtaixoov, xaxov ovx egyaCexai' eav de xig xbv fi?]dev xt xo~dv jzrjyoQevuevoJv Jtejzoit]x6xa dvaigrjoyj ovdevbg dXXrjg jtgo(pdemg 20 Xoyov ydgiv, ovdh xrjg xojv olxeicov d(paigeeojg evexa, xovxexiv r\ /Qr/ uaxo)v // x.xr\y.dxoiv. (pavXov egyaCexai. xal xb [iev egyov xb avxb Iji aficfoxego^v yivexai, o de xgojioq xov egyov r?]v dia<pogdv efijtoiei.
srogveiag
de
o
,
\

1 zd

<

d.

HSS.

deiy.vvo&ai} eivai <pdvai Meth.

zavza zd Meth. bei Eus. 3 avxov Meth., avzv d. HSS. 849a a ov?.zcu ewxhau Meth. B. 7 'Isycb
|

S.

4348
s.

novnov
p.

/nev
|

ABCFH,

/uev

< DEG,

unrichtig

d.

1.

R.

8 XQ7)oeojq Conj.

Jahn's, tpvoeooq d.

HSS.
43
|

Xeyezcu) Jahn conj. )JyeaS-ai, wie auch die slav. bers, des

Meth.,
conj.

Bonw.
G-,

12 iwQl&i Naber, ivvgigoi


bers,
d.

eozai

die slav.

17 noxTETrcu &eXy] Meth. B. S. bergehen, tten /rill 18 iv de zig F idv zig 6h d. br. 19 avaiQr/o% BD, avai(jf/oei d. br. ovevq ahfajQ xze.] Klar ist diese Beweisfhrung nicht. Rufinus: /// hona eius inuadat. So giebt er einen vortrefflichen Sinn, dieser liegt aber nicht in dem Text. rec. Dial. ist hier Copie von Meth., was aber Meth. schrieb, wissen wir leider nicht genau, da die slav. bers, hier der einzige Zeuge ist. Sie lautet, Bonw. S. 44: wegen nichts anderes als der Wegnahme des Seinen, nmlich der BaJje und des Reichtums* daher giebt Bonw. als mutmasslichen Text des Meth.: ovsvog a/lr^z tiq. ).oy. '/acj., ati.a zr\q z)v oixelwv a<paiQ. ev. So bleibt jedoch der Gen. Ttooffdaeojg unerklrt. Methodius muss m. E. etwa gesagt haben: nur weil er sich die Habe des Anderen zueignen will. Welches der urspr. T. des Dial.
1
j

16 iazl aaep^q) Jahn d. HSS. Meth. deutlich sein wird, s. Bonw. S. 44 44 d. slav. bers.: nachdem er ihn dem Gesetz
|

',

war

schwer zu bestimmen. Vielleicht: avaiQrioq ovevog jfckk rj (od. zivbq aX/.ng) Xdyov yQLV oidh] zfjq z)v olxsIcdv a<pai()EGE(tig, evexa. Jahn conj. oiEvbg d/.'/. ij TioocpdoEOjg [?.yov] ydotv 22 n <C E.
ist
7ir>o'f(JE(>j;,
y
\

Caspari

IV

c.

9.

10.

Dialog.

163
est,

homineni, homicida dicatur.


substantiis accidentia.
c.

Non

ergo quis malus est ex eo quod

sed ex eo quod agit, et ita inueniuntur mala non esse substantiae, sed

X.

Dros.

d.:

(Dixisti)

uoluntate uel actibus esse mala et non

secundum substantiam.

Sed ecce ostenditur quia substantia est ex qua fiunt mala. Euidentius ergo ostende quia per actus et uoluntatem fiunt et non per substantiam.
Ad.
cl:

(Quantum

quidem disputationis legibus

sufficit,

dilucide

ostendimus
uis

malum non

esse substantiam, sed actum, uel opus esse sub-

10 stantiis accidens per arbitrii libertatem.

Uerum quoniam adhuc

curiosius

15

primo quidem disce nihil esse omnino natura malum, sed in solo proposito dici malum. Nam quod dicitur adulterium quid aliud indicat nisi uiri cum muliere coitum?' sed si cum uxore legitima habeatur hie coitus suseipiendorum gratia liberorum et sobolis relinquendae, opus bonum iudicatur. Si uero quis, legitimum coitum relinquens, alienum uiolet matrimonium, malum opus egisse
aliquid discutere),

20

Et est quidem, quantum ad coitum pertinet, res eadem atque unum, quantum uero ad iniuriam proximi et reuerentiam legum, opus satis diuersum. Sed et homieidium similiter se habet. Nam si quis eum qui uerbi causa in adulterio comprehensus est iudicet legibus et puniat, non erit malum. Si quis uero innocentem, aut ut bona eius
dicetur.

inuadat, aut tali aliqua ex causa trueidauerit,

malum opus

fecisse iudi-

cabitur. Et quantum quidem ad rem ipsam pertinet, idem opus ab utroque uidetur impletum, uterque enim hominem oeeidit, sed propo25 situm oeeidendi in utroque diuersum est. Furtum quoque quod dicitur,

9 malum] Cod.
gendert.

B) im Cod. Gr. ecpriq, (Casp. setzt dixisti nach mala. malorum 12 Cod. propositu, mit o ber u 15 bonum] Cod., oder meine Copie: bonorum 26 Hier hat Ruf. mit Absicht 18 Cod. reuerentia

dixisti fehlt

Vgl. Einl. 11 A.

B.

11*

L64
rronz
dfj

Adaniantius.

De

la

Rue IV 848ad,
xqojto)
t/J>

tovtoiz xal
yirsTi'.i

xb yo/jUaxa

XaudvEiv xtvbz
cot]
sl *

reo

Xfppetoq
o

xaxov.

kav uhv ydg xtg

xoivojvcv

mv

tyei,

Xauavmv ovhv tpavXov xoul,


XeX^O-oxcoz. toyov xi
L~r

i
t

av xaXtv dxovxoz aq>Xovto xoptjqov JiodxxEi. xal xb uhv aXXoxgia Xaftk

10

auatoxiomv eoxiv. 6 h xT]z X?]ipEcoz rooxoq xaxov /Jyeo&cu xovxo .Toni, ouoicoz h xal tu {reooeslv xqojtco xaxov yivExai. si uhv yao nz xbv aXrfli] oesi {teov. toyov jtoisl dya&ov eI e, tovtov xaxaXixcov, xbv ovx ovxc. oe\Sel xal x?/v xov xqelxxovoz xiftrjv vXotg t] Xld-oiq xQOOaxreiv kd-iXei, xaxov xQaxreu xal xb f/hv xi)z V-EoGEEta^ ovoua xb cvxo. o h vtjg yn^OEOJz xgoxoq k*vaXXa6t xb
htvetv
ytVOflsvov.

JP.
c

TBxei

xoivvv

jteqI

xojv xc.xcqv ejtoi/joco xbv Xoyov. Eixvvvac


xal oxi xovxcov ol dv&QWjioi xvyydrrvO-EoO-ai

ovXo/ievoq tag egxl


povOi xotTjral,

xa xc.xa.
ti

ovXouai .toteqov ol avB-Qmxoi xr\v a<poQurjv atp savxmv XauavovxEz lyovoi. xovxexiv avxol t7j2 xoiavx^z yni/jecoz evqexl ysvoiiEvoi. // xoiovxoL vjto &eov yEybvaoiv. )( av xaXiv exeqoz xiz vrrdnyEi o eiq xa xoiavxa xovz dv&gojrrovz xaooQuev. AJ. Yxo uhv xov \teov xovz avd-Qwxovq xoiovxovz yEyovivat 20 ov tprjui, avxEzovoiov e xbv av&goijtov Xtyco. xovxo [lEytxov vjto
15

oayv

xaXiv

25

xa f/hv aXXa jzdvxa avayxi] ovXevei xcq {reiep jrgoGxdyiiaxf lav xe yag ovgavbv surflg, eox?]xe (fEQoiv xbv sGxottjv, ov iiExaxivovaivoz xov coqlouevov xo7ov. xal Eav [xe] .teqI rjXiov xbv Xoyov rroiElod-cu {teX?]z. exxe/.el ovxoc xr/v cogio UEV?]v xivz/Oiv ov xaoairovfisvog xbv qouov, aXX dver/x?] xivl ov/.evojv to) dcG-Tox)]. xal ytjv Ofiolwg xexrjyvlav ooaq xal (fegovoav xb jcqocTayuv. xov xexeXevxoxoz' ouoiodc e xal va aXXa dvdyxij ovXevel TC) XSXOlTjXOTl, OVO' OXOTBQOV C'.VTfOV wdflEVOV EXEQOV XL JiaQ tiz o ytyoi'E rroLElv ioxeq ovx exaivov/isv xavxa ovxco jisifrof/Eva
-Eov

xEyaQixrai Xe'ycov cvxco.

(oxi

to Jahn, z d. HSS. 2 dVV? 4 a/lzoia. Jahn, '/lode d. br. macht dies bse oder gut xaxdv ttoieT' Die slav. bers, d. Meth. zny Jahn, d. HSS. E 16 ysrueroi BC, yivou. d. br. 19 vnb 7 13 xal ii.} r tov &0$ xzs.~ Meth. bei Leontius (s. Bonw. S. 46 u. Einl. XXII;: nobq uhv zor feov zur; v&Qwnovq ZOlOVTOvq yeyovtrcL ovzl uoi oxet AfyeiV cireZoiGior xbv jiqojtov avd-Qumov yiyovirc.i Xiyw, zovzbozir t/.ei&eoov. afp ov xal ol idwq zi,v ouoiev iXev&EQiav ixXyowaavzo. (ffjul zor/aoorv iXev&eQov 8o%oi T tOj xal ysyovsvai zor avS-^amov, ovXevowa 6h avxbv ov ovXoficu. xovxo /ziozor Tiooz zor &eoi xEyaoioirai Xeyoj. ort von Bonw. getilgt) z /uhv yo Eqr'/.ccav von Ruf. ausgelassen, gehrt aber zu dem urspr. T., aXXa xzh. 21 ff. ozl -. Meth. B. 8. 46, 47 21 vyxn ovXeveiv H Pic. 23 ze in all. HSS. 28 f. nag
1
j)
| |

ACE F.
5

zqiov

1.

HSS.

<

<

i]

eh
o

der Buchst,

ij

ist

durchstrichen),

naobv eh

DEG,
es ist
:

ttcqo

eh

o H,

iiaQ

eh

8 d. br.

Der Verf. hat den Meth. abgeschrieben;

aber ungewiss,
b\

was

dieser geschrieben hat.

Leontius giebt als "Worte des Meth.

xao* o xai elq

Caspari IV

c.

10. 11.

Dialog.

165
sua?

quid aliud
nialum.

est

nisi accipere aliena et facere

Quod

si

quis faciat,
erit

concedente uel largiente eo


Si uero

cuius res est uel pecunia,

non

opus
est.

quis aut ab inuito auferat aut ignorante,


spectat,

maluni

Et opus quidem, quantum ad rem

unum

est in utroque, et eius

5 qui a largiente, et eius qui uel ab inuito abstulit uel ab ignorante, sed

non unum in utroque propositum. Sed et dei cultus ita se habet. Si quidem uere quis deum colat, opus facit bonum, si uero relinquens ueri dei cultum eos colat qui non sunt dii et honorem summi dei lignis et lapidibus ascribat, opus malum est. Et quidem in colendo 10 opus idem est, sed modus colendi diuersus est: aliud pietatem, aliud
impietatem
c.

facit.

disti

XI. Dros. d.: Quoniam reddidisti rationem malorum et ostenquod mala ex actibus hominum uel uoluntatibus constent, illud
si

homines huiuscemodi uoluntates a 15 semetipsis concipiunt, id est si ipsi sibi adinueniunt huiuscemodi usum rerum qui contra leges sit, aut tales a deo facti sunt, an aliquis alius est qui declinare a uia recti homines prouocet et irritet. Ad. d.: A deo quidem tales factos esse homines non dico, sed libertatem sui arbitrii ab eo consecutos. Quod utique summ um et magni20 ficum donum a deo hominibus (pariterque angelis) constat esse collatum, quo scilicet, in qua uelint parte obtemperandi sibi facultate concessa, cum sponte se subdiderint dei legibus et non naturali necessitate constricti, sed amore eius prouocati, imitatione dei deligant meliora. Et merito iam haec sua dicentur bona quae imitatione boni meruerunt 25 adipisci. Idcirco ergo concessa est eis libertas arbitrii, ut ad meliora se latius possint extendere et remunerationem obedientiae promereri. Neque enim ad hoc eis dicimus concessam arbitrii libertatem, ut ad inferiora laberentur, sed ut possint ad meliora proficere. Si enim ita
est

quod adhuc cupio percontari:

factus fuisset

homo

rationabilis ut est

unum

aliquod ex elementis, uerbi

3 Cod. ignoranti. Casp. ab ignorante? B 5 Cod. gente 7 uero] Cod. uere 10 Cod. incolendi 13 illud] Caspari vermutet: aliud. 14 hoiuscemodi, mit u ber d. ersten o 16 sit] Caspari vermutet fit. 2 Cod. larigente
|
|

lari|

B B

20 pariterque

angelis.

gant] Cod. diligant.

Von Ruf. hinzugefgt. B 24 Cod. meruit.


|

22 Cod. subdiderit

23

deli-

L66
'SO.TOTtj.
e

Adamantius.

De

la

Rue IV S48d.
IXjTiq,

e.

OVt

TU

t.vmij

V.TOXStTCll

XgtlTTOVCOV
cp

OTL TO
jtel-

rrnnOTcr/ifcr hcopzsq fapvlagav.*)


tt-eo&cu
[xcfi]

av&gcojtog de rijV

ov/.STai

XQOCiXaev t$ovoiav. eavzov oviaycoycv, ov rijg cpvoecog tliayxf] xQarovfUVOq, ove riyc dvvafumq agxziQovfievoq ojieg twv xqsittovov tvexa avTezovoiov eivcti <p?]{u, Iva n jtXelov jrgooXdy
,

xoQa tov xQslxxovoq, oxbq avrcQ


t&q
;

ex t//c vjtaxoTJg JtQooylverai

xal

nysiAf/v

cdzsl naget

tov xexoupcoTog.
(prjfU,
//

ov yag

ejil

Xct)]
ei

ovreo
eog

yovevai tov avfrgeonov


v

evexa de xeov xgeizToveov.

yag

yr/ove tlvv OTor/eieov

tcov ofioieov.

dvetyxi] ovXevcov tco freeo,

10 ovxtTi (.uod-bv aSiov T?jg jrgoeugeoemz Xcuavei. aXXi

eoxeg ogyavov
?)v

toxai o eivfrgeonog tov tiiuovgyov * * * * xal rovreov aiTiog


b.

Bonw.

47, 5. die slav. bers, aber:

indem kein Einziger von Ihnen etwas anderes


1

tlnin

etwa:

\i< thun. Dieser bersetzer fand also wie Wettet, iin Dial. lesen wollte, oder blos tkxq 8 oder i] eh o, in seiner Vorlage. Es hat den Anschein, dass der Verf. des Dial. eine schon verdorbene Abschrift des Meth. vor sich hatte; deshalb wage ich nicht etwas

kann,

als das,

wozu

er geschaffen ist

-rcao

xo

eh

o.

zu ndern.
1 vnox.

AB
|

1
,

anxeixai

d. br. u.

Meth.
:

xqe'ixxcqv

Meth.

2 xovteq\ axovxeq
ovlexai neiS-eod-ai

Meth.
tCov

b.

Leont.

avd-oconoq xxh.] Die HSS.

avd-gcoTiov 6e xcp vcp

xal noouiXaev ecovoiav savxbv 6ov/.aycoyetv.


cp

Die HSS. des Meth.: av^QOJTCoq de yo nooGe/.aev (so L TtQOoel.ae yo ohne clvd-oconoq L 2 ) igovoiav eavxbr 6oi/.aycoycbv. Die sl. bers.: Der Mensch aber Jiat dem was er will xu gehorchen Macht empfangen, selbst sich zum Knecht machend, und darauf sich sttzend vermutete Bonw., dass statt xeov cp: x/jv cp zu lesen und yp zu tilgen sei. Das yo scheint aus einer Hs. zu stammen, worin wirklich xcp vc'p stand, und man knnte meinen, der Verf. des Dial. habe ein solches Exemplar abgeschrieben. Jedoch wrde dieser Schluss unrichtig sein, wie aus der bers, des Ruf. sich ergiebt: Mi qua uclint parte obtemperandi sibi faeuUate concessa, cum sponte se subdiderint.
ov/.exai neiS-ead-ai avQ-Qconoq
1
,

Ruf. las also vQ-Q. 61 Tip

Wie
^

es

cp ovkezai Ttetd-. rcgooeX. iova., eavxbv 6ov?.ccycoyG}v. aber mglich war, dass in voneinander unabhngige HSS., Meth. L 1 2 und

die des Dial., derselbe Fehler einschleichen konnte, bleibt

mir unerklrlich,

s.

Einl.
ov,

10

4/5

oTceo (pyui]
cor

Meth.:

orceQ

avxCp

xcov

xoeLxxrcov

(L 1 xoeTxxov

L 2 xoeixxov
arbrU
xx\~
(
.

7-vexa xe/aoloS-ca <ftjl.

Ruf.: Idcirco ergo concessa est eis libertas

Seine bers, entfernt sich aber hier zu weit


d.

vom

gr. T.

5
2
c

iva xi 7i).elov

iva nXeiova

HSS.

Meth. Bonw.: Iva


So die

xi

likelov

cov

lyeu
1

KQoaXay

ncxQcc

xoi y.oeixxoroz otieo aixip y.xL


/.at,

slav. bers.; die gr.

HSS. L

iva .... tcqoo-

otieo aixCp

nana xov xoeixxovoq.


1
|

Ruf.: id
\

ad meliora

se latius possint exten-

re et

renuineratiunnn obedierdiae promereri

alxel] exi d. HSS., anaixeZ

Meth.

L2

aTiaixeZxai
avf'c/xfj

9 avayxy

6ov?.evcov) v. ovXeveiv d. HSS.,


|

avdyxn
|

d.

Ausgg.,

dfiolwq

dor/.evrxcjv &ecp Meth.

kein

Wort vorangeht, worauf xoi'xcov annehmen. Wie sie ausgefllt werden kann,
xl,v

xal xovxojv) Da 11 boxai] av i)v Meth. sich bezieht, muss man vor xal eine Lcke

ersehen wir aus Meth. rof 6nfjLiovQyov,

ig? oiq

l-

xa'/.coz

Die slav. bers.:


schleckt geth.an,

enoagev cOMycoz /u('uv<iv vTZouevcov' xovxcov ytiQ aXxioc, xxe. weder fr das uas er gut gethan, Loh, noch fr das was er

Tadel empfangend.

Caspari

IV

c.

11.

Dialog.

167

gratia ut

quod

est,

aqua uel terra, quae nihil aliud potest esse quam hoc id est quae neque in melius proficere, neque in deterius labi
est

potest,

nihil

utique

homo

uel

actuum suorum uel propositi

gratiae

haberet ac muneris,
5 subsisteret.

ubi non industriae officium

sed uis naturae sola

Sed neque agere rationabile aliquid posset, ubi facultas eligendi bonum a malo uel melius a bono naturae legibus uetaretur, et esset totus homo terra uel aqua, aliud esse non praeualens. Quodsi etiam per eum aliquid boni ageretur, id iam non suum sed dei esset solius, qui eo uelut organo quodam in quibus ipse uult uteretur. Non

10 ergo

competenter dicitur pro defectionis metu excludi hominem debuisse a profectuum spe, cum et hoc ipsum, ne labi posset, in sui arbitrii
(Quodsi
et

libertate poneretur.

libertatem magis deligeret


15 debuisse

hoc obicias, praescisse deum quod homo per arbitrii ut ad inferiora conscenderet, et ideo non
fieri

talem
est
et

eum qualem
sit

sciret

omnino

lapsurum:

primum

sciendum

quod

re

quod non opere non

est iusti iudicii, ex praescientia

admissum.

Tum

damnari aliquid deinde qui hoc ita dicit

20

quodam prohiberi debuerit deus ne faceret id, quod metueret ne laberetur, cum utique, si labitur quis et decidat, a diuina eius prouidentia nusquam prorsus abscedat, nee omnino aliquid
illud uult intellegi ut timore

quod illi penitus pereat. Et super omnia adhuc illud uidendum est quod ad eunetam rationabilem naturam quanta et quam minima pars homo est, qui similiter ut ceterae omnes rationabiles naturae
sit

arbitrii

uoluntate donatus

est,

qui tarnen uelut ouis errans per ignoest et restitutus

25 rantiae

montes
illas

et colles

boni pastoris humeris reportatus


et

est
tibi

ad

nonaginta

nouem

oues, quae

non errauerunt.

Quid ergo

uidetur qui hoc ita sentis?

Ne una

erraret ouicula, nonaginta et

nouem ouium

profectus et gloria debuit impediri?

Impeditum namque
illae

fuerat, si naturae rationabili libertas arbitrii, per

quam

nonaginta
Dass es

13 ff. Quodsi
schliessen.

S.

169 possunt] Dieses ganze Stck fehlt im gr. T.

ursprnglich griechisch war, knnte

man

aus den

Worten stadium und agon

838a wird dieselbe Frage aufgeworfen Deus nesciebat, nun daret unieuique arbitrii libertatem, quia mutandi erant in malum, uel angeli apostatae uel homines? Dort kann der Verf. keine Antwort geben, sondern stopft seinem Gegner den Mund mit: Ut uideo, etiam supra deum sapere vis. Es fllt auf dass derselbe Schriftsteller jetzt so viele Grnde bereit hat den Einwand des Gegners abzuweisen. Jedoch ist es mglich, dass diese Inconsequenz ihren Grund in der Verschiedenheit der Quellen hat, die der Verf. bentzte. Zu einem bestimmten Urteil bin ich nicht gelangt. B 13 Caspari's Ausg.: praecisse. Wohl Druckfehler. B 14 ut] Cod. et. Caspari: (deterius) magis deligeret et. B descenderet? B 15 Cod. debuisset 18 ut]
lsst sich aber folgendes anfhren: S.

Dagegen

Man

erwartet: quod.

Adamantiu>.
f

De

la

Rue IV S4Sf S49b.

ync)tnn>g.

elwg,
"

xgeiTTOv avfrgcoxog vjjtlxaro, ur]dhv tregov all bulvo uovov dig o x&pvxe. tprj/A xoryagovv top &e6v avd-QiDxov zifnfim xqocuqov/isvov xc tojv xgtiTTovcov
ovt
wo
t

iX

>

OTTjfiova

yert'otrai.

zfjp

ovlav

avxcp

tov

vvaoifat Jioulv a

'o

vi eti eojxtrt :i

aXXa xc dvo?]zov ourxiTVXfjocu vpcancu ol tov oqO-otcctov oyuaTog Xoyoi. axojtov yag ?)yoi\uai xoiovxoiq h'dicTQiovraQ eig fi^xog Ixtuvslv tov Xoyov, djioygmvTcog rritUavTog i uiv tov Xoyov. xai iwi oxtl LtI TExutjoiov Xaeiv to 10 XQOxel/ievop vxoely/uzxog yagiv c.Teixcuco yag xtjV afo'ftuav xc T<> xijq xa&oXov exxjLfjiaq oyna xai top TavTr/g vjtsgaojtlCovTa xciUcrreo XTffTjv xiva divaov vrrdgyovoav r\xig yiyrfti ts xai avgei, X T/i7"- '/ci'oiitvT]' xai oocp kxl jtXeiov ol xsgl Agooegtov dgvovTai b axolrryuv xavxfjv jtgoodox/jOavTeg, toovtcq jiXslovag o/ioovq rrXtjitod-ev xa/.cg iyeiv oxei Agooegtov itev xai OvaXevTa Ti)g 15 uvgei. xaxouayiag dvayojgelv. Maglvog l. d ovXoiTO. Tag Xoixag ovo rrgoTaoeig v.T$aytTCQ' Xsixetv yag oxsl t<x> ogqi tco vjz avzco Ixiiovov tjXi&iov xeicu,
t

El

TP.

0v

Tt&tVTl.

2"

tov Xqiotov Jtv&eod-ai ovXofiai d. cog <paTe vutlg. Ix T^g ?]u8Tlgc.g vjcoOTaoecog. vofiiCoi oxi rravv aTOJioiTaTov tovto t?] yodvTco ovola jigoodjtTUV , aXXcog h xc cd ygacfcu ovodviov avTOv cfaot oagxa dveiX?]g:lvcu.
IJegl

MAP.

oagxa avTog

avelXrjipev

1 to Meth.. <; d.

HSS.
u.

fievoq

A 2 FH,
|

tov ftebv

7iooaiooi\uEvov
|

2 ncfixEv eivai Meth. 2,3 9-edq u. tzqocuqovd. br., d. Ausgg. interpungieren zifiijcu,
Meth., tcoi^oelv
d.

nooaio.

yivsadixi Meth.

tioieiv

HSS.

5 dejy.hcu Meth.,

AdojzEv d. HSS.

6 r.rorjoj^
sein.

6
\

15
t

Ol ti'/.^uuiqei scheint mir vom Verf. andersdie uns hier begegnen,

woher entnommen zu
aftta /.EyuEvc.
/..

Viele "Worte,
(?),

sind

im

Dial.

B. ahvco;, yEyr d-E

kvZei, aQiovTai, .7toX?'/yEiv, oixoovz Tih.u.-

uioEi.

Zu

viel darf

man
sie

keine Veranlassung,
abstechen,
vgl.

daraus nicht schliessen, denn der Verf. hatte vielleicht anderswo zu gebrauchen, aber doch sieht jedermann, dass

Ausdrcke gegen die schlichte Sprache desselben Verf. sehr Meth. II S. 126, 127 Anm. 777. In den uns bekannten hriften des Meth. suchen wir sie jedoch vergebens yuQ n \ 3 9/10 tni XExin)oiov Der Sinn dieser Worte ist mir nicht klar. Ae mihi plaeet, exempli gratia, ftrt&imo exemplo rem de qua agitur confirmare. Pic. Ruf. bersetzt es nicht 10 ajtixdt,an> ABH 12 tvaov BDF, tvvaov AGH, atvvazov d. br. 12 yeyrft] nXfei? 13 yivouhr, ABFH oooj ABFGH, ooa d. br. 14 nhjupvoEL d. HSS. 19 Mit Titol tov Xo. fngt bei Picus und Humfridus ein neuer Teil des Dial. an. Bei Picus hat er die berschrift: de ineamatione CJiristi. Cod. E hat die "Cberschr.: XXo a&eov dyuc MccqIvov 20 avtv AHE aveiXrjgwai AB 1 vouIZoj a>g ndw F.
Jahn,
|

diese metaphorischen

Caspari IV

c.

1113.

Dialog.

169

summis excelsis profectibus permanserunt, non fuisset indulta; quandoquidem nee eorum qui quo modo oberrauerant salutem dispensatio diuina despexerit, sed Stadium quoddam praesentem hunc et
et

nouem

in

uisibilem
5

mundum

posuerit,

in

quo,

concertantium

et

aduersantium

agone moderato, certaminis praemia proposuerit regressum ad pristinum statum, dum per arbitrii libertatem quae illuc dueunt eligi et nihilominus
c.

quae non sinunt possunt). docere, uerum et d.\ Haec non solum ignorantes XII. stultos ac sine sensu homines informare ad intellegentiam possunt, tarn 10 recti et integri dogmatis explanatio est. Et ideo superfiuum puto,
et respui

Eutr.

cum haec
morari.

tarn

euidentia

tamque perspicua apparent,


ueritatis et

ipsis

diutius imecclesiae

Uidentur etenim mihi dogma

catholicae

assertores uelut fons

quidam

esse fluentis perennibus lauans, ut, quanto

amplius
15

quis

ex

eo

hauriat,

tanto

ille

copiosius

fluat.

quanto profundius uisus


forte

est haurire

Droserius

et

namque metuebamus ne
Ita
,

aeeideret

aliquis

pro ipsa nimietate

defectus

inuentus

est

quam ex initio coeperat emanare. Et ideo rectum censeo Droserium et Ualentem a dogmatum peruersitate desistere. Marinus uero, si uult, de duabus reliquis quaestionibus quas propo20 suerat persequi habeat facultatem. Uidetur etenim hoc defuisse disueritatis fons torrentior fluere,

ceptationi huic, quae ab ipso in primordiis fuerat intentata.


c.

XIII. Mar.

d.:

De
illi

Christo

uolo requirere

si,

ut uos

dicitis,

carnem ex substantia nostrae naturae


puto ascribi uenerandae
25 scripturae de coelo
et

suseepit. Quod ego perabsurdum purissimae omnium naturae. Sed et ipsae

eum

corpus habere testantur.

1 In summis, in excelsis pr.?

5 Cod. regress.

Caspari regresso. Regressis?


cet.

Regressui?

12 Uidentur] Cod. uidetur. Caspari fragt: Uidentur? oder dogma und assertor? Der gr.T. hat den Singular. Ruf. bersetzt aber sehr oft ungenau, und die Emendation uidentur ist so leicht, dass sie der anderen vorzuziehen ist. B 15 haurire Droserius] Cod. haurire. Droserius dixit. Das folgende Et metuebamus cet. ist also im Cod. Rede des Dros. Caspari bemerkt: Droserius ist mit uisus est haurire zu verbinden und dixit zu streichen, und nach Droserius sind mehrere ausgefallene Worte zu ergnzen, dem xal oaa enl nleTov ol tcsqI /Iqoosqlov aQvovxai,
|

zusammengehrt.

9/10 Caspari will: tarn (clara) recti

Unntig, weil tarn

recti<

anoXr'/yeiv xavxtjv TiQOGdoxrjoavxeg ,

xoaovxa) nXeiovaq ufzQovg nXqpLy.vQ^.i zufolge


sperauerat, tanto
ist,

Worte wie quod eum exhaustum


haben.
Dixit
ist

iri

maiorem uim aquae

fudit.

(Ich meine, dass nichts zu ergnzen

sonst

wrden wir eine doppelte bersetzung

natrlich zu streichen, [und no/J/yELV xaixqv TtQoooxrjoavxeg

hat Ruf. fehlerhaft bersetzt durch et metuebamus Wenn wir diese defectus. Worte als einen unabhngigen Zwischensatz einklammern, entspricht das brige

dem

gr. T.

B)

21 Cod. fuerant

23 Cod.

substantie, durch Einfluss des folg.

Genitivs entstanden.

Adamantius.

De

la

Rue IV 849b
rrt'gag

S50a.

./

Olo&a

i>T(

o oocficc dXrj&cjg

ovXouevog LtI

dye&ai

"r^ovutroi'. axo&dftsvoq tov (fiXtoioxov xal XQoXtjxxtxbv tqojiov


/rcouoi'C).

evorjst

^yrrjiv

yevt'oxrai IIuji

MAP.
\

tu alfj&dg. jtqctov ovv jteqI ov ovXsi T?]V tx&ov tov oqov oacpwg. tov Xqitov ton xb u]TOvutvov. lycb ogiCoftai ort
xi bglZt] Xtys.
rTjq

ovqopiov ocua tXae' ov de


\.

<Prj(A

tycb

Ixdvrjg
vjfislg.

vxoTaoswg r^g tov

jtqcqto-

xXdorov Ada/t,

Ig

r)~

xal

MAP.
10 XQ?]

Tb tcv XgiOTiavcjv oyfta xitsc xal ygacpatq Ovverrjxe.


//

ovv dxb yoacfcjv // xslcu AA Atye axb ygapwv.

xsi&rjvat.

ocbrov f/hv tovto CflTrj&TJrco el (ov) (piget aiyog zb Xtytiv avrbv rbv tov &eov Xbyov dxb yvvaixbg odgxa avet?.?](p6vai. AJ. El kxiOVfialvei xatrog tc tcq Xoycp tov d-eov, aleiTai
to
d-elov.

MAP.

15

MAP.
AA.
/.//pe'vat'

Umg;
to Xeyeiv tov Xoyov odgxa dveiovx aleiTai, ov ogrjg ootyerai, ovx exi&v ueL xa&wv e to &elov ctvexiexTOv eorcv. gayea
t
|

'Exei?] e<p?]g aloyog eivai

20

to e {relov vavra ydg xdd-t] It'l, xvd-iod-cu oov ovXo uai.


{

MAP.
AA.

Atye.

Tov dvO-gcoxov
f

Tig erj{uovgy?]6ev;

MAP.
AA.

d-eog.

xaTfjg tov Xoyov, tovtIgti tov XgiOTov;


xarTjQ ovv tg5 Xoyco.

MAP.
AA.

Sg

lriutovgyrjsv;
r\

dv&gcoxov. (p?]ol, xc.t etxova xal o/ioicooip ?)ueTegav xal eXaev o frebg yovv axb r/Je yijz xal exXae tov avd-oojxov.
Kafrcog Xiyu
ygatpiy

MAP.

xoirjGcofiev

2729;

Gen.

1: 26, 2: 7.

fest

AB'D^H. (fO.eoia br. lo< B*D 2 ins- Ruf. Vielleicht schrieb der Verf.: aacptoxegov 12 &6t"r Waa Ad. hier sagt, verstehe ich Ruf. 14/15
<fi/.;'oiGTor

d.

4
ov

oacpr/ d.

HSS., mani-

<

d.

HSS., *si non*

el

nicht recht.

Es

ist

gar

keine Erwiderung auf

das was Marinus sagte.


t

Bei Ruf. finden wir eine Frage

Beweisfhrung unklar. Vielleicht erhalten wir einen etwas besseren Zusammenhang, wenn wir el vor alelxai *zen, also: 'Enurv/ialvei nd-oq zi rw /. r. &., et ceTxai xb S-eTov. Ad. wrde dann gesagt haben: Das alelo&ai, wovon Mar. redet, wrde ein tzS-oc sein, fr
Potcst criiih aecidere eet.
allein

auch

so bleibt die

Ti&rj

aber

ist

das

Wesen
|

der Gottheit nicht zugnglich,

also ist das aideiad-ai


st. 'A.

ausgeschlossen, vgl. 85Ga

14 ndS-og <C
vor oayja.

FH

17 Die HSS. haben

den

Namen

Elio. und den

Namen

'4(5.

Ich bin Ruf. gefolgt.

Caspari

IY

c.

13. 14.

Dialog.

171
ueritatis

Ad.
ueruni

d.:

Nosse

te

arbitror

quod omnis, qui amore


et

quod

est

quaerit,
abicit,

omnem

praesumptiui
et defini

praeuenti

animi conten-

tionem procul
5

ut ad finem possit eius de quo quaeritur peruenire.

Primo ergo enuntia manifestius


Mar.
habuisse.
d.:

unde

uelis

habere quaestionem.
coeleste

De

Christo

sit

quaestio,
statue.

quem ego

dico

corpus
a

Ad.

Tu quod definias d.: Ego dico quod


est,

ex substantia eius hominis qui primus

deo plasmatus Mar.


10 stat.
d.\

unde

et

nos omnes.

Christianorum

dogma

fide et

scripturarum auctoritate con-

Oportet ergo de scripturis aut suadere aut suaderi.


Ad.
c.

d.\

Lege de
Mar.

scripturis haec

quae

dicis.

Primo hoc requiratur si non et turpitudinis est ut dicamus uerbum dei carnem de muliere assumsisse. Ad. d.\ Potest enim accidere passio aliqua uerbo dei, aut turpe

XIV.

d.\

15 aliquid diuinitati?

Mar.
Ad.

d.:

Quomodo?
Quia
dixisti

d.:

turpe

esse

si

dicatur

uerbum

dei

carnem

20

assumsisse de muliere. In diuinitate nihil est quin e contrario, quia nee laudem requirit nee desiderium aliquod capit diuina natura. Haec enim omnia passiones sunt, diuinitas autem incapax est passionis. Sed et (ad) illud responde quod te interrogo.

Mar.
Ad.

d.:

Interroga.

d.:

Hominem
Deus.

quis creauit?

Mar.
25

d.: d.:

Ad.

Pater uerbi, aut Christus?

Mar.
Ad.

d.\

d.\
d.:

cum uerbo. Quomodo creauit?


Pater
Sicut scriptura dicit:

Mar.

Faciamus, inquit, hominem ad imaaeeepit deus

ginem et similitudinem nostram. 30 hominem.

Et

limum

de terra

et

plasmauit

lich

dem

17 Im gr. T. wird das Folgende bis passionis flsch2/3 Cod. contentione Eutr. in den Mund gelegt 18 Der Satz In diuinitate cet. giebt keinen
| |

Sinn.

Caspari:

In diuinitate nihil (pudoris) est, gr. ovx ccleTzai,

und Quin
[quia]?
|

contrario

= ja,

im

Gegenteil.

Aber auch

so wird

kein guter Sinn gewonnen.


est,

Schrieb R. vielleicht: Quin e contrario in diuinitate nihil (pudoris),

Oft

im Cod. Worte umgesetzt. laude 21 ad fehlt im Cod.


sind
I

B
|

quin] Cod. q, mit i ber d. Zeile

19 Cod.

172
/

Adainantius.

De

la

Rue IV 850ad.
alg

Aamv

\fAP
\

9-eogxovv alg xb xnalxxov xoaxpav drjZari au rb xnalxxov.


o

t]

xb yaioov;

lafimv 6 irabg xal jtXdoocov Ix yaloovog xbv avd-Qwxov ovx ^oyvraxo. avaXaelP bv LxXaoev ?]eixo;
\.

El yovv

MAP. ETTP,

Ilcog

xovxo Xiysig; Eytjq Ix yobg xbv avfrocojiov


Xal.

af] uiovQy?jo{rac
l

rj

ovy ovxcog;
dv-gcojtog:

KAP
1')

TP. Tl ovv Iotl xiiucbxaoov xal avo^bxaoor. yovg


'Avtrocoxog.

f]

MAP.
10

Avb?/xov ovv rb Xiyaiv am yaloovi uf] aloyvvaoO-cu. am a reo xoalxxovi cualoircu. ei yao yovv laelv b &ebg ovx ydaCd-Tj, stcog dvd-ocorror. yavbuavov bfiolcoocv avxov. Xaalv Tjoyvvaxo;

ETTP.

AA. Avrtj yao (fvotg ovx u.yyat bxt uaygi xijg ot]uaoov b Xoyog xov fraov ji/.dooat xovg dvfrocojtovg; ?} ycoolg xov {raov <f/)g
t)

15 Zcoo.xXaoxalo{rai av xfj ufjXQa dv{rocojzov;

vva uiv &aov Xyco Ccooyovalv rov dvd-gcojiov. AJ. "Axova xov djtooxbXov Xayovxog' Xoixbg &aov vvctfiig c xal {raov oocpla' dxova *Ia>avvov rov evayyaXioxov Xayovxog' Jtdvxa i avxov ayavaxo xal ycoolg avxov ayavaxo ova av o yayovav20 fxXXa fifjv xcd 'iaoaulag b JigopS/xr/g alxvvoc rov d-abv JtXdxrjv rov avd-Qwxov, ffdoxovra' jtgb rov ua JiXacu oa. ax xotXlag anlGTCzfiai oa. dXXd xcu Aavl' al ysloag Oov ajtoi?]dv tia xcu exZactv [ia. all ovv ya xcu av xfj ravaoac aXaa, cprjlv, o d-abg yovv xcu ajzXaoe rov dv&Qcojtov. (an uijv xal o ajroxoXog' 25 bxa a. (p)Oiv avbxr] Oav o &abg. b dcfoo'iGag ua ex xotXiag lU/Tobg uov.) al xolvvv alxvvxai djtb xcov ygacpcov o Xoyog rov d {raov CcoojtXaOTcdv rov av&ocojiov. Jtcog olbv xa aoxc xc, uav cdoyyvr^
'Eycb
t

MAP.

dt-ia.

alya

aloyvvao-al cpaxa xb ftaiov

djroayeofrcu,

xb.

a ccualvova

xcu Ivo^bxaoa
30

xavxa axrfavXuaxa;
jiobg

MAP.
odo%,

Tl

xb xr/Xavyag xcov yoacpcov oxi ovqciviov ocdfia

(paxoviv avEilrppivai; xa&cbg o avayyaXioxrjg'lojdvvrjg' xcu o


cprjlv,
1

Xoyog

ayavaxo xal axi)voioav av

?)[iZv.
5.

17/18'
118: 73.

Cor. 1: 24.

7.

18/19' Joh. 1:3.

21/22] Jerem. 1:

22/23" Ps.

23 2i

Gen. 2:

25/26] Gal.
j

1: 15.

31/32] Joh.

1: 14.
ist

12 vS-fximov yevofievov

A^H Pic.
|

15

ttooTi/xcoz.

AB
|

(in

o ausgelassen)

DFH.

SaMMttUnf. d. br." u. d. Ausgg.


|

2426

<

Ruf.

28

er/t]
d.

>9tquidem* Pic. Per.

29

bc<pavXI%ez d. HSS.,

ixyavXi&o&ai

ehe Ausgg.

ABEFGH,

Caspari IV

c.

1416.

Dialog.

173
ut in melius conuerteret an

Ad.

d.:

Accepit deus limum de

terra,

in peius?

Certum est quia in melius. Ad. d.\ Si limum terrae non erubuit deus accipere et plasmauit atque ex deteriori meliorem speciem fecit, quomodo erubescebat suscipere quem in melius iam plasmando conuerterat?
Mar.
d.\

Mar.
Klr,

d.:
d.:
d.:

Quomodo hoc
Ita est.

dicis?
esse.

Ais de limo hominem creatum

Aut non

ita est?

Mar.
10

Eutr.

d.\
d.:
d.:

Quid ergo

est honorabilius,

quidue nobilius, limus aut homo?

Mar.
Eutr.

Homo.
Stultum
est

15

non erubuisse deum assumere id quod inferius erat et abiectius, erubescere autem debuisse assumere aliquid de melioribus. Si enim limum accipere non erubuit deus, quomodo hominem, quem ad imaginem suam fecerat, assumere erubescebat? Ad. d.\ Quid autem et ipsa natura rerum de his uos non c. XV. arguit quia usque in hodiernum uerbum dei est quod plasmat homines Aut tu sine deo dicis plasmari homines in uulua matris? et format? (Et quomodo his coelestem et rationabilem spiritum dabit quos non ipse
ergo dicere
Mar.
Ad.
sapientia.
d.\
d.:

20 formauit?)

Ego

uirtutem dei dico plasmare homines.

Audi ergo Paulum dicentem: Christus dei uirtus et dei Audi et Iohannem euangelistam dicentem: Omnia per ipsum
et

25 ostendit esse

30

Sed et Ieremias propheta deum formatorem hominum, dicens: Priusquam te formarem in utero, noui te. In quo et quid prius nosset et postea formasset ostendit. Sed et Dauid: Manus tuae, inquit, fecerunt nie et plasmauerunt me. In Genesi quoque ita scriptum est: Accepit deus limum de terra et plasmauit hominem. Si ergo ostenditur ex his omnibus scripturae testimoniis quod uerbum dei est quod plasmat homines, quomodo consequens uidebitur turpe putari in deo, si id assumserit quod opus ipsius esse nee alterius approbatur? Et quomodo rectum est id quod
facta sunt

sine ipso factum est nihil.

plasmatorem

et

inferioribus ascribas in melioribus recusare.


c.

XVI.
quae

Mar.
dicit

d.:

Sed quid faeimus ad manifestam sententiam


coeleste

scrip-

35 turae,

eum
est:

corpus habuisse?
et

sicut

in

euangelio

Iohannis scriptum

Uerbum

caro factum est

habitauit in nobis.

8 Ais] Cod.

agis.

Darber mit roten Buchstaben Ais.


geschrieben,
uerbi.

Statt ait, ais wird

im Cod.
Fehler

fter

agit, agis
|

indem man zur Vermeidung des Hiatus

ein g einschob
j

17 Cod.
script.

Ein durch das folgende dei hervorgerufener

29/30 Cod.

17

Adamantius.

De

la

Rue IV 850d

851a.

tvcyytZiOT/j-

XttW

ogfroo^oj; t^ifrtro zbv Xoyov, elgag


zij

t>Ti

tr i)ulv toxt)rcooev o Xoyog. zovzeoztv ev

i^ueztga oagxi.

\tAP.

AXX

o Xoyog ooq tyivero.


,

t)v et^eg zi Xeyeiv, zb e zb ovx ov xal ozi zb ovx e /yd/y ov avzb ytyovev. ov ydg zb yeyovbg ov Xex&?]Gezat aXXa [ro] ovx ov zovzo Jiglv yeveo&ai. ovxovv yeyove odg^ zov yevbfievov Xoyov xqoovtoq, zb ydg yevby.evov uezayevezegov rov ovrog. MAP. O Xoyog avroq odg, tydvsvo, ovev ea>&ev jtgogXamv. 10 AA. Tgejtzog eoztv o Xoyog rov &eov, ?} dzgejtzog;

AA

El utv tlrrev ort o Xoyog odg


oacfcog jrgooyevo uev6v ze
t

nzo

tet^e

MAP.
JA TP.

AroejtToq.

BovXoaevog
Iloia zavrjj;
u

el^ai

ort ovx dveXae dgxa o rov &eov

Xoyog xal (psvymv.

jzegtjreigi]

eivozdz?] xal deel Xa(p7](iia.


ogco oov 6 Xoyog ovrog ov vvgafielzai,

MAP.
15
f

EYTP.

Ev uev
{

ort

zw

evzegov de ort TQSJtrbg evge&r)ezai o Xoyog el xard oe yeyove 6ag. rb yao zgejtbfievov jiaQ o jrecpvxev ovxezi ezai o i]v, aXX! o ytyove. XBQibv ovv rb Xeyeiv Xoyov &eov elvai rov Xgtzov. ov ydg eOzi

20

Xoyog aXXa odg xard oe. jieoLbv e xal rb et- ovgavov (pdxeiv avzov eoyjjxevai odgxa. AA. El rov Xoyov (pdxei dgxa yeyevrj&ai xal fi?] dveiXTjooevat Ocfta av&gojjrov, (pgadzoi zi ezt rb Jtejtovfrbg ejtl rov zavgov.

MAP.

Aox/jOei jtejiovd-ev avzog.

s 51

EYTP. AoxtjOei, zovzezi (pavzala xal ovx aXrj&eict. AA. El oz7jGu xal ovx dZrj&eLa jiejtov&e. oxrjei xal Hgmyjg
\

ixd^ei, oxrjei

iXzog djtovijtzezai rag %elQaq


*,

oxrjei xal Iovag

jzageorxe, oxrjei xal Ka'id(pag, oxijei xal 'iovaloi


doxfjsi xal ol djtozoX.oi * * *

xazexov avzov, oxrjei xal zb alfia avzov ei-eyvd-r/,

HSS. 6 ro in all. HSS. 27/28 Nach (F in mg. von spterer Hand sxqivev); Kuupac, erwartet man ein neues es kann jedoch TiaotSujy.ev aus dem vorangehenden dazu gedacht werden, vgl. Ruf. u. Mt. 27: 2 xa) thxqwx IIAtw. Nach andcttoXoi ist aber gewiss ein Wort aus5 otl
|

< ABDFGH

5/6 ovx

^ Verbum

xb ov

d.

gefallen.

Ruf.:

assistere
ist,

ei.

Schrieb

der

Verf.

vielleicht

naofjoav

air>?

Ob

y.axto/ov richtig
ermitteln.

und

was Ruf. mit clamare bersetzt hat,

kann

ich nicht

Caspari

IV

c.

16

c.

1.

Dialog.

175
dicit

Ad.

d.:

Satis

recte

et

catholice

euangelista

quia

uerbum

habitauit in nobis, hoc est in carne nostra.

Sed uerbum, inquit, caro factum est. (Ad. d.:) Siquidem dixisset quia uerbum caro erat, uidereris aliquid 5 dicere, quod autem dixit: Caro factum est manifeste ostendit quia id quod assumtum est factum est. Non enim hoc quod erat factum dicitur, sed id quod non erat factum est. Caro ergo facta est, cum iam esset uerbum, quia id quod factum est posterius est eo qui erat. Mar. (L: Ipsum uerbum carnem factum dicit; non dicit quia aliquid
Mar.
d.:

10 extrinsecus assumserat.

Ad.

d.\

Ergo mutabile
Immutabile

et conuertibile dicis esse

uerbum

dei?

Mar.
Eutr.
et

d.\
d.:

est

uerbum

dei.

Dum
Quam?

uis

ostendere

quia carnem

non assumsit uerbum

dum hoc
Mar.
Eutr.
d.\ d.:

refugis, incurristi

blasphemiam.

15

Quia mutabile
in

et conuertibile dicis esse dicis

uerbum

dei,

quippe

si

ipsum uerbum

natura sua in aliud,


est.

carnem iam non

esse

erit illud

Etiam sine causa uerbum dei dicis 20 mutatum sit et caro magis dici debeat. c. XVII. Ad. d.: Sed et illud, uerbum dicens carnem effectum permutatione et non assumtione, dicat: Quid est quod passum est in
carne?

mutatum. Si enim mutatur quod fuit, sed id quod factum esse Christum, cum in carnem

Mar.
25

d.\

AOKH2I passus

est,

id est putatiue, ut putaretur pati

magis

quam

pateretur.
(Explicit

ber quartus.)

(Incipit quintus.)
c.

I.

Eutr.

d.:

Hoc

est

quod

dicis

quia fantasia quaedam fuit et

non
30

ueritas.

non uere passus est, ergo et Herodes uel Pilatus putabatur iudicare et non iudicabat, et putabatur manus suas lauare et non lauabat. Sed et Iudas, qui tradidit dominum, putabatur tradere et non tradebat, et Caifas putabatur, et Iudaei putabantur
Ad.
d.\

Si putatus est pati et

4 Ad.
ipsum
|

d.]

Diese berschrift

ist

Si quidern

qui erat als Worte des Mar. erscheinen 10 Casp.: qui. B 19 Cod. carne 21 dicens] Cod.
| | |

im Cod.

ausgefallen, weshalb die folg.

Worte
Si,

assumserit?

17

vor

dici. Vielleicht: si

uerbum

dicit quintus bildet 24 8o'Ai]Gi im Cod. mit Capitalbuchstaben 26/27 Explicit im Cod. eine Zeile 33 Hier scheint etwas, was Caiphas bei Christi Passion that,
| |

z.

B. scindere uestimenta sua Mt. 26: 65 ausgefallen zu sein.

(Vgl. d. gr. T.

B).

Adamantius.
rioxi/cei
xt;i

De
oxfjoet

la

Rue IV
xai

851

a d. ax

oi

EtSa/yeJUarai
.

eifffyettCpvTo }
oxrj,
/.t'yec
t

rjZ&sv

in xcd oxrjGei avrjJL&i

l xai

t)

Ocoxrjoia xcv dvfrgcojzcov

xai ovx alrj&eicL

xd>q ovp

6 XQtaxog'

eyco el/ti

7)

alfjfreia;

El TP.
' >

:tui

t)

Ifyst 6 aZfj&sia, tnyro 61 ovev Xyireg rroaxxei.

MaQtpog uzecuovrai' Xoym ulv

Xgioxbg oxr

MAP.
l&t cua.

Eyco

axb xcov yncycjv eixvvco


ovv

oxi

ax ovnavoiv

lycov

AA.
Ot

jExiv

ovola xai vxoCxaig OoQXtxfj ev ovgavcp; yn>)


elzai oxi eoxiv ovola ev
ejtl

10 xai ooxe'a xai

ovoapw eyovoa odgxa rag axoeigeiq e'/.d-elv. MAP. *Ex\ Om/iaxoq eixvvco. Xeyet yag 6 xoxoXog' ooociaxa IxovQavia xai ocouaxa erriyeic.
curo

fQaspmv

alua, xa\ xoxe

15
c

20

axoxolog ovouaZei ovgavov. yZiop, eZrjprjp. ovxoo Oc&fiaxa ejtovgdvia xai ocouaxa errlyeia. aXXr\ ola rjXiov xai //>/ oza oeXfjvfjQ, aXXq (Toga doxegmv axrjQ aCxeQoq iacfegei ev ogy ovx a> xai ?) dvdoxaoic xmv vexqv. el^ov ovv ei ooq xai oCxia xai alfia lyet vxoxaip iv ovoapm. MAP. 2mua xai 0oq xo avxo eoxtv. EYTP. xoxoXog ocouaxa. ) /.ovbxi ovgavov. fjXiov, osXtjvtjp
o

AJ. Smfta
cfdoxer

yag

euipaivsL.

AJ.
n.oai.

Ovx
lyei

eoxi xb avxo.

in)

vvdue&a xbv ovgavov odgxa ovoffctog

ocoua l ovouaZoucV.
TP.
'jcoog navxag],

eicov ovv xqcqxop oxi


.

xai doxea

xai
25

alfia

ovolav Iv ovgc.vco

xcd xoxe xaoigeig rag dxoeit}eig.


tpaOxst

El

Aandvxioz
(

enlyeiov
dl

c.v'ci'/.iyfivc.i.

xovxeoxiv Ix t7 2
yo/j

rjfiexsoaq,
el

MaolPog

avxbv odgxa ovgdviov ic-

d feaiovxai.

ovv 6er/7jrai

exip ev ovoavco ovola agxog, xai


x7j2

xoxe xl xag arroeiZeiz XQaxtjpat rroxegov ano


Xrppev
$]
t
t

emyeiov dvel-

axb x7 2 sxovqopIov.
t

Joh. 14:

6.

9
a

11 12;

1 Cor. 15: 40.

1417;

1 Cor. 15:

4042.
quia
\

4 Nach Siaeaiovxai
d.

ist
.

vielleicht

an

zu ergnzen.

Ruf.:

8 ovv <Z

HSS.. Ruf.: ergo

AEFG 20

ovQavdv] eoelestia

Ruf.

die ganz verschiedene Auffassung der Worte des Eutr. bei Ruf. von Ad. belehrt werden im gr. Texte weist er Marinus zurecht. Ruf. hat den Zusammenhang nach seinem Gutdnken verbessert 24 naQ&gEig Wettet., ncnt/ei; d. HS> Ruf. 25 In den Ausgg. wird ngdq navzaq flschlich mit dem Folgenden verbunden: TIoo; jtavraq 'Adafidvrtoq fpdoxei. Es besagen diese Worte TtQ. Tl.: Eutr. spreche hier nicht den Ad. oder Mar. an. sondern alle Zuhrer. Diese Bemerkung, welche S. 833c am rechten Orte steht, ist hier m. E. nicht
;
j

20 -Man beachte Bei ihm will Eutr.

originell,

vielmehr eine Randbemerkung eines Lesers.

Caspari

c.

1.

2.

Dialog.

177
ei,

clamare,
effusus et

putabantur

et

apostoli assistere

putabatur

et sanguis eius

non
et

est effusus,

putabantur

et

euangelistae anrmnciare euan-

geliuni

sed non annunciarunt, et ipse putabatur uenisse de coelis sed

non
5

uenit,
et

putabatur resurrexisse a mortuis

et

non

resurrexit,

puta-

batur

salus

hominibus data
surrt ueritas?

et

non

est

data.

Quomodo

ergo dicit

Christus quia
Eutr.
dicit:
c.

Ego
Quid

d.:

dicis

Ego sum
II.

ueritas,
d.\

Marine? Hoc ais quia Christus uerbo quidem re autem et opere nihil ueritatis agit?
scripturis

Mar.

Ego de

ostendo

quia

de

coelis

uenit

10 habens corpus coeleste.

Ad.
et

d.\

Est ergo aliqua carnis substantia in coelis? Oportet enim te

hoc de scripturis ostendere si aliqua substantia carnis in coelis est habens ossa et sanguinem. Mar. d.: Ostendo corpus dici in coelis. Ita enim apostolus dicit:
15

Corpora
Ad,

coelestia et
d.:

corpora

terrestria.

Corpus nominat coeleste apostolus coelum ipsum, uel solem, uel lunam et Stellas. Ita enim dicit: Corpora coelestia et coiyora terrestria.
Sed
alia gloria solis, alia gloria lunae, alia gloria stellarum; Stella ab Stella

differt

in gloria.

Ita

et

resurrectio

mortuorum.
est.

Ostende ergo

si

caro

et

20 sanguis et ossa habent in coelo substantiam.

Mar.
Euir.

d.:

Corpus

et caro

idem

d.\

Quomodo

apostolus corpora coelestia nominat de sole et

luna?
Ad.
25
d.:

In homine quidem uel in caeteris animalibus caro et corpus

idem est. Non tarnen possumus coelum carnem nominare, corpus autem nominamus. Ostende ergo si caro et sanguis et ossa habent in coelo
substantiam suam,
Eutr.
d.:

et

tunc de caeteris edocebis.


dicit quia

Adamantius

terrenam carnem assumserit Christus,

id est nostrae substantiae, Marinus 30 quia sit substantia carnis in terris

autem

dicit

coelestem.

Et quidem,

nemo

dubitat.

Similiter ergo ostendi

debet

si

sit

etiam in coelis, ut

ita

demum

uideatur unde potissimum

enim neque existere carnis substantia doceatur in coelis, superfluum est requirere utrum inde assumserit, ubi nee inueniri eius
sumserit.
Si

substantia constat.

nominat solem
Adamantius.

12 hoc] Cod. haec 22 et lunam.


|

Man

erwartet entweder

dicit

de sole et luna oder


12

Lamantins.

De

la

Rue IV 851

d S52b.

/./.

IIqotjJLov ovotjq tijq


.
-

oxocraosatq

t^

oaQXixrjq, xaoigofiai

xca

YQagxnv <>ti oaoxa xai alua xai ooxea arelaep o ovoaptoq loyoq, xai xq>top ye axo tov evc.yyekiov. uera g rtjp tx vtxQmv eysQOiv, axirovproq avxqp Scou. eqaoxe' aXe
axoc*
9P
<>r

vovq vvxovq xojv ?'/Zojv xai tijv yelgd Oov elq typ xlevQav, xi:\ utj yivov djtiOToq dXla jtioroc. xvevfia yag oaoxa xai ooxea ovx eyei ojg efih 6 gre hyovxa. XniOTog eeige oayig oagxa xai oOTea eoyj]xevai. EYTP.
eiq
e yg/)

axxvlov oov

10

ovv rrgrjTOv deiytr^vaL ort ovoia Iotlv iv ovgavco eyova oagxa xai orai. xca tote to aoya/JoTegov evgijoeTe. MAP. Edti^a tu ocouara ixovgdvLa.

EYTP.
AA.
852 xai

Aelxwxai ovv axeocop c.vtov

avEilrjfpivai

oagxa xai

uOTta. oxeq dvvaxov.

EvtjZoteqop oe exiorrjost IlavXog. tijv iaOToX?)v oj uaT04 <$i)oiv. iy&gol oaQxbq eixpvq' ovx od xai vuelq jtoxe t)xe.
t
|

tov \reov xa\ i'cvoi tijq irrc.yyeXiag tojv iatri]xa>v' vvv e c.vt ix t Xaep iv t tp Ocouaxi r q oagxbg avxov, eiac Oagxoq
))
'/.

i/

xca cfia xai

EYTP.
-

oaoxa avvov apeiXr^pepai. AtiiaTW ei Iotlv ovoia iv ovgavco eyovoa oaoxa xai
t/v.

alfia xc\

oTta.)

MAP.
\

UvgdvLov eoye xai eixvvuev 6tl ovgdvLov

\.

Axb
axo

jzoiag ovolaq; ajtb t?jq ayyeXiXTJq;

aXX

aiib Tijq e^ov-

oic.g:

aXX

xvgioxtjxog; Jtoirev aveiXrjcpe;


eit-apreq

/.eye.

EYTP.
25 av'ci/Jiffcvai.

M/j

ovoiav.
ui\

avc.yxij

ovv Ix

oagxa ovgaviov tpaoxexE avTOv ovtodv Xeyeiv avTov dveiZijqevaL.

MAP.
b

Aoxr\Oei qaiiev c.vtov aPeiXt}<pevai, oic xai ol ayysAoi tco

Aoaau
/

ojqd-tjoav xai
TL

hfcyov xai Ltiov


7]Z&e

{/st

c.vtov. ovtoj xca avTog.

J.

ovv
t

rjiiaz
/]

ia^ac

t/jv

ah'/freiav

l'va

avT)^
ovx

Om&tjpai
30
//ytA/yj

dvv)j{raj uev;
ei
/
t
t

xad-

vuq ipevo^svog Lni/yelleTo

rjulp t?]v

ooT^giav;

uev ia tov ipevovq ?)ug


v
?/

xaX de
ei

Tfjp

Ccorjv,

[ovv]

ro ipevovq

ejic.yyt/.la'

e aZ?]{reiag iaoxaloq

4 1

Joh. 20: 27, Lc. 24: 30.

1517] Eph.

2: 12, 16, Col. 1: 21.

10
<:h

to

4 fyegoiv] vdaraoiv H 5 rvrcovq BDEFGH Pic. Humfr.. t^ovq AC d. Ausgg. uortc: finden sich nicht bei B 19 20 Diese "Worte des Eutr. ei^olt)

<

Kuf.

Sie

sind

hier

unbequem, weil
anschliesst.

eng an die Rede des Ad. gelassen haben 23 z/~ : xvq.


|

29

)',

in

Antwort des Mar. ovq&viov &oyji Ruf. kann sie aber gerade darum ausallen HSS., von d. 1. R. aus Versehen
die

^7ii l -/y:/./.tTi>

inijyyiXero

ABFH.

imtyyelXeTO

d. br.

u. d.

Ausgg.

31 ovv

<

CFH

Pic.

Caspari

c.

3. 4.

Dialog.

179

c.

III.

Ad.

d.:

(Doceat uerbuni ipsum


sit

quem

docere hoc non potest.)

Ergo,

cum manifestum

nonnisi in terris naturam (carnis) existere,

de

scripturis

assumsit.
5 caesus
et

probo quia carnem et sanguinem et ossa uerbum dei Ergo hoc quod in euangelio dicitur (et uinctus et flagellis
in

cruce

clauis

confixus

manus ac pedes, etiam


et

milite

latus

eius lancea perforatum,

unde

sanguis profluxisse perscribitur.)

In tantum

autem haec in carnis ueritate gesta sunt, ut etiam post


Mitte

resurrectionem discipulo dubitanti diceret:

manus

tuas in fixuras

clauorum
10

et

in latus

meum,

et

noli esse incredulus sed fidelis et: Spiritus

carnem

et

ossa
(L:

non

habet, sicut

me

uidetis habere.

Eutr.

Manifeste haec omnia declarant quia Christus carnem et

Sed quid plura? Ostende, si potes, Marine, esse in coelo substantiam carnem et ossa habentem, et tunc poterit patere quod
ossa habuit.
quaeritur.
15

Mar.
Eutr.
et

d.:

Ostendi corpora coelestia.


Ostenditur ergo stellarum

d.:

eum carnem
est.

uel ossa suscepisse

sanguinem, quod utique impossibile


Ad.
d.\

Manifestius te instruet Paulus, distinctionem carnis et corporis


tios,

docens hoc modo: Et


20 peregrini

inquit,

cum

essetis

aliquando inimici dei


reconciliati
estis

et

repromissionis

tcstamentorum,

nunc autem

in

corpore carnis eins.

Ostendit manifeste quia et corpus et carnem habuit.


fuit.

Mar.
Ad.

d.\

Coeleste corpus habuit, et ostendo quia coeleste

Ex qua substantia? angelorum? an potestatum? an dominationum? Unde uel ex qua substantia assumserit corpus edicito.
d.:

25

Eutr.

d.:

Cum

dicetur inde assumsisse carnem, ubi


c.

non ostendatur substantia carnis non est?

in coelis,

quomodo
assumsisse

IV. Mar.

d.:

AOKH2I,
Ita

id est putatiue dicimus

eum

corpus,
et

sicut et angeli

qui uisi sunt Abrahae,

qui et manducauerunt

biberunt
Ad.
d.:

cum

eo.

dicimus quia

et hie fecerit.

30

uidebatur ueritas non erat? Et

Quid ergo uenit nos docere ueritatem is, in quo hoc quod quomodo nobis salutem praestitit? Per mendacium nos uocauit ad uitam? Quomodo res falsa uera credetur esse promissio? Et quomodo ueritatis magister esse poterat qui in ueritate
1 ipsum] Cod. ipse
|

quem] Cod.

qui.

2 carnis

4 Ergo hoc quod kann die richtige LA. nicht sein. quod. Er bemerkt: Vielleicht ist Profero ergo hoc oder Profero zu lesen". Diese Conjectur scheint mir aber nicht zutreffend zu sein. Man knnte fragen, ob dieser Satz mit dem vorangehenden zu verbinden sei und so zu lesen probo quia assumsit ex hoc quod cet. Es bleibt aber sehr ungewiss, da der ganze Satz im gr. T. fehlt. B Cod. in euangelio quod, mit b ber in und a ber quod 12 Maxime und darber Marine 21 Ostendit] Cod. ostendo. Man kann ebenso:

im Cod. ausgefallen Caspari: Ergo hoc (profero)


ist
|

gut ostendens vermuten.

32

res]

Cod.

rei.

12*

81

Adamuntius.
tijZOP

De
[nuxioa

la

Rue IV 852b e.
liov 6{xoXoyeZ

ort

XQmxoV

ttVTOq

i
t

v a/./j&EVCDV.
6
ycto

ycto

o
uy)

Xoixbg xov mctetaXxoja avxov.


eh]
xig

7rcm}o ov xakoog vosirca 7taxi)o el


81

avxov yyvv}juivog.

ayivvrjxov

ovxoi cpaOL

xov

Xqixov.]

tXtod-cooav ovr Tiva d-tXovoiv elvai xcov ovo Xoyojv yev?], xov
i]

tuv rov Xnioxov.

dnvovuevot 6h xal
xco

oixovouiav
dv&gcojiov;

Xqitov,

yag

tavxmv xaxa odgxa ytvv?]oiv xal jzcbg ccxovovoiv avxov Xeyovxog iavxbv vlbv oxv oyjjfiaxi ccv&qojjtov kcpaivtxo, xig ygda
xfjv
[ol

xov Xtytiv Iavxbv vlbv dv&gojjzov; iyg?]v yag djtXjg XeyeiV 6tZ xov

av&gcoxov
10
toi-

xoXXa
%a\
{ii)

JiafrsZv.
akt]d-mg

l
i)v

ev

tpsvei [toocpfj
tl

cpaoiv

Ttscp^vivai

d 6t6d$ai xovg vO-Qcojtovg eovXexo,

15

yag xr\v aXrjfrtiav 6ca xl ovyl avfrgamov, aXX vlbv dv&gcojzov tavxbv tXtye, yevofievog ojttg ovx ?)v; aXX aXrftg xal ajiXcog av xovfr ojttg ?)v tXtye jttgl avxov. ovxs yag sv6o$.6xsgov tavxbv sjtoist dvxl &sov av&gamov vofilZso&at, ovxs av fiXXov avxoo tJiioxtvov avd-gcvjtov 6oxovvxsg ?} &sov. xal, sl uhv yvoi&TJvai ovXot/tvog xi]v xax avxovg aXr/d-ttav dylxxai elg xov xofiov, ovxs fisxapoQ<pov&ai tygTjV tig xb [i?] <paiveo&ai o i]v, aXX* dyvosZfrai, ovxs
y.vgiov

xa&b

iyvw&ai.]

>

>

in)v,

oioDjtr/avxa

xov&

ojtsg

?)v

aX^d-mg,
sl

tavxbv xaXtlv.
2u tXtytv,
e

xal xovx

sXtyoftsv av

avd-gamov dvxl &eov djtXcog tavxbv avd-gcmov


,

oxe 6h xal vlbv av&gojjtov <pdoxsi tlvai tavxbv

Jtmg xsyyd-

Zovxat ovxoc (ol) tpev6ovg jtgoiGxdfitvot bxi 6ta xb hv dvfrgojcivcp


8 9] Mc. 8:31, Lc. 9:
1 TtoCorov]
22.

*Primum<

Pic, rrojroc

d.

HSS.

Die Worte naxbQa

xov

Xqigzv sind gewiss unecht. Bei Ruf. fehlen sie. Von dem was sie aussagen, von der Zeugung Christi durch den Vater, ist hier gar nicht die Rede, sondern von der Lehre der Doketen. Marinus leugnete x)/v y.azk adoxa ybvvr\6iv, die Geburt aus einer Frau, und die io yoi sind nicht wie es durch diese Interpolation den Anschein hat die Dogrnata dass Christus ix xov naxobg yeyrvt]f.ievoq, und: dass er y&vipoq sei, sondern die Lehre der Doketen und die Lehre Christi, dass er wahrhafter Mensch sei. Die eingeklammerten Worte sind aus der Feder eines Lesers geflossen, der an einem Beispiel zeigen wollte, dass die Hretiker Lgner sind, dem es aber an der Einsicht in den Cardo Quaestionis fehlte 7 xj] xb DEFH 8 6eZ B 9 ol de] sl 6h A*Bi neyvxevai FH 9/10 ol 6h eyriboS-ac] Diese Bemerkung, die ebenfalls in der bers, des Ruf. fehlt, ist ebensowenig echt als die vorangehende. Obgleich unser Verf. kein grosser Stilist ist, so konnte er doch mitten in der Beschreibung und der Bestreitung des Doketismus eine solche naive Bemerkung hier nicht machen. Sie scheint mir eine Randbemerkung zu sein zu den Worten rcjg axovovci vlv vd-QtoTiov; 13 tieqi avxov d. HSS. u. d. Ausgg. 13 14 In ol'xt yuo roul'^eo&ca steckt ein Fehler. Man lese: xj dvxl (den Accus, av&oojnov st. d. Nom. kann man einem spten Schriftsteller nachsehen) oder: avxov txoiei xb dvxl. Statt vouiLtod-ai H: dvofid^toQ-ai 16 xa^ avxovg d. HSS. u. d Ausgg. (xc'} c.ixbv C), avxol sind die Lehrer des Doketismus 21 ol d. HSS. HSS., verdorben aus xoevvivoj. xb iv dv&(K07iivco] xb xovvavxlov d. Ruf. bersetzt hier nicht, sondern paraphrasiert. Das war gerade die Lehre der
d. h.

<

>

<

Caspari

c.

4.

Dialog.

131

non uenerat? Tum deinde credendum est uerbis eius, an non? Est credendum, nee quaestio habenda est. Si autem credere nos confitemur, quo-

modo ipse de se dicit qia filius hominis est? Nam si uidebatur tantummodo esse homo, ut quid se filium hominis diceret et non magis hominem? Nunc autem dicit quia Oportet filium hominis multum pati.
Si enim, ut uos dicitis, putabatur esse

putabatur
esset
10

homo quidem
(si)

dici

ex homine,

non
se

fuerat,

homo, seeundum hoc ipsum quod potuit, filius autem hominis qui natus est dici omnino non poterat. Sed, cum non
esse

homo, cur

hominem

simularet?

Numquid

gloriosius

se

hominem pro deo nominabat? aut magis ei credi poterat, si hominem se diceret, quod non erat, quam de am, quod erat? Et hoc dieimus, si se simpliciter hominem pronuntiasset. Nunc autem, cum se non solum
hominem, sed
et filium

hominis

dicit,

quid arte

et calliditate

ueritatem

uultis obtegere?
15

Quodsi in

Adam

et

Eua

seruatur ueritas apud scrip-

turam

non dieuntur filii hominis, quia ex hominibus nati non sunt sed tantummodo homines appellantur, quae appellatio indicat ipsam substantiam, quomodo non haec eadem ueritas seruaretur in Christo, ne
et

8 Si

fehlt

im Cod.

Caspari:

cum oder

quia.

B.

Is2
oy/'itii'.Ti

Adamantitis.

De

la

Rue IV 852e S53c.

!h:i

voelTCU Jiavroq ort avfrocojtov lorlv vloq; xal xt

.i.nl
<:r!>>j<>.-Tui
.

ih'irov

oyi uaT<>j.;
t

ort

ov
(/von

uovov
t

xco

oyt'juaxi

(falvovxai
o

aXXa
/)

xt'A

r ovoia.

avd-ocojioi

vxeq.
\

xe yctQ

S53 Aditfi
j

xe.l
'/c.'j

Jt:

vidi

avd-Qcbxcov ovxe vjtrJQyov ovxe

exaXovvxo'

ftkv

tijq

ovlag xcv avfrocojtcov vjcrjgys orjfiavxLxbv xb vloq,


Aditfi xc x/jV

tynijr xrX

xov

Kvav, dv&QWJtovq ovxaq, vlovq dv&Qwellti

XCp

xc/.iloth'.t.

xovq

Ti-

n'/.tLraxLq ev

xal ofioicoet dv&QOJJtcov


xr\

ajiavq
10

ayyiXovq xetprjvoTaq ovxco xryorjo&cc

vloq av&ocojtov

XQOTffOQlq. eeL.

El TP.

Ov

rtjv

ovolav
oxl,

xmv

av&Qcojtojv dr\lol (xb) vloq,

aXXa

x/]v e$ av&ocojrcov yevvrjOLV.

MAP.
JJ.

Eym
qo

<f>/[u

ojJteo

ol

ayyeXoL

xw

'Agaafi cocpd-tjGav

xal ecpayov xal tstiov xal co/dlijav, ovxoj xal o Xqloxoq.

xov Xqlxov jiaooviaq xvjioi eylvovxo, eX&ovrjq 15 l x7/q a/jj&tiaq ol xvjtot eJtavQ-rjav xaxa. xov djtbxoXov. 6 yaQ b vofioq oxicc xoiv iieXXovxcov aya&civ. et ovv xal o Xoioxoq oxLoiojq xal JiQocpt/xixaJq xal avxbq ooq ol ayyeXoL r/Xfrev, aXXov vvv ovv xaxa oh jzooodoxv ocpeiXoiuev aXtj&aiq, xal vlbv v&nojjzov ovxa xal a/.rj&coq djto&vrjxovxa xal &ajixb\ievov xal eye.LQo uevov ex vex.Qoov
xfjq
k

2u xal aX?]&LV?/v ojxr/Qiav

MAP.
AA.

El xvjioi

movxa xolq av&QooJtoiq. ?)oav xov Xqlxov ol ayyeXoL,


r
?/

jtcoq

hepayov fiexa

xov AQaap xal

Ijilov; sgxxyov de dX?]&a>q

ov;
dXr\&eiaq,

Ol ayyeXoL,

jiqoxvjzol

yevo\ievoL

xi\q

xovxioxi

xov Gcox?jQoq Xqlxov, Wpayov

fiev

aXr\&wq, oveitlaq av^rjemq xolq


ojOjcsq

25c ooipaLV avxcov Ix xrjq xQO(pi]q JiQOOyLVoy.ivr]q'

yaQ xb jcvq

jtdvxa xa jtaoaaXXofieva xaxeofrieL xal xaxavaXlxei, ovxco xal ol

ayyO.oL uexa xov 'Agaccfi, xc&ahq xal o djtooxoXoq (pdoxeL' xavxa filv xvjiol vvtaLVOv IxtlvoLq, lygacpt} 6h jtQoq vov&eiav
t

30

xaxrjvxrjsv. KYTP. djioGxo/.o^, ojg tfior/e oxel, oxlcw xal xvjcov efipalveL (isXXovrjg aXrftuaq, ?)q xal oyjj uaxa ysyovaLV ol ayysXoi. ev ys ovv xal xaXcq GX0L'/j)GtL xq~) djroGxoXixco yoduixaxL 7] xaov ayyeXoJV eixmv xal xvjto^. u tf wjisq ol dyytXoL ovxco xal o XQLOxbq jct<pt/VV,
rjficv tlq
(
{

ovq xa xiXr}

xmv aiwvpnv

16] Hebr. 10:

1.

27-29]

Cor. 10: 11.

Doketen, dass der

Name
sei,

Menschen geboren

iio~ xov vO-oianov nicht besage, dass Chr. aus einem sondern dass er eine menschliche Gestalt gehabt habe.
|
|

14 iyevovzo C 17 i/Xtev a/lov) if/M l" (E de) a/lov 23 tzoojtotvtzoiTH. 28 tvtiol ABFH, xvtcoiq, C 33 tvtcoq] 30 6 a7i6azo'/.og] Adamaiitius Ruf. 32 xc xcdjq] xal d. br. bersetzt frei; vgl. jedoch sein ovtoq i HSS., Pic. hoc pacto, Humfr. sie. Ruf.

10
|

xb

<

d.

HSS.

d.

HSS.,

nliinn n.os exspeetare Ruf.

<

conveniebat amgelicae figurae vel fo?-mae. Auffallend

ist

das Fut. GToiyf/oei. otoiyel^

Caspari

c.

4.

5.

Dialog.

183

filius

hominis diceretur, quia natus non fuisset ex nomine?

Uel certe

quando dispensationis alicuius causa apparuerunt hominibus, in quibus similitudo magis hominum quam substantia erat, cur non etiam ipsi a scriptura filii hominum magis quam homines appellati sunt? Eutr. d.: Certum est quia non tarn substantiam hominis indicat uocabulum filii hominis quam hoc quod ex homine natus est.
cur

non etiam

sancti

angeli,

si

c.

V.
d.:

Mar.

d.\

Ego hoc
et

dico

quia

sicut

angeli,

qui uisi

sunt

Abrahae, manducauerunt
10

biberunt

et locuti sunt, ita et Christus.

15

Ante aduentum Christi fiebant huiusmodi uisiones, in quibus Ad. Cum autem uenit ueritas, figurae et formae futurorum signarentur. figurae cessarunt secundum apostolum dicentem: Lex enim umbram Si autem Inabens futurorum bonorum {non ipsam imaginem rerum). sicut et hi qui in lege scripti Christus adhuc in umbra et figura uenit, sunt uel sicut angeli uenerunt, necesse est ergo secundum tuam sententiam alium nos exspectare substantiuum Christum, qui uere
sit

filius

hominis
et

futurus,

et

qui uere pro peccatis nostris moriatur et sepeliatur,


figura uenerant

qui uere resurgat ex mortuis, et qui ueram nobis conferat salutem.

Mar. d.: Si in forma uel manducauerunt cum Abraham 20


Ad.
est
d.:

in
et

illi

angeli,

quomodo

biberunt? Manducauerunt uere an non?


et

Angeli quia praeformabant

praefigurabant ueritatem, id

manducauerunt quidem uere, sed nullum ex hoc corporis eorum accessit augmentum, quia, sicut ignis omnia quae ei admouentur assumit, non ut ipse ignis ex hoc ad suam substantiam aliquid acquirat, sed ut quod uidetur appositum consumatur: ita ergo 25
saluatoris aduentum,
illi

angeli

qui

cum Abraham

fuerunt

fecisse

credendi sunt.

Nam

et

apostolus ita dicit: Haee omnia in figura Ulis contingebant, scripta sunt

autem ad commonitionem nostram, in quos fines saeculorum deuenerunt. Eutr. d.: Adamantius hoc mihi uidetur asserere quod ea quae prius 30 gesta sunt figuram continerent et formam futurae ueritatis. Et quia
angeli
[qui]

descenderant

aliquid

praefigurare

de

futuris,

egerunt

1 Nach non steht im Cod. sum, mit einem Punkt vor s und einem nach m; Zeichen der Cassation des Worts. 12 Cod. cessarunt, mit a e ber der Zeile
|

25

ergo] Caspari will etiam oder et, gr. xal.


ist aller

29 Cod.

asserre

31 Nach
aus-

aliquid praefigurare de futuris

Wahrscheinlichkeit nach ein


es keiner

Verbum

gefallen, uenerant oder ein hnliches.

Vielleicht ist indessen qui vor descen-

derant zu streichen, in
ist

welchem Falle

Ergnzung

bedarf.

(Das letzte

gewiss die leichteste Conjectur.

Oder: praefigurauerunt?

B).

IS
d

Adaniantius.

De

la

Rue IV 853 c854a.

tlxova xiu oyJ ut: rijq aXrj&elaq xQotpiQmv, avayxTj XXov Crjzelo&ai Xnir.Tur <>v zaq eixovaq xai oyj/uaza ol ayyeXoi xal 6 Xoiozog xgot

<ft'ni>vo(.

xal rngiooov zb Xe'yeiv

zov Xoiozov eyco

elfit

))

aZijd-eia.

JZacfeozeoov eniozrjoai ov/iofiac jrtoi ze z7jg elxovog xal tuc oy^iw.Tit^ xal z7 g aZrj&elag' zb uev yag oy/] ua zcov dyyeXcov t
\

1.

axQaxfjTov xal a\r\Xa(pr]xov


xsxQaTTjtat
kyrr/EQTtu
xl'1

})v.

i)

de aXr/freia,
al ua
t

zovzeoziv 6 Xgiozog,
xal ozecc eoyjjxe xal

xixov&E xal Oaoxa xal


xal ol
itev

Ix
.

vexQmVy

ayyeXoi av&Qcojiovg

eavzovg ovy

10
e

15

(OfioXoytjav wxeq 6 Xoiozog cf?]Gr zig fiov ?jxpazo; i^od-rj&yv yag dvvafiiv et-eXfrovoav 6 epov' edeiy)) yag xal Ooo[iag tprjXaxpmv tag ovXctg zo~jv zgav^azoiv. Jtozegov ovv e^ajtazav eovXezo rovz axovovzag xal fiaXioza zovg yvqolovg avzov [zafrrjzdg ovzag; )} ra alfj&f) avzovg didaoxcov, eovXezo avzovg eldevai ort xal tprjXaepf/zbg i[V xal ovzoi oaoxa xal alfia xal ozea dveX.aev; el de, cog ovzol (faoiv. doagxog xal dvai^iog rjv Jtoiag agxbg (?] z'ivog Ocofiazog) jioiov al'uazog elxovag dtdovg dgzov re xal jzozfjgiov, evezeXXezo // rolg na&7]Talz die. zovzcov z//v vdfzvt/iv avrov jcoiel&ai; cbv xal o cLtoOToXog Ion' [iaQTvoojv yao zovzoig (prjol zov ze dgzov xal zb
}

f srozi'iQiov

zr/g

evXoylag xoivcovlav aiiiazog ze elvai xal 6aox.bg.


\

ei

de,

854 ojg

zovzoig doxel, dox/]ei xal ovx aXr\&eia Jtegl zov xvgiov vjir\g^ev oa av&gcojzog zeXeiog exeov ipvyjjv voegdv xal ai ua xal oaoxa, ovze
{

dia

UavXov z

aXi)$r\ ext/gvzzezo. xal fidz?]v


?jv firjze

xaza zovzovg
firjrs

jtevdofiev

yvcovai zi)v aXrfteiav ,


Garpcog
i-ovXfjjh]

di

avzov,

dia zov djtozoXov

cfavegaoGai
t

xvgiog'

xobg

zco

xal avzuiQaOeiv

25 * * * * zovzo ovXo ue&a yvcovai 6x8Q exelvog yvojofrrjvai ov ovXezai.


el

de aXr\&7]g eoziv, cvzoa.Xrj&eia wv, 6 jcejiovd-cog, 6 Xoiorog, aXt]&?]g

eozai xal

vxo zovzov axozaXelg IlavXog, Xeycov


e

i]

doxifiyv
del

^r/zelzs

zov ev
G.

uol
t

XaXovvzog Xqizov;

xal Jiel&eofrai
3.

3] Joh. 14:

9/10] Lc. 8: 40.


|

27/28] 2 Cor. 13:

3 zov Xoicfzdv] zov y.ioiov G 12 avzov] avzov d. HSS. ausgen. B 15 avaluazog AB'F (in mg. avaiftoq) H Es kann die Frage sein, ob ?] zlvoq aoo^azoz 21 eywv CDEF, echt sei. Es fehlt bei Ruf., zlvog dipLazoo, r\ zlvoq, oaj uazog H c eyov d. br. Der Satz ist nicht vollendet. Schrieb der Verf. 6oa a. z. syei, eyoovl 23 l avzov d. ipvyj/v] aoy/,v AFH Pic. Vielleicht: ovze l avzov ovze 6. II. Wenn wir ist unverstndlich. HSS. u. Ausgg. 24/25 noq zoj xal vzirco. xzh. das Lat. des Ruf. rckbersetzen, bekommen wir etwa: noQ zovzolq xal avzLTtodaatLv zj d-eip avQLGxo/xe&a, el zovzo ,?. xzk. Man knnte mehrere Conjecturen versuchen, z. B. reo. zovzoig xal vzLTtodaoovzeq avzc el zovzo xze. Was aber der Verf. schrieb, mssen bessere Codd. uns lehren 27 rj) el FH.
|
|

Caspari

c.

5. 6.

Dialog.

185
angelicae
figurae

profecto

secundum
Si uero
ueritatis

hoc

quod

conueniebat

uel

formae.

et Christus sie apparuit,

sicut et angeli,

typum

annuntians,

sine dubio
et

necessarium

est

imaginem et alium adhuc


Ego sum

Christum requirere, cuius formam


ueritas.
c.

figuram uel angeli uel Christus

5 designauerit; et inuenitur superflue dictum esse a Christo quia

VI-

Ad.

d.:

Adhuc

manifestius docere cupio de figuris et formis

praecedentibus ueritatem et de ipsa ueritate.


talis fuit,

Nam

ille

habitus angelorum

qui neque teneri neque contreetari possit; ueritas autem, hoc


et

10 est Christus,

tentus

est

et

passus et carnem et ossa et sanguinem


se et filium

habuit, sicut scriptum

est.

Angeli nusquam uel homines se esse professi


hominis
dicit:

sunt, Christus uero et

hominem

dicit et

quia sensiSensi

bile corpus habuerit profitetur,

sicut

cum

Quis

me

tetigit?

15

Et rursum post resurrectionem contreetanN um quid nam per fraudem uolebat proprios diseipulos illudere, ut uellet eis persuadere carnem esse in se Et quem alium quod uerum est doeuit, si et ossa, quod non erat?
uirtutem a
exisse.

mim
dum

me

se dubitanti diseipulo praebuit.

apostolos suos ueritatem celauit?

Tum

deinde

(si),

sicut

isti

dieunt,

neque carnem neque sanguinem habuit, cuius carnis et cuius sanguinis 20 similitudinem nobis in sacramentorum obseruatione tradebat? Et quomodo per haec recordatio illorum fieret quae in eo non fuerant? Aut quomodo et apostolus rursum de his iisdem nos commonet et sacra-

mentorum fidem sedula


uidetur,

praescripti iteratione confirmat? Si enim, ut istis

omnia haec putabantur fieri (et) non sunt facta, et ipse Paulus 25 putabatur hoc dicere sed non dicebat, et omnia inaniter uel gesta sunt
uel geruntur.

Frustra ergo et nos

modo

pro ueritate certamur,

quam

neque per apostolos suos uoluit indicare; et magis contra uoluntatem dei facere inuenimur, qui uolumus agnoscere id quod ille scire nee diseipulos quidem suos uoluit. Sed non est ita. Uerum est enim quod passus est Christus, et uere uenit 30 in carne, et uere ab eo missi sunt omnes apostoli ad praedicandum, et Paulus uere ab eo missus est qui dicit: Aut probamentum quaeritis eius, qui in me loquitur, Christus? Et uerum est quod nos loquimur ueri-

nobis neque

per se ipsum Christus,

14:

eniin ist

im Cod. wiederholt

18

Si fehlt ira Cod.

facta vermutet Caspari sed oder et.

B.

24 Vor non sunt

Adamantiii-.

De

la

Rue IV 854b e.

Q TolJ l

TOC XntTOV XoyOlC. OVTCO XML XOU X0V CCXOOXoXoV ynflxa\


alfia

b uc.oi.

10
c

Xgioxbv to-yj/xtrai xovofiev, xal vxsq fjiuor xax aZfjd-siav axoftavovxa xal reo licp rjfiq tXevfregco\vxa dttvaxtp t) /.cl aiiucri, dxeg ov>x oiov (re) xiOTevoai xa&eiv tov l ovoavov xazeXd-ovxa XgiTov ei fitj odgxa dvt'Xae. xal ort fravarov xal aiiia o dxooxoXog ov xagaxexaXv/jfitvwg aXXa. [texet xafjq xaggqoiag xtjgvooei. dvayvojooftai. liysi yag ovxm' yvcogl^co yag vulv xb eiayyeXiov o evfjyyeXiodji^v v ulv, o xal xagelaere, Iv cp xal eOTfjxare, dt* ov xal GwCeod-s, xivi Xoym evTjYyeZiafiTjv \\ulv sl xaxeytTe, exTog et u?j elxr) exiOTevoare. xagtcoxa yag vfiiv iv xgojTOtg ort XgtOTog dxe&avev vxeo tcv auagricov i][imv xal 6t i eza(pr\ xal 6t i eyrjyeQxai t fj t<jit?j ))utna. el rig ovv [it] elxrj xexiTevxev, aXXcc xoazel zrjv xaoaoiv tov axoxoXov xal yvoigiCet to evayye'Xtov di ov ooo^otov

xal

ocd^ua

15 {JtD-a xal ryet

tovto.

axoOToXog elxvvoiv vxlg twv fiagTicov 7]{icov. XtycQV d x t & a v Xg ct b g x al STapr/ xal tjj tqit*] rjpdoa lyrjyegTai. xara TavTi]v t/jv vxofreiv ezai ipevrj to, Xeyo(itva ei (IT) xal odgxa [xal atjtta] toyev o XgtOTog, aXXa fiovov ?/v 20d xvevfia, (favTaoiav dv&goixov lyojv. ovte yag xagao&r/vat rjvvaTo

EYTP.

Og&OTaTa

[to]

xvevfia,
l

axgazrjTov ov
xr\

ovs dxo&aviv,
tl

u>j
{

ov

%-vr\Ti]g

cpvoewg'

Tc.rprjvai

xvei(iaxi d(i?)yavov exl.


(fvti

6eI xal

Xsyeiv;

aXX* ovh

evaifiov Iotl

to xvevy.a.

aXXcog

6i, tl ia,

tov d-avaTov xal

tov aiuaTog XgiTov


25 al yga<pai,

tt/v ooTTjgiav tcjv

dv&gojxwv xaTayytXXoviv
(ovre dveOTr/)' ovts yag
///}

ovtol de a\[ia xal Gagxa agvovvTai h%8iv avTov, ovts axeaXrjfreiav.

fravtv exvog xaT


ai ua toyjjXEc'
t

ovte

lTa(prj,

aXXa

to? oxelv

Tavra ex avTov,

aXrj&oog yevofieva

XtyeTcu.
30e ifivvrftri,

ovl

r)fielg

ovv xaT

aXrj&eiav eoj&r/fiev aXXSa oxrjoet, o?g

Ixl Ttjq tjv aXXoov xaTa. oxrjocv

ayytXmv
1 Cor. 15:

Xeym
14.

exl

Te

xagovolag o xofioq oj&rjvat ovx tov Agaafi xal et Tig eregog

713]
4
leicht:

re <. d. HSS.

14 15 Die Worte xal


bers. Rufins leistet
(

yvutQiCfci

eyei

tovto sind fehlerhaft


ttccqe-

berliefert.
ei'

Die

freie
{

keine Hilfe.
x.

Schrieb der Verf. viel-

xlz ovv iu

u/S

7i7c.,

a. xg. r.

naga.
goj'l,.

a%oox. (bezieht sich auf

dojxa) xal o yviOQCfii eiayyt/.iov l

ov

(auf yvcooiCco

yag

v/ulv),

xaxt'/ti

auf ei xailytTt'
Christi?
d. br.
| |

zoiko, d. h.: der hlt fest die wahre Lehre vom Leib und Blut ABCDFH Ruf. 20 eywv ABCD, lyov 18 yev&Q A^B 19 xal alfia 21 to habe ich eingeklammert, es ist aus der letzten Silbe v. r 6ivaxo t
1
|

<

25 ovrot] ovzog E 26 Nach ^ra^ haben die Worte ovre yag al/ia keinen vernnftigen Sinn. Dass ovxe vloz}j ausgefallen sei, ergiebt sich m. E. aus 820c el /^// xiSwxe (nl. xo alfia), njg dvtazrj Xqiozq; Chr. konnte
entstanden
io~%JjXi
|

nicht auferstehen

und leben ohne

Blut.

Caspari

c. 6.

Dialog.

187

tatem, et uos uerum est quod

Ut auteni adhuc euidentius fiat quod dicimus, audi apostolum Paulum quam apte de his tradat. Dicit enim ita: Notnm autem tiobis facio, fratrcs, euangelium. Quod euangelium? Quod euangelizaui uobis, quod et suscepistis, in quo et statis, per quod et
erratis.

5 salui

efficiemini,

qua ratione euangelizaui uobis


et

si

retinetis,

nisi forte

sine causa credidistis.


est

Tradidi enim uobis in primis quia Christus mortuus

pro peccatis nostris secundum scripturas


die.

quia sepultus

est

et

quia

resurrexit tertia

Si

quis ergo

non

sine

causa credidit,

haec quae

apostolus tradidit tenet.


10

Eutr.

d.:

Euidenter hoc ostendit apostolus, dicens quia Pro peccatis

15

quod utique falsum erit, si carnem non habuit. Si enim spiritus fuit habens habitum uel speciem hominis, neque tradi poterat spiritus qui teneri non poterat, neque mori qui mortis materiam non habebat; sepeliri autem spiritus quomodo poterat? Sed et si per mortem et sanguinem saluatoris salutem hominibus scripturae dicunt esse collatam, ille autem neque sanguinem suum fudisse pro hominibus, neque mortem uere asseritur pertulisse, manifestum est non esse uerum quod dicitur, nee uere salutem consecutos eos qui per hanc fidem credunt se saluandos. Putant enim sibi
nostris Christus

mortuus

est et sepidtus et die tertia resurrexit,

die

14 Cod. Worte a

sepiliri

autem] Cod. aut

nobis, doch mit einem


|

17 uere] Der Cod. hat nach uere noch Punkt ber o und unter b, als Zeichen,
|

dass sie zu streichen seien

18 manifestum

est]

Ruf. bersetzt nicht richtig.

Hauptsatz, der mit ovh f/ueTg anfngt, lsst er mit xavxa In avxov anfangen.

B.

Den

[gg

Adamantius.

De

la

Rue IV 854e 855b.


z?jg

paxTL
l

ib

eocfdXrjtnr

xbqI

t/jV

xiriv zcp oxelv

eXxiog

Bqojv rrgoxagxegt)ag dxove [.leitovwv dnoei^eov xov d.znozoXov bI e Xgioxbg ovx eytjyegxai ex vexgoiv, (p*]L c z, vbv xal xb xrjQvyfia, xevf] Xal r) xixig ?] ucov. ei ovv xeo oxttv fog xovxou oxel xe.zov&e xal ov xax aXrjd-eiav, ovx djze\.
{
.

fravBV aXfjd-mq'

7 Xov ovv t
ei

on

ove aXrjd-cog
t

t)yegd-7]

ex vexgeov xal
?)

toret xax
f Bit 10

aXtjireiav

xevbv xal xb xrjgvy ua,

xevi] xal

xixig q ucov.
t

Xgixbg x?]gvexai ex vexgeov, dxagy/j rrjy XBXOififjfiivmv' ixei/j ydg i dv&gooxov ftdvaxog, xal t av&gcoxov dvdTaoig vexgeov. coxeg ydg ev xcp Adfi xavreg axod-pfjxoviv, ovxco xal ev xcp Xgixco jtdvreg
Lzicfe'gei'

de

a>oxoiTj&rjovzaL
855

dxagyjj Xgizbg.
,

EYTP. izeveig zco dxoroXtxco, Maglve; MAP. izevco fiev avxco aXXa xgoxeg xeog 6 avxbg dxb0x0X02 Xeyei' o xaxadg avxbg exi xal o dvadg. xal ev xcp evayyeXicp Xeyei' ovelg dvae?jxev eig rov ovgavov, ei (z?) 6 ex xov ovgavov xaxadg, o vlbg xov dvd-gcoxov. bgag oxi
j

xtjXavycg Xeyei ccvxbv e% ovgavov eXt]Xv&evcu.


20 Azi.

Avxai
ncdg;

cd dxoei^eig

zb r^iexegov oyfia vvixcoiv.

M.

1P.

Tb fiev ovv BvayyiXiov aepcog eeit-ev oxi, ei firj 6 loyog ax ovgavov xazrjXd-ev, ovx dv dvfrgcoxoq eig ovgavovg dvrjX&ev. ovelg ydg, <p?]oiv, dvaerjxev eig zbv ovgavov, ei fi?] 6 ex 25b zov ovgavov xazadg. zb ydg dvaerjxe xagcpx?]xoxog exl ygbvov ijfiavztxov. ov ydg eixev bzt ovelg dvarjezai, dXX*' ovelg avae rjxev. eeiBev ovv acpcbg ozt xgb zov Xgizov ovelg avairjxs' xad-obg xal o ajtbzoXog Xeyei'

AA.

xgcozozoxog,

cp?]l,

xal xaXiv*

30

axaQXfJ zcov xexocfifjfievojv, xai xaXiv Xeyei' dxagyi] Xgizoq, exetza ol zov Xgizov. xglv ovv zbv zov &eov Xoyov xazeXftelv
xal dvaXaelv zbv dv&goixov ex {ir/zgag, ovelg dvrjX&e, fiezd e zb

dveX&elv zbv Xgizov zbze xal ol avzov.

ovzm ydg

e(prj'

axag%?j

Xgizog, exetza ol zov Xgizov. zb e' o xazadg avzog ezi xal 6 dvadg, ovzmg o axbzoXog zb dxa&eg zov Xoyov
4/5] 1 Cor. 15: 14.

Joh. 3: 13.

913]

1 Cor. 15:

2023.

28]

Col. 1: 18.

29]

1 Cor. 15: 20.

16] Eph. 4: 29/30] Cor. 15:


10.
1

17/18]
23.

3334] Eph.
9
ei

4: 10.
1
,

A^D

vvv

d. br.

15

71q6g-/q

d.HSS.

u.

Ausgg.

20

fjfxtzsQOV u. ovviozCboiv

ohne ov B Ruf., fjfiizsgov u. ov gvviozjgiv ACDFGH Humfr., vfxezEoov u. ov ovvioz. K Pic. 27/28 avairjxe] vaefeei ACD, vefaei B, vaeSjxi] F 28 xa&Lbq d. br. 35 ovzcoq E u. d. Ausgg. Xiyer IIqjtzoxoq, (fr^ol A B Ruf., '/Myei
|
|

<

<

FH

Pic, zovzog

A'B

oizoq

d.

br.

Caspari

c.

G.

7.

Dialog.

189

datam salutem quae non est data, sicut et ille putatus est mortuus qui non est mortuus. Ad. d.: Paululum adhuc mihi auditum praebete, et euidentiores de Ait namque: Si autem Christus non apostolo proferam probationes.
5 resurrexit a mortuis, inanis est praedicatio nostra, et

uacua

est fides uestra.

Si ergo, ut isti putant,

non uere mortuus


tunc uere

est,

certum

est quia

nee uere

resurrexit a mortuis,

et

erit inanis

praedicatio de eo, inanis

etiam et fides nostra. Sic enim prosequitur apostolus: Si autem Christus


praedicatur a mortuis resurrexisse, initium dormientium
10

mors

et

per hominem resurrectio mortuorum.


ita et in

Sicut

hominem enim per Adam omnes


;

quia per

moriuntur,

Christo

omnes aiuificabuntur,

et

initium Christus.

VII. Eutr. d.: Credis, Marine, uerbis apostoli? Mar. d.: Credo apostolo. Sed uide quomodo ipse apostolus dicit: Qui descendit ipse est et qui ascendit. Et iterum in euangelio scriptum
c.

15 est:

Nemo
Ad.
d.\

ascendit in coelum,

nisi qui de coelo descendit,


dicit

filius

hominis

(qui est in coelo).

Uides quam perspicue

eum

de coelo uenisse.

His testimoniis nostrum dogma munitur.

Mar.
Ad.
20 derit,

d,: d.\

Quomodo?

Euangelium aperte ostendit quia uerbum de coelo descenet non homo in coelum ascenderit. Nemo enim, inquit, ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, Quod enim dixit: ascendit praeteriti temporis est. Non enim dicit quia nemo ascendet, hoc est nemo ascensurus
est,

sed nullus ascendit.

Manifeste igitur demonstrauit quia ante


et apostolus dicit: Primogenitus, inquit,

Christum nemo ascenderit. Sed


25 ex

mortuis.

Et iterum

dicit:

Initium dormientium.

Et iterum

dicit:

Initium Christus, deinde hi qui sunt Christi.


cenderet et

Antequam uerbum dei descarnem assumeret humanae naturae, nemo ascendit in coelum.

30

Posteaquam uero Christus ascendit, tunc etiam hi qui sunt Christi. Sic enim dicit: Initium Christus, deinde hi qui sunt Christi. Quod autem dicit apostolus quia Qui descendit ipse est et qui ascendit, hoc indicat quod nulla passio uel fragilitas mutauerit uerbum dei, sed ipse qui

lesen.

10 per Adam] Caspari bemerkt, es sei wohl in A. zu B 14 Qui descendit] Im Cod. stand quis, s wurde aber ausgelscht als falsch 25 Die Worte Initium dormientium. Et iterum dicit stehen, als im T. vergessen, am Rande, wo sie fnf Zeilen einnehmen.
6
isti]

Cod. iusti

Unntige nderung.

190
>)

Adaniantius.

De

la

Rue IV 855c e.

xcu

tu

xa) u avaag, ovhv

&TQSXTOV. c/.f]0-cdg ydg o xaxadg avxog eoxi aXXo yevoiavog nag o ?)v, d-eog.

El TP, Avtcu cd gt/osig xco dgco Aaiiavxlov Gvvxgtyoviv Oficoq dl ovXopat xso) tovtov dticfoxtgovg ogiaoO-ai. 11. xov freov Xoyog xaxtl&cbv aviXasv dv&gcojiov dx dygdvxov Maglag tv u/jxua. xal ysvvxai o Xgioxbg ywglg avvovlaq X( xcu ovxog o lrj<pd-e\g ccjto Maglag ex Jtvev^axog dylov. ovxog avQOQ,
'

vrrt'utive

xavxa xa avd-Qmxiva xa&q, Iva xbv avd-gmxov ooiy. MAP, [Kakojg.] doyovxog ovv xov dv&goojzov vtijiagyv 6 Xoyoz
Exd-ov jiq&xov xov ogov.

10

ij

ov:

EYTP
d
/

2vyx<DQi]Oov
tld-

oaod-ai,

dxoxgioiv xt/v Jtgbg avxbv xoirjovxcog IxB-tod-ai xbv ogov. GVfixaotjv fihv o xov d-tov
xrjv
.

xq&tov

2<

aXX ovx rjixeixo. oxtg dafiag vjtb oltjqov xaiofievog Goiog uevet. xovvavxlov dvxikdjtxcov xbv hd-tXovra Xatyai, aulavxog xco xvqi Jiagaioiiivrj, d&gavGxog xal dyjgavxog aXXa xcu iaatvsi. ovhv aixovtttv?/. aXX ovh xb Jtvg vjio cpaGyavov xettvoctevov iatgelxai. ?/ ydg xvxvovfjg xov Jtvgog, tlg avxt/v avaxgeyovGa, aiaiQSXog utvei. u ovv ai vlai Jtgbg sxegaq vlag xb iavxcov od-ivog ivxvvvxai, dvaXco&?]vca ut/ vvd usvai, ncog ovyl tidXXov o xov d-eov Xoyoq, aJicfrovg xcu dxgt'jtxov cpvecog mv h\ueivev ajiafr?]g, xd
Xoyog xco avd-gcoxco
//
{ t

nd&ri dvcoxcov;

et

ovXei,

dvctyivoioxco

xb

evayyefoov oxi

Ix.

Maglag
-

ytytvvtjxai.
tjftelg

MAP. Kai

opoXoyov/iev oxi id Maglag. dl)! ovx Ix Magiag.

mxeg ydg vwg


xal o Xoyog ia

dtd ooi/.rjvog dugytxat, urjhv jcgoGZaiiavov, ovxoj

AA.
AA.
30

Maglag xal ovx Ix Maglag. QoTagov dvayvojfr/jvac xb svayyeXiov.


'AvcyvojG&rjxoi.

EYTP.

\\vaytvcoox('j

xwq

o ayysXog jrgbg x?jv


}

ay co v

Izih/.evG'cxat sxl i
Lc. 1:
j.j.

Maglav XsryW xvsv/ia xal vvauig viploxov exixtaet

20 ff.]
2
y.r.)

vaaq
e.

ACDFGH,
CDG,

xal

<

d. br.

ovdev aXXo
oide aXXog

A -FH
9

Ruf. Pic, ovhv

aXXoq

B
|

(w.

seh.)
;

ovSelg aXXog

A^B

1
,

u. d.

Ausgg.

<

B 8 za < A 9 xaXwq gehrt dem Rande, nicht dem Texte an. kann es selbstverstndlich nicht gemeint sein, und jede Ironie, auch in der schwachen Form Nun gut* liegt dem Redenden im Dialogus fern. Es ist, glaube ich, der Ausruf eines bewundernden Lesers und gehrt einige Zeilen weiter zu den Vergleichungen mit dem Diamant und dem Amiant. Dass fters in Codd. Worte wie
Ernsthaft

xaXwq,
2:J

iooc.lcjz in

Hei. fB. 1059, Cobet Nov. lect. p. 441

margine geschrieben wurden, 16 fj


|

ist

bekannt,
|

vgl.

Badham ad

Eiir.

<

DE

18

h>.vT>,v

22 ix

<

1
I

ytyhvrpo ABEFH.

Caspari

c.

9.

Dialog.

191

descendit, imuiaculatus, immutabilis permanens, ipse rursus ascenderit.

Uere enim ipse qui descenderat et ascendit, nihil aliud effectus. Eutr. d.: Testimonia quidem consequenter uidentur expoc. VIII. Uerumtainen uolo ut de hac quaestione ambo uestras sententias sita.
5 statuatis.

Uerbuni didicimus descendisse de coelo et assumsisse carnem ex immaculata uirgine, natum et ex spiritu sancto. Hie snstinuit omnes humanas passiones, ut homines saluaret.
Ad.
d.:

Mar.
10

d.\

Optime.

Cum

ergo

pateretur

15

assumtum, aderat etiam uerbum simul, Eutr. d.: Etiam tu expone prius sententiam tuam. Ad. d.: Indulge mihi prius respondere ad hoc quod proposuit, et ita exponat sententiam suam. Aderat quidem uerbum dei, cum pateretur id quod passibile erat in Christo, sed ita, sicut adamans malleis tunditur et non solum ipse permanet incorruptus, uerum e contrario noxam sentit magis ille qui uerberat. Similiter et amiantum cum igni traditur, permanet incorruptum, nee in aliquo prorsus ignis detrimenta perpetitur. Sed ne ignis quidem ipse gladio sectus dirimi potest. Quodsi materiae
corporales
aliis

homo, quem ab eo an non?

dicis

nihilominus contrariis sibi materiis cedere nesciunt, nee


possunt,
aut in
aliquo prorsus sui detrimenta
et

20 mutari

ab

eis

sentire,

quanto magis uerbum dei quod incorruptibilis


est,

immutabilis naturae

permansit impassibile, suseipiens passiones.


sit.

Si

autem

uis,

lego de

euangelio quia ex Maria natus


c.

25

Etiam nos confitemur quia per Mariam natus est, IX. sed non de Maria. Sicut enim aqua per fistulam transit, nihil ex ea aeeipiens, ita etiam uerbum dei per Mariam transitum fecit sed non de Maria aliquid sumsit.
Mar.
d.\

Ad.

d.:

Iube recitari euangelium.


Recitetur.

Eutr.
30

d.:

Ad.

d.\

Lego quomodo angelus ad Mariam

dicit:

Spiritus domini

xa?.tbg

d. gr. T. Habe ich Recht, so ist die Einschaltung von 14 adamans] So der Cod. statt des gewhnlichen adamas 16 Gewhnlich amiantus<? 28 Cod. recitare.

9 Vgl.

d.

Anm.
alt

z.

schon sehr

Adaniantius.

De

la

Rue IV 855 e 856 c.


x/.iy-

r,oi.
>e

iu xa\ tu yerrcjus vor Ix oov dyiov vtoq vtplrov


t
i:i.
/.')

"il\
ti

Iocog

xc

t/jV

xov dyyelov

(fcovijv

ox/joei leiq yeye-

yag tovtov toxai dXt]d-eoxegov, xov dyyeXov (prjavxoq* yevvcofievov ex oov dyiov; ov yag ecprj' xb yevvcoxcog h xaxelvo ovx exai dvi]xov, fievov ia oov. all Ix oov. t<> Xe'yeiv cog ict oej)J)vog. xal ro fihv ieXirelv ia Maglag rov Xoyov ouoXoyeiv xb h laelv xt ez avrf}q dgveio&ai; xal ei fiev i aico xiva agveioire. eiye aielxai ro &elov, [xal] to fiev aiovg d^iov duo10 Xoyeig. Magive. xb de oefivoxegov xal oixovofiixcoxegov dgvfj. ei yag ieXfreiv ia Maglag o Xoyog ovx aiygbv TjyTjaro, ove Xaelv xi Ig avTfjq ijelxo. xl yag /)v dvayxalov ie/.frelv ei firj xc xgooeXa uavev;
i'7jO&cu.

\io

xal xb

AA.
b
15

Ei

utj

t/.aev

av&gcoxov ex Maglag. xcq av ovoxa&elev

oi

vxo xov axorolov '/.eybiievoi Xoyoi; xcog h xgcoxbxoxog exac xcov vexgcov xal dxagyrj xcov xexoifif/fievcov; ei^dxojoav. ei
yag oyj)uaxi fiovcp cpaolv avxov. cog xal xovg dyye/.ovg. rtvai. ov vvaxai eivat xgcoxbxoxog ove axagyjj.
iiev

xetprj-

MAP.

Ilcdg;

EYTP.
-

Ol ayye/.ot Jtgb xov Xgixov xecpi)vaoiv

?}

Xgioxog

xgb xcv

dyye/.cov;
xco 'Agaaii ecpdvi]Oav oi ayyeloi.

xal o Xgioxog oxrjoet aficpoxegoi vvaxai elvai o Xgioxog jtgcoxoxoxog. xcov ayyeloov X<pt]Pa6iv, ov xb xgcxov cpavevxoov coq vxb oov mf/oloyt/xai. avayx?/ yag xovg 25c XQwrovq exelvovg xgcoxoxbxovg leyeiv. AA. Ilcg h dxagy?) loxai xmv xexoi u?]uevoov o Xgioxog. oxbxe xgb avxov xal o xr/g 2?oi\uavixiog vibg xgb xollov ex vexgcov aveoxt], xal o TTJq 2aoa<p&ip7]q xal o Acuagog; ei //?} ovv xax' alrfteiav axe,
i

MAP. Uqo xollov ygbvov EYTP. Ei xal oi ayyeloi

30

xa yevoiteva ov oxi)oei all dir/freia yeyove, xa&oig leyei ^kodvv^g o evayye/.ioxrjg oxi' o VOfioq ia Moifiewg eo&r], ?] yag ig
d-ave. xal

U
vgl.

Col. 1: 18.

15] 1 Cor. 15: 20.

21] Gen. 18:

2.

30f. Job.

1: 17.

4 ayyt/.ov evayyeXiov DE Humfr. 9 e X ye eltcu A^G, ei xal elrai DEF, S19d 16 iuvov F, in mg. uvc xal in all. HSS., &eTov xal d. Ausgg. 24 zCov rrowrorACDEFGH 26 ff. Dieselbe Frage behandelt Meth.Bonw.S. 255, 25 7 no noXXov yovov 7 Zinnai-lndo; ABCEFH, Zovva ulu6oz d. br. u. d. Ausgg. AC 28 ei fxhv ovv H in mg. Pic.
|

_'

Caspari

c.

911.
te,

Dialog.

193
tibi,

ueniet super
cetur ex
te

et

uirtus alssimi obumbrabit


filius dei uocabitur.

propterea

et

quod nas-

sanetum
d.\

Kutr.
et

Sed

fortassis etiam

angeli

uocem Marinus
et

putatiue dicit
potest,

non uere faetam.


Propterea
et

Quid enim hoc euidentius ostendi


quod nascetur ex
te,

angelo

5 dicente:

te?
te.

nusquam
et

dixit,

ut Marinus

asserit:

quod nascetur per


per
uirgineni

sed:

ex

Sed

illud,

quomodo non
quidem quia
aliquid

stultum uidetur dicere quia sicut per fistulam,


transierit

et confiteri

uerburn,

negare autem

quod ex ea

assumserit?
10 uirgine

Cum

itaque, sicut dicitis,

pro turpitudine negatur natus ex

hoc quidem, Marine, quod ad turpitudinem pertinet, transisse eum per naturales meatus uirginis confiteris, quod uero et honestum et ad communem salutem necessarium uidetur declinas. Si enim transire per carnis materiam uerbum dei non erubuit, quomodo de ea aliquid 15 assumere refutauit? Quid enim necessarium erat inde transire, si nihil inde quaerebatur assumi? Ad. d.\ Si non suseeperat ex Maria hominis naturam, quoc. X. modo apostoli uerba uera uidebuntur, cum dicit eum primogenitum ex mortuis et initium dormientium? Si enim solo habitu homo uisus est, 20 sicut angeli apparere solent, primogenitus esse et initium dormientium

si

tarnen ulla turpitudo in suis rebus ascribenda est diuinitati

non

potest.

Mar.
Eutr.

d.\
d.
:

Qua

re?

Mar.
25

d.\ d.:

Angeli ante Christum apparuerunt, an Christus ante angelos ? Ante multum tempus Abrahae angeli apparuerunt.
Si et angeli
et Christus

Eutf.

similiter

apparuerunt, id est in

habitu
angeli

humano tantummodo, non


ante

potest esse Christus primogenitus,


sicut

cum

ipsum apparuerunt,
Ad.
d,\

etiam tu confiteris; necesse est

enim
30

illos dici
c.

primogenitos qui ab ipso priores sunt.

XL

Quomodo autem

initium dormientium Christus

est,

cum

ante ipsum

filius

Sunamitis multo prius tempore a mortuis resur-

rexerit et filius Sareptanae mulieris et

Lazarus? Si enim non seeundum


dicit

ueritatem mortuus

est,

et

ea

quae gesta sunt uidebantur geri magis,


Iohannes
quia Lex per Moysen

quam
standen

ueritate gerebantur,
nulla.

sicut et

Verdoppelung des n von tarnen entdormientium und non potest die "Worte si enim dormientium wiederholt. Vor diesem zweiten si enim dormientium steht ein doppelter Punkt und am Rande ebenfalls ein solcher und non dormientium * poterat. Wie es scheint, vermisste jemand nach dem ersten si die Worte non poterat und fgte dieselben am Rande hinzu, ohne wahrzunehmen dass si dormientium noch einmal folgte und hierauf non potest stand 23 Cod. apparuereunt, mit Punkten ber und unter dem letzten e 31 Cod.
Vielleicht durch
|

10 Cod.

20/21 Im Cod.

sind zwischen

Sareptenae. Adamantius.

13

l'ij

Adainantius.

De

la

Rue IV 85Gc f.

dl

f]

aZf)&ia

iit

ItjOov

Xuigtov yeyove.

si^aroj ovv jtcjj

axaQXfl

Tvjr xexoifiTjfrfvcop torlv 6 Xotorog.

MAP.
l

Sv

Bij-ov-

5 d

Jeixvvui ort xcu jrocoTOToxog tcov vexgcov xcu djiaoyj] T(^ v xixmiu nevcov xax alrj&eiav eortv o XoiGTog. [ol yag tiqo tot) Xqiotov
I.
t

nvaon
.
;

&iq axidarov, 6 de

Xoirbg avaGTag
q?jlc.

ovy.eti arcod'vi'ix.si.']

XQWToroxoq

ccrre'O-avev

Adit. ovtcd jzqcqtoq dvsorr] Xqlgtoc.

xaQodijGoftai avxag tov ajrooro/.ov rag


reo
10

coGjzbq,

cpijGiv,

er

Aafi xavreq axo&vrjOxoviv, ovrco xcu ev tco Xqlgtco srdvTeg CcoojroLti&fjOovTcr ajraoyj] Xqitoq, exaiza ol tov Xniorov. ti av evgoiuev trsQOV ovtoj tpavegcog rniq tddoxov dcifpoXBQQ xcu otl ajte&avev o Xqiotoq xcu ort dv&gejxog ?)v to ctjtoyag dnagy/j Igti tcov xexoifit/fievcov 6 ex vexgcov eyt]yegiitvog Xqiotoq. Iva ?] ia tov avd-Qa\xov t) ex vexgcov dvdTaoig. voovuer/j de ov tqojtov xcl dt avfrgcojzov &dvc.Tog, ovo ovtoi dvO-Qmxoi eliv, eh usv o Aafi i ov 6 d-dvaTog. eTegog 6e 6 XotOTog tcov ovo ovv to eTegov ?] 6 e ovgavov xaraag di ov i) avaTGGig. oyog axdd-avav, >/ ov ave/.aev dv&gmxov. xal, ojteg g dvdyx?/g
fravov;
ei

15

exerai voslv, ouo/.oy?/GovGiv otl o


20
l'vc:

e t/iig eXevO-egcoG?]
tfq

xaTadg ovgavov ?)v freog. jrgoGe/.aeTO Gagxa Ti)V vjieo fffimv djioO-aiiev

relv dvvtftelGcv. de
f

fj/.ev&eQco-tjisev.

xcu eyeveTO dxagyr\ Ti]g dva-

avT^g eysQ&eidrjg ex vexgcov. ovtco yao ovTcog OTdoerog. &eov xmtc: jzvevua xcu ovTcvg dvfrocojtov xcltc. odoxa ofioZoyrjavTec XotTOV, ovyl tco oxelv a).)! aATfd-fj xcu ealav eo uev t?jv
xQcoTi]g
t

6]

Rom.

G: 9.

811]

1 Cor. 15: 22, 23.

Humfr. 5 6 Die eingeklammerten Worte zerren den Zusammenhang der Rede, da a>g yo tioojt. xts. mit Seixw/u ort xzt. eng verbunden ist. Dazu kommt, dass wir 856 f die Frage des Mar. lesen itpqg Wie konnte otl Tzoo zor Xqlgtov TtoXkol vtGDjocr' TiCog ovv iazlv aTiaoyJi', Mar. diese Frage stellen, welche Ad. schon beantwortet hatte, und wie konnte dieser, als ob er noch nichts gesagt htte, zum zweiten Male fast wrtlich dieselbe Antwort geben? Ich vermute, dass ol yao xo&v. von einem Leser aus S. 856f hier am Rande beigeschrieben ist. Schon Ruf. hat die mir verdchtigen Worte gekannt. p]s blieb ihm aber keineswegs verborgen, dass die Wiederholung auffallend ist; er macht daher den Sinn, S. 856 f, zurecht mit einem Dixi ia?n Tn' 6io heisst es. Lesen wir aber mit d. HSS.: i}, dann giebt 18 18.
1 eiczco ovv <Z C, ovv <.
|

A2

hier nicht zwei,

sondern drei Flle, und sind der zweite und dritte Fall von-

einander nicht verschieden.


storben (was nicht mglich

Der
ist)

Verf. wollte sagen:

Entweder

ist

der Logos ge-

oder der Mensch, den er


folgt u.
s.

angenommen hat (was


ij

das einzig wahre


ist

ist),

und hieraus

w.

Die Verwechslung von

u.

xcd

bekannt.

Caspari

c.

11.

Dialog.

195
facta est:

data

est,

gratia autem
est initium
(L: iL:

et

neritas per

lesum Christum

ostendito

quomodo
Mar.
A\
5

dormientium Christus.
et

Tu

ostende.

Ostendam quia

primogenitus
est:

[est]

ex mortuis et initium
qui

dormientium in ueritate Christus


rexerunt
resurrectionis
et

quia

hi

ante

Christum resuret

rursum mortui sunt (eo quod sacramento resurrexerant)


,

pro

uirtute

mirabilium
resurrexit

Christus
ei

uero

non pro a mortuis

ultra

tarn

non

mori/ur,

neque
ita

mors
et

ultra

dominabitur;

sicut

primus

Adam

mortuus
in
ita et

est,

primus Christus resurrexit.


Ait namque:
Sicut in

enim Sed et

10 ipsas apostoli uoces

medium

referam.

Adam

omnes moriuntur,

in Christo omnes uiuificabuntur. Initium Christus,

deinde hi qui sunt Christi.

15

20

utrumque doceat quia et mortuus est? Si enim initium Christus ex mortuis, ut per hominem resurrectio inchoata sit mortuorum, consequentia sermonis apostolici custodiatur, ut sicut per hominem mors ita et per frommem resurrectio fiat. Per Adam mors, per Christum resurrectio inchoata est. Uterque tarnen homo designatur. (Denique dicit quia Primus homo de terra terrenus, secundus homo de coelo. Sed sicut iste qui terrenus dicitur non potuisset homo dici, nisi fuisset coelitus inspiratus, insufflauit enim deus in faciem eius spiritum uitae, et factus est homo in animam uiuentem: ita et iste, qui de coelo dicitur, homo dici non posset, nisi
uerbo coelesti caro sociaretur humana
ut, sicut

Quid hoc euidentius requirimus, quod nos mortuus sit Christus et uere homo fuerit qui

tunc

ille

terrenus suscepit

25

imaginem deitatis, ita et nunc iste coelestis susciperet humanitatis imaginem ut, cum (in) eo nostra fuisset imago reparata, ita demum et assumtam ipsius imago restitueretur in nobis). Ideo ergo ex nobis carnem passionibus obicit, ut ex nobis acceptam hostiam possit offerre pro nobis, quae rursum resuscitata fieret principium dormientium et primogenitus ex mortuis. Christus secundum uerbum deus, secundum
Cod. ostendit, gr. Seiqdroj. Caspari: ostende 4 Ich habe est gestrichen, da es nicht nur berflssig und strend ist, sondern auch insofern nicht passt, als Ad. zeigen will dass Christus in Wahrheit der Erstgeborene von den Toten sei, wozu noch kommt dass es im gr. T. fehlt 5 8 ber die Ursprnglichkeit der resurrexerant Worte quia dominabitur s. d. Anm. z. d. gr. T. eo quod scheint von Ruf. hinzugefgt zu sein. B 7 Cod. resurrectione resurrexit] Cod. resurrectione, was durch Einfluss des vorangehenden resurrectione in den Text gekommen zu sein scheint 10 referam] proferam? 18 26 Der lat. Text dieser Rede des Ad. ist eine sehr freie Paraphrase; daher ist es schwer zu bestimmen, was Ruf. in seiner Vorlage gefunden, was er hinzugefgt hat. Die beiden Citate haben unsere gr.HSS. nicht. B 18/19 1 Cor. 15: 47 2022 Gen. 2: 7 25 in fehlt im Cod. 26/27 Cod. assumta carne 29 Cod. secundum uerbum deus, secundum uerbum homo, Caspari richtig: sec. carnem homo. Wohl auch: secundum
|

spiritum deus, vgl.

d. gr. T.

B.
13*

Adamantiofi.

De
<>ti

la

Rue IV 856 f857c.

xlorur
'

Ti.niojxer
tTc:ff/
l

axoroXoq

xaxa odnxa XoiCrbq xal


zijq

kpjysQveu Ix vsxqwp xai Iotiv drrany/j xexoifiTjfihxDP avaoxaei ..


xe xal

MAP.
tiv

ekpfjq ort

xqo zov Xqitov xoXXol viorrxfav

jrcog

ovv

axaQx^l Ol xqo tov Xqitov avaravreq xaXiv avd-tq axi&avov, o dt XniuTog a reo rag ovxtTi axo&vtjxei' fravarog avrov ovxiri xvnitvti. 6 yan axe&avG ri] dfiagrla ctjtt&avtv e<pdS57 jci. o 6t Zfj Zij reo frtc. xivog ovv txvgitvotv 6 {ravccToc; to yaQ tlxelp' ovxixt xvnitvti tti^tv oti jzqotsqov txvgitvoev. A'J TP. drjlov oti. el ///} rrjq oagxog t)g dvelatv 6 Xoyog txvnitvotv o 9-avaxoq, avdyxrj Xiytiv xov Xoyov xtxvgitvxtvai tov 9-apctxov, el u/) xax aXrfl-siav 6 Xoyoq odgxc. peXae. Xoyov de {reov d-avarov xvgitvoai ovx ev(f?]uov slvai Xeyeiv ftoc doxtl. tJ. Axovb ovv xov dnoToXov Jtegi ts tov d-avaxov oti dX?]-cog 15 xal ov doxfjet drrtfravt, xal xeoi tov at/uxroq oti d/.?](rcog tZtyvfr?/ to aiua avrov vxsq rrjq rjfiexeQag ocoxf/giag. Xeyu de ovxco' vvixrji b de x v eavxov ayaxi/p o d-eog tig t)uag oti dfiagxwXwv ovxcov

\.

Tjpcop

XniOTog vxbq
xal ydg

Tjfiwv

axi&ave' xoXXqp

ua/./.ov. dixaioiT?jg

9-spxeg tv xeo
xal xaXiv'

atfiaxt

avrov, ow&tjGofie&a axb

OQyrjq*

ei xal iravQc&d-rj eg dod-eveiag. dXXa Cfj ex dvvautcjz & tov' xal xaXip' ?} dyvotlTt oti oooi haxrioQ-ifTt tig Xqitov Ir/Oovv slg tov frdvc.Tov avrov saxrl-

o&ijTt.

ax&ape, Tig df*<pidXXei r) tivai axrtOfta; xal KaXiP' tyaoiT cootv ?j ug tv tco TjyaxTjfievcp vlco avTov. tv cb lyoutv TtjV axoXvxQcoiv 6ta xov aifiaxog avTov' xal xaXip'
og
el

a?)

ravra hxa&ere v~ro tcov Ilodv OVfig>vXercv xa-9-a. xal avTol vxo t v lovdalcoVyXCDP xal tov xvqlov drr oxt e ivdvT oiv
oti
}

(7j

I/jGovv xal tovj XQ.oq, fjxag. (ovx tLTt' xai rovq doxi'fiti ie<pr\voxag 30 ayyu.ovz. oig mfioiciare avxov i\utlg, aXXa' xal Tovg JzoorpfiTag,
oiTivto
a././jfriJ'/jV ccQxa xal ov apapraoiav ap&Qcixov tyovxtg xatf Vfiag, utv ixQl&i) ocgxl o dt i/A&dd-r) xal ol XoixoX tv yovco [icyaloag

arrt'0-avov.)

txi fit/v

xal avrov tov <nx7JQ0c xagegofiai cpwvag Tag

2 3;
21

Cor. 15:

22; 2 Cor. 13:4.

3, 4, 20.

2: 14, 15.

17-20" Rom. 5: S, 9. 79] Rom. 6: 9, 10. 2224] Rom. 6: 3. 25/26] Eph.1: 6,7. 27 29] lThess.

32] Hebr. 11:37.


iaU.] xal

y.r)

< DE Humfr.

27 ravxa

d.

Ausgg.
eltie

31
x

ffr'.rraola

FR

avd-Q<imoi

Sweg cLHSS. Man knnte auch


Der Satz ovx

28 ahoi } avz; H Pic. cu. odoxa t/oize;


<. Ruf.

ot tpavxaoiq ctWfy. Svxeq lesen.

aite&avov

Caspari

c.

11. 12.

Dialog.

197

10

15

20

25

carnem horao non soluru habitu, sed et ueritate et habitu et natura. Huic habemus fidem, et hoc est quod nobis apostolus tradidit quia Christus secundum carnem mortuus est et sepultus et resurrexit a mortuis et est initiuni dormientium per resurrectionem. c. XII. Mar, <L: Dixisti quia ante Christum multi resurrexerunt. Quomodo ergo Christus est initium dormientium? Ad. d.\ Dixi iam quia hi qui ante Christum resurrexerunt rursum mortui sunt, Christus autem, surgens a mortuis, iam non moritur nee mors ei ultra dominabitur, quod enim mortuus {est) peccato mortuus est semel, quod autrm uiuit uiuit deo. Cui ergo dominata est mors? Quod enim dixit: Mors ei iam non ultra dominabitur, ostendit quia prius dominata sit. Eutr. d.: Certum est quia hoc de carne dicatur quae ab eo assumta Non enim fieri potest ut dicatur est, quod ipsi dominata sit mors. quia uerbo dei mors dominata sit, quod utique dici necessitas exigit, si non uere eum carnem suseepisse fatemini. Ad. d.\ Audi adhuc apostolum dicentem de eo quod uere mortuus est et non per phantasiam, et quia uere pro salute nostra sanguis eius effusus est. Ait ergo ita: Commendat autem deus caritatem suam in nobis quia si, cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, multo magis iustificati in sanguine eius salui erimus ab ira per ipsum. Et iterum: Nam etsi crueifixus est ex infirmitate, sed uiuit ex uirtute dei. Et iterum: Aut ignoratis quia quieunque baptizati sumus in Christo in morte ipsius baptizati sumus. Quodsi uere non est mortuus, quis dubitat neminem esse baptizatum? Et iterum quia Gratificauit nos in dilecto fdio siio, in quo habemus redemtionem per sanguinem eius. Et iterum: Quia et uos eadem p^assi estis a contribulibus uestris, sicut et nos a Iudaeis, qui et dominum oeeiderunt Iesum. Et iterum ipse saluator praedicit de

Cod. quia iam

est fehlt

im Cod.

is

Aduuiauti.:

De

la

Rue IV
i-i

B57

356a.

x{

voaq zo xafroq i.vthv. ovtcj qaoxovToz otc

rar viov

od-^vat ax b tcov y.f.'t xQeovi aQiut ijl (jv xa) jQaiiptaximv xa) azavQcoxt'.i d-fjvat yptoaq zQstq aPatfjvai' xa\ xaXiv ueza zi\p fied>v vivaqlleyev m aporjrot xai QaBlq t?~ xaolg 5 d ivazati tov xixeveip IjtJ xciv olq sZaXfja XQoq vuz ozi tec zavza xad-elv zov Xqitov. Iti u/)v xai o tvayyehoT/jZ ov ox/ oiv (:/./.' cUtj&ipop {rai'CTor dotjyovfiepoq fprji' xai tpcoprjaq utya'/.r fcjr?~ o Ifjovq sirre' xazSQ, tiz ytlnaz ov xaoa&T]ooinu zb xpevfia iiov. x.A i^tm'eros. xai iov aprjQ OPOfiari Jct)G? 'f airrjoafispoq to Omfia, epsxvjiigep Iv ocvovi xai t&tjxev Iv xaipm uv?]ueicp. tiz ovp ovt<>~ r t/.u/jOcvtez ujicl,,{ yaQ fj.Tov to xpevpa zaMtav. egixpevep, op aiiov xai aty-cozov. aXXa xapxcoq tu tjp o iy/or to xpsvua, oq egixpt voev ovtcoz. ogxal xOQSdsxo ixrrvtcjr ro xpsv/ia zip xozqL, ov tvei/j/os Givovi o Ia>Oi]g). 15e ov faQ fjxov xiav kpeiZtjoe xai Ifrcirev. d/./.c: top XQOxayepza rat ovtoj yt toi utTa t/jV avaOTc.oiv t/.eye zolq uad-rjTclz. oxovoiv gtUfl*. avTOP ffc.vTaolcv tlvci' xl zsza.Qay utpoi Igte: xai tvazl ia'/.oyiouol apaaipovip tiz z/)v xanlav vncov: ttze zdz ytiodz _ um- xa\ Tovq rroaz uov oti lyco elui avzoq, oti xpsvua
toi
c'j
/. ).

a*&

x o v xo

xa & etv

ax

<>

oxt

_<

/,

oozia xai Oaoxa ovx


ti,

tyti-

xa&mg

euh d-ecooelxe

lyorrc

xat
toi.;

tooovtov hxuutTQiatp zou l'/.iyyniz. elq fifpcoq txTzircu loyovqi ftftti yan to ouo/.oytlv eavrop viov avnoinov.
f

MAP.

Tipoq ccv&qo?jiov ezlv vtoq;

25

AA
MAP.
yivcj6x< >.

Ex xiouazoq xaza aQxa tov Aavl iozu xa&mq

xai zo

tvcyyt'/.iov yaoxst.

*Ep to) EvayyAcp. tcov 'iovalatv /.tyovTOJv zt vloz Itl

zov Javi. avzoq o Xqigtoz xaztyivcooxev avzojv, xai


3"

frelsiq,

ava-

ETTP.

\\vayvorti.
Eijrtv
6 Yz/orc"

zov Xqitov: zivo- vloq iOTt: /.tyovotv avzqp' zov Javi. Xifsi avzolq o 'irjovg' rccZz ovp Aavt Iv xvtvuazi xvqlov avzov xa/.ei xvoico uoi" xdirov Ix egicv uov; /.tycov eiJtsv 6 xvoioq i ei ovv Aavi\lv xpsvuazt xvqlov avzov /.eyet. jtcoz vloq avzov Iozlv; sleg oti xazayiPcoxei zojv Isyopzmp ozt vloz Aavt

MAP.

zl vu.lv oxtl xbq\

<~>

Iotiv.

aopovuevoq avzoq.

14] Mc 8: 31, Lc. 0: 22. 57; Lc. 24: 25. 26. 18-21; Lc. 24: 38, 39. 3136; Mt 22: 4245.
11 hv vor oivS&vt
HSS.,

8-12; Lc. 23: 40, 5053.


F
|

<

21 xai vor oaQxa

<

aagxa

Loinrn.,

ooy.az

d.

>earnem

Ruf. Pic.

Caspari

c.

12. 13.

Dialog.

199
mutta paii
et
et

semet ipso quia Necesse


presbyteris
et

est
et

filium

hominis

reprdbari a

pontifieibus

scribis et crueifigi

tertia die resurgere.

Et
tardi

iterum post resurrectionem, arguens quosdam,


cor de
5 est, pati

dicit:

insensati
ita

et

ad credendum de omnibus qaae locutus sunt nobis! Nonne


Christum
{et sie

scriptum

introire in

gloriam suam)?

Sed

et euangelista

euidenter

mortem

in

eo describit

humanam

dicens: Et exclamans uoce

magna Icsas ait: Pafrr, in manus tuas commendo spiritum meum. Et, cum hoc dixisset, exspirauit. Et iterum subiungit: Ecce uir, nomine Ioseph,
petiit

a Pilato corpus eins

et

inuoluens illud in sindone noua, posuit in


isti?

10 sepulchro nouo.

Quid ad haec dicent

quid fingere aut commentari


est aliquis qui

poterunt?

Numquid

spiritus exspirauit?

an

habet spiritum

quem exspirat et Numquid spiritus


sepelitur?
15 Ita

qui in manibus patris


in sindone

commendare

dicitur spiritum?

noua inuoluitur? aut

spiritus in sepulchro

aut spiritus est qui teneri et clauis conflgi potuit in ligno?


et post resurrectionem, praescius

denique

futuros apostolis suis,

cum
et

et ipsi

dominus huiusmodi errores putarent eum phantasma esse, dicit:


quia ego

Quid conturbati
Uidete

estis?
et

quare cogitationes ascendunt in cordibus uestris?

manus mens
et

pedes meos
sicut

sum

ipse,

et

quia spiritus

carnem

ossa

non

habet,

me

uidetis habere.

Per quod utique non


ueritatem suae docebat.

20 tarn gloriam futurae

omnium

resurrectionis

quam

Sed quid diutius in rebus euidentibus immoramur? Sufficere hoc solum potest quod se filiu'm hominis confitetur.

XIII. Mar. d.\ Cuius hominis est filius? Ad. d.: Secundum carnem ex semine Dauid. sicut
c.

et

euangelium
filius

dicit.

25

Mar.
Eutr.

d.:

In

euangelio,
Et,

cum
si

Iudaei dicerent

quia

est

Dauid,

ipse Christus notat eos.


d.:
d.:

uis,

lego euangelium.

Lege.
Dixit Iesus: Quid uobis uidetur de Christo? cuius
Ait eis Iesus:
filius est?

Mar.
Dicunt
ei:

30

Dauid in spiritu dominum uocat eum dicens: Dixit dominus domino meo: Sede a dextris meis? Si ergo Dauid in spiritu dominum eum dicit, quomodo filius eins est? Uides quomodo notat eos dicentes quia filius est Dauid quod sine dubio ipse
Dauid.

Quomodo

ergo

negat qui

illos notat.

14 Cod.

confingi
|

20 Cod.

glorie.

futnre) entstanden

Cod. ueritatis.

Durch Einrluss des folg. futurae (Cod. Durch Einfluss des folg. suae entstanden.

Axbunantras.

De

la

Rue IV 858d.

AA
rcevi
.i<~
.

xmq ovx

aQvrfiecbq kxiv,

Ha xoXXaxig
IfiSPOV
1

tv

Tau
;-('o.

aXXa xevosmg, xal ye ovy voaxpalq ovx x aQvrjeatq, aX)! Im

.tj
O

(prjOi,

imgexat

elq

yi/.iovj:

y.ai'

ro xoQVfi

TOV OVQCtVOV

xoXtq xiorr^ Siciv;*) xal' xmq kgixsosv tCOOCfOOO^. JtQCOl c v a.T e /. /. co v ; Ol"/) yctfl

aQvovfuvoq o XoiOxoq ttxaoxe' .tc5c; aXXa xvvd-avofievog. MAP. Aavt xvqiop avxov ofioloyei, ovy) vlov. davtd avxov xaxa (kzoxa xvqiov ovy ouoXoyei. aXXa xaxa TOi'TiOTir Xoyog xov &eov ov itovov xov Javld xvQibq extv. xvevfia, iXXaxal xatjq aQZ*JG> tgovolag, xvqioxtjxoq, ovo/iaxoq ovoftao(iiPOV ov uovov ev xovxco x co aicovi. aXXa xal ev xcj ui'/./.ovxt. /]dei de. xQOjvoioxijq cor. xovq Iovcdovz axiOxovvxaq ro xaxa xvsvfia xal ejcv&eTo eyojv ei ovv Aavl ev xvevpaxt xvqiov avxov /.t'yst. xd>q vlbq avxov eoxiv; ov yao lg:?/ 6 Xqiv xoq tl' ei ovv \avtd ev oagxl xvqiov avxov xa'/.el. aXX ev xvsvnari. t(~j xvevaxi xvqiov avxov ouoXoycov. xb de xaxa odgxa vlov. c xaoaox^OoJ dt OaipiGxsQOV ex rov evayye/Jov oxmq avxog o Xqloto?
I l.

ovvxiifexai

xavxrjp

eivcu

xtjyv

xixiv OcottJqlov xat

xXivfj,

xal,

ei

ovXei, dvayivcooxoj.

EYTR
-\
\.

Uvcryvrjlu.

Exeidrj xaQeiCiv ol xsq\ Meye&iov. ol rov oy/iaxoq


ex rov
l:vt('ji-

Mag-

eyevero de ev reo eyyiZeiv avxov eiq 'iegiyoj. xal zig xvqplbq sxaixmv exa&rjxo xaoa t/jV odov. ax.ovoaz de oylov dtajtogevofievov errvv&dexo xi av eli) xovxo. air\yyeXi) e avxco oxi Ii]Oovz xagegyeTc.i. xal eotjOs XeycoV hjoov. vis Aav'td. eXerjov ue. otS-elg de exeXevoev avjov cr/Jr^vai. eyyioavTog de avxov eJi/ ncjTTjOev avxov xi 60t & /.et j jcoc?joj; de eine' xvgie. ItjCovq' dvajleipov Iva dvaXdtpa). xal dxoxQifrelc eijtev xlxiq 00 v oeocjxe oe. xal xaoaxQfj/ia avsXetpev. DTP. Tvrf/.o-. eiioiye doxel. oo&mq xitixevoaq, txaUoq avexicoro2.

cvayye/.iov dvcyivojoxo)'

j/.sipe' d/j/.cd/,

axrjXZayfisvog
30.

xrjq rrioTerj-

t7 z Meyefriov xal Ovc'/.zvtoz.


{

Den

'i.

13 14
1

Mt

22: 45.

4] Jes. 1: 21.
Lc. 18:

4/6]
35-43.

Jes. 14: 12.

1012]

Eph. 1: 21.

2230;
BSS.
u.

chta

antiJbq

wohl au- Vnrsehen ausgel. i. d. HSS. zwischen aubvi

Zilov von Ruf. 2 h?\ beidemal iorl E 3 4 xal 12 ngoyvuxnijq ujv <tehi 6 \6yoQ 6 tov 9-eov F
i

'>

pn
1674

Die.-e

des Dial.. als

ut futurorum Wortfolge erkannte schon Wettstein, der Vater des Herausgebers die richtige, s. Praeterita, Addenda et Coir. am Ende der Ausg. v.
a/.'/.a.

Vgl. Ruf., Pic.

norat autem

allein in

16 Ky nveificczi xvqiov] to nvevfiazucdv D6, xb nvev/iarucv xvqiov d. br.. C ist die Silbe y.uv unterstrichen. Schon Wettst. machte diese Conjectur.

Caspari

c.

13. 14.

Dialog.

201
est

Ad.

d.\

Quod

dicit:

Quomodo, non

hoc negare sed interrogare,


(Juomodo, inquit,

sicut ex multis scripturae locis probari potest, ut ibi:

unus persequetur male? Et iterum: Quomodo cecidit Lucifer qui meine oriebatur? Et ideo etiam hie non negans se esse filium Dauid dicit: 5 Quomodo, sed interrogans. Mar. d.\ Dauid eum dominum confitetur et non filium. Ad. d.: Dauid non seeundum carnem eum dominum, sed seeundum spiritum confitetur, quoniam uerbum dei non solius Dauid dominus est, sed omnium uel prineipatuum, uel potestatum, uel dominationum, et 10 omne nomen quod nominatur non solum in hoc saeculo sed etiam in futuro uerbum dei dominum confitetur. Uerum, quia Dauid tanquam propheta praeuidebat in spiritu Iudaeos deitati eius non credituros, ideo interrogat eos dicens: Si ergo Dauid in spiritu dominum eum dicit, quomodo filius eius est? Non ergo in carne, sed in spiritu dominum dictum 15 esse Christum declarat. Seeundum carnem uero quod filius eius sit euidentius probabo de eungeliis et, si uidetur, lego.

c.

XIV. Eutr. d.\ Lege. Ad. d.: Uerum quoniam adhuc


et

est

et

Megetius, Marcionis
est

dogma

defendens, de ipsorum euangelio lego:


20 Jericho,
ecce

Factum
esset.

autem,

cum

appropiarent

quidam caecus mendicans


interrogabat

sedebat secus uiam.

Audiens autem

turbas praeterire,

quid hoc

Dictum

est

autem

ei

quia

Jesus transit.

Et exclamauit dicens:
et

Jesu, fi
se.

Dauid, miserere meif Restitit

autem Jesus

iussit

eum

adduci ad

Cum
ille
te

eum

dicens:

Quid

tibi

uis faciam? At

autem uenisset, interrogauit dixit: Domine, ut uideam. Et

25 respondens Jesus dixit:

Uide! Fides tua

saluum

fecit.

Et statim

uidit.

Eutr.

d.\

Mihi uidetur quod caecus

iste ideirco uiderit,

quia recte

crediderat, pro eo scilicet

quod

alienus erat a fide Megetii et Ualentis

9 Cod. prineipat 10 oinne nomen. Ruf. hat den Gen. zum Nomin. und zum Subj. fr einen neuen Satz gemacht, bei dem ihm wohl Phil. 2: 9 11 vorschwebte 19 Cod. apppiarent. Approprio ist auch sonst zu 18 est] adest?
|

belegen.

i.imantius.

De

la

Rue IV 858dV S59b.


aveletpev,

S{
ol dt.

v ts xai
v.x

MoqIpov.

xai

oq itn\

xaZmq xtxevag,

10

15

S39

axcudewUaq kZavpofiBVOi, vwpXxxwxti t/)v iavoiav, ovxm xrjXavymq Ixcuvovmoq rotS Xntorov xtjv xov xvtpZov xlxiv xai vxoq' avaXsipov, i) xlriq ov gsgo)xs gs. 6 6h xioxewov xvq>Zog xai t/]v xaxa aoxa xa\ T/ v xara xvevua xagovlav 6 uol. sh afig>OTQa niGTevov ort {reug sv dv&oomm sgti. xai rrocorov ye tmyrovg t<>v apd-ocoxov, ev&vq yrcoolZei xai xov xvqlov. xa\ xeol uhv xov avd-ocjxov ff/jOiv vis Ac.vi. t/.t/jGov [is, xegl de xov fteov' xvoie, Iva avaZdtpa>. xax ovv xa 66.avxa xotg xeq\. MccqIvov ei in) sgtiv vloq Aavtd, eavxm hvcvxiovxai o Xqigxoc. x/j uev die: xo oXcoq xexixevxivai avaX&pat xe/.evGac rov xvqlov x?] 6e rjgj xQoq Iovalovq xevet aQVSld-ai rov eivc.i vlov Acvi'6. xai xmq ovx stiv kvavxlog xc savxqp dvxinnaTTCov xa& v ug 6 Xqlgxoz; xavxa dh ovpaivet xolg xr\ avxaxm aloeei yooiiievoig' oxav dvaxolovfroiq L~TtTJj6svcooi ynrjod-ci tivfro/.oyiaig. xotavxa avxoiq dvdyx/ axavxv axoxrjfiaxa. yo?) ovv txeG&ai xovxcp xeo 6oyiiaxi ca xcl 6 xvq>Xoq maq xaq oipeiq axsiXrjfpsv, co xai 6 XgiOxoq suaoxvoei xalcoq xsxixevxoxL nfrev xaZmq lyetv 6oxel t/jV x'ioxtv xdv xsqI Maolvov xax axoQQhpat xai axoG(pev6ovi)GCA xoqqoj xjjq aXrft-elaq vndoyovGav xai xara tuev xr\ {rsox/jxi XQOOfjXOVav. uvfroiq yao xai (pavxaolaiq
t
t k .
t

xcl 6ox7jGsi xiGxevovxez.

pv&m

xai (pavxaia xai oxrjsi x?]v oo)T?r

nlcr gvv xo) doyiiart tZovGcv.


Gaofrci
t

sv ovv sysiv uoi oxsl


irrt

axo r7 2 tpiZsQixov yniu]-. svyvwfiovcoq


El ovZst vxsq
axQimq.
rf/c

Maolvov xavxov xqlxov oqov

eyxaxcr/ivouti'or. xovthjti xov rrsol xl)z avaGxaGsoiz /.oyov.


25b

MAP.
xovxov
s^si]v

dlrjfrdac yeveO-ai, txoificog ly/o jtsq\

dsi^ctt

ndnsiGiv ovy ol xvyovxsz avSoeq' avxol Zeyixmav ei xov dixalov. si 6e gv rjxxrjai % 6e6ov/.roGai xooZr/ipei xoaX0VU.SV0Z. efiol aixlav ov xQooaxxeov.

EYTP.

MAP.
AA.

El ovled* iiexd xaGr\q dfajfrelag


IJeiG^couev xcig yoacfalq.
A/j).?i
?/

xt/v C?jT?]Giv yeveo&at.

xaoaiXTjOafrt xa yi/.oGoffovueva xalc ygatpalq xetd-oiisvot fiovaig.

EYTP.

ovyxaxdd-eiq ducfoxtocov.

MAP.
1 rcj

Otofiai xL aixcoq tjud/.iexe x/jv C?/x?]0iv xavxr\v.


dq iuv

y.fj

AFH,

xai 6 fisv D, oz fie


]

cl.

br.

tijXavywQ ein neuer Satz an


]

23
el

(fi/.eoiozov

A^FH,

2 In den Ausgg. fngt mit vgl. 849c, (fi'/.l-OLog

d. br.

24 xarayLvdfievov^
1

25 Mit
|

ovtei fangt Sectio

bei de la

Rue an

28 irp>] ii(ntp> B w. e. seh. 7} eovXwaai d. HSS. Ruf.: iam in qua prac1 naQanrfoaa&ai venhu es praemmptionem 31 naQaiz^oaaS-a TCCQaiveyto&cu A 2 B 2 34 u. S. 204, 1 Auffallend ist der Gebrauch des Activum huXkexs und des Medium htiaXkfievov nebeneinander. Mssen wir mdXXso9-e od. hu'
\

A^

aAZ% lesen?

Caspari

c.

14 IG.
uel Marini.
niiiiia

Dialog.

203
recte

et Droserii
isti

Et

ille

quideru,

credens,

recepit uisum;

autem

imperitia excaecantur.

Nam

quomodo non uidentur

Iesum dicentem caeco: Uide! Fides tua te saluiim fecit. Caeci autern fides, quae uisum meruit recipere, et dominum confitebatur in Christo, eum a quo sperabat salutem, et ueritatem naturae humanae in eo, Dauid filium proclamando, pariter testabatur. Ideo denique mihi uidetur dixisse: Miserere mei, fili Dauid! quod ipsa tanquam praecognatae naturae commemoratio misericordiam de proximo prouocaret. Et iterum dicit: Domine, ut uideam, quia uisum
caecitate raentis urgeri qui audiunt

10 reddere solius diuinae potestatis est.


est.

Misereri uero et
filius

humanae naturae
filium

Quodsi, ut uidetur Marino, non est


inuenitur,
si

Dauid, ipse sibi Christus

contrarius

alicubi

caeco

confitenti

eum

Dauid
Iudaeis

tanquam
disputans
15 esse

recte credenti

munus

fidei reddidit

uisum, et

alibi

cum

Sed haec quidem constant non contraria, uos autem inconsequenter ea quae recte scripta sunt declinantes in aliud, ad inanes fabulas deuoluimini. Sed melius est uos conuerti ad istud clogma quod etiam caecis reddidit uisum, quia et Christus ipse huic fidei testimonium reddit. Unde et rectum mihi uidetur fidem Marini abiciendam esse, quae a ueritate procul est et nihil 20 omnino recte asserere intenta est, sed uanis fabulis et phantasiis inanibus est composita; unde et secundum dogma suum salutem sperare inaniter mihi uidetur. Uerumtamen ueritatis agnoscendae studio et non proposito contentionis aequum est, si uidetur Marino, adhuc etiam de tertia quae proposita fuerat quaestione disserere, id. est de resurrectione carnis. 25 Mar. d.\ Si uelis secundum ueritatem iudicare, libenter de c. XV. hoc cupio mouere sermonem.
negat se esse filium Dauid.
Eutr.
d.:

Praesentes sunt uiri nobiles

et eruditi; ipsi dicant si aliquid

contra iustitiam iudicaui.


in 30

qua praeuentus
Mar.
Ad.
d.:

es

Quodsi tu uinceris, nee tarnen deponis illam praesumtionem, culpa mihi (non) debet ascribi.
fiat

Si uultis ut ueritas elucescat, longe

philosophica dis-

putatio, et de scripturis solis nos inuicem suadeamus.


d.\

Cedamus
Euidens
Mar.
d.\

auetoritati scripturarum.
est utriusque consensus.

Eutr.
c.

d.:

XVI.

Puto quod

satis iniuste

de hac quaestione conten-

35 disti.

8 Cod. commemorationem.
entstanden,
(ipsa
|

mir nicht richtig berliefert zu sein. Ipsi? B Cod. filius 19 Cod. B) 12 si] Cod. sie. Caspari: inuenitur. Sic. proclul Caspari richtig: Es ist wohl non 21 est] Cod. ee 29 Cod. in quam debet ascribi zu lesen. B 34/35 contendisti] Caspari will contendis oder
scheint

prouocaret
|

Wohl durch

Einfluss

des folg.

misericordiam

contenditis lesen.

B.

Adamantius.
.11.

De

la

Rue

V S59c S60b.
t/jv
^ijtijgiv

llnoicjv

loyoq xbv alxmq SxialXoftsvop

Ontoao&co Aafiamioq jtoiov Ocfia avidraxai, ptxelfiefra dq o tvttiutra. 5 aXXo jtvsi\uaTixov. Tovto to Omfia (p>j<it avioxaod-cu o jzeoixeifisfra. L
-

MAP
/

tovto o

MAP.
86^
;

-tvzofrtv xaQSriP t/.syyog a(pt}g, dvaxQsjtojv avvov x?]v

aixov &xioZf]V.
-

To yao rov avd-Qcbxov


xaoafievei,
()evt7jq
\

cfia

ovx Ix jicdcov
jtoiov

fieyjji

to
.

ixvxo

ovoiag vjzaoyov.
?]

ovv

<f

avixa&cu ocoua, xb Jtatixbv


Ol

to {ttov

?}

to yi]oalov;

10

Toiyoyoacfoi, vavxtjyovq xcl xveovrjxaq xal xeZayiovq xlmxriQaq Zcoyoacfovvxeg, vavjz?]yelv xal xvegvv ovx iaf xbv cvTor tqo.tov xl'X Mcoivog xQorjzaxo )~byov, ov x?]V jzetoav xal xr/v

ff.

axoeigiv
15

fifj

tyti.

El TP.

2La(ftGTQov fia&slv ovlofiat Jtcg ovx Itl to Omy.a Ix


ocfia vxexoeZ, ex xrjg xoo(pr]g (txeoov)
[rj

xaidodsv ur/QL yt)ocog to avToM. tP. PevTTJg ovoiag ov xb


yivoitevov
yrjQakiov].
,

dut/.ei

ovv xalg voooig ajiavr^ev

to

h. rccadodsv

?/

tu

AA.

El xal xa

udhxa

gel

xal

cf&sloexai,

kx

x?jg

xoo(fT,g

20 avd-iz tTeoa xQOyivsrai.

Meth. Boiitv. S. 89 7 imovtyv ACEFH 79 xb yao was Aglaophon im Dial. des Meth. tceql avaoxascog sagt inur die slav. Obers, kennen wir, von Bonw. verdeutscht, Meth. S. 78, 79): Denn Indem durchaus fliessend die Substanz selber ist, ununterscheidbar und vernderlich, wie der Strom eines 'Flusses hinzukommend und hinweggehend, sodass sie ni' m als, icenn auch das Geringste {sc. den geringsten Moment) fr dasselbe zu halten ist, welcher Leib wird auferstehen? Der des Jnglings, oder des Greises, oder des Kindes? Vgl. auch S. 82. ber den qevgxov ovjiicc lsst Meth. Proclus ebenso wie Marinus reden, Meth. B. S. 100, vgl. S. 252. Was dieser sagt, ist nach
5 o Tteoixeiite&a vgl.
yt,oc./.bov]
]

T '>

Vgl.

Epiph. Pan.
die

p. 540 (ed. Dind. II 605), Phot. ed. Bekker p. 299, Cod. 234, wrtlich Lehre des Origenes 10 oi xoiyoyQacpoi xxe.] Vgl. Meth. B. S. 106 xa&dne q Zojyof'iffov-, xal yao oixoi itiueTod-ai uev vavjcrjyovq xal nXoia y.al xveovfflaq
|

huxjeiQOWH, vavnnyetv xal xveovv ov yivvaaxovreg. Vgl. Epiph. Dind. II p. 609 A 2 CFH. Ungewiss. 8. 206, 2 ix in all. HSS. 16/17 gevaxfjq 14 ix aitavnd-er] Vgl. Meth. B. S. 81, 82 d. HSS., Ruf. mutatur 16 lxeqov 17/18 Die Worte rj yijoaXiov habe ich eingeklammert. Sie gehren S. 206, 2, wohin das Auge des

<

<

Sehr, sich verirrte,


c

ix

<A

CFH

19 In

d.

HSS.

u. d.

Ausgg. fehlt der

Name AdamanEs

tius; es ist also Pevoiijg


ist

ovonc

das zweite

ynoa/.bov eine Rede des Marinus.

aber nicht denkbar, dass der Verf.

welchen gerade dasjenige, eivai xb o<~)ua, mit einem et xal xa ix'/.ioxa qbl in Zweifel gezogen wird. Das et y.al y.xe. gehrt, wie auch Ruf. uns lehrt, dem Ad. Dieser hat aber ungenau bersetzt 19 Seei d. HSS.
I

dem Marinus diese Worte zugeteilt hat, in was den Grund seines Dogmas bildet, nl. xb qzvoxov

Caspari

c.

IG.

Dialog.

205

Ad.

(L:

Cum

coeperit serino procedere, arguetur qui contendit iniuste.

Mar,
Ad.
5

d.:

Definiat

Adamantius

quod corpus
spiritale.

dicit

resnrgere:

quo

circumdamur, uel quo uincimur, an aliud


d.\

Hoc corpus

dico resurgere quo circumdamur.

Adest protinus manifesta confutatio, quae arguit cum inique proposuisse. Corpus etenim hominis nee a puero usque ad seuectutem unum atque idem permanet, quippe cum substantia corporis semper demutetur et defluat. Quod ergo tunc dicis corpus resurgere? puerile illud, an uirile, an senile?
{Mar.
d.:)

10

Ad.

d.:

Pictores nautas et gubernatores uel fabros pingentes guberSimili modo etiam Marinus sermonem uim et probationem assignare non potuit. Uelim manifestius audire quomodo non est idem corpus

nare uel fabricare non norunt.


protulit cuius

Eutr.

d.\

hominis a puero usque ad senectutem.


15

Mar.
defluit et

d.:

Fluidae

et mutabilis

naturae est corpus,

et

ideo semper

sumtum

eiborum accessione mutatur. Denique per aegritudinem contabefactum rursum eibis et alimentis restituitur et innouatur. (Ad. d.:*) Sit quidem et hoc, ut defluat et tabescat et rursus per eibos reparetur. Quid tum?
et

5 Mar.

d.]

Diese

Worte sind im Cod. ausgefallen

19 tum] Cod. tu.

Aiainantius.

De

la

Rue

980b.

c.

\AP.
>

Hoiop ovp Xijeiq o&fia avloxaofrai, tu kv ralq iwoou


']

ro tx rraio&er n tu ytjga).tov:
xcu
\

LI.

tc.
r, ji

ficUOza
y
-!~
l

axb ynacrcov
u/j

trrcyyu/.cutvo*:

rreii'retr

na

cacQoax

ixiOT^fijj rrQoo.-re/.doa^. kxslrjisihjq

ex <>xi/]gcj xlu

i'.vt'

xcu

rjOxrjfuu iaxQtxwjv,
ei

tov oqov, xoxQOVal oov


t

ycn QSVCTfjg ovoiag i v rb Ocouc.. -;ij<>v avit tTtnov yooutvov. &XQTJV tc drroxojtTouevc nth], TOVTtOTi axTv).or )] Qlva ac&u Ix r/Jj TQOfprjq crc.T^novod-af lst xca Tt'.z ovXag tcjv TQavfiazcov ///} XOQafldvetv ur/oi y?'jQOJ^. vjisx10c oeoi'Tcoi' xctc ae tcjv ocouarcov. aXX ovs tc sv tcuz vooolz vxsxqsZ \uctc. avd-iz trenc: ytroutvc' alt orav ?/ Wv/Jj in/ irjrat ra avrrjq OQSxra, uvoti to ocoiic xc-an-sn enicor tc: vyncivoueva xilovri, xav 6e igqzai tc avrrjq OQSxra, av-i^ xuuvopsvov oyxovxau ov yitQ ovzco * * * * QaOra, avagnylavroq Ix voCov tov odfiarog. ev V'jnro) crroxatttOTc.Tci tc die: tooovtov ynovov ai^avorrc. 15$
cdixc: t/~j tvi'oii:.
tpQQVflfUXZCL
i

p. 99.

seien,
Tf\

B. S. 82 3 Ei xcu za ua/.iozc xzt. Jaliu, Meth. Sole neSeice ganz dem Meth. entnommen was durch die Ausg. v. Bonw. nicht besttigt wird 4 hteX^oBfi d. HSS. 7 eny/ r u'/j vgl. Metli. B. S. 218, slav. bers.: So nutssten die abgehauenen
TinTov orr xu-. vgl, Metli.

vermutet, dass die Worte

el

xcu

Glieder des

fland, oder
setzt

m>
slav.
i'

werden

inner, oder etwas Anderes, von der aufgenom8 edei e xcu za; ovtq xze. Meth. B. S. 220,
II

bers. Epiph. Pan. 536. ed. Dind.


ibq xc.\

601 'zCor 'Qor/lrov; e^izout, ex zvn- Mad-o-

vovq vvnovq uereir

zoi-g enreovq z<>v; z/,r noioxtfta

Ilhnov xa\ UavXov

nagurtdvovrag, xa& %v Ttoivijva xai ov/.cu exnakov ftaQapevovGi ZLva idiLOLiazc. Metli. B. S. 93 10 a/.'/. ovde za er z<H2 oviucoi xcu 12 ecvzf,; d. HSS. zcU rbooiz xze. Meth. B. S. 219, 220 xaditeQ ffi] In Sie lautet: xa&atCEQ 6 llov v'/qcivd. HSS. ist di Stelle sehr verdorben.
z/,r Goiiczixi,)!

i'.'/.'/.f.

utre

ni'/.>~

oretv

hat xa&aitQ onCor. C in mg. 6 log

u.

z/cc ra/.el,

Pia:

tm.

Diese

Worte haben Anlass gegeben zu mehreren Conjecturen. Wettet.:


vav
r:vy[neuro uevov xi'/j'jcu.

9catQ oiwvdq lyocur'tero:. sieut avis madefaeta pertnas comprimit, Jahn, Meth.
p.

was auch von Bonw., Meth.

S. 219.

aufgenommen ist. Da aber tuAqo, sptere Form von nikiw, da=; eigentmliche Wort ist fr Wolle krampen-, ist gewiss xadvatEQ c-nUov zu lesen mit Hinzufgung von ra. Weiter ist die letzte Hlfte von mXovzai wegen des folgenden uzav ausgefallen. Der Verf. sagt: Der Leib wird sich schliessen gleich wie na>se Wolle
(wrtlich:
die nass

Ruf.

ist

ebenfalls verdorben,

werdenden Teile der Wolle* krimpt. Die Hs. der bers, des hat aber noch die Spuren der wahren LA. behalten.
in

Hhne

corpore.

Caspari vermutete: in

illo

corpore;

man

lese:

in

laneo corpore.

Ruf. hatte in seiner Vorlage die richtige LA., verstand

aber die Meinung des Verf. nicht und kehrte das Beispiel gerade um: Wenn der wollene Stoff feucht wird, so dehnt er sich aus. Dass auch hier der Verf. dem Meth. folgt, geht aus der slav. bers. Meth. B. S. 220 hervor 13 maivfieva d. HSS.. schon von Jahn, Meth. p. 99. verbessert 14 Dass nach oezco Worte ausgefallen seien, lehrt uns Ruf. Nequ fantttm temporis cet. 15 r habe ich mit
| \

Jahn.

a.

a.

0..

hinzugefgt, es fehlt in

d.

HSS.

Caspari

c.

IG.

Dialog.

207

Maar, d.:

Quod ergo
est,

dicis

corpus resurgere? Illud, quod languoribus


fuit,

consumtum
Ad.
d.i

an quod in pueritia

an quod in senectute?

Licet tu ipse proposueris ut de scripturis nos inuicem sua-

5 tuae oblitus

nunc ad tractatum confugeris medicinae pollicitationisque sis, tarnen non pigebit sequi te, quocunque uagare uolueris, licet in medicinae philosophia uel rationibus non mihi magnum fuerit exercitium. Igitur si ex eo, quod defluit, substantiae mutabilis est corpus
deremus
et

(et corpus) aliud pro alio efficitur, deberet utique, et si [cum]

membrum

exciditur uel amputatur, uerbi causa auris, aut digitus, aut naris,
10 per

cibos Et cicatrices uulnerum usque ad senectutem, cum utique corpora prima quae defluerant secundum te posteriore accessione depulsa (sunt). Et ideo neque haec, neque illa quae languoribus consumi uidentur ac defluere pereunt et rursum
reparari.

oportebat

rursum non permanere

alia

pro

ipsis

reparantur.

15 cibos,

constringitur et attrahitur,
coactile dicitur.

quod
Ita

Sed cum coeperit corpus fastidire solitos sicut fieri uidemus in laneo corpore Hoc cum infusum fuerit aqua intumescere uidetur
fuerit,

et crescere,
et

cum

uero arefactum

ad subtilitatem suam redigitur.

corpora hominum, posteaquam languoribus attracta fuerint et

assumta, rursum reparato cibi desiderio


20 statum
restituuntur.

cum

repleri coeperint, ad

suum

quaeritur,

aetatem,

Neque enim tantum temporis ad quantum increscendo consumsit a puerili usque ad uirilem sed intra breue spatium reparatur quod languoribus macie
reparationem

fuerat tenuatum.

alio efficitur

si ex eo quod defluit substantiae mutabilis est corpus aliud pro debere utique et (mit einem Trennungszeichen zwischen et und si) Caspari bemerkt zu mutabilis: es sieht ganz aus, si cum membrum exciditur. als stnde ber is ein durch Berhrung vor dem Trockenwerden der Tinte aus-

Cod. Igitur

gewischtes
Igitur
si

e-<,

und zu debere:

vgl. I

c.

20 posse,

II

13 conferre.

Er

liest:

ex eo quod defluit substantia, mutabile est corpus (cum oder et) aliud
deberet utique et
ist

pro alio efficitur,

cum membrum

exciditur.
?)v

mutabilis est corpus

aber richtig, vgl. qevgtF/q ovolag

xb

oCofxa.

Das substantiae Vor aliud

habe ich

B war nur et aliud geschrieben. 10 Man erwartet: oporteret 12 posteriore. Der Schluss de3 11 Cod. deflueret Wortes ist im Cod. nicht sehr lesbar sunt fehlt im Cod. 15 laneo] Cod. illa ne, Caspari: illo. S. d. Anm. z. d. gr. T. B 17 Cod. arefacta 18 Cod. receperit 23 Nach tenuatum ist von Ruf. oder vom Schreiber der Hs. ein grosses
et corpus eingeschoben, vielleicht
|
|
|

Stck bis TE?Jasi xb egyov

S. 208,

10 ausgelassen.

B.

Adainanti..

De

la

Rue

S(50c e.

El

TP

r.i
/])

i\:Tor o

qbvtop ivoeir to

t)r
t

tu &fia, eteqov dvxr* ete'qov yivoftevov.

oo3 ucc.

avvjioxarov (oV\

5 d

ovloiro

ov tqojzov sl Tic avQoebcslov xazaOxsvacu xcu jtqoteqov uev jccyeic vxoraOSt drrorvjtcoauevog. avfrig (<f) eteqov xr)obv EJtrytoDV, elg viVng xcu ut'yefrog ov/.trcu tovto xccttsiv, ddvvccTcog loyEL, ovte ydg to yivotiEvov rtXovg TvysZv vvjjetcu, r?jg JiQcorrjg vjroTctOECog rov
,

vir. El TP.

u
Ex
rirocoxov to jictoadetyina lae'
xrjQov
k

(.'.to

xtjqov
10 te/.eoei

vxexQSovrjq xcu

tTEQag yivoiiEvt]g.

ovte o

dvooEixElojioibg

to toyov*) o 6e avd-oooxog, Ti)v ex Jtaicov tov cofiaroc wTOOTCtoiv Eycov, jroooZaudvei ti)v avZfliv, [ivovr]g Trjg jiaidix?]g vjioOTaoecog. oxtev xcu tcov toccvucctcov cd ovXal fityQi yrjgojg jtaQafiEVOvi xal ai tcjv ueacov djcoxojicu, xcu rrentObv to Xiyuv qevtov to ocdfia. El to Ix ctalcDv fisXQ1 Y ?'/Q 0D r octia ccvitcitcu, dnoxoi-

MAP

15 vaoO-co ortoZov ai ua
t

vvavlTaTcu tco avd-Qt&xcp, to ev Talg (plsoTod.

avvcczov ovv evqslv to jucc awrcGtcctov

Ausgg.

"Worte ohne Sinn.


i)v

Statt ovv
Coiuc avi

haben
7i.

ABCFH

?/v,

E
LA.
~i

?)v.

Jahn
av

a. a.

0. conj.: vv. o

evqeZv xal t

Man kann

die

i}v

{==

i}v)

t)v

finden,
ist

zu lesen und das erste v zu streichen. was der Leib war, weil er ohne Substanz ist 1 et qevgtov irrigerweise von Ruf. oder von dem Sehr, der Hs. ausgelassen.
t

Not dulden, besser jedoch ist Der Verf. sagt: so ist es unmglich zu
hier zur

entnommen ist, so ist es als echt zu betrachten 4 tri vQ-o. 10 xb soyov] Meth. S. die Meth.B.S.217, vgl. S.SO 6 < d. HSS. 7 Jahn, Meth. S. 99, conj.:ovtovto. Dann aber wrde das Prsens l'oyei nicht passen TcXarratv BCGH, Jahn, Xoao
slav. bers.
<?'
| |

10 teXzgei to eoyov Da 4 10 dem Meth.

a. a. 0.,

l'ayEi

10

conj. eyei, lg/ei ist aber richtig

ovte] ovxco d. HSS., Pic. las ovte


ist

adwattoq
es

toyor] Der Sinn dieser

Worte

nicht recht klar.

Warum

Bildhauer unmglich sein? Ich vermute dass die Worte tjjg rroebr//^ Exeocq yEvowelche den Grund enthalten, von ihrer ursprnglichen Stelle gerckt sind fUrqq,

wird

dem

und zwischen
liche

i'oyei und ovte gehren. Es kann aber auch sein, dass andere hnWorte, z. B. et fx// tzqvjxt] inGxaGiq iaiibVEi nach cGyEi ausgefallen sind. Daher habe ich den Text unverndert gelassen 11 jtQoXafidvei d. HSS. 12 ovXal
i)
| |

860h 14 Ttoxoivo&oj ABCDF, avxoxoLvdaS-ri E, a.7toxolvccG0-aL GH, '/.EybTLo d. Ausgg. Die Angabe d. 1. Rue's Regius seeundus /e/fc'roj ist irrig 15 niov alfia xrk.] Vgl. Meth. B. S. 82, d. slav. bers., u. 89 av 6e ngooas.

d.

Anm.

z.

7l0or]O0Jfl8r,

Gl /ITlEotfpeouEVOl Tl aXQaL&C1JTl CCVZVJV, (

Et GVVC.VCCGTr/GETCiL

xa

d.7t0Q?/

qevguvtu. Iv <pXeotO[ilcuq ditxciTa xal Gaoxeq xal TQi%eq ai tiojtzots yEv[iEvai,

uvcu cd nodg r/J i6tp &Xi6fievoi el; to xbv 9eov tcolelv a ovXetai (Bonw.: Eh xb t) frsip noielv a ovXetai (eZv ethtq^tielv TtooGToiyovGi. oi de yEvvaib( teqol avrCov, iva /d/ hvayxatfiJVTai xa avx aUftara GvvayayElv xeo s.byto, a no).Xaxtq anexxQi&fjvai, xCov (Kofidtatv fyfiCbv (fwsri\ (faGt xb etil xs/.el rjfxjv avaGTi]|

Gf-Gai GCotia.
t

Das Stck des Meth., wozu diese Worte gehren, trgt


Vgl. Epiph. Pan. S. 533 u. 535, ed. Dind.
nicht unverletzt geblieben:
ist

die berschrift:
II S.

Tn- &Qiy&vovQ hctxofi^.

597

u. 599.

Der Text des


t tY
r.

Dial. ist hier

bei to iv Talz fpXe. ver-

missen wir ein Particip,


q>X.

und a/la

hier unerklrlich.
?}

Man

knnte vermuten:

anoootvGav

(od. ana/./.aybv),

r iv

t.

alu. vgl. Ruf.

Caspari

c.

16. 17.

Dialog.

209
in-

Kutr.

d.\

Homo

quideni substantiam corporis a puero habere,


initio fuit
pati.

crementa uero ipsius substantiae quae ab

mihi uidetur, sed non immutationem eius

postmodum suscipere Unde et cicatrices perabscisiones.

manere solent usque ad senectutem


5
efficitur.

et

membrorum
eo,

Et ideo
aliud

superfluum mihi uidetur dicere quia pro

quod

defluit corpus,

10

hoc quod a puero corpus accepimus et usque ipsum dicit resurgere, dicat quis erit sanguis ad senectutem permanet qui cum corpore resurrecturus est, ille qui, cum uena pungeretur, subductus est, uel in quibuscunque casibus defluxit ex hominibus. Quam plurimi enim hominum per annos singulos curae causa de uenis sanguinem subtrahunt. Dicat ergo, quis erit sanguis qui cum homine
c.

XVII.

Mar.

d.\

Si

resurget?

15

(Secundum scripturas quidem sacramentum resurrectionis longe aliud requirit. Uerum, quia inde deuolutus es, per haec ipsa respondeam quae proponis.) Latet te hoc quod illi, qui curae causa
Ad.
d.:

14

16
1

Secundum
alio

proponis
aliquo

fehlt in

den

gr.

weiterung Rufin's, der solche Einleitungen

liebt.

HSS. Wahrscheinlich eine Er15 aliud] Cod. aliquid. Vgl.


|

Anm.

z.

10

st.

(vielleicht:

aliud aliquid, vgl.

V
14

c.

20.

B)

Cod. requirtiur.
Adamantius.

210
///
.

Adamantiqa.

De
Ivioi de

la

Rue

860 e 861 c.

<

dvfrgojjrcov xad* huztov tnavTov cfXeoTouovfievoi txxnivori. XeytTo <>vv iioi Jtotov an: OVPavlTOTCU reo ar&QCQJtco. Ov to yovificorarov xal xvqlov cciiia exxgivovoiv ol tpXsoTouoiusroi. aXXa to ro&ov xal ejieioaxTOV. ex tcv yvficov ejnyivo-

iXXa

to tr tcIj aiuognayuug.

xwv

\.

f/evov. od-SV xal ev Talg aliLoggaylau rrnojnia.

ovx ov yoviuojTaTor
,

ovSk

xvqlov.

ia

tovto xal

oi

Ti]g

laTQix?jg

7tiOT?/fj?]g
\

fUToyoi.

861 eidoTeg

to ex tcjv yvucv ejieioaxTOV egv&aivbfLevov xal 6}ibygoov yirouevov tco cuucitl. ov {tt/v yovi^mTaTOv ov, ejcLTrjgovoiv Iv Tau
.

h OTOfdcuq oxav

de f-avd'OV xal
(irjxcoq

bcxoivfjTat rrv to vo&ov. to Xeyoijevov y.eXav tov yovLiiwTaTOv rrooxvipavTog. evd-vg OTaXecg ioiovvTai. exgevoav to yoviuov diaXvot] to Cojov.
\4vJiit?]uo)V JiQOTaOtg
to.

EYTP.
15

vo-a xal

to.

ex xr/g TQO(pr/g

trceiocxTa zavra xvQia xal yovtuooTaTa vjtoXanaveiv' elJte^jtOfiev?)

yaQ

rj

T<jO(f)j
.T/)

slg

to Ivdov xal yvXoviievi]


exxglveTct.

jt?j

{iev eig aifia.

Jtrj

de sie

<f/.r/iu:.

de
c

eh oieXov

edavTsg ovv r dxvgc:

em

to.

xvQiWTSQa

eXO-eTe.

b
-

vdaTog xal Jtvgbg xal degog vveOTfjxev estdv ovv ajzo&av?] xal uxZv&fj, exaOT?/ ovola to idtov djtooiov to tov jtvgbg fiegog rb Jtvg, to tov Xafiatfet ovyxcgvoiievtj vaTog to vdojg, to tov degog o dr]Q, to Trjg yrjg 7] yrj. jccq ovv ev ttj dvaOTaaet dvvaTOV avTov tov dv&goijiov dvaOTrjvai ov to.
avfrocojiog ex y?/g xal
.

MAP.

liqt}

ovvexgd&rj; ojxeg

[ydo],

et

Tcg oiov ev JteXayei ftaXaTTiyg exyiag


t

avTo av&ig dvaxofiiad-ca iaeacovTac, tov Jtgdy uaTog 25 ddvvaTOvvrog. dvdyxi) yovv aXXov avT aXXov dv&gcojtov dvlOTaod-ai. AA. JkpoQtXj xaxa oe. vvaTmzsQoi oi dvd-gmjtot tov O-eov delxc vvvtci. xal jzegiObv to Xeyeiv tov mzrJQa' to. Jtag dv&go~>jroig aivaxa jtagd toj &ecp vvaTa. MAP. Iloog eiOLV ol dv&gojcoi tov &eov dvvaTo'jTegoi; 3" AA. Ol av&gcojToi i/ev ydg otvov vaTi ovyxgad-evTa ycoglCovc.
vodq to
>

27 28; Lc. 18:


4 Ol in
8.

27.

yovifx.

12 kwov

Meth. B.

S.

219
HSS.
u.

d. slav.

bers.
|

btiitijqovoiv]

Bonw. a. Jahn u. Bonw. a. a. xcUvexai Meth. B.


99
u. v.

von Jahn, Meth. av ixxQivqrai] 16 ixxxqiv% d. br. 14 eloneyLTioaerr] 0., hcxgivei B^ 208 d. slav. bers. 16 ixxctivstai] secernw* Pic, S. 80, 81, Humfr. Per., ixxQLVBi d. HSS. 18 o avd-Qomoq xtk.] Diese Rede des Mar. ist ein Auszug aus der Rede des Proclus bei Meth. B. S. 84 86, und des 20 GvyxLovcoutvtj ABFH, avyxuoMemianus ib. S. 244 19 aTfoXafiavofxevr, B A2C, 23 yo raunr, d. br. 21 ytj ABCDFH Conj. Wettst., xal yrj d. br. 30ff. ol uv&qojye Bonw. Meth. S. 244. Anm. 24 iaecuoito Conj. Jahns a. a. 0. noinoteialhci] Vor], Meth.B.S. 245 cL slav. Obers., die aber viel krzer ist, u. S.216.
obseruant irUento
or-uJo
a.

Ruf., tni/eiooroi d.
\

u.

Ausgg.

ev

0. getilgt

10 dzav] Jahn
1
,

B.

a. a.
j

0.: eor

/,

<

Caspari

c.

17.

18.

Dialog.

211

sanguinem demunt, doii illum sanguinem uitalem eiciunt, sed illum qui inutiliter uel ex ciborum abundantia uel ex communicatione humoris
adiectus
est.

Unde

et

urguetur exire
etiam uitae

et,

nisi

fuerit

abiectus

tanquam

superfluus et alienus,
5

pernicieiu

generat.

Inde peritissimi

quique medicorum assistentes his quibus secta fuerit uena, obseruant


intento oculo et discernunt ut,
et

quamdiu

uiderint adulterinum

sanguinem
rufus
ille,

superfluum perfluentem qui niger


uitalis,

dicitur, sinant.

Ut uero

id est

apparuerit,

statim cohibent et excludunt scientes uitae

periculum
10

fieri si
(I.:

exire permiserint.

Eutr.

Contra disciplinae ordinem haec mihi intentata uidetur


et

obiectio ut ea, quae per cibos nutriendi uel incrementi causa adhibentur.

haec propria

substantialia aestimentur,

cum

cibus idcirco

nunc

in

15

sanguinem, nunc in humorein, nunc non ut nouam tribuat homini substantiam corporis, sed ut ipsam quae est nutriat et conseruet. Et ideo abicientes haec quae ex superfluo inuoluuntur ad rem uenite.
etiam in fellis qualitatem dirimatur,

c.

XVIII.

Mar.

d.:

Homo

ex terra et aqua, igni et aere constat.

Cum
suum
et

ergo mortuus fuerit ac resolutus,


est recipit,

unumquodque elementum quod


et

uerbi causa ignis portionem sui recipit elementi,


est,

20 aquae recipiunt

quod ex aquis

et

quod

aeris est ad

aerem

redit.

quod

terrae est in terram reuertitur.


est

possibile

Quomodo ergo eundem hominem resurgere, cum partes


sint
et redditae

in resurrectione
eius

ex quibus
Sicut enim

constiterat refusae

generalibus elementis?

uerbi gratia quis


25 dicat se
bilis.

aquam

effundat in mare,
eifuderat,

eandem hausisse quam

quam rursum si uelit haurire, cum utique res sit impossi-

homo, alium pro alio resurgere. Ad. d.\ Seeunduni te autem fortiores sunt homines deo, et uidebitur illud esse superfluum quod saluator dixit, quod ea quae apud homines imj)Ossibilia sunt apud dewn possibilia sunt. Mar. d.\ Quomodo homines deo fortiores secundum me uidentur? Ad. d.: Homines propria experientia uinum aqua mixtum possunt denuo separare, argentum ab aere et multa alia norunt discernere. Deus
Ita ergo necesse erit, si resurget

12 Cod. aestiniuntur
derat.

Cod. cibos

14 Cod. hominis

25 Cod. haurisse

u. efiun-

Solche Formen sind eher

vom

Schreiber der Hs. zu erwarten als von einem

27 autem] Cod. aut. Caspari ndert et in aut : aut fortiores .... aut videbitur, bemerkt aber: Sollte et richtig sein, so htte man aut vor fortiores zu streichen oder nach dem gr. T. mit niulto oder
|

Gelehrten wie Rufinus.

ualde zu ersetzen.

B.

14*

212
Thyrt

Adamantiu-.

De

la

Rue

861c

862a.

xai trnoT/'jin, ynojati'oi. xcu dnyvQiov drrb yaXxov. xcu rrXtioxwv


tc:~
<

oOcop

n:xQloeu

loai

stoti-tod-ai,

de

&e6g,
co

dvvjrtgX?/xog
jtvq,

dvrduei Tc'/riTf^ T8 xai


cajQ,

fjfjiovoybg

crdvxcov.

vjtoxtxaxiai

vwq, y7 tpoco dovXtvovxa. xc ixaoxov trjQovvxa xb liov ytoo*:, r xcoq ovx av hcaxcp tr xtj dvaoxdost anooh] xb iiov Gcoya; rb yhv iq xvq, vrroTaxcyytvov xco dsco xai vev\uaxi Jtsiftoysvov, xovg xgsig
AsXffovg

tovg
hv

Xrfi-hnaq
tQiOk

dg

xdiiivov

Gc&ovq
t( 7>

T(~)

ecxoryi rraotcoxe'

rb dt

xvQog ovx ?)dix?jGev. aXXa vcog xov Icovv e^dytvov tv


aJttxaxtGx?/Gtv
6
de

vO-f~)

rvyjhjinQoig

oXoxXfjQOV

10 d/jQ

xov HXiav tu ovgavbv dvtxbyiGtv ?) dt y7j AaCagov xtxagxalov aXXa fir]P xcu xd yXvxta vaxa tJtiggiovxa xr\ ftaXaGGi], ovyxigvcoutvc: xcu ovyxv/uvovutva, naXiv vaxa yXvxta id xo5v vtfftXcov ytixct. diaycogubutva dib xeov dXfivgcov, xa&cog xai 6 Jtgof fijT))2 tpfjoiv o XQOxaXovfievoq xb vcog x?/g &aZdoo?/g xai
djrtdcoxtv

15
e

trrr/tcov
laxQixag
9-bov

avxb tjtl jigoGoonov x?/g yijg. ETTP. \\jtb ygacfcov ljiayyuj.dy.tvog tl^cu, dg
Z/jT?]oeig

cpvGtoXoyiag xai

ixxgarrth

xovg

avfrgcojtovg

vvaxooxigovg

xov

dxttuev.

MAP.
20

'Euol tvytgtg eoxiv djtb xeov ygacpcov ttZcu et evyvo^fiovtl

Aaudvxiog.

EYTP.
vtixog

Ovx Acitdvxtog

xi)g txxgo7ti)g aixiog,

aX)!

?/

Gt)

ccilb-

yvcoiii/.

AA. ^vyycont/xtov avxco d ovXsxai oieG&cu, eyov txolycvg tyovxog xgbg dnavxa vjtavxiaCtiV, Gvvcugofiev?]g fioc xrjg aX?]freiag.
25

MAP.
avioxaxai
?j

TJoicug

ygacpalg

xeifhfl;

l'v

djz

txdvcov tl^co oxc ovx

oag.

AA.
f

TLaoctg xalg iviad-txoig jtsi&oyat.

MAP.
jiqcdxj]

Avcyivoixo) dnbcfcGiv xov d-eov djio<$i)vantvov Iv xr\ ia&rjxy' ov ,w// xaxayeiv?] xb Jtvevya fcov av xolg av-

30 d-gojjtotg
-

AA.
<;

xovxoig id xb etvai avxovg Gagxa xai ai ua. Ei ovv dntv ov tu?) xaxayslv?] xb Jtvsvyd fiov hv
{
\

14

15"
1

Dan. 3: 2127. 8] Jon. 2. Arno? 5:8. 29/80] Gen. 6:

10] 2 Kn. 2: 11. 10] Joh. 11: 3944.


3.

3 nry Bonw. S. 245, exdozco d. HSS. TTjQOvvra alle HSS., d. 1. R. irrig zr^ibv, ebenso Migne u. Lomm. 6 vevfiaxt 15 xr z ytjg] Meth. B. S. 246, afaov'i 9 aJtsxaTSOTTjoev BCDEFH 11 a/.'/. /u>)v 15 tiooojtzov d. HSS. u. LXX, nur C hat xb tcooowtiov. 250 d. slav. bers. ACDEFH, B 21 alxtoq Jahn u. Bon^.: tiogcotiov 19 sc xai elyv. F, ei Humfr. Per. vgl. Ruf. 24 ovvELQo^ievrjg B 31 xazafJLslvy BCDFH LXX isa* Pic. xk tc.iu'y), d. br. 31 ff. Et ovv e'inev xre.] Dieselbe Beweisfhrung Meth. B. S. 229,
apyvQOv'i
Pic.
;

2 o r.rvnho
|

3/.r]T02

ABCH,

coq

avvn.
a.

d.

br. u. d. Ausgg.

<

ABCDE
i

Humfr.

4 ty.aoxov Conj. Jahns

a.

O. u.

<

<

rtav.

bers.

Caspari

c.

IS. 19.

Dialog.

213

autem,

qui omnipotens

clicitur,

qui et opifex et conditor est omniurn,

cui subiacet aer, aqua, terra, ignis et

cum

thnore et tremore deseruiunt,


tibi

quibus etiam unicuique suam partem seruare commisit, non


5

uidetur

posse resurrectionis tempore singulis quibusque proprii corporis restituere

portionem. Uis
latum.
seruiens,

tibi

ostendam horum elementorum ualde sedulum famufornace


receptos,
dei nutibus
restituit.

Ignis

aliquando tres pueros in


illibatosque

integros
et

Sed

et

aqua suscepit Ionam


tribus noctibus et

prophetam
post haec

habuit in profundo tribus


restituit illaesum.

diebus et

eum

Aer Eliam susceptum quasi ad coelum


et

10 usque peruexit.

Terra Lazarum post quatuor dies reddidit. Sed

aquae
Sic

dulces infiuunt in
et

mare
dicit:

et

permiscentur; quae rursum eleuatae nubibus


salsis

discretae ac

separatae a

dulces

terrae reparant

imbres.

enim.et propheta
faciem
15
terrae.

Qni aduocat aqaam maris

et effionit

eam super

c.

XIX.

Eutr.

(L:

batio

quaestionum,

quaestiones declinat,

Marinus promiserat ut de scripturis fieret prosed, ut uideo, ad philosophicas et medicinales homines fortiores deo cupiens approbare. Deus,
est.

quia possit omnia nulli dubium


ostendito
si

Nunc

ex auctoritate scripturarum

20

homines resurgere. Mihi perfacile est de scripturis ostendere quae assero, si Mar. uelit Adamantius acquiescere. Eutr. d.\ Numquid Adamantius in causa est de hoc quod declinasti?
uelit
d.:

Propria contentione a proposito ordine


Ad.
d.:

discessisti.

Permitto

ei

agere ut uult.

25 occurram,

immo non ego


d.:

sed ueritas

Quocunque enim mecum.


ipsis

ire

uoluerit

Mar.
Ad.

Quibus scripturis acquiescis? ut ex

ostendam quia

caro non resurgit.

30

Omnibus scripturis quas habet ecclesia acquiesco. Mar. d.: Lego sententiam dei qua pronuntiauit in priori testamento dicens: Non permanebit spiritus meus in hominibus istis, quia caro sunt
d.:
et

sanguis.

Ad.

d.:

Uide quid

dicis.

In

istis,

dicit,

non permanebit

spiritus

meus;

12

salsis]

Cod. w.

e.

seh. ufalsis

19 Cod.

ostendite.

214

Adaniantius.

De

la

Rue

V 862ac.

zovroig, ijZov
via tor\ xa\

tog

oxi hf aXXoig xaxi/tsivs,

xbyaQ tovxoig usQtxq

ov xcra

ovxt xocxoXoi uv/ u/ v LxottiCavTO Ooqxoq atftaxog aXXit ^vyj g povtjq, )]v xal jv%ovxo vjca. xal XQmxov ftev o Jcvi' uti tnovoco. (prjL, t/,v r X>,y uov tx d-avaxov, xa\ xaXiv o avxog' klynev 7) xvvyfj tov XQoq tov d-sbv tov C,wvxa, xal xaliv jtl ool xixoi&sv lnV ixa i * v T f] oxia tcov xxsQvymv oov sXxioj). xal ') ^ "/. ! xaliv' ov xaralelipeiq rrjv yvytjv uov slgadnv. OQag oxi ipvxrjv ryn)'T<> ovjOcu. ov oc.nxa xal aifua. tovrjp
\
t
t

M.

P.

Iltiooj es

xavxmv axo<pa6iq. axo ygaycov ort ovre XQoa^jxai


t

; ]

>

iJ.

ugiaO&w
Ilcog

rteoi

xijg

ipvyjji ei (rvt/T/'j

Igtiv

//

airavaxog,
ipvyjjv

WAP.
/

*Ad-avcczog dFj/.ov.

ovv

tpaOxei'

iu

xaQa&g

toi

friigioLQ

l^ouoXoyovuivnv
15

oi; Ta dijgla dvvavxai ipvyjjv XvutjvaO&ai ovoav

a&avaxov;
Xvpaivovxai aXXa m/itx. reo yag yaoxi-iv fiTj xaoaqtg xolg {r?/gioig wvy/jv i$o uo/.oyovuevT]v 00t tj/.ct) oXov rbv avd-QOttov il'vyjjv ovouaZei.
SfJQsg

EYTP.

ov

>'vy/jV

25

Omuaxog xal vVExmxa avfrgajiov irvyj/v ovopaCsf xal eyevovTo (prjiv, vlol xal d-vyaxtQEg Top Iaxdt yvyal Xy xal jzafav yaoxer xc.'i xaxifj 'laxm elg Alyvxxov usxa ipvycv. I.YTP. Iatq xaxa xa doZavTa Magivcp aCmuaxot xaxijZ&ov tov Iaxco vloi. disixxat e 6t l oXov xbv avfrgcoxov sv Alyvxxm oi ipvyr/v opoua&i ?) ygaep/j. xal ov yg?) jtegl tovtov avoiaCsir. MAP. Tdv .TQocf/jTcp dh/d-tOTsgov tov cltotoov Jiaoctyco
'Ev7]).oteoov Jtsloete 08
7)

AA
.

ygag:7)

oxi tov ex

fuaQTVoa oxi ocoua sfiog Iotl


56' Ps. 55: 13 14]
neiGSL ?
Ps. 73: 19.
13.

tyvyjqq

xal JtavToiv tcv


Ps. 56:
1, 2.

xaxmv avxo
Ps. 15: 10.

6/7] Ps. 41:

20 21] Gen.

46:

15.
2.

7 8"

9;

22] Gen. 46: 27.


|

DE C (in mg.) 16 xb yaQ B 19 Jtsiasisv ABCF 23 ra AFGH, <C d. br. 27 EOfidq i. \:ry. xzs.} Was wir hier und i. d. folg. Rede des Marinu> ort TtaQ&n y.xl. von dem Leib als Gefngnis der Seele und von den touxivoL yanez lesen, ist ein Auszug aus dem Dial. des Methodik. Mit den Worten des Mar. vgl. die Rede des Aglaophon, die nur in der slav. bers. berliefert ist. Meth. B. S. 7 3 f.: Wenn nach euch eine Auferstehung dieser toten Leiber und eine Verwandlung in die Unsterblichkeit ist, icozu, saget an, Gott von Anbeginn den Mensehen ohne den Lappen (sive Lumpenmantel) des Leibes schuf, Sehri selbst lehrt? Denn die Kleider von Fellen, /reiche er nach der bertretung Adam und Eva machte, sind deutlich die Leiber, mit denen wir bekleidet "Orden sind, nachdem uir das Gebot bertraten, der Busse halber mit einer solchen
11 onicotie A. QUfa/iS&a
|

Fessel bekleidet

nannte er
nl.

Und der Prophet Jeremia sagt Gebundene der Erde S. 76:


-

in

den Klageliedern, Fesseln


er auch, dass

Daher bekennt

das Fleisch)

(>

Tode und

tum

Verderben werde .... sprechend:

Caspari

c.

1921.
in
aliis

Dialog.

215
enim,

sine

dubio

permanebit.

In

istis

quod

dicit,

de parte

loquitur et non de omnibus pronuntiat.

10

Ostendam tibi de scripturis quia neque prophetae, neque apostoli nusquam carnem) uel sanguinem in resurrectione commemorant, sed solam aniniam. Et primum Dauid dicit: Quia liberasti animam meam de morte. Et iterum ipse: Sitiuit anima mea ad deum uiuum. Et iterum: In te confidit anima mea. (Et iterum: Conuerterc anima mea in requi&m tuam.*) Et rursum: Non derelinques animam meam in infemo, Uides ergo quia animam solam saluare cupiunt et non carnem et sanguinem. Ad. d.\ Definiat de anima si mortalis est an immortalis.
c.

XX.

Mar.

d\:

Mar.
Ad.
15

d.\
d.\

Immortalis

est.

Quomodo
Bestiae

ergo Dauid

dicit:

Ne

tradas

animam

confitentem

tibi bestiis?

Possunt bestiae animam laniare quae immortalis est?

Mar.

d.:

Xe

tradas bestiis

animam non laniant sed corpus. Quod autem dixit: animam confitentem tibi, hie totum hominem animam

nominat.

Sed manifestius adhuc demonstrabo scripturam hominem, qui ex corpore constat et anima, animam solam nominare. Ait ergo: 20 Et facti sunt filii et filiae Iacob animae triginta tres. Et iterum dicit: Et descendit Iacob in Aeggptum cum septuaginta animabus.
Ad.
d.\

25

Kumquid. Marine, sine corporibus isti in Aegyptum descenderunt filii Iacob? Aut certum est quia totum hominem mos est scripturae animam nominare, ut tu quoque ipse confessus es? Quid ergo in his, quae manifesta sunt, immoramur?
Eutr.
d.:
c.

XXI.

Mar.

d.:

Apostolus,

ut puto,

uerior
est

omnium
animae

testis

est.

Ipsum producam dicentem quia corpus uinculum

et

omnium

4 Im Cod., oder in meiner Copie, fehlt carnem Cod. resurrectionem 5 Cod. primus 8 requiem ist im Cod. zweimal gesetzt 16 Ne] Cod. Non 19 Cod. nominari 20 Cod. Iaecob, mit einem Punkte ber, und einem unter d. Buchst, e
] |
|

23 Aut certum. So der Cod.

Caspari: certum autem.

B.

216

Adamantiu-.
cuziov, xs(M

De tyco

La

Rue

862c.

d.

av&Qcoxog' vlg (te QVerai Ix rov oei/iarog vov thctvarov rovrov. llrjj. ton efioq ipvxTJq to ocjua; nt xagi^ t/jV vto)Jjv zov d-tov ?) tyvytj a ua()T?jccaa, MAP. fprfiiVy kxolqev o 9-eog sQfiarlvovq yizcopi'.g xai Ivivev error.', vovren t<> ovjuc, cog xcu ^egsfdag 6 XQog>tJTrjg
ov
l
l.

nr

Xiyw raXaixc&Qog

\ytjS)
~>ut:

eo/ilovg

i)ua~ xaXel,

dia tu t]{iaQTT}Xvat.

tov &sov hvr^avtog tr^v ipvyi/v elg to to ovv jiclvtcqv tcov xaxcov cxiov omiic.
Iv so^olg e^sTa^/Tcct
t/jv
tyvyjjv
?j

aviOTctod-cu Xiysig, Xva


10
.

xavrots

tyvy?].

M.

Ekpqg

ia

to

r\y,aQxr\x&vai

evsirijvcu

hv

tm

cifiari'
1 1

eiTd fisr

oXiyov vxoag cutlov jiccvtcov

twv xaxcov
So

Xtyii-

Rom.

7: 24.

5/6] Gen. 3: 21.

7]

Klagel. 3: 34.
ist

Ich elender Mensch,

wer wird mich erlsen von dem Leihe des Todes.

eine

gewisse Folterkammer) und ein Gefngnis der Leib werfen der bertretung, damit wir eine schmerzlichere Strafe des Ungehorsams empfingen.*

2 rovrov in all. HSS. <C i. d. Ausgg. seit d. 1. R. In Meth. wird von Aglao}hon S.76 von dem Leibe*, dann S.83 von diesem Leibe citiert 4 ote nagiri xzh.]

Meth. B.
nur:

lsst die EQfidnvoi

110 5 so/x. zr.] Meth. B. S. 108, 109, 111, 122, 134. Ruf. yizvneg ganz beiseite. Statt des Citats aus Gen. 3: 21 hat er tune etiam corporis vineulis nexa est. Dass der Grieche ursprnglich ist,
S. 73, 76,
j |

wird zur Gewissheit, wenn wir Meth. vergleichen, dem er hier folgt. S. ob. d. Anni. /.. 7 y^g d. HSS., minetos terrae Ruf., Gebundene der Erde SeOfidq lyryjtz in der parall. Stelle Meth. B. S. 74, vgl. S. 112, deoiiiovg yT q LXX 7/8 In d. HSS. t

<

Ata to ^/naorrjxsvai ovv to n. z. x. atz. oj ua, avlazacAhu. Der von mir aufgenommene Text wird geschtzt durch die Erwiderung des Ad. >-t<fr g 6ut xo fjfiaorijxivai ztyv ipvyj/v ivfi&?~/vai u. durch die bers, d. Ruf. u. Pic, ia zo F 9 tva ndvtotB xzk.] Meth. B. S. 7 7, d. slav. bers.: damit mich im Reich des Lichts wir ewig Gebundene der Verwest ichkeit seien. Vgl. die
u.
:

Ausgg.

elg

zo oCoua.

<

Widerlegung des Meth.

ib. S.

121

10 MyqS & &] Meth

s * 109

v>6

^
,

W
iva

aoxofidrcoq ^ucoxrjxbvai zag xpryg, aTCOGrpaXeioiig zijg zvxoXrjg, aal cppoag t zty

avoftiav xoi-g yaOn-ag avxalg t'ozeoov xovg eofiaxlvovg edwxtvai xbv d-ev

6bcm> vtXQO<poQOVOcu Tiaoaoyojoi, yixjvag x G<!oiiaxa (pQaoag, Tcoo'ivxog xov '/.yor

httXa&fievoq S xo ngwzov vTit&ov,


T/^oai
'/.i-ysig.

fx/j

dvvaad-ai xatf havzijv zi/v yjvyjv ajiaQ-

ov 7tgjvxvai yo o'/.ojg noog zovzo, aV. naQalziov atzf/ navzoiwv 6eG uov avxfi zo y.axvyv xo otbfia yyovivai 7taoaao% yao xijv ivxo/Jjv awfia btoticu TifJUQv*. hnliches S. 176, 108, 117, 167, 75 d. sl. bers. 11 f. d. HSS. u. Ausgg. ai'xinv Tivxcov xCov xaxCov X&yeiq xo otoua xijg xpvyf^g (in
t |

ist

von and. H. ber der


auaQx^oai.

Z. xf/ ri'vyji geschrieben)

xal tcqlv

rj

ivE&f/vai Iv xoj

<>ujuaxi

Diese LA. kann jnicht richtig sein;

die bers, d. Ruf. zeigt

uns den Weg zur Verbesserung, und so habe ich keinen Anstand genommen, die Conjectur afJMQtijadaijq aufzunehmen, die ein Gelehrter in Cod. C in mg. schrieb. Dass der Leib der Schuldige sei und dass die Seele ohne den Leib nicht sndigen kann, lehrte Aglaophon, das Vorbild des Marinus bei Methodius, Meth. B. S. 75, d. slav. bers, "indem die Seele nicht fr sich, selbst, getrennt sndigen kann, S. 108
'ha xo
<"'.'/.i
t

od,

7ixog

vva&ai xa& havx)/v filya Go) uaxog o?.ojg ij/xaQZ^aai yao yj'Af eavxtjV ipvyr/, (ff]oi, x% auaoxia.
t

V' r /

J,

S.

176

?/

Caspari

c.

21.

Dialog.

217
Mis&r

maloruni causa ipsum


ego

est,

propter quod et ipse dicit apostolus:

homo! quis me liberab de eorpore mortis hu ins? A4, d.: Nihil quidem hoc ad resurrectionem pertinet carnis; tarnen: quomodo est animae uinculum corpus? Mar. <1.; Quando praeuaricata est anima mandatum dei, tunc etiam corporis uinculis nexa est. Et ideo Hierernias propheta nos uinctos terrae appellat pro eo quod deus animaru in corpore uinxerit propter peccatum. Quod ergo malorum omnium causa est corpus, hoc dicis resurgere, ut semper anima habeatur in uinculis.
Ad.
d.\

10

De

tuis

tecurn propositionibus agam.

Ais aniniam propter

peccatum uinctam esse in corpore. Tum deinde paululum progrediens ais causam malorum omnium esse corpus, cum superius dixeris animam

Ailaniantius.

De

la

Rue V g

L863a.

9fiOj

r? j
t

'."r//'_
t

xcu xqip
1

i]

tvd dijpcu tr xcp c&fiaxt afiaQTijCarjg.

<>vr

vvccxov T? pvxS '/.'''S yj,- apaQxavovOijq.


TP.

ow/taxoq apoQrslP,
t/,v

Tt

c&xiop xb oojua.

I.)

Fl

xqo tov

trded-7 vci t

ivvy^r

g>fjq

yfuzQvrpuvcu,

tCQUfbv
t?jOsi
y
.

xb

/.tyew c&riov

\/taxog rjfiaQxe,
die:
c

xb ocua. ei yctQ xqo tov rvv Ix tov ci/taroq ceod-iq a/iaoxc axaXXayeloa
tjfuzQXfpcivcu,
y.di

xmv xaxmv

ro xc
/

xqo xovxov
'ivyj^

ovx atxiov to
o

ocuc:.

->
'

V
'/

'

l "/. ,

11.

2 e/ibv

rb ocua vxe&sxo,

e eouoj: ircty^iv
xXfififieXfjfiaxcop,

wegnxu tot etftcurxapovra xcu axelQjeip c\.~tb tcv ocuc ov sfioq ton H'v/J^. aXXa ovveoyor.

MAP.
|

II r

15

El TP. Bfioq ov ovrenyei tc eeuti'co xqoq a/iOQXiap aXX UQycov top 6fiwxr]i> ro l ocua awsgysl Ttj Hiyjj eig XJi } xcu fioixsiag' sixpvxcu ovv 6 frsbz ov toubv ovz xjj W'/M ff ov n xb ocua. aXXa ovpeqjop. MAP. AxoxQiPaO&m Adaptavxioq st xsi&srcu reo cutoOxoXcp.
}

AJ. Kare: xapxa xsi&o/icu

reo yoiOTocfboco xcu xpev/ioxuccp IIa'

avxov axofpijpapepov xcu '/.iyovroz' Oclq xc.\ c.iua aoilslap 9-sov xZf]Q0V0[ifJ6ai ov dvi'ci'T c:i rl xovxov (favcQcoovre xtjv cy cranol er. ff frone: xsqov, xi xovxov xf]Zcnrye0xQOP; ovxco dt) iZeyyov tov l spapxiaq
c.vTcp
jtsixr)].

MAP.

El ovv

axovs

/]

ofioXoym avxsixelp ovslq


20-21
1

vvc.tc.l.

ort g>aPQcp xcu

d/./yfrel.

Cor. 15:

9 Et 16 aXXa GWSQyov] Diese ganze Beweisfhrung lehnt sich an die de? Meth. B. S. 114 et 6eou<>; ro (Kbfia xa& v/iq 6oxel S. 120 rr^neSqfiiror*. Auch Ausdrcke und Beispiele hat der Verf. dein Meth. entlehnt. S. 117 oide Toirvr naQaixioq 6 eafidq yfrexai tov nXrjfifieXeiv aucoivEiv de x>,v ib. i.vy/,1- ruza awfjuztoQ, etneo ro uoryo&cu. ipovBveiv re xal aoeelv afia&ria ool

Seopdv

y.eT,

a fisz

rar aca/iazOQ
/.<:x

>,

\pvjft
l'<f,r.

twieT
an

S.

118

*ovx apa in oCou.a v deouc,

Ulis xata oh ovzi

aXXov,

'AyXaoqxbv,

awBQyv, el'ze nooq r>> ya&ov ehe nobq zd zaxov. HSS. Ruf. giebt Uinculum cet.- dem Ad. Es ist wahrscheinlich, dass d. gr. H> v Recht haben. 8. d. Bern. z. d. lat. T. *22 23 Diese sehr verdorbene Stelle zu bessern ist nicht leicht. Humfr. Hoc profeeto argumentum haeanthesi informatum et ex eoi confeetum profiteor, cui nemo possei obsibilare, cum darum et verum sit. Per. vermutete tovxtp -t. ourev. Pic. bersetzt frei: Hute argumenio manifeste ae queat contra/Heere. Ebenso frei Ruf. Wettet, vermutete: tovvat 6/j i't.eyyyj *i ercriU:; /ioAdyip argumentum ab adversa parte eonfessum. ]\ligne stimmt f ihm bei und liest ausserdem: ovtl <f. x. l... was schon Gale conjicirte. s. d. Addenda
'

akka nooq exzsooi' rf, ipv%H Vgl. 8. 108, 168,176 13 EYTP.


.

d,

in Wettst.'^ Ausg.

AVettst.'s

Conjectur

ist

nicht richtig:

parte confessum. cui adversarius


loq Ai
-

consensum iam praebuerit

eravzlc:; OfiSXoyog.
ist

Was

der Verf. schrieb

-Argumentum ab adversa kann gr. nicht heissen kann ich nicht ermitteln;

Bt nzi

wohl

richtig.

Caspari

c.

21. 22.

Dialog.

219

priusquam corpus acciperet delinquisse. Si ergo potuit aniina peccare sine corpore, non erit animae corpus causa peccati. {Eutr. d.:) Si priusquam uinceretur anima dicitur delinquisse, superfluum est causam malorum dici corporis uinculum, quin immo et illud magis uidendum est ne. cum est in corpore posita. iterum delinquet. Ad. (L: Uinculum animae corpus asseruit; uinculum uero solet cohibere et constringere aliquem ne delinquat; corpus autem non uidemus uinculum esse animae, sed cooperari ei uel administrare.
Mar.
<L:

Quomodo?

10

d.: Uinculum uincto non cooperatur ad peccandum, sed restringit et cohibet uinctum. Corpus autem ministrat animae ad homicidium, ad adulterium et ad singula quaeque mala. Ostenditur ergo deus non uinculum dedisse animae corpus sed adiutorium et ministerium.

Eutr.

c.

XXII.
d.:

15

Ad.

Respondeat Adamantius si acquiescit apostolo. Quis non acquiescit ei in quo Christus loquitur et in quo
Mar.
d.\

Spiritus sanctus inhabitat?

Mar.

(!.:

Si

ergo
et

ei

acquiescis,

audi

eum

manifestissime

pronun-

tiantem quia Caro

sangis regnum dei non possidebunt, neque corruptio

incorruptionem. Quid hoc manifestius? quidue lucidius?

Numquid possunt

20 ad haec aliqua argumenta conquiri? Impudentiae est his tarn euidentibus


sententiis adversari.

1
ein

Cod. delinquisse.

So

d.

Ausg. Caspari's.
|

wenig ausgewischt
d.

aus".

3 Im Cod.

Cod. Ad.

Im

gr. T.

werden

diese

Er bemerkt: Das n sieht wie 10 Eutr. d.] Worte Eutropius beigelegt, und diese LA. ist
ist

Eutr. d. ausgefallen

wohl vorzuziehen, weil Respondeat Adamantius

folgt.

B.

Adamantras.
Ol

De

la

Rue

V 863ad.

voovvrsq xa vxo xov axoroXov votjxmg Xsyofisva, biZotq xolg YQapfiaOi XQOdxovreg, bcxlxxovi xijg aXrjd-eiaq. 6 ydn (.\.-to<-,t<>/.< oxa xal atua ovnudZc-i tag al%Qag xal g>avXoraxag xoa^Big, xovg xa aoxtxa tpQovovvrag agxixovg xaXmv, rovq dt xvev(iaztxa xgaxrovrag xvsv/iarixovg. <pioi J avxov ot rnv xoxoXov xaQaXfjco agxog Xtyovxa aoxtxovg xovg fir xaxa rrioztv xoXtxevopivovg, aXXa xvqxp xc xoagei aoxvxalq xtyoi)utvovq. xal g>tjiv ovxco' Iva tu txaico ua rnv vopov xXtjomd-y ev rjplv (rolg] it/j
/

1.

ur

10

xaxa aoxa xeoixazoviv, aXXa. xaxa rrvtviia. ol ydo xaxa aoxa xeQixaxovvxsg ra rtjq aoxhg (poovovoiv ol s xaxa xvsvfia xa. xov xvsv/iaxog' xo yan tpoovripa x?jq aoxhg tyd-oa elg {reov, xo h <pqov u a rnv Tivt v uaxoq C co x a tinrjv vfi lq dt ovx toxh tv aoxl, aXX tv xvsv/iaxi, axoxoivaira), olg hyoarfii
,

;/

/j

>/.

15

xavxa aoa aoxot rjav; xal xaXiv' yd/.a yan, g>i]lv,v/ig tJtoxtoa. ov om/ia, ovxm yan qvva&s, tri yag oaoxixol txf ojtov yan tv vulv egiq xal diynoraoia, ovyl oaoxixol ixt; (oxav

'AxoXXco <>vyl av&Qmxol trt;*) ?)xt tv aoxl, xa xa&TJ/iara xrv duaoz leiv xa dia rrjq aoxog, tvtoytlxo sv vulv vvv t ovx toxh tv aoxl aXX tv xvevuaxi, xalxoi ovx axexdvafisvot xr\v aoxa. xavxa yan xavxa tlxvvoiv
).tyi] riq' tycb fisv ei/ii

yan

UavXov, sxegoq xal jrd).iv' oxs yao


.

dt' sycb

nxi

aoxa

/.tyti

t/jV

aoxivov
9.

xt

xal

xov7\oav
24.

dvaoxQog:?jv

o3j

813] Rom.

S:

46,

14-18]

1 Cor. 3:

18-20]

Rom.

7: 5, S: 0.

2 o y/\n anocroXoq xxk.] Meth. B. S. 227, d. slav. bers, da doppelt Fleisch '^len wird, sowohl com Fletsch als ro?i fleischlichen Handlungen, S. 220

Daher hat auch der Apostel: Fleisch und Blut kann das Reich Gottes nicht em-

pfangen, nicht von diesem Fleisch gesagt, sondern von den Lsten des Fleischest
7

noa&i DE

8 tolq

ABDFH,

<

d.

br.

17 Xtyy

ABCD
z.

(w.

e.

seh.)

H, Xiysi

d.

br.

16

18

Dass diese bei Ruf. ausgelassenen Worte echt sind, geht aus zig
S.

ya.Q

dyvoeT

xxe.* einige Zeilen weiter hervor.


y.r/.ol d.

die
sei,

Anm.

d.

lat.

HSS.

Dass av&ovmoi zu lesen


y.cl

ergiebt sich

18 arO-oomoi] aaoaus den Worten: oxt ony.c


T.
|

hkyti

Ti t v

noy.ivv te

novTjov avaoxooipfp, l; xal uvO-oionov.


nicht
uvO-oltioc'<

Die drei letzten


sagt,

Worte

sind Unsinn,

wenn

vorangeht.
nl. in

Der Verf.

wenn

ich

nicht irre, dass der Apostel der ooy.tvz ze xc Tiov/joa draGZQO(f>/ den
oaot; beilegt,
1

Namen

ojc

y.cl

(''.v&olotiov

(sc.

airzfyv Xsyei),

der citierten Bibelstelle

Es muss hervorgehoben werden, dass an dieser Stelle avd-oojTioi die 21 xalxoi .im meisten beglaubigte LA. ist, dass aber einige Codd. oaoxixoi haben oi/x StXX&va.] Zwei der citierten Bibelstellen, Rom. 8: 4 9, 7:5 finden wir bei Meth. gerade zu demselben Zwecke benutzt, 8. 179, 180. Dann folgt: titeoov orr ()> dnfjTO/.o; f v ix tot lov xal o'ig xavxa bTibOxt'/J.ev ei inj x^v StvaXi'Oaq Tio'/.ixelav, '/.'/.a x/jv ooxa, i] hxi iv Gaoxi 7)v: a)./' tv or.oxc vvv Tcaoijnxo aoxl in) fivxa ahtbv tnsozaXxkvai xcrxa oi> '/.txxiov, qxiveobv yao flxi i,v tv oaoxi
Cor. 3:4.
|

i'
l

<>

n''.

y.\ autdg yc) oi; xiuxa trttoxt/.ktv.

Caspari

c.

22.

Dialog.

221
spiritualiter

Ad.

(L:

Quicunque erba apostoli quae


recipiunt,

dicta sunt

non

spiritualiter

necesse est ut

ueritate

declinent.

Apostolus
uel eos

enim carneni et sanguineru nominat turpes actus et inhonestos homines qui carnalia sapiunt, quos et carnales uocat, quia et spiritalia uel agunt uel intelligunt spiritales appellat. Et si ipsum tibi apostolum lego manifestissime dicentem carnales eos
lideliter

eos qui
uidetur,

10

qui non Denique dicit: Ut iustificatio legis impleatur in nobis, qui non secundum carnem amhulamus sed secundum spiritum. Qui enim secundum carnem ambulant quae carnis sunt sapiunt, qui uero secundum spiritum quae sunt spirus. Prudentia enim carnis inimica est deo prudentia uero spirus uita et pax. Uos autem non estis in carne sed in spiritu. Die ergo mihi si Uli quibus haec scribebantur in carne non erant, hoc est, si non (in) corpore uiuebant, quibus dicit: Uos autem in carne non estis sed in spiritu. Et
conuersantur,

sed in carnalibus actibus inuoluuntur.

15 iterum

dicit

de

aliis:

Lac iwbis potum


estis carnales.

dedi,

non escam, nondum enim


in uobis contentiones sunt

J/oteratis,
et

adhuc enim

Cum

enim

dissensiones,

nonne carnales

estis?

Et iterum:

Cum

enim

essetis

in carne.

uitia

peccatorum quae per legem sunt operabantur in uobis, nunc autem

20

non estis in carne sed in spiritu. Haec ergo omnia ostendunt quia carnem dicit carnalem et pessimam conuersationem, ueluti Uli de quibus

6 lego] Cod. lege 13 In fehlt im Cod. 17 Hier fehlt die bers, von Dass Ruf. diese Worte in seiner Vorlage gefunden und sie tote. bersetzt hat, und dass die Auslassung einem Abschreiber des lat. T. zuzuschreiben ist, geht aus dem folg. illi de quibus dicit: Nonne homines estis? hervor, was ein vorangehendes Citat voraussetzt. B 20 carnalem] Cod. corporalem Caspari fragt, ob nicht veluti illi conversabantur geschrieben werden soll. Nicht wahrscheinlich Ruf. drckt sich hier ungenau aus. B.
oxav

v&Q.

222

Adamantiu>.

De

la

Rue

V SG3d 864c.

10

yag ccyvoel oxi, ei xal IXeyov havtovg o iihv elvai Uavlov, o AjtoXXm, ovhv t)zzov avd-gcojtcvv vlol vjtTjgyov t\\ ovola; r oti olqyQa<pW ort /)rt ev oagxi. xal zbze oGov ev ovoia ovx r\Cav doagxoi; d xai t/.eye CtQXa ztjv odgxtvov ze xal iecp&agtevqv tov lov avaOXQoqprjv, t)v tlxoxwg kt-otxi&t ttjg eXjtlog mg ut) vvafievrjv typ tov d-sov xJLi?Qovofif}ai aGuelav. et h toxat z?)v tov (toi/iazog OcLQxa mg olovrai, firj uvao&ai xvyelv x?jg IXxiog, rig xntu: axrifiaxog xal Xovxqov; ovzm ydg (pdoxet 6 djroGzoXog' aXXd ravta, ff/joi. ztvhg //re, aXX aJteXovGaGd-e, dXX i)yiatttjre. zl Ion to Xovouevov xal dyia^ofievov, djioxgivaGfrmGav. aX trr xal ol XEQi Meye&tov dxgoazal xvyydvovGt, ia xovzo ex tov avzmv axoGroXixov xQOtpiQSiv dvayxdt.oy.ai, jegbg dfKpozegovg Jtoiovuevog xov Xoyov. UccvXog yovv FaXaxatg ygdcpmv ovxmg hg)?]' o h vvv co ev Gagxl ev JiiGxei Cm xfj xov vlov xov d-eov tov dyaavd-Qmxov.
de

xm

zig

15

XfjavroQ

fie'

xal xaXiv'

xmv aXXmv
lmytev xi
co.

elxrj

xonovg

fiot {iijelg

rrageyeGirm.
o
) t

eym ydg xd axiyfiaxa tov


(pege

'ItjGov ev

zm Gmptazi

uov ax dZfj.
Cm.
Cmt/
?i

to'ivvv ,

rjXovGtv avzat al <pojvat'

(frjiv.

ev Gagxl, ev tilgt ei
Gagxl eoztv'
to.

rjXov ovv dzt zr\g jt'tGxemg


t

ev

zr\

Gzr/fiaza tov XgiGxov,


Jtcog

mv

eGxiv

ovv xb aGxaC,ov xd x?/g Gmxrjgiag ozlyiiaza. xal x?)v x?/g Jiloxemg eyov ^cot)v, xax avzovg ov GwZeTai; // ydg ovhv ojcfeXelTat eyov tt)v Ti"]g JtiGTeojg C,ojt)v xal Ta tov LjGov xifftaxa, et Igtl ia tovtov i) Ga>T?]gia, Gag eGxtv tj ijroZouev//. xal TavTa vjtdgxeiv ofioXoystxcu. Kogiv&iotg h eutiGTeXlmv
/]uiv

omxrjgla, xb Gmiia cozaCtt.

?'/ ,

25 ovxeag
c

ovx olaxt dxt xd Gojfiaxa v\uSv fieXt] XgiGxov Igxiv; dgag ovv xd ftdXrj xov XgiGxov xotTJco Jiogvt}g ueX?];
sg>Tj'
k

in)
tc.

yevoiro. el ydg XgiGxov yeXr] IgtI Ta Gcofiaxa. fieXi] tov XgtGTov ?/ GoiCeTai r\ Gag.

>/

anbXXvvxat

30
o

MAP. Xcoya, ov Gagxa Xiyei. d AeixvvTai ex tcv enupegonevoiv. ovx olaTe ydg, (prfii, otl xoXXaifievog ttj uzogvi] ev G&jf/d Igtiv; eoovTai ydg, (pijGiv,
i.

9
6: 15.

Cor. 6: 11.

13-15;
16,

Gal. 2: 20.
24.

15-17]

Gal. 6: 17.

2527]

1 Cor.

30/311 1 Cor. 6:

Gen. 2:

2 ovdev Wettst., otde


i-t

d.

HSS. (ov G)
radiert
|

2/3

t?]q

otoiaq

ABDEFG (in beiden

Worten

hngt mit dem, was vorangeht, nicht zusammen. Vielleicht: '/la u.tye, vgl. Ruf. sed carnem dicebat. In FH: 6 ioxai) t-Xsyov, Pic. bers.: carnem igitur rocitabat, Per. vermutete: oixovv eX. 'Szf- cL HSS. u. Ausgg. 12 avzov Lomm. 23 l. 7 tag olv ze d. HSS. u. Ausgg. toi tov] C in mg.: t/c. ia toi'kov 26 ~Aoa oiv H 30 tz ABCFH, snl d. br.
;

radiert)

3 ozi in

4 a xal

e/.eye

Caspari

c.

22.

23.

Dialosf.

223
quia
illi

dicit:

Nonne homines

estis?

Quis enim ignorat

qui dicunt se
erant et in

Petri esse, uel Pauli, uel Apollo,

hominum

sine dubio

filii

substantia
in carne?
5

hominum permanebant? uel illi quibus scribit: Cum essetis Numquid non et tunc, quantum ad substantiam pertinet, in carne erant? Sed carnem dicebat uitam carni deditam, quam et ideo alienam efficit a spe futurorum bonorum, tarn quam quae non possit
corruptionibus inuoluta haereditatem regni
dei promereri.

uitiis et

Si

hoc uero de natura ipsa corporis diceretur, ut isti putant, quod spem non haberet futurae resurrectionis, quid opus erat eam etiam baptismi 10 gratiam consequi? Ita enim dicit apostolus: Et haec quidem aliquando Quid ergo est quod lotum fuistis, sed abluti estis, sed sanctificati estis. est? uel quid est quod sanctificatum est? Respondeat. Et quoniam uideo inter auditores adesse Megethium, propterea de ipsorum apostolo lego testimonia, ut sermo meus ad utrumque respondeat. Paulus ergo ad
15 Galatas scribens ita dixit:

20

25

Quod autem nunc uiuo in carne in fide uiuo Et iterum: De caetero nemo mihi molestus sit. filii dei, qui redemit nie. Ego enim Stigmata domini nostri lesu Christi in corpore meo porto. Uideamus ergo quid indicant istae sententiae. Quod uiuo, inquit, in carne in fide uiuo filii Dei. Certum est ergo quia uita fidei in carne est, et stigmata lesu, per quae nobis salus est, corpus hoc portat. Quomodo ergo corpus, quod portat salutis stigmata et fidei habet uitam, uidetur nobis non esse saluandum? Si enim nihil prodest habere fidei uitam et stigmata lesu, nihil erit omne quod agimus. Si uero in his est salus, caro quoque habet salutem. Ad Corinthios uero scribens ita dicit: Nescitis quia corjwra uestra membra Christi sunt? Tollens ergo membra Christi, faciam membra meretricis? bsit! Si Christi membra sunt corpora nostra, aut pereunt Christi membra, ant carnem saluari
necesse
c.

est.

XXIII.

Mar.

d.:

Corpus, non carnem

dicit,

illi]
|

dicebant

Cod. illis. Durch Einfluss des 9 eam] Cod. eum. Caspari fragt:

folg.

quibus

entstanden

Cod.

Eam?

27 Cod. Carne.

224
ol
g

Adamantiu>.

De

la

Rue

II

864865a.

ovo
tili
i

slq

Gaoxa plap. [xcu xaXiv yci <ft otv' avr)g /utv yao ovx xaraxaXvxred-at xtjv xeyalijv, elxeov xa\ oga&eov
t

5 d

ro xaxcxc/.wxxoiierov kcxi xo cfcuvofievov Oco/ia, xovtt'Ti // odnJi. zovxo ef eoxl tov freov oga TS xcu elxeov. vvaxcu xcu m&Tpnu' ei yoQ ovx Liide'yeTai OcocrjQlav, ovde d-eov vvaxcu elxeov xcu do$c. streu. aXXa u/jv Iotiv. oh ytygaxxcu. elxeov xcu do$a ?} B(>g' fft.i'Snur ovp oxt, Sxso xavxa L-ndtyeTc.i. ovtco xcu to OeoirJjVaL
tl

vrrnn'/cjr.

X<DQel*
1"

i'vc:

de 0ag>eOTQOV eruOT?)oeo.

jtgooTc&ov avxcp xo hdacciov

rov axoxoZov avaypcoijvcu,

EYTP.

'Avayvcootr/jTco.
xr\

15

xqoq KoQtvd-iovg Jigeoxi] epdoxovxog ovrcoq' ti .toLjjovLV oi jarrT iZo uevoi vxhg xeov vexgeov. el oXcog vsxgol ovx eyeigovxcci; xi etjixl^ov xat vjthg avxeov; ti xcu r/uelg xivdvvevoinv jtaoav egav. xa& ?/ uegav cxjzod-vrjtixovxeg; v?) xtjv vfiexegav xavy?]Otv adeXcfoi. ?)v eym ev XqiOxco It)Oov. Ted xvoiep yixeov. el xax avfrgcojtov e{r?/giolut'/tjOa ev 'Epeoco. xi uoi xo bcpe).og; el vexgol ovx eyelgovxai. cfdycofiev xcu nieotiev. avgiov yag djtod-v?)xo^ev.
L

Avayivcoxco lv

u)j
_

jc/.avofre'

cfd-eigovoiv
/u/)

//#>/

yg?jOxc\ 6/tiZiat

xaxai

exv?]-

'

25

30

aucgxavexe. clyveoGiav yag &eov xiveg eyovof xqoq svxooxtjv vulv Xc/.eo. aZX* egel xtg' jteog eyei'VTcu ol vexgol; xoiep de ocq^citi hgyovxcu; aef.gov. v o jteige'ig ov ^cooxoielxai. eav //?} Jtgeoxov ajio&avi}. xal o xeiosig ov to Ocoua to yev//o uevov OxeLoeig, aXX yt\uvov xoxxov. el Tiyoi. oitov ?j xivog xeov Xoljicov. o de &eog dicoiv avxeo ocicc: xc&cb^ ?}{reXeoev exaoxov h xeov ojibqndxeov xo tcov ocita axoXafiavsi,. ov jroa d()<z ?] avx/j Oaog' aXXfj uev Oaog av&ocixov, aXXfj de ociqs xT?jveov. exeoa de lyfrvcov. xcu ocofiaxa exovoavia xal oeofiaxa ejtlyeia' aXX exeoc: uev xeov ejtovoavieov do^a, exega de [xl] ?] xeov ejti>\'c.Te

drxczicog. xcu

?/

13;
1

1 Cor. 11: 7.

12

ff.;

1 Cor. 15:
->

2942.

Was

Ruf. hier

mehr

hat,

Vieles

quomodo

corpus,
dem

ist

wahrscheinlich

ursprnglich, denn in

dem Texte
6.:

der gr. HSS. bleibt es


soll.

Leser verborgen, was

Die Anfangsworte Nihil quidem 1 iseri knnen sehr wohl eine von Ruf. gemachte Einleitung sein 8 xal Es scheint doch echt zu sein. Es fllt auf. dass der Verf. '/,coQl <C Ruf. naXiv hier die Marcionitischen Bibelbcher der Reihe nach benutzt; er citiert Gal. 2,
die citierte Bibelstelle 1 Cor.

16 hier

dann Gal.

6,

1 Cor. G: 15, 1 Cor. 6: 16, 1 Cor.

15

u.

s.

w.; die bei Ruf. nicht befind1 Cor. 6 u. 1 Cor.


ccvtj 'ivjgiv

liche Stelle 1 Cor. 11: 7 steht

im
?)v
z.

gr. T.

gerade zwischen
71017)00)01

15 und
avz)

passt da vortrefflich

orr]
d.

12

26

ABE,

<

28 rtrpwv]

8.

Anm.

d.

lat.

T.

alia

pecorum,

ah'a

volatilium Pic.

30 xal

<

AFGH.

Caspari

c.

23.

Dialog.

225
in homine.

Ad.
pntas,

d.:

(Nihil
esse

quidem

interest,
,

quantum

Tarnen, quia

aliquid

differentiae)

ostenditur

ex

his

quae insequuntur

quid senserit.
corpus est?
5

Ait enim: Aut


enim,

nescitis

quia qui se iungit meretrici

unum

ambo in carne una. (Uides quomodo, cum de homine loquitur, unum esse et carnem sentit et corpus?*) Sed et adhuc manifestius de hoc ostendam, si iubeas ut ipsam lectionem
inquit,

Emnt

apostoli recitemus.

Eidr.

d.\

Legatur.
scribit

Ad.
10

d.:

Lego ea quae

ad Corinthios:

Quid

facient,

inquit,

M
et

qui baptizantur pro mortuis, si omnino mortui non resurgunt? ut quid


baptizantur pro eis?
ut quid
et

nos periclitamur omni hora?


fratres,

Quotidie
Iesu,

morior propter uestram gloriam,


domiyio nostro.
prodest,
si

quam

habeo

in

Christo

hominem ad bestias pugnaui Efesi, quid mihi mortui non resurgunt? Manducemus et bibamus, cras enim
Si secundum

15 moriemur.

Nolite errare.

giscimini iusti, et nolite

Corrumpunt mores bonos peceare! Ignorantiam enim


Sed
dicit aliquis:

colloquia mala.
dei

Exper-

quidam

habent.

Ad

confusionem uobis loquor.

20

Quomodo resurgunt mortui? Quo autem corpore uenient? Insipiens! Tu quod seminas, non uiuificatur, nisi prius moriatur. Et quod seminas, non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum, ut puta tritici aut alicuius caeterorum. Deus
autem dat
Uli corpus,

prout uult;

et

unicuique semini proprium corpus.

Non omnis

caro eadem caro, sed alia quidem

hominum,

alia caro

uolucrum,

alia uero piscium.


coelestiurn gloria,

Et corpora alia autem

coelestia et corpora terrestria; sed alia

quidem
Ita et

terrestrium.
Stella

Alia gloria

solis,

et

alia gloria

25 lunae, et alia gloria stellarum.

enim a

Stella differt

in gloria.

resurr ectio mortuorum.

Seminatur in corruptione, surgit in incorruptione

5 Cod. sentiet B 22 Hier sind die Worte 4/5 S. d. Anm. z. d. gr. T. dh GaQ xrrjvibv nicht ausgedrckt. Dagegen findet sich hier alia caro uolucrum, was im gr. fehlt.
|
|

dXXtj

Adamantius.

15

Adaniantius.

De

la

Rue

V 8G5a d.

o^a yZlov, xa) aZZr} doZa sZrjvTjq, a/./.?j o^c i" aoxfJQ y&q doregog iag:eget ev doZ,?]' ovrco xal i( vaOxaCiq rcov vsxQmv. xal vxoag per 6/Jyov /.eyer 16 ov.
ijlilfj
?)

b 5

pvxfJQiov vutr Ziya>* xavxeq fiev ov xoi ufjd-?jo6 ue9-a. xavxsg de ak/.aytjOouh^a evdro/ixcp. ev guifj ocpfrc.Xuov ev rij ec/dr r HaXxiffC aZxloet ydg. xal 01 vbxqoX eyegfrrjovrai acp&agroi. xal flfistq aZZayTjofts&a. 6st ydg rb cpfragrbv rovro ev6voao{rat ag>&aQlav xal rb &v?]rbv rovro hvvoaoQ-ai
t t .

10

a&apala v. MAP, Oi rovro


xov

ro ocoua

/.eyet

dviorao&ai,

diu eregov dxb

15 c

'/.eyeiv' o 6e d-ebg 6l6coiv avrcp ocoiia. xad-cbg fjd-eXrjoev. Ad. olrog. &c:jtrouevog eig ytjV. av&ig olrog dviorarat xal 6 avd-Qwxoq xagcdtouevog ev xjj yr\ dvd-gcoxoq aviorarai, ov% eregog ytvouevog. xaxa r?jv rov axoxoZov cfcov/jv. /.eyovrog' exdorco 6e rcov OxsQftaxmv ro \6iov ocoua 6 16 od l v.

Ov6e egiUjveiag slrai ravra. ovrco cfavegcog xal dvafivxo rov axooro/.ov, ov yao ev6eyerai rr/v v v//,)' elg r) v yT)v &ajzrefrai. a&dvarov ovoav xal 6fio/.oy?j{reToav, rrjv 6e CXBQ lrov OxeiQOfiePfjv oagxa' ogcoiiev ydg ort ro ociua coojreg 20 Tros oxelgerai. ov yag, (ptjOlv, o ojrelgeig ov ^cooxoislrai eav ii rrgcorov dxofrdv?]. ri ovv eort rb oxeigocievov xal xaxaaZZouevov dg r?jv Jfjv, 6r//.a6?] ort ?) odgz. MAP. AZZ bgag ort /.eyer ov rb yev?/Oouevov o3 ua Oxetgeig. aXZa yviivbv xbxxov olrov. AA. !2oxeg 6 olrog yv uvbg oxetgofievog, ry rov d-eov ovlrjoei 25d diicpievvvfievog xal evegvr/g dviordfievog. XQOZauavei r?)v xoav
I.YTP.
cfi).exrcog rigrjuevc:
t
%

/j

ytvouevog,

ovxaZZogxag

o xigrvxe usxaaZZofisvog, ovroj xal o av-

yq xal av&iq xjj ovZrjEt rov treov aviorduevog. du^ievvvrat ri)v a^avaiav, xa&cbg o axboro/.og e uv?/ uo~ 30 vevoe Xeyow el de rb frv7]rbv rovro evvoao&at ad-avaolav xal rb y&agrbv rovro evvoao frai d(f&agoiav.
rr\
l

d-goDxog. xagatouevog

4-fr
23 24]

1 Cor. 15:

1 Cor. 15: 37.

5153. 11 u. 14/16] 1 Cor. 15: 30 31] 1 Cor. 15: 53.

38.

20 21]

Cor. 15: 36.

ov vor tc.ytez radiert. Was der Verf. des Dial. schrieb, ist zweifelhaft; Pic. hat: non omnes antem dormiemu8, omnes autem mtnuUabimttr. Ruf. bersetzt nicht seine gr. Vorlage, sondern drjXa&j 8r gqc] In giebt den ihm bekannten alt-lat. Text 18 ff. zi v de lootzeo

4 5 In allen HSS.: ov Ttvzez

de

d/.'/.ay.,

nur

ist in

AH

d. HS8. u d. Ausgg. steht vor r/,i- der Name Ad. und fngt eine neue Rede an. Dass diese berlieferung img ist, ist selbstverstndlich. Ad. ist aus dem vorand. Ausgg. gehenden av entstanden, s. Einl. 4 22 ^ vor caoZ ABDEFGH
|

<

Caspari

c.

23. 24.

Dialog.

227

.seminatur in contumelia, surgit in gloria; seminatur in infirmitate, surgit

in

uirtute]

seminatur corpus animale,

surgit corpus spiritale.


dico.

Et paulo

post iterum dicit: Ecce mysterium uobis

Omnes quidem resurgemus,

non omnes autem immutabimur. In momento, in ictu oculi, in nouissima tuba. Canit enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur. Necesse est enim corruptibile hoc induere incorruptelam, et mortale hoc
induere immortalitatem.

c.

XXIV.

Mar.

d.\

His quae

gere, sed aliud pro hoc,

non hoc corpus dicitur resurex eo quod dicit: Deus autem dat Uli corpus,
legisti

10 prout uult.

Ad,

d.:

Grau um frumenti,

cum sepultum

fuerit

in

terra,

nonne

15

frumentum surgit ex eo? Ita et homo, terrae mandatus, homo rursus resurget, non alius effectus, secundum uocem apostoli dicentis: Et unicuique seminum proprium corpus. Eutr. d.: Neque interpretatione indigent ista, ita manifeste absque ulla ambiguitate ab apostolo dicta sunt. Neque enim possibile est

animam
est.

sepeliri in

terram, quae immortalis esse ab utroque definitum

20

quod in terram (in) frumenti modum seminari uidemus, de quo dicit: Tu quod seminas, non uiuificaQuid ergo est quod seminatur et iactatur in tur, nisi prius moriatur.
Sed certum
est

quia

corpus

est

terra nisi corpus?

Mar.
natur, sed

d.\

Sed uide quia


Sicut frumenti

dixit:

Non

corpus quod futurum

est

semi-

nudum granum

frumenti.

Ad.

d.\

25 tte et uirtute exsurgens de terra,


sed,

nudum granum seminatur, dei autem uolunnon nudum uel aridum rursus exsurgit,
uernantes
decoras
gerit

30

quod tarnen laetum reddit indumenti nouitas, non naturae mutatio, quia non aliud est quam granum frumenti istud quod surrexit in culmum: ita et homo, cum terrae traditur, et tempus resurrectionis aduenerit, uoluntte dei et uirtute resurgens a mortuis, assumtis secum indumentis gloriae incorruptionis et immortalitatis, resurget secundum quod et
assumta uiriditate culmi,
comas,
apostolus
dicit:

Necesse

est,

corruptibile

hoc

induere

incorruptionem

et

mortale hoc induere immortalitatem.

3 resurgemus] Ruf. drckt die Lesart avaGzrjGfA.Ed-a aus 1 7 St. quam immortalem esse B 18 In fehlt im Cod. Entweder muss in 17, 18 in terra? ausgefallen sein, oder man hat modo st. modum zu lesen 26 gerit] Cod.
|
|

egerint, Caspari agit.

B.

15*

AdawantniB.

De
ksysi.

la

Rue

S65d.

e.

MAP.
AA.

Ev
Ov

Tio

)jUciio(o cixoGTokiY.to

ov% ovtco

AXXa

.tcc;

MAP.
akk
o

kiyEi'

d-sog icooiv

avzcp Gco^u xa&cog i)ds kr GE v


t

&EOQ icooiv avT(o rcvEvua y.a&ojg i}&iki]Gsv.] MAP. * * ojteiQsrai coiia yvyjxov. kjelgexai Ompa xpsvftartxop' xslQsrat in tp&oQa, hyslQSxai Iv cupd-aQLa.

AA.
To'iVVV TO

Kara

Ge ovv dicoocv avrco o #oj ocofia JivevfjccTLxov.

ei

lOLltVOV VJtO TOV &80V XVSVflCCTlXOV lTL,

TO OVV

/Mil-

roy xl ton;

34

Cor. 15: 38.

5 6;

Cor. 15: 44.

1-4 Zahn hat mit schla1 u. 3 MAP.] Mey&u; DEGH Pic. Hunifr. Per. fenden Beweisen (Z. f. Kgesch. IX 198ff.) dargethan, dass die eingeklammerten Worte interpoliert sind. Wren sie das Werk des Verf.. so wrde natrlich eine Bestreitung dieses neuen Arguments hier nicht fehlen. Sie stehen ohne jeglichen Zusammenhang da. Ruf. hat sie nicht bersetzt, wohl auch nicht gekannt. Allem Anschein nach sind sie eine Randbemerkung zu den bald folgenden Worten Siloglv
|

o d-eog Giua nvevficcttxdv, od. zu

dem

Citat 1 Cor. 15: 38, das in der ausge-

des Ad. stand. Als diese Randbemerkung in den Text eindrang, verden Anfang der echten Rede des Mar. Aus der Yergleichung mit Ruf. geht hervor, dass nach irdvGaoS-cu ycooicr folgte: MAP. Tt /.c.vytazcac: /.('-/fl artGzokog' gtieioezcu xze. oder etwas hnliches 6 Nach iyeiQFzai iv cufd-aoGir. folgt bei Ruf. eine lange Erwiderung des Ad., die mir echt erscheint, s. Einl. 5. Die Worte y.aza g\ ovv y.zh. bercksichtigen die von Mar. angefhrte Stelle nicht, und das 7/8 el zoivvv xzs.] </, ovv 'h'ltizfzcu ist wegen seiner Krze unklar ziri z>> didouEvov To xze. ABCDEF^ u. Ausgg. Worte ohne Sinn. tGzi; Statt zhi F in mg.: yo. zoivvv, H Pic: el zolvvr.

ben Rede
sie

drngte

/,

Caspari

c.

25.

Dialog.

229

e.

XX Y.
d.:

Mar.

d.:

(Manifestissinie dicit hoc apostolus, quia*) semisurget

natur corpus animale,


surget in incorruptione.

corpus

spiritale,

scminatur in corruptione,
quia corpus terrae
deposita

Hoc est, ad quod superius respondimus, mandatum non nudum resurgat aut inglorium, sed
(Ad.

omni

cor-

Sicut enim granum frumenti, cuius apostolus posuit exemplum, in terra missum nouum granum resurgit, neque illud quod ex eo ascendit granum dicitur, sed herba uel culmus uel spica nominatur: ita et hominis corpus, quoniam omni fragilitate deposita carnali
ruptionis fragilitate.
10 resurgit,

sicut apostolus dicit,

et abiecta

corruptione efficitur incorrupet

tum

et

deposita fragilitate surgere dicitur in uirtute


efficitur

abiecta mor-

talitate

immortale, deposita ignominia surget in gloria.

Hoc

tale corpus ita ut

Omnibus
et

uitiis

Corpus tarnen
15 dixerit,

dixit,

siue

expurgatum id immortale
spiritale,

spiritale

nominauit apostolus.

siue gloriosum siue spiritale

nusquam tarnen a

corporis appellatione discessit dicens: Semi-

natar corpus animale, surget corpus

uelut

si

diceret:

Seminatur

granum

frumenti, surgit uiridis culmus et spica.

Et quis sanum sapiens


et apostolus in his sub-

dicet quia aliud

quam seminatum
qualitatemque

fuerat resurrexit, pro eo quod, grano

arido seminato, uiridis culmus ascendit?


20 stantiam

Unde

simul

commemorat.

Nam cum

dicat:

corpus,

substantiam designat,
tatibus loquitur.

cum

uero dicat: animale uel:

spiritale,

de qualiin
spiri-

Si ergo dicit qualitatem corporis

animalem

talem qualitatem mutandam, non idcirco substantiae mutilat ueritatem.


Proficere dicit in melius, sicut ne frumenti
25 tur

quidem substantia aut mutauiridis uel

aut deperit,

cum

ex grano

uiridi
nisi

culmus
corpus,

spica surgit.
et licet

Non

ergo aliud

dici poterit

esse

quod
et

resurgit,
et,

spiritale dicatur, quia ex

semine huius corporis illud ascendit


qualitas
te,

perdurante substantia,
bitnr.*)

sola

in

melius

gloriosius

eadem immuta-

Alioquin secundum

quia dicis: Dens autem dat Uli corpus,

30 prout wdt,

et aliud uis ei dari

corpus spiritale quod non ex hac carne

processerit, die: Quis est cui dabit corpus?

3 Cod. incorraptionem

irnmutabitur findet sich nicht in den gr. HSS.

4 Der grsste Teil des Cap. 25 Hoc est ber die Echtheit
|

gloriosius
s.

Einl. 5.

7/8 Cod.
|

Cod. itaque?

13 ita ut] So der quod ex eo quod ascendit 11 Cod. in uirtute 15/16 1 Cor. 15: 44 20 Cod. cum diceret. Dicat wird von comj

22 Cod. animalis. Durch memorat, designat und cum uero dicat gefordert Einwirkung des vorang. corporis 25 Man erwartet nach surgit Worte wie sed 28 Cod. qualitasi 29 1 Cor. 15: 38. in melius proficit 26 et licet] licet ohne et ?
| |
j

Adaniantius.

De

la

Rue

SG5e.

f.

MAP. To Xafiavov hsxXv A i 7/ 'i'vy/j ovv 9-axxBxai.


//

*pvy?'].

/.IIP.
i.:).).c

UQtOafiBVoq
yfjV

aO-aPccrov

Ttt v

U'vyj)v,

ov

fiovov

&v?jt?)v

xai

tu

d-cLTTeoO-cu jtel&eiv fj/iaq iaCercu,

qxxvsoov ovrog
iv

<>v

XQCC/fUXTOq ort dm(ia tOri rb d-ajtTOfievov.


canoig ivdicaQioi'Tag
rzeol

[xal aiojtov r)yov~(Aca

f toig
>

tcov

vtcov i&Ta&iv, ctnoxQvzcog imdeL'iavTog

luv tov koyov.]

2 In der
aus

lat.

b.

d.

Ruf. folgt 1 Cor. 15: 37, 38 eingeleitet mit sie enim dicit,

dass dasjenige, was den corpus spiritale empfngt 'nach Mar. die ipvytj) geset, d. h. begraben sein muss. Durch dieses 5 Citat wird das fj xpv/rj ovv rcieicu motiviert 7 y.al axortov tov Xoyov 7 ff Zwischen <. Ruf. und scheint von einem berarbeiter herzurhren, s. Einl. 5 vov '/.yov u. "Ioojg ov cei findet sich bei Ruf. eine lange Argumentation. S. d.
Citat hervorgehen soll,
|

welchem

Anm.

z.

d. lat. T.

Caspari

c.

25. 20.

Dialog.

231

Anima est quae accipiet corpus. Ad. d.\ Anima ergo est quae sepelitur. (Sic enim dicit: Et tu quo*/ seminas, non corpus quod futurum est seminas, seil nudum granum, ut
Mar.
(L:

puta
5

tritici.
I'Aitr.

Dens autem
d.:

dat Uli corpus prout ualt*)

10

immortalem esse animam, nunc, ut uideo, non solum eam mortalem uerum etiam sepeliendam ostendit in terram. (c. XXYI. Mar. d.: Argumentis non opus est, sicut ab initio placuit. Scripturae auctoritati omnes cedamus. Dele de apostolo quia Caro et sanguis regnum dei non possidebunt. Hoc lucidius nihil est. Resurgere non potest, quod a regno dei pronunciatur alienum. Ad. d.\ Hoc in superioribus exposuimus, sed, si illud non sufficit
definierit

Cum

iterum respondebimus.
Mar.
d.\

Numquid

apostolus in hoc loco, sicut tu interpretatus


uitiis,

es,

de moribus tractabat aut de


15 rectione erat ei sermo.

ut carnem carnales diceret?

De

resur-

Denique posteaquam

dixit quia Caro et sanguis

regnum

20

non possidebunt, in consequentibus sie dicit: Ecce mysterium itobis dico. Omnes quidem surgemus, non omnes autem immuiabimur. Unde euidenter apparet quod ipsam naturam carnem nominauit quae regnum dei non esset adeptura. Ad. d.: Quid? quod nee sie quidem apostoli sententia fidei nostrae contraria est. Negat, ut ais, apostolus carnem regnum dei possessuram, corpus tarnen dicit, et uideamus quid nos de hac differentia scripturae au ctoritas doceat. Confiteris carnem hanc antequam plasmaretur limum
dei

terrae fuisse?
25

Mar. Ad.

d.:

Ita dicit scriptura.

d.\

Et utique etiam
utpote terra,
ei

tunc,

cum

esset limus terrae, corpus

quidem
uelut

dicebatur,

caro tarnen
est in

(non) dicebatur,

quia caro

proprium quoddam

hac uita uocabulum.

Proprium namque

carnis est esurire, sitire, coneupiscere, algere, uulnera doloresque reeipere,


30 morbis ac fragilitate corrumpi.

limum

terrae, uertit

Quia ergo, sicut ab initio deus, assumens in carnem, et eo iam proprie non tarn terra quam

35

quod insensibile erat in ea terra mutatum est: ita et in futuro, cum naturam carnis huius deus in corpus resuscitauerit spiritale, iam non dicetur caro, quia haec quae erant propria carnis abiecit, id est, quia neque esuriet, neque sitiet, neque algebit, aut
caro nominatur,

quia

dolebit,

aut

coneupiscentiis

stimulabitur,
sicut haec,

aut

morborum

diuersitate

soluetur.

Et rursum nunc
sit,

caro,

quamuis seeundum quali-

tatem caro

tarnen terra etiam dei sententia dicitur quia origo eius

6 Cod. immortalem 7 Cap. 26 fehlt im gr.T. ber die Echtheit s. Einl. 5. B 22 Cod. 8/9 1 Cor. 15: 50 14 ut] Cod. aut 16/17 1 Cor. 15: 51 Cod. surgimus haec differentie 27 Cod. ut pute non Cod. 30 [Quia]? B 34 Cod. decitur.
|
|

<

Adamantiiis.

Caspari

c.

26.

Dialog.

233

et

natura de terra

est:

ita

et

illud

corpus

quod futurum

est

spiritale

iure caro dicitur, quia origo eius ex carne

est.

Unde
non

constat apostolum

non de natura earnis sed de qualitatibus dixisse. Et ideo haec est caro quae resurget et non alia pro hac erit, quidquid illud est quod futurum Sic enim dicit apostolus Quia corruptibile hoc induet immortalitatem, est. quae utique uelut manu continentis et demonstrantis apostoli uox Neque enim in hoc praeiudicium aliquod est, sicut mea caro uidetur.
dicit:

quod

Quia caro

et

sanguis

regnum

dei

possidebu/nt,

et

sanguis et corporis uocabulo nuncupatur, aliquando corpus, aliquando

10 caro

nominatur,

quorum alterum
eadem
res

conuenit in futura.

hac uita uocabulum, alterum Sicut enim anima dicitur etiam Spiritus, et utroque
ei

in

uocabulo una

atque
animae,

designatur,

aptius

tarnen,

cum

inter

homines
censetur
15

est,

cum

inter

angelos

fuerit,

Spiritus

appellationibus
in futura
et

**#***,
sit,

aptius tarnen in

praesenti uita caro,


eius

corpus nominatur, maxime cum

profectus

ad immortalitatem

gloriam non solum corpus eam, sed

et spiritale

corpus faciat nominari.

Caro tarnen
Eutr.
d.:

nee aliud aliquid, quae in hoc dei uoluntate profecerit. Dilucide declarauit quia, natura earnis uel substantia perdei qualitates frequenter inimutet.

manente, qualitas in resurrectione mutatur. Et uideo quod huius naturae


20 sit corpus ut uoluntate
recitabatis

Nam,

sicut

primo deus corpus formauit ex terra. In quo ostenditur quod manente (substantia) qualitas immutata est. Permanere etenim in eo deus ipse pronuntiat, cum dicit ad hominem: Terra es et in terram ibis. Et rursum uidemus quod morientibus hominibus iterum 25 qualitas corporis immutatur ex carne. Etenim efficitur terra uel puluis. Permanet tarnen indefeeta et incolumis ratio substantialis. Quid incredibile aut impossibile uidetur si, permanente integra ratione substantiae, qualitates eius, quae iam frequenter dei uoluntate mutatae sunt, rursum seeundum ea quae scripta sunt uoluntate dei et uirtute in melius et 30 gloriosius commutentur, nee tarnen substantiae ueritatis ratio interisse
in

Genesi

2
7

est]

Cod. eius

6 Vor corruptibile steht im Cod. noch caro

Cor. 15: 53

manu continentis. So der Cod. Caspari: manum intendentis. Leichter wre: manu ostendentis. Da aber die LA. des Cod. erklrt weiden kann, habe ich nichts gendert. B 8 11 In dem Satze Neque enim futura fehlt etwas. Hat Ruf. vielleicht: (quod sicut mea caro cet. geschrieben? B 9 Cod. nuneupetur
|

14 Hier mssen Worte wie ita et caro dicitur etiam corpus et utroque uocabulo una atque eadem res designatur ausgefallen sein. (Die Einschaltung von et utroque designatur ist jedenfalls unntig. 14 Cod. cenB) seatur. B 22 substantia ist im Cod. ausgefallen 26 Cod. indefessa Cod. incolomis 30 Cod. substantia ueritatis ratio. Caspari will: commutentur. Nee
13 Cod. anima
|

tarnen substantia ueritatis ratione oder substantiae ueritatis ratio.

Letzteres

ist

m. E. vorzuziehen

(veritatis ratio

veritas,

wie im vorangehenden integra ratio

A klimmt; d
Tome,

De

la

Rue V 865 f8661

/.

ov 6ost xovxoiq avTagx?]

axodeigiP.
i]urji
-').'.
I

QCXV TL

elvccl t/)v zijq avaraoscog dxove (fdoxovTog tov djtoGToXov XQoOxaQTBQqaq,


\

Tenor otl'
i

;;

Igte exiGToX?) Xqlotov iaxovi]&eiGa v<p eynafifiev?) ov fieXavi. all ev xvsvfiari &eov Ccov-

ovx

xla\ Xid-ivcng. all ev


i)

JiXaB.1

xagiag oagxivc.Lg.

10

b
15

yovv avixaxai oq xara ti)v tovtcov ajzovoiav, ovev tJTiOToXfj tov XgiOTOv. i) ev oagxivaig xaglaig yeygaufiev?] ?i xvevfiazt xreov Ccqvtoc. all ov f/aT7]v yeygaJtTai 7) tov XgiOTOv .tiot <>/./) tco tov CcvTog jzvevitaTL d-eov all' eig to iovai Zco?)v ev TOlg ecfec.Tjg avTog 6i6a.ox.ei o axoGToXog Xeycov ev oig yeync.TTtu. ei yc.n to xctragy ov uevov ia oS-Tjq, xolv flXXov to [levov ev 6o^)j xa\ ///} x.cit agy ov i.iev ov. xal. el ev Talg Oagxivaig yeygajiTai xagic.ig ?/ LtiOToXf) tov Xqitov. rjXov otl fievovL xal al agxtvat xagiai. ev aig iievet to yeygai/itevov xal U7] xaTagyov uevov. xal xaXiP' eyoiiev ovv tov d-rjoavgbv tovtov ev oTQaxlvoig xeveLv Iva ?/ vxSQoXfj g zrjg vvduiecog tov freov xal ovy
////

leXtl

rjfiwv.

eXeod-cooav ovv ol tijg xlavfjq grjTogeg jtcog ovXovTat vorjoai ev tlvl ovXovTai eivcu to yeygafifievov

to qtjtov tovto.

tovtov

ror frrjavgov;
-

ev tco xmt

avTOvg

eco

dv&gcojzop;

ei

o eoco av-

frQmxoq oOToaxivog, otqclxlvov Iotcu xax avTOvg oxevog 7] tyvyjy aX/J i) oagZ. eOTt to oTgdxivov oxevog. o egtl xc.t avTOvg o egeo \vd-Qmxoq' ev t% oagxl ovv /)v 6 d-r/Oavoog. xal zcov ovo ftaTegov'
i]

axoXXvTOt
do$. ev
?j

tovtov eycov tov


o &i]GcivQog.
t

{r?]Oavgov.

?]

dvavTLggrjTCOz GcoCeTat

pj

xaXiV rjaelg yag ol CcovTeg eig 9-avarov siagadid6 ued-a, iva xal Zcorj tov XgiGTOv cpc.rexal
1)

Q&d-jj ev T?j d-v7]Tfj fjfimv GagxL ovh yg?]Zet eZrjyrjOecog tt)v Cco?]v tov b)Gov XeyovTog ev tt\ Gagxl cpavegovG&at. xal xaXtv otciv de xaraxo&y to &v?jtov vjzo tt/c &avaoiag. t'l eTegov vvaxai
votj&r/vai
?]

otl ycogel eig co?)v tovO-' ojieg &vtjt6v; xal jtaXtv'


t

dga

30d

yao avTog eycb tco uev vot ovXevco tco vofiep tov &eov, tjj de oaoxl vofico afiagTiag. ovev dga vvv xaT dxoitia rolg ev XgiGTco Itjov, o yag vo uog tov jtvevfiaTog ri]g Ccorjg ev XoiGTco 'irjGov 7)Xev&egcooev rjfig djtb tov vo/xov zr/g dftegTiag xal tov ftavdxov. ei (iev 6 i^ouc tco tov d-eov vbiico ovXevec.
t

35;
Cor. 4: 11

2 Cor. 3:
|

3.

11/12] 2 Cor. 3: 11.

27 28

1 Cor. 15: 54, 2 Cor. 5: 4.

1517] 2 Cor. 4:7. 2426] 29-34] Rom. 7: 25, 8: 1. 2.

4 nsXap
d. br.
| |

AC

5 oaQxivtjq

BTHPic.
|

13 Xqlotov

ABCDFH
CFH,
(mit

Pic. Humfr..

teov

15 e/ouEv) eyovxEz mg. 24 tjfteTq y&(j\ xal yo unter yo


.

19

iv zj] rcvzcoz ev toj

hat Tcdvrax; in

t,uETq

EH

Pic, y&Q hfisTq

BK

Punkten ber und

Caspari

c.

26. 27.

Dialog.

235

credatur,

sicut ne

tunc quidem interit

cum

uel ex terra caro

uel

ex

carne rursus terra factus est homo.*)

non uidentur istis sufficere haec quae de resurrectionis ueritate dicta sunt. Paululum adhuc. si uidetur, persequar de scripturis, ut de spe carnis huius resuscitandae non soluru ratione, uerum et auctoritate suadeantur. Dicit ergo apostolus: Certum est autem quid estis cpistola Christi ministrata a nobis et scripta non atramento, sed
c.

XXVII.

Sed

fortassis

spiritu

dei uiui,

non in

tabulis

lapideis, sed
istos,

in tabulis cordis carnalibus.

Quodsi caro non resurget secundurn


10 inscripta
nisi

quid proderit epistola Christi

esse in tabulis

cordis carnalibus et inscripta spiritu dei uiui,

quia utique uitam consequetur et caro, in qua epistola Christi per


inscribitur?
est,

spiritum dei uiuentis


enini

Et iterum

dicit

ipse apostolus:

Si
est.

quod destruilur in gloria


ergo

multo magis quod manet in gloria

15

20

quod manet inscriptum dicit esse in tabulis cordis carnalibus. Uidetur ergo quia manebunt etiam cordis carneae tabulae, pro eo quod manere necesse est quae in his scripta sunt. Et iterum dicit: Habemus thesaurum istum in uasis fictilibus, (ut) magnitudo uirtutis sit dei et non ex nobis. Eligant sibi ipsi errorum rhetores quid uolunt intelligi istum thesaurum quem dicit, interiorem, an exteriorem hominem. Si interiorem dicunt esse in quo thesaurus est uirtutis dei, erit interior

Hoc

homo

uas

iictile

secundurn
e

istos.

Si ergo uas fictile caro est, secundurn

quod de

terra assumta est,

erit

thesaurus uirtutis dei in carne hominis


est confiteri: quia aut
fieri,

constitutum, et

unum

duobus eos necesse

uehens

hunc thesaurum caro


25

negabunt pariter etiam thesauros uirtutis dei qui in ipsa sunt esse mansuros. Et iterum dicit quia Nos, qui tduimus, in mortem tradimur, ut et uita
saluetur, aut, si

eam negant saluam

Iesu manifesteiur

in carne

nostra mortali.

Haec numquid explanatione

indigent?

30

Et iterum dicit: Cum autem absorptum fuerit mortale hoc a uita. Quid in hoc aliud intelligitur nisi quia hoc, quod nunc mortale est, cedit in uitam et efficitur immortale? Et iterum: Ego ipse mente quidem seruio legi dei, carne autem legi peccati. Nihil ergo nunc (damnationis est) his, qui sunt
substantiae

Uitam Iesu

Christi dicit in carne nostra manifestandam.

= integra substantia).

Allein nee tarnen muss mit


est

dem vorangehenden

verbunden und das Fragezeichen nach factus


|

homo

gesetzt werden.

B.

6 suadeantur] Cod. sua dent 17 Ut fehlt im Cod. 18 rhetores] Cod. rectores 20 Cod. dei uirtutis, mit b ber dei u. a ber uirtutis 21 ergo] So der Cod. uero? 26 mortem] Cod. morte. Caspari liest morte, bemerkt aber: Statt mortem, was sich in den Itala-HSS. und da, wo die Stelle sonst citiert wird, berall findet. S. Sab. z. d. St." B Cod. trademur, aber mit in i, wenn auch
| |
|

nicht

vollstndig, corrigiertern

29 Cod. absortum.
|

32 damnationis

est ist

im Cod.

ausgefallen, gr. xatdxQifia

his]

Cod.

hi.

Adaniantius.

De

la

Rue

866 d871b.
*IrjOov

tv)

-\
}

rlaq

/]

OaQ,

rjlevd-dQOHte e

ypaq er XqiOxw
rjjg

o Tnv xpsvftatoq rijs a>rjq pofioq

axo tov ruauv


t7j2

cuauTii:- xcu
))).ev-

tov fhivazov
>"("-

SfjZov
vtjq
t]

<>ti

tu ovXsvop tco

a/iaQxiaq ruaco

OVP 0X0 TOV fhXPOXOV )) OCiO^. rrcz ovr Ow^srcu tu tm vofico Trjq tuv xpsvfiavoq */~^ ev Xoiotco anu tov d-avarov iXevd-BQcod-iv (xvzoq eyeTco. eycb yag err\ xXbZop e/.r/y >r T/ v xovxcov axaidevoiap aiovpcu.
anl.
Ijlevd-iQCOTCU
.

axo aXX

afiaQTlag.

eov/.eve e reo zfjq afUZQrlaq vofiep 017

ETTP.
1

SvXXfjfjP

axamtov yavlmv
1

cdrla yipsxcu

?]

axaidevia,

0V[U(pvxa6i xai Ovprjp&fjav MeyeO-ioq, Joooenioz r xca MaQxog, OvaXnc xcu Maotpoc. htroaxivrec xric evd-slac xcu tov ood-OTarov \ \ >
-

ooy[ittxoq

hvro.

T) g
t

ixiUrjLag ytv&svai ev/outvog

/.E^cirTjQovvreq tcc^ ex

tcjv fQaipmv Q^eiz xca crpuTQSVOvreq xgoq t?)v eavTcov vooov ts xcu
15

aga&Qov xcu axapd-cosiq arQaxovq al^oprsg, xi]v kxev&vpovap eh tuv? ovQavovq ouv xaraXehpccPTsq 17g vxeQaxiTTjq
XQoXrppip,
slq
.

TVyyavei

tavxa 8e

Iv

zoig orcioco diu

uaxoov

xt]v

hukvGiv

l'/ft.

6v 6e

cog

bid zov Savaxov] 9 10 owJjvdijoav] owtjv&jGav A in a lege peea H Kc. mg. C. Huinfr.. 11 Ruf.: Marinas, Valens. Marcus floruertmt* Tic. 12 In d. HSS. u. Ausgg. folgen nach d die Seiten 866e itola yo axo. 871b iznf'/.ojoe za vo^fwxa xh xiozcov, welche ich an die Stelle wo v9ia
J

hingehren. 832c, zurckversetzt habe.


der Verwirrung dieser Seiten

S. d.

Anrn.

z.

832c

u.

Einl.

9.

Infolge

gnzlich zerstrt.
"-71

Die erste

war natrlicherweise der Zusammenhang 866e u. STlb Stelle haben die Abschreiber unberhrt gelassen: um

b dem belstande abzuhelfen, interpolierte ein Leser oder Abschreiber vor den Namen Eutropius und fgte hinzu: xfjq txx/.r,oiag yeveo&ai zt~ Evyu.Evog. was er dem folgenden zad-oXtxg ixxXqaia, g xyto, cero: cor. yVo9at zkxvov entnahm. Die ganze Stelle 871b lautet in unseren HSS.: Evy/'nc.i
XEdh]QOVvxQ
)
t

iv

01;. (fr olv.


t

&80; zov ai&voQ ioitov',

iziy/.toae

z vo/ aazc:
it

tCov

ttJtl<Ttwv.

Evxo&juos, 1el2 xze.


position

tT,;

ixxXqclaq yevtoO-ci ei/kevo;' Xe&lhjQOvvreg zaz ex van> yoayxhv So schrieb der Verf. gewiss nicht. Wenn wir nach der Transv

Worte Evxq. t^g exx'k. yev. streichen, ist der ursprngliche Zusammenhang wiederhergestellt 12 '/.eciEi/"/'., 13 yyiaxQSvovzeg ACDEFH 14 In d. Ausgg. uxqccxovq' fhiocvrteq yao A^ AiIoyze; T',v hcevSwovoav xie. Diese Interpunction macht aber die Verwirrung
der Seiten

371b

die

interpolierten

noch
1
1

grsser.

Wie

ist

es

mglich,

dass der Verf. von Hretikern schreibt: al-

ixsv&vvowfav ei; z<>ivovq odv^ Das Ptcp. adi'Z.OYZEz gehrt zu xar9wiQ uxoanovq und oduv ist abhngig von einem Ptcp.. das ausgefallen ist. Ich habe xaxatehpavxsq versucht, vgl. 2 Petr. 2:15, und Ruf. derelicta via*. St. : vze; haben A 2 FH adtlEZE 16 zvyyuvEiz d. HSS. e/elv BDE KifF. zavza "~ Tiioziv] Diese ganze Stelle ist unter den Hnden der Abschreiber bel weggekommen. Wir lesen: ijq vneoaoxutx^q ziy/rEiz und wissen nicht was das Snbject dieses Verbums ist: V7tQa07UOT%Q t>~,; ei; zov oloavor dov ist Adamantius aber Adamantius wird hier nicht angeredet. Tavxa e xze. ist unverstndlich: wer mit ai 6h w: Exi/.^oei; angeredet wird, ist unklar; was wir in den Ausgg. und in d. meisten HSS. lesen xaiodq e/ei tii-oc:; e?ci&eTvcl zvj X6yw o xai v/uv
te g zlt v
y
I

Caspari

c.

20. 27.

Dialog.

237

Lex enim spiritas uitae in Christo Iesu liberauit nos a Siquidem mens legi dei seruiebat, caro autem legi peccati, ueniens uero Christus liberauit nos per legem spiritus uitae a lege peccati et mortis, certuru est cjuia caro, quae seruiebat legi peccati, idcirco liberata est a Christo ut saluaretur. Nemo enim ad hoc dicitur liberatus ut pereat. Si quid habent ipsi ad haec proferre, non reprimant. Ego enim pro nimia eorum imperitia uel imprudentia
in Christo Iesu.
peccati
et

lege

mortis.

erubesco.
c.

XXVIII.

Eidr.

(I:

Isti

quidem, ut uideo, quod proferant nihil


causa, ut mihi uidetur, imperitia

10 habent, sed profecto


est,

omnium malorum
familires se

cuius sedulos

et

exhibent Megethius primo et Droet

serius nee

non

et

Marinus, Ualens quoque

Marcus, qui, declinantes


scripturis

a uia reeta et ecclesiasticis dogmatibus,

umbras uerborum de

aueupari uidentur ad errores proprios nutriendos, et derelicta uia quae


15 ducit

ad

coelum

in

praeeipitia

[quae]

corruunt, etiam alios pertrahentes.

ipsi ex animi praesumtione Uiae autem ueritatis idoneus satis

et fidelis assertor est (Origenes, qui et)

5 enim] Cod. ergo

15 quae habe ich getilgt.

Caspari: in quae

ipsi.

In der

Note:

Man

erwartet pertrahunt oder auch derelicta uia statt et der. uia.

B.

Adainantiu>.

De
y.cczct

la

Rue
u?)v
(

871c.

-ri^a^fiV. ov itctvy
Eiys
'/.cd

t>];

cazikoylag.
vrz

lymlov ovv ioziv,

zt)v

y.oiaiv,

avzog ozEoyEig zolg


zolg
zij

iuov ksydsloiv, caiqpozeqoi


tzeqI zyjg Eig

ycto

us y.om)v ukeads,

nti&ijvm

vre

Acuiavziov

&eov
a>V,

evoetiag

oqlg&elGi

y.ca

rzooGTE&jji'ca
dt
~
-

YM&okr/.ij EY.Y.k)j6ia.

y)g jcayco,

$ivog

EVgOCM ysvEG&ca zey.vov.

>

mssen,

iniB-etvai zj Xy<p streichen. Was dann brig bleibt ijq inEnaonioz^g zavza e ziy/vEig o xal tyuZv xzk.* giebt noch keinen Sinn, aber glcklicherweise haben drei HSS., A^C. vor 8 xal* den Namen 'ASaudvzioq behalten. Statt zvyyth'eig 'S folgenden ab s< wegen verndert) lese man: zvyyvEi. In meiner Ausgabe

um

xal Xslav xc ci/jj-fj txigzlv ist reiner Unsinn. Wir ursprnglichen Sachverhalt wiederherzustellen, das ganze Stck den
6/icLtoxdrrjv

entspricht der gr. T. genau der bers, des Ruf.

gengt aber nicht auf diese Weise den T. zu emendieren; wir mssen auch wie ein so grosses Stck in den urspr. T. eingeschoben worden ist. Dazu lesen wir noch einmal den verwirrten T. der HSS. u. Ausgg. oxoq (oder Maolvog, wie es nach der Verschiebung der Bltter den Anwahrscheinlich machen,
olg, aajoiv, o &eog zov alCbvog zovzov meiner Ausg. nach S32c). Evzq. zf,g ixxXijoiag yEvtod-ai Ev/uEvog' '/.^id-7joorvzeg zag zGjv ygaanov ntJGEig. Glcklicherweise haben die meisten Leser und Abschreiber diesen Unsinn unverndert gelassen; es gab aber schon frh einen, der verbessern wollte. Er verfasste eine neue Peroration. die er an die letzten "Worte des Marcus (er meinte wohl: Marinusl folgenderweise anknpfte MAP. 'I'cvEnv qxovip Ezicf/.woE za voi]uaza zCbv aTziozcov. EYTP. Tavza de ev zolg otciooj i uaxoov z^v htiXvoiv e/el. ov e, mg TtEoc.g etciS-eTvcci zco Kyvu huXtJO^slg Dieses Argument ist im vorangehenden schon lange widerlegt. Ta D. h. oniooj heisst im klass. Griechisch: das Folgende, bei spteren Schriftstellern aber

schein hatte

ovzco

yao

'tAytc

ev

txi(f).ajOE

za vw/jftata zCbv rclozcov

(in

za &va>, das Vorangehende, vgl. Schol. Od. III 366, IV 456, ed. Buttmann, und Lobeck, Phrynichus S. 11. l'nd jetzt wird alles, was unverstndlich war, klar. Jetzt wissen wir, worauf zavza sich bezieht, was ev zolg otzioco xze. bedeutet, wer mit err e angeredet wird. Tavza ist das Argument, das sich auf
soviel als

Worte 2 Cor. 4: 4, ev olg zi(f).a>0 za vor uaza zjv xlozcov grndet. Dieses Argument war schon lange (S. 832c) vorher widerlegt (ia uoxqov z\v etll/.volv ov ist Marcus (od. Marinus), und erst jetzt verstehen wir: coc ETii/jjod-Eig ov e/el
die
t
;

nav\

zt' g t

avzi'/.oyiag.

S. 832 nur einmal stattgefunden die Errterung ber diese Bibelstelle Dem Interpolator dagegen, der nicht wnsste, dass 832c und S71 die Teile hat. ein und derselben Argumentation sind, schien es dass Marcus (od. Marinus) lngst abgemachte Sachen wiederhole. Diese neue Peroratio, vielleicht an den Rand geschrieben, ist von einem Abschreiber der echten Peroratio einverleibt worden. Wie er sie mit der echten in er wollte doch wohl nicht den ganzen Schluss streichen Verbindung brachte imegaaniaz^g zvy/vEi gestrichen hatte, ebenso ob er, nachdem er z/jg ixxX^alaq

Wir wissen, gehrt, und dass

dass ataveodv

arzlozcov

<,

S.

S71b, zu der Beweisfhrung

wie jetzt in den HSS. nach y.aiobv e/el ntoag ETZiO-ElvaL zj ).6yto die Worte *Aa~ uvziog o xal vuiv vrzo. folgen liess, muss dahingestellt bleiben.
2 Eu.EoiH

A 2 B 2 CFIL

im\oao

d. br.

Dialog.

239

24'

Adamantt
~l

De

la

Rue V B71oe.
6$CtV UagTVy.cd

XC;1

.TulTfC OL Ci/.OOCUSXOl

Ctskcpol

X0VXCO T))v EVOE)]


tcov

ttvtaQXmg

tolvvv

diEiAEyiiEvcov
fflEt

7zdvrcov

Tiavovgycog
reo koyco]

asog

vTtdEiuivcov oocriauc'acov, y.aioov


1

nigag im&sivcu

AauaVTLOJ.

o xc
i

)];iir

vxoslgag, aycov oi/cdcorch?] xcu Xsiav, t)]v alfj&fj Jtixiv.

/j

tcrre/.^/.i'.Tai

xb

il'svoq,

l^e)J]larca 6s Jtoa cpavraia, %va xdi


ayla
y.cd

UOVOV
t.'

&0)'

VXOSlXWOVaV

[iv

ouoovOiy

ro(a<5i].

ov VO&OV XCU

iot'.y.Tor

xcu %ivov xcu CBtTfjfiova xc

&VfiT}TTjv,

cjg ol

doejeig oyuariZovoiv aiQSTixoi.


.

xdQotxov xdi dXXorQicv sjud/./.a tov tcov lioov


co

y.Ti^ii'.Tov
'

7jiaovQy6v

co
[COV

xc\

jidvra

vrroTtraxrai,

ovx v^ r Gvyi
TOV VLOV
'/Ml

'/'jOJ'oJ.

Ol'/

tTSQOV TL

(Ol) aiQETiy.Ol 6V/.0CpC(VT0V0l


y.cd

7lfa]V

tov ayiov nvEiucaog'

o^oovoiog yag

cc/cgicxog
.

?/

ucc/Mgia Tgitxg]'

oq ^

ovx ovtcov xa ovra cr/a&orrjri gwsot/jGto ov Xoyog dv&goijcov xara txalav oixovoulcv aZr/dSg djtecfdv&r] dveih]Cfcoc, ovx cdovisavog
y.cd

o ef]uiovQy/iep dvcu.aelv t?Jc

?) t

ucov oeorr/gieeg evexa, \og


y.cd
,

k&&v
vtieo
y.cd

M
reo

jjyyc).iOc(To Eioi^njv zolg (.laxgav v.cn xolg iyyvg,


d-Eco
y.cd

6S ymt akkurat
o
H-E'/eev

7tazg\

diu
y.cd

rrjg

ciTcokvvgcoEcog

tov caucaog ccvxov


y.cd

rcavTog tov y.oauov,

rjuag /mtciqtLoei navzag


y.cd

Gr>/cna, Iva ijgEuov

)vyiov iov iayovzEg iv narj EvOEslci

euvot}]tl '/.cauk^cp^co^Ev iv

tw

14 15; Eph. 2:17.


HSS. Auch am Ende dieser Schlussrede rechnet Eutr. sich zu den von Adam. Bekehrten oco'Iiaevoi oiv fy/uv) n y.cd d. HSS.: 3 xdi vu.lv vTioelcag aytov [ayav ACDFH) uak. x. /.. Titoxiv y.cd Xijdij TiioTiv. "Wettst.: fort. aywv\ De la Rue: Lege vTiieigev aytov. Ich habe xai in z1 v gendert. Ruf. hat entweder sehr frei bersetzt, oder etwas Anderes in seiner Vorlage gefunden. Er schrieb: ostendit .... Jineam. Las er statt roidSi o)v fehlerhaft das masc. iv xax6va? 6 V7toetxvvov<Ja d. HSS. >cheint nachnicenische Interpolation. Ebenso 10/11 tbr uay.coia rgig 9 oivd. HSS. 13 y.aza Wettst., y.cd d. HSS., qovoq d. HSS. Vgl. 841 d, 842b 10 ol exjusta dispensatione* Pic. 1-4 xai BCDEFH Pic. 14ff. og &f In diesem Teile der Rede stossen wir auf die schwierige Frage, wer in xai as xaza/./.dcai angeredet wird. Denn Eutropius richtet in seiner Schlussrede das Wort nicht an
3 y.cioo;
d.

HSS.

j)uIv)

*nobis* Ruf., vfitv

d.

<

<

Marcus oder Marinus oder einen der Ketzer, sondern an


nicht zu den Ketzern,

alle Zuhrer.

Er

spricht
ist.

sondern ber

sie.

Dass jedoch das Pronomen os echt


xai oh xaxcO.'/.dcc.i .... y.cd
> t

ug xc.zagergiebt sich aus der Gegenberstellung: zloti. Ich vermute, dass die eingeklammerten Worte, die in dem Verlauf der Rede rw strend wirken, von derselben Hand sind, welche zavza 6e ev zotg unloco Der Interpolator meinte, weil nach der Verwirrung der Bltter ?.6'/(y interpolierte. Marcus (od. Marinus) der letzte Redner war, dass Eutropius diesen anrede, und schrieb daher 871b: ov 61 (Mag.< oh Ttair, zf~; avuXoylag, und hier zum zweiten Male zu ihm sich richtend: dg iXd-aw einjyyeXB^to elg^vtjv zolg uaxQav xai xolg xdi oh (. h. Map. zov ixu.xghv) xaza/./.qcu (vershnen mge) xi Q-e)

xc\

zoig fyyvg die bers, des Ruf. zeugen


9j/ig (d. h.

xaxagxioei.

Fr die Cnechtheit

dieses Stckes

kann

18

xaxa).J,ffd-c~juEv B, xcza'/.EKf&j/xEv d. br.

Caspari

c.

28.

Dialog.

241

Adamantius,

qui

nobis

euidentissimani lineain,

quoque ostendit rectae fidei indeclinabileni, ex qua fide effugatum est omne mendacium, et

omnis fucus adulterini dogmatis depulsus est et abiectus. Unum etenim et solum deum nobis euidenter ostendit, non aduentitium, non alienum, non ignotum, non nouum et incolam uel hospitem alienae creaturae, sed euni qui propriae conditionis et facturae sit dominus, cui subiecta sint omnia, cui non materia coaeterna, nee aliud aliquid aequale illi,
qui

ex

nullis

exstantibus

iuxta

rationem

uniuersa

creauerit,

cuius

10 dispensationem

assumens hominis naturam, id est animam et carnem, salutis expleuerit, non erubescens assumere quod ipse creauerit, ut et salutem his quos esse fecerat largiretur,

uerbum ac

filius,

humanae

Cod. sunt

Cod. Ulis

uerat.

Er

fragt: creauisset?

B.

9 Cod. uel carneni

11 Cod.

creauerit.

Caspari: crea-

Adamantius.

\Q

Adamuntius.
rucovi
5i

De rar

la

Rue V 87 le 872a.
xl

rovrto,
^ttf/v.
<5f

rat

komm*

rorv

auoiag
?/

rrao'
?Juc5i>

igovrEg
rro

nyv a\ri&ivi)v

xf'xorrrrcn

-/cro

00)
>/

vv

XpiGrw
reo

iv

CO. im #g

rav

A~oiGro

qpi'fpcoi>>},

a)>}

rjfuov.

6vv

Xpiorro

f'v

tri

qrra'fpcoi^Gouffr Iv 5 oft;],
,

oc xcu olcog avaor?jOLV rbr av-

9-Qmxov IxrjyytiXcixo Gvv tco ocouccti dfrctvaolag /nefrtcovra xal dg;rov contg axoZavopraj 0$ xal ia tov avze^ovoiov ixaiwz axavrag eh xnioiv asiv axoieixxai, co ovhv avTixelo&ai x&pvxsv, roa t^ovola vxoxeizcu, ro rxaiojg ZatQSVSi t) olxovfiev?] xoa xal ro tojv txtoxoxcov OTirpog. In uijv xc vo tovtcov idaoxaZelov, oic
t

vpayeXa^ovzai aOiXetg xal jtavrez aQxovreg, avfiipfjgHH uhv t7/c d/j/freiag yivofievoi, djrco&elo&ai de xal axoxieleiv ro rpevdog xeiQWfisvoi' avTTJ yag fiovfj, coc aXij&cbq, drzaioiz xal
xet&Ofisvoi
5g xi'j odlmc,
/.
t)

~.

xad-oXnv exxXfjia xojLirsvsrai,


tTjz

?)c

01

IxxQajtivTec

axo<palvTsg xoqqco

aXyd-eiaq Tvyydvovoi. Xoycp fihv huay-

15

yslZofUvot eidevai aXfjd-siav. eoyoi e [taxoav dcpGT?]xoTeg avr?/g. odsv dixcuov fjyovfiai Tovg xeq\ Maolvor //// nagaiTr/Gairai r?]v jrag*
etiov

axofpalv rs xal xaQcdveiv, djtooyeofrcL 6h tov aTaxTov xal


rrjv alm,
r\ylv,

dvprdxrov xal kxtgxzZovg doyuaxoz. xal arroggltpavrec


dvagaueiv
-

esrl

t?)v dXrjfrf) xal


t

ixaiav xioriv. ooyCofievoi ovv

yivofi* voi

dsicv ua{r?]udTCOV t/vorai.


Col. 3:3. 4.

2-4]
C>

evoetbq

axoXavoovza Wettst. anoXavovta d. HSS. 11 yvyv. d. HSS. 12 xal vor HCDF, d. br. 13 tzTyanlvze; Conj.Gale beiWettst., zgaivtSQ d.HSS. E u. d. Ausgg. 18 aavv14 15 htayyeXXdfievoi BCFH. anayy. d. br. 17 re taxtov < C 20 xal yivo/isvoi AFH.
|

<

<

Caspari

c.

28.

Dialog.

243

qui pro sua pietate etiam resuscitaturum se

horuinem repromisit cum


gloria creatoris

corpore pariter immortalitate positurum


liberalitate

et beatitudinis

donandum, qui
est,

et

secundum
cui

arbitrii libertatem iuste

omnes
omnis

asseritur ad iudicium uocaturus,


5 potestas

nihil

obsistere potest,

cui

subiecta
et

cui deseruit

simulque

ecclesia

catholica

omnis creatura in coelo gaudens ordine sacerdotum


et principes

et in terra
et

doctrina

10

populorum atque omne conuenit humanuni genus. Commune namque mortalium bonum est cultus uerae religionis. Uerum autem et iustum religionis cultum constat non alibi esse nisi in ecclesia catholica, sicut Adamantius, famulus et assertor eius, exposuit, a quo qui declinant certum est quod a ueritate discesserint. Unde, si me audire uolunt Marinus et caeteri qui
pietatis, cui

obtemperare reges terrae

cum

ipso in disceptationibus affuerunt, suadeo et

commoneo

discedere

eos a praesumtione animi


15 tinentibus,

ut deponentes

admodum falsa et dogmatibus nihil ueri conhumanam uerecundiam et inutilem pudorem


ut diuinae gratiae uel doctrinae participes

conuertant se ad ueram fidem et iustam religionem, salutem a uero deo

mecum

pariter expectantes,

efficiamur et socii.
2 Cod. gloriam
patientis
|

Amen.
j |

pietatis] Cod. 7 4 Cod. uocaturos 3 Cod. donandam 9 Nach uerae religionis folgen die Worte cultuin constat non alibi
|

esse suis et solare (sola re?)

einen Strich
dieren.

mdatium (mendacium). Diese Worte sind aber durch unter ihnen cassiert. (Suis et solare inendacium kann ich nicht emen\pevfioq.

Vielleicht finden sich darin die verdorbenen Reste einer bersetzung

anui&eio&cu xal noxl.Eieiv xb

B).

von

16*

I.

Stellenregister.
Altes Testament.

Genesis.
1,

Deuteronomium.
17.

2
5:
IT.
ff.

3,

24.
38. 112.

28
9
12 8

17-21 16
13,
4,

2
.

Seite
. .

144. 102.

iS

6
15

90. 31
38.

'-3

13

7 14:

14
5

200.
96.
f-

26
7

170. 27, 28 170. 2S. 29; 172. 23,


. .

19 22

21
1

32. 3, 26. 23 IT. 38.

24:

195-

20, 22
3 13

32

23

16
3

24

222.
36.
70.

30
f.

200.

25: 40: 42: 5o:


52:

17

48. 19-21 48. 16-19


52. 52.
4,
5,

9 17-19 21
.
.

29

Josua
IO:

6
9- 25

216. 6 5, 212. 29, 30 68. 22, 23


24.
4, 5

12-14

28.

20-22

53
I

2,
5

24. 14 48. 13 48. 13-15


52.
8,

Sam.
28.

62:

11
5

26
iS:
2 2

21

22
25: 23 1 27: ,Q 23 J 42: 25 46: 15
.

6 24. 192. 21 40. 5 20. 11


40-

26:

1 fr.

66:

48. 19-21 88. 20, 21

2 Kn.
fr.

Jeremia.
1

9
7

n
23

212. 10

40.

27

38- 10-12 38. 10-12 214. 20, 21 214. 22

24

17-37

36 32 34

9 25
7

9 31

23 34
6,

172. 21, 22 42. 9-12

38

18,

20

4428.

7.

Psalmen.
Klagelieder.
1,

Exodus.
22;
ii: 2:
12: 22.
11,

8,

35

f.

34
17.

23

15 41

10
2

46. 46. 214. 214.

4-6 7-8 9
6,

34

216.

Ezechiel.

24
f.
.

24 f.
88.9, 10 1 2 f.

43
55

22
13
I,
1

40. 28, 29

20:
2
1
:

13
1

20. 12
.

f.;

20.

24

56 68
73
105:

214. 214.
54-

22: 25, 26 23: 4

32. 3. 4; 38. 4 38. 13 26. 23, 25


. .

19
4,

214.
46.
7

26. 26, 27

118: 73

44. 172. 22, 23

6 8 17, 18 13, 14 19-21 iS


5,
7,

20

44-9,

10

Daniel.
2 3
34, 35

48. 46.

1-3
15,

40
13 ff

16
7

40. 27

Leviticus
19:

21-27

212.

6,

Proverbia.
3,

48. 29
9,

iS

26. 18, 19; 90. 31

24:

19

20

3238.

3: 27 21 I
:

10
Arnos.

40.
88. 27-29

25: 21

212. 14,

15

Numeri.
Jesaia.
12:
if.
.

16

41-43 46
.

28. 30 26. 28
28.

Jona.
I
:

21

44200.

....

212.

Zacharia 7: 19.

Stellenregister.

Cor.

1-13

245

Zacharia.
7-

Maleachi.
2,

Tobia.
11

9-

19 9

30. 48.

2:

10
1

104.
98.

18,

19
1

9-12

40.

19-21

3:

n-13

Neues Testament.
Matthus.
J
5
n

Marcus.
17

172. 31, 32 192.


50.

30
18

9
17

60.

2;

29 39

88. 31, 32 1-4 114. 3 2. 5, 6; 88. 19


.

6:

22 41
31

8:

6 905, 108. 24, 25 180. 8, 9; 198. 1-4


.

29
3
:

5:

13 31

188. 28
84. 27

10:

14

40
43 44
6
7

38. 26.
;

i-3

26. 20, 21
.

19 30. 28;

18,

17-21 18

32. 26, 27 92. 25-32


2.

8:

34
18

10:
11:

18,

19

88. 26

Lucas.
35
190. 29
14.
f.

13:

34 39-44 34
6 16
19

54 21, 22; 58. 4 52. 12, 13 36. 15, l6 212. 10

90.4,16,17
176. 3; 184, 50. 20 108. 32
50.

24
2
*5

56
.

II, 12,

20-23

14:

9-11

32. 17, 18; 66. 33 2-6 110.


.

24
37 14 27 29 43 45

9
5,

58.

18,

19

90.
10.

18

23
8 12

56. 14-18; 58. 11 28. 10 II; 44. 15,30


.

.28.
. .

26, 27; 30. 29;

13 30.28; 88, 26 32 5,6; 38. i-3

7 17: 23

15: 16:

20
16,

90.
178.

20: 27

4-7

112.

19,

20
9 6
8

29
9-

16
17

3490.

20
8,
5-

56 14-18; 58. 11 58. 20-24


36.

Act. Ap.
15
.
.

90.

30 46
1

20
9,

80. 22, 23

22
10:

184. 82.
22. 82.

IO

2-5
7,

9 33
33,

36. 22.

5
7,

2 Petri.
8
7

34

II

34 3
5

32. 17, 18 66. 33-35 1 68.


5- I2 13 5-8 52.
,

6 16

6,

19
15

19,20
22
10:
1

108. 24, 25 i-5 84.

2 58. 80. 24, 25

80 8,9;
10.

98. 1-4

Rmer.
16
.

*3
7, 5,
1. 2,

10

98.

11-13

4
18 22
II
12,
1

22.

12.

27 12: 29
13:

3i,33,47
42, 5

14:

19 l S- 19 16: 13-16 18: 6


.
.

44. 1, 2, 29 2-4 124. 110. 10, 11 28. 26, 27 108. 24, 25


58. 20-24 i-5 84. 34. 88.

134.
44-

25
3

6; 66. 108.
196.

10-12
12,

13

29

8,9

HO.

2-6

12

46 47,48 49
27
19
ff.

9-11 24. 112. 10-12


68.
1,

9
9,

17-20 196. 22-24 6 194.


7-9

10
.
.

196.

2
11
ff

19

124.

11-13

13
16:

28.
76.

10,

20
5

4-7
4, 5

16
1

8 56. 220. 18-20


108.
7,

25
17:

80.
50-

12

19:

14

16-21 21
.

32. 26, 27 92. 25-32 88. 22, 23

24
16 18-22 19

J-3

13

108.

8,

18:

32. 26, 27 92. 25-32


2. 18, 19 210. 27, 20 200. 22-30 8-12 198.

24
25
4,

116

21 7 22: 13

48. 21
2 6,

1,2
6-9
.

28.

27; 30.29;
112.
19,
13,

20
14

43-45 45
23: I3ff24: 27
51 25: 30 26: 24

198. 31-36

27 35-43 23: 46, 50 -53


24:

12; 216. 1,2 234- 29-34 234. 32-34 220. 8-13 220. 18-20
40.

36

30

200.
68. 5o.

25,26 38,39
39

198.
178.

S-7

198. 18-21

1-3 28. 26, 27 28. 26,27; 30. 29


.
.

4-7

13: 9, 10 14: 5 16: 25

92. 14-18 66. 3i, 32


12.

Johannes.
3
.

Cor.
16.

34-

4-7

172.

18,

19

u-i-i

23-27/

246
i

Cor.

24.

btellenregister.

Hebr. 11

37.

24

172.

17.

iS

i5

54
54> >S

42. 20.

9-12
3

234. 27, 28 96. 17-19

21
11- 13 12
17
17, 18

200.

10-12

2:

a-4

21-23
5

220. 106.
66.

14-1S
1-5
1 1

2 C
.

96. 24-30 178. 15-17 240. 4, 15 1-4 104.


106. 3i-35

3 5
5

19-24 72. 25-27; 112. 22, 23


.

80.
98. 106.

13.

4
4:

8,

20
2. j
14, 15

6 16-21
3-5
1 1,

9
.

6 10

9
10

12 15

IOO. I 222. 9 222. 25, 27 10 222. 30, 31 7-io 42. 13-19 13. 23, 24 14 1-4 98. 23-29 I08. 15 4 II 94. 7,8; lS2. 27-29 10 10S. 18-20 I-3 224. 7 IO4. 29. 30 24
.

ii

3 11

234
234.

26
12
6:
3, 16

104. 188. 16 33-34 28. 22 ,23,2s


1

38.

18,

19

4:

4
6
7
1

110. 21-25 102. 11-14

Col.
I
:

5'-

4
10

234. 15-17 234. 24-26 234. 27, 28 36. 1,2, 12


90. 34, 35 108. 23

18 21

80, 13- 14 188. 28; 192. 14


. .

178.

17 6: 14
15

3,

4
.

242.
10. 10.

15-17 2-4

4:

10, II

25-30
30, 3i

16
10:
x

12C 8,9; 222. 25-27 222. 30, 3 1


.

34
1-4

96.

186.

12-14 7-I3
3
5

iS
1

80. 16

Thess.
. .

3-

I96. 2, 3-4- 20 1S8. 14 4, 20 18S. 29; 192.


.

96. 14-16 184. 27. 28 196. 21, 22

2: 14, 15 4: 16, 17

196. 27-2Q
48. 24-28

15
Gal.
m
1

20-23 22. 23 23 29-42

18S.

9-13

2 Thess.
12.

8-1 194. 188. 29, 30 224. 12 ff.

8
8,

12.

II-I3 18. 19
7,

l:

6, 7

68.

3,

226. 20, 21 226. 23. 24 3S 2 26. 11, 14-15; 228. 3, 4; 229. 29 176. 11, 12 40 4O-42 170. I4-I7

36

12.

8
1:

ITim.
13
. . .

15
2:

172. 25, 26

20
J

3
5

4:
5= 6:

222. 13-15 52. 12 104. 21

60.

4,

2 Tim.
2:

10
7

66.
.

25
66.

88. 5, 6

44 228.5,6:229.15,16 100. 4-6; 102. 45,47 102. 5; 195. 18, 19 47


.

3
15-17

17

222.

3 4:
:

8 16
5
.

12.

14. 29,
13-

30

26

218. 20, 21; 231. 8,9 5i 231. 16. 17 226. 4-9 51-53 226. 30,31; 233. 6 53

50

E !phes.

Hebr.
1

80.

13,

14
IO:
1
.

5
6, 7

104. 21
196. 25, 26

182.

16

11: 37

196. 32

IL
Aagchv
\AQafJ.
.

Namenregister.
'H/.laq
.
.

20.

28. 4, 5, 31, 32 7, II; 22. 13,

84. 3;
.

212.

10

AaQaQoq im
18
14.
ff.

Gleichn.
31, 32;
10.

76.
1;

^Hgwrjq

14; 60. 3; 76. 23; 78. 10, 12; 182. 12, 27; l86. 30; I92. II.

'Hoataq
y

H occv
Oajfxq

174. 20 24. 14; 44. 4; 48. 13 8 40.


. . .

Aovxq

8.

21. 30.

A
29;

20. 6; 36. 13, 25; 42. 100 4, 7, 9; 102. 7,

11; 170. 8;

182. 4, 6;
9,
2.

188.

OvsGielov tcvov 138. 22 .178. 4


. .

Magia Magia
29;

(Mirjam)
190.
6,

7,

24,

28. 31 26,

11; /94. 7, '^rfa^avnog


2.

16.

1-234. 1;

Maglvoq
'laxw 40.
24.
'Ia(psS-

192. 7, ii, 13. 114. 21-231.25;


;

4. 8; 84. 17; 108. 190. 3; 204. 3; 212. 21; 216. 17; 238. 3; 240.3. iyinxoq 22. 2; 24. 3; 214.

11

10; 214. 21, 22,


24.

15;

....
.

122. 30; 136. 11 176. 4; 188, 14;

168. 16;

192.

10;

22, 24.

AlyvmtOL 'Anollwq
'Agiazagzoq

...
16.

22.
18.

44- 9, 11 fi&XlTj?. IsQEfxiaq 28.8; 44.6; 172, 20 'fegiy) 200. 23


.
.

202. 214.
16.

1,

9,

23;

22; 204. 12; 236. 11; 242.

....
t

25;

4;

IsQovaakr] u
22.

24. 2,

18; 48.
10.

220. 17; 222. 2.


.

16. 20, 33, 34, 35; 96. 6; 200. 21. MagxKVLGXr^q 16. 13; 60.
12.

Magxiojv

10.

25

'Irjoovq 6 ?.ey. 'Iovazoq 28.

BaQqOLCiviOTrjQ

Bagyaaq
Btkiag
.

...
.

114. 21
10.

26
9

.120.

'Iovatoi 4. 27; 6. 5, 6; 18. 20. 27; 40. 11 19, 21 104. 6; 174. 22; 196. 27; 202, 12.
;
;

Mgxoq dveip.Bagv. Mgxoq 6 evayy. 8.


10.
1,

10.

26

31, 32;

14, 21.

Mgxoq

Magxiajviaxrjq
114.

^IovaCaxal "Iovaq 34-

...
3,

60. 12-112. 16; 80.26; 82.

86. 31
21, 22,

17,

104. 22; 8; 92. 33; 6, 12; 236. 10.

Eal.axai

12.

18; 222.

13

24, 27.

Max&atoq
20. 20; 40. 44. 6; 46.
1,

8.

31; 82. 10

'Ioaax
'Iogarj?.

7,

Meye&ioq
6.

12; 96.

AavLtil 46. 15; 48.

1.

7,

28

Aavt

46.

3,

19;

172. 22;

198. 25, 32, 33, 35; 200. 7, 13, 15, 24; 202. 8, 10, 12; 214. 5. Arj/uq . 10. 31
.
.

anx. 50. 10; 84. 3 98. 19. ; lojavvrjq b evccyy. 8. 30; 82. 10; 172. 18; 192. 30.
Iajavvqq
52,
1;

11; 4. 5; 20. 23; 22. 24, 28; 30. 8; 68. 11-72. 13; 72. 23; 74- 21-32; 114. 6, 8;

2. 1-60.

31

122. 27-126. 5; 200. 21, II; 236. 10. 20. 7, 12; MtoOrjq 22, 1

32; 222.
I,

'Iwvq
'l(cr>)(p

Agoaegioq
168.
10.

13,

136. 11 -168. 5; 15; 202. 1; 236.

....
.
.

.212.
38.
11,

8 10
15

26.

2,

11;

28.

3,

30,

IcoG//<p v.

Arim. 198.

32; 42. 16, 20, 2i; 78. 2, 5; 80. 4; 98. 25; 108. 16;
192. 30.

Ka.la.ipaq

^EXiaoaloq

"EXXqv Enlxovgoq
.

30. 18 100. 22 Eva 116. 28; 182. 4, 6 Evxgomoq 90. ii; 114. 26
.
. .

....
.

...

32.

24

Ka<paQvaov[j.
Krj<pq
.

174. 22 102. 23

106. 3, 13 Koqiv&ioi 98. 23; 102. 11; 222. 24; 224. 11.
18. 4;

N(e

20. 6; 24.

Olvofjiaoq

138. 23
16,
18,

OvaXevxlvoq

136.

'Ecpiaioi
v

E(peooq

....

96. 23;

104.

AaQaQoq
212. 10.

36.

15;

192. 28;

224. 17

21, 24; 146. 5, 28;


20,

142. 9; 144. 13; 148. 24;

Ovd
154. 6.
152.

Namenregister.

XXrj.

130.
154.
1

16. 10,

15

124.
27;

ZlCtfV

24.
.
.

17;
16.
.

200.
16.

4
29

14;
;

I&4.

22,

2lS.

18;
-

.la*or/;c

30. 33

14
1.

22
168.

1.

7
;

22C. 17 222. 2, 13. I7tT()OQ So. 23: S4. 5.


11.

lioxQccTiavog
t

touaviTiz
192. 27.

34. S: (Zovfi.)

200. 32

256.

13.

JI.xo2

64.

15,

174. 26

avXos
24,
22,

10.
s
I

14.
6,

16,

22.

12.

TitQioz 64.

14.

21: 98.

3;

27; 24;

16.
.

7. 20, 21, 20. 2: 40

'Petxxa
^PiO/UCOL

.... ....
. . .
l

40.

S
17

102. 23.

46.

3i

52

Tiu9tog Twioq

....

.12.

23. 26 40.
5

So. 10, 13, 25 20: S4. 16: S6. 9 92. 12; 104. 13. 20, 28 100 2. 13. 30; 10S. 3, 16
12,

11;

60. 7:

Za.Qa<f&ivr 2%/u ZtAOVCrVOg

192.
24.

28
5

Aaiaar
XXotj

....

44.
16.

19

.12.

23. 20

23

III.

Wortregister.*)
a.

Griechisches.
e'xEQa avx aXXmv $6. 12; exEQa dvS208. 1 exEQJV 206. 7

UyaS-bq, 6 dy., dy. &eoq 6


t

dy. S-Eoq
8.

4.

18; 6. 7, ii;

dg/r) 124. 22, 23; ovo dy. ELvat ddvvaxov 134. 20;
146.
16.

210. 25;

18; 34. 11, 22; 52. 18, 20; 60. 19; 62. 18 ff. 64. 2, 20, 34, 36; 66. 3,
14,
5, 27, 29; 68. 16, 17, 25, 27; 70. 1, 6, 7, 8, 11, 15,

dyXlGTQEVElV 236. 13 dyvjnia 44. 25 dyvcoGxoq. o de xov Xq. naxijQ dyv. egxlv 42. 30;

....
102. 17
17,

aXXoq xal aXXoq


14.
.

12.

3;

1.
.

2;

18.

16;
.

uXXoq
26.

dXX' ovv ye (xah

16; 72. 9,

17, 10,
;

29, 30, 31,


11,

Xq. tlglv dyv.


98.2fr.;

84. 22
ff.;

ff.

35; 74.
14,
17,

1,

16,

17,

104. 5.

76. 2, 4; 100. 102. 16; 19; 106. 104. 8, 13, 15, 20; 112. 16; 114. 11; 8, 9; 120. 6; 124. 20; 132. 14,

21, 26, 27

ayQa<pa)q.
82.
16,

18,

dyg. xyjqvggeiv dyg. 19, 22;

lugxelv du/uaq
.

...
. .

84.

12

40. 25 28; 28. 8; 34. 8; 90. 27; 100. 27; 172. 23. aXXtvq de xal 24. 14; 50. 128. 27; 146. 5; 158. 21 18; 168. 21.
.
;

xal exeQoq

190.
78.

24
12

aSrjq

23:^134^2, 9, 21; 140. 7. 6 ay. xvQioq 32. 26; 38.


?} ?)

2.

do^la. ao^iav &ec nQoie6 2. fievoi

....
...
.
. .

I46. 9 dpLExdXrjxoq <pvoiq 60. 2 dfxiavxoq 190. 16

d/LlbQlGTOq

d(pid).).ELV

196.

dy. cigyr) dy. Qia


)

s.

dg/t).

dvva uia
t

6.

24

d(X(fifiaxcGaL

corrupte

LA.

(to

s. Qt%d.^ dvvxwq I'g/ei 208. d. Hss 138. 4 7 aya&ov. aya&ov di'vaoq 168. 12 uv c. ind. 12. 20; 46. 3; 48. <pt](Ai xax ovo iav elvai dttoq 6: 64. 8, 9; 86. 10; 124. 198. 13 xb 6h xaxbv iniGVfx- aifJLCi. el fxt) dnluiXE xb 20; 140. 12, 17; 158. 3; alvov 126. 21; fju) vUt/JLU Ttwq dvfGTTj Xq. / 180. 13, 14, 19; 188. 23.
. .

vaxai xb dy. XQanrjvai xal yevso&ca xaxv:


132. 6
ff.

dya&ivXEQOq

gtiger, weniger streng 112. 18; 114. 11, 13 (dfXSLi'CDV 112. 24).
116. 33;
8,

6186. 26; 54. 12, Vgl. Tiotov alixa GvvaviGxaxai 208. 15 ff. guq xal aifta 218. 20 ff.
;

c.

opt.

24. 30; 15;

26. 82.

I;

32.

alQrjGa.ij.Evoq

GaG&ai

...

24.

aiQt]-

30.

29

26; 84. 17; 96- 3i 98- 29; 116. I20. 15; 132. II; 23; 212. 5. 194. II nach rel. 68. 19; 96. S

29; 52.

dya&cvxaxoq
aya&ozrjq
70.

130.

acG&tjxbq 118. 29 s. vor\xbc; opp. aGw/uaxoq 126.


22.

ausgelassen 22. 30; 26. 22;


28. 21; 84.

19;

128.

26; 240. 12.

aiGioq
.

134.

12
,

15; 56. 8; 86. 3; 104. 15; 128. 24, 27, 33; 130.
15, 26;

50.

dya&coGvvrj 64. 5, 8, 9 dyyeXoq. wotieq ol dyy.


Tt

dxXiv?)q.

dxk. oQoq 142. 8;


.

10; 174. 4.
92.
19,

dx?.. tilgt tq

200.

18

avaxE(palaiovGd-aL
22.

'AQcca/u

w(fS-?]aav
182. 12
ff.;

ovt) xal
186. 30.

oXq.

dxoGjur/xoq. ev dx. i)v 6 Q-eaq 148. 6; 148. 20, 21

dvaXafjdvEiv.

v&Qomov

dyeXr\ Gemeinde 114. 19. s. ovvayeXt,S(j9ai. dyevrjxoq. ovgavol dy. 100. 19 ff. ei dyevrixov dyevr]tw ia(pQiv vvaxat 100. 27 ff. dy. ovolrxi 122. 15 ff.; TW dy. OV(JLTt8(pVXE xb d9-dvaxov 122. 20; dy.
; ;

dxoG/uia dxoGjuoq. dx. dxQaxr/xoq


.
.

158. 148.

11
5

v?.rj
. .

dxxr](jnv

dxvQoq axvQOVV
d?J.oq.

.... ....
.

186
240. 210.

21
17 16

dv. 4. 13; 172. 4; 188. 31; 190. 5; 194. 18; 196. 10; 240. 13. gqxu dv. 116. 7; 168. 19 ff. 174. 12; 178. 2,
;

e conj.

62.
u).),a
.

4
.

18; 184. 14; 186. 5; 196.


II,

aX).a
.
.

13-

e'xEQa
d'/J.a

xal d).?.a avx d/.Xojv

20. 6; 30.
7;

Galfia v.
25-

174. 22;

176.

*) Von Worten, welche so oft vorkommen wie alfxa, GciQq, Gtofia, Stellen registrirt sondern nur die welche besondere Beachtung verdienen.

sind nicht alle

250
z

<!''/ i'.txiioi.

Wortregister.

io?.og.

tXixT<*
ottai
.

226. o:.
112.
:o.

17
3
-

S.

14;

20. 25; 58. 7; 60. 12 114. 8.

yoviucTazov aifia 210. 4fr. 62. 27 ygao/.oyla

...

titir

ovo
IO
/,

dgyal
ff.
;

60.

131!.;

62.

yvjuvd^Eiv 114. 21;


Celv

yvfxvd136.

aj.

T&fetxroc
5
.

25 7-- -4
10,

114. 20.
t

zoig
T

koyovg

dya$>
yix>)

ct.,
tj

?;

ijuiovger.

13.

5-

152.
.

26
2

(h,

novTjou
4.

;'/>,

XCCXOCJ
.

102.

(rvactyxrJU&v

206.
130.

14
1

dQ'/Laiixwv

...

26, 27 36. 20

danavv.

zb Gi/ua voooiq

piavTonoios >iavzovgybg ooelxsXov


.

ccGaQXoq

184.

130.

4
5

15; 220. 14, 222. 3


2.

oeixe/.otioi;

20S. 208.
20.

aozazog
21.

yvioui]

5;

14.

9
13

ooxxovla
/,
;'<>'

ot rat

12.

3;

dmjy6l62. Il8.

20. 9; 202. 14 ft'audraro? aG'/jjuziGzoc 140. 23 .


.

a7zavT]&ev 204. 17; 206. 2 elxvvelv 8. 1, 26; 14. 24, 26; 18. 13; 22. 30; 66. 7 110. 20; 76. 3; 138. 5; 146. 24; 176. 6, 11.
;

gevat 160. u'llOY


;

....
. . . .
.

5;

dnriyogtv19

arovog

....
.

EG/ubg.

6.

zfjg

ipv%7jg

zb

8.

.^2

ttvoijaia

avTinimetv

...
.

27 6 56. 5; 96.
26.
24. 16S. 17;

16
12 .6

dviiTColtueZoS-ai

avnrwiv
24; 200.

dvxmgdaasiv
13.

S8.

184.

.V17XOGTUI0Q

dcidyaozog
d^l&giGZOg 2an).wg
o//]

... ...
.
.

208.
2.

2 3 3

202. 16 znrifia azotTizog. gl'Uu zgenzal r) dzQ. 118. 16 ff. l'oovg zip st clzQtTzxGvg 12S. 18 ff!; et dzg. ol dv-g. 130. 2; 11 ff; 190. 1, 21 132. zgenzog egzlv ?.6yog zov 9eov t] dzg. 174. ioff. dzvrzog vov&EGia 96. 3
. .
;

Gifxa 116. 35; 216. 3 ff. ayaO-bg b (pvog b Ivwv

zv egixov zov
zog
rjULOvgyELV
22,
4.

ocfia118. 2

19,

31
;

68.

12; 72. 32; 142. 2, 3; 148. 12 ff. 150. 10; 170. 22, 26; 172. 6;
70.

24;

240.
rjuiovgyrjfj.a
:

4.

20
5

2.
1

12.

28
14
IT.

dnagaxoXov&fjXcug
18S.
104.

52.
1

idzt^ovotog 58. 17; 128. ifj-LOigyla oix ?,e 6 &Eog l- rjfXLOvgybg 4. 5 ff. 6. 8, 10, 11, ovg z avz. ozi zgixpE18. 13; 20. zcu etil zb ygov; 128.
t ;

142.
17,

11,

18

14,

24, 27 27,
23,

25,
30.

29

ff.

9; 192. 196. 4 ff.

15

ff.

et

/utf

elglv

avz.

31;

22.

13;

nwg ixaiwg xgivovzai:


130. 28; 164. 20 ff. 166. 3; 242. 6. avzESovGizrjg 128. 3 fr.; 132. 23; 134- 15; i5 8 26
132.
; ; -

19fr.

'.niiooiuEyeS-Tjq.

vvazai

ovo

nwg ovv ngy^aza


62.5
126.
138.
fr.

untiQ. VJicco/eiv:

34- 17; 36. 13; 64. 7, 16, 25, 28; 66. 1 68. 27; 70. 11, 17, 20, 23, 28; 72. 9, 28, 31, 34, 36; 12, 16, 22, 26, 32; 74.

27 42. 29,

IQV&QiaofiivwQ
c.niaxtlv
c.

acc.

24

noioq 140. 23; anggoia ro dnoGTO/uxbv


.

152. 2, 17 152. 20 d. Br. des


.

avzoahjS-Ein .184. 26 100. 22 avzo/uazio/ubg avz. elglv al avzo(pvr g. 60. 14 ovo doyal; U(fi(jLUTiGaL e conj. 138. 4
.
. .

76. 1, 4, 5; 86. 9; $S. 3; 98. 7, 17, 21; 100. 13, 15, 102. 24, 16, 18, 26, 29; 26; 104. 27; 108. 27, 29

Paulus 66.3; 188. 14; 222.


12;
76.

228.
9;

1.

anooToXoq
7,

dass.
7,

12.

17;

16 ygavzog 168. 21; 190. 5, 16 .184. 6 dxpj]?.d(pr]Tog


d(fV(Jg
. . .

152.

110. 8; 112. 17; 1 14. 15 122. 5, 9; 140. 11 142 20; 146. 13; 150. 3; 152
,

80.

28;
11.

vtv Eyvwg ort


OTO/.g ioziv
.

naano10
ff.

80.

Bugatigog
?.aG(p7] uEiv
t

236.
76.

13

noo(ptvdovv

2.
.

zr/v

zinovv
r.7i<><paGiQ

tcigzlv 202. 19 208, 6

15;
. .

10
13
15
15

25, 27, 28; 154. iff.; 166 II; 212. 3; 240. 9; rj/bi &Eog 18. 19; 98. 21 100 2; HO. 12.
;

?MG(pTj/uia
).do<p7] uoq
t

iaEaiovo&ai idolog

...
.
.

174.
54.
7,

176. 4, 27

210. 24
34. 18, 26; 52. 18;

23; 72. 5, 6; 212. 28; 214. 2; 242. 17. U710/QTJG&CU '/QTJG&Ul 42. 3, 27; 62. 30; 100. 29. ilno'/Qjvzojg 168.8; 230. 6 co/uodiojQ 32. 7 CO u'CELV. CiQfJLO^OVaa 7] titoj do$a zi xal tilgt ig

2.

oga

138.

ra?.axzozgo(Eiv

18.

24
12

ytyq&E

...
.

yiewa

....

168.
78.

54. 13; zov 6. ov% vnb zov 9eov ixzlo&ai 116. 20; 6. EigrjzaL xal oazavg xal novrjgbg xal xa-

29

'

2
.

agveGai

9
13
16,
IO,

ytvEGig. &Eog z?jg yEvGEcog 22. 1; 24. 24; 28. 20; 38. 16; 40. I, 13, ^15; ix yEVEGEngO(fr/zt]g 6
(og
50.
2.

xoTtoibg 116. 29; 118. 8ff.; avxo<pvrjg xal avzo6. yavrjzog 118. 12; etjge zov 6. 124. 4; 6 ds d. (pQagzbg 126. 13; 6 .

168.
4.

n
14;
7

avzE^ovGiog
l8, 24,

128. 10; 130.

WWi

7(>t?
8.

ttp/Ca
2,
3;'

yviogiCtiv

17;

186.

28;

7ZO&EV

d.

22, 25;

18. 7,

2C2.

136.

17

ia7iX?]xzi"C,EG&ai

Wortregister.

QEXXq.

251
4; 14

ianXrjxzt'^Eodat

138.

136. 25 6 lxaioq &Eoq der G. des A. T. 34. 34; 38. 25 fr.;


.
.

iaocufv iaxE&Gtiai

48.

12

EVGTiXay/vla 54. 3 EiyaQiaxia. etil xrjq Ery. EQ%Exai ro nvEvua) 74. 7 EipiGxvai unterrichten 90.
. .
I

x!(f?Miov
xixh'iGXEtv

22. 30; 38. 40. 19; 58.

xon^Etv
22.

... ...

36. 28.

9 6

dlOoq.

XOr
.
. .

2 46. XOGilOV dlO-

OV

tOVV

dtyoxofJEiv
uxrjGiq.

...
fr.;
.

2.

9S. 9; 120. 19; 184. 4; 224. 8; 6 <p. (sc. xbv vovv) 112. 22. 22 (fLOV

29: 92. 12
17S.

xoG/uixbv TcagafiEiy/xa 134.

14;

....
. .

xvhbfXEvqq xvqlov alfxa


Aa/xdvEtv.
12;
192.
Xeltcelv

...
.

74.

2
ff.

210. 4

24.

23
74. 3;

ox^gei

ninov- ZcooyovELv
'c,0j07c?mgxelv

172
172.

16
15

av&Q.
13.

?..

172.

&ev

174. 23

178. 26ff.

.166. 3 dovXaytoyEiv oytlov .150. 2 vvao!}ai bedeuten 126. 15 "Hvol^e Hss. vovotjXjq 443 r\xxoxQoq
.
.

(xax)E?.i\ps
156.

....
.4Z>'

40.
8.

142. 5; e conj.

18;

96. 9: 236. 15

...

Xei&t]Qiv

90.

12; 236.

12

"EyyiGxoq iyyQcopwq xi]qvggeiv


20.

...
.

78. 21 82. 16,

0Ei)6cvq.
-Efiiq.
)}v

...
ytxQ 164.
.

50.

x MXiGxa

S-.

50
164.
34. I38.
28.
2.

25
IO
2
13

EOOEELV
ElCi
.

5;
.

&EOGE-

iyxaxaylvEG&ai
eyyeLQiC.eiv

...

202. 24
10.
3.

10. 20; 126. 26; 140. 15; 146. 16; 204. 19; 206. 3. fxa/uatvuq 56. 24; 58. 4, 6

&EGiq

s.

(pvGiq.
.
.

(xaxalwq

EdiflOV

XV

UTIOGXoXoV
224.
4.

hQaiwfxa St m. d. Conj. ix nai oO-ev Ixixoq

...
.

28
15
fr.

8
2

tytjQioQajxoq d-QCCVEG&CU
.

EGaQEtv

...

124. 20.
50.

15

8
24;
1

(jLExajtaQaLovaL

O-QctvGiq

52.

....
. ,
.

204.

fa^a
18.

116.

(j.xa7taQaXaaviv 52. 4,8 152. ^/y u. Ol; verwechselt


13;
12.
/J.TJEV St.

ixQEvaaq

34. 210.
IO.

xaS-oXtxrj xxX. 16. 14; 114.

140. 15;

178. 25; 240.


34. 25;

12

EX<pavXiC,iv 82. 11; EfXTClGXEVELV


. .
.

172. 29
5

#&#' oAoi; TOV XOGfJLOV


17;
13?}

16.

OVEV

126.

xa&Xov
.

exxX. 242.
.

27.
f/tjXE st. /xr/dh
u.

EfjL(fvor}iia

70.

12,

21;

ovrt
^//re

104.

16

72.

I4
>,

'

9-

Evaifxoq Evav&Q)7tELV
5

....
.

xaivovQyElv
186. 23 82. 27

92.

xaxonayia
xaxbq.

168.

16
(jLTjbXwq
.

verwechselt 146. 24 34. 22


;

Evavxiaq 136. 19 tvi&ETOi ygacpal 212. 27 tviaXXdoGEiv 20. 24 e^oixiCeiv xtjq EXnioq 222.
.

xb xaxbv vna xov fiVEiv EOV yEyEvrJG&ai 1 16. 5 ff.; lj.v&oXoyia xaxbv xb GXEQrj&ijvai fxvGX?]q x<Zv ya&djv 116. 26; ro

.158.

....

...

3 206. 12 68. 10 242. 20

xaxbv ETtiGvjuaivbv
gxiv
132. 126.

Noijxbq.
17,

ETiE()yaCEG9ca
E7ZlX?.lV

56.

C,tjXr/GlV

202.
fy'jzrj1

orde to xaxbv vvazai XQanr\vai


21;
10;

opp. ipiXbq 14.

6,

20, 22, 28, 31.

34; oiv

EmaXXEGd-ai

no&Ev xa xaxa
158.

opp.
16;

acG&rjxbq
118. 29;

14.

15,
1 ff.

204.
126.

136.
i;A^>

imfjvcu TCQoq xbv exeqov

17; TCQOGfjlpE

23
XCC

ff.;

T?7

120.

XUXfi

voS-oq.

xb
.

vb&ov
. .

(al/Lia

imoXrj
ITCLO^OQ
ETiiorjq

.... ....
.
.

10
7
I

204.
4.

148. 24 fr.; t *a*a Tioibxr]xEq ovoiojv 154. 24 fr.;

210.

10; 240.

t x^ra
glv
xlvl

ovrffi

xaxa
.

(pv-

vo uofj.a0-rjq vvyriixEQOv
t

84. 212.

6 6 9

E7ZIXV(J0X,V
?] fj.lv

42.

ak). XQono)

104.

ETiLGVfjtaivELV.
ETCLG.
7l*(7.

xb

xaxbv

126. 21; T()0710? IO. 2; 170. 14.


ETI.

158. 26 ff. 124. 20; 134. 4 xa?.?.iGxajq 32. 7 *ay ^Ui5 rifXEQaq tcqo&eg-

ylvovxai

ZEVOq.

(pCCGXEL
.

EVOV ELVUl
.

xaxbq

xbv Xq.
'Oyxovv olaq
.

84.

20 ff.

...

E7llG(pa)J]q.

TtlGXiq 2. 7
96.

filav

....
ovx
vbfx.

....
.

206. 13
42. 20 20. 18

30.

11

36.
.

18;
.

I48. 23; 242.

im(pv?MEQ

...
2;

l8 10

xnr\Koq.

anovolaq

xarc. 106. 24

oXoxavxa>fj.a bfioyEvrjq

exEQoq s. dXXoq. EVyvcfiovwq 114. 26;


11,

xaxalvEiv.
142.

rf/.Q-ov nXr\-

bfxoovGioq

4.

13;

144.

EVEQvrjq

....

QwGai x. xaXvoaL 202. 23 xaxa^iovv


170. 3;

226. 26

xaxbmv

....

... ...

aXXa xa88. 33
16.

138. 2, 13 12; 122. 32; 240. 11


144.
.

12 13

oveiqotcoXelv nojq noxh


.

ii,

40.

OQEXxbq

40. 206.

13 17 12

252
o\
'/.cd

ovXal.

Wortregister.

xtjkaiy/,;.

1S4. 11

206. 9; 20S.
172.
50t!'.;

120. 15;

152. 4
xecq

12.

dgysiv
oi/Lia

ovodvtov

xF
t

r'/.//

152.

avvvn- aaxeivq noi6zr xaq iS ff. noio- oIe?.oq


tT.
;

66.

24 112. 24. 2S 12S. 8; 134. 6 ff.


;

210. 16

26 ff.
oii'a 11S 24: zov ya&ov oit'a 122. ic; cu 610 Ovulen

xt]xeq
4.

dvagyoi
a.

6 nov7jguc mit
17; J5;
2,
7,

19 ohne O-Eoq
.

152

axEne'(L,Eiv

oxiwdtq
o6(piGf.ia

133 182
8.

17 17
1

6.

<f&(CQzal
122.
25

7}

eifS-ao;

6-.
5; 16,

toi:

tT.

imul-

64.
6,

ii; 18. 9; 19; 62. iSff.. 66. 27, 28; 68.


7,

ootflt,EoQ-ai

oxd).oiq

yurzcu
I20.4
154.

cd
ff.;

Tr.Z

dvo ovalen OVlaZ hZQFU'E


158.

17,

20;

70.

5.

Gx&gyEiv

dat

21;

176.
Ol'

Stf.;

27; 16S. 178. 9;

20; IO. 12, 14; II4 I20. 6; 124. 6 ff.; 132. 23; 134. 2.
14,

IO;

axly(.iuxa axi/.ovv axlqoq xeov


.

40. 17 210. 23S. 2 222. 19 ff.


1

136.

sniGxonwv

222.

r)

OIXE St

34. 24; So. 19;

St.

OVE
6

r)

nov. elgyji nov. gt%a

4.

27

s.
.

gi%a.
.

axor/Etv
32."
t

2.

242. 9 23; 116. 16; 182.

S6.

ngodgyEottai 4. 10 ngo&Eajula 30. 11 ngoleod-ai. ngorjxaxo 204.

...
.

ovyxaxd&eatq
ovyxvXivEiv Gvyxtgvv 92
22
.

202. 23 212. 12

na&tv S XO &ELOV 12. dvtnlExznv iaxiv 170. 19 ngoxont) neu Zeiv yvvexa 138. 19 noooaiEyriv
Fl&OC.
.
.

210.20;
212. 12

20

2,

ei
.
.

/uovto
58.'

Tzavzsgovoioq

128.7fr.

naoaizuH-ui
31
;

164. 25;
X),v

202.

ngoatXsvaiq
7ioO(J7rfP.a^f/v.

32. 28

242. i.

diaeptgovxi

240. 9 24O. IO GVXOcpai'XELV xo av/uErjxoq 122.15; I2 6. 21; 1 60. 7 ff.


.
.

Gvyygovoq

naoant\unEtv

lygav
3 124. 18
28.

oiouaxi ng. 18. 5; /a- cv/unaEiv xgix7 EniaxrifJL^ ng. 206. 4 GvvayE?ML EGttcxi (
.
>

6.
.

20, 22

242. 10

nagayeogEiv :rpd zaaig 38. nagioxao&ai. siys xal aixolq nagaGzr, ngoxvnoq xglot; 4. 2; ft nagloza- ngozvneuatq
.
.

5;

156.

ij

23; 210. 13 182. 23


26.
11

GvvcxlgEG&ai. Gvvaigo/usvrjq
fxot

xT q d/.TjElaq 212. 24
t
.

xeu

xr,

dyytvolei
. .

xi,

ff//

,7ooa'oc

96. 5 138. 23

ngeoxonXaoxoq .170. ngwxoxoxoq. ng. xvjv


xgeov
.

8
veff.

avvccv&ELV ovvdrjjuiovgyEiv gvvieiv 44.


. .

236. 10 148. 14
20, 26 188. 20

18,

avviaxv

42.
d.

15;

192.
.

14

avv&govoq

Hss.
.

nagolyouai.

nagepyr]xeoq
.

ngwxzvnoq
ngcoxwq
'Pl'Ca.
9-jj
.

ygvoq nagogyuEtv ogyiouoq

188. 25

....
11S. 8
ff.

94. 118.

6
7

ovvvoTjXoxEgoq
avuigcuv OVGXoIt)
. .
.

240. 136.

9
1

au^rf/fr^. {xtygi avweXsajj


.
.

28. 30;

nag30.
1

28. 32;

25. 21 I48. 12

neXaycoq n'/.wx^g 204.10,11


TiEglsovo; yveaiq 2. 5 nsgir/Eiv 20. 22; 62. 8: 64.
14: '132. 30, 32.

g.

novyjga xcd dya14 xo Geua gEvoxfjq


;

130.

gevaxoq. ovolaq

indg/ov

204

ovGzecoiq 140 ayiGfueczonoiq


.

6;
.

48. 5. 160.
18.

8 18 2
7
.
.

ff;
fr.

ow?.t)v

190. 25;

192

KfQintlgetv. nsgimigy 174. 13 kaognffila ni/.ovv 206. 12

208. 13

....
c.

aeofia. xl i)X&e aeoGai xpvyrjv xal aefza; 70. 8


g.

ff.;

Zagxixuq
Geuty.tvoq
aeloc.
.

.220.
7,
.

4ff.

uyoq xal

arj/uec

xal
jufj

niGXEVEiv

acc.
.

138. 23

234.

12.
.

13

fa/^ 116. 9;

xo

a.

7l).7JUUt/.7]Ua
7l'/.7]U.U.VOElV

21S.
l6S.

10
12

agxex xov ?.6yov av&g. uvEi).r}<pbvai 116.


.

nXonrig s. nsXdyioq. nvEv ua 66, 20; 104, 3; 168. 20 ff. 200. 16; 198. 10 ff.
t

7ff.;l68. 19fr.; 176. 9fr.; xazel oelgx.ee yEvvrjaiq 180.


elvlazaxijV g 204. ff.* 9-U Il6. 8 ff. 212. 16; oagxex ovo5;
;

uvloxaottai 116. 21; aefiaxa Enovgdvia 176. 6 ff. vgl. 170. 6 ff. a. xal adgg xo avxo iaxiv 176. 19 fr.;
;

212, 30; 220.

234. 8ff;

to nv. ow^Exea 72. 2^.26; ^rar nv. 194, 23; 200. 9. 13; 202.5 ev nv. 198. 33; 220.20: 234.4; xbnv.xov
;

fiut,ei

xaq uloygaq ngd


/}

cEiq 220. 3;

ioxi xo

35: 74. 2, 5, 10: nv. exy. 4, 15 50, 21 190. 29; 240. 1 1. noLxr q 118. 24; 122. 10; t
;

dye&ovp.

234. GC'CoUl-VT] 21; . EGXIV 222. 23; ).6y. a. iyiv. 174.


I,

oaxgdxivov oxEvoq

Ea/xoq ff. xeov xaxeov ai~ xiov 214. 27 ff. ov Ea/udq d?.?.d ovvEgyov 218. 11 ff.; ov xovxo xo ff. /JyEi 226. 10 ff. dvlazaa&ai
222. 29;
.

ndvzeuv

11.

r{).Ev>}igeoxai
?)

dno

TafjLifVEa^at
xtttrjnojq

aavdxov
aehu't.

ff.

236. 5;

....
.

20.

xax* otaiav xuxd nou\xr/xa,

ov

adgxa

iyEi

XEltaepogElv
X7]).avy7jq (v. L.

xazu ov/uerjxdq

222. 29

0/7P..)

92. 33 1 74. 48- 22;

xrjXavyq.

Wortregister.

Fructus.

253

106.

xrjXnvycq
12;

172. 30; 19; 218. 22 22. 8; 50. 3; 68.


188.

116. 2;

dntg iv TOP 0: 1j
#.
146.

xntt)
XTjV

xrjq vXtjq vi. EV X)


777

rat 58.6

ov <pvoEa>v EVExa
58. 14
ff.;

XEyExai
vai

dfjtexa(f.

24

fr.;

vX%

Xr'jXOvq E(pr]q
60. 2;

xaq

el-

80. 3; 94. 3; 98. 22; 132. 15; 144. 25; 202. 3.

ngoijipE
slsoq
.

xa xaxa 148. 24; vX. dxaxxoq xal dv. . .

xaxd

<p.

xal

xoivvv sehr hufig, auch st. c'cga, oiv, 6rj im cl. Gr.
19; 24. 11, 13; 26. 28. 34; 32. 13, 22, 38. 21; 34. 16, 23; 23; 5- 5- x 7; 56. 20; 3, 9; 60. 9; 68. 20; 88. 108. 10; 138. 100. 21 162. 144. 14; 154. 21 104. 12; 172. 26; 222. 228. 8; 240. 2. xor/oygd<poq 204.
8.
;
;

156.

16

xaxd &bGiv 126. 25 fr.; ov xaxa (piotv d'/.Xd xaxa


v/Ltaoiv 136. 10
;

xmavxtd^Etv

10;

vnag

33;
44,
58.

V718XQSLV vTievavxioq vTievdivai

....
...
.

212. 24 144. 12 2o6. IO


26. 3

156. 25.

Xlxojv.
ygfjoiq.

.122.
.

EQfidxivoL yixcvEq 216. 5 ff.

13; 24; 14;


17;

vnhg. vnhg yivo&cu

xfjq
.
.

aXrj&Eiaq 202. 25
236. 15
5

xaxbv
8
ff.

x xfjq yg. xgnoj Elvat XiyExai 162.


. . .
.

V7lZ(J(X7li',lV

168. II; V71E.


.

paomoxTjq
VTLEQttXOV vTtoo%vq
.

yyXovv
yvftdq

.112.
.

210. 210.

15
5

xbnoq.
keIv

10 Evgdtv xotlov dvE. . . .

avzbv
S.

28.

146. 13 VTiodo/rj 148. 17 v7ioxEi,uEvai noioxrjXEq 152.

....

TQETlTOq

O.XQETIX0Q.

xgidq 240. 11 xgnoq. xqotc) ylvovxai xa

vTCOTclnxEiv xaxaxQiEL

xaxd;
xgvyojijq

.'

158. 28
156.

ff.

142. 4;

16

vTtooxccaiq 140. 5; ovyygovoq xm. 142. 20; 158. 26 ff.;

70.

5-

WEvSETClGXOTlOq l8. I \pvt]yogoq 30. 15 xpiXbq. votjxdq Xsyeiq xaq ygatpaq rj xpiXdq; 14. 6, 17, 18, 20; 23. 32;^ Xoyoq
.

xp.

150.

1;

xp.

ygufiaxa
220.
2
xp.

odgxa
xfjq

dvEiXrjcpsv
176. 8
ff.;

ix
178.

xpvyjj.

xi ?/X&
rj

GtoGai;
;

ijfjiEXEQfxq

vnooxE-

xal GwfjLa
70. 8
ff.;

piovrjv x. xp.;

Ylbq dv&gcnov.
tel

Dieser Tibeweist, dass Chr. aus

wq
1;

168. 20;

208. 6

ff.

einer

Frau geboren
182.
10;

180.
ff.

ff.;

198, 23

V(plozao9-ai. yEvrrza

xa vnooxdvxa .150. 4
.

vibq &eov.
vi.
vi.

egxlv &. havxbv Xiyiov av&g.; 14. 12 ff.; najq

nwq ovv

214. 4, 10 ff. xp. (jLtgoq xal ifZ(piGi]a xov rjfxiovgyov 72. 14; oXov xov avd-g. xpvyrjv ovofid^Ei 214. 18 ff. EGbq
;

xpvxvq to

<PdXaoq
19, 34;

8.

23, 25,
2.

33;

10.

xpvyt}

Gw/ua 216. 3; a(xagx?JGaoa 216.


rj
.

6h xal lv;
.

Xg.
.

vi.

&. loa.82. 24 ff.


104. 26

14.

4 ff. vgl. 218. 8;


20, 21 240. 5 78. 19
2
l

xpvyjj

(pavxaola 174.24; 196.31;


198.

vloTioislo&ai V/.Tj. GVVVTKXQXBl


.

18

202.

ovv SanzExai; 230. xpvyjxbq opp. Gwfxaxixoq


22.

2 78.

V. XO)

&(
vXtj

140. 21

ff.;

aiyygovoq
;

<pagay
(pvaiq.

....
.

142.22; 144. 6 ff. xrjqvXrjq yex(t)Qia/Li8voq i)v 6 &.; 144.31fr.; 146.18 fr.; xad-

(pXEoXO/UELV
el

.2IO.

xbv

(j.afj.a)vuv
el-

ovkEzai liav <pvoiv

i2$ dXrjS-jq 142. 18; 242. 12 90. 29 wq oxl

....

b.

Lateinisches.

Ad. Quid facimus ad manifestam sententiani. 173. 34 alimoniae 39. 12 apostata 129. 16; 135. 18 appropriare 201. 19 (auch im Cod. Colb. u. Cod. Cant. s. Sabatier z. Luc. 18: 35, 40. Casp.).
.

nens gebraucht, s. Rnsch Delinquissent d. HS. 65. 7; Vulg. p.302. Casp.). 219. 1, 3 capere 171. 19 claruit, iEiyd-rj 23. 18 desideriuui
lt. u.
.

codex, xo dnoGXoXixbv 67. 9, 10; apostoli codex, xa

differentia

65, 34; 79. 28; 115. 9; 225. 2 u. s. w.

xaxd
97. 8.

xbv

dnoxoXov
.

arbitrre

....
. .
.

39.

15

consempiternus consubstantivus
convalle
79.

5. 5.

18
15

21

(st.

con-

Capitulum
catholice
certari

59.

13
1

vallis
S.

1.

14;
(als

175.

Rnsch, It. u.Vulg. 269 ff. Casp.).


.

Eligere 167.6; 169.6; 235. 18; elegitis (wohl kein Perf.) d. HS. 3- 24 erubescunt Paulum dicen107. 25 tem
.

1S5. 26

Depo-

crepido pietatis

3.

11

Fructus.

d.

HS.

acc.

pl.:

ere.

\\\ rtregister.

Vincla.

fniL
12.

namque immer an
15 39. 10:
5.

2er Stelle

14:

pi.

r'ructu
5

109. 7:

fructibus
'fruetos.

26: 19. 3: 3 5 81. 26: $3. 26:


167.

quoniam. Rnsch
48.

gr. oft
lt.

145. 6

S.

u.

Vulg. 402.

in.
3

Populr11.

105.
1.1

12:

sch.

lt.

Vulg.
j v

105.

10

2S; 169. 231. 28.

260/.

Casp.).
fuderit
135.
traf

naturaliter 127. 22. 24: 129.


137. 2. necesse est
1:
c.

Ratio,

fundere.
16:
d.

acc.
i:

c.

inf.

211

tfunderat
.

193. 27:

199.

211. 26
7:

ratio substantialis 233. 26; permanente ratione substantiae 233. veritatis ratio 233. 27;
.

HS.
d.

.211.

25

neglegentia

137.

3.
.

Haurisse

historieus.
v

211. 25 intellectuni his.

HS.

glientia d. HS. numquam. gr. 01

nerational) iliter 135. 30 refrigerium v


.

30.

1.

40.

toricum habet,
. .
.

alo&rji]
.

numquid hufig
43.
14.
15.

st.

num.

replicare retentare

....

69.

14.

16

S9. 29 39-

...

IO

15.

l8
5

erbaton
Ibi

.113.
-

89.

20: 45. 16; 85. S: III. 3: 135. 17:


1.

32 19:

1S1.

9:

213.

22:

199. 11. 2i;. 22;

rumpendis de rumpere. 16 [vj 1. doctoribus Juvenc Ev. bist. I 705, Ov. Ib. 501 f.. Mart. Epigr.

79.
C

19

'populrlat

eo.

numquid nam 105.3 185. 15; numquid non 90. 23


e conj.:

XII. 15.

f.

Cas
Ji;
-

irnpingere nomen 17. 30 impossibilis 11. 20: 73. 24: 79. ib u.s.w. impossibile
:

105

S;

223. 4.

Salvare 65.
"

12.

17.

73- 9

75- s

u
.

5-

7 1-

sensibile corpus

185.

13
qtj-

est
in.

c.

acc.

regere
c.

13 in virga ferrea
c.

inf.

153.

Ostendere quia
1
:

17.
5

i:
^.

19.

Benras, gr. diroiu rov

49. 6:

163.
19.

u.
;

w.:
inf.

vov
6:

47-

12
79.

ost.

quod
13:
7:

11

65. 91;
c.
;

spiritalis

15. 6:
s.
.

1073 99. 26: 103.

in

abl.
:.

st.
2.

a<:

165.
21.

seq.

acc.

ic.91.11 st.conj.irnindir.

14:

17735- 5; 47- 7 179. 16: seq. acc. c.

205. 3 u. .'tualiter

w.
.

221.

suaderi. oportet
10.

Fragestze s. Rnsch. It. : Vlg. Casp.). neficiorum 25. 6 :fflatio 71. ii: 75. 14, 20 intellegere 15. 14. 29 45.
u.
:

ptcp.

_'

ostenditur 43. S: constr wie videtur 23. 22 5 25. 22: 31. 26: 151.
:

de Script suadere aut suaderi 171.


..
.

subintroducere
substantivus
16.

3-

22
12

substantialis 127. 165. 15; 73. JJ 29: 173. 4 u. s. w. plasmator 173. 25 ponere. positus 47- 4 5*.
171.
S.
. .

211.

Christus

183.

Plasmare

iS.

20.

21

51. 6:

93

iS u.

3: 97- 6j s. w.; intelligitur d.

in.
.

65. 2? 1: 119.

HS.
intueri

....
3.

235. 30 6 (hier pass. ge-

10:

135.

17.

braucht.
5

Amm.

Marc.

23.

Intueo Fragm. serm. Arian. ant.. fr. IV.


13.

Mai

Dep. intuor kommt ein Act. vor s. Rftnseh It. u. S. Casp.). Vnlf

nova coli. III 218 und wohl propinare auch unten 79. 24. Vorn proponere
Script,
vet.

possibilis 191. 14: possibile est c. acc. c. inf. 211. 22 potest c. acc. c. inf.. non pote?t unum esse imrnu127. 10 tabilem
. .

der HS. ausgelassen posset 41. 19: conferin ret S3 27: revocasset 159.
in
.
.

3: deberet triumfat nos.

207.
(

8 14

$oiautvEL
.

ic

...

107.

1. 3;
.

19.

24
3 75-

ut.

.207.
1

Ut oe utine
utique
37.

29. 34; 41. 5i 51. 20: 139. 17

putative,
241T.

gr.

oy.r,on

sehr
12 (I'gcoc

hufig

ge:

braucht
13.

33. 11. 'Tfl/nr

ire.

iet st. ibit

25. 10

OW

9i

29:

perit

st.

periit

27.

7
6.

Sen. kg. 113. a -:.). 295 in irritum vocare


'

Jut.

Qualitatuum u.qualitatium. gen. pl., d. HS. 153. 3;


155.
i8tf.

zoiviv): 53- *5 14 ovr)\ 55. 7: 7- 9'- 9L y 21 93. 21 Al); 97- 2;


:

oxvqovv

ozl 3. 15 u. s. w. auf jeder Seite. quid. Ut quid? lSl.4:2-:

quia.

gr.

in.
141.

9:

127.

10:

129.

10;

16;

16;. 19:

167. 19;

Meraciora mala 159. 13 It u. metire (3. Rnsch. Vulg 8. 297t Casp.


.
.

10.

11.

utor

_*enitiv

27

quo modo (st. quoquomodo od. quocunque modo. S. Cic.adFarn.V.20. Casp.


.

187. 11; 207. S: 211. 25. 19- 20: c. acc. d. 43- 22

HS

Vincla

119.

Nachtrge und Berichtigungen.


Seite.

Aniii.

z.

Z.

24 hinzuf.:

Ungewiss

ist

ob Ruf.

elegere oder eligere schrieb.

Vgl. 167. 6; 169. 6; 235. 18. 18 Anm. z. Z. 9 hat Zahn. L.: haben Wettst.

u.

Zahn
1.

Anm.
Anm. Anm.

z.

Z.

24

d.

Ausgg.
Ausgg.
7: perit

L.: d.

Ausgg. von Ausgg. von

d.

R. u.

Migne

19. 20 similitudinem quandam.

L.: similitudine

quadam,
d.
1.

vgl. 43. 6, 8; 101. 27, 28.

24

z.

Z. 11 Z. 25.

d.

L.: d.

R. u.

Migne

26
27

z.

L.:
Z.

avgag Wettst.
st.

hinzuf.

Anm.

z.

periit.

32. 15 L.:

ijTtdaaTO.
L.
:

36

Z.

38. 12

v. unt. nach ov oa n).etara [aa]

Zahn, Gesch. des N. T. Kan.


L.: [oaa]

II 422.
yj)?j/itctTcc

'/qr^iaxa.

nXeloza ooa

40. 19 a.TceTtLT)j6ela>g.

L.: veniTrjeiojg

47
49.

die

Anm.

z.

Z.

4 positus

Emendation B

muss wegfallen.

7 est, Christus,

L.: est Christus

ohne Kommata.

26 L.: resurgent.
:

53.

50 letzte Z. arj L. 4 audite,. Das

fldy

Komma

weglassen.

28 nitro.

L.: ultra

54

Anm.
19 L.
letzte
:

z.

Z.

10 o yag L.: yo Xa.


[tot
[///)]

SoxeT

57. 12 dicitis Prof.

von Gebhardt vermuthet: elicitis. Z nach atque hinzuf.: 14, 15 Cod. fructos. Vgl. 59. 18; 109. 7; 111. 7. Auch sonst bei Ruf. nach der 4. Declin. s. d. bers, v. negl agyyv d. 1. R. I 117 fructus bonus .... aptissimos fructus. d. 1. R. bemerkt, dass alle HSS. nee fructus nee Spinae lesen B.

58.

pyvQ.

L.:

dgyvQia

59

vorletzte Z. hinzuf.:
L.:

12 Cod.

fructos

B.
Anm.: 8
u.

60. 10 eveyxeiv.

ivsyxstv.
L.: MccQXKovioztfg.

61.

12 MccQxiJviGi/jQ.

8 fructos. 8 contraria.
letzte Z.

L.: fructus. L.: contrario.

und

in d.

9 Cod. fructos

B.

65.

7 deliquissent.

L.

delinquissent.

nach denken hinzuf.: Zahn. Gesch. d. N. T. Kan. II 423. 84 Anm. 7/8 Xqlotov d. br. L.: Xqloxov <C d. br. 86 Anm. 4 xijqvoov. L.: xrjQvooov. 96 Anm. 1/2 nach vorang. Anm. hinzuf.: St. y.al haben iatl AFH.
81

Nachtrge und Berichtigungen.


-

non.

L.: naui.

Die Anui.

z.

muss wegfallen,

atique.

L.: utrique

17 [Recte]
134.

namque.
In d.

Vielleicht: Gerte nainque


hinzuf.: 13, vor fiSV H.

in ulv.
In d.

Anm.

178

In

d.

Anm. hinzuf.: 16 17 Ob non est justi admissuni' dem Meth. Bonw. LI 13 entnommen ist, ist zweifelhaft. Anm. hinzuf: 28. Vgl. -Meth. Bonw. 209. 11-13.
yveo&at vielleicht ia'/.iyEG&ai zu lesen. Anm. hinzuf.: S Cod. debere.
284.

207

In d.

210
__

In d. In

d.

Anm. z. Z. 23 hinzuf.: Vgl. Hier. ep. 3S ad Pammachium, Meth. Bonw. Anm. hinzuf: 28. Vgl. Meth. B. 209. 1113. nach XXVII hinzuf.: Ad. d.l
L.: intellegifcur.

30 intelligitur.

So berall.

S. d.

Register.

24'

Anm.

z.

Z. 4.

y.axva L.

xavva.

in CO

^o o
>
0)

CO
c/3
r

p***

^ 35/

m
*JVJ:>U-?

Sllls

vC.^f^l

8
..-.:..

*:

?/.&'

HflHBL

SR?

HB

Vous aimerez peut-être aussi